M.S.G.S.Ü.

Fen Bilimleri Enstitüsü

Şehircilik Ana Bilim Dalı

Kentsel Koruma Ve Yenileme Programı

Kentsel Koruma ve Yenileme Atölyesi 2011-2012

“Kuzeybatı İstanbul Kırsal Alanların Rehabilitasyonu”

“Maden Alanlarının Rehabilitasyonu ve Ekolojik Köy Modeli: Ağaçlı Köyü”

Yürütücüler:Doç.Dr.Haydar Karabey

Yrd.Doç.Dr.Dilek Erden Erbey

Hazırlayan: Özlem ACİL

20117194

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ

2. EKOLOJİK KÖY

2.1. Ekolojik Köylerin Temel Özellikleri

2.2. Bir Ekolojik Köyde Olabilecek Faaliyetler

2.3. Ekolojik Köylerin Durumları

2.4. Ekolojik Köylerin Mevcut Köylerden Farklı Yanları

2.5. Türkiye’deki Köylerin “Ekolojik Köy” Ölçütlerine Göre Genel Durumları

2.6. Ekolojik Köylerin Hayata Geçirilebilirliği

3.EKOLOJİK KÖY OLARAK ELE ALINAN AĞAÇLI KÖYÜ

3.1 Çalışma Alanının Genel Özellikleri

3.2. Mekansal Kullanımlar-Kırsal Doku Ve Yoğunluklar

4.AÇIK MADEN ALANLARININ REHABİLİTASYONU

4.1. Planlama

4.2. Arazi kullanım planlama çalışmaları

5.ÇALIŞMA ALANININ REHABİLİTASYONU VE EKOLOJİK KÖY OLARAK ELE ALINMASI

6. DEĞERLENDİRME

7.KAYNAKLAR

1. GİRİŞ

Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Programı Kentsel Koruma ve Yenileme Atölyesi kapsamında çalışılan

“Kuzeybatı İstanbul Kırsal Alanların Rehabilitasyonu” üst başlıklı proje kapsamında yapılan

analiz ve sentez çalışmaları sonucunda Ağaçlı açık maden alanının rehabilitasyonu ve doğanın

onarımı doğrultusunda “Maden Alanlarının Rehabilitasyonu ve Ekolojik Köy modeli: Ağaçlı

Köyü” başlığıyla ele alınan bir çalışma yapılmıştır.

Ağaçlı Köyü; İstanbul’un Eyüp İlçesine bağlı bir açık maden köyüdür. Köyde yıllarca

madencilik faaliyetleri yürütüldüğünden köyün doğal yapısı oldukça tahrip olmuştur. Köy

Karadenize kıyısı olan, içinden dere geçen, ormanlarla çevrili hakim bir tepe üzerinde

konumlanmış ve doğal bir ekolojik özellik gösteren kumulları olan bir köydür. İstanbul

metropolitan kentine bu kadar yakın mesafede kendini koruyabilmiş ve doğal güzelliklere

sahip bu köy; rehabilite edilerek doğanın onarımı ve sürdürülebilirliği sağlanması

amaçlanmaktadır. Ekolojik açıdan köyü sürdürülebilir kılmak için köy ekolojik köy olarak ele

alınmış ve çalışılmıştır.

İnsanoğlu bilim ve teknoloji üretiminde hayalleri zorlayacak derecede mesafe kat etmiş

bulunmaktadır. Bu hızlı ilerleyişin hangi noktada son bulacağı belli değil. Sonucu tahmin

etmek ise pek mümkün görünmüyor. Ancak ilerlemenin hızı ve niteliği ne olursa olsun,

gelinen nokta ve gidilecek noktanın insanların büyük bir kısmını memnun etmediği

gözleniyor. Bunca imkânlara rağmen insanoğlu açlık sorunu, çevre sorunu ve diğer sosyal

sorunlar için doğru çözümler üretebilmiş değildir. Ancak her alanda olduğu gibi, insanın

insani boyutlarda bir hayat sürdürebilmesi için de muhtelif arayışlar kendini göstermektedir.

İnsan doğaya saldırısını bir noktada durdurmak zorundadır. Doğa ile ilişki doğal şartlarda

gerçekleşmediği zaman, bedeli çok ağır ödenmektedir. Bu nedenle insanın doğa ile uyumlu

bir yaşam arayışı içinde bulunması ve kendi doğasına uygun bir yaşam tarzı üretmesi

kaçınılmazdır. “Ekolojik Köy” kavramının bu türden arayışların bir ürünü olduğu

söylenebilir.

2. EKOLOJİK KÖY

Vandemeulebroecke (2004), ekolojik köy kavramını gelecekte ortaya çıkacak yaşam

tarzlarından biri olarak görmektedir. Yazara göre, ekolojik köy insanın barış içinde uyumlu

bir yaşamı gerçekleştirmek üzere ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetlerini çevreyle

bütünleştirdiği bir yerdir. Burada gerçekleştirilen ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetlerin 

temel  amacı  insanın  içinde bulunduğu ortamla barışık ve uyumlu bir biçimde yaşamını

sürdürmesini sağlamaktır. İnsan merkezli bir yerleşim yeridir. Herkes birbirini tanır.

Ekonomik yapıda emek yoğun faaliyetler ağırlıktadır. Doğal bir biçimde dayanışma

ihtiyacının oluşmasına emek yoğun faaliyetler daha fazla katkı sağlayabilmektedir.

Her ekolojik köyün kendine özgü bir yönelimi, kendine özgü bir duyarlılığı ve kendine göre

bir faaliyet alanı vardır. Burada yaşayan her ailenin bir evi ve bir işi bulunmaktadır. Bireylerin

“aşına, işine ve görüşüne” hiç kimse karışmaz. Bu üç alanda her birey özgürce hareket

edebilir. Ancak özgürce hareket etme, paylaşma ve dayanışma anlayışı çerçevesinde bir anlam

ifade etmektedir. Sürdürülebilir bir gelecek vücuda getirebilmek için paylaşma ve dayanışma

anlayışını yapının temeline yerleştirmek gerekmektedir. Bu anlayışın hakkaniyet ve çevreye

saygı esası çerçevesinde hayata geçirilmesi önem arz etmektedir. Paylaşma ve dayanışma

doğayı tahrip etmek, hukuku ortadan kaldırmak için de oluşturulabilir. Fakat böyle bir

anlayışın ekolojik köy kavramıyla ilişkisi yoktur. “Ekolojik köylerin temel amacı çevreye

saygılı ve hakkaniyet esasına dayalı müşterek bir hayat tarzını gerçekleştirmektir”. Ekolojik

köydeki bireysel özgürlüğün sınırlarını diğer insanlara ve çevreye saygı belirlemektedir.

“Burada her birey, diğer insanlara ve çevreye saygı göstermek suretiyle kendi nitelik ve

yeterlikleri ölçüsünde kendisini gerçekleştirebilir”.

Ekolojik köylerde dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan birini “sürdürülebilir gelişme”

oluşturmaktadır. Köyde yapılacak her düzenlemede bu hususa dikkat etmek gerekmektedir.

Her düzenleme; çevreye etkisi, köy ölçeğinde ve yerel ölçekte iş imkânı oluşturma, komşular

arası ilişkilere katkısı açılarından ayrı ayrı değerlendirilir. Ekolojik, ekonomik ve sosyal

açıdan sürdürülebilir nitelikteki  faaliyetler  kabul  edilir ve uygulamaya konur. Ekolojik

düzeyde; toprak düzenlemesi, inşaat, yenilenebilir enerji yönetimi, tarım, su yönetimi, atık

yönetimi etkili bir biçimde gerçekleştirilmesi önem arz etmektedir. Ekonomik düzeyde; yerel

küçük ticari işletmelerin bütünleştirilmesi suretiyle yerel üretimin dinamik bir yapıya

kavuşturulması daha etkili olabilir. Sosyal düzeyde; köy sakinlerinin çocuklara, gençlere ve

yetişkinlere yönelik toplantı ve eğlencelere katılmaları ve sosyal ortama uygun faaliyetler

sergilemeleri önerilebilir (Passerelle Eco, juin 2003).

2.1. Ekolojik Köylerin Temel Özellikleri

1999-2000 yıllarında ekolojik köyler ağına bağlı muhtelif atölyelerde yürütülen ortak

çalışmaların ürünü olarak ekolojik köylerle ilgili altı temel esas ortaya çıkmıştır. Bu esaslar;

özerklik, birlikte yaşama, açık olma, saygı duyma, dayanışma, kişisel inanca özgürlük alt

başlıkları altında toplanabilir. Özerklik (L’autonomie): Kendi başına sorumluluk üstlenme

iradesi ve sorumluluk alabilecek yeterlikteki diğer kişilerle karşılıklı bağımlılık,

davranışlarının sorumluluğunu üstlenme; ekonomi ve enerji konularında özerklik.

Birlikte Yaşama: Ötekini daha çok kabullenme, kardeşçe ve içten karşılama, farklılıklarıyla

kabul etme. Köyde yaşayan tüm birey ve ailelerle barışçı ilişkiler kurma yolunu arama.

Ekolojik köyde birlikte yaşayabilme ortamı ahenkli bir biçimde gelişebilmelidir.

Açık Olma: Yörenin tüm sakinlerine; sosyal, ekonomik, kültürel ortama, yerel kuruluşlara,

başka türlü yaşamak ve çalışmak isteyen “alternatif hareket” topluluklarına açık olma.

Saygı Duyma: Terimin genel ve özel anlamıyla temel ekolojik davranışlarla doğaya saygılı

olma; kendi inançlarını kabul ettirmeye çalışmadan, basit bir biçimde örnek bir yaşam

sergileyerek kararların alınmasında görüş birliği, diğerini dinleme kapasitesi, samimi bir

diyalog içinde olma, alınan kararlara saygı duyma- çatışmaları yönetecek uygun modeller

geliştirerek ve bundan yaratıcı potansiyeli açığa çıkartarak diğer kişilere saygılı olma; alkol ve

uyuşturucu müptelalığı gibi insanı küçültücü her türlü kötü alışkanlığı reddederekkendine

karşı saygılı olma.

Dayanışma: Dengeli bir işleyişi teşvik etme; yeni ve zor bir faaliyeti üstlenen kişilere topluca

yardım etme; daha iyi bir yaşam için uğraşan kişilerle aktif bir dayanışmaya girme; değişik

tipte ekolojik köylerin kurulmasını teşviketme.

Kişisel İnanca Özgürlük: Estetik, etik veya spiritüel, kendini aşma akıl veya duygularla

kazanılandan daha başka bir alandır. İç ekoloji kişisel ve açıklanamaz bir deneyimdir. Aşk,

Hakikat, Adalet veya Tanrı, bir başka “dünya düzeni” ile ilgili bu duygular özgürce ele

alınmalıdır. Mevcut dinlerden, “laik” kişisel gelişme yönteminden veya sanatsal ifade

iradesinden hareketle, “ekolojik köy” fikir alışverişlerinin ve farklı deneyimlerin açık bir

biçimde gerçekleştiği bir yer olabilmelidir. Ekolojik köyde kişiler arası saygı esastır

(Passerelle Eco, septembre 2004).

2.2. Bir Ekolojik Köyde Olabilecek Faaliyetler

Bir ekolojik köyde çok çeşitli faaliyetler olabilir. Bu farklı faaliyetler yerel bir ekonomik

yapılanmanın oluşmasına katkı sağlayabilmelidir. Bu bağlamda; biyolojik tarım, ziyaretçi

ağırlama, özgünlüğüne uygun eğitim merkezleri, ekolojik ve etik öçütlere uygun emek yoğun

işletmeler ekolojik köy ekonomisini sürdürebilir bir yapıya kavuşturabilir. Ekolojik Köyün

ekonomisi bir Yerel Değişim Sistemi ile bütünleştirilebilir. Böylece, farklı arz talep

ihtiyaçlarını takas etmek suretiyle para ödemeden bilgi, mal ve hizmet elde etme imkânı elde

edilebilir (Passerelle Eco, septembre 2004).

Thibaud (2004), ekolojik köylerin sosyal, ekonomik, ekolojik, kültürel, hukuki ve mali

nitelikleriyle ön plana çıktıklarını belirtmekte ve burada yapılması gerekli faaliyetleri sosyal,

kültürel, ekolojik ve ekonomik yapı çerçevesinde ele almaktadır. Thibaud’ya göre, ekolojik

köy, sosyal açıdan yerel dayanışmayla farklı deneyimlerin, mal ve hizmet değişim

sistemlerinin uygulanmaya koyulduğu yer olacaktır. Kültürel açıdan, bireylere yeni bir hayat

tarzı sunulacak. Orada kendi kendileriyle baş başa kalma imkânı bulacaklar. Dış dünyaya

kapalı her türlü sosyal oluşumu reddeder. Ekolojik köyde, insan belli bir dünya görüşüne

zorlanmaz, her insan kendi bilinçli özgürlüğü ile baş başa bırakılır. Ekolojik köyler

hareketinin ana eksenini, insani boyut, dostça ilişkilerin zenginliği, arzuların ve idealistliğin

sürekliliği oluşturmaktadır. Köylerin oluşturulmasında ve başarılarında bu olgular belirleyici

olacaktır. Ekolojik açıdan, ekoljik köyde çevreye ve insana saygı duyma, yapıcı ve sorumlu

bir tavır alma esastır. Temel ihtiyaçları karşılama da dâhil olmak üzere, insanı ve doğal

çevreyi sömürmekten kesinlikle uzak durmak gerekmektedir. Ekonomik açıdan, çok farklı

faaliyetler öngörülebilir:

l.Biyolojik Tarımın Geliştirilmesi: Biyolojik tarım, deneysel amaçlı da olabilir. Biyolojik

tarım köyün doğal manzarasına zarar vermeden yapılmalı.

2.Ziyaretçi Kabul Etmek: Yeşil turizm, sağlık, ekolojik köyde yapılan faaliyetler hakkında

bilgi edinmek amacıyla gelen insanlara ücretli hizmet sunma.

3.Ekolojik Ürünler Üretme: Belli bir teknoloji alanında uzmanlaşma, örneğin sağlık, eğitim

materyalleri, iletişim araçları, sağlıklı yapı malzemeleri, yenilenebilir enerji malzemeleri gibi.

4.Eğitim Merkezleri: Daha ileri bir toplum inşa etmeye hizmet edecek tekniklerin bir araya

getirilmesi ve  staj  veya  seminer imkânlarının oluşturulması.

5.Sanat ve Zanaat Faaliyetleri: Bazı ekolojik köyler muhtelif sanat alanlarıyla ilgili atölyeler

kurabilirler, stüdyolar hazırlayabilirler

6.Yapı Şantiyeleri: Küçük boyutlu sağlıklı yapı elemanları üretilebilir.  Özellikle gençlerin

çalışabileceği nitelikte olmalı.

7.Yeni Eğitsel Deneyimler:  Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği halinde eğitimde yenlikçi

uygulamalar için eğitim ortamları oluşturulabilir.

8.Kısmi Yerleşme: İletişim teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde birçok iş yerine

uğramadan yapılabilmektedir. Bazı iş yerleriyle yapılacak anlaşmalarla bazı personel ekolojik

köyde ikamet ederek işlerini yürütebilir.

9.Eşit Düzeyde Gelir: Hayat düzeyi şehre göre çok daha yüksektir. Özellikle beslenme ve

barınma çok fazla sıkıntı yaratmamaktadır. Ortak veya kişisel bahçeler sayesinde yiyecek

sorunu kolayca çözülebilmektedir. Ev kiraları nispeten çok düşüktür (Thibaud, 2004).

Ekolojik köyler yeni bir yasal düzenlemeye ihtiyaç duyulabilir. Hatta özel yasalar da

düzenlenebilir. Toprak kullanımı, komşu köylerle olan ilişkiler belli bir esasa bağlanmalıdır.

Ekolojik köyler, insanın çevre, diğer insanlar ve teknoloji ile ilişkilerinde yeni bir yaklaşımı

somutlaştırması bakımından örnek yaşam alanları oluşturabilirler. Mevcut köylerin kendilerini

toparlamalarına katkı sağlayabilirler. Geçmişle gelecek arasında güzel bir köprü olabilirler.

2.3. Ekolojik Köylerin Durumları

Ekolojik köyler dünyanın muhtelif yörelerinde yıllardan beri faaliyet göstermektedir. En ileri

düzeyde düzenlenmiş ekolojik köyler anglo-sakson ülkelerinde kurulmuştur.

1992′de düzenlenen Rio zirvesinden sonra, 1994′de kurulan Global-Eco-village Network

(GEN, Küresel Ekolojik Köyler Ağı) düzenli bir biçimde genişlemektedir. Üç bölgesel büro

bulunmaktadır: Avustralya (Crystal Waters), Birleşik Devletler (the Farm) ve Almanya

(Lebensgarten)(Thibaud, 2004). GEN’in gelişim programının temel ekseni şunlardan

oluşmaktadır:

1.Tüketim toplumundan daha nitelikli yaşam tarzlarına, daha temiz toplumsal düzenlemelere

ve çevreye en az etkide bulunan bir topluma geçmek için alternatif çözümler sunan deneme

programlarının hazırlanması

2. Bu projeleri ekonomik olarak sürdürülebilir kılmak için sürdürülebilir teknolojiler ve

işletmelerin geliştirilmesi

3. Ekolojik köylerin bilgi ve beceri alışverişlerini sağlamak amacıyla uluslar arası bir bilgi

ağının eliştirilmesi; gençlerin eğitimine öncelik verilmesi(Vandemeulebroecke, 2004).

 2.4. Ekolojik Köylerin Mevcut Köylerden Farklı Yanları

Vandemeulebroecke (2004), mevcut köylerle ekolojik köyler arasındaki farkı değerler

açısından ortaya koymaktadır. Vandemeulebroecke’a göre, “ekolojik köy az da olsa eski

köydeki yapıları yeniden uygulamaya koymaktadır, fakat burada insanlar ortak bir ideal

etrafında toplanmaktadırlar. Mevcut köyde zorunlu olarak yaşanmaktadır, sosyal baskıya ve

mevcut değerlere katlanmak zorunluluğu vardır. Ekolojik köylerle mevcut köyler arasındaki

farklar ekolojik, kültürel, sosyal ve ekonomik olmak üzere dört açıdan değerlendirilebilir.

Ekolojik açıdan bakıldığında, mevcut köylerde çevre hassasiyeti ekolojik köye göre oldukça

geri bir durumdadır. İstisnai durumlar olsa bile genel anlamıyla çevre bilinci istenilen düzeyde

değildir. Özellikle de çevreyi tüm boyutlarıyla geliştirme doğrultusunda tam bir dayanışma

olduğu söylenemez. Kültürel açıdan incelendiğinde, ortak değer üretime ve geliştirmede,

insanlar arası dostça ilişkilerde, ilişkilerin zenginliğinde ekolojik köyün diğerinden önde

olduğu görülmektedir. Sosyal açıdan, dayanışma ve paylaşım esas alındığında da ekolojik

köyler mevcut köylerden daha ileride bulunmaktadır. Mevcut köylerde dayanışma yok

mudur? Elbette vardır, ancak bu sosyal dayanışma oldukça sınırlı düzeyde gerçekleşmektedir.

Ekonomik açıdan, üretim çeşitliliği ve özellikle yerel ekonomiyle bütünleşmeye dönük

yapılanma mevcut köy yapısında sınırlılık arz etmektedir. Ekonomik anlamda dayanışma dış

zorlamalarla gerçekleşmektedir. Belli ürünler konusunda uzmanlaşmış köylerin sayısı ise

oldukça sınırlıdır.

 2.5. Türkiye’deki Köylerin “Ekolojik Köy” Ölçütlerine Göre Genel Durumları

Şu an itibariyle ekolojik köy ile ilgili kabul görmüş altı ölçüt bulunmaktadır: Özerklik, birlikte

yaşama, açık olma, saygı duyma, dayanışma, kişisel inanca özgürlük. Bu ölçütlere göre

köylerin incelenip bir karara varılması ayrı bir yazının konusu oluşturabileceği için burada

çok genel hatlarıyla bir değerlendirme yapılmıştır. İlgili dostların bu alanda bir araştırma

yapmaları bu doğrultudaki arayışlara çok önemli katkılar sağlayabilir. Yazının başında da

belirtildiği gibi, insanlık daha insani bir yaşam tarzı geliştirme çabası içerisine girmiş

bulunmaktadır. Bu güzel gayretlere içinde bulunduğumuz coğrafyadan da bir destek verilmesi

anlamlı olur kanaatindeyim.

Her köyümüzü bu ölçütlere göre değerlendirdiğimizde, ölçütlerin tümünden tam puan

alabilecek köy bulmamız neredeyse imkânsız. Ancak bu ölçütlerin bazılarını kısmen bazılarını

tümüyle hayata geçirebilen köyler bulabiliriz. Belirtilen ölçütlerden bir kısmına uygun

yapılanmalar, köy şartlarının doğal zorlamasıyla ortaya çıkmaktadır. Köy sakinleri kendi

başlarının çaresine bakabilecek duruma ulaştıklarında, toplumsal sorumlulukların büyük bir

kısmından uzak durabiliyor. Örnek ekolojik köyler kurulması durumunda, mevcut

köylerimizin olumlu yönde etkileneceği düşüncesindeyim. Yüzde yüz olmasa bile, büyük

oranda yeni değerler benimsenebilir.

 2.6. Ekolojik Köylerin Hayata Geçirilebilirliği

 Bu çalışmada da görüldüğü gibi, ekolojik köy düşüncesi ve uygulaması henüz yeni bir

olgudur. Yeni olmasına rağmen dünyanın muhtelif köşelerinde kurulmuş köyler

bulunmaktadır. Bu köylerin içerisinde az da olsa tarihi eski olanlar da vardır. Diğer yandan

ekolojik köylerin küresel düzeyde örgütlenme çabaları da gözlenmektedir. Bu verilerden

hareketle, ekolojik köylerin kısa sürede olmasa bile uzun vadede belli bir gelişme

gösterebileceği söylenebilir. Şehir ortamında, benzer dünya görüşüne sahip kişilerin siteler

kurmak suretiyle bir arada bulunma çabaları da bir anlamda bir ekolojik köyleşme eğilimi

olarak yorumlanabilir. Bu eğilim bir müddet sonra daha doğal ortamlara doğru yönelebilir.

Nitekim büyük şehirlerin yakınlarında benzer yapılanmalara rastlamak mümkündür. Bu ve

benzer hareketler ekolojik köy ölçütleri çerçevesinde düzenlenebilirse, ekolojik köy

düşüncesini hayata geçirmede belli mesafeler alınabilir.

3.EKOLOJİK KÖY OLARAK ELE ALINAN AĞAÇLI KÖYÜ

3.1 Çalışma Alanının Genel Özellikleri

Konum: Eyüp ilçesi kırsal alanı Eyüp kırsal alanı;

doğuda Sarıyer ve Şişli, güney-doğuda Kağıthane,

güneyde Eyüp merkez ve Gaziosmapaşa, batıda

Gaziosmanpaşa Mücavir alanı ve kuzeyde

Karadeniz kıyıları ile çevrilidir. Kemerburgaz

Yerleşkesi ve buraya bağlı olarak Mimar Sinan,

Mithatpaşa ve Yayla mahalleleri, Göktürk İlk

Kademe Belediyesi ile Akpınar, Ağaçlı, Çiftalan,

İhsaniye, Işıklar, Odayeri, Pirinççi köyleri yer almaktadır.

Eyüp İlçesi’nin kırsal alanı kuzeybatıya, Karadeniz’e doğru uzanmaktadır. Kentsel alan

engebeli bir yüzeyde yerleşmiş olmasına karşın Eyüp’ün kırsal alanı fazla yüksek olmayan

tepeler, sırtlar ve hafif düzlüklerden meydana gelmektedir. Fakat maden çıkarımları nedeniyle

topoğrafya bozulmuş ve derin şevler oluşmuştur. Batı Yakası’ndaki ‘su bölümü hattı’nda yer

alan akarsular güneye, Haliç’e doğru akmaktadır. Eyüp İlçesi’nin bu bölümü, doğusundaki

Sarıyer ilçesi ile birlikte İstanbul’un Kuzey Bandı’ndaki en önemli potansiyel dinlenme

alanıdır. Yoğun yerleşim birimlerinin su ve oksijen kaynağı olan ormanlar, kıyıdaki manzara

setleri ve kumsallarda var olan dinlenme alanları ilçenin doğal zenginliklerindendir. Bu geniş

alan, batıda Gaziosmanpaşa ilçesi üzerinden Çatalca ormanlık alanına, oradan Terkos

(Durusu) Gölü’ne ve giderek Istrancalar’ bağlanmaktadır.

Eyüp ilçesi, aynı zamanda, İstanbul Metropoliten

Alanı’nın birçok hizmet alanlarını da

barındırmaktadır. Bölgenin kuzeyinde,

Karadeniz sahillerinde faal maden ocakları ile

çöp depolama alanları bulunmaktadır. Bu ocaklar

yaptıkları kazılarla topoğrafyanın değişmesine ve

çıkarılan toprakların denize doldurulmasıyla kıyı

çizgisinin değişmesine neden olmaktadır.

Ulaşım: Haliç’in karşı yakasından geçen kıyı

yolu kuzeye doğru Kemerburgaz ve Göktürk

Şekil 1.Eyüp İlçesi’nin İstanbul’da Konumu

Şekil 2.Köylerin Ulaşım Bağlantıları

yönünde devam etmektedir(Bkz.Tablo 1). Bu yol Eyüp’ün kırsal alanı ile ilişkisini sağlayan

ana akstır ve Işıklar (Kısırmandıra) ve İhsaniye üzerinden Akpınar Köy’üne ulaşılmaktadır.

Bu yoldan ayrılan tali bir yol Odayeri üzerinden kuzey-doğu istikametinden Ağaçlı’ya

ulaşılmaktadır (Bkz.Şekil2)

Tablo 1.Köylerin Kemerburgaz’a Erişim Mesafeleri ve Ortalama Süreleri

  ERİŞİM MERKEZİ MESAFE SÜRE

AKPINAR Kemerburgaz Merkez 16,15 km. 29 dk.

AĞAÇLI Kemerburgaz Merkez 14,00 km. 24 dk.

Sosyoekonomik Yapı: Çalışma alanda genel olarak iki çeşit sosyal tabaka mevcuttur. Biri

köylerde yaşayan ve gelir düzeyi açısından oldukça düşük bir seviyede olan tabaka, diğeri ise

bu köylerden toprak alıp ikinci konut yapan ve gelir düzeyi açısından üst gelir düzeyinde

bulunan sosyal tabakadır. Bu ikili yapı kırsal alana keskin çizgilerle yansımakta ve bu alanda

oldukça büyük bir sosyal ve ekonomik problem teşkil etmektedir. Ekonomik olarak genellikle

hayvancılıkla uğraşılmakta ve yakın mesafede bulunan Göktürk’te hizmet sektöründe

çalışılmaktadır.

3.2. Mekansal Kullanımlar-Kırsal Doku Ve Yoğunluklar

Ağaçlı Köyü Eyüp İlçesi içinde yer almaktadır.

Bölgenin kuzeyinde Karadeniz, doğusunda Çiftalan

Köyü, batısında Akpınar Köyü, güneyinde ise orman

alanları bulunmaktadır. Ağaçlı Köyü toplam olarak

363.6 Hektardır.

Ağaçlı henüz kırsal niteliğini kaybetmemiştir ancak

gerek bölge ekonomisinin durağanlığı, gerekse de

iletişim olanaklarının eksikliği nedeni ile ilçe ve kent

merkezinden kopuk bir yaşantısı bulunmaktadır.

Dağınık bir yapılaşması vardır. Hemen her evin

bahçesi bulunmaktadır. Köyde ikinci konutlara sıkça

rastlanmaktadır. Bu durum kırsal niteliğini yavaş yavaş Şekil 3.Ağaçlı Köyü Arazi Kullanımı

kaybetmesine yol açmaktadır. Köy içinden geçen derenin bakımsız oluşu köy dokusuna zarar

vermektedir ve görsel kirlilik yaratmaktadır. Ayrıca köyde kumul alanları, orman alanlarıi

meralar,göller ve kumsal bulunmaktadır. (Bkz. Şekil.3)

Tablo 2 Ağaçlı Köyü Alan ve Yoğunluk Değerleri (2010)

Köy

Yerleşmeleri

Toplam alan

(Ha.)

Yerl. Alanı (Ha.) Mevcut

Nüfus(kişi)

Yoğ.(Kişi/ha.)

Ağaçlı 363.6 50 652 13

Ağaçlı Eski Maden Alanlarının Eyüp Kırsal Alanı İçindeki Konumu: Ağaçlı Eski Maden

Alanları, Eyüp kırsal alanında Karadeniz sahili boyunca uzanmaktadır. Bu alan çevresel

verileri ve Antik devirden itibaren geçerli olan manevi kimliği nedeniyle öteden beri sürekli

yada geçici yerleşmelere sahne olmuştur. Kemerburgaz’ın 14 km. kuzey-batısında, Çiftalan ve

Ağaçlı Köyleri arasında Ağaçlı ve Tayakadın dereleri ile Karadeniz kıyısı ve güneyde bodur

ağaçlarla kaplı makilik alanlarla sınırlana eski kumulun üzerinde orta Paleolitik Çağ-Neolitik

Çağ sürecinde kamp yeri olarak kullanıldığı saptanan izler bulunmuştur. Karadeniz kıyılarının

ve ormanlık alanın içerdiği flora ve fauna zenginliği nedeniyle Trakya sözü edilen çağda avcı,

toplayıcı, balıkçı topluluklar için, mevsimlik de olsa uygun konaklama olanakları sunmuştur.

1973-1974 yıllarında farkedilen bu arkeolojik izleri barındıran kumulun, günümüzde alttaki

kömürü çıkartmak ve yol açmak amacıyla tahribi söz konusudur (Bkz. Şekil 4.)

Şekil 4.Ağaçlı Kumulları

Karadeniz sahili boyunca uzanan çok geniş bir alanda yüzeylenmiş birim üzerinde çok sayıda

kil-kum-kömür ocağı açılmıştır ve bunların bir kısmı faaliyetine halen devam etmektedir. Bu

ocaklar yüzünden yüzey topoğrafyası oldukça bozulmuştur. Kimi yerlerde düzensiz derin

kazılar, bazı yerlerde göllenmeler, kimi yerlerde de çok kalın ve geniş alanları kapsayan

maden pasası ve dolgular oluşturulmuştur. Bu maden alanlarının yer aldığı bölge Ağaçlı,

Akpınar ve Çiftalan köylerinin büyük bir bölümünü kaplamaktadır.

4.AÇIK MADEN ALANLARININ REHABİLİTASYONU

Madencilik faaliyetleri sonrası cevher zenginleştirme artıkları olarak geride bırakılan maden

atıkları uygun şekilde bertaraf edilmediğinde çevre ve ekolojik dengenin bozulmasının temel

kaynağı olabilmekte ve dolayısıyla da insan sağlığı acısından tehdit oluşturabilmektedir. Bu

gerçekten hareketle küresel ölçekte yapılan yasal düzenlemeler maden atık yönetimi

kavramını değiştirmiş, başlangıçta nehir, göl ve akarsulara boşaltılan atıkların daha sonraları

gölet ve baraj gibi mühendislik inşa yapılarında bertarafını zorunlu kılmıştır. Son 30 yıldaki

yeni sıkı yasal düzenlemelerle de maden atık yönetimi kavramı, maden atık alanlarının

kapatılması, rehabilitasyonu ve uzun sureli yönetimine dair konuları da içerecek şekilde

bugünkü halini almıştır.

Çevre dostu maden atık yönetimi, maden atık alanlarının duraylılık ve çevresel performans

kriterlerini sağlayacak şekilde kapatılmak üzere tasarlanmasını ve inşa edilmesini

gerektirmektedir. Maden atık alanı kapatma planı, maden isletme projesinin bir parçası olarak

proje başlangıcında, maliyet ve belirsizliği azaltan risk temelli bir yaklaşımla hazırlanmalı,

teknik, ekonomik ve sosyal olarak fizibil olmalıdır. Kapatma planı projenin mevcut durumunu

yansıtmalı ve dinamik bir süreç olmalı, düzenli aralıklarla gözden geçirilerek gerektiğinde

revize edilebilmelidir (Paul, 2009). Maden atık alanlarının kapatılmasında standart

oluşturmaya yönelik son yıllarda dünya genelinde çalışmalar yürütülmekle beraber, genel

olarak rehabilitasyon çalışmalarında dikkate alınması gereken temel konular; 1)fiziksel

duraylılık, 2) kimyasal duraylılık ve 3)alan kullanımı olarak belirtilmektedir (Tailsafe, 2004).

Fiziksel duraylılık: Geride bırakılan tum insan yapımı yapıların fiziksel duraylılığı

sağlanmalıdır.

Kimyasal duraylılık: Fiziksel yapıların kapama sonrası kimyasal duraylılığı da sağlanmalıdır.

Biyolojik duraylılık: Alanın eko-sistemi ile dengeli ve doğal bir biyolojik cevre oluşturulmalı

veya biyolojik çeşitlilik ve doğal bir rehabilitasyon oluşturabilecek şekilde dengeli bir ortam

bırakılmalıdır.

Hidroloji ve hidrojeoloji: Kapatma işlemi, yüzey ve yeraltı sularına fiziksel ve kimyasal

kirleticilerin taşınımını ve alıcı ortamın kalitesinin düşürülmesini önlemeyi hedeflemelidir.

Coğrafi ve iklimsel etki: İklim koşulları (yağış, fırtına), mevsimsel uç şartlar ve coğrafik

faktörler bazında bulunduğu yörenin şartlarına ve ihtiyaçlarına uygun olmalıdır.

Yerel hassasiyetler ve fırsatlar: Kapatma işlemi alanın yeniden düzenlenmesinde fırsatları

optimize etmeli ve alan kullanımının iyileştirilmesinin uygun ve/veya ekonomik olarak fizibil

olması dikkate alınmalıdır.

Alan kullanımı: Rehabilitasyon nihai alan kullanımını optimize edecek şekilde olmalı, cevre

alanına uygun ve bölgede yasayanların ihtiyaçlarını karşılamalıdır.

Kapama maliyeti: Kapama planının uygulanmasını sağlayacak yeterli ve uygun para

olmalıdır.

Sosyo-ekonomik şartlar: Bölgede yasayanlar için alternatif fırsatlar oluşturulmalı, pozitif

sosyoekonomik şartlar maksimize edilmelidir.

4.1. Planlama

Madencilik faaliyetleri nedeniyle bozulan arazilerin ıslah çalışmalarında en önemli nokta,

çalışılan alanın madencilik sonrası hangi amaçla kullanılacağının belirlenmesidir. Bu nedenle

madencilik faaliyetlerine başlanmadan önce, madencilik sonrası arazi kullanım planlama

çalışmalarının yapılması çok önemlidir. İyi bir planlama sayesinde yeniden kazanım

maliyetleri minimize edilebilir ve arazinin doğal dengesine en yakın ekolojik şartların

sağlanması mümkün olur.

4.2. Arazi kullanım planlama çalışmaları

İyileştirme çalışmalarının planlanmasından önce, madenciliğin neden olduğu veya olacağı

arazi bozulmaları dikkatle incelenmelidir. Bu amaçla bölgede topoğrafik, jeolojik,

hidrojeolojik, klimatolojik, biyolojik, sosyolojik ve toprak araştırmaları ile alan kullanım

planlaması yapılmalıdır. Alan kullanım planlaması, bir alanın değişik faktörler yönünden

irdelenip, önerilen kullanımlara uygunluğunun araştırılmasıdır. Her alan için uygun bir

kullanım ve her kullanım için uygun bir alan bulunabileceği ilkesinin çift taraflı işletilip,

geliştirilmesine bağlı olarak sağlayacak planlamalar dizinidir. Bu tip planlamalar çevre

değerlerini koruyarak ya da zararları minimuma indirerek kaynaklardan optimum düzeyde

yararlanmayı sağlar. Genel bir kullanım planlamasında süreç, sorunun tanımlanmasıyla

başlayarak, analiz – değerlendirme – sentez yardımıyla çerçeve plan, master plan ve tasarım

aşamalarından geçer. Ancak açık ocak madenciliği sonrası alan kullanım planlamasından

oldukça farklıdır. Herhangi bir planlama çalışmasında mevcut doğal ve kültürel değerler

dikkate alınır, analiz edilir. Açık ocak madenciliği sonrası yapılacak alan kullanım planlaması

‘Yeniden Yaratmak’ tır. Ayrıca, açık ocak işletmelerinin planlanmasında karşılaşılan en

önemli sorun, çevreye yapılan olumsuz etkiyi en aza indirgerken en fazla üretimi sağlamak ve

çalışmaların yasalara uygun olmasını temin etmektir.

Madenciliğin tüm safhalarını da içine alan planlamanın basamakları özetle aşağıda verilmiştir.

Madencilik öncesi koşulların envanterinin çıkarılması.⎯

Etkilenecek birimlerin ihtiyaç ve isteklerini karşılayacak şekilde arazinin işletme sonrası⎯

gereksinimlerinin belirlenmesi ve bu konuda karar verilmesi.

En uygun çözüme ulaşmak için alternatif işletme ve yeniden düzenleme-iyileştirme ile⎯

ilgili tüm planların analizi.

Teknik, sosyal ve ekonomik koşullara uyumlu, kabul edilebilir entegre işletme, yeniden⎯

düzenleme, iyileştirme ve buna esas olacak alan kullanım planlarının geliştirilmesi.

Yeniden kazanım konusu, üretim planlaması ve ülkesel ya da yöresel kanunlara uygun olarak

farklı meslek dallarından konunun uzmanları tarafından ele alınmalıdır. Ramani ve Sveigard

(1983), tüm maden planlama safhası (alan kullanım planlaması ve diğer tüm planlamalar dahil

olmak üzere) ve her safhanın uzmanlık alanlarını belirlemişlerdir. Buna göre; maden

mühendisi, alan kullanım plancısı (şehir bölge plancısı – peyzaj mimarı – mimar), ziraat

mühendisi, çevre mühendisi, ekolog, biyolog, coğrafyacı, kartograf, inşaat mühendisi,

hukukçu, mali müşavir, jeolog, hidrojeolog, arkeolog, sosyolog, ekonomist yer alabilecek

mesleklerdir. Planlama aşamasında ise, çalışılacak yörenin fiziksel ya da topoğrafik

özelliklerinin belirlenmesi ve yöre halkının beklentilerinin karşılanması gibi konular üzerinde

durulur.

Böylece daha önce oluşturulan çerçeve planın işlerliği daha iyi görülebilir. Burada esas olan,

bölgenin eski topoğrafik özelliklerine ne kadar yaklaşabileceği veya peyzaj özellikleri dikkate

alınarak yöre halkının beklentilerinin karşılanıp karşılanamayacağıdır (Bkz.Şekil5).

Şekil 5.Açık Maden Alanı Rehabilitasyon Öncesi ve Sonrası

Ocak çukurunun göl olarak düzenlenmesi : Açık ocak nihai çukuru işletme sonunda yeraltı su

tablasının altında bulunuyorsa, bunun bir göl olarak düzenlenme olanağı vardır. Ancak bu

yapılırken, özellikle dökülmüş gevşek malzemeden oluşan şevlerde eğimin yeterince düşük

olmasına özen gösterilmelidir (1:4 ila 1:10) aksi takdirde bu şevler ( göl oluşumundan sonra

bu şevler, kıyı gibi davranacaktır ), göldeki dalgalar nedeniyle sürekli aşınarak yıkılacak, bu

da kullanılabilir alanı küçültecektir.

Su bitkileriyle donanmış bir kıyı, erozyona karşı korunmuştur ve göle doğal bir görünü

kazandırır. Kıyı toprağını erozyona karşı korumanın yanı sıra, bu bitkilerin kıyı bölgesi içinde

ekolojik etkileri de söz konusudur (su sıcaklığı, ek oksijen üretimi ve sığ bölgelerdeki suyun

biyojen havalandırılması). Bu faktörler de suyun kendi kendini temizleme yeteneğini artırır.

Ancak nihai çukurun bir göl haline getirilmesi, bazı dezavantajları da içerir. Bunlardan en

önemlisi, derinliğine çalışmış ocakların nihai çukurlarında ( yeraltı su tablasının durumuna

göre ) su derinliğinin yatay uzanıma göre çok fazla olabileceğidir. Bu özellik suyun yetersiz

hareketine, bu ise derinlerde oksijen içermeyen ölü su tabakalarının ve bunlardan kaynaklanan

problemlerin ortaya çıkmasına yol açar. Diğer bir dezavantaj ise, yüksek orandaki buharlaşma

ve buna bağlı olarak kuru iklim bölgelerinde yeraltı suyunun azalabileceğidir. Suni olarak

oluşturulacak göletler sadece rekreasyon amaçlı da kullanılabilir, bunun yanında su şartları da

uygunsa balıkçılık da yapılabilir (Bkn.Şekil6).

Şekil 6.Maden Gölü Rehabilitasyonu

5.ÇALIŞMA ALANININ REHABİLİTASYONU VE EKOLOJİK KÖY OLARAK ELE ALINMASI

Çalışma alanı olan Ağaçlı Köyü’nde maden ocaklarının tahribatına yönelik ilgili yasa

gereğince maden işletmeleri doldurma yöntemiyle alanı toprakla doldurarak düzeltmektedir

fakat bu işlem yapılırken doğanın geri kazanımı ve yeniden işlevlendirilmesine yönelik farklı

uygulamalar göz önüne alınmalıdır. Ağaçlı Köyü İstanbul Metropolitan Kenti içinde bakir

kalmış, dere, sahil, orman alanı, göller kumullarıyla doğal güzelliklere; köy dokusu, sosyal

yapı bakımından da hala köy özelliğini koruyabilmesiyle oldukça önemlidir (Bkz.Şekil.7).

Şekil 7.Ağaçlı Köyüne İlişkin Fotoğraflar

Şekil 8.Ağaçlı Köyüne Göl Fotoğrafı

Alanda bulunan açık maden ocağı işletmelerinin yıllardır faaliyet göstermesi sebebiyle doğal

yapısında oldukça fazla deformasyon görülmektedir(Bkz.Şekil.9).

Şekil 9.Ağaçlı Köyü Maden Faaliyetleri Sonucu Deformasyonu

Ayrıca meden nedeniyle oluşmuş göletler alanın içme ve kullanma suyunu tehdit etmektedir.

Köy için tehdit oluşturan bu etmenler planlı bir çalışmayla fırsata çevrilebilir. Bu nedenle

köyün fiziksel ve sosyal yapısının sürdürülebilirliği düşünüldüğünde ve kent kullanıcıları ele

alındığında köyün doğal yapısını iyileştirmek ve köyü bir EkoKöy haline getirmek

amaçlanmıştır.

Öncelikli olarak atılacak adım maden sahalarının iyi bir reklamasyon projesiyle doğal ve

ekolojik yapısına kavuşturulması ve o alanların rekreatif amaçlar doğrultusunda kullanılması

sağlanmasıdır. Sonraki adımlar köyün sosyal yapısı ve kent kullanıcıları düşünülerek köye

uygun rekreasyon, piknik alanı, at biniciliği, traking, agro turizm, günübirlik deniz turizmi,

kamp alanları; göllerde yapılacak kano, kayık kiralama, seyir terasları gibi faaliyetler

yapılması düşünülmüştür (Bkz.Şekil.10).

Şekil 10.Ekolojik Köy Olarak Ele Alınan Ağaçlı Köyü

6. DEĞERLENDİRME

Çalışma alanı olarak seçilen Ağaçlı Köyü Metropolitan kentin içinde bakir kalabilmiş, içme

suyu havzalarına yakınlığı, doğal özellik ve güzellikleri nedeniyle koruma kullanma dengesi

içinde ele alınması gereken, kent yaşantısı ve stresinden sıkılmış insanların günümüzde

giderek önemi artan kentsel kamusal yeşil alanlarda vakit geçirme isteği, kitle turizmine

alternatif olabilecek ve doğanın sürdürülebilirliğini sağlayacak ekolojik köyler turizmi ve agro

turizm faaliyetleriyle birlikte öncelikli olarak yaşayanlarına sonrasında ise İstanbul kentine

alternatif bir nefes alabilecekleri faaliyet alanı sunmaktadır. Maden alanlarının

rehabilitasyonu ve sonrasında alınacak plan kararları ve uygulama süreci alanın kullanımı ve

doğasını sürdürülebilir kılmak bakımından oldukça önemlidir

Üretme ve tüketme medeniyetin itici gücünü oluşturmaktadır. Bu durum mevcut hızıyla

devam ederse, insanlığın bir bölümü çok anlamsız üretim ve tüketim alışkanlıkları

edinecektir. Şu anda bile insanın ihtiyaç hiyerarşisinde yer almayan çok sayıda ürün

göstermek mümkündür. Dışsal zorlamalarla oluşturulan tüketim alışkanlıklarının nerede

duracağı pek belli değil. İşin kötü yanı, ihtiyaç hiyerarşisinde yer almayan tüketim alışkanlığı

insanın kendi doğasına yabancılaşmasını da hızlandırmaktadır. İnsanın yeniden doğal

yaşamına kavuşma isteği ekolojik köy modelini ortaya çıkarmıştır. Bu model, sürdürülebilir

kalkınma kavramı ile birlikte düşünülürse ve hayata geçirilirse bir anlam ifade eder.

7.KAYNAKLAR

Passerelle Eco (2003). “Qu’est-ce qu’un é c o v i l l a g e ” .http://www.passerelleco.info/article.php3?id_article=115

Paul M., (2009); Uranium Mine Closure and environmental remediation, Workshop on Environmental Remediation, 23-27 November 2009, Pocinhos do Rio verde, Brazil.

Passerelle Eco (2004). “Ecovillagesvers une écocharte”http://www.passerelleco.info/article.php3?id_article=349Pelt, J-M. (2000). La Terre en héritage, Fayard, Paris.

Taılsafe (2004). Implementation and Improvement of closure and restoration plans for disused tailings facilities, a report of TAILSAFE. The International Network for Acid Prevention (INAP), 2003. Evaluation of the long-term performance of dry cover systems, Final report. O’kane Consultants Inc., (Eds). Report No. 684- 02, March.

Thibaud, Y. (2004). “Concept des Eco-villages”http://www.passerelleco.info/article.php3?id_article=350

Vandemeulebroecke, G. (2004). “Ecovillages: une alternative vers l’écoresponsabilité”.http://www.passerelleco.info/article.php3?id_article=116

www.koopkur.org.tr/pdf/karinca/831.pdf