Upload
nguyencong
View
213
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
I TALLER DAS FALAS DE SENABRIA. 13 DE MARZO DE 2016.
A. C. Z FURMIENTU
LITERATURA EN SENABRÉS
Hoy, a comienzos del siglo XXI, la variedad sanabresa del asturleonés se
encuentra casi al borde de su desaparición. Y sin embargo, aunque pueda
parecer una contradicción, nunca parece haber existido un interés y un
aprecio por la misma parangonables con los que se le demuestran en
nuestros días.
Dentro de una tendencia cada vez más general de rehabilitación y puesta
en valor de la cultura tradicional autóctona, se ha desarrollado en los
últimos años un creciente movimiento de interés por el conocimiento,
dignificación y recuperación de la lengua secular, protagonizado por
sanabreses y descendientes de sanabreses, y también por otras personas
que, aunque sin vínculos familiares con la comarca, participan del amor y
entusiasmo por su cultura.
Así, por primera vez en su historia, a lo largo de la última década han
aparecido en diversas publicaciones cuentos, poemas, traducciones o
artículos escritos en sanabrés o en los vecinos dialectos asturleoneses de
La Carbayeda, Aliste o Cabreira.
La creación literaria, por lo que tiene de trabajo lingüístico y estético con
una lengua, y por lo que tiene de producto artístico que se ofrece a una
comunidad, se percibe como síntoma de vitalidad etnolingüística. Y al
mismo tiempo, supone una llamada a las conciencias propias y ajenas de
que hay una lengua que existe y una voluntad que se resiste a dejarla
morir. La diversidad lingüística nunca ha sido un obstáculo para la
comunicación humana sino una riqueza que vale la pena conservar. Y
hasta la más humilde de las lenguas es capaz de transmitir emoción, que
es el origen, la finalidad y la justificación de la literatura.
Por supuesto, como en cualquiera otra comunidad humana, en Sanabria
ha habido una tradición literaria de carácter oral, que incluye cuentos,
leyendas, cantares, romances, etc. Del género narrativo nos han llegado
una cierta cantidad de textos en la variedad asturleonesa autóctona, pero
en lo relativo a las canciones casi todo lo que se conoce está en castellano,
lo mismo que la totalidad de los romances.
SELECCION DE TEXTOS
FELECIDÁ Y EL MUXU de María José Zurrón del Estal. Revista El
Llumbreiru nº 43, abr.xuñ. 2010.
ou diba muito por sue casa. Dábame pena de Felecidá, yera tan
pequeñica y tan viellina y con aqueillos uellos cumo brancos que
parecié que nun vía, que you le llevaba un tanticu de caldu de berzas, o
unas filluelas cuando mie mamica facié pa nós o diba simpremente a
facerle compaña y a que me contara historias.
Y
Eilla vivié con sue hurmana Brígida y con el sou cuñáu Fidel, pero
llevábanse cumo'l perru y el gatu, nun se pudién ver. Felecidá y Fidel
engarriábanse todu'l die por una nada, tirándose tarascadas por cualquier
cousa. Yera por eso que deixaban casi todu'l tiempu solica a Felecidá en
casa y eillos marchaban por ende a facer us llabores y nun volvién hasta a
nueite cuando ya Felecidá estaba na cama.
Tenién un gatu, ñegru cumo un tizón, Felecidá chamábalu Muxu.
Yera mui cariñosu, nun yera esquivu cumo us outros, al menos comigo,
porque Fidel siempre andaba decindo qu'ese gatu yera'l demoñu, que
muitas veces diba tras d'él y cuando se despistaba arracañábale as
piernas y faciélu esmurniarse. Tamién decié que por a nueite diba cuando
él estaba durmindo y querié sacarle us uellos y que por eso durmié tapáu
con un cobertor cabeza y todu, onque a veces casi s'afogaba eillí metíu.
You nun pudié crer eso, serié outru gatu, porque a Muxu
hastasagora nunca la habié visto you as uñas, cuando xugábamos nun las
sacaba fuera, you apretábale a veces nas manos pa vérselas y ni on asina
lu conseguié. You pensaba que serié outru gatu distintu, seguro.
A veces venié á puerta da casa míe y miagaba y quedábamos eillí
xugando. Si Muxu s'espanzurraba bocarriba y nun querié fiestas, d'eillí a
una nada poniése a chovere, nun fallaba. Outras muitas veces curóume us
cornezuelos dus uellos pasándome a cola por us párpados, yera a mellor
melecina.
Outras veces parecié cumo si veniera a buscarme pa dir a ver a
Felecidá. Echaba andar dous pasicos y miraba pa mi. Si diba tras d'él,
caminaba y si nun diba, nun paraba de miagare, hasta que you decié: “Voi
a ver a Felecidá”. Entuences marchaba correndo y ya nun lu volvié a vere.
You deciéle pa Felecidá qu'el gaticu le podié facer compaña y asina
nun estar solica, que por quéi nunca la vía con él. Eilla nun decié nada,
pero dábale una risa qu'a veces casi me daba miedu el ver aqueilla boca
sin dientes y aqueilla cara arrugada por a risa.
Al ratu decié: “Y pa quéi quiero you gatos tenéndote a ti, ángel del
cielu”.
Y el corazón dábame un vuelcu y pece que se me pasaba'l sustu.
Pa sustu, el que paséi un die d'aqueillos que fui a verla. Entréi y eillí
estaba eilla na cocina á lluz d'una miseria de bombilla qu'estaba amarrón
del fumu da chimineira. Parecié que nun me vía, tenié sarapitu, nun me
daba una fala, quedóu crisada pa unas vurvuletas qu' habién entráu y
empezóu a decir pa eillas:
— ¿Quin sos? Miu papicu, mie mamica... ¿Quin sos? Cumo te me
pouses na cabeza, ye que venides a buscarme...
You de primeiras quedéi cumo petrificada nel escañu, hasta que me
cayíu na cabeza una pingota das chourizas qu'estaban nel varal y
entróume tal miedu de qu'a vurvuleta se m'houbiera pousáu a mi, que
marchéi correndo cumo si me persiguiera'l diabru en forma de culuebra.
You nun sei si serién el papicu o a mamica de Felecidá, el casu
qu'eillí olié muitu a vinu y el xarru vilu you eillina al sou llau, pero por si
acasu, mellor que se le pousaran a Felecidá que ya yera viella y non a mi
que you solu yera una rapacica.
Al ratu d'estar en casa sentí miagar a Muxu, salí y vilu mui raru,
querié andar pero espurríase una y outra vez. Ese die ya nun quise dir
outra vuelta a casa de Felecidá.
Al die d'alantre pasóu por a puerta de mie casa Fidel, diba leriando
dando unas voces que s'esgorxaba: “¡Fillu da gran puta de gatu del diabru!
El die que t'enganche bien vas a vere”.
Cuando miréi pa él quedéi pasmiada: na cara, por tres sucos fondos,
manábale a sangre y chegábale hasta us pantalones y na manu llevaba un
picaxu que tamién estaba mancháu de sangre.
— Jesús, Marié y José, pero, ¿quéi te pasóu Fidel?—, perguntóule
miu padre.
— El cundelgáu del gatu d'oudemu, que se m'echóu a us uellos cumo
una fiera sin facerle you nada. Agora, que quedóu arregráu, porque le di
una malla y un picaxazu na ñueca que nun sei cumo escapará d'ésta.
You marchéi correndo a casa de Felecidá pa ver si vía a Muxu y
podié facer algu por él. “¡Muxu, Muxu!”, chámabalu you, pero nun
aparecíu por llau nengunu, onque habié un rastru de sangre que chegaba
hasta a puerta.
Entréi churmingando y vi que Felecidá estaba na cama.
— ¿Quéi te pasa, Felecidá?
— Nada, espeju, nun m'encontro nada bien.
Asina pasonen todu l'iviernu: Felecidá na cama sin poder llevantare,
que bien a punticu estuvo de dir con as vurvuletas pal outro llau, y a
Muxu dímoslu por muertu. Con as feridas que Fidel le feciera y a ñeve que
nun s'habié quitáu en meses, yera casi imposibre qu'houbiera sobrevivíu.
Pero chegóu a primavera. Felecidá foi espoliñando y pouquitu a
poucu foi llevantándose y recuperándose.
Y onque pezca mentira, ábate qu'un preciosu die de sol aparecíu nas
canciellas da casa míe, el mesmísimu Muxu. You nun podié crerlu, nun
deixaba de restregarse con us míus tobiellos, miagaba desazonáu y
espurríase pa que you le feciera gracias. Nun podié crerlu, víalu y
asegurábame d'estar espierta, al mellor soñaba, pero non, yera él. Estaba
más consumíu, contábansele us güesos das costielllas, nun habié síu un
iviernu fácile, pero velu eiquí.
Todu volvíu a ser eigual, Fidel y Felecidá dabánse figa l'unu al outru
por cualquier cousa y Muxu yera l'amigu que you precisaba.
Hasta una nueite, que vai tu a saber quéi pasarié, en que Muxu se
rebelóu contra Fidel, arracañóule d’arriba abaixo, mordíule, meixóule nel
pote y deixóule as sábenas feitas filos.
Fidel xuróuselas. Preparóu un llazu dus qu'usaba pa cazar raposas,
corzas y xabariles nel monte, púsolu na puerta, xusto na boca da gateira,
onde tantas outras veces la habié puesto un tarabancu pa nun deixarlu
entrare, y aguardóu una hora tras outra que Muxu volviera a casa
creyéndolu ya durmíu.
Regresóu, y según pasóu por el buracu da gateira, el llazu
amarroúsele al pescuezu apretándose más cuanti más trataba de zafarse.
Asina estuvo muitu tiempu hasta que vieno a morrere.
Fidel disfrutóu mirando cumo Muxu se retorcié intentando soltarse,
lu que sólo servié pa qu'el llazu apuñara más as gorxas al pobre animal.
Cuando por fin quedóu queticu, Fidel foi a sacar da cama a sue mulliere:
— ¡Brígida, llevanta! ¡Pude con él, acabéi con él! Acude y verás.
Brígida llevantóuse pasmiada por as voces que Fidel estaba dando:
— ¿Quéi pasóu, home?
— ¡Ya cayíu! ¡El putu Muxu del demoñu cayíu!
Y cuando chegonen á puerta pa ver al Muxu, nel sou llugar vionen a
Felecidá, encollida nel suelu, con el llazu alredor del pescuezu, a cara
azulada, una llengua que le chegaba al pechu y dous llagrimones, unu en
cada unu d’esos uellos branquecinos nos que, de rapaza, miréime tantas
veces .
EFÍMERU ESTRAFOGUEIRU de Eduardo Fernández. Revista El
Llumbreiru nº 43, outdec. 2015.
Qué ye a vida, pergúntase a xente. Ye una triste ironía, un breve llamentu
entre dúas nueites sin estrella xornaleira, que naide conoz y naide quier
ver. Breve paréntesis, branu d'escuridá, fugaz caminu que se recuerre
baxo razas de sol, ñebras y allustros. Una curta andanza na que se pierde
todo y nun gana nengunu. Esi ye'l caminu: alcontrarlu y perderlu. Un
rodrenu que principia'l sou traballu nos gorgolutos d'un regueiru y
termina nuna fonda llagona.
Cuando despuéis de muito caminar paréi nel revolvedeiru que nun quisi
volver a ver, descubrí qu'esta ansiosa parada, breve pousa na que se
perdíu'l corazón, espallábase delantre de mi enchena d'espineiros, sin
frores nin frutos. Negruscos adiles onde'l tiempu se paróu, onde as horas
semellaban siegros. Pero tamién baldiyos llugares nos que cayeron as
selombras del olvidu y eillí s'amatoron pa siempre l'afectu y el cariñu.
Pero nun quisi quedar nesi sentallu onde se deixoron tantos restrollos
cayíos nel friyu suelu, nas lleiras da desconfianza y a malencolía. Ha de
siguirse, col macutu a engariellas de palabras de consuelu que tuvi de
dicir y quedoron engariñidas na mente. Andando sin ilusión nin gociu,
solo armáu cona obediencia del calabre, cona cansada esperanza del
pelegrinu que trescuela un cabeiru treitu antes del repousu xunta a un
efímeru estrafogueiru.
Y daréi un pasu alantre, al vacíu. Bueca puerta que s'espurre por a breya
estreita que ye houguaño a vida. Llonxe esperan l'arcu da viella y a meolla
da vida pero qué preciu más altu paga'l que los alcuentra. Esi sera'l
xornal, el salariu del que busca sin mentirse conos fatos esparabanes.
Nesta rodeira anduvi, ando y andaréi si'l destinu quier. Vistíu conas
roupas que naide nun quier ciñirse, col verde del escanzreisu y el violeta
que güel a triste victoria despuéis d'una sonora derrota. Col bermellu que
vien del llume que chispeya as suas morceñas y el brancu del ouriella
qu'on está por chegar.
Continuaréi, asegundaréi nel avance conos doloríos pías, siguindo os
berruntos que xurden cuando brillan as estrellas, con esa confianza tímida
dos ñiños acochaos por a madre. El ñegu escondíu nel que se gororon os
famientos borrigaños del destinu cayíu nas auguas, chapricando os tueros
enriscaos. El brizu que m'escondía da tristura desaparecíu y enxamás ha
de volver.
Nun ñegaréi que lo que queda ye revesoso, duro, imposible de recorrer
conas mias fuerzas, sin as frebas que traye a sabiduría. Quedan pindias
chubidas, lladeiras inesperadas, altos testeiros onde a ñeve cayíu,
quedando eillí sin lluz nin calor que les día'l beisu vivificante, nun caminu
lluciu y aveséu onde nun cabe que nada esgulie. Vendrán zarabatiadas
nos ventisqueiros da vida, cayerán pingotas y granuzos remexíos con
friaxes. Quiciás relluzan fútiles solayeiras nas paredes tovía sin
esbarroncar. Ver lo qu'hai delantre de nosoutros, sin engaños nin
embayíos, percisa d'un ímprobu afán.
Nun sei bien qué trayerá esti fileiru de trayectos, encrucillada
d'existencias que parecen relloucar cuando se pierden os gratos deseyos.
Quiciás seya namás una vana ilusión que'l destinu escribe nas ringleiras
da vida, cumo un llibru abiertu al ruvés que se lle y apetamente parez
nun tener un sentíu que fixe el esperanza. Pero'l tecíu col qu'estamos
feitos requier una madeixa más nobre qu'a que s'escuende baxo os nuesos
filos.
El fusu y a rueca dos años siguen xirando. Dafurtu cayen as fuellas y as
ñeviscas. El sol que llucía imponente, que candorosamente rellumbraba
nas yerbas y faleitos, agora ye una fráxil lluz que malapenas indica un
confusu carril. Véise un final escurecíu, colmáu por as llouxas das dudas y
os acedumes, por os sueños que pasemos albentistate cona probidá del
mendigu que calladamente pide llimosna.
Demientras siguiréi esperando encetar as güelgas nel llodu dos
chapricallos, cuando a calma chegue y estene'l cielu cogüelmáu de lentas
ñubres que nun quieren fuyir, conas manos aburadas y encollíu l'ánimu. Y
cuando venga esi breve instante nel qu'una fallispa d'esperanza deixe
atrás a mázcara del cinismu más cruel y el mieu cansáu cuerpu venza'l
pesu del dolor, seique ouyiréi'l soníu d'unos pasos que s'acercan a mi
acompañaos por a melodía d'un tintiníu ya olvidáu y el golor a verde que
numás trayen os outoños más fragosos.
A CAPIRUCHICA BERMELLA. Traducción al senabrés del cuentu de
Charles Perraul, por J. A. Hernández. Revista El Llumbreiru nº 34, sant
sanm. 2013.
Una vez di que yera una rapacica d'un llugare, a más guapa que nunca se
víu; yera tan guapina que tenía llouca a súa mamica, y a súa bolica más
llouca ontavía. A buena muller fízole un capiruchicu encarnáu que le
quedaba mui bien y chamábanla por eso a Capiruchica Bermella.
Un día, súa mamica fizo unas filluelas y díxole á rapacica: vaite a ver
cúmo le pinta a bolica, que me dixonen qu'anda con un andanciu. Llévale
estas filluelas y esti tanticu untu. A Capiruchica Bermella marchóu
deseguida p'ancá bolica, que yera n'outru puebru. En dindo por a metá del
carballal atopóuse con el llobu, que venía con entención de comerla; mas
nun s'atrevíu por a mor d'unos lleñadores qu'andaban traballando nel
monte. Perguntóule qu'a ónde diba; a cuitadica, que nun sabía que ye
peligrosu parar a escuitare a un llobu, díxole: Voi a vere a mía bolica y
llevarle unas filluelas y un poucu untu, que le manda mía mamica. ¿Y vi
ve mui llonxe? díxole'l llobu. ¡Oi!, Sí, dixo a Capiruchica Bermella, más
allá del molinu que vedes eillina, na primeira casa del llugare.
Entuences, dixo’l llobu, you tamién quiero dirla a vere; you voi por esta
breya da dreita y tu marcha por esta outra del izquierda y yá nos vemos
despuéis. El llobu tiróu a correr con todas as súas fuerzas por a breya que
yera a más corta, y a rapacica foi por a que yera a más llarga, embayida
apañando avellanas y correndo tras das purvuletas y facendo fronxas con
as froricas que diba atopando.
El llobu tardóu bien pouco en chegare a casa da bolica; picóu: Toctoc.
¿Quién yía? Soi a túa ñeta, a Capiruchica Bermella dixo'l llobu,
remedando a voz da rapacica que vos trayo unas filluelas y un poucu
untu que vos manda mamica. A bolica, qu'estaba na cama porque
andaba mui malica, gritóule: ¡Dale vuelta á chave y despecha a puerta!.
El llobu díu vuelta á chave y a puerta abríuse. Escachapurríuse sobre a
muller y comíula nuna nada, porque diban trés días que nun papaba gota.
Lluegu pechóu a puerta y echóuse na cama, aguardando á Capiruchica
Bermella, que nun tardando vieno a chamare á puerta. Toc, toc.
¿Quien yía? A Capiruchica Bermella, n'ouyindo a voz con ronqueina del
llobu, collíu miedu, mas cuidóu qu'a bolica estaba costipada y respondíu:
Soi a túa ñeta, a Capiruchica Bermella, que vos trayo unas filluelas y
tanticu untu que te manda mamica.
El llobu gritóu, ponendo un pouco fina a voz: ¡Dale vuelta á chave y des
pecha a puerta! A Capiruchica Bermella díu vuelta á chave y a puerta
abríuse. El llobu, en véndola entrare, díxole acochándose na cama
embaixo'l cobertore: Deixa as filluelas y l'untu nel alacenia y ven a
echarte con bolica.
A Capiruchica Bermella desñudóuse y metíuse na cama, onde quedóu mui
sorprendida en vendo qu'a bolica tamién estaba en borrigañas. Díxole:
Bolica, ¡quei brazos más grandes tienes! Son p’abrazarte mellor, mía ñiña.
Bolica, ¡quei piernas más grandes tienes! Son pa correr más aína, mía
ñiña. Bolica, ¡quei ourellas más grandes tienes! Son pa escuitare mellor,
mía ñiña. Bolica, ¡quei uellos más grandes tienes! Son pa vere mellor, mía
ñiña. Bolica ¡quei dientes más grandes tienes! ¡Son pa comerte mellor! Y
VENDRA A MUERTE Y TENDRÁ OS TOUS UELLOS. Traducción al
senabrés del poema Verrà la morte e avrà i tuoi occhi de Cesare Pavese,
por Ana Ferrero. Revista El Llumbreiru nº 28, xañ.marz. 2012.
Vendrá a muerte y tendrá os tous uellos,
esta muerte que siempre anda con nós
del alboriada hasta a nueite, insomne,
xorda cumo un remordimientu viellu,
un viciu lloucu. Os tous uellos
serán una palabra vana,
un gritu amatáu, un silenciu.
Así los ves todas mañanas
cuando sola t'arimas a ti mesma
nel espellu. Oh esperanza,
ese día sabremos nós tamién
que sos a vida y sos a nada
Tien pa todos a muerte una mirada.
Vendrá a muerte y tendra os tous uellos.
Será cumo deixar un viciu,
cumo ver drento del espellu
resucitar un rostru muertu,
cumo ascuitar unos llabios cerraos.
Mudos, baixaremos a lu abeséu.
HOLA MADRE (fragmento). Loya senabresa de Francisco Gallego.
Revista El Llumbreiru nº 31, out.dec. 2012.
Sestiando al llau d'un murnal,
na selombra d'unas pallas,
refungaba un segador,
acullá, n'As Apañadas:
Ando como un zafuril,
traballu y sudu na parva.
Cuirachas raño y pan negro.
Tengu a pilleja esbudada;
y heredarán solu us fillus
unas embelgas en llatas.
¡Anda fato, leria menos!,
diju a mullier, enrabiada.
Dejarémosle muy craro
que nun s'engarrien cun naide
y que cumplan a palabra.
Y que, d'un monte a una faba,
si nun fora necesario,
a vida nun s'arrapaza;
Y la han de mantener igual,
pal qu'espuliñe mañana.
Que de Canllongo hasta Us Breiños,
y d'Us Eiros hasta A Fraga,
dejarémosle en hijuela
estos aires y estas matas;
us praos, a sierra y el llago;
visparra, gaita y vigardia
y, pur encima de todo,
a nuesa virgen de Gracias.
¡Diañe vaite, mullier!,
razón tienes nel que falas,
que, cuando se chega al mundo,
todos nacen en carnachas
y chegareimos asina,
a la última murada.
Agulleta bien us cholos,
ponte a nueva muradana,
vayamos a ver á virgen,
qu'arresponse á nuesa alma,
y rezarle y darle gracias
ya que, a salud, nun nus falta.
RIBALLAGU de María José Zurrón del Estal. Revista El Llumbreiru nº
19, out.dec. 2009.
El augua, que vieno rabiosa,
llevóu mamicas, papicos y buelos,
pero tamién deixóu fillos pa querer dir p'alantre.
El augua, que vieno desesperada,
llevóu hermanos,
pero chegonen outros muitos pa tender a súe manu.
El augua, que vieno furiosa,
llevóu'l frutu dos nuesos desvelos y de tantos años,
pero nos deixóu as manos pa siguir traballando.
El augua, que vieno cun priesa,
llevóu mureiñas, teinadas y feixes,
pero quedóu a machada pa vulver a encumbrarlas.
El augua, que vieno iracunda,
llevóu as piedras da nuesa eigresia,
pero nun pudo llevar a fe precisa pa siguir vivindo.
A os que llevóu nunca olvidamos
eternamente nel amiente,
entuences, güí y siempre.
EL PASTOR Y EL CURA. Tradición oral. Recogido por Fritz Krüger en
San Ciprián en 1921. Publicado por Luis Cortés en Leyendas, cuentos y
romances de Sanabria.
Una vez yera un pastore y diba cun el ganau. Tenía un chifru y stábalu
tucandu y facía bailar el ganau todu'l día.
Y comu nun cumíen nada, venía'l ganau n'ayunes todus lus díes pá corte.
Y despuéis este pastor, cumu estaba en casa d'un cura de criyau, al ver el
cura y el ama qu'el ganau venía tódulus díes sin comere en el monte, foi
l'ama a velar el pastor, a vere que'l facía al ganau, pa venir en ayunes.
Y vieu qu'el pastor estaba tucandu un chifru sin parare, y el ganau
bailandu sin cumer nada. Vienu pa casa l'ama y díjule al cura la qu'había
vistu.
Y entonces esperonen a que veniera el pastor pa casa cun el ganau, y
riñónenle hasta que le pusionen de vuelta y media.
El pastor entonces, de que vía aqueillu, sacóu el chifru y empezóu a
tucarlu. El ama staba quitandu una caldeira llena d'augua fervendu
d'encima la lumbre. Y el cura staba tamién na cuciña. Y empezonen a
bailare.
Y el ama, sin sultar a caldeira, bailaba cun a caldeira y todu. Y el cura
escapóu pal fornu, a ver si illí nun bailaba, peru bailaba lu mesmu. Y
pegaba cun a cabeza nel cielu del fornu y decíale l'ama.
Siñor, mándelu parare.
Y él, catatrún ! catatrún ! dentru del fornu, decíale:
Mándelu tú, que you nun tengu llugare – y catatrún ! catatrún ! hasta
que rumpiéu el cielu del fornu.
Y el ama, mientres tanto, cumu staba bailandu cun a caldeira, y nun la
pudía sultare, tod'el agua la scaldóu, purqu'al bailar eilla, arrámabase
l'augua, y caiele encima us pies, nes piernes, nes manus, hasta que
lluraba, y sin parar de bailare.
Despuéis, cuandu al pastor le diéu la gana, dejóu de tucar el chifru, y
paronen eillus de bailare. Y el cura saliéu del fornu cun a cabeza rota, y el
ama toda escaldada. Y tuvionen que curarse y andar cun buenus modus
pal pastore pa que nun lus feciera bailar más.