1. LURRAREN BARNE-DINAMIKA LURRAREN BARNE-EGITURA LURRAREN BARNE-JARDUERA Litosfera-plakak Kontinenteen jitoa BARNE-PROZESU GEOLOGIKOAK Sumendiak Lurrikarak Deformazioak

2. GERUZA ZENTROKIDEAK LURRAZALA MANTUA Goi-mantua Behe-mantua NUKLEOA Kanpo-nukleoa Barne-nukleoa 3. LURRAZALA GOI- MANTUA BEHE- MANTUAKANPO-NUKLEOA BARNE- NUKLEOA 4. LURRAZALALurraren kanpoaldeko geruza da, material solido etazurrunez osatua. Oso mehea, gutxi gorabehera70km-koa.Bi lurrazal-mota daude: Lurrazal kontinentala: kontinenteen oinarriko azala. Lurrazal ozeanikoa: itsasoen eta ozeanoenhondoetako azala. 5. MANTUALurrazalaren azpian dagoen geruza da.Mohorovicic-en etenuneak lurrazala eta mantuabereizten ditGoi-mantua material solidoz eta fundituz osatua.Behe-mantua material solidoz eratua.Repetti-ren etenuneak bereizten ditu bi mantuok. 6. NUKLEOALurraren barruko zatia da. Nukleoaren materialakdentsitate handia eta propietate magnetikoakematen dizkiote.Kanpo-nukleoa material jariakorrez eratua.Barne-nukleoa material solidoz osatua.Lehman-Wiechert-en etenuneak bereizten ditu binukleoak. 7. GERUZA DINAMIKOAK LITOSFERA ASTENOSFERA MESOSFERA ENDOSFERA 8. LITOSFERA ASTENOSFERA MESOSFERAENDOSFERA 9. LITOSFERALurrazal osoa eta mantuaren lehenengo 100km-akhartzen ditu. Solidoa eta zurruna da. Zatitan banatutadago: litosfera-plakak. ASTENOSFERAGoi-mantuaren erdiko zatiari dagokio. Arroka fundituz edo urtuz dago osatuta. Astenosferako materialak solidoak dira baina deformatu daitezke. 10. MESOSFERAGoi-mantuaren zati batek eta behe-mantu osoak eratzen dute. Solido eta zurruna da. ENDOSFERANukleo osoa hartzen du. Endosferaren barnealdea solido eta zurruna da eta kanpoaldea, aldiz, jariakorra. 11. LURRAREN EREMU MAGNETIKOA:Lurraren erdigunean jarritako dipolo magnetiko bateksortuko lukeenaren antzekoa. Lurraren eremumagnetikoaren polaritatea aldatuz doa denborarekin. LURRAREN GRABITATE EREMUA:Lurrak bere azaleko gorputzak erakartzeko egiten duenindarra da. 12. Lurraren barne-jarduera gure planetaren barneandagoen energia kantitate handiaren da, eta energiahori bero moduan jartzen da.Energia horri energia geotermikoa deritzo eta Lurrarenbarne-tenperatura igoarazten du: zenbat etasakonago, orduan eta beroago.Lurraren barnean dagoen materialen artekotenperatura-aldeek fluxua edo korrontea sortzen duteastenosferan, konbekzio-korronte moduan. 13. LITOSFERAASTENOSFERAAstenosfera arroka funditu edo urtuz dago eraturik. Arrokahoriek magma osatzen dute.Magmak goranzko joera du, astenosferaren behealdekotenperatura goialdekoa baino altuagoa delako. Gorantz doanmagma hoztu eta korronte bertikala sortzen da. 14. LITOSFERA ASTENOSFERAMagma litosferara iristen denean, alboetarantz higitzen da,gorantz datorren magmak bultzatuta.Litosfera zurruna denez, haren azpiko magma-zirkulazioaktentsioak eta higidurak eragiten ditu. Azkenik, magmakbeheranzko bidea hartzen du eta berriro berotzen da. 15. Tentsio handien eraginpean dauden litosferarenzonaldetan, haustura handiak gertatu eta litosferazatitu egiten da.Zatitzen diren alderdi horiek jarduera sismiko etabolkaniko handiko zonak dira. 16. Litosferaren zatiketatik sortzen diren unitateei litosfera-plakak edo plaka litosferikoak deitzen dira eta puzzlebaten piezen modukoak.Litosfera plakak ozeanikoak, kontinentalak edo mistoakizan daitezke, plaka eratzen duen lurrazal-motarenarabera.Litosferaren haustura lerroek plaken arteko mugak edoertzak osatzen dituzte.Plaka nagusiak hauek dira: Ozeano Bareko plaka, IparAmerikako plaka, Karibeko plaka, Nazka plaka, HegoAmerikako plaka, Afrikako plaka, Plaka eurasikoa,Antartikako plaka eta Plaka indoaustraliarra. 17. ERTZ DIBERGENTEAKBata bestetik urruntzen diren plaken ertzak dira.Magmak gora egiten du lurrazal ozeanikoko bi plakaren arteko pitzaduretatik. Ondorioz, lurrazala handitu eta hondo ozeanikoa alboetarantz hedatzen da, presioaren ondorioz. 18. Dortsal ozeanikoak izeneko itsaspeko mendikateak sortzen dira.Ertzei konstruktiboak ere esaten zaie, lurrazal berriasortzen dutelako. 19. ERTZ KONBERGENTEAK:Hurbiltzen ari diren eta elkarri presioa egiten dioten plaken ertzak dira. Magma beherantz doa alderdi horietan.Hainbat motatako ertz konbergenteak daude: Bi plaka ozeanikoen artekoaDentsitate handieneko plaka beste plakaren azpianhondoratzen da eta fosa ozeaniko izeneko sakonuneasortzen du. Hondoratze prozesu hori subdukzioadeitzen da. 20. Hondoratzeak magma igoarazten du eta sumendi erupzioak sortzen dira, irla arkuak eratuz. 21. Bi plaka kontinentalen artekoa:Talkaren eta presio handiaren ondorioz, bi kontinenteaktolestu eta mendikate handiak sortzen dira. 22. Plaka ozeaniko baten eta plaka kontinental batenartekoa:Plaka ozeanikoa plaka kontinentalaren azpianhondoratzen da. Horrela, fosa ozeaniko bat sortzenda bien arteko ukipen-zonan.Talkaren ondorioz, plaka kontinentala tolestu etamendikate periozeanikoa sortzen da.Jarduera bolkanikoko zonak dira. 23. ERTZ TRANSFORMAKORRAKAlboetarantz higitzen diren plaken ertzak dira. 24. XX. Mendearen hasieran, Alfred Wegner geofisikari etameteorologo alemanak hipotesi bat jakinarazi zuen:kontinenteak ez daudela geldirik, etenik gabe mugitzendirela.Horren arabera kontinente guztiak kontinente bakar batean zeuden elkarturik, harik eta apurka-apurka bata bestetik urrundu ziren arte.Kontinenteen mugimendu horri kontinenteen jitoa esatenzaio. 25. Wegener-ek hainbat froga aurkeztu zituen bere hipotesiadefendatzeko, besteak beste: Kontinente batzuen profilak bat etortzea (Afrikaren etaHego Amerikaren artekoa adibidez). Egun oso urrun dauden eskualdeetan aurkiturikoantzinako izaki bizidunen fosilen arteko antzekotasunak.Wegener-en teoria hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaieran berretsi zen, plaken ertzetan gertatzen diren fenomenoak egiaztatu zirenean: hala nola, itsas hondoaren hedapena. 26. Egiaztapen horietatik abiatuta, plaken tektonika izenekoteoria enuntziatu zen. Teoria horren arabera,astenosferaren jarduera da plaken mugimenduareneragilea.Plaken tektonikak XIX. mendeko teoriak ezeztatu zituen,Lurraren hasierako egiturak bere horretan iraun zuelaziotenen ideiak irauli baitzituen. 27. Sumendiak astenosferako magmak irteteko erabiltzendituen litosferaren pitzadurak dira. 28. Materialaren kanporatzeari erupzio deritzo. Erupzioan, material solidoak, jariakorrak eta gasak kanporatzen dira.Material solidoak material arrokatsuak dira, tamainaren arabera bonbak, lapiliak eta errautsak izenekoak.Material jariakorrari laba deritzo. Pitzaduren inguruan metatzen den laba solidotu egiten da eta kono izeneko tontorra sortzen du. Tontorrean dagoen zuloa kraterra da.Sumendiaren barnean magma-poltsak eta kanpoaldeakonektatzen dituen hodia dago, tximinia. 29. Konbekzio-korronteek litosferari eragindako tentsioekarroken plastikotasun-muga gainditzen dutenean, arrokakzatitu eta apurtu egiten dira, Lurraren dardara eraginez,lurrikara edo seismoa. 30. Arrokak hausten diren lekua (bibrazioa sortzen den puntua),hipozentroa da. Hipozentroaren bertikalean dagoenlurrazaleko puntua, aldiz, epizentroa.Hipozentroan sortzen den bibrazioa uhin sismiko moduanhedatzen da eta bidean aurkitzen dituzten materialakbibrarazten dituzte.Magnitudeak lurrikarak askatzen duen energia adierazten du. 31. Arrokak tentsio baten eraginpean daudeneanelastikotasuna izateko gai dira. Elastikotasun-mugagainditzen denean arrokak deformatzen dira, tolesturakedo hausturak gertatuz.TOLESTURAKGeruzen uhindurak dira, baina arrokak apurtu barik.HAUSTURAKPlastikotasun gutxi duten arroken apurketak dira.