ERSİN NİŞANCI

PDR 1

101511039

Eğitsel yazılıma hoş geldin.

Bu eğitsel yazılım sayesinde; madde,

maddenin özellikleri, maddelerin değişimi ve maddelerin hâl değişimi konuları hakkında bilgi

sahibi olabileceksin.

«Yardım» menüsüne tıklayıp yazılımı nasıl daha iyi

kullanabileceğini görebilirsin.

Amerika'nın bir kasabasında Simpson ailesi yaşarmış. Baba Homer ve anne Marge’ın Lisa, Bart ve Maggie adında üç çocuğu varmış. Maggie ailenin en küçük bireyiymiş. 10 yaşındaki Bart ailenin tek erkek çocuğuymuş ve 8 yaşındaki Lisa ise ailenin en büyük kız çocuğuymuş. Bart ve Lisa kasabadaki ilkokula gidermiş.

Bart, yaramaz bir çocukmuş ve sürekli birilerine sataşırmış. En yakın arkadaşı Milhouse ile çok iyi anlaşırmış. Birlikte bolca vakit geçirir ve eğlenirlermiş. Ama başları dertten hiç kurtulmazmış.

Lisa ise oldukça zekiymiş. 8 yaşında olmasına rağmen pek çok konuda bilgi sahibiymiş ve okulun en çalışkan öğrencilerindenmiş. Müziği çok severmiş ve saksafon çalmaktan çok hoşlanırmış. Zamanını boşa harcamaz, kitap okurmuş ve araştırmalar yaparmış. Geriye kalan vaktinde arkadaşlarıyla gezer, oyunlar oynar, eğlenirmiş.

Bart okulda çok başarılı değilmiş. Çünkü derslerine çalışmayıp dikkatini başka şeylere vermekteymiş. 4. sınıfta olan Bart, sürekli oyun peşindeymiş. Kitap okumayı, ders çalışmayı pek sevmezmiş. İlk sınavları da hiç iyi değilmiş.

Bart’ın notlarının kötü olması ailesini üzmüş ve sinirlendirmiş. Ailesi tarafından uyarılmış ve bir sonraki sınavlarda notlarını düzeltmezse ailecek gidecekleri tatile gitmeyip yaz boyunca dedesinin yanında kalacakmış.

Artık Bart için ders çalışma vakti gelmiş. Derslerini takip etmeye, ödevlerini yapmaya başlamış. Ama hiç sevmediği fen ve teknoloji dersinde yine eskisi gibi davranıyormuş. Derste genellikle uyuklar ya da başka şeylerle uğraşırmış.

Diğer sınavları iyi geçen Bart’ın sadece fen ve teknoloji sınavı kalmış ama dersi dinlemediği için hiçbir şey bilmiyormuş.

Umutsuz bir şekilde çalışmaya başlayan Bart kitaptan hiçbir şey anlamıyormuş. Bir de çalışmayı sevmediği için çok çabuk sıkılıyormuş. Daha sonra kardeşi Lisa’dan yardım istemiş.

Lisa meraklı olduğu için önceden abisinin kitaplarını da okumuş, kitaplardaki konularla ilgili araştırmalar yapmış. Madde ve özellikleri, maddenin hâlleri, maddenin değişimi ile hâl değişimi konularını abisine anlatmakta yardımcı olacakmış.

Hemen çalışmaya başlamışlar. Lisa bir öğretmen gibi konuyu anlatmaya başlamış:

- Çevremizde az veya çok yer kaplayan her varlık madde olarak adlandırılır. Yani madde kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şeydir.

Bart çalışmaya başlamanın verdiği heyecanla sormuş:

- Peki maddelerin özellikleri var mı?

Bu konuları iyi bilen kardeşi hemen cevap vermiş:-Maddelerin görülebilir ve ölçülebilir özellikleri

vardır. Kütle ve hacim ölçülebilir özelliktir. Genel olarak görülebilir özellikler ise; saydam-opak, sert-yumuşak, parlak-mat, esnek-berk, suyu çeken-suyu çekmeyen, suda batan-suda yüzen, pürüzlü-pürüzsüz, renk ve kokudur demiş.

Daha sonra örneklerle devam etmiş:- Cam ışığı geçirdiği için saydam, tahta ise ışığı

geçirmediği için opak maddedir. Çelik, altın ve gümüşten yapılmış cisimler üzerine ışık düştüğünde parlar ve bu yüzden parlak olarak adlandırılır. Odun, toprak gibi maddeler ise parlamaz ve bu yüzden mat olarak nitelendirilir.

Bart bir yandan Lisa’yı dinliyor bir yandan da not alıyormuş. Lisa ise örneklerle konuyu açıklamaya devam etmiş:

- Yüzeyi düz olan maddelere pürüzsüz maddeler denir ve domates, elma bu tür maddelerdir. Yüzeyi düz olmayan maddeler ise pürüzlü maddelerdir ve portakal bu tür maddedir. Uzayıp kısalabilen, bükülebilen ve tekrar eski hâline dönebilen maddeler esnektir. Silgi, sünger bu tip maddelerdendir. Esnemeyen maddelere ise berk maddeler denir ve kalem gibi sert maddeler buna örnektir.

Bart kitaptaki konulara bakarken gözüne cisim, eşya, malzeme, alet gibi tanımlar takılmış ve Lisa bunlara hemen açıklık getirmiş:

- Maddenin biçimlendirilmiş şekline cisim denir. Cam bir maddedir ve ona şekil verilerek yapılan bardak bir cisimdir. Maddeler tüketim amacıyla kullanıldığında malzeme adını alır. Cam bir maddeyken pencere ve gözlük yapımında kullanıldığında bir malzemedir. Hayatımızı kolaylaştırdığı için çevremizde veyayanımızda bulundurduğumuz nesneler ise eşyadır. Camdan yapılan pencere, gözlük birer eşyadır. Maddeleri şekillendirmek, bir el işini yada onarımı gerçekleştirmek için özel olarak yapılmış cisimlere alet denir. Laboratuvarlarda maddeleri karıştırmak için kullanılan cam çubuk bir alettir.

Bart ailesiyle tatile gidebilmek için sabah akşam fen ve teknoloji sınavına çalışıyormuş. Akşam saatlerinde yine Lisa ile çalışmaya başlamışlar. Geriye maddenin hâlleri ve değişimi konusu kalmış ve Lisa başlamış anlatmaya:

- Maddenin katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâli vardır.Belirli bir şekli ve hacmi olan maddelere katı maddeler denir. Dışarıdan bir etki olmadıkça katı maddelerin şekli ve hacmi değişmez. Taş, makas, masa, silgi, kalem gibi maddeler örnek olarak verilebilir. Sıvı maddelerin ise belli bir şekli yoktur. Bu nedenle konuldukları kabın şeklini alırlar.Örneğin, sıvı hâlde bulunan su, bardağa konulduğunda bardağın; sürahiye konulduğunda ise sürahinin şeklini alır. Gaz maddelerin ise belirli bir hacmi yoktur. Gaz maddeler bulundukları kabı ve ortamı tamamen doldururlar. Diğer bir özelliği de sıkıştırılabilmeleridir. Hava, su buharı örnek verilebilir.

Lisa hiç sıkılmadan aynı ciddiyetle diğer konu olan maddenin değişimini anlatmaya başlamış:

- Çevremizde bulunan maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay olarak sınıflandırabiliriz. Kendiliğinden, bir dış zorlama olmadan ve insan eliyle yapılmamış maddeler doğal maddelerdir. Doğal maddelere benzetilerek, insan eliyle yapılmış maddeler yapay maddelerdir. İşlenmiş maddeler ise, doğal ve yapay maddelerin çeşitli işlemlerden geçirilerek şekil verilmiş hâlidir. Örneğin; Güneş, doğal ışık kaynağı iken mum ve el feneri ise yapay ışık kaynağıdır. Örneğin; un buğdayın, yün kazak ise hayvanlardan elde edilen yünün işlenmesiyle elde edilir.

Lisa ve Bart bu konuyu da çalıştıktan sonra yatmışlar. Ama işleri daha bitmemiş, ertesi gün erkenden kalkıp çalışmaya devam edeceklermiş.

Ertesi sabah güzel bir pazar kahvaltısından sonra Lisa ve Bart, Bart’ın odasına çalışmaya çıkmışlar. Lisa Bart’ın sınavdan iyi not alması için elinden geleni yapıyormuş.

Odaya çıkan iki kardeş yine çalışmaya başlamışlar. Lisa son konu olan maddelerin hâl değişimini anlatmaya başlamış:

- Uygun koşullar sağlandığında maddeler bulundukları hâlden başka bir hâle dönüşebilir. Katı hâldeki maddeler yeterince ısı aldıklarında sıvı hâle geçer. Bu olaya erime denir. Sıvı hâlde bulunan maddeler ise yeterince soğutulduklarında katı hâle dönüşür. Bu olaya donma denir. Maddelerin ısı etkisiyle yapılarının değişmesine ise bozunma denir. Tahıllar, kumaş, şeker gibi bazı maddeler ısıtıldıklarında erimeden bozunur.

Bart’ın dersten çabuk sıkılmasından dolayı iki kardeş ara verip küçük kardeşleri Maggie ile oynar, çoğu zaman da kendi aralarında şakalaşırmış. Ama sınav ertesi gün olduğu için bu sefer kısa kesmişler ve Lisa daha sonra kaldığı yerden anlatmaya devam etmiş:

- Yeterince ısınan sıvı maddelerin gaz hâline geçmesine buharlaşma ise denir. Gaz maddelerin ısı vererek sıvı duruma geçmelerine Yoğunlaşma ve ya yoğuşma denir. Hâl değişimlerinde erimede madde ısı alır, donmada madde ısı verir. Buharlaşmada ise madde ısı alır, yoğunlaşmada madde ısı verir.

Bart, son olarak Lisa’nın anlattıklarından kendine tablolar yapıp konuyu özetlemiş.

Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

Kütle Hacim

Maddenin Görülebilir Özellikleri

Parlak-Mat

Pürüzlü-Pürüzsüz

Yumuşaklık-Sertlik

Saydam-Opak

Suyu çeken-Suyu çekmeyen

Suda batan-Suda yüzen

Koku

Tat

Esnek-Berk

Renk

Buz(Katı) Su buharı(Gaz)

Su(Sıvı)

Bart, gösterdiği çabayla tüm sınavlardan iyi not almış ve güzel bir yaz tatilini hak etmiş.

Boşluk Doldurma

Soruları

İp uçlu Sorular

Doğru-Yanlış Soruları

1) Kütle ve hacim maddenin ..…………………… özellikleridir.

2) Maddenin biçimlendirilmiş şekline …………………… denir.

3) Güneş …………………… ışık kaynağı iken mum ve el feneri ise ……………… ışık kaynağıdır.

4) Katı hâldeki maddelerin yeterince ısı aldıklarında sıvı hâle geçmesi olayına ………………… denir.

ölçülebilir erime

doğal yapaycisim

1. Hâl değişimlerinden biri olan yoğunlaşmada madde ………………… .

2. Sert olup esnemeyen maddelere ……………..… madde denir.

3. Maddelerin ısı etkisiyle hâl değiştirmeden yapılarının değişmesine ………………….. denir.

4. Belirli bir şekli ve hacmi olan maddeler ……………………………. dir.

ısı verir bozunma berk katı maddeler

Sana bazı ip uçları verdim ve soruların cevaplarını doğru tahmin etmeni istiyorum.

Cevapları görmek için «cevabı gör» yazılı kutucuklara

tıklaman yeterli.

Maddenin en düzenli halidir.Sıkıştırılamazlar.Belli bir şekli ve hacmi vardır.

Peki bu özellikler hangi maddelere aittir?

CEVABI GÖR

KATI MADDELER

Maddenin en düzensiz hâline geçiş olur.Tanecikler arasındaki boşluklar fazlalaşır.Madde ısı alır.Peki bunlar hangi hâl değişiminde

görülür?

CEVABI GÖR

BUHARLAŞMA

Madde ısı verir.Maddenin en düzenli haline geçiş olur. Tanecikler arasında yok denecek kadar az boşluk görülür.Peki bunlar hangi hâl değişiminde

görülür?

CEVABI GÖR

DONMA

Belli bir şekli yoktur.İçinde bulunduğu kabın şeklini alırlar.

Akışkandırlar.Peki bu özellikler hangi

maddelere aittir?

CEVABI GÖR

SIVI MADDELER

Sana birkaç soru

hazırladım. Soruların

altındaki seçeneklere

tıklayarak cevabı

görebilirsin.

Aşağıdakilerden hangisi/hangileri berk maddelere yanlış örnektir?

Aşağıdakilerden hangisi/hangileri opak maddelere yanlış örnektir?

Aşağıda verilen örneklerden hangisi/hangileri yapay maddelere doğru örnek olur?

Buharlaşmaya verilen hangi örnek doğrudur?

Buzun sıcaklık etkisiyle suya dönüşmesi

Yağmurun oluşumu

Çamaşırın kuruması

1)Huni 4)İki delikli lastik tıpa2)Cam balon 5)Su3)Tek delikli lastik tıpa 6)Dereceli silindir

Deneyin yapılışı:Huniyi tek delikli lastik tıpaya geçiriniz. Daha sonra lastik tıpayı

cam balonun ağzına geçiriniz. Dereceli silindir içine su doldurunuz ve bu suyu huniye dökünüz. Sonucu gözlemleyiniz. Bu defa cam balon ağzındaki tıpayı gevşetiniz ve sonucu gözlemleyiniz.

Deneyi bu kez çift delikli lastik tıpa kullanarak tekrarlayınız. Çift delikli lastik tıpayı cam balon ağzına geçiriniz. Deliklerden birine huniyi yerleştiriniz. Diğer deliği parmağınızla kapatarak huniye su dökünüz ve suyun akmadığını gözleyiniz. Parmağınızı delikten çekiniz ve suyun balon içine aktığını gözleyiniz.

HAVA BİR YER KAPLARDeneyin Amacı: Boş sanılan cam balonun gerçekte hava ile dolu olduğunu görmek.Hazırlık Soruları: Boş kolonya şişesine huni ile kolonya

doldurmaya çalışın. Neler gözlemlersiniz? Nedenlerini tartışınız.Kullanılan araç ve gereçler:

SIVILARIN HACMİDeneyin Amacı:Sıvıların hacmini bulmak

Hazırlık Sorusu:1.Tencere içine konulan sütün miktarını ölçmeden söyleyebilir misiniz?

Kullanılan Araç ve Gereçler:1)Bardak 2)Dereceli silindir 3)Su

Deneyin Yapılışı:1)Bardak içerisine bir miktar su koyunuz.2)Bardak içindeki suyun hacmini tahmin ediniz.

3)Bardak içine koyduğunuz suyu dereceli silindir içine dökerek suyun hacmini okuyunuz.

HAVANIN AĞIRLIĞI VARDIRDeneyin Amacı: Havanın bir yer kapladığını ve ağırlığını deneyle görmek.

Hazırlık Sorusu: Birbirinin aynı iki balondan birini şişirip diğerini

şişirmeden ikisini de iki elinizde ayrı ayrı tutunuz.Hangisi daha ağırdır?

Kullanılan Araç ve Gereçler:1-Birbirinin aynı iki balon. 2-Aynı ipten 10'ar cm'lik parça.3-Hidrostatik terazi ve tartı (mg'lık) takımı

Deneyin Yapılışı:1-Teraziyi denge konumuna getirin.2-Balonun birini bir miktar şişirip ip parçasıyla bağlayın.3-Diğer şişmemiş balon ve ip parçasını teraziyi kullanarak tartın, not edin.4-Şişirdiğiniz balonu diğer iple bağlayarak tartın ve not edin.

MADDE HANGİ HALLERDE BULUNUR? (MADDE’NİN ÜÇ HALİ)

Deneyin Amacı: Maddelerin hallerini gözlemleyerek hangi hallerde bulunduğunu kavratmak

Hazırlık Soruları: Buzdolabından çıkarılan buz parçası biraz

bekleyince neden erimeye başlar? Güneşte bir kap içerisinde bulunan bir miktar su bir müddet sonra neden yok olur? Kolonya kokusunu uzaktan nasıl algılarız?

Kullanılan Araç ve Gereçler:1) alüminyum 2) ispirto ocağı

3) buz 4) su 5) sac ayağı

Deneyin yapılışı:1) Buz parçalarını alüminyum kaba koyun ve ispirto ocağında kısa bir süre ısıtın. Ne gözlemledin?2) İçinde buz parçaları bulunan alüminyumu ısıtmaya devam edin. Gözlemlerin ne?3) Su iyice kaynadıktan sonra suyun üzerini gözlemleyin. Gözlemlerin ne?

IŞIK IŞINLARINI GEÇİREBİLEN VE GEÇİREMEYEN MADDELER

Deneyin Amacı: Işık ışınlarının hangi maddelerden geçebildiğini ve hangi tür maddelerden geçemediğini kavramak

Hazırlık Soruları: Seraların üzerlerinin cam veya naylonla kaplanmasının sebebi nedir? Odamızın penceresinden bakınca dışarıyı rahatlıkla görebilirken siyah perde çekilince dışarıyı görebilir miyiz ve içerisi nasıl olur?

Kullanılan Araç ve Gereçler:1-Mum 2-saplı ekran 3-tahta levha ve ya karton levha4-Bünzen kıskacı, bağlama parçası5-Kısa statik çubuk ve döküm ayak6-Cam levha ve kibrit.

Deneyin Yapılışı:1-Döküm ayağa kısa statik çubuğu ve bağlama parçasını bağlayın.Ardından bağlama parçasına da yatay bünzen kıskacını bağlayın.2-Mumu yakın ve arkasına;

2.a Bünzen kıskacıyla saplı ekranı veya karton levhayı tutturun.Mumu görebildiniz mi?2.b.Bu defa bünzen kıskacına cam levhayı tutturun. Camın arkasından muma bakın. Gördünüz mü?

HAYIREVET