ma e wielkie podróze · 5 Wstęp Podróżowałam, od kiedy rodzice pozwolili mi na samodzielność. Przez jakiś czas nawet myślałam, że spędzę życie, zmieniając co kilka

ma�ewielkiepodróze

ma�ewielkiepodróze

OM MWP Dania 3.indd 6 21.09.2012 14:29

MWPSzkocja po II korekcie.indd 1MWPSzkocja po II korekcie.indd 1 2012-09-21 14:32:552012-09-21 14:32:55




5

Wstęp

Podróżowałam, od kiedy rodzice pozwolili mi na samodzielność. Przez jakiś czas nawet myślałam, że spędzę życie, zmieniając co kilka miesięcy lub lat miejsce zamieszkania. Wszystko potoczyło się ina-czej. I teraz już za nic nie wybrałabym życia w po-dróży, bo dom, bo synowie i – co za tym idzie – sta-bilizacja i pewna przewidywalność wydarzeń są dla mnie najważniejsze. Jednakże wciąż lubię wyjazdy, pociąga mnie poznawanie nowego, a od niedawna lu-bię także wracać do miejsc, które już poznałam. Moja mama często ze mnie żartuje: „Zawsze twierdzisz, że lubisz siedzieć w domu, a jak masz zostać choćby na pięć minut, to jesteś chora i już wymyślasz, gdzie by tu pojechać...”.

To prawda – wciąż wymyślam, gdzie by tu poje-chać. I nigdy nie kończy się tylko na pomyśle. Jeżdżę, zwiedzam, poznaję...

Dlaczego Szkocja? Pomysł wyjazdu na wakacje do Szkocji to wypadkowa mojego ulubionego studenc-kiego sposobu na spędzanie wakacji – czyli najlepiej w górach, z plecakiem, na szlaku – oraz otwartości na świat, którą zaraziła mnie moja duńska przyjaciółka Laura, ponieważ to właśnie z nią po raz pierwszy po-jechałam do Szkocji. Dałam się namówić na wyjazd w region w tamtym czasie nieoczywisty. Wcześniej jeździłam ze znajomymi w Beskidy, Bieszczady, na Ukrainę, a tu nagle pojawiła się propozycja wyjazdu


do Szkocji! Pojechałam i bardzo mi się spodobało. Byłam w Szkocji kilka razy, w różnych jej regionach, i wiem, że nieraz tam jeszcze wrócę. Pomimo tego, że pogoda bywa mało łaskawa, że w sezonie meszki po-trafią uprzykrzyć życie, że po raz kolejny w tym roku nie udało mi się zrobić zdjęcia potwora z Loch Ness (a ile razy można w końcu próbować!) – i tak tam pojadę! Szkocki wiatr przegania wszystkie złe myśli z mej głowy i rozwiewa mrok w mej duszy. Szkocję zwiedziłam na kilka sposobów: pieszo, autostopem, pociągiem i samochodem i za każdym razem pozo-stawał niedosyt. Wiem, że jeszcze tam wrócę, może tym razem pod żaglami. To kraj, do którego muszę i chcę wracać.

Nie byłam dotąd na Szetlandach. O tym najdalej na północ wysuniętym terytorium Szkocji rozma-wiałam z zapalonym żeglarzem Ziemowitem Jani-kiem, który miał przyjemność żeglować po szkockim wybrzeżu i jeszcze dalej!

Miłego czytania!I do zobaczenia w podróży!


7

Szkocki niezbędnik

Położenie geograficzneSzkocja leży w północnej części Wielkiej Brytanii. Od południa graniczy z Anglią, od zachodu oblewają ją wody Morza Irlandzkiego i Oceanu Atlantyckiego, od północy i wschodu – Morza Północnego. Do Szkocji należą także archipelagi Hebrydów, Orkadów i Szet-landów.

KlimatUmiarkowany ciepły, morski, z bardzo zmienną po-godą.

Ustrój politycznySzkocja jest częścią składową Zjednoczonego Króle-stwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, jest zatem dziedziczną monarchią parlamentarną. W 1998 ro ku uzyskała autonomię i od tej pory posiada własny par-lament oraz rząd.

LudnośćPopulacja wynosi ponad 5 mln. W samej Szkocji mieszka około 4,5 mln Szkotów, na całym świecie do szkockich korzeni przyznaje się zaś 30 mln ludzi.


8

JęzykJęzykiem urzędowym jest język angielski, a na He-brydach także język gaelicki.

WalutaObowiązującą walutą jest funt szterling. Poza tym w obiegu są także funty szkockie, którymi teore-tycznie można płacić na terenie całej Wielkiej Bry-tanii, choć ja miałam problem z płatnościami poza terytorium Szkocji.

Jak dojechaćNajprościej samolotem. Do chwili wydania książki z Warszawy, Gdańska i Wrocławia odbywały się bez-pośrednie loty do Glasgow, a z Warszawy, Gdańska, Krakowa i Poznania do Edynburga.

Przekraczanie granicSzkocja jako część składowa Królestwa Wielkiej Bry-tanii jest członkiem Unii Europejskiej, zatem Polacy mogą przekraczać granicę używając dowodu osobi-stego lub paszportu.

SklepySklepy w dużych miastach zazwyczaj otwarte są co-dziennie, w małych miejscowościach przeważnie od rana do 16.00. W niedziele z reguły są zamknięte.


9

CenySzkocja jest drogim krajem.

Restauracje i pubyCeny w restauracjach, pubach i kawiarniach zazwy-czaj są wypisane w menu, które wisi przed wejściem.

Telefony komórkowe Zasięg telefonii komórkowej jest dobry, problemy z działaniem sieci zdarzają się w dolinach, a także w odludnych regionach na północy. Koszt połączeń i SMS-ów – zgodnie ze stawkami operatora obowią-zującymi dla krajów Unii Europejskiej.

InternetW miastach istnieją kawiarnie internetowe.

Bezpieczeństwo i podróżowanie w pojedynkęSzkocja jest krajem bezpiecznym. Należy unikać po-dejrzanie wyglądających miejsc i dzielnic w dużych miastach.

KomunikacjaW Szkocji bardzo dobrze rozwinięta jest sieć połą-czeń kolejowych, dobrze działają także linie autobu-


sowe. Pomiędzy wyspami utrzymywane są regularne połączenia samolotowe i promowe.

Zwiedzanie z dziećmiSzkocja to bardzo dobre miejsce do podróżowania z dziećmi. Czeka tam na nie wiele atrakcji: plaże, góry, wrzosowiska. Moje dzieci zachwycały się owcami, krowami, ptakami, a także tym, że kraj-obraz cały czas się zmienia. Należy pamiętać, iż Szkocja jest krajem z bardzo zmienną pogodą, co oznacza, że deszcz może padać w każdej chwili i że nawet latem może być dość zimno.

Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Ambasada RP mieści się w Londynie, w Edynburgu znajduje się natomiast Konsulat Generalny RP.

Adres konsulatu: 2 Kinnear Road, Edynburg EH3 5PE. Tel. 0044 131 552-0301, tel. dyżurny: +44 7713488246.

E-mail: [email protected]. Strona internetowa: www.edynburgkg.polemb.net.


11

Historia Szkocji

Pierwsze ludy osiedliły się na terenach dzisiej-szej Szkocji najprawdopodobniej 8000 lat temu. Około 2000 lat p.n.e. ich potomkowie zaczęli wznosić megalityczne budowle, twierdze i wieże mieszkalne.

W 82 roku n.e. Rzymianie próbowali podbić Szkocję, zwaną przez nich Kaledonią. Zostali wy-parci na południe, gdzie zbudowali Wał Hadria-na – fortyfikację wyznaczającą północną granicę Imperium Rzymskiego.

Około V wieku osłabły wpływy Imperium w tym regionie, a terytorium dzisiejszej Szkocji władały aż cztery różne plemiona: Piktowie, Bry-towie, Anglosasi i Iroszkoci. To właśnie za sprawą Iroszkotów około VI wieku na tych terenach poja-wiło się chrześcijaństwo. Wspólna religia sprzyja-ła jednoczeniu plemion. Tak więc w 843 roku Ke n --neth I MacAlpin, który uznawany jest za twórcę państwa szkockiego, zjednoczył plemiona Piktów i Iroszkotów.

Od IX wieku przez kolejne stulecia Szkocja zmagała się z najazdami wikingów. W XI wieku Szkocja umocniła się jako samodzielne państwo, ugruntował się w niej system feudalny, a w kultu-rze i polityce coraz silniejsze stawały się wpływy angielskie. Tendencję tę mocno wspierała szkocka arystokracja, natomiast przeciwni jej byli górale z północy.


12

W XIII wieku król Anglii Edward I, korzystając z kryzysu władzy w Szkocji, najechał ten kraj i wy-wiózł z niego Kamień Przeznaczenia, czyli tron koronacyjny Szkotów. Poniżył także króla Jana Balliola, któremu odebrał insygnia królewskie, a następnie narzucił Szkocji tak zwany szmatła-wy rejestr, w którym arystokracja deklarowała wierność królowi Anglii.

Przeciwko dominacji Anglików wystąpił Wil-liam Wallace (bohater filmu Braveheart), który wzniecił trwające aż sześć lat powstanie. Walla-ce został stracony, ale jego dzieło kontynuował Robert Bruce.

W 1329 roku Szkocja odzyskała niepodległość.W XIV wieku władzę w Szkocji przejęła dyna-

stia Stuartów. W 1603 roku, w wyniku unii per-sonalnej, Jakub VI (w Anglii zwany Jakubem I) został pierwszym władcą zarówno Szkocji, jak i Anglii. Przeniósł dwór do Londynu. W 1689 roku wnuk Jakuba VI, Jakub VII (w Anglii Jakub II) został zdetronizowany i uciekł do Francji.

W 1707 roku została podpisana unia realna między Anglią a Szkocją, a szkocki parlament rozwiązano. W roku 1745 Karol Edward Stuart, wnuk obalonego króla, wzniecił powstanie prze-ciw Anglikom. 16 kwietnia 1746 armia jakobicka pod wodzą Karola Edwarda została pokonana pod Culloden przez wojska królewskie Jerzego II. Karol Edward zdołał zbiec. Po upadku powstania wprowadzono liczne restrykcje wobec Szkotów – zakazano im noszenia tartanów, gry na dudach,


posiadania broni, kultywowania systemu klano-wego.

Dopiero w 1996 roku na zamek edynburski po-wrócił Kamień Przeznaczenia, a w 1998 roku, po pozytywnych wynikach referendum, podpisano Scotland Act, który określał autonomię kraju i jej zasady.

W 1999 roku reaktywowano szkocki parla-ment, a w 2004 roku w Edynburgu oddano do użytku jego nową siedzibę.


14

Przez zielony świat…

Do Szkocji popłynęłyśmy promem z Kilonii w Niemczech. Podróż trwała kilkanaście godzin, od wczesnego południa do ranka następnego dnia. Wsiadając na prom, myślałam, że mamy najtańsze bilety, jakie istnieją. Spałyśmy w kajucie na najniż-szym z możliwych pokładów. Żeby do niej dojść, trzeba było iść i iść, wciąż niżej i niżej. Dopiero na promie dowiedziałam się, że można podróżować, w ogóle nie mając kajuty, i może byłoby to lepszym rozwiązaniem niż spanie w puszce na sardynki kil-kanaście metrów pod powierzchnią wody.

Gdy dopłynęłyśmy do Newcastle, byłam jedyną osobą z całego ogromnego promu, która musiała stanąć do odprawy paszportowej w kolejce dla oby-wateli spoza Unii Europejskiej. Pamiętam, jak celnik dokładnie przejrzał mój paszport, wypytał, co za-mierzam robić w Szkocji, i na koniec z uśmieszkiem dodał: „Tylko pamiętaj, nie zostawaj tu dłużej niż trzy miesiące”. Byłam tak zła, że sugeruje, iż Polka w Wielkiej Brytanii nie może po prostu spędzić wa-kacji, tylko na pewno przyjechała pracować na czar-no, że odparłam: „Nigdy nie chciałabym tu tak długo zostać!”. Wyraźnie rozbawiony moją złą miną i ostrą odpowiedzią, wbił mi pieczątkę do paszportu i tym samym wpuścił mnie do Wielkiej Brytanii. Tak wła-


15

śnie wiele lat temu przywitała mnie Anglia… Posta-nowiłam nie łączyć tych drwin ze Szkocją!

Gdy po raz kolejny byłam w Szkocji po prawie 15 latach od pierwszej podróży, nie potrzebowałam już co prawda pieczątek w paszporcie, ale nadal żaden napotkany podczas podróży Szkot nie był w stanie uwierzyć, że przyjechałam do Szkocji na wakacje, a nie po to, by znaleźć pracę, tym razem już legalną.

Z Newcastle Laura i ja pojechałyśmy wraz z po-znanymi na promie Francuzkami do największego szkockiego miasta – Glasgow.

Początki osadnictwa w tym regionie przypadają już na VI wiek. W tym czasie powstał tutaj kościół założony przez świętego Kentigerna. W XII wieku miasto zyskało znaczenie kupieckie. W 1451 roku w Glasgow został założony uniwersytet, drugi w Szkocji (po Saint Andrews) i czwarty w anglo-języcznym świecie (po Oksfordzie i Cambridge). W XVIII wieku miasto rozwijało się głównie za sprawą importu rumu, cukru, bawełny i tytoniu z kolonii. Dziewiętnaste stulecie przyniosło odkry-cie złóż węgla, a Glasgow zmieniło się w ośrodek przemysłu stoczniowego. W latach 1780–1880 licz-ba mieszkańców wzrosła z 40 tysięcy do pół milio-

Glasgow leży w zachodniej części środkowej Szko-

cji, nad rzeką Clyde. Mieszka tu ok. 600 tys.

osób, a w całej aglomeracji – ok. 2,1 mln.


16

na. Miasto dotknął kryzys lat 30. XX wieku, ucier-piało ono także podczas bombardowań w czasie II wojny światowej. Ostateczne załamanie gospodar-cze przyszło w latach 70. XX wieku, a Glasgow stało się wówczas miejscem ponurym, zmagającym się z wieloma problemami społecznymi, takimi jak bezrobocie czy wysoka przestępczość. W latach 80. XX wieku podjęto starania o zmianę wizerun-ku miasta i jego promocję. W 1990 roku Glasgow zostało Europejskim Miastem Kultury, a w 1999 – Miastem Architektury i Wzornictwa Zjedno-czonego Królestwa. Prowadzone są tu ogromne inwestycje mające na celu poprawę jakości życia mieszkańców.

Nie pamiętam dokładnie, jakie były moje ocze-kiwania względem pierwszego odwiedzanego przeze mnie szkockiego miasta, ale brzydota Glasgow mnie zaskoczyła. Była połowa lat 90. – stare monumen-talne gmachy katedry, Miejskiej Izby Handlowej czy Galerii Sztuki Nowoczesnej wyróżniały się spośród

Kentigern, znany jako św. Mungo, to patron diece-

zji Glasgow. Uznawany jest za legendarnego zało-

życiela miasta. Był katolickim misjonarzem, peł-

nił swoją posługę w rejonie rzeki Clyde. W miej-

scu, które nazwał Glaschu (co oznacza ukochane,

zielone miejsce) wybudował pierwszy kościół. Wła-

śnie w tym miejscu stoi obecnie średniowieczna

katedra.


17

brzydkich, zaniedbanych domów, ale szpetota zabu-dowań Glasgow była wszechogarniająca i nie czułam się w tym mieście dobrze.

Pierwszy większy ruch migracyjny z Polski do Szko-cji przypada na pierwszą połowę XIX w. Polacy emigrowali do Szkocji nie ze względów ekonomicz-nych, ale z powodu represji po powstaniu listopa-dowym. Ziemie zaboru rosyjskiego opuściła wówczas ogromna grupa oficerów i inteligencji. Szacunkowa liczba Polaków w Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX w. to ok. 2000 osób. Do czasów II wojny światowej nie odnotowano znaczącej migracji Pola-ków w tamte regiony. Pierwszego września 1939 r. w Rosyth nad zatoką Firth of Forth wylądowały trzy polskie okręty wojenne: ORP Grom, Burza i Bły-skawica. W ramach operacji Peking miały wspierać operacje morskie aliantów przeciwko III Rzeszy. Po kapitulacji Francji rząd polski przeniósł się do Londynu, a kilkanaście tysięcy polskich żołnierzy zostało ewakuowanych lub przedostało się do Wiel-kiej Brytanii. Stacjonowali głównie w Szkocji. Po konferencji w Jałcie stosunki pomiędzy Polakami a Szkotami znacznie się ochłodziły. Wielu żołnie-rzy nie chciało wracać do kraju, obawiając się represji, a w Szkocji nie byli dobrze traktowani. Związki zawodowe sprzeciwiały się zatrudnianiu Polaków. Z czasem relacje się unormowały. Ko-lejna fala polskiej emigracji przypada już na w. XXI. Obecnie Polacy stanowią największą gru-pę imigrantów. Szacuje się, że dzisiaj w Szkocji mieszka ok. 100 tys. Polaków.


18

Wróciłam tam wiele lat później i odniosłam wrażenie, że Glasgow bardzo się zmieniło na ko-rzyść. Miałam w pamięci niezbyt korzystny obraz miasta z czasów mojej pierwszej wizyty, zatem w 2012 roku byłam miłe zaskoczona faktem, że współczesne Glasgow zupełnie nie przystaje do moich wspomnień. Pamiętałam na przykład, że na ulicach spotykało się wiele pijanych, może nie agresywnych, ale mało przyjemnych osób. Teraz sytuacja się poprawiła i czułam się w Glasgow bez-piecznie, a ludzie wydawali mi się przyjaźni. Za-skoczyło mnie natomiast to, jak wiele osób w tym mieście mówi po polsku.

W czasie II wojny światowej w Szkocji stacjonowało ok.

25 tys. polskich żołnierzy i cywilów. Dnia 20 paź-

dziernika 1940 rozkazem Naczelnego Wodza gen. Wła-

dysława Sikorskiego utworzono I Korpus Polski, któ-

rego zadaniem była obrona wschodniego szkockiego

wybrzeża przed niemieckimi atakami. W lutym 1942 r.

z I Korpusu Polskiego wydzielono 1 Dywizję Pancerną

pod dowództwem gen. bryg. Stanisława Maczka. Brała

ona udział w walkach w Normandii, Belgii, Holandii

i Niemczech, w 1947 r. zaś dywizja została prze-

rzucona z Niemiec do Anglii i tam zdemobilizowana.

Z kolei w 1941 r. na wniosek płk. dypl. Stanisława

Sosabowskiego została powołana 1 Samodzielna Bry-

gada Spadochronowa. Brygadę sformowano w Szkocji,

tu także szkolili się jej żołnierze, wykorzystując

obiekty, które wcześniej sami wybudowali (małpi gaj

czy wieże spadochronowe). W założeniach miała brać

udział w walkach o Polskę, tak się jednak nie stało.

Została rozwiązana w Anglii w 1947 r.


19

W czasie pierwszej wizyty w Glasgow zwiedza-nie miasta zaczęłam wraz z moją przyjaciółką od wizyty w centrum informacji turystycznej przy handlowej ulicy West George Street. Chciałyśmy się dowiedzieć, skąd najlepiej rozpocząć wędrówkę szlakiem West Highland Way. Kupiłyśmy dokład-ną mapę, a obsługa udzieliła nam wyczerpujących informacji. Był to mój pierwszy kontakt z centrami informacji turystycznej w Szkocji, a później wie-lokrotnie bywałam w takich miejscach i zawsze spotykałam się z uprzejmą, kompetentną obsługą, z dużym wyborem zarówno książek, jak i map da-nego regionu. Zazwyczaj w każdym takim punkcie był też sklepik z pamiątkami. Kiedy ostatnio byłam w Szkocji, zaskoczyło mnie, że w każdym punkcie informacji turystycznej jest mnóstwo darmowych broszur na temat choćby najmniejszej, szkockiej atrakcji. Zatem gdyby ktoś podczas pobytu w Szko-cji zastanawiał się, co robić i jakie miejsca zwie-dzać, to po wizycie w centrum informacji z pew-nością będzie miał problem, co wybrać z tak wielu możliwości.

Zwiedzanie Glasgow rozpoczęłyśmy od George Square, który jest uznawany za centralny punkt miasta. Na placu znajdują się pomniki znanych

W Szkocji istnieje szereg organizacji polonijnych,

wiele z nich zostało założonych w okresie II woj-

ny światowej. Obecnie przeżywają one swój renesans

w związku z dużą nową polską emigracją.


20

szkockich osobistości, między innymi poetów Ro-berta Burnsa i Thomasa Campbella, wynalazcy maszyny parowej Jamesa Watta, chemika Thoma-sa Grahama, jest także statua królowej Wiktorii oraz polityków i generałów. Natomiast pośrodku na 24-metrowej kolumnie stoi rzeźba powieścio-pisarza i poety Waltera Scotta.

Największe wrażenie na George Square robi jednak neorenesansowy ratusz (City Chambers) z 1888 roku. Zwiedzać można wspaniały hol ratu-

West Highland Way jest najstarszym długodystan-

sowym szkockim szlakiem pieszym. Został otwarty

w 1980 r. Wiedzie z Glasgow do miasteczka Fort

William leżącego u podnóża najwyższej góry Szkocji

– Ben Nevis. Długość szlaku to ponad 150 km. W Szko-

cji są jeszcze trzy długie szlaki. Najnowszy z nich

to otwarty w 2002 r. szlak Great Glen Way, który

prowadzi z Fort William wzdłuż jeziora Loch Ness

aż do miejscowości Inverness. Ma 117 km długości.

Kolejny i zarazem najdłuższy ze szlaków to Southern

Upland Way w południowej Szkocji. Wiedzie z Port-

patrick na zachodnim wybrzeżu do Cockburnspath na

wschodnim wybrzeżu, a jego długość wynosi 341 km.

Czwarty ze szlaków, Speyside Way, biegnie w północ-

no-wschodniej części Szkocji przez wyjątkowo piękny

region, znany z najlepszych destylarni whisky. Trasa

ma długość 130 km i wiedzie wzdłuż rzeki Spey, od

miejscowości Aviemore do Buckie.


21

sza. Wyłożony jest marmurami i zdobiony mozai-kami. Ratusz uznawany jest ponoć za najbardziej imponujący budynek w Szkocji.

Vis-à-vis City Chambers mieści się dom kupiec-ki, czyli Merchant’s House wzniesiony w 1877 ro ku. Swoją siedzibę ma w nim Miejska Izba Handlowa, która jest najstarszą tego typu organizacją w Zjed-noczonym Królestwie, powstała w 1781 roku. War-to także zwrócić uwagę na dawny budynek poczty głównej, w którym obecnie mieści się informacja turystyczna.

Następnie udałyśmy się w kierunku katedry świętego Munga. Świątynia stoi na zboczu góry. W dolnej części budowli mieści się krypta z grobow-cem świętego Munga, w górnej zaś kościół, obecnie w obrządku szkockim. W VI wieku dokładnie w tym miejscu stała kaplica. W 1136 roku wybudowano tu pierwszą katedrę, która już pod koniec XII wieku została zburzona. Dopiero w XV wie ku skończono odbudowę kościoła. Katedra nie została zniszczona w okresie reformacji.

Nieopodal katedry znajduje się Provand’s Lordship – najstarszy dom w mieście, pochodzą-cy z 1471 ro ku. Obecnie pełni on funkcję muzeum, w którym prezentowana jest historia gmachu i mia-sta. Ekspozycje pozwalają prześledzić, jak zmieniał się wystrój wnętrz budynku – w XVI wieku był do-mem kanoników, następnie w okresie reformacji przeszedł w prywatne ręce, a w XVII wieku kupił go zamożny krawiec. W Provand’s Lordship działał kie-dyś także zajazd. Na ostatnim piętrze zorganizowano


Documents

ma e wielkie podróze · 5 Wstęp Podróżowałam, od kiedy rodzice pozwolili mi na samodzielność. Przez jakiś czas nawet myślałam, że spędzę życie, zmieniając co kilka