Magazine 'Beleef de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Ontdek het geheime wapen van nederland

pagina 9

Beleef de nieuwe hollandse waterlinie!

Ontdek het geheime wapen

van nederland

Bezoek de activiteitenkalender op

www.hollandsewaterlinie.nl

hollandse waterlinie | �

Beleef de waterlinieer zijn veel plekken en bouwwerken in het landschap die herinneren aan de hollandse waterlinie. sommige zijn stoer en opvallend, zoals de forten. andere elementen liggen verscholen, zoals dijken, kazematten, inundatiekanalen of sluizen. Veel verdedigingswerken hebben een nieuwe functie gekregen, bijvoorbeeld als congrescentrum of als musea. ontdek wat het geheime wapen van nederland te bieden heeft.

Wat is de NieuWe HollaNdse WaterliNie

de WaterliNie verborgeN iN Het laNdscHap

Kaart

start ForteNseizoeN 2011

ForteN abc

WegWijs iN de WaterliNie, regio Noord

ForteNmaaNd

WegWijs iN de WaterliNie, regio middeN

WegWijs iN de WaterliNie, regio zuid

oorlogsverHaleN

algemeNe iNFormatie

activiteiteNKaleNder

2

4

7

8

9

10

16

20

30

40

44

46

inhoud

� | hollandse waterlinie

hollandse waterlinie | �

het ontstaan van de waterlinie het concept voor een waterlinie dateert al van �589. toen kreeg prins Maurits van de staten van utrecht en holland opdracht om te onderzoeken hoe de jonge republiek der Zeven Verenigde nederlanden zo efficiënt mogelijk kon worden verdedigd. Een waterlinie leek de oplossing, waarbij de geografische omstandigheden optimaal werden benut. daar waar hoog nederland overgaat in laaggelegen poldergebied is het tamelijk eenvoudig om land onder water te zetten. dit kan door het openzetten van sluizen of het doorsteken van dijken. Prins Maurits zou destijds gezegd hebben dat hij het land met zo’n waterlinie en slechts tienduizend man tegen de ‘gansche werelt’ zou kunnen verdedigen.

de oude hollandse waterlinie in �67�, het rampjaar, werd ons land door een immense overmacht aan franse troepen aangevallen. op het allerlaatste moment besloten de staten van holland en stadhouder prins willem iii de waterlinie in werking te zetten. de unieke hollandse formule bleek een succes. de oude hollandse waterlinie bracht de franse opmars tot stilstand. hierna besloot men om haar tot hoofddefensie van nederland te maken.

de nieuwe hollandse waterlinie Tussen 1815 en 1885 onderging het verdedigingsstelsel een flinke verbetering; de nieuwe hollandse waterlinie werd aangelegd. het verschil met de oude hollandse waterlinie was dat de linie nu ook de stad utrecht beschermde. Verder was de linie beter bestand tegen moderne aanvalswapens.

in staat van verdediging de nieuwe hollandse waterlinie heeft haar waarde als verdedigingslinie nooit echt kunnen bewijzen, maar is wel drie keer (gedeeltelijk) in staat van verdediging gebracht. de eerste keer was in �870 toen de frans-duitse oorlog dreigde uit te draaien op een europese oorlog. de tweede keer was tijdens de eerste wereldoorlog en de laatste keer in �9�9/�940 toen de tweede wereldoorlog uitbrak. tijdens de tweede wereldoorlog, wanneer de duitse luchtmacht over de onder water gezette gebieden en forten vliegt, blijkt dat de linie zijn verdedigingswaarde grotendeels heeft verloren. de meeste forten zijn intact, maar hebben hun militaire functie verloren.

4 | hollandse waterlinie

schijnbaar willekeurig liggen de restanten van de nieuwe hollandse waterlinie nu verspreid in het landschap. Ze zijn deels verborgen: ze vallen niet op en zijn nauwelijks of niet zichtbaar. Maar de ligging van de verschillende onderdelen van de linie is zeker niet toevallig. de nieuwe hollandse waterlinie is volgens een ingenieus strategisch plan aangelegd. in deze niet-zichtbare organisatie en bijna onzichtbare structuur van het militaire landschap schuilt het ware geheim van de waterlinie, ze is er wel, maar je ziet haar niet!

hollandse waterlinie | 5

De Waterlinie is een 85 km militaire verdedigings-

linie bestaande uit een reeks aaneengesloten

stroken polderland die opzettelijk onder water

konden worden gezet (geïnundeerd). Deze stro-

ken worden beveiligd door verdedigingswerken

en troepenopstellingen. Een waterbarrière was 3

tot 5 kilometer breed en slechts 30 tot 60 centi-

meter diep (kniehoogte). De onder water gezette

velden waren zó breed dat de vijand er niet over-

heen kon schieten en zó ondiep dat de waterplas

onbevaarbaar was. Bovendien werden sloten en

greppels in het modderwater onzichtbaar, zodat

waden verraderlijk was.

Op de kwetsbare punten in de Linie kon de vijand

via rivieren, dijken en hooggelegen gronden

toch in de Linie doordringen. Daarom werden op

deze zogenaamde accessen of toegangen forten

gebouwd. De forten werden goed gecamoufleerd.

Vanuit de forten grendelden de verdedigers met

geschut de doorgang af en beschermden ze de

inundatiesluizen. Zo kon men met relatief weinig

manschappen een groot gebied verdedigen. De

belangrijkste bestanddelen van een waterlinie zijn

dus water, forten, geschut en niet te vergeten:

gespecialiseerde manschappen.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie kende een

permanente bezetting van ongeveer 12.000 man.

In tijden van internationale spanning kwamen er

6000 manschappen bij. Tijdens oorlogsdreiging

werd de Linie op “organieke sterkte” gebracht. Dit

betekende dat er 33.000 tot 36.000 man gelegerd

waren.

�8�5-�8�4Het begin van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, er worden veel forten aangelegd.

�840-�860Forten krijgen bomvrije gebouwen. De belangrijkste forten worden voorzien van een ronde geschuttoren van zwaar metselwerk. Deze torenforten liggen vooral langs dijken (accessen).

�867-�870De frontlijn van de steden Naarden en Utrecht moet verder komen te liggen, omdat de reikwijdte van projectielen toeneemt. Zo ontstaat het Offensief van Naarden. De fortengordel bij Utrecht krijgt uitbreiding van de forten Ruigenhoek, Voordorp, Rijnauwen, Vechten en ’t Hemeltje. Het fort Rijnauwen heeft een moderne polygonale (veelhoekige) vorm en is het duurste fort ooit gebouwd in Nederland.

�877-�879De eerste mobilisatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1870 brengt veel tekortkomingen aan het licht. Die worden in deze periode aangepakt. De invoer van de brisantgranaat in 1885 had grote gevolgen voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De verdedigingswerken waren hier niet tegen opgewassen.

�0e eeuwIn de 20e eeuw werden daarom de ‘verouderde’ verdedigingswerken aangevuld met betonnen schuilplaatsen en kazematten. Een kazemat is een overdekte, bomvrije ruimte voor de opstelling van vuurwapens, voorzien van een schietgat. Deze staan op en rond de forten.

de linie is steeds aangepast aan nieuwe ontwikkelingen op militair gebied. de bouw van de forten kent vijf periodes.


regio Noord:Forteiland Pampus

Het Muiderslot

Westbatterij

Vesting Muiden

Het Muizenfort

Vesting Weesp

Fort Ossenmarkt

Vesting Naarden

Batterijen Karnemelksloot

Fort Werk IV

Fort Uitermeer

Fort Hinderdam

Fort Ronduit

Fort Kijkuit

Fort Spion

Fort Nieuwersluis

Fort Tienhoven

regio middeN:Fort Maarsseveen

Fort de Gagel

Fort Ruigenhoek

Fort aan de Klop

Fort Blauwkapel

Fort Voordorp

Fort de Bilt

Fort Hoofddijk

Fort Vossegat

Lunetten

Fort Rijnauwen

Fort Vechten

Fort bij ‘t Hemeltje

Batterij aan de Overeindseweg

Fort Jutphaas

Fort Vreeswijk

Werk aan de Waalse Wetering

Werk aan de Korte Uitweg

Werk aan de Groeneweg

Fort Honswijk

regio zuid:Werk aan het Spoel

Fort Everdingen

Werk spoorweg Diefdijk

Fort Asperen

De Wapenplaats

Fort bij de Nieuwe Steeg

Fort Vuren

Vesting Gorinchem

Vesting Woudrichem

Slot Loevestein

Batterij Brakel

Batterij Poederoijen

Fort Giessen

Fort Altena

Het Werk aan de Bakkerskil

Fort Steurgat

Fort Pannerden

Legenda

www.hollandsewaterlinie.nl/routes

1 31

3

4

5

7

11

13

17

28

23

24

14

20

26

2

6

8

9

12

35

46

48

49

50

52

53

57

56

38

39

40

41

42

43

44

45

47

51

54

55

56

58

59

60

32

33

34

36

37

15

18

19

21

22

25

30

15

14

13

27

29

16

10

De linie in cijfers

12

Beleef de Hollandse waterlinie


openingsweekend �6 en �7 april

deelneMende forten, kastelen en waterlinie-onderneMers:FOrTEILaND PamPus, HET muIDErsLOT EN HET muIZENFOrT IN muIDEN, HET VEsTINgmusEum IN NaarDEN, WErk IV IN Bussum, FOrT maarssEVEEN IN maarssEN, FOrT ruIgENHOEk IN DE BILT, FOrT aaN DE kLOP EN FOrT DE BILT IN uTrEcHT, ‘FOrT kNOOPPuNT’ IN LuNETTEN, FOrT rIjNauWEN EN FOrT VEcHTEN BIj BuNNIk, FOrT VrEEsWIjk IN NIEuWEgEIN, WErk aaN DE kOrTE uITWEg ONDEr HOuTEN, FOrT WErk aaN HET sPOEL EN FOrT EVErDINgEN BIj cuLEmBOrg, FOrT asPErEN BIj acqOuy, FOrT VurEN IN VurEN, sLOT LOEVEsTEIN IN ZaLTBOmmEL, FOrT aLTENa IN WErkENDam, THEETuIN DE WINkEL IN cOTHEN, BEELDENTuIN DE BLauWE mEIjE IN ZEgVELD, FIETsrOuTEs VaN FIETsmaNDjE.NL, sPONsOrFIETsTOcHT WaTErDragEN LaNgs DE LINIE.

Na een lange winterslaap zijn de vleermuizen wakker en daarom gaan de meeste forten weer open. We vieren de opening van dit nieuwe fortenseizoen op zaterdag 16 en zondag 17 april. Je kunt in de Nieuwe Hollandse Waterlinie wandelen of fietsen, maar er zijn ook rondleidingen, muziek, theater en kinderactiviteiten. Kijk op www.hollandsewaterlinie.nl voor de activiteiten en openingstijden.

Actief nazomeren in de Groene Maand Ontdek in september de veelzijdigheid van de natuur. De Groene Maand nodigt je uit met honderden klein-schalige en unieke activiteiten, zoals speurtochten naar nachtdiertjes of paddenstoelen, vogelexcursies, wandelingen en fietstochten. Ook zijn er tentoonstel-lingen, groene aanbiedingen en kun je meedoen aan een fotowedstrijd.

Wil je weten of er wat voor je bijzit? Kijk dan vanaf augustus op www.groenemaand.nl

De Groene Maand wordt georganiseerd door IVN Natuur- en Milieueducatie.

start fortenseiZoen �0��


het jaar van de VleermuizenHeel 2011 staat in het teken van de vleermuizen. En dat is hard

nodig. Want met een aantal soorten vleermuizen gaat het niet goed

en de mens heeft veel invloed op de toekomst van vleermuizen. Waar

vleermuizen vaak verdwijnen door renovaties, isolatie of sloop van door

de mens gemaakte gebouwen, wordt er in veel Forten van de Nieuwe

Hollandse Waterlinie wel rekening gehouden met de vleermuis. Het

hele jaar zijn er diverse

activiteiten op onder

andere de Nieuwe

Hollandse Waterlinie

waarmee er aandacht

wordt gevraagd voor

de vleermuizen.

Hoogtepunten van het

jaar van de Vleermuizen

worden een zoektocht

naar kolonies in het

voorjaar en de groots

aangepakte ‘Nacht van

de Vleermuis’ aan het

einde van de zomer.

Kijk op de website www.jaarvandevleermuizen.nl

voor alle activiteiten en evenementen.


Van ommetje tot meerdaagse trektocht.

Wandelen, fietsen, varen, schaatsen en

skeeleren; het kan allemaal in de Linie.

Op de website www.hollandsewaterlinie.

nl staat een uitgebreid overzicht van

de wijze waarop je de Waterlinie kunt

ontdekken. Een greep uit de mogelijk-

heden:

De 145 kilometer lange LaW-route

Waterliniepad volgt de hele Nieuwe

Hollandse Waterlinie. De route voert

onder meer langs vijf vestingsteden,

zo’n vijftig forten en batterijen, inunda-

tiesluizen en andere overblijfselen van

deze 19e-eeuwse verdedigingslinie.

routekaarten en andere praktische

informatie vindt u in de handzame

routegids Waterliniepad.

Een fietstocht van Fietsmandje.nl laat je

de streek van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie proeven. Het routeboekje

leidt je langs de mooiste plekjes en

onderweg verzamel je streekproducten

bij lokale ondernemers met passie voor

hun vak. Is je mandje vol? kies dan een

van de prachtige picknickplekken die

op de kaart staan aangegeven.

Veerdienst gorinchem vaart in de

zomermaanden naar slot Loevestein

en het 19e eeuwse Fort Vuren. Een

originele manier om de omgeving te

ontdekken. Vanaf het bovendek heb je

een prachtig zicht op dijken, stranden,

uiterwaarden, vestingwerken en de

Waal.

rondom utrecht zijn twee leuke skate-

routes door de Hollandse Waterlinie.

De skateroute utrecht Noord is 28 km,

start en eindigt bij utrecht Overvecht

en komt onderweg langs de forten

ruigenhoek, De klop en De gagel.

De skateroute utrecht Oost is 25 km

lang, start en eindigt op het Domplein

en komt langs de forten Blauwkapel,

Voordorp, De Bilt, Hoofddijk, rijnauwen

en Lunet I.

accestoegangsweg of

begaanbare strook door

onder water gezet gebied

arsenaalmagazijn voor

oorlogsmiddelen

artillerie

alles wat behoort tot

geschut, inclusief de

personen die het bedienen

bastionvijfhoekige gemetselde of

aarden uitbouw van een

verdedigingsmuur of wal

batterijeen aantal stukken

geschut samengevoegd

in een organisatie en in

onderling vuurverband,

maar ook een

opstellingsplaats voor een

aantal stukken geschut

beergemetselde waterkering

in een vestinggracht

bomvrij gebouwgebouw van zwaar

metselwerk bestand tegen

projectielen gevuld met

buskruit

forteen naar alle zijden

gesloten verdedigbaar

werk, van waaruit de

defensie zelfstandig kan

worden gevoerd

gedekte gemeenschapswegdoor zware wallen

beschermde wegen tussen

forten waarover militairen

en materieel ongehinderd

door vijandelijk vuur

konden worden verplaatst

inundatieonderwaterzetting of

terrein dat onder water is

gezet, als hulpmiddel ter

verdediging

kazematruimte voor geschut in

een rondeel of bastion;

ook klein zelfstandig

verdedigingswerk dat met

geschut is uitgerust

keelopen of gesloten

achterzijde van een

verdedigingswerk

kringenwetwet (1853) die de

cirkelvormige gebieden

(kringen) rond forten

bepaalde, waar niet in

steen gebouwd mocht

worden: huizen werden

hier meestal van hout

gebouwd. Tijdens

mobilisatie konden ze snel

worden afgebroken of

afgebrand zodat er een vrij

schootsveld was vanuit de

forten

lunetbreed verdedigingswerk

in de vorm van een halve

maan (Frans: lune = maan)

dat aan de achterzijde

open is

ravelijnverdedigingseiland in de

hoofdgracht

reduitverdedigingswerk in een

fort dat bedoeld is als

laatste toevluchtsoord

voor de verdedigers

remisebomvrije schuilplaats

voor geschut

rondeelhalfronde, gemetselde

uitbouw aan een

verdedigings-muur

(voorloper van bastion)

vestingversterkte stad

vestingwetwet (1874) die bepaalt

dat de verbetering van

de Nieuwe Hollandse

Waterlinie hoge prioriteit

krijgt

waterlinieaaneengesloten linie of

stelling bestaande uit

door inundatiën gedekte

verdedigingswerken en

troepenopstellingen

actief de waterlinie Verkennen:

�0 | hollandse waterlinie

het Vestingmuseum: het spannendste museum op de wallen!De vestingstad Naarden is de

parel van het gooi, met prach-

tige huizen, stoere kazernes en

begroeide wallen. maar eens was

Naarden de militaire verdediging

voor de rijke stad amsterdam.

Hier beleef je de gouden Eeuw

van de vestingbouw, met ver-

halen over de spaanse moord;

het beleg van 1673; Naarden &

Napoleon en leer je wat basti-

ons, courtines, en traversen zijn.

Dwaal over het prachtige terrein,

wandel over de groene wallen,

verken de onderaardse gangen,

schrik van een kanonsschot, vaar

door de vestinggracht en geniet

van koffie in “De Cantine”.

HET NEDErLaNDs VEsTINgmusEum

Westwalstraat 6, 1411 PB NaardenT: 035-6945459W: www.vestingmuseum.nlE: [email protected]

loop eens rond in de loopgraaf van het Muider Muizenfortmuseum!Hoe voelt het om in een echte

gevechtsloopgraaf te staan en je

geweer te richten op de vijand?

Het antwoord op deze vraag

kun je ervaren in het muider

muizenfort museum. aan de

rand van het oude vestingstadje

muiden, is namelijk sinds 2008

een heus loopgravencirquit te

bewonderen. De bezoeker kan via

een verbindingsgang met het uit

1874 daterende bakstenen fort

een kijkje nemen in een originele

betonnen groepsschuilplaats uit

1939-1940. Verder zijn er een

uitkijkkoepel, het restant van een

mitrailleurkazemat en diverse

schuilnissen.

sTIcHTINg muIDEr muIZENFOrT

musEum, Vestingplein 1, 1398 VE Muiden, T: 0294-264922E: [email protected]: www.muidermuizenfortmuseum.nl

wegwijs in de waterlinieDe Nieuwe Hollandse Waterlinie is op te delen in drie regio’s,

Noord, midden en Zuid. De Nieuwe Hollandse Waterlinie valt in

de regio Noord deels samen met een andere beroemde Linie,

de stelling van amsterdam. De forten in deze regio hadden een

dubbelrol en waren belangrijk om zowel de stad utrecht als

amsterdam te beschermen.

Een van de bekendste onderdelen van deze regio is het fort-

eiland Pampus, want wie kent de uitdrukking ‘voor Pampus

liggen’ niet? Ook het kasteel muiderslot is zeker een bezoek

waard. Verschillende forten hebben een nieuwe bestemming

gekregen en zijn open voor publiek. Zo zijn er regelmatig

theatervoorstellingen te zien op Fort Werk IV en kan je

overnachten bij Fort spion. Wil je ervaren hoe het is om in een

gevechtsloopgraaf te staan? Dit kan in het muizenfort. Het

Vestingmuseum in Naarden is de plek om alles over de

Nieuwe Hollandse Waterlinie te leren.

De regio Noord is rijk aan prachtige water- en natuurgebieden.

Ideaal dus om al wandelend, op de fiets of (kano)varend deze

regio van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te bekijken. Ook de

gezellige vestingsteden muiden, Naarden en Weesp zijn zeker

een bezoek waard!

Regio Noord

Forteiland PampusHet Muiderslot

WestbatterijVesting MuidenHet MuizenfortVesting Weesp

Fort OssenmarktVesting Naarden

Batterijen KarnemelkslootFort Werk IV

Fort UitermeerFort Hinderdam

Fort RonduitFort KijkuitFort Spion

Fort NieuwersluisFort Tienhoven

Het imposante muiderslot, onderdeel van

de stelling van amsterdam en de Nieuwe

Hollandse Waterlinie, is gelegen aan de

voormalige Zuiderzee in het waterrijke

Vechtgebied. Het kasteel werd omstreeks

1285 gebouwd door graaf Floris V. ruim 300

jaar later nam P.c. Hooft zijn intrek in het

kasteel. Deze Hollandse shakespeare is de

beroemdste bewoner van het muiderslot.

De rondleiding door de gouden Eeuw met

de imposante ridderzaal, de torens en de

kerker en niet te vergeten de Wapenzaal met

fraaie harnassen zijn voor jong en oud leuk om

te bezoeken. Voor kinderen is er een interactieve

speurtocht. De prachtige tuinen ademen de sfeer

van de Hollandse renaissance. Een wandeling

over de vestingwallen biedt een fantastisch

uitzicht op de waterrijke omgeving.

In de zomermaanden is de slotvalkenier met de

roofvogels op het Bastion.

sTIcHTINg rIjksmusEum muIDErsLOT

Herengracht 1, 1398 AA Muiden, T: 0294 256262W: www.muiderslot.nl, E: [email protected]

Het Muiderslot:

het mooiste en best bewaarde middeleeuwse kasteel van Nederland

FOTO: mIkE BINk

hollandse waterlinie | ��

als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de stelling van

amsterdam is Forteiland Pampus een bijzonder verdedigingswerk

middenin het water en dichtbij de stad. Pampus heeft niet alleen een

bijzondere ligging maar ook een speciale status: Het forteiland staat op

de werelderfgoedlijst van unesco.

De geschiedenis: Het forteiland is eind 19e eeuw aangelegd om

amsterdam te beschermen. Na de voltooiing heeft het forteiland nooit

hoeven functioneren op de manier waarvoor het bedoeld was. Er heb-

ben wel fortwachters en soldaten op het eiland gewoond: in de Eerste

Wereldoorlog Nederlandse soldaten, in de Tweede Wereldoorlog Duitse.

Na de oorlogen raakte het eiland in verval. staal, hout, tegels, alles wat

bruikbaar was, werd meegenomen. Bijna een eeuw na de bouw werd

het eiland gekocht van de Nederlandse staat en werd begonnen met

puin ruimen en opknappen, zodat het uiteindelijk weer opengesteld zou

kunnen worden voor publiek. Forteiland Pampus wordt beheerd door

een stichting en is mogelijk dankzij de inzet van vele vrijwilligers.

En nu: Het monumentale fort heeft recent een grondige opknapbeurt

gehad. Het dak is nu waterdicht. je kunt nu vrijwel het gehele fort

bezichtigen*. sommige ruimtes zijn in hun oude staat gelaten, andere

ruimtes zijn geconserveerd en komen met moderne multimedia tot

leven.

Bij een bezoek aan het eiland heb je de keuze: mee met een historische

rondleiding door het oude deel, tijdens een spannende en leerzame

speurtocht dwalen door de donkere gangen, of zelf op onderzoek in het

museale deel om meer over het eiland en haar geschiedenis te weten

te komen.

Pampus is vanaf 1 april tot 1 november geopend voor bezoekers.

gedurende de wintermaanden is het eiland gesloten. Het eiland is al-

leen per boot bereikbaar: met de veerboot vanuit muiden of Ijburg, met

een eigen boot of een charterboot. Na aankomst op het eiland word je

ontvangen door een van de fortwachters of gidsen en kun je met een

gids of op eigen gelegenheid het fort ontdekken. Lange gangen, kruit-

kamers, slaapvertrekken, ziekenboeg, opslagplaatsen en de geschuts-

koepels.

regelmatig worden er op het eiland verrassende evenementen geor-

ganiseerd voor publiek. Piratenspeurtochten en rondleidingen voor

kinderen, wisselende exposities, theater, muziek en film.

Op het eiland is behalve een fort, ook een paviljoen waar je wat kunt

drinken of eten. Het paviljoen, maar ook een deel van het fort kan gere-

serveerd worden voor feesten, huwelijken, evenementen, presentaties,

vergaderingen, etcetera.

Een dagje naar Pampus is avontuurlijk, anders, verrassend.

Dus: ga voor Pampus!

FOrTEILaND PamPus, Vestingplein 1, p/a Postbus 90, 1387 VE MuidenT 02940262326, E [email protected], www.pampus.nl

Openingstijden eiland: 1 april tot 1 november, 10:00–17:00 uur, Maandag gesloten * Halverwege 2011 zal het museale deel geheel gereed zijn. Voor die tijd zullen sommige delen van het fort gesloten zijn voor publiek. Een bezoek aan het fort blijft gewoon mogelijk.

ga Voor PaMPus!

Pampus heeft de ingrediënten voor een verrassend dagje uit!

�� | hollandse waterlinie

Vernissage de Plek Voor sPeciale gelegenheden

Middenin de bebouwde

kom van Bussum ligt het

groene sfeervolle fort;

Fort Werk IV. Vernissage

geeft in deze prachtige

inspirerende omgeving

haar creatieve en

culinaire workshops en

feestarrangementen voor

jong en oud.

Sinds kort organiseert Vernissage Zondagmatinees. Proeven en genieten op Fort Werk IV Bussum. Het fort is de plek om op zondagmiddag met vrienden en familie lekker te genieten van live muziek, theater en heerlijke hapjes. Voor de kinderen is er een apart programma. Kijk op de website voor de data.

De omgeving van het fort leent zich ook uitstekend voor om zomers buitenevenementen te organiseren. Om het feest compleet te maken kunt u een klassieke auto huren om de omgeving van het Noordelijke deel van de Hollandse Waterlinie te bezoeken en af te slui-ten met een diner in Fort Werk IV.


In de Poterne van het fort, een lange gang, vinden exposities plaats, maar ook worden er grote diners aan lange tafels bij kaarslicht georganiseerd.

Het fort beschikt over een gewelfde sfeervolle ruimte, de kazemat, met een professionele keuken; “Kookstudio Fortreffelijk”. Hier worden voor groe-pen van 8 tot 30 personen culinaire workshops, wijnproeverijen en private dinners georganiseerd.

Sinds 2010 kan men elkaar het ja-woord geven op Fort Werk IV. Vernissage verzorgt alles tot in de puntjes zodat het een onvergetelijke dag zal worden. Ook feestelijke partijen en bijeenkomsten worden op deze unieke verrassende plek geor-ganiseerd. Voor elke gelegenheid is een opmaat gemaakt feest te bedenken. Denk maar aan het vieren van een 50-jarige verjaardag, een trouw-receptie, buurtfeest, kraamfeest en dergelijke.

In Vernissage zelf kunnen groepen van zes tot tachtig personen terecht voor bijvoorbeeld een creatief en culinair samenzijn, een high tea of een culinaire workshop. Maar denk ook eens aan een diner waar van alles om heen gebeurt of een receptie, waarbij je al wandelend en pratend een lekker hapje bediend krijgt, het zogenaamde walk-and-talk concept.

ontdek de Mogelijkheden oP fort werk iV

Het hele jaar zijn er mogelijkheden om creatief en/of culinair aan de slag te gaan. Onder het motto: “je kunt véél met weinig en

méér dan je denkt”, is alles naar wens en op maat te bespreken. maak vrijblijvend een afspraak met Nanny Blank om de sfeer en de

mogelijkheden te ontdekken die Vernissage en Fort Werk IV te bieden hebben. Of bezoek eens een Zondagmatinee. je bent altijd

van harte welkom bij Vernissage op Fort Werk IV.

FOrT WErk IV EN VErNIssagE

Dr. Abraham Kuyperlaan 1a, 1402 SB Bussum, T: 035-6916788

W: www.vernissage.nl, E:[email protected]

In de regio gooi & Vecht zijn twee

initiatieven om technologie en

kennis over de Nieuwe Hollandse

Waterlinie te combineren. Het

doel is om nieuwe doelgroepen te

bereiken en enthousiast te maken

voor de Linie.

Fortondernemers en gemeenten

in de regio hebben de

‘Fortengame’ ontwikkeld. Dit is

een internetspel voor kinderen.

De speler kiest een fort en moet

dit verdedigen. Lukt dit, dan kan

de deelnemer een verrassing

ophalen bij het desbetreffende

fort. Tussen de levels door krijgt

de deelnemer informatie over de

diverse vestingwerken

(zie: www.fortengame.nl).

De kamer van koophandel maakt samen met ondernemers een Iphone applicatie voor

de vestingsteden muiden, Naarden en Weesp. Deelnemers lossen een mysterie op en

lopen daarbij langs forten en versterkingen. Tijdens het spel krijgen zij informatie over

de verdedigingswerken en de stad. De applicatie wordt verwacht in juni 2011.

fort spionFort spion ligt in het Loosdrechtse

plassengebied. je vindt hier volop

fiets- wandel- en watersportmoge-

lijkheden. In het plassengebied kun je

de unieke vogelstand en bijzondere

plantengroei ontdekken. Het fort is

ingericht als overnachtingplaats. Op

het terrein is een klein tentenveld en in

het fort zijn sanitaire voorzieningen.

Het Bom Vrije Wachthuis is ingericht

als vakantiehuisje voor maximaal 4

personen.

In een van de maatschappenverblijven

is een mogelijkheid om te vergaderen

of kleine workshops te geven.

Een van de remises is ingericht als

trekkershut voor 2 personen.

FOrT sPIONBloklaan 91231 AZ LoosdrechtT: 0294-234932/06-24957816W: www.fortspion.nlE: [email protected]

art collection art collection gooilust heeft een

‘salon’ huisstijl waarin het publiek

zich optimaal kan verrijken van

kunstwerk van schilderijen, bronzen

en glas beelden. De galerie is

toegankelijke met de fiets van

Fort Werk IV in Bussum en direct

daartegenover is een park en siertuin

van Natuurmonumenten. Van 9 april

t/m 5 juni 2011 is de ‘New Dawn’

tentoonstelling te bezichtigen met

figuratief glas beelden van Mari

Mészáros, figuratief bronzen beelden

van jaap Hartman en abstract

figuratief schilderijen van Marianne

Benkö. met deze buitenkans kunt u

op een plezierige manier investeren

in kwalitatief hoogstaande kunst …

en dat voegt kleur toe aan uw leven!

arT cOLLEcTION gOOILusT Zuidereinde 124 1243 KL ’s-Graveland T : 035 - 6569636 M : 06 - 13786779W: www.artgallerygooilust.nl E: [email protected]

Openingstijden : vr. t/m zo. 11.00 - 18.00 uur en op afspraak

sPelenderwijZer oVer de linie

BeZoekerscentruM PaMPus – PaMPus XPerience

Forteiland Pampus is

verrassend, spannend en

leerzaam. Verdedigingswerk,

onderdeel van de stelling van

amsterdam en Nieuwe Hollandse

Waterlinie. rijksmonument.

Werelderfgoedlocatie. Bewoond

door soldaten en fortwachters,

en meer dan 100 jaar oud. Een

bijzonder fort met een goed

verhaal.

De geschiedenis van het eiland

en haar verhalen komen tot leven met de realisatie van een museaal gedeelte in het fort*;

je kunt tussen de slapende soldaten voor Pampus liggen in een manschappenvertrek.

je kunt luisteren naar de sterke verhalen van soldaten en bewo-ners. je kunt projectielen

vullen, kardoezen hijsen en leren hoe men een kanon afschiet. In de machinekamer kun je

stroom opwekken en in de kamer van de telegrafist morse-seinen. Maar je kunt ook door

de oorspronkelijke gangen en kamers dwalen.

* Het museum in het fort zal halverwege juli gereed zijn en toegankelijk zijn voor bezoe-

kers. Zolang het museum niet gereed is kan het wel fort bezocht worden met uitzonde-

ring van de ruimtes waar werkzaamheden plaatsvinden. actuele informatie op de website

www.pampus.nl


hollandse waterlinie | �5

Pampuswww.pampus.nl

Muiderslotwww.muiderslot.nl

Vestingmuseum Naardenwww.vestingmuseum.nl

Muizenfortwww.muizenfort.nl

Fort werk IVwww.fortwerk4.nl

Fort Uitermeerwww.uiteraarduitermeer.nl

Fort Ossenmarktwww.stelling-van-amsterdam.nl

Fortenroute (34 km)

Hollandse Waterlinie Regio Muiden Weesp Bussum Naarden

(knooppunten Fietsroutenetwerk Noord-Holland)

Weesp

De Horn

Uitermeer

Bussum

Naarden

Muiderberg

Muiden

Vleermuizen in de Forten

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is ook interessant voor

vleermuizen. Op tenminste 26 van de 55 forten in de

Nieuwe Hollandse Waterlinie komen vleermuizen voor.

Fort Honswijk herbergt vijf verschillende soorten en in

Fort rijnauwen is dit jaar een zeldzame vale vleermuis

waargenomen. Omdat de forten van de Nieuwe

Hollandse Waterlinie zo belangrijk zijn voor vleermuizen,

kunnen bezoekers van de website

www.hollandsewaterlinie.nl door het spelen van een

vleermuisspel, kennis maken met de leefwijze van deze

dieren in de Hollandse Waterlinie.

HoWa de vleermuis eN de vluggevleervaNgst je bent net wakker geworden uit je winterslaap, die je

hebt doorgebracht op een van de forten van de Nieuwe

Hollandse Waterlinie. je hebt de hele winter niet gegeten

dus je hebt honger! Eet zoveel mogelijk vliegjes, die ge-

ven je punten. maar kijk uit voor obstakels zoals stenen,

distels, fakkels en de bosuil. gebruik je sonar om de

obstakels te ontwijken.

Speel het spel op www.nieuwehollandsewaterlinie.nl

fiets de fortenroute door regio noord! kijk op www.fortenwijzer.nl


Op de verschillende forten en kastelen, binnen de vestingsteden en in

het prachtige landschap worden tal van activiteiten georganiseerd om

het publiek op een originele manier kennis te laten maken met de indruk-

wekkende Linie. Wat ga jij dit jaar ontdekken over de Nieuwe Hollandse

Waterlinie?

sPectaculaire oPeningElk jaar wordt de Fortenmaand spectaculair geopend op één van de bij-

zondere plekken binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie. afgelopen jaar

vond deze plaats in de vestingstad gorinchem en kijken we terug op een

feestelijke en succesvolle opening.

Om deze stad in alle glorie tentoon te stellen, werd alleen het beste van

gorinchem getoond. De hele dag vonden er verrassende activiteiten

plaats in de stad, met als absolute hoogtepunten de geheel spontane

flashmob met 50 danseressen en het straatmuzikanten festival. Voor

de genodigden was er door de gemeente gorinchem een prachtig pro-

gramma samengesteld. Zo brachten zij onder meer een bezoek aan

Woudrichem, slot Loevestein en Fort Vuren. Tot slot werden zij middels

historische voertuigen teruggebracht naar de Lingehaven in gorinchem,

waar zij de officiële publieks- en genodigden opening bijwoonden.

Dit jaar gaat de Fortenmaand zijn 18e levensjaar in en dat zal natuurlijk

groots geopend worden. De locatie en programmering houden we nog

even voor onszelf, maar het belooft in ieder geval weer één groot feest

te worden!

fortenMaand �0��

Voor de �8e keer wordt hij dit jaar alweer georganiseerd: de fortenmaand! na een succesvolle �7e editie van de fortenmaand, mag art of events dit jaar weer de organisatie van de fortenmaand �0�� voor zijn rekening nemen.heel de maand september staat daarbij in het teken van het ontdekken en beleven van alles wat de nieuwe hollandse waterlinie te bieden heeft.


Vestingsteden, forten, landschaP en kastelenIn 2010 heeft art of Events het succesvolle concept van vier categorieën

geïntroduceerd in de Fortenmaand. Deze zul je dit jaar uiteraard weer

terugzien. Elk weekend in september staat in het teken van één van de

prachtige onderdelen die de Nieuwe Hollandse Waterlinie rijk is: vesting-

steden, forten, landschap en kastelen. Beleef op deze manier elk week-

end een ander bijzonder element van de Nieuwe Hollandse Waterlinie!

ontdek de Vestingsteden Van de nhw!Vestingsteden vormden in de middeleeuwen versterkte woonplaatsen

voor de burgerbevolking. In de oorlog waren de steden volledig afgeslo-

ten van de buitenwereld. Tegenwoordig is deze buitenwereld van harte

welkom om de prachtige, historische binnensteden te ontdekken.

ontdek de forten Van de nhw!Forten zijn de meest zichtbare elementen van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie en kunnen bij de Fortenmaand natuurlijk niet ontbreken.

ontdek het landschaP Van de nhw!Een onderdeel van de Linie dat minder vaak benadrukt wordt, is het

schitterende landschap. Het landschap dat bij een aanval van de vijand

de daadwerkelijke bescherming bood. Het landschap waar de gehele

Waterlinie eigenlijk om draaide.

ontdek de kastelen Van de nhw!met een bezoek aan één van de kastelen van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie waan je je weer even in de middeleeuwen. ridders en jonk-

vrouwen, de historische meubels, gebruiksvoorwerpen en schilderijen

vertellen de geschiedenis van het leven op het kasteel in die tijd.

Win een Weekend Weg!

Dit jaar wordt er een fotowedstrijd rondom de Fortenmaand georga-

niseerd! Hiermee kun je fantastische prijzen winnen. Bijvoorbeeld een

overnachting ergens op een schitterende plek in de Waterlinie of zelfs

een weekendje weg naar Ierland of België! Wat moet je hiervoor doen?

maak tijdens de Fortenmaand een mooi, grappig of juist authentiek kiek-

je en zend deze in. meer informatie en de voorwaarden van de wedstrijd

zijn binnenkort op de website van de Fortenmaand te vinden.

PrograMMaTijdens de Fortenmaand vormt de Nieuwe Hollandse Waterlinie

het decor voor onder andere kunstexposities, theatervoorstel-

lingen, actieve workshops, ontdekkingstochten, rondleidingen

en wandelingen. Naast de specifieke thema’s zijn er een tal van

activiteiten en evenementen voor jong en meer ervaren.

succesformules als Fort Vol soldaten op Fort Vechten en de

theatervoorstellingen op Fort aan de klop waren in 2010 weer

te bezoeken. De eerste editie van het Waterliniefestival op Fort

maarsseveen was een groot succes, net als de volledig nieuwe

trollen- en vleermuizenactiviteiten op Fort ruigenhoek en Fort

rhijnauwen. Veel bezoekers hebben genoten van de

Vuurvrouwen op Werk aan de korte uitweg en dat gold ook voor

de bezoekers aan de grote Parade van Vestingmuseum

Naarden. De Daklozendag heeft de in cabrio rijdende bezoekers

de Waterlinie eens van een andere kant laten zien. Extra leuk

was dat diverse activiteiten ontwikkeld in de loges van Noord,

midden en Zuid hun première beleefden tijdens de Fortenmaand

waaronder de historische landmeterworkshops van het Leeghe

Land, het Fortengolf van art of Events en natuurlijk ook de acti-

viteiten van Fietsmandje.nl.

Wat gaat de Fortenmaand 2011 ons brengen? Houdt daarvoor

de website www.fortenmaand.nl in de gaten!

OrgaNIsaTOr FOrTENmaaNDArt of Events Productions, Koekoekstraat 38, 3514 CX UtrechtT: 030-2718366, W: www.fortenmaand.nl/ www.artofevents.nlE: [email protected]


om te struinen en te bewarenEen linie van 85 kilometer

slingert door Nederland. Forten,

bunkers en schuilplaatsen

worden afgewisseld met

watergangen, grachten en dijken

en vertellen samen het verhaal

van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie.

staatsbosbeheer beheert vijftien forten en de omliggende

2700 ha natuur. “Het biedt mensen een plek om rust, ruimte

en geschiedenis te beleven,” aldus annemiek roessen,

regiodirecteur. “Iedereen is welkom om hier vrij rond te struinen.

Bij sommige forten kan dat heel goed. soms leven er bijzondere

planten, (broed)vogels of vleermuizen. Die willen we zo min

mogelijk verstoren. Dan bieden we excursies onder begeleiding

van een boswachter.”

Om dit erfgoed veilig te stellen voor volgende generaties, is extra

financiering nodig voor onderhoud en beheer. Dankzij goede

samenwerking met o.a. overheden en ondernemers, krijgen

innovatie en herbestemming een nieuwe impuls. Hiermee is het

verzekerd van een nieuwe toekomst. www.staatsbosbeheer.nl

Het grootste deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt in de provincie

utrecht. ruim twintig forten en werken kan je er vinden. sommige zal je

al kennen, andere worden nu opgeknapt om straks te kunnen bezoeken.

als provincie utrecht investeren we veel in het herstel van de Waterlinie.

Omdat we het belangrijk vinden dat ook in de toekomst veel mensen van

dit bijzondere landschap en culturele erfgoed kunnen genieten. En om het

verhaal van de geschiedenis te kunnen blijven vertellen.

Wil je weten wat we allemaal doen? kijk dan op pagina’s 22 en 23 van dit

magazine of op www.provincie-utrecht.nl/nieuwehollandsewaterlinie

In een cirkel rond de hoofdstad ligt een oude verdedigingslinie: de stelling van amsterdam.

De stelling, die tussen 1880 en 1914 werd aangelegd ter verdediging van amsterdam, overlapt

van muiden tot Fort uitermeer de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

De stelling van amsterdam is uNEscO Werelderfgoed vanwege de unieke, universele waarde

en behoort tot de twintig Nationele Landschappen. Bezoekers en bewoners van utrecht en

Noord-Holland maken bewust of onbewust kennis met de stelling. Wie goed kijkt, ziet de dijken,

sluizen en de 46 forten die verscholen liggen in het landschap.

Ontdek zelf de Stelling van Amsterdam via een van de vele fietsen wandelroutes. Op en rond

de stelling van amsterdam is van alles te zien en te beleven. Zo kun je er wijn proeven, genieten

van kunstexposities, kanoën of een langeafstandswandeltocht maken. alle routes en activiteiten

op en rond de stelling van amsterdam zijn te vinden op www.stellingvanamsterdam.nl

de nieuwe hollandse waterlinie in de provincie utrecht

ontdek de stelling van amsterdam

forten, vestingen en kastelen: ontdek de rijkdom van verdedigingswerken in de regio gooi & Vechtsinds drie jaar werken de forten, vestingen en kastelen in de

regio gooi & Vecht samen in het ‘Fortenoverleg’. De zeven forten

(muiderslot, Forteiland Pampus, muizenfort, Vestingmuseum

Naarden, Fort aan de Ossenmarkt, Fort uitermeer en Fort Werk

IV) werken aan de toeristische regiopromotie, in samenwerking

met de gemeenten muiden, Naarden, Weesp en Bussum, het

gewest gooi en Vechtstreek én het regionale innovatieplatform

iTrovator (www.itrovator.nl).

Het relatief kleine gebied omvat zowel de Oude- als de Nieuwe

Hollandse Waterlinie en de stelling van amsterdam (uNEscO

werelderfgoed).

Binnen de authenticiteit van de verdedigingswerken, wordt hard

gewerkt om nieuwe manieren van beleefbaarheid van het verle-

den te realiseren.

In het boekje ‘Fortenwijzer’ vindt u veel informatie over het veel-

zijdige culturele en vrijetijdsaanbod in de regio gooi & Vecht. Voor

nadere informatie: www.fortenwijzer.nl


het leege landIn de Waterlinie Workshop van Het Leege Land werk je als

historische vestingbouwer en beleef je het landschap van

de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een unieke manier om de

geschiedenis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te ervaren.

meet hoogteverschillen in het landschap voor inundaties en klim

op het talud om de helling te bepalen. In de Waterlinie Workshop

werk je twee uur als vestingbouwer, op één van de oude forten in

een prachtig historisch landschap. Voor groepen die een leuke,

interessante activiteit wil ondernemen op een fort van de Nieuwe

Hollandse Waterlinie. kijk voor aantrekkelijke arrangementen op

www.waterlinieworkshop.nl

HET LEEgE LaND, T: 06-51629196

W: www.hetleegeland.nl, E: [email protected]

dag soldaat, hallo vleermuisBetere wapens en andere oorlogstechnieken maakten een einde aan de

Nieuwe Hollandse Waterlinie als verdedigingswerk. De nekslag kwam

toen de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog luchtbombardementen

achter de linie uitvoerden. De soldaten gingen, de vleermuizen kwamen.

maar hoe zag het leven op het fort eruit toen er nog soldaten woonden?

Hoe ziet het leven van de vleermuis eruit? Welke rol speelt het water?

kinderen als ‘Woordvoerder van de Natuur!’ Dat kan met een educatief

programma, waarin kinderen op onderzoek uit gaan en antwoord op

bovenstaande en nog veel meer vragen ontdekken. De informatie

hierover komt op www.woordvoerdersvandenatuur.nl.

Wie niet kan wachten, kan zijn hart ophalen met een heleboel

spannende excursies. Bijvoorbeeld bij Fort ruigenhoek bij groenekan.

Tijdens de Fortenmaand in september worden zelfs ieder weekend

uiteenlopende activiteiten voor jong en oud georganiseerd. En Fort

rijnauwen bij Bunnik biedt naast vleermuisspeurtochten ook de

kinderrondleiding ‘Wat aten de soldaten’?

altijd al avonturier willen zijn? staatsbosbeheer en het Wereld Natuur

Fonds dagen je uit om het gebied rond slot Loevestein te verkennen.

sluip door de wildernis en langs de Waal. Deze expeditie biedt

allerlei activiteiten om met je klas of ouders te doen. Ook kun je slot

Loevestein bezoeken. Zie www.expeditieloevestein.nl.

Ook de molenkade bij culemborg is een ontdekkingstocht. De molens

werden gebouwd om het land droog te maken. Eeuwen later kwam er

een fort bij en moesten ze het land onder water zetten. Nu zorgen ze er

weer voor dat de voeten van de inwoners van culemborg droog blijven.

Wil je zien hoe dat werkt? Hoe het land eruit ziet als het onder water

staat? Of wil je zien hoe een bunker er van binnen uitziet? Er is er een

doorgezaagd!

www.staatsbosbeheer.nl


lunetOp Lunet 1 is het Fort van de

Democratie gevestigd. In een

voormalige kazemat en een

atoomschuilkelder zijn belevenis-

ruimten ingericht. De fietsen die

indertijd waren bedoeld om verse

lucht naar binnen te pompen

genereren nu stroom waardoor

een lichtkrant gaat branden. In de

telefooncabines waarin telefo-

nistes zouden proberen contact

te maken met de buitenwereld,

staan nu beeldschermen met

korte filmpjes. De bezoekers ma-

ken keuzes die worden verwerkt

in een persoonlijk certificaat met

een democratische thermome-

ter. geschikt voor scholieren en

volwassenen vanaf 14 jaar.

LuNET 1 - FOrT VaN DE DEmOcraTIE

Koningsweg 290, 3585 LD UtrechtT : 030–2723500W: www.fortvandedemocratie.nlE: [email protected]

Openingstijden: Bezoek op afspraak.

fort de BiltFort de Bilt is een bijzondere plek

met een beladen geschiedenis

vanwege de natuur en de mooie

ligging. Beladen omdat het Fort

tijdens de Tweede Wereldoorlog

gebruikt werd als fusilladeplaats.

Honderdveertig mannen, voorna-

melijk verzetsstrijders werden op

deze plaats doodgeschoten. Een

monument, een klokkenstoel, de

dodenbunker herinneren nog aan

deze gebeurtenis. jaarlijks bezoe-

ken duizenden basisscholieren de

interactieve tentoonstelling waarin

de relatie tussen deze geschie-

denis en de kinderwereld wordt

uitgewerkt.

FOrT DE BILT (sTIcHTINg VrEDEsEDucaTIE)

Biltsestraatweg 160, 3573 PS UtrechtT : 030-2723500W: www.vredeseducatie.nl E: [email protected]

Openingstijden: ma. t/m vr. tijdens kantooruren.

wegwijs in de waterlinieNadat in 1672 de Oude Hollandse Waterlinie zijn functie

bewees en de Fransen wist tegen te houden, werd in

1815 besloten om de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan te

leggen. Hiermee kon de belangrijke garnizoensstad utrecht

ook beschermd worden. Logisch dus dat rondom de stad

diverse forten, opvallend en onopvallend aanwezig zijn,

samen vormen zij de stelling van utrecht. Een van deze

forten is Fort Hoofddijk. rondom dit fort zijn prachtige

Botanische Tuinen te vinden die het mogelijk maken om

even de drukte van de stad te ontvluchten. Fort de Bilt en

Lunet I dienen als educatief centrum. Hier zijn interactieve

tentoonstellingen te vinden waarbij de thema’s Vrede en

Democratie centraal staan. In Werk aan de korte uitweg

zijn er diverse workshops en bijzondere activiteiten te

doen. Fort aan de klop mag bij een bezoek aan deze

regio zeker niet worden vergeten. Op deze prachtige plek

kunt u niet alleen overnachten maar beschikt ook over

een gezellige brasserie waar een heerlijk hapje en drankje

genuttigd kan worden.

Fort rijnauwen is het grootste fort uit de Nieuwe Hollandse

Waterlinie. Behalve cultuurhistorisch monument is het

fort, door de jarenlange afsluiting, ook een waardevol

natuurgebied geworden. met diverse prachtige

wandelingen, fiets-, kano- en skate route’s is deze

prachtige regio van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te

ontdekken.

Regio Midden

Fort MaarsseveenFort de Gagel

Fort RuigenhoekFort aan de KlopFort Blauwkapel

Fort VoordorpFort de Bilt

Fort HoofddijkFort Vossegat

LunettenFort Rijnauwen

Fort VechtenFort bij ‘t Hemeltje

Batterij aan de OvereindsewegFort JutphaasFort Vreeswijk

Werk aan de Waalse WeteringWerk aan de Korte UitwegWerk aan de Groeneweg

Fort Honswijk

Het Werk aan de korte uitweg in Tull en

‘t Waal (gemeente Houten) ligt in een unieke

omgeving. De herstelde gedekte Weg langs

het Inundatiekanaal, gaat langs Fort Honswijk

naar de liniepont. Vanuit de wal rond het Werk

is op dit alles een mooi zicht. Tentkamperen

kan tussen de wallen, alleen voor wandelaars

en fietsers van 12 mei tot 1 oktober.

In de kazerne is het Fortmuseum opnieuw

ingericht. Het geeft een beeld van de geschie-

denis met o.a. tekeningen van Lex Tempelman. In

de zomer is het vleermuizengedeelte open. Er zijn

diverse workshops, een rustig fortterras en een

fortbezoek voor groepen is mogelijk.

Genietenop ‘ons’fortje

WErk aaN DE kOrTE uITWEg, Lange Uitweg 42-A3999 WL Tull en ‘t Waal, T: 030-6342199 en 06-16268101W: www.werkaandekorteuitweg.nl, E: [email protected] de zomer regelmatig geopend zie website voor meer informatie.


Fort Hoofddijk is een onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en,

samen met 14 andere utrechtse forten, van de stelling van utrecht.

Het fort, dat eigenlijk ‘Werk aan de Hoofddijk’ heet, stamt uit 1879,

maar heeft uiteindelijk nooit in een oorlog gefunctioneerd.

Het bleef in bezit van Defensie tot het in de jaren zestig door de

universiteit utrecht werd aangekocht, samen met het gebied waar het

in lag, de johannapolder.

De universiteit startte met de bouw van het universiteitscomplex

De uithof en het fort en omliggende terreinen werden de basis voor een

nieuwe locatie van de universitaire botanische tuinen.

Bloemen in plaats van kanonnenVoor de aanleg van de rotstuin werd 2100 ton steen uit de ardennen

op de remises gestort, die de perfecte ondergrond vormden voor een

fantastische bergtuin die zijn weerga in Nederland niet kent. rondom

deze tuin zijn ook andere tuindelen aangelegd, zoals de systeemtuin

waar familierelaties tussen planten centraal staan en de Thematuin vol

plantenverhalen en verhalen over de relatie tussen mensen en planten.

In het kassencomplex zijn ook tropische soorten te bewonderen zoals

koffie, banaan of imposante lianen. En in de Diertjestuin vol nijvere bijen

en prachtige vlinders, vind je oude fruitrassen en allerlei plantaardige

insectenlokkers in fraaie borders.

Meer informatieDe Botanische Tuinen (Budapestlaan 17, utrecht) zijn geopend van

één maart tot één december. Tijdens het seizoen vinden regelmatig

evenementen plaats zoals het Tropisch Vlinderfestival en de

jaarthematentoonstelling (dit jaar Fullcolour, over kleuren bij planten).

Ook zijn op verzoek rondleidingen mogelijk. Tuincafé Botanica

zorgt voor heerlijke koffie, een broodje en op bestelling, zelfs een

picknickmand. kijk voor alle ins en outs op de website van de Tuinen:

www.uu.nl/botanischetuinen of bel 030-2535455.

flowerPower: Botanische tuinen utrecht

fort aan de klop: het mooiste eiland op het vasteland In de stad maar toch buiten. Eigentijds comfort op een

eeuwenoude plek. Fort aan de klop is een unieke locatie

voor zakelijke bijeenkomsten. Eten en drinken kan in onze

brasserie. Daarnaast bieden wij diverse arrangementen voor

personeelsuitjes, bruiloften of verjaardagen.

Een weekendje weg, of een langere kampeervakantie?

In de weekenden staat onze herberg tot jouw beschikking.

‘s Zomers kun je kamperen op de historische wallen van het

Fort.

FOrT aaN DE kLOP, 1e polderweg 2, 3563 MC UtrechtT: 030-2660555 , W: www.fortaandeklop.comM: [email protected]: di. t/m zo. 10.00 – 23.00 uur

rijnauwen en ruigenhoek: het bezoeken waardZe waren bedoeld om de vijand weg te houden. Nu zijn

Neerlands forten vooral paradijsjes voor veel (bedreigde)

planten en dieren. Fort ruigenhoek bij groenekan en Fort

rijnauwen bij Bunnik zijn twee van die parels. geschiedenis,

cultuur en natuur komen er samen en maken het bezoeken

waard. Zo kun je op Fort ruigenhoek in juni en juli de avon-

tuurlijke kunsttentoonstelling kaaP voor het hele gezin

beleven (www.kaapweb.nl). In Fort rijnauwen is bijna 400

keer per jaar de kans om een excursie bij te wonen en af en

toe zelfs opera.

Fort ruigenhoek werkt samen met de stichting Lamadabadoe

en het groene Hart centrum. Boswachter corien koreman

vertelt u alles over de mogelijkheden:

[email protected]

Fort rijnauwen: excursies wekelijks op woensdag, zaterdag

en zondag (vanaf 10 jaar). Neem contact op met de VVV voor

excursies voor groepen. Zie www.staatsbosbeheer.nl


De gemeente utrecht is eigenaar van 8 forten van de Nieuwe

Hollandse Waterlinie.

In 1997 werden er vijf van het rijk gekocht voor de som van 1 gulden.

De andere drie waren al langer in bezit. Het Team Bijzondere Objecten

heeft de opdracht van de gemeenteraad om voor elk van de forten een

restauratieplan te maken en een nieuwe, maatschappelijk relevante

bestemming te vinden. De forten moeten zoveel mogelijk openbaar

toegankelijk zijn.

utrecht heeft als eigenaar een belangrijke voorbeeldrol bij de restau-

raties van de forten in de Waterlinie en bij het vinden van originele

bestemmingen voor dit militair erfgoed. De gemeente heeft ook het

initiatief genomen om eigenaars en gebruikers van de forten rondom

de stad bijeen te brengen in de stichting ‘stelling van utrecht’.

fort aan de klopWe spreken met anton van Emst, adviseur Forten van de gemeente.

“Neem nou Fort aan de klop, dat tot zomer 2007 een verborgen

bestaan aan de rand van de wijk Overvecht leidde. We zijn in zomer

2004 begonnen met de restauratie van het historische wachthuis

en de houten artillerieloodsen. In 2005 vroegen we belangstellende

ondernemers naar hun ideeën voor het fort. Na een selectieprocedure

werd begin 2006 gekozen voor het huidige team van exploitanten.

samen met de gekozen ondernemers hebben we de plannen gemaakt

voor de verbouwing en de herinrichting van het terrein. In zomer

2007 gingen camping, theehuis-restaurant, de vergaderruimten en de

herberg met overnachtingsruimten open voor het publiek. je ziet dat

het in een

behoefte voorziet. Overvechters komen er graag omdat het een

aantrekkelijke plek is om er even wat te drinken onder de gewelven

van het wachthuis of op het zonnige terras. allerlei organisaties die op

zoek zijn naar een originele en authentieke vergaderplek zijn hier kind

aan huis. Het kinderkunstfestival en het toneelweekend zijn inmiddels

al een begrip” besluit van Emst.

Poort naar noorderparkDe forten de Bilt, Blauwkapel, aan de klop en Lunet I zijn in de

afgelopen periode gerestaureerd en hebben een nieuwe bestemming

gekregen. Voor Fort de gagel zijn de plannen in de maak. Omdat het

fort direct grenst aan het Noorderpark, dat in ontwikkeling is, krijgt

het fort een bestemming als bezoekerscentrum voor dit park. je

kunt er informatie krijgen over het park, natuur en milieu en over de

Nieuwe Hollandse Waterlinie. Bezoekers kunnen er in de toekomst

ook terecht om wat te drinken en voor een lunch of diner. Omdat het

fort uitgangspunt wordt voor uitstapjes in het park kan je er straks ook

fietsen of kano’s huren.

Het is de bedoeling dat het fort wordt gerestaureerd met duurzame

methodes en materialen. Ook de energievoorziening moet milieu-

vriendelijk worden, dus zoveel mogelijk zonder het gebruik van

fossiele brandstoffen.

stelling van utrecht “We hebben vorig jaar de stelling van utrecht opgericht” vertelt anton

van Emst. “als lokale overheid hebben we hiertoe (mee) het initiatief

genomen. Het is nu aan de huurders en de exploitanten op de

forten om deze stichting verder van de grond te tillen. Een gezamenlijk

activiteitenprogramma, een website voor de hele stelling van utrecht,

arrangementen voor een tocht langs verschillende forten, het

behoort allemaal tot de mogelijkheden. Ook rond utrecht behoort de

Waterlinie nog tot de best bewaarde geheimen van ons land. kom

maar eens kijken”, raadt van Emst aan.

gemeente eigenaar van 8 forten

utrecht, centruM Van de hollandse waterlinie


Tip:

Tussen de forten

Honswijk, Werk aan het

Spoel en Everdingen

vaart een voetveer.

Je fiets mag mee. Een

leuke manier het mooie

natuurgebied rondom

de forten te verkennen!

streekproducten uit de hollandse waterlinie

streekkoken.nl is specialist op het gebied van

koken met verse streekproducten uit de

Hollandse Waterlinie op iedere gewenste

locatie. geheel zelfvoorzienend bezorgen we

jullie een bijzondere en onbezorgde dag! met

smaakvolle en bijzondere producten van de

plaatselijke boer, tuinder, bakker, kaas- en

wijnboer maken we heerlijke maaltijden. De

bereiding van de producten vindt plaats op lo-

catie, zodat we een kijkje kunnen geven in het

verhaal achter en de bereiding van producten

uit de streek. uiteraard passen wij de invulling

hiervan aan op jouw persoonlijke wensen.

sTrEEkkOkEN, Wagenstraat 74

4845 CX Wagenberg, 06-83170204/

06-51099570, W: www.streekkoken.nl

E: [email protected]

Vleermuizen in de theetuin

Niet alleen in de forten maar ook in theetuin

‘De Winkel’ aan Nachtdijk 9 in cothen

(kromme rijngebied) wonen veel vleermui-

zen. Ze verblijven in de schuren achter de

zeventiende eeuwse kloosterboerderij, waar

de theetuin gevestigd is. “Onze gasten en

de vleermuizen hebben geen last van elkaar”

aldus eigenares ageeth Vernooij, “want de

theetuin is dagelijks van 11.00 tot 18.00 uur

open, terwijl de vleermuizen pas ‘s avonds

tevoorschijn komen.” Op 16 en 17 april krijgt

elke bezoeker een gratis streekappeltje voor

de dorst.

THEETuIN ‘DE WINkEL’

Nachtdijk 9, 3945 PK Cothen

T: 030-6011668, W: www.ttdewinkel.nl

fietsmandje.nl

Fietsend de linie proeven met Fietsmandje.nl

Wil je de Nieuwe Hollandse Waterlinie beleven,

proeven, zien en je laten verrassen? Boek dan

een van de tochten van Fietsmandje.nl. je

gaat op weg met een fietsmandje, bingo-

kaart en routeboekje met kortingsbonnen en

vouchers voor de lunch. Al fietsend verzamel

je een smakelijke picknick bij elkaar. je maakt

kennis met enthousiaste ondernemers en hun

bedrijven. Denk aan een ijsboerderij, een land-

winkel en een boomgaard waar de heerlijkste

sappen worden geperst. Bij te boeken extra’s

zijn bijvoorbeeld de Liniebutler-service of de

Polderwachter die verhalen vertelt over het

landschap. Kijk op www.fietsmandje.nl voor

meer informatie.

de Veldkeuken, eerlijk en lekker!De Veldkeuken op landgoed amelisweerd serveert vanaf juli ook de lek-

kerste broodjes en taartjes op Fort Werk aan het spoel in culemborg.

Dit is de ideale plek om uit te rusten van een fietstocht of wandeling.

Het fortlandschap nodigt uit tot ontspannen, ontdekken en spelen.

je proeft hier de lekkerste lunchgerechten, taartjes en sapjes. Puur

biologisch en met ingrediënten uit de streek. De uitkijktoren biedt een

fantastisch uit-zicht op de omgeving. je komt van alles te weten over

het rivierenlandschap en de Hollandse Waterlinie.

Vanaf september is Werk aan het spoel ook de plek voor culturele be-

levenissen. Dan zijn het amfitheater, het dakloos museum en het atelier

geopend!

DE VELDkEukEN, Koningslaan 1, 3981 HD Bunnik, T: 030-2542463,

W: www.veldkeuken.nl, E: [email protected]

FOrT WErk aaN HET sPOEL, Goilberdingerdijk 40a, 4106 LC Culemborg,


Op één van de mooiste plekjes binnen de Hollandse Waterlinie ligt Hotel Mitland.

Wat eens gold als een fraai plekje binnen de Verboden kringen van fort

De Bilt, daar ligt nu een modern complex met alle faciliteiten voor een

ontspannen verblijf. Zoek je een optimale combinatie voor een

weekendarrangement? Hotel mitland speelt in op alle wensen en be-

hoeften. Het hotel is, ondanks de grootte, nog steeds een familiebedrijf

met vier broers aan het roer.

hotel Mitland Bij fort de Bilt

wie durft de hollandse waterlinie ’s nachts te beleven? slaap eens in een bunker

Bunkers zijn natuurlijk gebouwd om in

te schuilen of vanuit te schieten. Nou

nu niet meer. Op Landgoed kraaiveld

in Woudrichem staan drie bunkers uit

de tweede wereldoorlog die een an-

dere bestemming hebben gekregen;

je kan er overnachten in de sferen van

vroeger…..

De bunkers zijn monumenten en

daarom niet aangepast. je slaapt dus

in de originele setting van de bunker.

Verbazingwekkend genoeg werden de

bunkers vroeger gebruikt als schuil-

plaats voor wel 11 man, nu kun je

met 2, 3 of 4 mensen in een bunker

overnachten.

HOEVE kraaIVELD, Jan Spieringweg 44285 WN Woudrichem, T: 0183-301337W: www.slapenineenbunker.nlE: [email protected]

TIP: Voor cultuurliefhebbers

is een bezoek aan het

oude, kleine vestingst-

adje Woudrichem een echte

aanrader. Voor natuurlief-

hebbers is het geweldig een

wandeling te maken langs

de uiterwaarden van het

stadje.

Dit familiegevoel vind je terug in de gastvrijheid van het personeel en de

informele sfeer. De verschillende kamertypes variëren van economy tot

executive en hebben allen een badkamer met bad en aparte

douchecabine. Voor families zijn er speciale familiekamers met veel

ruimte en faciliteiten. mitland ligt aan de rand van het utrechtse cen-

trum, met zijn gezellige winkelstraten en musea. maar het ligt ook in het

groen, aan het water van het monumentale Fort de Bilt. genietend op

een van de terrassen, kun je je niet voorstellen dat je in een stad bent.

Voor het optimale ontspannen kan de gast zich terugtrekken in het

zwembad met saunafaciliteiten, zonnebank en whirlpools.

restaurant Vlondersrestaurant brasserie Vlonders is onderdeel van mitland. Er is een

informele brasseriekaart, die de hele dag en avond kleine of grotere

maaltijden en drankjes biedt. Daarnaast voert Vlonders voor het diner

ook nog een mooie specialiteitenkaart. Deze nodigat uit tot rustig en

uitgebreid dineren.

Kijk voor aantrekkelijke arrangementen op www.mitland.nl of

bel de reserveringsafdeling op 030-2715824

HOTEL mITLaND, Ariënslaan 1, 3573 PT UtrechtT: 030-2715824, W: www.mitland.nl, E: [email protected]


9 - �0 juli �0��: Verhalenfestival ‘forte!’ op vier forten van de nieuwe hollandse waterlinie in utrecht forte! een uniek verhalenfestival

Verhalen zijn niet weg te denken uit ons leven. We zijn er mee opgegroeid en verhalen spelen ons hele leven lang een belangrijke rol. Het vertellen zit ons in het bloed. De beste verhalen hebben duizenden jaren overleefd en worden nog steeds verteld.

sterke Verhalen oP Vier utrechtse forten9 en 10 juli slaan vier utrechtse forten de handen in elkaar en

organiseren een bijzonder verhalenfestival voor grote én kleine

mensen. Fort aan de klop wordt het hoofdterrein. Hier worden

de ‘grote’, stoere heldenverhalen verteld. Op de andere forten

hoor je romantische, spannende en grappige verhalen en ook een

vampierverhaal... want dit jaar is het jaar van de Vleermuizen!

“We willen er een sfeervol en uniek evenement voor alle leeftijden

van maken”, zeggen de initiatiefnemers, “en wij zien wel wat in de

combinatie van historische, sfeervolle plekken als de forten met

boeiende, tot de verbeelding sprekende verhalen!”

fiets of auto?Het leukste is om van verhaal naar verhaal te fietsen. Als je niet

met een eigen fiets kunt komen, kun je op Fort aan de Klop fietsen

huren om de ander forten te bereiken. De auto kun je kwijt op het

parkeerterrein Vechtse Banen. Dan loop je binnen 10 minuten naar

Fort aan de klop waar je ook lekker kunt eten en drinken.

PrograMMaDe organisatie heeft contacten met de beste vertellers uit binnen-

en buitenland. Zeker is dat er de beste vertellers uit Nederland en

België aanwezig zullen zijn en minstens één ‘master storyteller’

uit Engeland, de bakermaat van ‘storytelling’. Het complete

programma is vanaf 25 mei 2011 te vinden op de website

www.sterkeverhalen.eu Daar kun je dan ook alvast kaarten voor

de voorstellingen (en fietsen) reserveren!


het waterlinielandschaPDe meeste mensen denken bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan de forten. Dat is niet

vreemd, want hoe goed ze soms ook verscholen liggen in het landschap, het zijn wel de

grootste en meest opvallende elementen van de Waterlinie. maar wat veel mensen niet weten

is dat deze sterke bouwwerken nu juist de zwakste plekken van de linie zijn. althans, ze lig-

gen op de zwakste plekken. Want het sterke element van de Waterlinie wordt gevormd door

het landschap tussen de forten. Dat is het gebied dat met een simpele handeling kon worden

geïnundeerd. Door de sluizen open te zetten kon een strook land van 85 kilometer lang en

gemiddeld vijf kilometer breed onder een klein laagje water worden gezet. Tot de knieën, hoog

genoeg om het verschil tussen sloten en wegen onzichtbaar te maken, maar te laag om door-

heen te varen. Een mooie bijkomstigheid is dat de grond in dit deel van Holland grotendeels

bestaat uit veen. Een van nature al natte, slappe ondergrond, maar wanneer het onder water

wordt gezet wordt het helemaal een grote natte baggerboel. Zie daar maar eens doorheen te

komen met je zware tanks en kanonnen...

Dus waar ik mijn gasten tijdens de wandelingen door de polder graag op wijs zijn de kleinere

elementen in het landschap die dit sterke verhaal illustreren. Bijvoorbeeld de schotbalksluis-

jes die dienden om de waterstand in de linie te controleren. sommigen zijn zelfs nog voorzien

van een stapeltje schotbalken onder een zogenaamde schotbalkkap. Of ik vertel de verhalen

over de limietpaaltjes, de vechtwagenhindernissen en de groepsschuilplaatsen. maar dat is

te veel voor nu, daarvoor moet u maar eens mee op pad...

Tot ziens, polderwachter Marcel Blekendaal

www.polderwachter.nl

fortengolfDe leukste manier om de mooie en

bijzondere forten van de Hollandse

Waterlinie te beleven doe je met

fortengolf.

Elke hole is verbonden met het ver-

haal en de geschiedenis van de forten

en de linie. Het is vermakelijk spelen,

geschikt voor jong en oud, verrassend

leuk en tevens voor kleine en grotere

groepen. Het doel van het spel is om

het parcours met zo min mogelijk

slagen te behalen.

arT OF EVENTs PrODucTIONs

Koekoekstraat 38, 3514 CX Utrecht

T: 030-2718366, W: www.artofevents.nl

M: [email protected]

waterdrager langs de waterlinie

nieuw fort ‘waterdrager’Op zaterdag 17 april 2011 wordt

bij Fort altena een nieuw fort met

de naam Waterdrager in gebruik

genomen. Het fort is geheel van

beton en staat symbool voor de

noodzaak van eerlijke verdeling

van drinkwater op aarde. Het

vormt de afsluiting van het eve-

nement ‘WaTErDragEN LaNgs

DE WATERLINIE’, een fietstocht

voor het goede doel langs de

forten van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie.

De Opbrengst is voor Edukans-

projecten in Oeganda om

ex-kindsoldaten naar school te

laten gaan. je ontvangt de

routebeschrijving geheel op pa-

pier. Start en finish tussen 09:00

uur tot 17:00 uur op Fort altena.

Inschrijfgeld is €15,00.

kijk voor meer informatie op

www.waterdragen.nl


Pieter Anton is al dertig jaar beeldend verteller, adviseur en ontwikkelaar. Hij geeft niet alleen zijn visies op historie, heden en toekomst weer in pen-tekeningen en in olieverf op hout. Nee, hij is ook – als beeldend verteller – gids in stad en land. Geen gewone gids. Dat is duidelijk. Ik wil meer weten.

Pieter Anton: kunstenaar in de werkelijkheid

Door Iris Stokkink

Zijn blauwe ogen kijken mij aan vanaf mijn beeldscherm. Over een simpel brilletje heen. Wie is deze man? Wat heeft hij in zijn bagage? Ik besluit het hem te vragen en we bellen. Een interview in zeven ui-terst simpele vragen.

Vraag 1: geboren?

“Natuurlijk, in het oude centrum van vesting-

stad gorinchem. Tussen de wallen van de mer-

wede en schip van de kerk op de markt. In het

huis ernaast logeerde Napoleon Bonaparte.”

Vraag 2: geschoold?

“Ik heb, zeg maar, op de Voordrachtsschool

van Wanda reumer gezeten. Daar kreeg ik les

van Teun Hauer, de moeder van rutger. En aan

de universiteit kreeg ik middelnederlands van

Van Oosten. achter De Dom. En in Wijk bijvoor-

beeld leerde ik veel van Le Blanc.”

Vraag 3: gelijkenis?

“Iemand van staatsbosbeheer wilde mij voor-

stellen aan een Boswachter. Ze vroeg toen of ik

een soort Polderwachter was (zie www.polder-

wachter.nl red.). Nee, zei ik, ik ben kunstenaar

in de werkelijkheid. Hij is uniek. maar, ik vind

bijvoorbeeld dat snelweg ook natuur kan zijn.

Dat vindt hij vast niet.” Een schalks lachje is

hoorbaar.

Vraag 4: ondernemend?

“Na het Openingsweekend van het Fortensei-

zoen op zaterdag 16 en zondag 17 april 2011

hoop ik de première meegemaakt te hebben

van mijn serie tochten. Dat wordt een reis langs

Lunetten. Dit jaar wil ik nog diverse tochten

en andere avonturen organiseren. Ik heb vijf

hotspots waar ik in 2011 tochten en andere

projecten ontwikkel en aanbied: in en rond

gorinchem, rond ameide en de Zederik, tus-

sen Wijk en ‘t goy, in het museumkwartier van

utrecht en tenslotte in het gebied van utrecht

Lunetten, Bunnik, Houten en jutphaas.”

Vraag 5: indruk?

“Van die eerste tocht langs Lunetten, bijvoor-

beeld? Wel, ik voer mijn gasten vanaf station

Lunetten eerst langs zeer moderne ingrepen in

het landschap. Vervolgens lopen we langs de

twee, al wat oudere, Lunetten III en IV en het

inundatiekanaal van de Nieuwe Hollandse Wa-

terlinie. Via de kuil in Park De koppel komen we

aan bij Fort bij ’t Hemeltje. Daar in die buurt laat

ik mensen deelgenoot zijn, van mijn - tot nu toe

- meest futuristische visie. Het verdwijnen van

‘Fort knooppunt’ in Lunetten en mijn, in 2009,

op uitnodiging van architectuurcentrum aorta

bekendgemaakte – deels ondergrondse - plan-

nen aldaar.”

Vraag 6: inhoud?

“En of, inhoud!. In mijn hoofd zit niet niks. Ik

mix historie met toekomst. Vluchtende Franso-

zen. Langslopende romeinen. Wassend water

in een linie. steden, dorpen in wording. In ver-

val. snelwegen die verdwijnen onder de grond.

mijn visie op de toekomst van stad en land. Is

er verschil tussen cultuur en natuur?”

Vraag 7: spannend?

“Vast. Ik hoop een serie boeiende tochten aan

te bieden. In stad en land. met hopelijk voor

deelnemers verrassende zienswijzen! En voor

het inwendige: we ontdekken altijd onderweg

ergens, geheel gratis, een kop thee of koffie

met koek. En mensen krijgen ook nog een unie-

ke micropentekening cadeau. En dat allemaal

voor nog geen vijftien piek. Ter kennismaking.”

Dank je wel, Pieter anton

“graag gedaan, Iris”

Artistieke Impressie van Knooppunt Lunetten

Startpunten: zijn altijd makkelijk te bereiken. Lopend of via trein, bus en auto. Zoals bijvoor-beeld Station utrecht Lunetten.

KoSten: € 14,95 p.p. - inclusief exclusieve micropentekening van pieter anton & GratIS koffie/thee/koek. Kortingskaarten niet geldig.

BeSteLLen van Kaarten en actueLe InformatIeInternet: www.pieteranton.nl/waterliniemagazinetelefonisch via BisBisBron: 030 737 00 60


genieten Van de nieuwe hollandse waterlinie in de ProVincie utrechtDe Nieuwe Hollandse Waterlinie is een prachtig natuurgebied vol

cultureel erfgoed dat je volop kunt bekijken en beleven. Vroeger was

het een verdedigingslinie tussen muiden en de Biesbosch. Vanaf 1815

tot en met de Tweede Wereldoorlog kon het gebied bij dreiging onder

water gezet worden om vijanden tegen te houden. Inunderen wordt dat

genoemd. Tegenwoordig heeft een deel van de forten een nieuwe functie

gekregen. De provincie utrecht maakt zich hard voor een Waterlinie die

in de toekomst nog beter bezocht kan worden.

Zoek en Vind de waterlinieDe Waterlinie is meer dan de stenen objecten alleen. Veel restanten van

de linie zijn verborgen in het landschap. Het is leuk om te zoeken naar de

structuur die er onder ligt. Tot hoe ver konden de gebieden onder water

worden gezet? Heb je wel eens een groepsschuilplaats gezien? Want

dat is het geheim van de Waterlinie: ze is er wel, maar soms moet je

even goed zoeken. En de provincie utrecht probeert je daarbij te helpen.

Door de Waterlinie nog toegankelijker te maken, met bijvoorbeeld betere

routes, informatieborden en opgeknapte forten.

de toekoMstDe provincie utrecht vindt het bijzondere landschap en culturele erfgoed

van de Nieuwe Hollandse Waterlinie belangrijk. Veel forten en werken

worden daarom gerestaureerd. En eenmaal opgeknapt wordt gekeken

naar een duurzame manier om de gebouwen te behouden. Zo krijgen

sommige forten een nieuwe eigenaar, die langdurig beheer en onder-

houd voor zijn rekening neemt.

Naast de forten, is het landschap natuurlijk ook een mooie manier om

kennis te maken met de Waterlinie. Daarom investeert de provincie ook

in fietsen wandelpaden. Nieuwe paden worden aangelegd, bestaande

verbeterd en een nieuwe fietsbrug bij de Plofsluis bij Nieuwegein maakt

de route nog aantrekkelijker. En hou je van kanoën, dan zal je de

Waterlinie straks vanaf het water ook beter kunnen ervaren, omdat

er bruggen worden verhoogd voor betere kanoroutes.

De provincie utrecht werkt tot 2020 aan het herstel en de toegankelijk-

heid van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, zodat iedereen het verhaal van

de linie nog lang kan beleven.

De Gedekte Gemeen-

schapsweg bij Fort

Honswijk is een hoge

aarden wal langs de

weg die zorgde voor

bescherming tegen

vijandelijk vuur.


fort ’t heMeltjeIn maart is de provincie samen met staatsbosbeheer en de gemeente

Houten begonnen met het opknappen van Fort ‘t Hemeltje. Dit is het

laatst gebouwde en meest moderne fort van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie. Het is ook een groene oase van rust met veel niveauverschil-

len. rondlopend over het terrein waan je je soms echt even op vakantie.

als het fort is opgeknapt, kan je het beperkt bezoeken. Na de restauratie

van het fort zelf, begint het herstel van het grootste bijgebouw, de bom-

vrije kazerne. Dit zal in de toekomst als kantoor gebruikt gaan worden.

De huurder van de kantoorruimte is verantwoordelijk voor het langdurig

onderhoud. En daarmee kan iedereen nog lang blijven genieten van dit

bijzondere fort.

nationaal waterliniecentruM Bij fort VechtenFort Vechten ligt midden in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is een

van de grootste en fraaiste forten. En hier wordt nu hard gewerkt aan de

bouw van een Nationaal Waterliniecentrum:

een culturele, recreatieve en educatieve plek voor bezoekers uit binnen-

en buitenland. Op verschillende manieren kan je straks ervaren hoe het

er vroeger op de forten aan toeging. Ook de natuur en de vleermuizen

gaan een speciale plek krijgen in het nieuwe waterliniecentrum.

Wil je meer weten, dan kan je nu al terecht op de website:

www.liniecentrum.nl

Bij Fort Vechten zijn ook plannen voor een landelijk vleermuizencentrum.

fietsBrug oVer de PlofsluisDe Plofsluis bij Nieuwegein had de functie om bij oorlogsdreiging

snel het amsterdam-rijnkanaal af te dammen. Zo kon men voorko-

men dat het water uit de omliggende gebieden bij inundatie via het

kanaal zou wegstromen. Nu zijn er plannen voor een fietsbrug over

het amsterdam-rijnkanaal, ter hoogte van de Plofsluis.

Provincie utrecht, het rijk en gemeente Nieuwegein hebben geld

gereserveerd voor deze brug. In aansluiting op de nieuwe fietsbrug

over het amsterdam rijnkanaal, wordt de historische oost-west

fietsroute van de Plofsluis, via Fort Jutphaas naar de Nedereindse-

weg hersteld. Weer een mooie manier om de Waterlinie van dichtbij

te verkennen.

Informatie: Wil je meer weten over wat de provincie allemaal in de

Nieuwe Hollandse Waterlinie doet, kijk dan op

http://www.provincie-utrecht.nl/nieuwehollandsewaterlinie

De restauratie van Fort ’t Hemeltje is in volle gang.

Fort Honswijk moet nog grotendeels worden gerestaureerd.


werk aan het sPoel wordt een Bruisende ontMoetingsPlek Werk aan het spoel gaat in de

zomer van 2011 open. je kunt

hier straks op excursie gaan in de

uiterwaarden, een tentoonstelling

bezoeken, een creatieve

workshop volgen, of gewoon

heerlijk buiten picknicken en

genieten. Het amfitheater biedt

plaats aan theater, muziek en

voorstellingen in de openlucht.

In het nieuw gebouwde Forthuis

en bij mooi weer buiten op het

terras serveert De Veldkeuken

heerlijke biologische hapjes en

drankjes.

WErk aaN HET sPOELGoilberdingerdijk 40/ 40a4106 LC CulemborgW: www.werkaanhetspoel.nlE: [email protected]

wegwijs in de waterlinieIn het stroomgebied van de Lek, merwede, Waal, maas en

Linge ligt het zuidelijke deel van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie. In dit waterrijke gebied zijn de forten,

vestingsteden en prachtige natuurgebieden het leukste

om over het water te bezoeken. Neem bijvoorbeeld de

Gorcumse Veerdienst die jou en (de fiets) naar de mooiste

plekjes brengt.

Een van die mooie plekken is slot Loevestein. Dit kasteel

is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie maar

vooral bekend door de ontsnapping van Hugo de groot in

de boekenkist. Ook de Forten in regio Zuid zijn zeker een

bezoek waard. Fort asperen en Werk aan het spoel zijn

voor de kunst&cultuur liefhebbers een must. Het water

loopt je in de mond bij Fort altena waar je ook een heleboel

leuke activiteiten kunt doen. Of bekijk de andere forten

waar de natuur nog vrij spel heeft.

En als je er toch bent… vergeet dan niet lekker rond te

struinen in de gezellige, stoere vestingsteden Woudrichem

en gorinchem. Helemaal goed!

Regio Zuid

Werk aan het SpoelFort Everdingen

Werk spoorweg DiefdijkFort Asperen

De WapenplaatsFort bij de Nieuwe Steeg

Fort VurenVesting Gorinchem

Vesting WoudrichemSlot LoevesteinBatterij Brakel

Batterij PoederoijenFort GiessenFort Altena

Het Werk aan de BakkerskilFort Steurgat

Fort Pannerden

Vesting�hoekOp één dag drie provincies bezoeken,

650 jaar geschiedenis beleven en maar

liefst drie rivieren bevaren? Het kan al-

lemaal in de Vesting3hoek.

Het middeleeuwse slot Loevestein, het

oude vissersstadje Woudrichem, Fort

Vuren en Vestingstad gorinchem zijn

met elkaar verbonden via het water. De

Vesting3hoek is onderdeel van de Nieu-

we Hollandse Waterlinie en kent een

rijke historie. maar ook nu is er in deze

prachtige omgeving veel te beleven!

Vesting�hoekdagenOp zaterdag 21 en zondag 22 mei

wordt je getrakteerd op spektakel in

de ruimste zin van het woord. De mid-

deleeuwen vloeien naadloos over in de

moderne tijd en dat maakt deze editie

van de nationale Vestingstedendagen

heel bijzonder voor elke bezoeker. De

verbindende factor dit weekend is het

water. reizend over de rivieren merwe-

de, Waal en maas zijn de vestingen te

bezoeken. Overal wacht een warm wel-

kom en op elke plaats val je van de ene

verbazing in de andere. Zorg dat je het

passe-partout bij de hand hebt voor het

complete programma met schatkaart

en tal van kortingen!

Passe-partoutHet passe-partout is een onmisbaar

hulpmiddel om op zak te hebben tij-

dens de Vesting3hoekdagen. Niet al-

leen staat hier nuttige informatie in over

het programma, op vertoon van het

passe-partout kun je het hele weekend

gratis gebruik maken van de veren en

bovendien bevat het boekje een schat-

kaart en tal van kortingsbonnen die ook

na de Vesting3hoekdagen te gebruiken

zijn. Het passe-partout kost in de voor-

verkoop slechts € 5,- en is verkrijgbaar

bij VVV gorinchem, VVV Woudrichem,

TrIP Zaltbommel en bij de kassa van

slot Loevestein. Ook is het boekje on-

line te bestellen via

www.vesting3hoekdagen.nl

Vesting�hoekdagen �� en �� mei �0��: geen heden zonder verleden


kunstfort asPeren, cultuureiland aan de lingekunstFort asperen ligt op de grens van acquoy en asperen, langs de

rivier de Linge. Het 19e-eeuwse torenfort verloor in 1959 zijn militaire

functie en raakte enigszins vervallen, tot in de jaren tachtig een aantal

lokale cultuurliefhebbers het fort herontdekte. Vanaf 1986 organiseert

de stichting Fort asperen, inmiddels stichting kunstFort asperen,

op het forteiland een jaarlijks cultureel programma van mei tot

oktober. In de wintermaanden is het kunstFort gesloten. ’s Zomers zijn

cultuurminnaars er graag te gast, in de winter de vleermuizen die er

hun winterslaap houden.

Zomerexpositie

Nationaal en internationaal staat kunstFort asperen bekend om zijn

spraakmakende zomerexposities. Van 12 juni tot en met 25 september

2011 neemt Bik van der Pol bezit van het kunstFort. Onder de titel

‘Too late, too little, (and how) to fail gracefully’ presenteert het duo

Liesbeth Bik en jos van der Pol een indringende zomerexpositie.

Een campagne die voert langs hedendaagse kunst, performances,

filmscreenings en lezingen in en rondom het fort.

‘Too late, too little, (and how) to fail gracefully’ is dagelijks (m.u.v.

maandag) te bezoeken van 10.00 tot 17.00 uur. Bezoekers die het fort

enkel als cultuurhistorisch monument willen bezichtigen, moeten er

rekening mee houden dat dit vanaf juni alleen kan in combinatie met

de expositie. Voor een hapje en drankje kunnen gasten terecht in de

Taveerne (de voormalige artillerieloods) naast het kunstFort.

workshops

Wie zelf aan de slag wil met kunst, jong of oud, kan in de

zomermaanden terecht bij Atelier Hofland (iedere woensdag-,

zaterdagen zondagmiddag) en de Zomeracademie, twee educatieve

initiatieven van kunstFort asperen. Op aanvraag zijn er ook

groepsrondleidingen voor verschillende leeftijden.

kuNsTFOrT asPErEN, Langendijk 60, 4151 BR Acquoy, T: 06-15054728E: [email protected], W: www.kunstfortasperen.nl

fort altena: ontwaPenend gastVrij!gelegen pal aan de a27 Breda-utrecht, maar door de natuur-

lijke omgeving heb je het idee dat je er helemaal uit bent.

goed bereikbaar per auto en openbaar vervoer is Fort altena

(aan de rand van de Biesbosch) een uitgelezen locatie als

startpunt van een dagje-uit of voor allerlei evenementen.

Zowel bedrijven (voor seminars, vergaderingen, presentaties

en bedrijfsuitjes) als particulieren (voor een feest, familiereünie

of gezellig uitje) vinden op Fort altena hun plek. Er wordt een

breed pakket aan arrangementen aangeboden waarbij de

outdoor-activiteiten een bijzondere plaats innemen. Er zijn

fietsen en kano’s te huur voor een bijzondere tocht in

authentiek Hollands landschap.

werk in uitvoering op fort altena!

De restauratie is nu volop aan de gang, een belangrijk

gedeelte van de gebouwen wordt onder handen genomen.

En dat heeft flink wat consequenties voor de exploitatie

gedurende 2011.

Vanaf 1 april is er een aangepast terras, alleen in de week-

enden en op feestdagen voor publiek geopend van 10.30

tot 17.00 uur. Wel gaat de verhuur van de fietsen en kano’s

gewoon door. Ook is de bomvrije kazerne B normaal toegan-

kelijk voor vergaderingen, trainingen, feesten en partijen.

meer informatie of het restauratieproces volgen?

kijk op www.fortaltena.nl of bel naar 0183 301329.

We zien er naar uit om in 2012 het volledige fort met

u te beleven!

FOrT aLTENa, Tol 8A, 4251 PX WerkendamT: 0183-301329, W: www.fortaltena.nl, E: [email protected]

Openbaar vervoer: Busstation sleeuwijk De Tol is de halte

voor zowel streekbussen als interliners.

Eigen vervoer: a27 utrecht Breda, afslag 23 Werkendam/

sleeuwijk, volg de bordjes Fort altena.


VerbouWing

In 1844 maakte ingenieur j. muschart in opdracht van het ministerie van

Oorlog een plan, waarbij de vesting en het kasteel aan de toenmalige wij-

ze van aanval en verdediging werden aangepast. Vooral voor het kasteel

betekende dit een ingrijpende verbouwing. muschart probeerde twee

zaken te verenigen. Het kasteel moest als monument bewaard blijven

en de vesting moest aangepast worden aan de eisen van de tijd. De ge-

volgen voor de kelders van het kasteel waren aanzienlijk. Deze moesten

worden verbouwd tot een bomvrij blindeerbaar reduit. Het doel was een

zelfstandig verdedigbaar werk, een reduit, binnen de vesting te creëren.

Volgens muschart was deze ingrijpende verbouwing noodzakelijk om

de verdedigbaarheid van het kasteel op een acceptabel niveau te bren-

gen. De overwelfde kelders lagen vol buskruit en waren erg kwetsbaar.

Omdat ze niet bomvrij waren, zouden ze door de tegenstander gemak-

kelijk zwaar beschadigd kunnen worden. Het was een explosieve situ-

atie. Daarom was een effectieve verdediging onmogelijk en restte geen

andere optie dan het kasteel bij een aanval meteen over te geven.

Dat was natuurlijk geen wenselijke situatie. Hij adviseerde daarom om

van het kasteel een doelmatig bomvrij reduit te maken. De kosten voor

deze aanpassing waren hoog, maar, zo stelde muschart, verbouwen was

altijd nog goedkoper slopen.

De minister van Oorlog bekeek de plannen van kapitein muschart

kritisch en kwam op 6 december 1844 met zijn reactie. Hij voelde meer

voor het aanbrengen van een bomvrije wulving, een stenen gewelf, dan

voor de voorgestelde houten bomvrije blindering. Ook wilde de minister

de muren verzwaren en de binnenplaats overdekken met vier kruis-

tongewelven. schietgaten in de binnenmuren vond hij niet nodig.

Daarnaast eiste de minister een uitvoerig funderingsonderzoek. Ook nam

hij de vrijheid om meer opmerkingen te maken na de inlevering van het

definitieve ontwerp. Er ontstond een fikse discussie tussen de minister

en de kapitein, want volgens muschart was een wulving te zwaar voor

de muren. Ook wilde hij dat de binnenplaats open bleef, zodat hier de

houten onderdelen van de pontonbruggen opgeslagen konden worden.

Ook de kruisgewelven die de minster voorstelde, konden volgens

muschart niet worden uitgevoerd. De schildmuur was er niet sterk ge-

noeg voor. De minister hield voet bij stuk en muschart kwam op 19 maart

1845 met een verdediging van zijn plan. De minister was echter niet on-

der de indruk van zijn argumentatie; ze werden het niet eens.

In 1852 stelde kapitein L.m. mossel een nieuw plan op. Hij koos toch

voor blinderingen, zij het in een andere en tijdelijke vorm. Dat betekende

Van Middeleeuws kasteel naar Vesting in de hollandse waterlinie

Slot Loevestein is méér dan een kas-

teel! Het was een vesting in de Oude

én de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Als

‘sluitstuk’ van de Hollandse Waterlinie

speelde de vesting eeuwenlang een be-

langrijke rol in deze verdedigingslinies.

Met haar aarden wallen, dubbele

grachten, bastions, arsenaal, kazemat

en het straatje met soldatenhuisjes

ademt de vesting nog steeds de sfeer

van een 18e eeuws soldatendorp.


ook een ingrijpende verbouwing, maar met aanzienlijk minder bouwhis-

torische schade dan het plan muschart zou hebben opgeleverd.

Ook de kosten vielen lager uit; 16.900 gulden in plaats van de 125.000

van muschart. In tegenstelling tot de plannen van muschart werd het

‘plan mossel’ wel uitgevoerd. De werkzaamheden begonnen in 1853.

De kelders ondergingen de meest ingrijpende verbouwing. Na jaren van

plannenmakerij werden deze eindelijk omgevormd tot een bomvrij

verdedigbaar reduit.

In de riddertoren werd het keldergewelf weggebroken. Dit gewelf bleek,

in tegenstelling tot de andere gewelven, niet in verband met de muren

gemetseld. Een interessante bouwhistorische ontdekking! Bij het weg-

breken van de overwelving kwamen twee gotische spitsboognissen te-

voorschijn. mossel sprak het vermoeden uit dat deze uit de tijd van de

eerste bouwfase stamden, recent bouwhistorisch onderzoek heeft dat

bevestigd. De nissen werden bij de verbouwing weggewerkt, maar zijn

bij de naoorlogse grote restauratie weer zichtbaar gemaakt. De muren

van de kelders kregen grotere vensternissen met luiken. Ook werden er

geweerschietgaten in de muren gehakt. alle bebouwing op de

binnenplaats werd afgebroken en er kwamen nieuwe toegangen tot het

kasteel.

Ondanks alle aanpassingen voldeed het kasteel niet als bomvrij verde-

digbaar reduit. Door de ontwikkeling van de brisantgranaat gold dit voor

de meeste nieuwgebouwde forten. militaire ontwikkelingen gingen snel

en regelmatige aanpassingen bleven noodzakelijk. In 1883 werd een

betonnen bomvrije schuilplaats gebouwd, maar ook deze laatste

militaire verbetering was meteen achterhaald door de invoering van de

brisantgranaat in diezelfde tijd.

leVen in de Vesting loeVestein

Binnen de vesting leefden de soldaten onder primitieve omstandig-

heden. Voor verwarming waren ze aangewezen op met turfgestookte

potkacheltjes. Hierdoor hingen er altijd flinke rookwolken boven

Loevestein. Er was wel elektriciteit, maar deze viel vaak uit en dan greep

men terug op olie- en kaarsverlichting. Toch was het op

Loevestein niet alleen kil en oncomfortabel. Het kon er ook gezellig zijn.

’s avonds werd er gekaart, gedronken (bier door de soldaten, jenever

door de officieren) en gegokt. Ook werden er ’s nachts wel eens seances

gehouden om de geest van Hugo de groot of andere gevangenen op te

roepen.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is nooit in werking gesteld. Na de

Tweede Wereldoorlog verliest Loevestein verliest zijn militaire functie.

Bij koninklijk Besluit van 18 oktober 1951 is Loevestein opgeheven als

militair steunpunt. gelukkig is het wel blijven bestaan als ‘monument van

verdediging’.

méér dan een museum

maar Loevestein is meer dan een stoer kasteel. Eén van de soldaten-

huisjes wordt regelmatig bewoond door soldaten van de

Napoleontische associatie der Nederlanden of de Vereniging military

Living History. Er zijn regelmatig evenementen rond historische thema’s

als de middeleeuwen en de Hollandse Waterlinie. Historische persona-

ges, verhalen, presentaties en spannende speuren doetochten voor

kinderen brengen de geschiedenis tot leven. geschiedenis zelf beleven,

dát kan in Loevestein op je eigen manier. Tijdens het rondzwerven door

kasteel, vesting, munnikenland en het dwalen door de tijd komen jong en

oud tot de ontdekking dat geschiedenis leuk en spannend is!

Slot Loevestein wordt in 2011 precies 650 jaar! De eerste zekere melding van Loevestein was namelijk op 11 november 1361. Wie jarig is trakeert… daarom organiseren we het hele jaar op extra activiteiten en bijzondere evenementen.

Diverse personen uit de 650-jarige geschiedenis van slot Loevestein

komen in de schoolvakanties langs om hun verhaal te vertellen.

kinderen mogen gratis verkleden en ontvangen een klein cadeautje.

Parkeren, gebruik toiletten, bezoek expositie, wandelen over de

bastions, bezichtigen van de kruittoren en kazemat, leuke activiteiten,

spelen met historisch speelgoed tijdens de zomermaanden & nog

veel meer!

sLOT LOEVEsTEIN

Loevestein 1, 5307 TG Poederoijen

T: 0183-447171, W: www.slotloevestein.nl, E: [email protected]


op, aan en over waterVanuit gorinchem wordt er naar verschillende plek-

ken aan de rivier gevaren. In de zomer is met name

de Vesting3hoek populair. Daarnaast exploiteert de

gorcumse veerdienst bovendien de autoveren

Brakel-Herwijnen en Veen-aalst. De veerdienst heeft

plannen om ook Fort altena en de Biesbosch per

boot bereikbaar te maken vanuit gorinchem.

de gorcuMse Veerdienst Zie je oVeral

De veerdienst

Gorinchem zorgt ervoor

dat verschillende

plaatsen aan de rivier

met elkaar verbonden

worden. Want de weg

over water is het snelst.

En in ieder geval het

leukst.

fiets hurenBij ons kantoor kunt u

terecht voor het huren

van een degelijke fiets

met drie versnellingen,

maar ook kunt u hier

ook een elektrische fiets

huren. gezien het beperkt

aantal aanwezige fietsen

is het raadzaam om even

telefonisch te reserveren.

Neem bij het afhalen van een

huurfiets altijd een geldig

identiteitsbewijs mee. Op ons

kantoor kunt u zowel contant

afrekenen als pinnen.

TarievenFiets € 8,50 per dag(deel)kinderzitje voor of achter € 2,00 per dag(deel)Elektrische fiets € 19,50 per dag(deel)

watertaxi – vraagafhankelijk vervoerEr varen verschillende boten in de gorcumse vloot.

De ‘gewone’ veerpont waar voetgangers en fietsers

op kunnen, maar ook een apart auto- en voetveer.

Daarnaast heeft de gorcumse Veerdienst een water-

taxi. Een ideale oplossing buiten de dienstregeling van

de veerboten en op afwijkende trajecten. De fiets mag

gratis mee! De watertaxi haalt passagiers op vanuit de

omgeving en brengt deze naar de gewenste bestem-

ming.

lingehavenHet kantoor van de veerdienst is gevestigd boven op

de Lingesluis. aan de ene kant de Lingehaven en de

andere de veersteigers waar mensen komen en gaan.

Door de Lingesluis komen veel watersporters die op

doorreis zijn of afmeren in de passantenhaven.

De Lingehaven is een prachtige historische haven die

over uitstekende voorzieningen beschikt en waar ruim

honderd pleziervaartuigen kunnen aanmeren.

De binnenstad van gorinchem is op loopafstand van

de haven.


Veerdienst en Lingehaven gorinchem, Eind 5, 4201 cP gorinchem, Haven: 0183-659314, Watertaxi: 06-22558233, www.veerdienstgorinchem.nl

NIEUWAAL

1111111

ALANIEUW

Rondje 4 ± 30 km > Zaltbommel >Brakel > Herwijnen > Zaltbommel <

Rondje 2 ± 21 km> Gorinchem >Woudrichem >Brakel > Fort Vuren> Gorinchem <

Rondje 3 ± 21 km >Gorinchem >Woudrichem> Veen > Aalst > Brakel >Fort Vuren > Gorinchem <

Rondje 1 ± 15 km > Gorinchem> Sleeuwijk >Werkendam >Hardinxveld-Giessendam >

Gorinchem <

Gorinchem ontstaat rond het jaar 1000 bij de mondingvan de Linge. De bewoners zijn vissers en boeren. Eind 13eeeuw wordt de nederzetting een vesting. Aan het eind vande Middeleeuwen wordt de Grote Toren voltooid, in devolksmond bekend als de Sint Jans-toren. In de 16e eeuwkomt een nieuwe vestingwal met elf bastions, die nog bijnavolledig intact is. De Grote Markt is sinds de Middeleeuwenhet hart van de stad. Het huidige museum is van 1437 tot1994 stadhuis. In 1621 ontsnapt Hugo de Groot in eenboekenkist uit Slot Loevestein en wordt naar de woningvan koopman Daetselaar aan de Grote Markt gebracht.

Woudrichem, vesting-stadje dat in 1356stadsrechten krijgt. Devesting is volledig in tact.In de haven liggenoriginele zalmschouwen. Ukunt het visserijmuseumbezoeken. Én de koren-molen Nooit Gedagt.

Veen is gelegen aan de Afgedamde Maas, in hetLand van Heusden en Altena. Over Veen (Vene) wordtvoor het eerst gesproken in het jaar 1108. Aalst isbekend om de Steenfabriek en om het gemaal.

Rond 1368 laat ridder Dirc Loefvan Horne Slot Loevesteinbouwen: het stenen huis vanLoef. Iedereen kent Hugo deGroot en de boekenkist. Maar eris meer. Wandelen rond het slotof een bezoek aan het kasteelopnemen in een fietstocht. Fort Vuren is onderdeel van deHollandse Waterlinie. Er is eencafé met terras en wandelaars enfietsers kunnen er overnachten.

Zaltbommel is meer dan duizend jaar oud.In de 13e eeuw groeide het uit tot eenbelangrijke handelsstad, kreeg hetstadsrechten en werden de vestingwerkenaangelegd. Zaltbommel betekent zouteboomgaard. Het zout slaat op de invloed vanhet zeewater, dat hier voor de afsluitingenvan de Waal te merken was. Oorspronkelijkheette de stad Bommel, en tot heden wordtde stad door de bewoners zo genoemd.

eVeneMenten in gorincheMZeker zomers is er altijd genoeg te beleven in

de gorcumse binnenstad. Een markt vol

terrasjes, een uitgebreid winkelaanbod

en veel verschillende evenementen. Veel

van die evenementen zijn direct water

gerelateerd, zoals de Open Havendag in mei

en de Botenbeurs in september. maar ook

bijvoorbeeld het zomerse Lingehavenconcert

vindt plaats aan het water. Het zal niemand

verbazen dat deze evenementen ook

uitstekend bereikbaar zijn per veerboot.

open havendag �0��Zaterdag 7 mei van 9:00 - 17:00 uur staat de

Lingehaven weer in het teken van de jaarlijkse

Open Havendag. Dit evenement wordt

geroemd om zijn gezellige sfeer.

Een dagje uit voor het hele gezin!

Ook dit jaar zijn er weer veel leuke en

spetterende dingen! De marine zal dit jaar

weer aanwezig zijn, de scouting pakt groots

uit wegens het 100 jaar bestaan, liefhebbers

kunnen lopen over het water in speciale

meerparels, kinderen kunnen proberen te

zeilen in een van de optimisten met knal

oranje zeil. Ook zullen er natuurlijk kramen

langs de haven staan, 2de hands en nieuwe

spullen, bedrijven en particulieren. Een heerlijk

broodje paling zal niet ontbreken, een terras,

veel gezelligheid en live muziek aan de haven.

Botenbeurs �0��Vrijdag 23 en zaterdag 24 september is de

Botenbeurs gorinchem. Deze staat landelijk

bekend om z’n laagdrempeligheid en

gemoedelijke sfeer. Twee dagen lang worden

er boten verkocht in de Lingehaven en bij

sleeuwijk yaughting aan de andere kant van

de rivier. Beide beurslocaties worden met een

gratis veerdienst met elkaar verbonden. Op

zaterdag is er bovendien een grote nautische

markt Buiten de Waterpoort waar het veer ook

vertrekt.

rondje PontjeHet rivierenlandschap kan het beste ont-

dekt worden per boot. maar voor het

verkennen van de uiterwaarden en het

genieten van de kilometerslange dijken is

de fiets het perfecte middel. De

gorcumse veerdienst heeft speciaal daar-

voor een arrangement, het rondjePontje.

Een dagkaartje voor alle gorcumse veren

kost slechts € 6,- per persoon. Daarna

zijn er prachtige wandelen fietsroutes

beschikbaar van 21 en 30 kilometer langs

bestaande fietsknooppunten.


het gorcums Museum: verrassend veelzijdigIn het gorcums museum wisselen tentoonstellingen over uiteenlopende onderwerpen elkaar regel-

matig af. Er zijn tentoonstellingen over historische onderwerpen die te maken hebben met de stad

of omgeving, maar er wordt ook aandacht besteed aan beeldende kunst, fotografie of film.

De ene keer zijn er schilderijen, beelden of foto’s van een of meer kunstenaars uit gorinchem,

de andere keer zijn er wel vijftien kunstenaars uit het hele land die exposeren rond een actueel

thema als de auto, het rivierenlandschap, verleiden, het perfecte lichaam of de polder in beeld en

geluid. Op historisch gebied is aandacht besteed aan vijftig jaar merwedebrug, We want more:

vijftig jaar Popmuziek, honderd jaar Theater, de Tweede Wereldoorlog en vele andere.

Programma:Van 7 mei t/m 19 juni. Indië was ons

paradijs. Een tentoonstelling over het Ne-

derlands-Indië van vroeger en de gebeurte-

nissen rond het vertrek van Nederlandse en

Nederlands-Indische mensen uit Indië en

hun aankomst en verblijf in Nederland. met

foto’s van annelies Damen en werk van

meerdere kunstenaars.

Van 25 juni t/m 4 september.

griezelen in gorcum. Een tentoonstelling

met voorwerpen uit een kermis-griezelka-

binet.

gOrcums musEumGrote Markt 17, 4201 EB GorinchemT: 0183-632821W: www.gorcumsmuseum.nl

Openingstijden: di.- za. 10.00 – 17.00 uur, zo. 11.00 – 17.00 uur (vanaf 1 oktober zo. 13.00 -17.00 uur)

Op een wel heel bijzonder plekje van Nederland ligt Fort Pannerden,

midden in het natuurlandschap van de gelderse Poort. Ingeklemd tussen

de Waal en het Pannerdensch kanaal is het fort jarenlang een belang-

rijk strategisch onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie geweest.

Voor het onder water zetten van grote stukken land heb je grote hoe-

veelheden water nodig, water dat via de grote rivieren Nederland binnen

komt. Fort Pannerden heeft vanaf de bouw in 1869-1871 gewaakt over

deze zo belangrijke watertoevoer voor de Waterlinie.

Tot 1926 was het fort in gebruik als verblijfplaats voor het Nederlandse

leger. In de meidagen van 1940 hielden enkele dappere matrozen en een

marinier enkele dagen stand. Na de oorlog volgde een lange periode

van verval, tot het fort in 2000 gekraakt werd. Na een spectaculaire ont-

ruiming in 2006 werden de krakers beheerders, tot het moment dat de

restauratie begon.

Vanaf december 2008 wordt het fort ingrijpend gerestaureerd met finan-

ciële steun van het rijk, de provincie gelderland, de gemeente

Lingewaard en enkele fondsen. De restauratie wordt in de zomer van

2011 voltooid.

Vanaf september 2011 wordt het fort in gebruik genomen als museum

en informatiecentrum. In het fort worden het museum voor Ballistiek en

het streekmuseum gehuisvest. staatsbosbeheer huisvest in het fort een

informatiecentrum over de klompenwaard, het natuurgebied rondom het

fort. gezien de ligging is Fort Pannerden een bezoek meer dan waard.

met haar unieke ligging in een prachtig rivierenlandschap is het fort een

ideaal start- of rustpunt voor een fiets- of wandeltocht in de Gelderse

Poort.

Bezoekadres: Fort Pannerden, Waaldijk 1, 6686 MV Doornenburg Kijk voor actuele informatie over openingstijden op: www.lingewaard.nlInformatie over rondleidingen op afspraak: [email protected]

Van 2 juli t/m 28 augustus. second

Life Design. Tentoonstelling over het tweede

gebruik van materialen en/of voorwerpen in

nieuw ontworpen producten.

Van 9 september t/m 6 noVember.

stedenbouw in gorinchem. Tentoonstelling

over stedenbouwkundige ontwikkelingen in

gorinchem. Van 10 t/m 20 november aanslui-

tend project voor het onderwijs.

Van 12 noVember t/m 24 december.

Will Ferwerda: 70 jaar. kleine tentoonstelling

over de Dordtse kunstenaar Ferwerda.

Restauratie Fort

Pannerden in volle gang!


kampeerterrein het lingeboskampeerterrein Het Lingebos,

ligt aan de rand van de Betuwe,

dichtbij het riviertje de Linge,

middenin het gelderse

rivierengebied. u vindt er

prachtige rivierdijkjes, grienden,

eendenkooien en boomgaarden.

Dankzij het stormachtige

verleden is het rivierengebied

rijk aan cultuurhistorische

monumenten. De forten

die deel uitmaakten van de

Hollandse Waterlinie of oude

vestingplaatsen vertellen hun

eigen verhaal. Het is de moeite

waard er naar te luisteren. Op

Het Lingebos geniet u van rust,

ruimte en natuur.

gegarandeerd (vakantie)plezier!

Nieuw: Eeterij Buitengewoon!

kamPEErTErrEIN HET LINgEBOs Haarweg 6, 4214 KL VurenT: 0183 - 637185, W: www.lingebos.nlE: [email protected]

Het Glasmuseum en KunstFort Asperen hanteren een speciale reductie voor bezoekers aan beide instellingen.

Too late, too little, (and how) to fail gracefully

tentoonstelling:12.06.11 - 25.09.11 di t/m zo: 10.00 - 17.00 uur

KunstFort Asperen, Langendijk 60, Acquoywww.kunstfortasperen.nl

Een geheimzinnige samenzwering legt beslag op KunstFort Asperen met hedendaagse kunst, performances, filmscreenings en andere infiltraties. Word handlanger en doe mee met de workshops voor alle leeftijden door Atelier Hofland. (wo, za, zo, van 14.00 - 17.00 uur)

fort BakkerskilFort Bakkerskil wordt dit

jaar grondig verbouwd en

gerestaureerd. In het verleden

bood het fort onderdak aan bijna

honderd soldaten en nu, zo’n 130

jaar later, krijgt Fort Bakkerskil

een nieuwe bestemming. als Bed

& Breakfast kunnen er straks

30 gasten verblijven! Daarnaast

komt er een prachtig theeterras

en zijn er leuke workshops te

volgen.

In het voorjaar van 2012 wordt

Bed & Breakfast Fort Bakkerskil

officieel geopend en daarna zijn

jullie van harte welkom. graag tot

ziens in 2012!

BED & BrEakFasT FOrT BakkErskIL, Kildijk 1434255 TH NIEUWENDIJKT: 06-4593 4892 / 06-2002 6824E: [email protected]

TIP

toP’s groene hartWil je graag wandelen of fietsen, maar weet je niet goed

waar de mooiste routes te vinden zijn? Dan zijn de TOP’s

voor jou het juiste startpunt.

Een TOP is een knooppunt waar diverse (bewegwijzerde)

fietsen wandelroutes samenkomen die je de mooiste

plekjes van het gebied laten zien. Een TOP is goed

bereikbaar per auto, je kunt er parkeren en er is altijd

horeca in de buurt. Hiermee is een TOP het perfecte

startpunt om het groene Hart te verkennen.

meer over de verschillende TOP’s (incl. wandelen

fietsroutes) vindt je op: www.topgroenehart.nl


In het stroomgebied van merwede, Waal, maas en Linge eindigt de

Nieuwe Hollandse Waterlinie. Hier liggen de vestingsteden gorinchem

en Woudrichem, het slot Loevestein en het Fort Vuren. De stedelijke

bevolking leefde vroeger van visserij en handel. gorinchem was dan ook

een belangrijk centrum van markten, handel, visserij en scheepvaart,

maar ook een echte garnizoensstad. Lopend door de straten en stegen

van de binnenstad of over de gerestaureerde vestingwallen ervaar je het

verleden van deze levendige, intieme vestingstad het best.

gorinchem: wandelen op de wallenDe gerestaureerde vestingwallen van gorinchem zijn voor wandelaars

vrij toegankelijk. Ze geven een prachtig beeld van een typisch

Hollandse vestingstad. De zestiende-eeuwse stadswallen zijn vrijwel

volledig bewaard gebleven. markante bouwwerken als bastions,

courtines en caponnières zijn onderdeel van de vestingwerken. Een deel

van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt langs de uit 1880 daterende

kruitmagazijnen in de vestingwal. In deze monumentale bunkers voor de

opslag van buskruit worden nu exposities georganiseerd. Bij de VVV

(grote markt 17) is een Vestingwandeling verkrijgbaar.

waterplezierOp Buiten de Waterpoort heb je een indrukwekkend uitzicht op de

rivieren. gorinchem is ontstaan als een vissersnederzetting bij de

Lingehaven. De Lingesluis geeft plezierjachten toegang tot deze

historische haven, die ongeveer honderd ligplaatsen heeft. Buiten de

Waterpoort is van oudsher de plek waar vracht- en passagiersschepen

aanlegden en ook nu nog de veerdienst naar onder andere Woudrichem

en slot Loevestein vertrekt. rond de Lingehaven vinden in het zomersei-

zoen verschillende evenementen plaats.

Vestingstad gorincheMwandelen over eeuwenoude vestingwallen, langs de oude lingehaven, monumenten en gezellige terrassen en genieten van het uitzicht op brede rivieren en uiterwaarden: gorinchem is een leuke en gastvrije historische vestingstad met veel mogelijkheden voor een dagje uit.


dagje gorinchem De verbinding over water tussen de vestingen gorinchem, Woudrichem,

slot Loevestein en Fort Vuren is vooral in de zomer een geliefde

attractie. Het oude vissersstadje Woudrichem, het middeleeuwse slot

Loevestein en de levendige vestingstad Gorinchem kun je fietsend of

wandelend ontdekken. VVV heeft verschillende dagarrangementen

ontwikkeld om de Vesting3hoek optimaal te ontdekken en beleven. Neem

bijvoorbeeld het Dagje gorinchem: geknipt voor individuele bezoekers

die zowel willen genieten van de monumenten in de stad en een drankje

op een zonnig terras als een rondgang door het middeleeuwse slot.

fietsarrangement nieuwe hollandse waterlinieHèt verdedigingswapen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie was het

water: kwam de vijand in zicht, dan konden brede stroken weiland onder

water gezet worden. Zelf een indruk krijgen van dit prachtige staaltje

inundatietechniek? De VVV heeft een fietsarrangement samengesteld

met een 45 of 61 kilometer lange fietstocht vanuit Gorinchem langs Fort

altena, slot Loevestein en Fort Vuren. Onderweg maak je gebruik van

(voet)veren. Dit individuele arrangement is inclusief koffie met gebak, een

lunch, de fietsroute, een dagkaart voor de veerdienst en een aperitief in

de taveerne van slot Loevestein. kijk voor meer

arrangementen op www.vvvgorinchem.nl

stadswandelingZo’n tweehonderd rijksmonumenten liggen er binnen de gorcums

vesting. mooi op loopafstand van elkaar: dus maakt een stadswandeling

als je al dit moois wil bekijken! De molenstraat, vlakbij de grote markt,

telt alleen al ruim dertig monumenten, waaronder het pand Huize

matthijs en marijke. Het vroegere weeshuis heeft een

‘vondelingenluikje’ waar pasgeboren kindertjes te vondeling werden

gelegd. Bewonder ook de gevels en het uiterlijk van de panden Dit is

Bethlehem, In de Blowen Hoet, de sint jorisdoelen en het Tolhuis, de

pakhuizen op de appeldijk en het Hugo de grootpoortje. De beschrijving

van de stadswandeling ‘Wandelen door heden en verleden van

gorinchem’ is verkrijgbaar bij de VVV.

Beslist doenBezoek het gorcums museum, waar je alles over de historie van de ves-

ting te weten komt, maar ook hedendaagse kunst aantreft. Het museum

organiseert het gehele jaar door exposities op het gebied van kunst en

historie. Voor een overzicht van de stad beklim je de oude toren naast

de grote kerk. Van begin mei tot medio september is het toren klimmen

mogelijk op zaterdagen om 12.00 en 14.00 uur. Een gids begeleidt je

naar boven, waar je wordt beloond met een prachtig uitzicht op de stad

en de rivier. Vooraf reserveren bij de VVV is wel noodzakelijk.

gezelligheid troefrondom de grote markt lig-

gen de geanimeerde winkel-

straten met opvallend veel

lokale zaken die kleur geven

aan het stadshart. gorinchem

heeft ook tal van gezellige

kroegen, restaurants, eetcafés

en een traditioneel poffertjes-

en pannenkoekenhuis. Op de

tweede zondag van de maand

kun je tussen 13.00 en 17.00 uur de culturele route volgen langs gale-

ries, antiek- en curiosawinkels en andere bijzondere zaken. Informatie

is verkrijgbaar bij de VVV en het gorcums museum, dat op de culturele

route- zondag gratis te bezoeken is.

Beroemd in korea: hendrick hamelmisschien ken je hem niet, maar in korea staat zijn naam in alle

geschiedenisboekjes: Hendrick Hamel, in 1630 geboren in

gorinchem. Op twintigjarige leeftijd kwam hij in dienst van de VOc, waar

hij boekhouder werd. aan boord van de VOc- schepen beheerde hij de

financiën en hield een scheepsjournaal bij. In 1653 belandde hij na een

schipbreuk op een eiland voor de kust van Zuid-korea. Na dertien jaar

lukte het hem te ontsnappen. In zijn ‘Hamel journael’ beschreef hij het

land korea, waardoor het bekend werd in Europa. De Zuid-koreanen

eren hem dan ook als de ontdekker van hun land! Zijn standbeeld staat

vlakbij zijn geboorteplek aan de kortendijk.

Buiten de stadVaar naar Woudrichem en bewonder de monumentale huizen en de oude

schepen in de haven. Van Woudrichem oversteken naar slot Loevestein

kan met de Veerdienst gorinchem of het kleine voetveer bij de jachtha-

ven. De vesting Loevestein is vrij toegankelijk, in de taveerne kun je iets

drinken en eten. Bekijk ook de archeologische collectie met interessante

bodemvondsten. In het middeleeuwse kasteel kun je (tegen betaling)

zelf ronddwalen en luisteren naar boeiende verhalen. maak hier ook een

wandeling in het natuurgebied van staatsbosbeheer, waar konikpaarden

grazen.

informatie bij VVVVoor een bezoek aan gorinchem en omgeving kun je alle informatie krij-

gen bij de VVV, gevestigd in het vroegere stadhuis aan de grote markt.

Een handig plattegrondje en stadsbrochure zijn gratis beschikbaar. Er

zijn wandelen fietsroutes te koop en natuurlijk kun je er terecht voor

mondelinge informatie over stad en regio. Het VVV kantoor is op zondag

gesloten.

Kijk voor meer informatie op: www.vvvgorinchem.nl

of bel: 0183-631525


herdenking honderd jaar eerste wereldoorlogNederland dankt zijn vrijheid tot de

eerste echte luchtoorlog (1939-1945)

aan de (Nieuwe) Hollandse Waterlinie,

het duurste werk uit de nationale

geschiedenis. Dit geldt ook voor de tijd

van de Eerste Wereldoorlog die in 2014

voor de honderdste keer zal worden

herdacht. Vermoedelijk voorkwam

de gemobiliseerde Waterlinie dat

de “urkatastrophe” zich ook op

vaderlandse bodem afspeelde.

Van 2014 tot 2019 zullen er op de

Waterlinieforten veel activiteiten

plaatsvinden die de grote Oorlog in

herinnering roepen. Zo kan er worden

nagedacht over neutraliteit, vrede en

de vormgeving hiervan: toen en nu.

Voor meer info: romagne ‘14-’18 en

Taakgroep 2014

PETEr DE BOurgraaF, HIsTOrIcusZwickau/Groenekan, T: +493753034880 W: www.romagne14-18.comE: [email protected]

Gevangenis voor NSB-ers (1945)

Ann van Dulst “Maar dan deden we als we op bezoek waren nog wel eens stiekem wat in onze hand. Als je iemand begroette, kon je’ m meteen iets lekkers geven of een briefje.”

“De dag die ik nooit vergeet, was de zondag dat hier op fort Werkendam (= Fort Altena) allemaal mensen aan de kant van de weg in het gras za-ten. Ik vind het moeilijk om te zeggen, maar dat je daar als kind mensen ziet die daar toch eigenlijk ramptoerisme bedrijven, plezier hebben om wat daar gebeurt. En het gaat om jouw mama en papa, van wie je toch houdt. Zij waren ook bij de NSB geweest en werden na de oorlog, voor mij vrij abrupt, gevangen genomen.

Ik weet alleen nog maar, dat we het door tante Ann gekookte eten, ergens af moesten geven. Later hoefden we geen eten meer te brengen, maar dan de-den we, als we op bezoek waren, nog wel eens stiekem wat in onze hand. Als je iemand dan begroette, kon je ‘m meteen iets lekkers geven of een briefje. Het was altijd een hele wandeling. Maar ja, je deed het om je ouders te zien.”

oorlogsVerhalen

HONGER (1945)

Van Cornelis Oostrom “Het was mei, dus het vee liep buiten. Het is een geluk geweest dat er toen werd gecapituleerd. Anders was het hier een vreselijke zaak geworden.”

“Je zag het water opkomen en dan werd het vee naar de uiterwaarden gedreven. En dat is maar heel kortstondig geweest, ze hebben in Wageningen gecapituleerd. Was dat niet gebeurd, dan was het hier een groot probleem gewor-den. Want het vee had niet meer het land in gekund en het was mei, dus het vee liep buiten. Het is een geluk ge-weest dat er toen werd gecapituleerd. Anders was het hier een vreselijke zaak geworden. We hadden hier zo langzamer-hand honger, want er was praktisch geen eten meer. Dan ging je ‘s morgens werken op een snee brood.

Ja, je kreeg honger, echt honger! Maar de stukken waren droog en daar zaten hazen op. Die gingen wij met vier, vijf jongen vangen, met een zwembroek aan en een knuppel bij ons. Je gaf ze een tik achter de oren. De hazen werden geslacht en ingemaakt in weckflessen. Dan had je weer vlees op brood. Aan het Amsterdam-Rijnkanaal waren wij ook een keer hazen aan het vangen en daar stonden Duitsers. Die schoten toch op ons, hè! Maar ja, we gingen achter het koolzaad liggen en we zijn niet geraakt, maar de kogels hoorde je wel om je heen fluiten.”

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is

voor het laatst als landsverdediging

ingezet in de Tweede Wereldoorlog.

Een aantal mensen heeft nog

levendige en vaak aangrijpende

herinneringen aan de oorlogsjaren

in de Waterlinie. Het projectbureau

Nieuw Hollandse Waterlinie heeft

deze getuigen geïnterviewd, zodat

de verhalen bewaard blijven. De

‘getuigen verhalen’ zijn in verkorte

versie te zien op youtube. Link:

www.youtube.com/hollandsewaterlinie

Uit: ‘Onheilstij’ door Leendert van der Valk

Uit: ‘Onheilstij’ door Leendert van der Valk

hollandse waterlinie | 4�

de nieuwe hollandse waterlinie goes internationalDoor: Elsa sietsma

Toen ik bijna twee jaar geleden als ondernemer,

bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie betrokken

raakte, was ik verbaasd, razend enthousiast en

direct “verkocht”. Dit vanwege het indrukwek-

kend potentieel aan cultureel-historische en

toeristisch- recreatieve mogelijkheden in een

prachtig veelzijdig landschap van water, cultuur

en natuur. Door de fascinerende geschiedenis

van de (eerst Oude en vanaf 1815 Nieuwe)

Hollandse Waterlinie als ingenieus cultuurhis-

torisch defensieapparaat van ons laaggelegen

land, verdient het mijns inziens evenveel inter-

nationale bekendheid als de chinese muur!

Hoe gefascineerd zijn vele mensen over de ge-

hele wereld door het feit dat een groot deel van

ons land beneden de zeespiegel ligt en wij daar

toch “rustig“ wonen. alle amerikanen kennen

het verhaal van Hansje Brinker die zijn vinger in

de dijk stak en zo vele dorpsgenoten voor een

verdrinkingsdood behoedde. Hoeveel te meer

zou men dan wereldwijd gefascineerd kunnen

zijn door het feit dat wij het water niet alleen als

vijand zagen, die we moesten bestrijden, maar

op een zeer ingenieuze manier ook als bondge-

noot gebruikten, bij oorlogsdreigingen. Zo ont-

stond al snel het idee, dat de Nieuwe Hollandse

Waterlinie, niet alleen nationale, maar zeker ook

meer internationale bekendheid verdient!

De Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft niet

alleen veel moois te bieden voor de historisch

geïnteresseerde bezoeker, maar is door z’n

intrigerende ligging langs onze prachtige

rivieren, in mooie Hollandse landschappen,

met pittoreske dorpen en authentieke stadjes,

interessant voor allerlei buitenlandse bezoe-

kers. met haar ruim zestig forten, groepsschuil-

plaatsen, bunkers, kazematten, de vele sluizen

en voormalige inundatiegebieden verdient de

Nieuwe Hollandse Waterlinie internationale

aandacht, meer productontwikkeling en een

plaats op de lijst van Werelderfgoed van de

uNEscO.

met de ondernemers binnen de linie en het

Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie

werken we dan ook enthousiast aan specifieke

tours en activiteiten voor een internationaal

publiek.

meerdaagse algemene liniebrede tours, als-

mede tours voor mensen met specifieke be-

langstelling voor cultuurhistorie, watertechniek

en natuurbehoud, zullen in de nabije toekomst

via een Nederlandse touroperator vanuit vele

landen te boeken zijn en via verschillende web-

sites te vinden zijn.

Dit wordt mede ondersteund door het

Nederlands Bureau voor Toerisme & congressen,

dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie tijdens het

project “Holland Naturally”, 2012-2015 interna-

tionaal gaat promoten.

Daarnaast zal De Nieuwe Hollandse Waterlinie

een plaats innemen tijdens het internationale

festival van Dutch Delta Design - Blue 2012:

“Holland, a living showcase of Water”.

kortom, de Nieuwe Hollandse Waterlinie goes

international !

De bezienswaardige

sluis in het

waterliniegebied,

sluis bij Mijnden

(tussen Loosdrecht

en Breukelen)

4� | hollandse waterlinie

festiVal oP de Bres

oP de BresDit jaar organiseert cultureel Erfgoed Noord-Holland

een nieuw cultureel en multidisciplinair festival

op de stelling van amsterdam met als titel Op de

Bres. Het festival biedt je de mogelijkheid om op

een bijzondere manier kennis te maken met de

stelling van amsterdam, de oude verdedigingslinie

rond de hoofdstad. Het festival strijkt jaarlijks rond

Pinksteren neer op een ander cluster van de stelling

van amsterdam. Fort aan de Ossenmarkt en Fort

bij uitermeer in Weesp, de Westbatterij, het muider

muizenfort en Forteiland Pampus in muiden en

kustbatterij bij Diemerdam in Diemen vormen van

9 t/m 13 juni 2011 het podium voor deze eerste editie.

Het thema van deze eerste editie is ‘Bedreiging en

geborgenheid’, een tegenstelling die nauw met de

stelling samenhangt. alle activiteiten, zoals een

fotografie-tentoonstelling, muziekvoorstellingen en

theaterworkshops, sluiten hierbij aan.

Zelf acteren in een theaterProject in Muiden?als onderdeel van Op de Bres produceren vier jonge

theatermakers een theatervoorstelling waarbij zij direct

omwonenden van de Westbatterij in muiden betrekken.

De makers hebben hun krachten gebundeld en zoeken

naar vernieuwende theatervormen waarbij zij op locatie

werken en met mensen verbonden aan deze locatie.

Iedereen kan meedoen; als acteur, danser, cateraar of

gastheer. De makers zijn op zoek naar enthousiaste

inwoners van muiden die willen participeren.

Ben je geïnteresseerd? mail dan naar

[email protected]

De voorstelling vindt plaats op 10, 11, 12 en 13 juni

2011 in de avond.

onthaasten door de caMPaign for drawingTijdens Op de Bres wordt jong en oud gestimuleerd om

te tekenen onder begeleiding van een professionele

kunstenaar. maar wat is hier nu zo bijzonder aan?

‘Het mooie aan tekenen is dat je jezelf bloot moet

geven. Volwassenen vinden dat soms lastig’, vertelt

beeldend kunstenaar Pietsjanke Fokkema. Zij

begeleidde al eerder een tekenactiviteit op de stelling

van amsterdam. ‘Tekenen levert juist ook wat op. je

staat stil bij de omgeving en gaat daar bewuster mee

om. Vaak gaan kinderen enthousiast aan de slag en

trekken hun ouders over de streep om mee te doen.

Wil je dit zelf ervaren? kom dan tijdens het festival naar

het muider muizenfort of Fort uitermeer.

BEgIN mEI Is HET PrOgramma VaN OP DE BrEs

TE VINDEN OP WWW.sTELLINgVaNamsTErDam.NL

4� | hollandse waterlinie

hollandse waterlinie | 4�

Museum Elisabeth Weeshuis ligt op fietsafstand van Fort Werk aan het Spoel (open najaar 2011),

in het centrum van het pittoreske Lekstadje culemborg. Het is gevestigd in het eerste nieuwgebouw-

de weeshuis in Nederland uit 1560.

Naast het verhaal van het weeshuis komt ook de rijke culemborgse stadsgeschiedenis aan bod. Zo

zijn de portretten van graven en gravinnen van culemborg en het monumentale drieluik van jan Deys

uit 1573 in de vaste presentatie opgenomen, alsmede het culemborgse kerkzilver met topstukken

van Hendrik step (1654), andries grill (1643) en john morley (1595).

Voor groepen zijn er diverse arrangementen, zoals een rondleiding gecombineerd met een ontvangst

met koffie, thee en gebak. Tevens verhuurt het museum zijn sfeervolle zalen en tuin voor diverse ge-

legenheden. Ook trouwen in het weeshuis behoort tot de mogelijkheden.

Voor meer informatie zie www.museumculemborg.nl en www.werkaanhetspoel.nl.

daklozendag �0�� de rally voor cabrioletsgOrINcHEm - Een hele dag genie-

ten van lekker open rijden, lekker

eten en ondertussen een goed doel

steunen. Dat doe je tijdens de

Daklozendag.

De Daklozendag op zondag 11

september bestaat uit een afwis-

selende rallyroute door gelderland

en het zuidelijk deel van de Nieuwe

Hollandse Waterlinie. Er wordt ge-

start in het historische centrum van

gorinchem. De cabriotocht eindigt

met een gezellige barbecue op slot

Loevestein en als uitsmijter wordt

door daklozenkoor De straatklinkers

een optreden verzorgd. De op-

brengst gaat naar Plan Nederland.

Voor meer info en aanmelding:

www.daklozendag.nl

nederlands watermuseumHeb je altijd al eens een jas van zeep willen

aantrekken? kom dan naar het Nederlands

Watermuseum. kruip door een riool, ont-

dek uit hoeveel liter water jouw lichaam be-

staat of leer hoe kinderen in andere landen

met water omgaan. In Nederland is schoon

water vanzelfsprekend. Voor 1,2 miljard

mensen in de wereld geldt dat niet. Het

water is te vies, er is te veel of er is juist te

weinig water. Het Nederlands Watermuseum

leert jou hoe dat kan. maar daarvoor moet

je zelf dingen doen en ontdekken!

NEDErLaNDs WaTErmusEumZijpendaalseweg 26-28 , 6814 CL ArnhemT: 026-4452548, W: www.watermuseum.nl

Beleef de militaire historie van de hollandse waterlinieWil je op onderzoek in de

waterlinie ga dan mee met een

dagtocht van Durendale. Bij

onze dagtochten ligt de nadruk

vooral op het militaire karakter

van de waterlinie en kun je in de

Forten iets van het soldatenleven

proeven. Natuurlijk geniet je

daarbij ook van het mooie

Hollandse landschap. je kunt

kiezen tussen een dagtocht

in het Noordelijk deel tussen

muiden/Naarden en utrecht en in

het Zuidelijk deel tussen utrecht

en gorinchem. afhankelijk van

de groepsgrootte zetten we

een minibus of touringcar in.

minimum groepsgrootte is vier

personen.

DurENDaLE

mILITaIr-HIsTOrIscHE rEIZENVronkenlaan 24, 2352 EP Leiderdorp T: 06-13618832, W: www.durendale.nl E: [email protected]

steketee outdoor centrum Het steketee Outdoor centrum

is dé buitensport organisatie

die al vanaf 1992 activiteiten

en workshops organiseert voor

jong en oud. De activiteiten en

workshops zijn geschikt voor

scholen, bedrijven, vrijgezellen,

kinderen en nog meer

doelgroepen. Iedereen is welkom.

Wij verzorgen verschillende

activiteiten op de forten te

Willemstad die deel uitmaken

van de Hollandse Waterlinie. kijk

op www.activiteiten.nu voor de

mogelijkheden.

sTEkETEE OuTDOOr cENTrumHeimolendreef 12A, 4715 TC RucphenT: 0165-560870W: www.activiteiten.nuE: [email protected]

Fort vaN de democratie op luNet 1: Het Fort van de Democratie

is een nieuw educatief centrum van nationale allure. Bezoekers kunnen

in een uitdagende tentoonstelling onderzoeken wat democratie voor hen

betekent en wat zij aan de democratie kunnen bijdragen. Het Fort van de

Democratie ligt op Lunet I in utrecht.

Info: T:030–2723500/ W: www.fortvandedemocratie.nl

botaNiscHe tuiNeN vaN Fort HooFddijK: Hier vindt u de prach-

tige rotstuin, de systeemtuin, de (sub)tropische collecties en de

Thematuin. Er worden regelmatig speciale activiteiten georganiseerd.

Info: T: 030-2531826/ W:www.uu.nl

slot loeveNsteiN: Het kasteel is tijdens openingstijden zelfstandig

te bezoeken. Er worden twee belangrijke periodes uit de geschiedenis

van Loevestein gepresenteerd: de middeleeuwen en de staatsgevange-

nis. uiteraard is er veel aandacht voor Hugo de groot, de bekendste

gevangene van Loevestein!

Info: T: 0183 – 447171/ W: www.slotloevestein.nl

oVernachten:Fort spioN: Fort spion ligt bij de Loosdrechtse Plassen en is een mooi

voorbeeld van hoe men ruim een eeuw geleden dacht zich te verdedi-

gen: omsloten door water. Er is een groen kampeerterrein en er kan ook

ín het fort worden overnacht, in de kanonremise of het bomvrije

wachthuis. Info: T : 0294-234932/W: www.fortspion.nl

Fort aaN de Klop: aan de Vecht ligt verscholen in het groen het Fort

aan de klop. Hier kun je overnachten in een van de genieloodsen of met

je tent op het fortterrein.

Info: T: 030-2660555/ W: www.fortaandeklop.nl

Hostel op laNdgoed rijNauWeN: Op landgoed rhijnauwen, waar

ook Fort rijnauwen ligt, kun je overnachten in een middeleeuwse ridder-

hofstede met slotgracht. je verblijft in het stayokay hostel. je kunt hier

een speciaal Hollandse Waterlinie arrangement boeken!

Info: T: 030-6561277/ W:www.stayokay.com

WerK aaN de Korte uitWeg: Tussen 20 mei en 1 oktober is het

terrein bij Fort Werk aan de korte uitweg open als natuurkampeerterrein.

Info: T: 030-6342199/ W: www.fortwku.nl


BeZoekerscentra en Musea:biNNeN de NieuWe HollaNdse WaterliNie KuNt u tWee iNFoceNtra over de WaterliNie bezoeKeN.

iNFormatieceNtra Fort vecHteNOp Fort Vechten is een informatiecentrum voor de Nieuwe Hollandse

Waterlinie. Het centrum biedt informatie over de geschiedenis van de

Waterlinie. Ook de huidige en toekomstige functies van de forten en het

landschap in de Waterlinie worden zichtbaar gemaakt. Het centrum is op

publieksdagen geopend. kijk voor meer informatie op

www.fortvechten.nl onder de knop Infocentra.

mobiel iNFormatieceNtrumHet mobiele informatiecentrum kan overal staan. Op www.fortvechten.nl

ziet u de agenda van het mobiele informatiecentrum. kijk hiervoor onder

de knop Infocentra.

muiderslot: Het muiderslot beleefde de grootste bloeitijd in de

gouden Eeuw dankzij de beroemdste bewoner van het kasteel, de schrij-

ver en dichter P.c. Hooft. De Toren- en ridderroute voeren je door de

middeleeuwse burcht van graaf Floris V, bouwheer van het muiderslot.

Voor kinderen is er een interactieve speurtocht door het kasteel.

Info: T: 0294- 256262/ W:www.muiderslot.nl

Het NederlaNdse vestiNgmuseum: Eens was Naarden een

moderne militaire verdedigingspost om de toegang tot het rijke gewest

Holland en de koopmansstad amsterdam tegen een de vijand te verde-

digen. Dat verleden is in Naarden en in het Vestingmuseum nog steeds

te zien. Ontdek het verhaal in de ondergrondse kazematten, wandel tus-

sen kogelvangers en groene wallen, drink koffie in een kanonremise,

geniet van het uitzicht. Elke eerste zondag van de maand kunt u met een

kanonnier in uniform meewandelen over en door het bastion

Turfpoort. Info: T: 035-6945459/ W:www.vestingmuseum.nl

Het vredeseducatieceNtrum op Fort de bilt: Op het voorma-

lig militair Fort De Bilt in utrecht is een Herinneringscentrum voor de toe-

komst ontwikkeld van nationale betekenis. Er is een unieke interactieve

tentoonstelling in de voormalige bomvrije kazerne over vooroordelen,

het zondebokverschijnsel en het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog

en in het heden.

Info: T: 030-2723500/ W:www.vredeseducatie.nl


Fort vureN: Fort Vuren is een pleisterplaats waar overnacht kan wor-

den, mits je je slaapzak meeneemt. alleen voor kleine tentjes is er een

uniek veld met uitzicht op de rivier.

Info: T: 0183-660950/ W: www.wff.nl

overNacHteN iN de vijF vestiNgstedeN: Verder is in de vijf

vestingsteden van de Hollandse Waterlinie - muiden, Weesp, Naarden,

gorinchem en Woudrichem - een ruim aanbod aan accommodatie te

vinden.

feesten en Partijen: ForteilaNd pampus: je kunt uw familiebijeenkomsten, huwelijks-

feesten en personeels - en bedrijfsfeesten vieren op het forteiland

Pampus bij muiden. Op aanvraag kun je er een barbecuefeest van maken

of met elkaar lasergamen. Info: T: 0294- 262326/ W:www.pampus.nl

muiderslot: De zalen, de schoonheid van de vesting en de gebor-

genheid van de tuinen bieden een ongekend scala aan mogelijkheden

voor een diner, een unieke personeelsbijeenkomst of een inspirerende

vergaderplek. In de ridderzaal van het muiderslot kan een huwelijks-

ceremonie plaatsvinden. Info: T: 0294- 256262/ W:www.muiderslot.nl

Fort WerK iv: Heb je iets te vieren zoals een jubileum, een familiedag

of wilt u met vrienden op een bijzondere manier iets delen? Dan bent u

bij Vernissage aan het goede adres. Zij zorgen samen met u voor een

programma dat past bij uw wensen.

Info: T: 035 6952277/ W:www.fortwerk4.nl

Fort aaN de Klop: Het bomvrije wachthuis (anno 1851) was vroeger

de plek waar de manschappen zich verschansten in tijden van oorlog.

Vandaag is het de plaats om te genieten van een heerlijke kop koffie of

thee met taart, stevige lunch of een heerlijk diner. Het is bij uitstek de

plek voor uw verjaardagsfeest, borrel of receptie.

Info: T: 030-2660555/ W: www.fortaandeklop.nl

Fort vecHteN: Fort Vechten is een unieke locatie voor elk gewenst

feest. Het fort staat op een terrein van 17 hectare en wordt omgeven

door een gracht. je kunt hier op een bijzondere manier uw verjaardag,

receptie of personeelsfeest vieren. Er is een grote feestruimte (maximaal

195 personen) en een kleine feestruimte (maximaal 40 personen).

Info: T: 030-6565285/ W: www.fortvechten.nl

slot loevestijN: Het schitterend gelegen slot Loevestein is van

oudsher een aantrekkelijke locatie voor feesten en partijen. Loevestein

heeft voor elke gelegenheid de juiste accommodatie; van kleine gezel-

schappen vanaf 10 personen tot grotere groepen van maximaal 500

personen. Daarnaast is slot Loevestein ook een prachtige trouwlocatie.


Fort alteNa: Fort altena is bij uitstek een locatie voor een informeel,

gezellig feest. Of het nu een bruiloft, familiereünie of verjaardag is, in

ontspannen sfeer kun je je volledig richten op uw gasten.

Info: T: 0183- 447171/ W: www.fortaltena.nl

Vergaderen en workshoPs: muiderslot: In de wintertijd is het muiderslot als congres- of verga-

derlocatie beschikbaar. De stijlvolle ridderzaal is een absoluut

inspirerende omgeving voor een vergadering of bedrijfspresentatie.

Info: T: 0294- 256262/ W:www.muiderslot.nl

Fort aaN de Klop: Fort aan de klop biedt karaktervolle en professio-

nele ruimtes voor een vergadering, training, lezing of workshop. Ook bij

uitstek geschikt voor meerdaagse activiteiten door onze overnachtings-

mogelijkheden. Info: T: 030-2660555/ W: www.fortaandeklop.nl

Fort voordorp: Fort Voordorp in groenekan is gerenoveerd tot een

sfeervol congrescentrum. je kunt hier cursussen, lezingen, presentaties,

workshops of feestelijke bijeenkomsten houden voor groepen tussen de

20 en 1500 personen.

Info: T: 030- 2735354/ W: www.fortvoordorp.nl

Fort vecHteN: Fort Vechten beschikt over allerlei ruimten met een au-

thentieke sfeer. je kunt ze huren van woensdag tot en met zaterdag voor

onder andere vergaderingen. Er is ruimte voor maximaal 70 personen.

Info: T: 030-6565285/ W: www.fortvechten.nl

Fort vureN: met de Fortwachterij beschikt Fort Vuren over een sfeer-

volle accommodatie voor 50 tot 70 personen. Ongedwongen met veel

licht, in een gemoedelijke sfeer van een bruincafé. Ook beschikt het fort

over een vergaderruimte voor 8 á 10 personen.

Info: T: 0183-660950/ W: www.wff.nl

slot loevesteiN: slot Loevestein ligt midden in het rivierengebied,

in een vrijwel onbewoonde polder. De perfecte locatie om te vergaderen,

brainstormen, concepten bedenken, onderhandelen, of met goede re-

laties genieten van al het moois dat de omgeving te bieden heeft. In de

vesting zijn diverse ruimtes die plaats bieden aan gezelschappen van 2

tot 150 personen.


Fort alteNa: Inspirerende seminars, uitzonderlijke productpresen-

taties, constructieve vergaderingen, spannende excursies, functioneel

werkontbijt, er is veel mogelijk op Fort altena.

Info: T: 0183- 447171/ W: www.fortaltena.nl


-------------------------------�6 & �7 aPril-------------------------------start ForteNseizoeN Na een lange winterslaap zijn de vleermuizen wakker en daarom gaan de meeste forten weer open. We vieren de ope-ning van dit nieuwe fortenseizoen op zaterdag 16 en zondag 17 april. je kunt in de Nieuwe Hollandse Waterlinie wandelen of fietsen, maar er zijn ook rondleidingen, muziek, theater en kinderactiviteiten. www.hollandsewaterlinie.nl-------------------------------�7 aPril t/M 9 oktoBer-------------------------------iNFoceNtrum HollaNdse Water-liNie Op Fort Vechten staat het Infocentrum Hollandse Waterlinie. In Barak Z is het verleden, heden en de toekomst van de Nieuwe Hol-landse Waterlinie in tekst en beeld te bekijken. met bijvoorbeeld oude en nieuwe filmbeelden uit de Waterlinie. centraal in de tentoonstelling staat een grote tafel van de Waterlinie van muiden tot de Biesbosch waarop alle forten te vinden zijn. www.fortvechten.nl-------------------------------�4 aPril-------------------------------paasbruNcH op KampeerterreiN liNgebos Wij willen een nieuwe tra-ditie in het leven roepen. Op eerste Paasdag, 24 april 2011 organiseren wij tussen 11.00 en 13.00 uur een gezellige paasbrunch! aan deze brunch kunnen zowel kampeerders als mensen van buitenaf deelnemen.www.lingebos.nl-------------------------------�5 aPril-------------------------------geboorteFestijN bij slot loe-vesteiN; jonge dieren wandeling Op Tweede Paasdag houden het Wereld Natuur Fonds en staatsbos-beheer een jonge dieren wandeling in het natuurgebied rondom slot Loevestein. In dit natuurgebied leven ruim 80 wilde runderen en paarden. De dieren leven in sociale kuddes. Hengsten en stieren horen hier gewoon bij, net als de veulen-tjes en kalfjes die elk jaar worden geboren. Wil jij deze jonge dieren bekijken of ben je benieuwd hoe de dieren leven in de vrije natuur? ga dan mee tijdens de jonge dieren wandeling! (start van 14.00 – 16.00 uur, € 3,- p.p. contant, lange broek en laarzen aantrekken, deelname is voor iedere leeftijd) www.slotloe-vestein.nl

-------------------------------� Mei t/M �0 sePteMBer-------------------------------bezoeK goriNcHem eN loevesteiN Zin in een dagje gorinchem en bezoek aan slot Loevestein? Boek een leuk arrangement! je wordt ontvangen met koffie en gebak. Daarna kun je kiezen tussen een vestingwallen- of stadswandeling. Na de wandeling geniet je van een heerlijke lunch. De veerdienst gorin-chem brengt je vervolgens naar slot Loevestein dat je uitgebreid kunt bezichtigen. www.vvvgorinchem.nl-------------------------------� Mei t/M �0 sePteMBer-------------------------------cultuursNuiveN iN de vestiNg-3HoeK Er zijn verschillende arran-gementen waarmee je de Vesting-3hoek op bijzondere manier kunt verkennen. met een leuke wandeling of fietstocht, een picknick en een bezoek aan slot Loevestein en Fort Vuren. www.vesting3hoek.nl -------------------------------6 Mei-------------------------------struiNtocHt; oNtdeK Het voor-jaar! met het voorjaar in volle gang, is er van alles te beleven in de natuur. Wil jij ontdekken wat het voorjaar nog meer in petto heeft? Op vrijdagmiddag 6 mei houdt Expeditie Loevestein een avontuurlijke struintocht in de ruige natuur rondom slot Loevestein. We gaan speuren in het modderbos en dwalen langs de Waal, op zoek naar allerlei natuurschatten. kleine beestjes en wilde paarden, ze ko-men allemaal aan bod! (vanaf 8 jaar, 14.00 – 16.00 uur, € 3,- p.p. contant, lange broek en laarzen aantrekken) www.slotloevestein.nl-------------------------------�� & �� Mei-------------------------------NatuuractiviteiteN vestiNg-3HoeKsdageN Op 21 en 22 mei worden de Vesting3hoekdagen gehouden, het evenement waarbij je op één dag drie provincies kunt be-zoeken, 600 jaar geschiedenis kunt beleven en maar liefst drie rivieren kunt bevaren. slot Loevestein, het vissersstadje Woudrichem, Fort Vuren en Vestingstad gorinchem zijn het toneel van dit evenement. maar er is meer…. behalve cultuur, kan je bij slot Loevestein ook natuur beleven. Expeditie Loevestein, het jeugdprogramma van het Wereld Natuur Fonds en staatsbosbeheer, is aanwezig met tal van leuke en spannende natuuractiviteiten. je kunt bijvoorbeeld zelf een minirivier maken, om te zien hoe het water al eeuwenlang het landschap vormt,

of kleine beestjes bekijken door een loepje. kom tijdens de Vesting-3hoekdagen ook eens langs bij Expeditie Loevestein! www.vesting3hoek.nl-------------------------------�� Mei-------------------------------vroege vogels op pampus In mei leggen alle vogels een ei, ook op Pampus. Voor belangstellenden wordt er extra vroeg een rondleiding door het fort en over het eiland georganiseerd met aansluitend een vroege vogel ontbijt.www.pampus.nl-------------------------------� juni-------------------------------dauWtrappeN op Hemelvaarts-dag ’s Ochtends in alle vroegte is de natuur op haar mooist. Vogels zingen hun mooiste liedjes en de ochtendnevel trekt langzaam weg. Het Wereld Natuur Fonds en staatsbosbeheer gaan samen met u dauwtrappen op Hemelvaartsdag. Een flinke wandeling in de vroege ochtend door de ruige natuur rond-om slot Loeve-stein. www.slotloevestein.nl-------------------------------�� juni t/M �� sePteMBer -------------------------------tropiscH vliNderFestival Dit jaar introduceren we in de Botanische Tuinen Blue Beauty. En niet één, maar tientallen! Deze keer is er namelijk speciale aandacht voor Zuid-amerikaanse vlindersoorten waartoe ook de flitsende, knet-terblauwe morpho’s behoren. De afgelopen jaren hadden we ook al een aantal van deze spectaculaire vlinders, maar dit seizoen gaan we nog net een stapje verder. Een goede reden dus om de Botanische Tuinen te bezoeken! www.uu.nl/botanischetuinen-------------------------------�8 juni-------------------------------Festival debescHaviNg met vrede vaN utrecHt podium Festival deBeschaving is terug, met een oase van muziek, theater, kunst en wetenschap naast Fort Hoofddijk. Verwacht op het Vrede van utrecht podium een leuke mix van cabaret, comedy, illusie, muziektheater en dans. www.vredevanutrecht2013.nl-------------------------------�9 juni t/M �0 oktoBer-------------------------------jazz op Fort WerK iv Vernissage organiseert in 2011 een aantal muzikale zondagmatinees, waarbij genieten centraal staat. Op diverse zondagmiddagen in 2011 is Fort Werk IV dé locatie voor sfeervolle jazzmuziek. De muziekoptredens worden aangevuld met diverse the-

ateracts. Daarnaast wordt er uitge-pakt door Vernissage met een echt winters buffet. Laat je culinair ver-rassen door de heerlijke hapjes die met zorg en aandacht zijn gemaakt. De hapjes en drankjes worden los van de entreeprijs verkocht. De kleinsten (vanaf 4 jaar) krijgen een eigen creatief programma aangebo-den. www.vernissage.nl-------------------------------�� juni-------------------------------avoNdWaNdeliNg op de laNgste dag Dinsdag 21 juni is de langste dag van het jaar. Een goede reden om de natuur in de avond eens te verkennen. Het Wereld Natuur Fonds en staatsbosbeheer houden daarom een avondwandeling in de ruige natuur rondom slot Loe-vestein. De avondschemering is de wisseling van de wacht in de natuur. Dagdieren zoeken een plekje om te slapen en nachtdieren komen uit hun schuilplaatsen. Ook de wilde paarden en runderen zijn vaak actief in de schemering. jonge dieren spe-len en stoeien in het avondlicht. (Start van 20.00 – 22.00 uur, € 3,- p.p. contant, lange broek en laarzen aantrekken) www.slotloevestein.nl-------------------------------�� juni t/M 9 juli-------------------------------tHe tempest, opera op Fort rijNau-WeN Holland Opera presenteert shakespeare’s operaspektakel met barokmuziek, hiphop dansers en vuurwerk op het grootste fort van Nederland. www.hollandsewaterlinie.nl-------------------------------�6 juni t/M 5 sePteMBer-------------------------------FietseN laNgs de liNge met poNt-jes Vanuit glasstad Leerdam maak je aan de hand van de Lingefietsrou-te een mooie tocht langs de Linge, waarbij je gebruik maakt van de voetveren bij mariënwaard en spijk. Net buiten Leerdam ligt het kunst-Fort asperen. In de Taveerne bij het fort staat de koffie met appelgebak klaar. www.vvvleerdam.nl-------------------------------� juli-------------------------------vier de zomer! De zomer is aange-broken, de tijd om lekker te spelen en genieten. aan het Waalstrand is het heerlijk vertoeven, met je voeten het water, of zoeken naar schelpen op het strand. Tijdens deze struin-tocht gaan we genieten van alle mooie dingen die de zomer brengt; bloeiende bloemen, het warme Waalstrand en het verkoelende wa-ter van de Waal. (vanaf 8 jaar, 10.00 – 12.00 uur, € 3,- p.p. contant, lange broek en laarzen aantrekken) www.slotloevestein.nl

uit in de waterlinie!


colofonuitgever: kennik mediaRedactie, traffic & acquisitie: kennik media, Iris stokkink, Elise van der Linden, marjolein schoutenVormgeving: color your company, marlise ZijlstraPublicatiedatum: 15 april 2010

Het magazine Beleef de Nieuwe Hollandse Waterlinie is mede mogelijk gemaakt door Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie, Provincie utrecht, de linieondernemers.

Dit magazine is met zorg samengesteld. De juistheid van de gegevens is aan verandering onderhevig en mede afhankelijk van informatie die ons is verstrekt door derden. Indien de informatie onjuistheden blijkt te bevatten kan kennik media en het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie daarvoor geen aansprakelijkheid aanvaarden.

Heeft u suggesties of opmerkingen die ons kunnen helpen bij het verbeteren van dit magazine, dan u kunt u deze sturen naar kennik media. Ook kunt u contact met ons opnemen als u wilt participeren in de volgende uitgave.

kennik mediat.a.v. Nieuwe Hollandse WaterliniePostbus 1901200 aD Hilversum035 - 621 27 [email protected]

-------------------------------� juli t/M �8 augustus-------------------------------secoNd HaNd desigN Tentoonstel-ling met alledaagse voorwerpen die zijn ‘afgedankt en hergebruikt’ en worden ontworpen tot nieuwe designproducten met een knipoog. www.gorcumsmuseum.nl-------------------------------�6 & �7 juli-------------------------------zomers NatuurFeest In het weekend van 16 en 17 juli wordt in het natuurgebied rondom slot Loevestein het zomers natuurfeest gehouden. Daarbij draait het alle-maal om genieten van de natuur. Expeditie Loevestein bivakkeert dit weekend op het Waalstrand met tal van activiteiten. We gaan onder andere een drijvend kunstwerk maken in de Waal, hutten bouwen van wilgentenen en beleven hoe je zelf een rivier kunt laten stromen. kortom, genoeg te beleven en voor elk wat wils! www.slotloevestein.nl-------------------------------��, �� & �� augustus-------------------------------drijF iN bioscoop voor pampus Voor Pampus liggen en film kijken vanuit de boot: Voor de vierde keer weer drie avonden film voor Pam-pus. www.pampus.nl-------------------------------sePteMBer fotenMaand!-------------------------------� t/M �0 sePteMBer-------------------------------NatuurbeleviNg ceNtraal iN groe-Ne maaNd 2011 De groene maand is een campagne van een groot aantal natuur- en milieuorganisaties die jouw ieder jaar uitnodigen de natuur in de trekken. In september 2011 is het weer zover! met wandelroutes en honderden originele excursies en activiteiten nodigen wij je dan uit de natuur in te trekken! www.groenemaand.nl-------------------------------�0&�� sePteMBer-------------------------------Festival de basis Vliegbasis soesterberg is weer een weekend open, niet alleen om er in de natuur te wandelen, fietsen of skaten. maar ook kun je je onderdompelen in kunst, cultuur, muziek, nieuwe media, film en nog veel meer. Een nieuw festival van Vrede van utrecht in samenwerking met Het utrechts Landschap en cBku.www.vredevanutrecht2013.nl-------------------------------�� sePteMBer-------------------------------daKlozeNdag Een hele dag genie-ten van lekker open rijden, lekker eten en ondertussen een goed doel

steunen. Dat doe je tijdens Daklo-zendag. De Daklozendag bestaat uit een afwisselende rallyroute door gelderland en het zuidelijk deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Er wordt gestart in het historische cen-trum van gorinchem. De cabriotocht eindigt met een gezellige barbecue op slot Loevestein en als uitsmijter wordt door daklozenkoor De straat-klinkers een optreden verzorgd. De opbrengst gaat naar Plan Neder-land. www.daklozendag.nl-------------------------------t/M �5 oktoBer-------------------------------dagje leerdam Dit arrangement combineert de mooiste kenmerken van Leerdam: de Linge en glas. Over de Linge kun je een onverge-telijke rondvaart maken langs onder andere Fort asperen. Daarnaast geniet je in de glasblazerij van een demonstratie glasblazen. Om de dag compleet te maken, is de lunch inbegrepen in het arrangement, net als een stadswandeling door Leerdam. www.nationaalglasmuseum.nl -------------------------------t/M �� oktoBer-------------------------------zeileN iN de WaterliNie muiden is het ideale vertrekpunt voor een zeiltocht. cultuurliefhebbers maken, voordat zij aan boord gaan, een wandeling door het historische ves-tingstadje. je komt langs veel mooie en indrukwekkende bezienswaar-digheden, zoals de Westbatterij, het muizenfort, het muiderslot en Fort H. www.sterkehein.nl -------------------------------t/M �� deceMBer-------------------------------WijNproeveN op Fort jutpHaas Wijnkooperij Trouvaille zit op het mooie Fort jutphaas uit 1820. Het fort is toegankelijk voor publiek en er zijn diverse wijn arrangemen-ten en een wijncursus te volgen. alle wijnen die in de kelders van Fort jutphaas liggen, zijn door de directie ter plekke bij de wijnboeren geproefd en geselecteerd. www.trouvaille.nl-------------------------------t/M �� deceMBer-------------------------------overNacHteN op Fort vureN Het Fort bij Vuren, zoals de eigenlijke benaming is, is gebouwd in 1848 als torenfort. Het fort heeft een leuk ter-ras. je kunt op Fort Vuren kamperen op het terrein of overnachten in het fort. Ook worden er vaak wandelin-gen georganiseerd vanuit Fort Vuren en zijn er kleine tentoonstellingen of exposities. Fort Vuren heeft ook vergaderruimtes en een kunstcafé.www.wff.nl

-------------------------------t/M �� deceMBer-------------------------------WaterliNieloop door polder-WacHter De polderwachter is een boswachter zonder bos. Dit wande-lend kunstwerk is je reisleider op het platteland. Tijdens de wandelingen krijg je, al luisterend, een hippe cursus landschaplezen. www.polderwachter.nl-------------------------------t/M �� deceMBer-------------------------------overNacHteN op Fort spioN Fort spion is een klein fort in de Hol-landse Waterlinie en is ingericht als kampeerfort. je kunt ook in het fort zelf overnachten. Fort spion ligt langs de ruige route, leuk voor wandelen fietstochten! De beide fortwachters kunnen u veel vertellen over de plek en de geschiedenis van Fort spion.www.fortspion.nl -------------------------------t/M �� deceMBer-------------------------------speelbos de KleiNe WaterliNie te vureN In het Lingebos is een superstoer speelbos van staats-bosbeheer. Het heeft een speelfort, soldaten en kanonnen. Hier kun je de hele middag met water kliederen, in bomen klauteren en verstop-pertje spelen in het bos. speelbos De kleine Waterlinie leent zich ook prima voor een leuk schooluitje of een spannend kinderfeestje. je kunt een schat verstoppen in het zand van het forteiland, een spannende speurtocht uitzetten of een groot spel spelen op het toernooiveld. Wanneer je met een groep komt dan graag contact opnemen met de beheerder. www.staatbosbeheer.nl -------------------------------t/M �� deceMBer -------------------------------vestiNgmuseum iN NaardeN Het verleden van Naarden is in het Vestingmuseum nog steeds te zien. Ontdek het verhaal in de onder-grondse kazematten, wandel tussen kogelvangers en groene wallen, drink koffie in een kanonremise, geniet van het uitzicht.Elke eerste zondag van de maand kan je met een kanonnier in uniform uit 1825 meewandelen over en door het bastion Turfpoort. gedurende het seizoen kan op zaterdag en zondag meegevaren worden met de legergroene muse-umboot op een ‘verkenningstocht’ door de vestinggracht. De schipper heeft mooie verhalen en wijst je op de bijzondere plekken in de vesting die je alleen maar vanaf het water kan zien. www.vestingmuseum.nl

Bijna 300 jaar geleden werd de Vrede van Utrecht gesloten. Een wereldomspannend

vredesverdrag. Voor het eerst werd vrede bereikt aan de onderhandelingstafel.

Het heeft het denken over hoe we met elkaar tot vrede komen verder gebracht.

Ondanks verschil in achtergrond, kon men met de kaarten open op tafel en respect

voor elkaar tot een vergelijk komen. Kunst en cultuur speelden een belangrijke rol

tijdens het onderhandelingsproces. En dat is iets om te vieren!

Vrede van Utrecht op paleizen, forten en kastelen.

3 juni – 23 juliOrfeo ed Euridice op Paleis Soestdijk Gluck’s opera is de ultieme lofzang op de liefde, uitgevoerd door De Utrechtse Spelen onder regie van Jos Thie. Een cocktail van opera en tragische liefde bij zonsondergang in het hart van Utrecht – de hofvijver van Paleis Soestdijk. Hoeveel romantiek kun je hebben?

18 juniFestival deBeschavingmet Vrede van Utrecht podium Festival deBeschaving is terug, met een oase van muziek, theater, kunst en wetenschap naast Fort Hoofddijk. Verwacht op het Vrede van Utrecht podium een leuke mix van cabaret, comedy, illusie, muziektheater en dans.

Akkie Joosse

@VredevanUtrecht, gebruik #vvu2013

Scan de QR-code om alles te weten over de Vrede van Utrecht

120 staats-lieden en lakeien in Baarn

Opera, vuurwerk, hiphop op Fort Rijnauwen

Ontmoet de adellijke bewoners van Kasteel Amerongen

Liefdes -drama op Paleis Soestdijk

Vind beschaving op Fort Hoofddijk

Kunst en vlieg-werk in Soesterberg

Vrede van UtrechtIn 2013 vieren 300 jaar Vrede van Utrecht met een groot internationaal programma vol feest, wetenschap, kunst en cultuur op paleizen, forten, kastelen, in wijken en op festivals. Bezoek in de aanloop naar 2013 een van onze programma’s.

De viering van Vrede van Utrecht 2013 staat niet op zich, in 2018 wil Utrecht Culturele Hoofdstad van Europa zijn. Vrede van Utrecht 2013 en Utrecht 2018 is een initiatief van gemeente en provincie Utrecht.

VVU049-08 Adv NweHollandse Waterlinie.indd 106-04-11 13:43

Documents

Magazine 'Beleef de Nieuwe Hollandse Waterlinie