TRADYCJA PLATOŃSKA

Wykład siódmy (w dwóch częściach) 21.11.-

22.11.2012

Filon z Aleksandrii

21.11.2012

Eklektyzm: pitagoreizm, platonizm, stiocyzm, judaizm

Filozofia i Objawienie; ideał sophia

Dowody na istnienie Boga, niepoznawalność jego

natury („Jestem, który Jestem”), Bóg-Stwórca

Nauka on Ideach, Logosie i Mocach

Ideał samopoznania i mistycznej ekstazy

Krótkie apogeum

grecko-żydowskiej syntezy

21.01.2012

Twórczość Filona stanowi podsumowanie i punkt kulminacyjny wszystkich tendencji hellenistyczno-żydowskiego życia umysłowego. To, że wyniki jego szerokiej działalności pisarskiej w większości zachowały się, nie jest dziełem przypadku, lecz wynika z wielkiego znaczenia, jakie jego działalność miała zawsze dla Żydów aleksandryjckich, jak i dla dalszego rozwoju filozofii. Filozofia Filońska jest mieszaniną greckiego i żydowskiego dziedzictwa. Słowa „mieszanina” nie należy rozumieć w sensie mechanicznego przemieszania, które pozwoli znów oddzielić części składowe, lecz jako coś w rodzaju związku chemicznego, stanowiącego nową, samodzielną jakość. Ponieważ Filon był niepodzielnie Grekiem i Żydem, zaś jego twórczość filozoficzna jest nacechowana owym synkretyzmem, istniał on zarówno w filozofii greckiej, jak i żydowskiej (...) Jego próba syntezy religii żydowskiej i cywilizacji greckiej stanowi szczytowe osiągnięcie żydowskiej filozofii starożytnej, a zarazem jej punkt końcowy.

H. i M. Simon, Filozofia żydowska, tłum. T. Pszczółkowski, Warszawa 1990, s. 26 i 32.

„Rzeczy mają się tak: kto dogłębnie poznał samego

siebie i jasno widząc nicość właściwą wszystkim

rzeczom stworzonym, bardzo zwątpił, i ten, kto

zwątpił w siebie samego, poznaje Tego, który jest.”

De Somniis I, 60, tłum. L. Joachimowicz

21.11.2012

Platonizm i Medioplatonizm

Arkezylaos – Scpetycyzm

Karneades – Sceptycyzm

Filon z Laryssy – Eklektyzm

Antiochos z Askalonu – Eklektyzm

Cyceron – Eklektyzm

Plutarch z Cheronei

Apulejusz

21.11.2012

2, 3, 4, 5 Akademia

Odrodzenie Platonizmu:

„drugie żeglowanie”; nauka

ezoteryczna; idee jako boże

myśli; inteligibilia pierwsze i

drugie; hierarchia bytów;

demonologia; duchowość i

dualizm natury ludzkiej

Neoplatonizm i Neopitagoreizm

Metafizyczność i

teologiczność liczby

Jedno-Diada-Triada

Ideał życia

mistycznego

Numenios z Apamei

21.11.2012

Szkoła pitagorejska

Aleksandria:

Szkoła Ammoniosa

Rzym:

Szkoła Plotyna

System Plotyna

JEDNO

• Pierwsza hipostaza

• Transcendencja, nieskończoność, czyste działanie

NOUS

• Kontemplacja Jedna

• Znaczenie bytu, myśli i życia

DUSZA

• Kontemplacja Umysłu

• Udzielanie stworzenia

• Dusza • Umysł

• Ciało • Jedno

Dobro Dusza

Wolność Cnota

21.11.2012

ŚWIAT CZŁOWIEK

Eschatologia ludzkiego losu (duszy)

– droga do Absolutu (Piękno-Umysł; Dobro-Jedno)

21.11.2012

Staje się tedy oczyszczona dusza ideą i wątkiem rozumnym, staje się duszą zupełnie niecielesną i umysłową i całkowicie oddaną bożej krainie, gdzie źródło piękna i wszystkie piękności. Więc dusza, skoro się wzniesie do umysłu, wzbiera pięknością. Umysł i jego dary są dla niej własną, a nie cudzą pięknością, bo tylko wtedy istotnie jest duszą. Toteż słusznie się mówi, że stawać się dobrym i pięknym na duszy znaczy tyle, co upodobnić się do Boga, albowiem stamtąd piękno i jedna część bytów lub raczej – byty to piękno, a tamta druga natura to brzydota.

Enneady I, 6, 6, tłum. A. Krokiewicz

Platonizm postplotyński (bezpośredni uczniowie Plotyna);

przykład: Porfiriusz, jego koncepcja hipostaz i nauka o cnotach

Cnoty wzorcze

właściwe Umysłowi

Cnoty polityczne,

czyli cnoty umiaru

Cnoty duszy rozumnej,

czyli cnoty uduchowienia

Cnoty katarktyczne,

czyli cnoty oczyszczające

22.11.2012

Enneada (trzy

hipostazy):

Bytownanie (Jedno, nazywane

też Ojcem)

Życie (Moc)

Umysł

bytownaie, życie, myśl

„Wszystko jest we wszystkim, ale w każdej rzeczy w

specyficzny dla niej sposób; w bycie bowiem są życie i

intelekt, w życiu byt i myślenie, w intelekcie bytowanie i

życie, ale wszystkie rzeczy w jednym wypadku są na

poziomie życia, w innym na poziomie bytowania.”

Proklos, Elementy teologii, 103, cyt. za: G. Reale, dz. cyt., t. IV, s. 666.

neoplatońskie hipostazy –

„wszystko we wszystkim”

22.11.2012

System Proklosa

(pochodzenie i powrót do zasady – Jedna)

22.11.2012

JEDNO (źródło bóstw)

i Henady (najwyżsi bogowie)

• Triady inteligibilne, inteligibilno-intelektualne oraz intelektualne

UMYSŁ

• Dusze boskie (dosłownie: właściwe bytom i postaciom boskim), dusze demoniczne (aniołów, demonów i herosów) oraz dusze jednostkowe

DUSZA

Koniec starożytności,

początek średniowiecza?

22.11.2012

W roku 529 na mocy edyktu chrześcijańskiego cesarza Justynina zostaje zamknięta w Atenach Akademia Platońska, która istniała w tym mieście pod tą samą nazwą przez dziewięćset lat. Ale w tym samym roku dzieje się jeszcze coś innego: święty Benedykt zakłada Monte Cassino. Znaczy to, że między Rzymem i Neapolem, wysoko ponad wojskowymi szlakami wędrówki ludów, powstaje pierwszy klasztor benedyktynów. Tu zatem pojawia się rzeczywiście coś w rodzaju uchwytnej granicy, na której spotykają się dwie epoki: ta, która sią skończyła i ta, która się zaczyna.

J. Pieper, Scholastyka, tłum. T. Brzostowski, PAX, Warszawa 2000, s. 11.

1. Szkoły platońskie i neoplatońskie: od sceptycyzmu do

nauki ezoterycznej

2. Synkretyzm Filona z Aleksandrii

3. System metafizyczno-teologiczny Plotyna (Jedno i trzy

hipostazy, charakterystyka umysłu) oraz jego antropologia

(eschatologia, wolność, mistycyzm)

4. System Proklosa (hipostazy, umysł, cnota teurgiczna)

Zagadnienia egzaminacyjne

22.11.2012

PÓŹNY ANTYK,

WCZESNE ŚREDNIOWIECZE

Wykład ósmy 28.11.2012

1. Dualistyczna koncepcja świata (zło/dobro =

materia/ duch albo Bóg; koncepcja eonów)

2. Historia świata i historia człowieka jako struktura

bipolarnej walki dobra i zła

3. Alegoryczne odczytanie Pisma

Gnostycy

28.11.2012

Apologeci i pierwsi Ojcowie

Justyn Męczennik

„Justyn w stroju filozofa głosił

słowo Boże”: filozofia jako

nauka o Bogu, o Logosie

„Porwała mnie nauka o tym,

co bezcielesne a poznawanie

idei uskrzydlało mego ducha”:

platonizm jako nauka o tym,

co wieczne-boskie

Ignacy Antiocheński

Klemens Rzymski

Klemens Aleksandryjski

Laktancjusz

28.11.2012

Gnostycko-filozoficzna wersja nauki o hipostazach:

Chrystus w jego naturze boskiej i ludzkiej

Wspólne pytanie gnostyków i

filozofów: Unde malum, unde

homo, unde deus?

Uniwersalizm: anima christiana

Postulat prawdy wiary, nie

prawdy rozumu (np. prawda o

zmartwychwstaniu): certum est

quia impossible est

Materializm, sensualizm

Synkretyzm - wspólna nauka

filozofii neoplatońskiej i

apologetów o Synu-Logosie

Uniwersalizm w zgodności:

objawienie i wiedza

System monistyczny

Kreacjonizm i odwieczność

świata

28.11.2012

Tertullian Orygenes

Werner Jaeger:

Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia

(analiza wykładów 1-2)

28.11.2012

Eremici i Ojcowie Pustyni:

mistycyzm i praktycyzm

Makarios:

Przez ja człowiek odłączył się od Boga. Najpierw wszystko stanowiło z Bogiem jedność, spoczywało szczęśliwie w Jego łonie. Nie istniało żadne ja, ty ani on. Nie istniało twoje ani moje, nie było dwoistości, lecz tylko Jedno. To jest właśnie raj, o którym słyszysz, i nic innego. Stąd wyruszyliśmy w świętą pielgrzymkę, o tym pamięta nasza dusza i tęskni z powrotem. Niech śmierć będzie błogosławiona.

Cyt. za. K. Albert, Wprowadzenie do filozoficznej mistyki, tłum. P. Domański, Kęty 2002, s. 31.

28.11.2012

Vita Antonii (Atanazjusza)

Jan Chrysostom

Ojcowie Kapadoccy

Ewagriusz Pontyjski

Filozofia Augustyna

28.11.2012

Główne dzieła: Confessiones, De Trinitate, De civitate Dei

Przedmiot poznania: własna dusza i Bóg (koncepcja cogito,

dyspozycja introspekcji, zasada wolności, koncepcja wolnej woli)

Teoria poznania i metafizyka: illuminatio

Creatio ex nihilo a creatio continua

Szczęście – Dobro – Bóg (Mihi adhaerere Deo bonum est)

Teodycea i łaska (predestynacja; kategoria miłości)

Civitas Dei a civitas terrena

Augustyna ordo amoris

28.11.2012

(...) jeśli miłość należy do istoty Boga i jeśli punktem wyjścia wszelkiego

religijnego procesu zbawienia nie jest spontaniczna aktywność ludzka, lecz miłość Boża, to miłość „do Boga” zawsze musi jednocześnie oznaczać współmiłowanie ludzi, wszelkich stworzeń – amare mundum in Deo. „Amor Dei et invicem in Deo” jest formułą, którą św. Augustyn stale wyraża niepodzielną jedność tego aktu miłowania. Miłość do Boga, jak w greckim ujęciu, wiodąca człowieka poza wszelką wspólnotę, nie wprowadzając go w coraz szersze i głębsze relacje wspólnotowe z braćmi, konsekwentnie może prowadzić tylko na górę, na której samotny anachoreta wyzbywa się wszelkiej więzi z ludźmi (...) Miłość do Boga, która w miarą swego wzmagania się nie eksploadowałaby miłością do bliźniego, która nie stawałaby się w niej aktywna i owocna, zgodnie z przekonaniem chrześcijańskiej świadomści, właśnie nie byłaby miłością do Boga, lecz miłością do jakiegoś bożka.

M. Scheler, Miłość i poznanie, w: tenże, Wolność, miłość, świętość, tłum. G. Sowiński, Znak 2004, s. 26.

„O Imionach Bożych”

Varia: J.-L. Marion: „Bóg bez bycia”

Pseudo-Dionizy Areopagita

28.11.2012

1. Pomiędzy Rzymem i Atenami

2. Translatio (subiectum, principium etc.)

3. Ideał uzgodnienia platońsko-arystotelesowskiego

4. O pocieszeniu, jakie daje filozofia (soliloquium, postać Filozofii, ideał praxis i theoria, unde malum...)

5. Inicjator scholastyki – „połącz wiarę i rozum”

Boecjusz

28.11.2012

Antropologia Jana Szkota Eriugeny

28.11.2012

Człowiek jako połączenie materii i ducha (animus, mens, intellectus)

Natura ludzka – jej odwieczność i doskonałość (metafory raju i grzechu); człowiek zewnętrzny i człowiek wewnętrzny; poznanie: sensus interior, ratio, animus; triada duszy: ousia – dynamis – energeia; władze duszy: intellectus – dynamis – energeia

Eschatologia (m.in. koncepcja theoria/contemplatio)

Średniowieczny arystotelizm Arabski

„Kanon medyczny”

„Księga uzdrowienia”

Arystotelejska koncepcja materii , nauka o sylogizmach, nauka o duszy

Neoplatoński dowód kosmologiczny (jedność Boga)

Powszechniki – posiadają tzw. naturę trzecią i są bytem trojakim: ante res, in rebus, post res;

Komentator

Prymat logiki

Metafizyka: Gradiacja

bytów, wieczność rozumu,

śmiertelność bytu

jednostowego/duszy

indywidualnej

28.11.2012

Awicenna: filozofia i medycyna Awerroes: metafizyka i logika

1. Charakterystyka zagadnień patrystycznych i gnostyckich

2. Prezentacja poglądów filozoficzno-mistycznych jednego z Ojców Kościoła (Justyn Męczennik, Orygenes, Tertullian... do Grzegorza z Nyssy)

3. Filozofia moralna i historiozofia Augustyna

4. Teocentryzm Augustyna – poznanie Boga i duszy

5. Boecjusza zachęta do filozofii (De Concolatione philosophiae)

6. Antropologia Jana Szkota Eriugeny

Zagdanienia egzaminacyjne

28.11.2012