27
LOLATHE KOMIUNITI -BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN 2017 2020 Komiuniti-Bes Fiseris Manejmen PacFish Projek Vanuatu Fiseris Dipatmen

LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

LOLATHE KOMIUNITI-BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN

PLAN

2017 – 2020

Komiuniti-Bes Fiseris Manejmen

PacFish Projek

Vanuatu Fiseris Dipatmen

Page 2: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

2

Tebol blong konten

Apruvol ............................................................................................................................................................ 4

Toktok Tankio ................................................................................................................................................ 5

1. Introdaksen............................................................................................................................................. 6

1.1 Hao nao Plan ia I divelop ............................................................................................................ 6

1.2 Skop blong Plan ia ....................................................................................................................... 6

2. Bakraon ................................................................................................................................................... 6

2.1 Santo Aelan .................................................................................................................................... 7

2.2 Lolathe Komiuniti ......................................................................................................................... 7

2.3 Ekonomi .......................................................................................................................................... 8

2.4 Akrikalja ......................................................................................................................................... 8

2.5 Kavanans ........................................................................................................................................ 8

3. Ol Risos Manejmen Isius .................................................................................................................. 10

4. Stampa Tingting Blong Tabu Eria ...................................................................................................... 10

5 Hao Blong Adresem Ol Risos Manejmen Isius ........................................................................... 11

5.1 Ki manejmen isiu namba 1: Ova haves blong ol risos ........................................................... 11

5.1.1 Ol manejmen aksons ......................................................................................................... 11

5.2 Ki manejmen isiu namba 2: Populeson krot ........................................................................ 11

5.2.1 Manejmen aksons ............................................................................................................... 11

5.3 Ki manejmen isiu namba 3: Nokat inaf aweanes ................................................................ 11

5.3.1 Manejmen aksons ............................................................................................................... 11

5.4 Ki manejmen isiu namba 4: No kat rispek long tabu we jif I putum .............................. 11

5.4.1 Manejmen aksons ............................................................................................................... 12

6 Riviu Mo Monitoring Blong Plan ..................................................................................................... 12

7 Implimenteson Plan ........................................................................................................................... 12

Atatsmen A: Implimenteson Plan ........................................................................................................... 13

Atatsmen B: Ol Manejmen Ruls mo Faen ............................................................................................ 15

Atatsmen C: Terms blong Deal wetem Problem blong Tabu Eria ................................................. 19

Atatsmen D: Manejmen Rul Kondisen .................................................................................................. 19

Atatsmen E: Ol Fees blong Risej o Stadi ............................................................................................. 19

Atatsmen F: OL Manejmen Aktiviti blong givhan long Wok blong Tabu Eria. ........................... 20

Atatsmen G: Tabu Eria Komiti. ............................................................................................................... 20

Atatsmen H: Posisen mo Wok blong ol Memba blong Manejmen Komiti. .................................. 21

Atatsmen I: Term blong Manejmen Plan. ............................................................................................. 22

Page 3: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

3

Atatsmen J: Vanuatu Fiseris Reguleisen. ............................................................................................ 23

Atatsmen K: Insiden Ripot Fom. ............................................................................................................. 27

List Blong ol Fika Fika 1. I soem olsem wanem blong deal wetem ol problem insaed long tabu eria. ............................. 9

Fika 2. Raikara tabu eria Big Bay eria. ........................................................................................................ 9

List blong ol Tebol Table 1. Tebol andanit I soem ol risos manejmen isius insaed long komiuniti blong Lolathe. ......... 10

Tebol 2. Ol aksen blong addresem ol isiu insaed long Lolathe komiuniti. ........................................... 13

Tebol 3. Ol ruls mo faen blong givim long man taem hemi brekem ol loa we i stap long tebol ya. . 15

Tebol 4. Ol fee blong Tabu Eria. ................................................................................................................. 19

Tebol 5. Ol nem mo posisen blong Tabu eria manejmen komiti. .......................................................... 20

Tebol 6. Wok blong komiti blong tabu eria. ............................................................................................... 21

Tebol 7. Fom ya hemi blong fulumap taem i gat wan isiu we i brekem fiseris loa. ............................. 23

Table 8.Ol spisis mo akiviti we gavman I reguleitem. ............................................................................. 26

Tebol 9. Fom ya authorised ofisa i save fulumap blong ripot eni fiseris insiden wea I brekem loa

blong fiseris. ................................................................................................................................................... 27

Page 4: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

4

Apruvol Long nem blong pipol mo komiuniti blong Lolathe komiuniti, wetem help blong

PacFish Projek mo Fiseris Dipatmen, mo we istret gud wetem rikwaeamen blong

Sekson 1.1 blong Plan ia, Plan ia istap apruv long ______________ dei blong

manis 2017.

Long bihav blong:

Pipol mo komiuniti blong Lolathe Fiseris Dipatmen mo PacFish Projek

______________________________ _____________________________

Jeaman blong Kaonsel blong ol jif Daerekta blong Fiseris Dipatmen

______________________________

Jeamen blong Tabu eria Authorised Ofisa

Page 5: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

5

Toktok Tankio Plan ia hemi posipol tru long help we Lolathe, Sara mo Matantas Komiuniti I kasem

long ol gudfala patna blong hem. Bigfala tankio istap ko long WorldFish blong help

sekiurim mani long Australian Kavman blong sapotem wok blong komiuniti bes

fiseris long Vanuatu, espeseli long Lolathe vilij.

Bigfala tankio tu istap ko long Pacific Community (SPC) blong provaedem teknicol

sapot blong help divelopem Plan ia.

Page 6: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

6

1. Introdaksen Dokiumen ia hemi ‘Lolathe Komiuniti-Bes Risos Manejmen Plan’. Plan ia hemi aotlaenem

ol risos manejmen isius insaed long solwota blong Lolathe komiuniti mo lo sem taem hemi

kliali aedentifaem ol aksen we komiuniti I mas putum mo mekem blong adresem ol risos

manejmen isius ia.

Ol ki risos manejmen isius insaed long Lolathe Komiuniti hemi inkludum ova fising, nid

blong kat gud benefit long risos, hae populesen krot, mo fasin blong stil insaed long tabu

eria.

Marin risos hemi impoten tumas long laef blong komiuniti blong Lolathe. Hemi kivim

kakae, mani, proteksen long komiuniti long ol impaks blong klaemet jenj mo hemi bigfala

pat blong kastom, tradison, bilif mo kalja blong komiuniti.

Hemi mekem se hemi impoten tumas blong kavman I kivhan long komiuniti blong Lolathe

blong lukaotem kud marin risos blong olketa. Wan wei hemi tru long komiuniti bes fiseris

manejmen prokram. PacFish Projek tru long Fiseris Dipatmen hemi stap promotem

komiuniti bes fiseris manejmen tru long ol manejmen plans.

Tru long Plan ia, Lolathe komiuniti I wantem luk se ol fiseris risoses I save kontiniu blong

sapotem sosol mo ekonomik laef blong olketa jenereson blong naoia mo long fiutja. Folem

tinktink ia, Lolathe komiuniti bai wok wetem ol difren patnas blong hem blong

implementem Plan ia blong kasem bigfala tinktink ia.

Plan ia komiuniti blong Lolathe i divelopem wetem asistens blong PacFish Projek we

Vanuatu Fiseris Dipatmen (VFD) I lukaotem. Projek ia, mani blong hem I kam long

Australian Kavman tru long WorldFish. Lolathe komiuniti hemi stap olsem wan projek saed

mo I wok klosap wetem Vanuatu Fiseris Dipatmen wetem ol teknikol help we I kam long

WorldFish mo Pacific Community (SPC) blong mekem ol wok long ol komiuniti.

1.1 Hao nao Plan ia I divelop

Ol infomesen insaed long plan ia I kamaot tru long ol mitings, aweanes mo woksop we

PacFish Projek I mekem long komiuniti long namba 6 kasem namba 11 June 2015 mo ol

foloap mitings we I happen afta. Divelopmen blong manejmen plan ia hemi stap olsem

wan long ol objektiv blong PacFish Projek blong ajifim blong save helpem komiuniti blong

save manejmen fiseris risos blong olgeta.

1.2 Skop blong Plan ia

Skop blong Plan ia hemi kavremap manejmen blong ol fiseris risos we hemi inkludum ol

fasin blong kasem, kipim, prosesem, transpotem, salem, konsevem, manejem mo

monitarem ol risos we I stap insaed long solwota blong Lolathe komiuniti. Hemia stat long

land mak long raikara saed I ko long north kasem mak blong raikara saed I kam daon long

saot mo I exten aot kasem 3 miles aot saed long solwota mo I go daon long dip long

solwota kasem insaed long sandbij insaed long eria ia.

2. Bakraon Sekson andanit hemi brifli tokbaot Santo olsem wan aelan, Lolathe komiuniti mo ol aktiviti

insaed long Lolathe komiuniti olsem ekonomi, akrikalja mo kavenans.

Page 7: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

7

2.1 Santo Aelan

Aelan ia Santo hemi bigfala aelan we I stap long noten pat blong Vanuatu. Long 1606 wan

Portuguese explorer Mr. Pedro Fernandes de Queiros hemi fes european blong kam long

aelan ia. Saes blong graon we I stap long aelan ia hemi 3,955.5km² mo populesen blong

aelan hemi 39,601. Ikat 7,922 haos evri wan long aelan ia. Plane long populesen blong

Santo oli stap long ol eria klosap long solwota blong kat acces long ol risos blong solwota.

Mein town blong Santo hemi Luganville town we I kat airport, wharf, ol business mo ol

service blong gavmen.

Aelan I rij tumas long ol najural risos blong bush mo solwota we I stap saplae I ko long laef

blong ol man Santo mo nasonal ekonomi blong Vanuatu. Mein ekonomi blong aelan ia

hemi ol najural ples we I attractem tourism mo ol agrikaljaral prodak olsem kopra, cacao,

beef mo ol nara agrikaljaral prodak. Fising mo logging tu I stap olsem ol aktivitis we pipol I

stap winim mani long hem. Aelan ia hemi famous long haest hill long Vanuatu, bigfala

wreck long world (President Coolidge) mo Champaign beach we oli tourist oli stap kam

blong visitim, I mekem se I kat plante aktiviti blong iusum ol najural risos blong mitim

demand blong tourism industri. Wetem bigfala saes blong aelan mo bigfala rif system, ol

lucrative spisis long tourisim industri olsem kokonas krab mo naora, oli ol mein target

menu long ol restaurant wetem beef. Praktis ia I bin start ova 30 yia’s nao stret afta long

independence kam kasem tedei mo ol local pipol we oli stap targetem ol risos ia blong

winim mani.

Plante komiunitis long aelan ia oli stap mekem mani mo iusum tu ol rif fis mo ol sel blong

solwota olsem troka, grin snail, bubu shel I mekem se level blong ol risos ia I stap ko daon

plante.

Folem ol presa blong haves blong risos we I stap happen long aelan, Vanuatu Fiseris

Dipatmen I stap traem blong helpem ol komiunitis blong manejem ol risos blong olgeta

blong save enjoyem benefits we oli stap karem naoia I ko long fiuja. Wetem tingting ia

PacFish projek we AusAID I fundem I wok tugeta wetem Vanuatu Fiseris Dipatmen I stap

karem aot ol wok blong manejem ol risos long aelan ia.I kat tri komiuniti long aelan ia we

projek I wok wetem, hemia hemi Port Olry Vilej, Hog Harbour Vilej mo Lolathe komiuniti.

Ol komiuniti ia oli impoten tumas long nasonal biodivesiti blong kaontri from oli stil kat ol

haos blong ol risos ia mo bigfala ples we ol risos ia oli stap.

2.2 Lolathe Komiuniti

Lolathe komiuniti hemi wan komiuniti we istap inland long ies saed blong Santo aelan mo

boundary blong hem I kasem solwota saed I ko long Big Bay. Komiuniti ia I stap 42 km

awei long Luganville taon mo ol komiuniti klosap hemi Sarah komiunti mo Lorovilko

komiuniti. Folem historical kalenda blong komiuniti ia, ol man I bin muv I kam long

komiuniti ia long yia 1960’s. Oli bin muv tu taems, fes muv hemia long Lathul go long

Lowerie, mo second muv hemia long Lowerie I ko long Lolathe we oli stap long hem

kasem tedei. Long 1965’s kasem 1990’s I bin gat Logging aktiviti we i stap bigwan long

komiuniti.

Long Komiuiti ia I gat 22 haos hold evriwan mo aot long emia, I gat 4 nomo we oli I bin

bildim usem modern material olsem kappa, mo cement, mo nara 18 narafala haos oli

mekem long bambo, natanggura mo timba. I gat 112 man evri wan long komiuniti ia,

hemia 43 man, 30 woman mo 39 pikinini. I gat sam narafala memba blong families we oli

Page 8: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

8

no stap long ol komiuniti klosap olsem Sara. Road we I ko long komiuniti hemi gravel road.

Long komiuniti I gat tu jej, I gat Church of Christ mo Neil Thomas Ministry (NTM). I kat tri

truck long komiunit wei oli stap provaedem seves long ol pipol long komiuniti mo blong

aksesem ol seves long Luganville. Lolathe komiuniti oli depend plante long wota tank

blong komiuniti blong karem wota blong cook, swim mo wash. Oli nogat wota sos klosap

long komiuniti.

Komiuniti I gat ol thick bush, caves, kostal eria mo sanbij I no gat divelopmen klosap mo i

stap sapotem plante laef blong ol risos olsem kokonas krab, troka, grin snel, rif fis mo ol

narafala spisis. Komiuniti I gat wan tabu eria we I stap long Raikara hemi saed I ko long

Big Bay eria. Plante long ol bigfala komiuniti klosap olsem Sara, Lorovilko mo Mantantas

komiuniti oli stap benefit long ol risos we I kam long eria blong Lolathe komiuniti. Wetem

effort blong haves blong ol rif risoses we ol pipol long Lolathe, Sara, Lorovilko mo

Mantantas oli stap putum long risos long eria ia, Vanuatu Fiseris Dipatmen tru long

PacFish projek, I kam blong wok mo helpem ol komiuniti ia long saed blong manejmen

blong fisari blong olgeta.

2.3 Ekonomi

Ol man long komiuniti ia oli mekem mani long kopra, maket (garden products), buluk, pig

mo faol. Olgeta I mekem mani tu long timber from Logging I bin stap long ples blong

olgeta long taem. Komiuniti I planem 3 hecta sandalwood mo 9 hecta blong whitewood.

Whitewood oli bin planem long 1997 mo sandalwood long January 1, 2000.

2.4 Akrikalja

Plante long ol man long vilej ia oli mekem karen long graon, mein kakae emi pig, faol,

pidgin, kumala, taro, yam, manioc, rice, buluk mo kokonas krab.

2.5 Kavanans

Lolathe komiuniti I folem wan kastom fasen blong deal wetem ol problem mo ol nara

business blong Komiuniti. Lolathe I stap unda long nekep kaonsel blong jif we I

Kaveremap East Santo eria kaonsel. Komiuniti I gat representative insaed long Nekep

kaonsel blong jif.

Insaed long komiuniti, jif hemi wan mein man we I stap deal wetem problem we I happen

insaed long komiuniti. Sam taem jif I mas wok wetem ol lidas blong jej mo hed blong ol

family blong deal wetem ol problems insaed long komiuniti. Taem wan man I mekem

problem, jif nomo I deal wetem, tugeta wetem jej mo family hed, sipos problem I no solve

jif I save karem problem I go stret long polis o long Nekep kaonsel blong jif folem neija

blong problem.

Fasen blong divelopmen o stretem problem insaed long tabu eria bambae I defren. I gat

wan komiti we I form long Raikara family asociesen we bai I stap deal wetem ol problem

blong tabu eria long komiuniti. (Table 5). Ol memba blong komiti ya oli kam aot nomo long

Lolathe komiuniti. Kot system o fasin blong stret problem blong tabu eria bai I folem

strakja daon ia. Fes taem riport I mas kasem Raikara family associesen. Afta we

infomesen I kasem Raikara family asosiesen, bai I gat wan meeting blong lukluk long

problem wetem komiuniti jif. Long meeting bai I gat disisen we bai I kam aot we jif bai I

Page 9: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

9

mekem blong mekem man I faen from problem we I mekem long tabu eria. Ol isius we oli

stap insaed long envaeromen act mo fiseris act we I strong tumas blong komiti I handlem,

komiti I save karem I ko long tufala dipatmen ia blong bai oli penelaisem man we I mekem

problem folem act blong dipatmen.

Fasin blong dil wetem ol problem long tabu eria

Fika 1. I soem olsem wanem blong deal wetem ol problem insaed long tabu eria.

Fika 2. Raikara tabu eria Big Bay eria.

Act blong Fiseries mo Envaeromen

Jif

Famili assosiasen

Page 10: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

10

3. Ol Risos Manejmen Isius Folem ol konsaltesen woksop mo ol nara mitings blong divelopem Plan ia, I kat 4 mein

risos manejmen isius we I kamaot. Ol problem daon ia hemi ol priority isiu blong Lolathe

komiuniti.

Table 1. Tebol andanit I soem ol risos manejmen isius insaed long komiuniti blong Lolathe.

Ol ki risos manejmen isius

Smol ekspleneson

1 Ova fising Fulap man raon long ol komiunitis kolosap oli stap ko long eria blong Lolathe komiuniti blong havestem kokonas krab, ol rif sel mo fis I mekem se risos I stap ko daon plante mo I nomo olsem bifo. Harvest blong anda saes risos tu I stap daonem population blong ol risoses ia.

2 Polpulesen krot mo haves presa

Populesen blong ol nearby komiunitis I stap kam antap mekem se presa blong finem mani tu I kam antap mo pipol long ol nara komiunitis oli stap trespas mo kam havestem ol risos long eria blong Lolathe komiuniti.

3 Nokat inaf aweanes Aweanes long saed blong ol risos I no kat I mekem se pipol I no save impotence blong ol risos mo stap brekem ol ruls we nasonal gavman I putum.

4 No kat rispek long tabu we jif I putum

Tumas mix pipol long komiuniti mo ol man blong ol nara komiunitis kolosap I stap kam live insaed long Lolathe komiuniti wetem own kalja blong hem, oli no wantem folem kastom fasin o kalja blong komiuniti.

4. Stampa Tingting Blong Tabu Eria Jif mo pipol blong Lolathe long ol past yia kasem tedei oli luksave jenis long saed blong ol

risos long Raikar solwota mo kostel eria. Hemia i folem presa blong haves blong ol risos

we hemi kosem plante problem wetem ol man we oli kam long ol nara komiunitis raon

long Raikar eria. Wetem lukluk ia Komiuniti mo pipol blong Lolathe oli setemap Tabu Eria

wetem ol stamba tingting ia:

1. Blong manejem ol risos.

2. Blong benefitem ol jeneresen blong naia mo ol fiuja jeneresen.

3. Promotem eco-tourism.

4. Protektem ol risos long Tabu Eria.

5. Blong sevem pepos najoral adaptesen long klaemet jenjs impaks.

6. Blong katem daon ol effek blong climate change (carbon sinks mo credit).

Page 11: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

11

5 Hao Blong Adresem Ol Risos Manejmen Isius Sekson andanit istap aotlaenem hao nao bai komiuniti I adresem ol risos manejmen isius

blong olketa we istap long tebol antap long sekson 3. Hemi tokbaot ol risos manejmen

isius afta I kliali aotlaenem sam manejmen akson we komiuniti bae I mas mekem blong

adresem ol spesifik isius ia.

5.1 Ki manejmen isiu namba 1: Ova haves blong ol risos

Ova haves blong ol fiseris risos hemi from ius blong ol nogud fasin blong fising, olsem

iusum smol saes net, taeva long naet mo no kat rispek long ol rekuleson blong fiseris mo

tu from populeson I kam antap tumas.

5.1.1 Ol manejmen aksons

Mekem aweanes mo daonem ol nogud fasin blong fising we I stap kontribiut blong

daonem namba blong ol marin risos;

Mekem gud aweanes long ol fiseris rekuleson mo mekem man I mas faen taem

hemi no rispektem ol rekulesons ia;

Krietem mo divelopem ol nara fasin blong mekem mane o faenem mane, olsem

turisim, fising long FAD, mekem akrikalja mo akwakalja aktivitis.

5.2 Ki manejmen isiu namba 2: Populeson krot

Komiuniti ikat konsen se populeson ikro bikwan mo hareap tumas long komiuniti mo round

long ol komiuniti kolosap i mekem se presa long risos iko antap tumas mo I lukim ikat ova

fising long fulap ol marin risos spisis blong olketa, espeseli ol kokonas krab risos.

5.2.1 Manejmen aksons

Daonem fising presa long rif tru long divelopmen blong akwakaja, FAD fising o

fising from tuna mo pule;

Daonem fising presa tru long divelopmen blong nara eria olsem akrikalja, forestri

mo turisim olsem bangalos mo l tua.

Daonem fising presa long kostal spisis tru long best fising praktis we I save

sustenem risos blong I stap oltaem.

5.3 Ki manejmen isiu namba 3: Nokat inaf aweanes

Komiuniti I talem se inokat inaf aweanes ikam long Fiseris Dipatmen mo I wantem luk se

namba blong ol visit iko long komiuniti imas kam antap blong mekem aweanes.

5.3.1 Manejmen aksons

Inkrisim visit mo aweanes insaed long komiuniti tru long ol fiseris extension activitis

mo assitence blong implementem komiuniti risos manejmen plan.

Enkarejem paticipesen blong ol stekholdas blong karem aot ol aweanes long

komiuniti.

5.4 Ki manejmen isiu namba 4: No kat rispek long tabu we jif I putum

Ikat isiu blong man long narafala komiuniti I trespas iko insaed long eria blong Lolathe

komiuniti moa havestem risos nomata we jif I putum tabu I stap.

Page 12: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

12

5.4.1 Manejmen aksons

Mekem aweanes abaot ol eria we I tabu blong ol narafala komiuniti kolosap blong

oli save abaot tabu we I stap.

Givim faen long man we I trespass or brekem loa blong jif.

6 Riviu Mo Monitoring Blong Plan Plan ia bambai ikat wan komiti I setap blong lukluk long monitoring mo riviu blong hem.

Komiti ia isud kat insaed membas long Lolathe Komiuniti mo Dipatmen blong Fiseris. Ditel

blong komiti I stap long atatsmen D.

7 Implimenteson Plan Tebol andanit Atatsmen A, hemi implementeson plan blong Plan ia. Hemi soem ol risos

manejmen isius mo ol manejmen aksons blong tekem blong adresem ol isius ia mo hu bai

mekem mo wanem ekspekted aotkam. Atatsmen B hemi aotlaenem ol manejmen ruls mo

faens, Atatsmen C terms blong deal wetem ol man we oli brekem rul blong tabu eria,

Atatsmen D Manejmen rul kondisen blong Komiuniti, Atatsmen E hemi ol fees blong risej

o stadi, Atatsmen F ol Manejmen aktiviti blong givhan long wok blong tabu eria,

Atatsmen G hemi ol tabu eria mo manejmen komiti, Atatsmen H hemi ol posisen mo wok

blong ol memba blong manejmen komiti mo term blong komiti. Atatsmen I, terms blong

Tabu Manejmen Plan, Atatsmen J, hemi Fiseris Rekuleson mo Atatsmen K hemi wan

insiden Ripot Fom. Hemia ol tuls we komiuniti bai hemi iusum long taem blong

implimentem manejmen Plan ia blong olketa.

Page 13: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

13

Atatsmen A: Implimenteson Plan

Tebol 2. Ol aksen blong addresem ol isiu insaed long Lolathe komiuniti.

Ol ki risos manejmen isius

Ol manejmen akson Propos spesifik aktivitis

Hu bai mekem Aotkam

Ova Fising - Daonem haves presa tru long enforcemen blong fiseris reguleisen.

- Mekem awenes mo daonem ol nogud fasin blong fising we I stap kontribiut blong daonem namba blong ol marin risos;

- Kontolem saes blong kokonas krab

- No havestem long taem we fiseris I blockem.

- Lolathe komiuniti

- Authorised ofisa

- Vanuatu Fiseris Dipatmen

- Dipatmen

blong

Akrikalja

- Laefstok Dipatmen

Daonem presa long marin risos.

- Daonem fising presa tru long divelopmen blong nara eria olsem akrikalja, forestry, tourisim tua.

- Treining blong fidim faol, pig, buluk

- Treining blong plantem ol forestry spisis

- Mekem kava plantesen.

Polpulesen krot mo presa long risos

- Kontrolem aktiviti we pipol I stap makem long komiuniti.

- Putum ol by loa blong kontolem aktiviti blong ol pipol long komiuniti.

- Makem awareness abaot ol loa blong komiuniti long ol nara komiunitis.

- Lolathe komiuniti

- Jif - Tabu eria

komiti - Vanuatu

Fiseris Dipatmen

- Envaemen

Daonem presa long marin risos

- Educatem pipol abaot popilesen - Awenes long family

Page 14: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

14

krot. planning, awenes mo long land use planning

dipatmen - Health

Dipatmen - Lands

Dipatmen

Nokat inaf aweanes

- Inkrisim visit mo aweanes

insaed long komiuniti.

- Enkarejem ol stekholdas

paticipesen blong karem aot ol

aweanes long komiuniti.

- Mekem aweanes

toktok insaed long

komiuniti

- Mekem ol aweanes postas mo putum long komiuniti

- Lolathe

komiuniti

- Fiseris

Dipatmen

- Stekholdas

Komiuniti I fuli awea long rekuleson blong Fiseris Dipatmen

No kat rispek long tabu we jif I putum

- Mekem aweanes long rol mo impotens blong ol tabu erias

- Mekem ol aweanes

toktok insaed long

komiuniti mo skuls

- Jif I panisim ol man we I brekem loa.

- Lolathe

komiuniti

- Fiseris

Dipatmen

- Envaeromen

Dipatmen.

Ol tabu erias oli sevem gud pepes blong olketa

Page 15: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

15

Atatsmen B: Ol Manejmen Ruls mo Faen

Tebol 3. Ol ruls mo faen blong givim long man taem hemi brekem ol loa we i stap long tebol ya.

ZONE OL RUL OL Kontisen blong Faen

Faen hemi (vt)

BUSH I no alao blong tekem kokonas krab blong kakai o salem

Taem jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Yu mekem offence namba tri taem

15,000 30,000 45,000

No katem wud (Locally)

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Kolem yu namba tri taem

5,000 10,000 15,000

No sutum pijin Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Namba Tri offence

15,000 30,000 45,000

I no alao blong tekem eni laef samting insaed long TA eg:-Faol, namalau, pijin, krab, liset, etc…. No mekem eni haos blong liv long eri a (settlement), be i gat wan security haos mo bus trak/rod

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Mekem offence namba tri taem,

Manejemen Plan Komiti I agree long Vote se bae mas kat wan Security I liv long T/A be bae haos blong hem bae built

30,000 60,00090,000

Page 16: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

16

aotsaed long T/A mo bae kat bush rod sapos ol touris I wantem ko lukluk insaed long future.

No alao blong sakem toti long bus (plastics o eni rabis iron etc…)

Taem Jif kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Kolem yu namba tri taem mo samtaem infomem Fiseries Departmen.

5,000 10,000 15,000

No bonem bush o mekem faea

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Yu mekem offence namba tri taem mo infom

Fiseries Depatmen

10,000 20,000 30,000

Manejmen komiti i no alaoem eni logging kampani i kam inside long Tabu eria

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Yu mekem sem offence namba tri taem bae Jif mo M/P Komiti pasem yu iko long ol Department responsibol mo Polis

500,000 1,000,000 1,500,000

SOLWOTA No alao blong dive o swim from eni laef samting insaed long solwota

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Kolem yu

15,000 30,000 45,000

Page 17: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

17

namba tri taem mo sem taem infomem Fiseries Depatmen.

No fising usum string, fising net o eni type tool blong kasem fis long tabu eria.

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tri taem

Sem offence namba tri taem mo sem taem infomem Fiseries Depatmen.

20,000 40,000 60,000

No karem shell blong kakai (eg:- nasise, big eye etc….)

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Sem offence namba tri taem

5,000 10,000 15,000

No karem si kukumba Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem sem offence

Taem jif kolem yu namba tri taem, semtaem ripot iko long Fiseries Depatmen.

20,000 40,000 60,000

No karem troka o eni hae value shell

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Sem offence namba tri taem semtaem ripot iko long Fiseries Depatmen

20,000 40,000 60,000

No karem eni laef samting we I stap long konsevesen eria

Kontisen mo faen I bin agri long miting se bae semak

Page 18: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

18

olsem Bush

No sakem toti o eni rabis long solwota

Kontisen mo faen blong hem I bin agri long miting se bae semak olsem bush

No yusum fising net Hemia tu ansa blong hem istap andap finis

Fising boat o man I no alao blong kam insaed long Tabu eria. Rakar Asosiasen boat nomo i alao blong ko insaed.

Taem Jif I kolem yu fastaem

Kolem yu namba tu taem

Kolem yu namba tri taem

20,000 40,000 60,000

Page 19: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

19

Atatsmen C: Terms blong Deal wetem Problem blong Tabu Eria

1. Afta fes miting blong manejmen komiti blong deal wetem man we I brekem rul bae

komiti I givim 1 manis long hem blong kam pem faen blong hem.

2. Spos hemi no kam long 2nd miting o kam pem faen bae oli givim 2 wiks long hem.

3. Spos afta 2 wiks I no gat faen bae komiti I holem namba 3 mo las miting.

4. Afta oli givim 1 week long hem blong pem faen spos I no pem bae komiti I raet long

dipatmen blong Fiseris o Envaeromen blong tekemap wetem Loa blong Fiseri o loa

blong envaeromentol prokteksen mo konsevesen.

Atatsmen D: Manejmen Rul Kondisen

1. Spos wan man i sik mo i wantem drink wota blong fis bae I sud gat wan okesen

blong kasem risos. Manejmen plan bae hemi alaoem blong manejmen komiti blong

mekem disisen blong mekem wan taem I open blong ko tekem ol risos. Mas putum

wan risen blong haves, mo bae manejmen komiti bae hemi mekem disisen.

2. Be mas letem man i ko insaed blong havestem ol risos be i gat kondisen olsem

who bae i ko mo hamas bae oli alao blong havestem risos ia.

3. Manejmen komiti hemi no alaoem eni komesial logging long eria ia.

4. Ol mani blong faen bae treasurer hemi kolektem mo hemi serem folem disisen

blong manejmen komiti taem we ikat wan miting.

Atatsmen E: Ol Fees blong Risej o Stadi

Tebol 4. Ol fee blong Tabu Eria.

OL AKTIVITI AMOUNT BLONG FEE

HAO BLONG SEREM FEE

Risej Fi blong college student we oli kam aotsaed long Vanuatu

VT 15,000 60% long lanona 20% long manejmen komiti 20% I ko long Lokol Tabu Eria o konsevesen Trust Fund.

Risej Fi blong ol okanaesen o ol man long univesiti we oli mekem risej long saed blong pepa o wok ples blong olgeta

VT 25,000

Touris fee VT 1,500/Big

man

VT 150/pikinini

anda 10

80% long lanona 15% long manejmen komiti 5% long lokol Tabu Eria o konsevesen Trust Fund.

Page 20: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

20

(Ol mani ia oli pem I go long manejmen komiti tresura mo hem nao I serem mani folem ol

tingting we I stap long tebol ia. Bae hemi serem long taem blong ol miting blong komiti.)

Atatsmen F: OL Manejmen Aktiviti blong givhan long Wok blong Tabu

Eria.

Taem eria emi stap anda long tabu bae I mas gat sam wok blong mekem insaed long tabu

eria blong givhan long wok blong konsevesen. Olgeta wok ia emi inkludum:

1. Klinim poisen stafis (Crown-of-Thorns) long rif blong tabu eria.

2. Mekem wan stadi long korel rif blong tabu eria blong luksave ol difren kaen korel

we oli stap (Reef check).

3. Mekem wan stadi blong faenemaot difren kaen spisis blong solwota we i stap

(Marine resource inventory).

4. Mekem wan stadi blong luk spos korel rif I stap gro mo helt blong em i gud o oli

stap ded mo lukluk jenis long namba blong ol fis mo narafala animol. (Monitoring)

5. Menejmen Komiti wetem Komuniti blong Lolath oli beldem wan security haos mo

enfosem ol manejmen rul.

6. Manejmen Komiti oli mas mekem wok blong olgeta blong karemaot ol wok we

manejmen plan i talem.

7. Manejmen Komiti wetem Dipatmen blong Fiseri mo Dipatmen blong Envaeromentol

Proteksen mo Konsevesen blong riviuem manejmen plan long yia 2021.

Atatsmen G: Tabu Eria Komiti.

Tebol 5. Ol nem mo posisen blong Tabu eria manejmen komiti.

Ol Tabu Eria Manejmen komiti Memba

Name Posisen

Malachai Vile Moses Chairman

Talbur Sul Vice Chair

Andrew Malakai Secretary

Betty Juda Vice Secretary

Joshua Alick Treasurer

Rodi Tavor Vice Treasure

Roger Peter Memba

Judah Rocre Memba

Rehab Badley Memba

Page 21: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

21

Atatsmen H: Posisen mo Wok blong ol Memba blong Manejmen Komiti.

Tebol 6. Wok blong komiti blong tabu eria.

POSISEN WOK BLONG HEM

Jeaman Singaotem miting

Jearem miting

Wok wetem sekreteri blong drawemap agenda blong miting.

Blong mek sua se ol aksen blong wokplan oli karemaot.

Blong atendem ol narafala miting mo givimaot disisen o

tingting blong komiti.

Wok plante wetem Jif, kaonsel, Eria Sekreteri mo MP

Vice Jeaman Sigaotem miting long behaf blong Jeaman taem hemi no

stap o sik long taem blong miting.

Mekem ol narafala wok blong Jeaman taem hemi no stap.

Sekreteri Sanemaot notis o leta blong sigaotem miting

Tekem minits blong miting

Ridim minits blong miting

Klarifiem sam minits we I no klia long jeaman long taem

blong miting.

Raetem leta long behaf blong komiti I go long. Dipatmen

blong Fiseri mo Envaeromen long ol mata blong Tabu Eria.

Vice Sekreteri Mekem ol wok blong Sekreteri taem Sekreteri hemi no stap

o hemi sik.

Mekem ol narafala wok we Sekreteri hemi no stap.

Tresura Kolektem ol faen mo fi blong Tabu Eria

Kipim mani blong Tabu Eria

Wok wetem esekutiv blong openem wan bank akaon.

Putum mani blong Tabu Eria i ko long Bank

Kipim gud ol receipts blong mani we TA komiti i yusum.

Mekem faenans ripot blong Tabu Eria

Presentem faenans ripot long taem blong komiti miting.

Wok wetem Jeaman mo Sekreteri blong faenem ol narafala

wei blong mekem mani blong manejmen komiti.

Vice Tresura Mekem wok blong tresura taem hemi no stap o hem sik

Ol Memba Mekem eni wok we Jeaman o sekreteri mo tresura hemi

askem hem blong mekem.

Hem mas atendem evri miting blong komiti.

Page 22: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

22

Atatsmen I: Term blong Manejmen Plan.

Term blong wan manejmen komiti emi 3 yia folem taem frame blong manejmen plan.

Sapos wan man i no mekem gud wok blong hem long posisen blong hem long komiti bae

komiti i singaotem miting blong mekem jenj long posisen ia. Bae manejmen komiti jeaman

i raet I ko long Daerekta blong Envaromen Dipatmen blong letem hem I save long jenj

blong memba blong manejmen komiti ia.

Page 23: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

23

Atatsmen J: Vanuatu Fiseris Reguleisen.

Tebol 7. Fom ya hemi blong fulumap taem i gat wan isiu we i brekem fiseris loa.

Spisis Limit blong saes Sesen blong havest Ol narafala restriksen

Max. kriminol panisman

Troka Diamita: 9 cm minimum Open Mas gat ekspot pemit

Wanwan man: VT 200,000;

(Tectus niloticus) & 13 cm maximum Kampani: VT 1,000,000

Grin snel Klos kasem 1 Oktoba 2020

Wanwan man: VT 200,000;

(Turbo marmoratus) Kampani: VT 1,000,000

Pupu Sel Klos kasem 1 Januari 2019 Wanwan man: VT 200,000;

(Charonia tritonis) Kampani: VT 1,000,000

Si-kukamba Klos kasem taem we Fiseris I alaoem

Wanwan man: VT 200,000;

(beche-de-mer) Kampani: VT 1,000,000

Lobsta blong rif Totol blong longfala blong Open No tekem ol woman

Wanwan man: VT 200,000;

(Panulirus spp.) hem: 22 cm minimum; wan we oli gat ek; no Kampani: VT 1,000,000

longfala blong sel blong sperem;, mas gat eks-

baksaed blong hem: 7.5 cm pot pemit

Minimum

Page 24: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

24

Slipa lobsta Totol blong longfala blong Open

No tekem ol woman Wanwan man: VT 200,000;

(Parribacus caledonicus) hem: 15 cm minimum

wan we oli gat ek; no Kampani: VT 1,000,000

sperem;, mas gat eks-

pot pemit

Krab kokonas Longfala blong sel blong Torba Provins: Klos

Kota blong wan yia: Wanwan man: VT 200,000;

(Birgus latro) baksaed: 9 cm minimum

stat long 30 Okis – 1 Nov.;

Torba Provins: 5,000; Kampani: VT 1,000,000

Sanma Provins: Klos Sanma Provins: 2,000;

kasem 31 Maj 2012; Maewo Aelan: 1,500;

Maewo Aelan: Klos Erromango Aelan:

stat long 1 Nov. – 30 Eprel; 2,000;

Erromango Aelan: Klos

mas gat ekspot pemit

stat long 1 Sep. – 31 Maj

Ol totel blong solwora Klos Wanwan man: VT 200,000;

Page 25: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

25

NO alaow blong ekspot Kampani: VT 1,000,000

Aquarium fish Open Mas gat ekspot pemit; Wanwan man: VT 200,000;

kota blong Centropyge Kampani: VT 1,000,000

loriculus (flame angel)

long Efate mo aelan

kolosap: 12,250 pis.

Ol mamol blong sol- Klos VT 50,000,000 o 2 yia long kalabus

wora o tugeta panisman

Page 26: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

26

Table 8.Ol spisis mo akiviti we gavman I reguleitem.

Ol nara aksen we oli blokem

No gat pemit mo fising wetem eni kaen tul blong pulum win andanit long wota (scuba o hookah).

Fising wetem drag net o wan beach seine we saes blong mesh blong hem ino 50 milimita taem we oli stretem fulwan.

Fising wetem wan cast net we saes blong mesh blong hem ino kasem 20 milimeta taem we oli stretem fulwan o wan radius we i bitim 2 mita.

Setemap wan fanis blong fising witaot riten otoraeseisen blong Daerekta.

Fising wetem ol explosiv, posen o eni narafala nogud sabstens.

Setemap, karemaot o destroem wan fis aggregating device (FAD) witaot wan riten otoraeseisen blong Daerekta.

Fising, brekem ol korel, karem sanbij o karem wan wrek long wan ples we oli diklerem se hemi wan marine risev.

Kolektem ol troka, grin snel o lobsta ( tugeta blong rif mo slipa) long eria we oli klosem long Port Patrick, Aneityum ( hemi no applae long ol traditional ona we oli gat wan valid pemit).

Yusum wan bot blong mekem bisnis blong fising– be ino wan tradisenal kenu – witaot wan valid laesens.

Page 27: LOLATHE KOMIUNITI BES KOSTEL FISERIS MANEJMEN PLAN

27

Atatsmen K: Insiden Ripot Fom. Tebol 9. Fom ya authorised ofisa i save fulumap blong ripot eni fiseris insiden wea I brekem loa blong fiseris.

AOTORAES OFISA INSIDEN RIPOT FOM FISERIES DIPATMEN SERVICE DES PECHES

Private Mail Bag 9045 Sac Postale Privé No. 9045 Port Vila, VANUATU

Witness (a) Date: Name: Age: Address:

Wanem nao yu witnessim I happen? Saen:_____________________________

Witness (b) Date: Name: Age: Address:

Wanem nao yu witnessim I happen?

Saen:____________________________

Witness(c) Date: Name: Age: Address:

Wanem nao yu witnessim I happen?

Saen: _____________________________

Witness (d) Date: Name: Age: Address:

Wanem nao yu witnessim I happen? Saen: ____________________________

Nem blong Aotoraes ofisa:

Saen: