Literatura Hiszpańska

ŚREDNIOWIECZE

1) Wczesne – XII wiek

- STYL ROMAŃSKI

- 3 klasy społeczne:

a) Szlachta – arystokracja (wciąż niewykształcona, zajmuje się wojnami)

b) Kler – jedyna warstwa wykształcona; zachowuje i rozwija kulturę

c) Chłopi – analfabeci zajmujący się rolnictwem

2) Późne XIII – XV wiek

- STYL GOTYCKI

- ewolucja społeczeństwa

- początek rozwoju miast

- szlachta jest coraz bardziej wykształcona; zbiera się na dworze przy królu

- pojawiają się uniwersytety

- pojawia się burżuazja

- miasta stają się centrum kultury, podczas gdy na wsi kultura nie występuje;

- najbardziej zaradni wieśniacy emigrują do miast i stają się mieszczanami

Charakter sztuki w ŚREDNIOWIECZU:

- ma edukować – ważna jest treść ideologiczna

- użyteczna (nie jest ważna forma i piękno) i praktyczna, moralizatorska

- inny charakter: wpływ francuski: Liryka Prowansalska – TRUBADURZY (brak funkcji pedagogicznej)

Każdy gatunek literacki i typ bohatera jest powiązany z inną grupąspołeczną:

a) Szlachta/rycerstwo : POEZJA LUDOWA (w dialektach) o charakterze heroicznym; PIEŚNI RYCERSKIE; z czasem na dworze pojawia się POWIEŚĆ (la novela) i LIRYKA IDEALISTYCZNA; RYCERZ/BOHATER

b) Kościół : literatura o charakterze religijnym, moralnym i naukowym (początkowo tylko po ŁACINIE, stopniowa zmiana na KASTYLIJSKI od XIII wieku); ŚWIĘTY

c) Mieszczanie ma inną wersję świata: OPOWIADANIE (el cuento) i POEZJA SATYRYCZNA (główny bohater : CZŁOWIEK PRAKTYCZNY patrzący na świat krytycznie); temat: przygody i miłość;

Od XIII wieku kultura staje się spuścizną szlachty i mieszczan, a nie tylko kościoła;

Cechy literatury kastylijskiej:

1) Strach przed nowością i innością, obrona wszystkiego co narodowe i tradycyjne (powody: położenie na końcu Europy – wszelkie wpływy docierały z opóźnieniem; VIII – XV wiek: widoczna obecność muzułmanów na półwyspie – próba obrony kultury przed tym wpływem)

2) Przewaga elementu ludowego, prostego i spontanicznego

3) Silny realizm

4) Przywiązanie do tradycji lokalnej i ideałów narodowych

Kontakt z innymi kulturami (faktor lokalny jest decydujący):

- wpływ ORIENTALNY – stały kontakt 3 kręgów kulturowych i religijnych na półwyspie (Muzułmanie – opowiadania, nauka; Żydzi; Chrześcijanie)

- wpływ PROWANSALSKI – Trubadurzy (utwory o miłości)

- wiek XV – zmiana wpływów : WŁOCHY (Dante, Boccacio) – prerenesans (literatura klasyczna)

!!!ŚREDNIOWIECZE PROMIENIUJE W HISZPANII!!! Średniowiecze ma ogromne znaczenie dla rozwoju literatury hiszpańskiej ponieważ literatura średniowieczna wywarła znaczący wpływ na literaturę kolejnych epok!!/wyjątek na skale europejską/

EPIKA KASTYLIJSKA – PIEŚNI RYCERSKIE (Cantar de gesta)

- przekazywana wyłącznie ustnie; anonimowa; zbiorowa;

- charakter heroiczny (wojny, krucjaty)

- język: zwięzły, prosty i bardzo ekspresywny

- realizm (dokładność historyczna i geograficzna)

- przetrwanie w czasie ( tradycja średniowieczna przetrwa przez kolejne wieki literatury hiszpańskiej)

- przykład: „EL CANTAR DE MIO CID” :

Pieśń rycerska (połowa XII wieku) nieznanego autora, śpiewana z instrumentami

Jedno z trzech najważniejszych dzieł przed XVI wiekiem

Podzielony na 3 części (pieśni o wygnaniu, weselu i zniewadze)

Cechy uworu:

Obraz epeoki (zwyczaje etc) – duża wartość dokumentalna

Realistyczni bohaterowie (CYD - wierny królowi, dobry ojciec, symbol godności i honoru)

Realizm w opisie miejsc - dokładność geograficzna

Brak elementów fantastycznych

Styl prosty, dramatyczny, ekspresja, uczuciowość

PIEŚŃ O CYDZIE

Cyd, a właściwie Rodryg Diaz, był rycerzem kastylskim z XI w (postać historyczna)., wsławionym w walkach z Maurami i Katalończykami. Mimo awanturniczej i niejednoznacznej w ocenie działalności, jego postać już za życia obrosła legendą; stawiano go za wzór rycerstwa, patriotyzmu, męstwa i lojalności oraz opiewano w licznych poematach epickich. Średniowieczny ideał rycerski, ukazany jako obrońca kościoła i króla;

Anonimowa "Pieśń o Cydzie", zapewne z połowy XII w., jest jedyną z takich średniowiecznych cantares de gesta zachowaną do naszych czasów. Owo arcydzieło literatury hiszpańskiej przedstawia kilka epizodów z życia Cyda.

TREŚĆ:

Pieśń o wygnaniu: Pochodził z biedniejszej szlachty, na dworzekróla Alfonsa X byli bogatsi, lecz nie tak dzielni, byli zazdrośni i zaczęlispiskować i go oskarżać o zagarnięcie przywilejów bogatszych, wkońcu zostaje wygnany przez króla, zostawia żonę Chimerę(królewską kuzynkę), 2 córki i syna w klasztorze pod Burgos, widziwrony –zła wróżba, nikt nie może mu pomóc mimo zakazu dołączylido niego towarzysze walk, opuścili razem Kastylię, zwyciężają bitwy zMaurami, ostatecznie zdobywa Walencję, nadal, jako wasal, wysyłająckrólowi część łupu. Pieśń o weselu: Na wieść o zwycięstwach Cyda,król stara się nawiązać z nim przyjazne stosunki i proponuje jegocórkom, Elwirze i Sol, hrabiów Carrionu za mężów. Wspaniałe wesele,piękne córki, przystojni hrabiowie (chociaż nie wprawieni w boju).Pieśń o zniewadze: Cyd zawstydził zięciów, poskramiając lwa,którego oni się ulękli. Opuszczają Walencję i w zemście, bijąrzemieniami żony w puszczy dębowej i je tam zostawiają na półmartwe. Towarzysz Cyda odnalazł jego córki i odprowadził doWalencji, Cyd domaga się sprawiedliwości od króla, hrabiowie mająstoczyć pojedynek z rycerzami Cyda (porażka hrabiów), córki dostająnowych mężów, jeszcze lepszych – królów Nawarry i Aragonii. TriumfCyda.

-XIII i XIV wiek – literatura kastylijska rozwija się prężnie (w dialekcie GALICYJSKIM!);

WIEK XIII

POEZJA LIRYCZNA

- temat: miłość

- nie zachował się żaden zapis aż do XIII wieku

- Sztuka Kuglarzy (Żonglerów) – potrafili zabawić publiczność przez taniec, piosenki typu trubadurskiego przy akompaniamencie różnych instrumentów (lutnia, flet), historyjki– artyści uliczni, włóczędzy – były to pierwsze ‘produkcje’ w dialektach – zrozumiałe dla każdego; pochodziły z Prowansji, gdzie były wykonywane na dworach arystokratów (poezja sztuczna i wysoka) ->; do Hiszpanii dotarły przez Galicję -wpływ pielgrzymów zmierzających do grobu Santiago de Compostela; charakter LUDOWY; źródło pieśni rycerskich; kuglarze woleli język galicyjski od kastylijskiego;

-CANTIGAS DE AMIGO (amante) – pieśni kobiece o kochanku – nostalgia, smutek, samotność (z Portugalskiego – fado); bohaterka: kobieta lamentująca nad swoją samotnością, opisy natury;

PIERWSZE DZIEŁA ZACHOWANE PO KASTYLIJSKU:

- ludowa poezja kuglarzy /mester de juglaria - TECHNIKA ŻONGLERÓW?/- wędrowali od wsi do wsi, proste, krótkie piosenki; zachowały się jedynie dwie, np. ‘La rason d’amor’ (o miłości dwóch dam i rycerzy)

- religijna poezja kuglarzy /mester de clerecia - TECHNIKA UCZONYCH?/ :

temat: żywoty świętych, wyciągi z kodeksów łacińskich, legendy, rozważania moralno-dydaktyczne; -pojawia się w XIII wieku;

chcieli dotrzeć do większej ilości odbiorców i spopularyzować kulturę, więc porzucają łacinę na rzecz dialektów;

przykład: Gonzalo de Berceo świecki ksiądz, pisał po kastylijsku, przystępnie, przyciągał publiczność humorem, komizmem ->„Los milagros de nuestra seńora”

pierwsze znane nazwisko (nie anonimowo!)

25 narracji o Matce Boskiej i cudach których dokonała np. ratującej ludzi takich jak złoczyńcy który sprzedał duszę diabłu;

wstęp alegoryczny; Gonzalo przedstawia się jako pielgrzym i opisuje piękno łąki, symbolika: pielgrzymka – droga życiowa, łąka to Maryja, źródła – ewangelie, kwiaty – imiona Maryi, śpiew ptaków – głos błogosławionych;

cel: przekazanie opowiadań religijnych ludności wiejskiej (popularyzacja tradycji religijnej);

zrozumiały, codzienny język, komizm - dużo prymitywnych żarcików (żeby zainteresować prosty lud);

PROZA

- zaczyna się rozwijać w XIII wieku (tak późno, bo inne gatunki łatwiej było przekazać w formie mówionej) w związku z dwoma fenomenami:

1) emigracja arabów i żydów do Kastylii (WYKSZTAŁCENI)

2) pojawiają się elementy świeckie w kulturze;

Druga połowa XIII wieku: Król Alfonso X el Sabio – ALFONS X MĄDRY (syn Fernando XIII el Santo) – król, nie odniósł sukcesów politycznych, ale miał olbrzymi wpływ na kulturę, mecenas nauki i oświaty, pisał pieśni na cześć Maryi, wykształcony, mecenat; chciał zjednoczyć wszystkie dziedziny kultury swojej epoki tj. literaturę, historię, prawo; pisał dużo poezji np. „Los cantigas de Santa Maria” (ponad 400 utworów, głównie poezja narracyjna, ale też 40 utworów lirycznych) ale też pisał prozą o astronomii, historii etc. (tzw. prosa científica – np.kodeksy prawne);

koniec XIII wieku: pierwsze zbiory opowiadań lub przypowieści (NIE powieści), pochodzenia arabskiego i z Indii (charakter dydaktyczny, moralizatorski, jak zachowywać się w życiu)

WIEK XIV - pierwsza połowa

- okres rekonkwisty /walka Chrześcijan o wyparcie Maurów/,

- epoka wielkich konfliktów /początek wojny stuletniej/

- rewolucja społeczna (szlachta: heroizm/rycerstwo; kler: cnota, wieś ?; mieszczaństwo: $$) : rozwój miast – burżuazja ?

- mieszczanie nowym odbiorcą literatury - literatura prezentuje model życia mieszczańskiego (liczy się pieniądz, ideał : korzystać z życia a nie się umartwiać, zepsucie obyczajów, chaos moralny), tak samo jak w innych państwach europejskich, tyle że w Hiszpanii Ci mieszczanie nie mieli tak dużo $$, bo Hiszpaniabyła mniej rozwinięta niż Europa zachodnia;

- w społeczeństwie ważni są Arabowie – rzemiosło i Żydzi – bankowość, handel, prawnicy, lekarze (też należeli do mieszczaństwa);

- “El libro de buen Amór” napisana przez prałata Juana Ruiz :

autor pogodny, wyrozumiały, należy jeszcze do średniowiecza, pisał inaczej niż współcześni duchowni, którzy zgodnie z nauką kościoła pisalipesymistycznie o życiu. Miał kłopoty z cenzurą i papieżem, genialny, b. wszechstronny pisarz, psycholog, pochodził z Kastylii i opisywał przygody z nią związane, przedstawiając samego siebie – AUTOBIOGRAFICZNE;

bardzo długi poemat, wszystko wierszem,

3 części: 1. narracyjna: przygody miłosne, przerywane bajkami i przypowieściami, alegorie(bitwa między panem Karnawałem i panią Post), 2. dygresje, rozważania moralne (krytyka grzechów głównych, ironiczna pochwała małych kobiet, wady kleryków) satyryczne, 3. wiersze liryczne, pochwały Maryi, oraz świeckie, np. przyśpiewki ślepców, żaków, górale

Napisał to w celach dydaktycznych, ale nie tylko edukacji religijnej, ale również jak szukać przyjemności w życiu ziemskim; stara się trzymać podstaw moralnych, ale często wyraża podejście charakterystyczne dla burżuazji;

autoportret, z którego wynika, że miał lekkie i mało przykładne życie (stąd 13 lat więzienia). O miłości dobrej, bożej, przeciwstawionej miłościszalonej – świeckiej; Spotkał piękną niewiastę w górach, za pieniądze udzieliła mu schronienia – poślubi tylko tego kto jej kupi klejnoty i stroje-satyrycznie o zaletach pieniądza którym można kupić wszystkich i wszystko. Rozważania o naturalnej potrzebie towarzyszki u ludzi i innych stworzeń, mówi, że nie potrafił się oprzeć wdziękom kobiecym, lecz trzeba poznać dobro i zło, żeby wybrać to lepsze. Potępia szaloną miłość, nie zaleca, żeby się do niej zniżać, ale w prawdziwym życiu, ale potem mówi że przecież człowiek wybiera sam i ma naturę grzeszną, więc i tak on poda kilka przykładów;

dwa skrajne podejścia: moralność religijna i moralność burżuazji

styl: język prałata, tj. bogaty i niezwykle malowniczy, dynamiczny, pełen koloru, pełen przysłów i zwrotów potocznych również (najbogatszy z literatury średniowiecznej)

duże poczucie humoru!!!

Realizm! (nikt tak jak on nie potrafił obserwować i trafnie opisywać życia codziennego)

Chce dotrzeć do ludu (używa codziennego języka) – ton bardziej kuglarski niż wysoki;

PROZA – OPOWIADANIE / wciąż nie powieść/

„El conde Lucanor” napisana przez Don Juan Manuel

– autor: pochodził z rodziny królewskiej (bratanek króla Alfonsa X), brał udział w walkach przeciw Maurom, pierwszy hiszpański pisarz prozy, który zwracał uwagę na walory artystyczne – forma, estetyka (to już nie proza naukowa ale opowiadanie), pisał utwory dydaktyczne przystępnymjęzykiem; jest nie tylko moralizatorem, ale też ARTYSTĄ; jako arystokrata jest w opozycji do prałata; nie interesuje go wieś, prości ludzie; pisze zgodnie z dydaktyką kościoła;

- dzieło: „El conde Lucanor” – Hrabia Lukarno – zbiór bajek i przypowieści (zaczerpnięte ze źródeł arabskich, religii katolickiej oraz ówczesnej codzienności), jest wiele części, pierwsza zawierająca 50 opowiadań jest najważniejsza; dialog między hrabią a jego doradcą łączy opowiadania; tematyka: rządzenie krajem, przyjaźń, małżeństwo, zagadnienia moralno-wychowawcze; -> to dzieło mogło być inspiracją dla Shakespeare’a (Poskromienie złośnicy);

- element dydaktyczny : w każdym opowiadaniu są 2 wersy ‘moralne’ (nie prozą); bardzo zwięźle, żeby nie psuć historii;

- styl: zwięzły, jasny, prosty (chciał dotrzeć też do niewykształconych);

- krótkie nowelki połączone (uważa się że wyprzedza Dekameron?)

ENTONCES:

Prałat Juan Ruiz Don Juan Manuel

- duchowny ale bardzo życiowy i witalny - opisuje wieś- pisze wierszem- pierwszy poeta kastylijski

- pochodzi z arystokracji (kultura dworska)- pierwszy autor kastylijski piszący prozą- język – ważne! Pisze prozą, co sprawia że jest to bardziej naturalne i lekkie- jest to pierwsze dzieło sztuki prozą, a nie kodeks czy kronika(walory estetyczne są ważne)

WIEK XIV – druga połowa

El canciller Pero Lopez de Ayala

- poeta i prozaik

- reprezentuje arystokrację i surową moralność

- ton melancholijny, depresyjny

- przeciw demoralizacji i przekupstwu w Hiszp, przeciw hierarchii kościelnej itd. (zepsucie w tamtych czasach!!!)

- gorzki, pełen pesymizmu, wychowany na literaturze łacińskiej, obiektywny, kierujący się utylitaryzmem – bliższy nadchodzącej epoce Odrodzenia.

– główne dzieło prozą : 4 CRONICAS – dzieło historyczne opisujące wydarzenia w Hiszpanii, zawsze jest jakaś figura centralna; najlepsza proza drugiej połowy XIV; ‘historia nauczycielką życia’ – uważał że ludzie powinni czerpać lekcjemoralne z jego kronik;

WIEK XV (prerenesans) – pierwsza połowa

- charakter dworski (szczególnie dwór królewski)

- nowe KLASYCZNY nurt: łacina i greka, zafascynowanie i podziw dla świata antycznego ( dociera do Hiszpanii przez Włochy); dużo latynizmów zostaje wprowadzonych do języka ( bardziej uczony charakter języka);

- SZTUCZNOŚĆ i WYRAFINOWANIE

- twórczość ludowa rozwija się daelj – ROMANSE (romancero)

- rozwój szlachty – jest już teraz serio wykształcona, bardziej elegancka y sztuczna; TURNIEJE RYCERSKIE, rozwinięta KULTURA DWORSKA

- poezja miłosna

- wpływy literatury grecko-łacińskiej i włoskiej /DANTE, BOCACCIO, PETRARCA/ (zamiast wpływów orientalnych i francuskich)

- język jest pełen neologizmów, które komplikują język literacki

- pod koniec XV wieku - królowie katoliccy (wzmożony kontakt z Włochami!) – ostatnie 25 lat XV wieku to już renesans

El Marques de Santanilla

- najbardziej reprezentatywna figura wieku XV

- łączył aktywność wojenną i polityczną z pisaniem poezji lirycznej

- widać tu wpływ Trubadurów

- SERANILLAS – Cantigas de Serrana (10 utworów)- pieśni z gór,

- duża wartość poetycka – poezja liryczna – język bardzo uczony i sztuczny, idealizacja;

- spotkanie rycerza (świat dworski) z góralką w pięknym krajobrazie wiosennym; on wyraża swoje uczucia, a ona go odrzuca;

- kobieta mocna, silna (góralka) a pejzaż dziki, górzysty, z gór

- trochę jak pasterki(sielanki?) prowansalskie

Juan de Mena

- tematyka religijna,

- poezja epicka i uczona

- „El Labirinto de Fortuna” - wpływ fortuny/losu na życie człowieka (trzy koła historii reprezentujące przeszłość, teraźniejszość (<-kręci się tylko to) i przyszłość; 7planet); charakter uczony, język sztuczny, latynizmy, wyszukane środki wyrazu, trudny w odbiorze;

TREŚĆ: The plot is typical of the “vision poem” genre popular in the Middle Ages. The modernreader will recognize similarities to Dante’s Inferno, also a vision poem. Mena himself is the narrator. He opens the poem with a lament about the “casos falaçes” of Fortune (unfortunate things that happen to people). He asks to see Fortune’s home in order to better understand how she functions. After being whisked away by a dragon-pulled chariot, he is guided through Fortune’s abode by Divine Providence (allegorized as a female character). There he sees not one Wheel of Fortune, but three, representing the past, present and future; each is composed of a series of Dante-like circles ruled by different planets. The circles contain examples of virtuous and unvirtuous historical figures. In the seventh circle, he encounters only one figure –Álvaro de Luna, who is seen as a horseman dominating Fortune, a wild horse. Having finished his tour of Fortune’s home, the narrator asks Providence for a prophecy regarding King Juan II.Providence promises great glory for the king, but before she offers details the vision ends. The narrator concludes, admonishing the king to fulfill Providence’s prophecy, and wondering whether the vision was just a dream.

-“ Dansas de la Muerte” – poezja satyryczna (mieszczaństwo/burżuazja) ; temat śmierci jako końca wszystkich przyjemności ziemskich; śmierć krytykuje poszczególne klasy społeczne; elementy satyry (czego nie ma np. we francuskiej wersji tańca śmierci), krytyki społeczeństwa (równość ludzi wobec śmierci);

XV wiek – druga połowa

Jorge Manrique - ‘Coplas por la muerte de su padre’ (Strofy na śmierć ojca)

- Poezja moralizatorska, podkreślająca przemijanie i marność życia ziemskiego (przemijalny charakter życia ludzkiego –doczesne życie jako droga ku wieczności;życie jako rzeka która płynie i na koniec każda wpada do morza – śmierć)

- Utwór melancholijny, nostalgiczny

- Manrique składa pośmiertny hołd swojemu ojcu, Rodrigo Manrique, wskazując go jako wzór bohaterstwa, cnót i spokoju przed śmiercią (akceptacja decyzji Bożej), a zarazem snuje rozważania nad nietrwałością ziemskich dóbr i ulotnością ludzkiego życia -> życie wieczne jest ważniejsze;

ROMANSE (romanceros)

- punktem wyjścia dla romansów były pieśni rycerskie – te które odpowiadały wrażliwości wyższych klas społecznych ewoluowały; na początku były to tylko krótkie kawałki pieśni rycerskich;

- nie mają już charakteru ustnego (8 sylab); mnóstwo rodzajów ( aż 500)

- krótkie utwory epicko-liryczne, prawdopodobnie fragmenty dawnych, zapomnianych epopei, śpiewana przy akompaniamencie gitary, opiewały wydarzenia historyczne, wykorzystywane przez władców do propagandy politycznej lub podawania wiadomości o bieżących wydarzeniach

- od wieku XIV – STARE ROMANSE (romancero viejos); typy: romanse historyczne, powieściowe, liryczne (o miłości), z pogranicza (najważniejsze odnoszą się do rekonkwisty), informacyjne? (noticiosos);

POWIEŚĆ SENTYMENTALNA (La novela sentimental)

– rozwija się w XV wieku pod wpływem włoskim; temat – miłość;

- najważniejsze dzieło „Carcel de Amor” autorstwa Diego de San Pedro -> forma epistolarna; elegancki styl; tragiczna koncepcja miłości; ogromny sukces w Europie (utwór tłumaczony na inne języki); bardzo psychologiczny ;

W średniowieczu są 3 najważniejsze dzieła mistrzowskie: Pieśń o Cydzie (XIIw), „El libro de buen amor” i najważniejesze !!!„La Celestina” (1491)

„LA CELESTINA” Fernando de Rojas

– arcydzieło, zapoczątkowało hiszpański teatr; ogromny sukces w Europie, inspiracja dla innych autorów; pierwsze wydanie 1499r (brak info o autorze stąd wątpliwości czy był nim de Rojas)

- sztuka typowo do czytania, recytowania, ciężka do przedstawienia, ogromna ilość wydań, tłumaczona na wszystkie języki.

- TREŚĆ: - Kalisto – przeciętny szlachcic, pędząc za sokołem na polowaniu dobiega do ogrodu Melibei wpada przypadkowo do ogrodu Melbei(bogata szlachta, wysoko urodzona, czystej krwi, ewolucja – od pogardy do szalonej miłości), widzi ją i zakochuje się od 1 wejrzenia. Ona odrzuca jego starania. Służący Kaliksta mówią mu o Celestynie i wspólnie z nią(za opłatą) doprowadzają do spotkania Kaliksta i Melbei. Celestyna zaklina szatan przy pomocy magicznychrekwizytów, poza tym zna świetnie psychologię i przekonuje Melbę., że to wielka miłość, między służącymi i Celesyną dochodzi do sporu o to, kto powinien dostać

nagrodę, zabijają Celestynę., zostają ujęci i powieszeni. Kalikst zakrada się co nocdo ukochanej po drabinie, w końcu spada i ginie, Melbea rzuca się z wysokiej wieży wyznając wcześniej wszystko ojcu stojącemu na dole, dramat kończy się szlochem ojca nad zwłokami córki, a ból ojca jest potraktowany przez autora z ironią.

-Celestyna to pośredniczka/stręczycielka (szuka dziewczyn dla panów); jest najciekawszą postacią w utworze, bardzo witalną, posiadającą ogromną wiedze na temat psychologii i natury ludzkiej i potrafiącą ją wykorzystać; jest poza tym egoistką uzależnioną od wina; umie zmieniać uczucia ludzi, ma dużo klientów;

-Melbea – ma niestabilny charakter – jej uczucia zmieniają się od odrzucenia do szalonej miłości; na końcu się zabija;

- Kalisto postać mało skomplikowana, niecierpliwy młodzieniec który robi wszystko by spełnić swoje życzenie; jego sługa Parmeno daje mu rady ale i jego Celestyna zmienia;

- DUALIZM powieści (podwójny plan – jest uniwersalna, ale również głęboko hiszpańska):

- 2 punkty widzenia: Elementy średniowieczne (intencja moralizatorska autora-chce przestrzec szalonych zakochanych, realizm, trzeźwe spojrzenie na miłość, elementy fantastyczne; miłość jako kara boska) oraz renesansowe (chłodne, ironiczne traktowanie miłości, śmiałość, wyuzdanie, sensualność brak hamulców –siła miłości doprowadza do samobójstwa). -> to pomieszanie jest jedną z najważniejszych cech literatury XVI wieku;

- 2 klasy socjalne: CULTOS (Melbea i Kaliksto – idealizują życie i miłość) i BIEDNI (nie wierzą w uczucia, świat niskich instynktów); różny język przez nich używanny

-autor jest marginalizowany jako nowy chrześcijanin (żyd) i przedstawia wizję negatywną, pesymistyczną życia – życie jako walka; człowiek kontrolowany przez uczucia;

„Tragikomedia Kaliksta i Melibei”, głośny renesansowy dramat, a raczej nowela dialogowana, składająca się z 21 aktów, znana od imienia głównej bohaterki pod tytułem „Celestyna”, pod względem poczytności, popularności, ilości wydań i przekładów ustępuje jedynie „Don Kichotowi” Cervantesa. „Celestyna” stała się sławna nie tylko przez swe walory literackie i poznawcze, ale także przez niekończące się spory na tema osoby autora, Fernanda Rojasa. Mimo opinii wybitnych filologów hiszpańskich do dziś kwestionuje się autorstwo Rojasa, najstarszy bowiem zachowany egzemplarz „Celestyny”, prawdopodobnie z 1499 roku, jest zdefektowany, co nie pozwala stwierdzić, czy autor był wymieniony, czy też dzieło zostało wydane anonimowo.

„Tragikomedia Kaliksta i Melibei” to historia miłości romantycznej pary kochanków, którym pomaga w realizowaniu ich uczuć rajfurka Celestyna wraz ze sługami Kaliksta.

Bogate tło, na jakim rozgrywa się intryga miłosna, pozwoliło na pokazanie społeczeństwa hiszpańskiego z końca XV w. od magnatów i szlachty do rzezimieszków grasujących nocą po ulicach miasta, i to w tonie specyficznie ironicznym, ostrym, często drastycznym.

XVI wiek - RENESANS

– okres największego rozkwitu i rozwoju;

- 2 najważniejsze punkty:

1) zainteresowanie życiem doczesnym i człowiekiem

2) zafascynowanie starożytnością (klasyka greka, łacina)

- osłabienie wartości religijnych – Bóg nie jest już w centrum

- odkrycia naukowe i geograficzne : uczucie DUMY i niezależności człowieka

- człowiek jako OŚ świata i pan swojego losu (ANTROPOCENTYRZM)

LITERATURA:

- wpływ literatury klasycznej i włoski (klasyka też przez włoski)

- dbałość o formę i piękno

- NATURA jest bardzo ważna

- mitologia, bukoliki, (?)

- PETRARCA – model poety (piękno formy, metafory, 11sylabowiec, egzaltacja pejzażu, introspekcja pasji miłosnej – zaglądanie w głąb)

- dominacja techniki formalnej i uczuć ( psychologia)

- SYNTEZA : kontynuacja DUALIZU (typowe dla Hiszpańskiego) – cechy średniowieczne i renesansowe:

1. tradycja religijna razem z pogańskim humanizmem

2. opozycja: ludowe i uczone

3. Lokalne (hiszpańskie) i uniwersalne (europejskie)

4. realizm i idealizm

- Renesans dzieli się na dwie części (odpowiednio I i II połowa XV wieku):

1) panowanie Karola V. Następuje otwarcie dla Europy. Hiszpania przyjmuje kierunki estetyczne i ideologiczne. Dominują wpływy Włoskie oraz idee i doktryny religijne Erazma z Rotterdamu. Symbolem duchowej atmosfery jest Garcilaso de la Vega. Najważniejszymi tematami pierwszej połowy renesansu byłyprzyroda, miłość i mity grecko-rzymskie. Naśladowano Petrarkę w tematach miłości (miłość platoniczna) oraz przyrody (wyidealizowana wieś gdzie panuje harmonia połączona z męką zakochanego). Tematy mitologiczne związane były z wpływami Platona oraz mitów greckich i pogańskich.

2) panowanie Filipa II. Radykalna zmiana w kulturze hiszpańskiej (pojawienie się reformy luterańskiej – protestantyzm, a więc i KONTREFORMA); Europa dzieli się na dwie wrogie części; Hiszpania zamyka drzwi na wpływy z zewnątrz aby pozostać zjednoczona i bronić religii katolickiej (odcięcie się od wpływów europejskich); W literaturze i sztuce pojawia się religijność i ascetyzm. Najważniejszym poetą w tym okresie był mnich z zakonu Augustynów – Fray /brat/ Luis de Leon. Innym wielkim pisarzem był Fernando de Herrera,który pisał poezje miłosne i patriotyczne. Najważniejszymi przedstawicielami literatury religijnej II połowy XVI w byli: św. Teresa oraz św. Jan od Krzyża. Św. Teresa pisała głównie prozę i była przedstawicielką literatury ascetycznej. Jej najważniejszym utworem jest Zamek Wewnętrzny w którym przedstawia duszę jako zamek. San Juan de la Cruz był przedstawicielem literatury mistycznej. Ukazywał drogę iluminacyjną (olśnienie) oraz ostatni etap – bezpośredni kontakt z bogiem.

Pisał traktaty, m.in. ciemna noc duszy oraz płomień żywej miłości. Pojawia się powieść rycerska, pasterska, maureska, bizantyjska oraz łotrzykowska. Pierwszą powieściąłotrzykowską w XVI w był „Łazik z Tormentu”, natomiast najsławniejszą powieścią hiszpańską w tym okresie była „La Diania”.

PANOWANIE KAORLA X (I połowa XVI wieku):

1526 – ważny poeta rozmawiał z ambasadorem Wenecji (???) i poprosił żeby napisałpo kastylijsku wersy używając reguł włoskich – od tej daty ODNOWIENIE POEZJI HISZPAŃSKIEJ (wprowadzenie form metrycznych i cech włoskiej liryki)

- poezja culta (uczona, wysoka?) :

- ulubiony wers: 11 sylabowiec (decasilabo), pojawia się SONET i pieśń; ODA, SIELANKA, ELEGIA, EPISTOLARNA POWIEŚĆ;

- tematy: miłość (PLATONICZNA – wyidealizowana), natura, mity

- melancholia i smutek – poeta analizuje swoje własne uczucia (introspekcja psychologiczna); rozdarta dusza poety – egzaltacja natury (bukoliki, sielanki)

- mity: przetwarzają przede wszystkim metamorfozy Owidiusza

- rozwój stylu by uzyskać PERFEKCYJNĄ i PIĘKNĄ FORMĘ (wielki wysiłek) ; elegancja

Garcilaso de la Vega

– poeta i żołnierz (umarł młodo w walce)

- Zakochał się w Izabeli Freira i cierpiał z powodu braku wzajemności

- Ucielieśnienie ideału renesansowej miłości dworskiej; rycerz-wojownik i poeta (szpadla i pióro)

- 3 sielanki o miłości – charakter autobiograficzny

I -Miłość bez wzajemności (najlepsza z sielanek!)II -Dodaje charakter bohaterskiIII -Największa perfekcja formy

- dużo analogi do Petrarki ale też są różnice

- miał dużą potrzebę spokoju duszy (niespełniona); analizował swoją duszę; płacze i płacze ?

- wpływ idei Platona