Ministerie van Veiligheid en Justitie

DE ISD-MAATREGEL: PERSPECTIEF VOOR DE VEELPLEGER EN EEN VEILIGER SAMENLEVING

STAATS SECRETARIS KLAAS DIJKHOFF:

‘ISD-maatregel moet nóg effectiever’

ISD in cijfers

‘Oogst’ van de dag: 12 kansen

COLOFON ‘Kans’ is een uitgave van het ministerie van Veilig-heid en Justitie. Gegevens uit deze uitgave mogen uitsluitend met toestemming van het ministerie van Veiligheid en Justitie worden overgenomen.Vragen, suggesties of goede ideeën? Neemt u con-tact op met Hanna Staarink: h.staarink@minvenj.nl

Het team van Magazine on the Spot:Redactie Karlijn Broekhuizen, Richard Post, Marloe van der Schrier en Marieke van ZutphenEindredactie Richard PostVormgeving Nanda AlderliefsteFotografie Edwin WeersCover en infographic Loek Weijts

Hoopvolle maatregel

Straffen en beschermen, de nieuwe naam van het DG, past ook goed bij de ISD-maatregel. Deze beschermt niet alleen de maat-schappij, maar ook degenen die de maatregel krijgen opgelegd. De maatregel bespaart de maatschappij overlast en biedt de ISD’er

een kans orde op zaken te stellen. Het is jammer dat de ISD-maatregel nog niet optimaal wordt benut. Slechts zo’n 10% van de doelgroep krijgt deze maatregel nu opgelegd.

Hoe komt dat? Weten alle betrokkenen waar de maatregel precies voor bedoeld is? Weten we bijvoorbeeld bij welke rechtbanken ISD nauwe-lijks wordt opgelegd? Weten we waar de reclasseringsadviezen kans van slagen hebben? Kennen we bij DJI de mensen met goede contacten bij de gemeenten? Nog niet. Daarom is deze conferentie georganiseerd: om met elkaar in gesprek te gaan en praktische oplossingen te formuleren. Want de ISD is het waard: het is een hoopvolle en effectieve maatregel. Op die weg moeten we verder en kijken hoe we zo goed mogelijk kunnen samenwerken.

In dit magazine vindt u de ‘oogst’ van de ISD-werkconferentie. U was met velen aanwezig, wat het belang van het onderwerp onderstreept. Met el-kaar bent u in gesprek gegaan om uw ervaringen en inzichten te delen. De belangrijkste uitkomsten vindt u hier terug. Ter inspiratie. Mijn belangrijk-ste advies: houd deze niet voor uzelf. Deel dit magazine met uw collega’s, ketenpartners en alle andere betrokkenen met wie u graag in gesprek gaat over de ISD-maatregel.

Met vriendelijke groet,

Drs. M.C.A. BlomDIRECTEUR-GENERAAL STRAFFEN EN BESCHERMEN

De�nitie voor meerderjarige veelplegers per 1 januari 2014

Jongvolwassen ZAV

ISD Maatregel

Huidige ISD’er

Locaties voor ISD

Recidivisten ex-ISD Aantal jongvolwassenen (18-24 jr) (Zeer Actieve Veelpleger)periode 2003-2011

Veelpleger Zeer actieve veelpleger

10+ misdaadfeiten in criminele verleden.

Is een persoon van 18 jaar of ouder die in zijn gehele criminele verleden processen- verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor in totaal meer dan tien misdrij�eiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrij�eit.

Is een persoon van 18 jaar of ouder die over een periode van vijf jaren processen-verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor meer dan tien misdrij�eiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrij�eit.

Stelselmatige daderIs een persoon die op grond van art. 38m Sr in aanmerking komt voor een maatregel tot plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders en die bovendien valt onder de in deze richtlijn gegeven de­nitie van een zeer actieve veelpleger.Bron: OM richtlijn voor strafvordering bij meerderjarige veelplegers (in het bijzonder de vordering van de ISD-maatregel bij stelselmatige daders) (2013R017)

900

1050

1200

1350

1500

‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11

Bron: Factsheet WODC, 2012

Werkloos

Man

VerslavingHuisvestingFinancieelPsychisch

Relaties

Voorfase Intramurale fase Extramurale fase Nazorg

70%80%

40%50%46%40%

90%80%

50%50%43%40%

94%Man Grootste groep:

Marokkanen

Lager onderwijs

Geboren in NL

98%

60%40%

40%

93%85%

74%

ISD in cijfers

Geboorteland

10%

90%

Recidivisten na reguliere straf(korte onvoorwaardelijke vrijheidsstraf)

Grootste groepen:Surinamers enMarokkanen

Lager vervolgonderwijszonder diploma

40%

21 40

Gem. lee�ijd Gem. lee�ijd

Deze ZA veelplegers zijn geanalyseerd met de oude de­nitie

11041187 1202

1239

1351

1397 14151329

1257

Almere

Ro�erdamHoogvliet

Nieuwegein

Veenhuizen

Zutphen

Zwolle

Si�ard

Vught

Zoetermeer

(Na 6 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 2 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 2 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 6 jaar,uitstroom voor 2009)

85%

+10 misdrijven Misdrijven over periode van 5 jaar

100%

DagbestedingBasisregime +

motivatie

Re-integratietraject

ZorgstrajectZorg op maat in de

gemeente

start met trajectAanhouden, signaleren,agenderen

pagina 6

pagina 8

pagina 14

2 Voorwoord/Inhoud

DE RECHTER“Het is belangrijk dat een zaak duidelijk op de zitting naar voren wordt gebracht. Soms is de informatie van het OM en de reclassering echter niet toereikend. Dan kunnen we de maatregel niet opleggen.”

DE GEMEENTE“De aansluiting van DJI en de gemeente kan beter. De extra­murale fase moet met name wat betreft dagbesteding en opvang direct aansluiten op de extramurale fase. Daarvoor zijn extra inspanningen nodig.”

HET OM“De ISD­maatregel is geen straf. Het is een maatregel, die ook kan worden opgelegd om overlast terug te dringen. Vaak zoekt een rechtbank eerst naar andere oplossingen, voordat wordt overgegaan tot de ISD­maatregel.”

DE RECHTER“Er wordt veel aandacht besteed aan nascholing van rech­ters. We leggen de ISD­maatregel op na een weloverwogen beslissing.”

ONDER ONS GEZEGDKANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 3Impressies

VERSLAG VOORLICHTINGSBIJEENKOMST MAGISTRATEN

‘JONGVOL­WASSENE JUIST IN EEN VROEG STADIUM BEREIKEN’

Hulpverleners zijn van mening dat de ISD-maatregel echt iets toe-voegt en ook recidivecijfers laten zien dat de maatregel succesvol is. Toch leggen rechters de maatregel lang niet altijd op in gevallen waar-in dat wel zou kunnen. Is er sprake van een imagoprobleem?

Wat is de achtergrond van de ISD-maatregel? Wat zijn de taken van DJI en de reclassering in het traject? Wat zijn de meest recente ontwikkelingen en onderzoeken

rondom de ISD-maatregel? Rechters en officieren krijgen het allemaal te horen tijdens informatie-bijeenkomsten onder leiding van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Zoals bijvoorbeeld op 18 mei jongstleden in Amsterdam. Ongeveer 45 rechters en officieren luisterden naar presentaties van VenJ, DJI en de reclassering.

TE JONG?De lunchbijeenkomst eindigde met een presentatie van Janine Plaisier. Zij vertelde over de resultaten uit het rapport ‘Verkenning uitvoeringspraktijk ISD voor jongvolwassenen’. Voor behandeling van deze groep is de ISD-maatregel vaak nog niet in beeld, omdat eerst

4 Bijeenkomst Amsterdam

met andere methoden wordt geprobeerd de jonge-re op het rechte pad te krijgen. Rechters oordelen in veel gevallen dat jongvolwassenen nog te jong zijn om twee jaar opsluiting te geven.

“Maar met de ISD-maatregel kun je juist in een vroeg stadium de veelplegers in de leeftijdscatego-rie 18 tot 23 jaar bereiken, behandelen en begelei-den”, betoogde Plaisier. “Bij deze groep jongvol-wassenen kan deze maatregel de meest effectieve aanpak zijn.”

TUSSENTIJDSE TOETSVoor een effectieve toepassing van de ISD-maatre-gel op jongvolwassenen zou bijvoorbeeld vaker ge-bruik gemaakt kunnen worden van de tussentijdse toets, legde Plaisier een van de bevindingen uit het rapport voor. Hier had een van de rechters in de zaal wel oren naar: “Zeker bij de jongeren moet

je de toetsing tijdens de ISD serieus nemen. Als rechter houd je dan een vinger aan de pols en kun je de vooruitgang van deze jongeren monitoren.”

Plaisier was het hiermee eens. Daarnaast is het hebben van een vaste rechter op de zaak een ‘rots in de branding’ voor de jongvolwassenen, stipte zij een ander punt aan uit het onderzoek. Door middel van presentaties als die van Plaisier krijgen magistraten meer inzicht in de ISD-problematiek en de jongste ontwikkelingen op dit gebied. BIJWONEN OF FACILITERENOok op andere rechtbanken, (ressorts)parketten en hoven worden voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. Bent u rechter of officier en wilt u ook graag een informatiebijeenkomst over ISD bijwonen of faciliteren? Neem dan contact op met Jessica Schmitz (n.j.schmitz@minvenj.nl).

“Het hebben van een vaste rechter op de zaak is een rots in de branding voor

de jongvolwassenen.”

‘Wonen, werken, wijf’Voorafgaand aan de werkconferen-tie peilden we de meningen in het werkveld. De prikkelende citaten in de videoboodschap zetten de deel-nemers meteen op scherp. We halen nog enkele uitspraken voor u terug.

“De ISD­maatregel geeft rust aan de ISD’er en daarmee een mogelijkheid om echt problemen aan te pakken. De maatregel geeft ook rust aan de maat­schappij, het betekent dat mensen twee jaar lang in goede handen zijn.”METTE JÖBSIS, RECHTER

“De ISD­maatregel werkt omdat het een totaalpakket is. Toewerken naar de 3 W’s: wonen, werken, wijf.”GEDETINEERDE ISD, PI ALMERE

“Vroeger was ik vrij kritisch op de ISD­maatregel, een forse maatregel voor geringe feiten. De laatste jaren ben ik ervan overtuigd geraakt dat ISD een kans kan bieden voor jonge veel­plegers die we via ambulante trajecten niet bereiken.”KAREL VAN DUIVENBOODEN, MANAGER VEILIGHEIDSHUIS REGIO UTRECHT

KANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 5Film ISD

‘Ultimum remedium moet optimum remedium worden’

STAATSSECRETARIS VAN VEILIGHEID EN JUSTITIE KLAAS DIJKHOFF:

6 Interview

Hoe kijkt u aan tegen de ISD-problematiek?“Het betreft een van de lastigste doelgroepen in de justitiële inrichtingen. ISD’ers zijn mensen die vaak kampen met een enorme hoeveelheid problemen. Als je naar hun levenswandel kijkt, word je niet echt vrolijk: psychische problemen, een laag IQ, versla-ving aan drank of drugs, geen baan, geen dak boven het hoofd, schulden, verstoorde familierelaties... Geen wonder dat ze telkens opnieuw in aanraking komen met politie en justitie. Het zijn mensen die al tig keer een celdeur achter zich hebben horen dicht-vallen, in verschillende justitiële inrichtingen. Of voor wie dan maar weer eens een zorgtraject wordt geprobeerd. En als dat niet lukt, toch maar weer een paar maanden cel... En zo maar door. Niet voor niets worden ze ook wel ‘draaideurcriminelen’ genoemd.”

Hoe beoordeelt u het effect van de ISD-maatregel tot nu toe?“De cijfers wijzen uit dat er een behoorlijk verschil is tussen veelplegers die een reguliere, korte vrij-heidsstraf hebben uitgezeten en veelplegers die de ISD-maatregel kregen opgelegd. Van die eerste groep blijkt na twee jaar 85 procent te zijn teruggevallen in crimineel gedrag; van de groep ISD’ers 74 pro-cent. Dat scheelt de samenleving echt al een hoop ellende. Mijn complimenten dus voor de inzet, het vakmanschap en vooral ook de volharding van de ketenpartners. Het vereist nogal wat om met deze ISD-klanten te werken, om ze te blijven motiveren om toch vooral dóór te zetten.”

Is er ruimte voor verbetering?“Ik ben van mening dat we de ISD-maatregel nóg effectiever kunnen maken. Bijvoorbeeld door tijdig de extramurale fase – de voorbereiding op terugkeer in de maatschappij – in te zetten. Dat betekent onder meer: passende huisvesting regelen, de juiste zorg op maat bieden, indien nodig schuldhulpverlening in gang zetten. Het is ontzettend belangrijk dat die extramurale fase naadloos aansluit op het vervolg-traject: de nazorg door de gemeente. Uit onderzoek blijkt verder dat de ISD-maatregel voor jongvol-wassenen nog niet voldoende wordt benut. De ISD wordt ook voor hen nog te zeer gezien als ultimum remedium – iets wat je pas oplegt als al het andere niet blijkt te werken. Ik wil dat de ISD-maatregel voor bepaalde jongvolwassen veelplegers gaat gelden als optimum remedium – de beste aanpak!”

Wat is daar voor nodig?“Belangrijk is dat de aansluiting tussen straf en zorg goed verloopt. Die aansluiting wil ik verbeteren door op te trekken met mijn ambtgenoot bij VWS, bijvoorbeeld de VNG en lokale partijen intensief te betrekken. Als het specifiek om jongvolwassenen gaat is de keten gebaat bij heldere voorlichtingsrap-portages, die OM en rechters ervan kunnen over-tuigen dat de ISD voor deze jongvolwassene echt de beste aanpak is. We gaan werken met vaste casusre-gisseurs, die de jongvolwassene gedurende het hele ISD-traject blijft volgen. Die nieuwe aanpak gaan we na de zomer beproeven in enkele pilots.”

Is het denkbaar dat de ISD-maatregel wordt aangescherpt?“Op dit moment verkennen we de mogelijkheid tot verlenging. Tot nu toe kan de maatregel voor maximaal twee jaar worden opgelegd. Hoe moet die verlenging er uit komen te zien? Moet daarvoor een toets door de rechter plaatsvinden? Moet je de rechter de mogelijkheid bieden de ISD-maatregel voorwaardelijk te beëindigen, zodat je op die manier de periode van toezicht kunt verlengen? Die vragen zijn onderdeel van de brede verkenning die op dit moment bij het ministerie van Veiligheid en Justitie plaatsvindt en daarin zullen de uitkomsten van de werkconferentie zeker worden meegenomen.”

Klaas Dijkhoff (1981) is sinds 20 maart 2015 staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. In die hoedanigheid is hij politiek verantwoordelijk voor de Inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD). Hoewel hij trots is op de behaalde resul-taten met de ISD-maatregel, signaleert Dijkhoff ook ruimte voor verbetering.

KANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 7Interview

De�nitie voor meerderjarige veelplegers per 1 januari 2014

Jongvolwassen ZAV

ISD Maatregel

Huidige ISD’er

Locaties voor ISD

Recidivisten ex-ISD Aantal jongvolwassenen (18-24 jr) (Zeer Actieve Veelpleger)periode 2003-2011

Veelpleger Zeer actieve veelpleger

10+ misdaadfeiten in criminele verleden.

Is een persoon van 18 jaar of ouder die in zijn gehele criminele verleden processen- verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor in totaal meer dan tien misdrij�eiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrij�eit.

Is een persoon van 18 jaar of ouder die over een periode van vijf jaren processen-verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor meer dan tien misdrij�eiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrij�eit.

Stelselmatige daderIs een persoon die op grond van art. 38m Sr in aanmerking komt voor een maatregel tot plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders en die bovendien valt onder de in deze richtlijn gegeven de­nitie van een zeer actieve veelpleger.Bron: OM richtlijn voor strafvordering bij meerderjarige veelplegers (in het bijzonder de vordering van de ISD-maatregel bij stelselmatige daders) (2013R017)

900

1050

1200

1350

1500

‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11

Bron: Factsheet WODC, 2012

Werkloos

Man

VerslavingHuisvestingFinancieelPsychisch

Relaties

Voorfase Intramurale fase Extramurale fase Nazorg

70%80%

40%50%46%40%

90%80%

50%50%43%40%

94%Man Grootste groep:

Marokkanen

Lager onderwijs

Geboren in NL

98%

60%40%

40%

93%85%

74%

ISD in cijfers

Geboorteland

10%

90%

Recidivisten na reguliere straf(korte onvoorwaardelijke vrijheidsstraf)

Grootste groepen:Surinamers enMarokkanen

Lager vervolgonderwijszonder diploma

40%

21 40

Gem. lee�ijd Gem. lee�ijd

Deze ZA veelplegers zijn geanalyseerd met de oude de­nitie

11041187 1202

1239

1351

1397 14151329

1257

Almere

Ro�erdamHoogvliet

Nieuwegein

Veenhuizen

Zutphen

Zwolle

Si�ard

Vught

Zoetermeer

(Na 6 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 2 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 2 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 6 jaar,uitstroom voor 2009)

85%

+10 misdrijven Misdrijven over periode van 5 jaar

100%

DagbestedingBasisregime +

motivatie

Re-integratietraject

ZorgstrajectZorg op maat in de

gemeente

start met trajectAanhouden, signaleren,agenderen

8 Facts

De�nitie voor meerderjarige veelplegers per 1 januari 2014

Jongvolwassen ZAV

ISD Maatregel

Huidige ISD’er

Locaties voor ISD

Recidivisten ex-ISD Aantal jongvolwassenen (18-24 jr) (Zeer Actieve Veelpleger)periode 2003-2011

Veelpleger Zeer actieve veelpleger

10+ misdaadfeiten in criminele verleden.

Is een persoon van 18 jaar of ouder die in zijn gehele criminele verleden processen- verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor in totaal meer dan tien misdrij�eiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrij�eit.

Is een persoon van 18 jaar of ouder die over een periode van vijf jaren processen-verbaal tegen zich opgemaakt zag worden voor meer dan tien misdrij�eiten, waarvan ten minste één misdrijf in de laatste twaalf maanden, terug te rekenen vanaf de pleegdatum van het laatst gepleegde misdrij�eit.

Stelselmatige daderIs een persoon die op grond van art. 38m Sr in aanmerking komt voor een maatregel tot plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders en die bovendien valt onder de in deze richtlijn gegeven de­nitie van een zeer actieve veelpleger.Bron: OM richtlijn voor strafvordering bij meerderjarige veelplegers (in het bijzonder de vordering van de ISD-maatregel bij stelselmatige daders) (2013R017)

900

1050

1200

1350

1500

‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11

Bron: Factsheet WODC, 2012

Werkloos

Man

VerslavingHuisvestingFinancieelPsychisch

Relaties

Voorfase Intramurale fase Extramurale fase Nazorg

70%80%

40%50%46%40%

90%80%

50%50%43%40%

94%Man Grootste groep:

Marokkanen

Lager onderwijs

Geboren in NL

98%

60%40%

40%

93%85%

74%

ISD in cijfers

Geboorteland

10%

90%

Recidivisten na reguliere straf(korte onvoorwaardelijke vrijheidsstraf)

Grootste groepen:Surinamers enMarokkanen

Lager vervolgonderwijszonder diploma

40%

21 40

Gem. lee�ijd Gem. lee�ijd

Deze ZA veelplegers zijn geanalyseerd met de oude de­nitie

11041187 1202

1239

1351

1397 14151329

1257

Almere

Ro�erdamHoogvliet

Nieuwegein

Veenhuizen

Zutphen

Zwolle

Si�ard

Vught

Zoetermeer

(Na 6 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 2 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 2 jaar,uitstroom voor 2009)

(Na 6 jaar,uitstroom voor 2009)

85%

+10 misdrijven Misdrijven over periode van 5 jaar

100%

DagbestedingBasisregime +

motivatie

Re-integratietraject

ZorgstrajectZorg op maat in de

gemeente

start met trajectAanhouden, signaleren,agenderen

KANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 9Facts

VERLENGING DUUR ISD­MAATREGEL, EEN GOED IDEE?

Ondanks de successen zijn de recidivecijfers van ISD’ers nog steeds vrij hoog. De oplossing zou kunnen zijn om de duur van de maatregel, nu maximaal twee jaar, te verlengen.

Is twee jaar lang genoeg om een ISD’er te behandelen en voor te bereiden op een succesvolle terug-keer in de maatschappij? In veel gevallen zouden behandelaars lan-

ger de tijd willen hebben, maar hoe lang zou dat dan moeten zijn? Is drie of vier jaar dan wél genoeg? Staat de ISD-maat-regel na verlenging dan nog in verhou-ding tot een strafmaatregel als TBS? Hoe zullen rechters reageren als mogelijkheid tot verlenging bestaat? Zullen zij de maatregel dan nog wel opleggen? En hoe zit het met de proportionaliteit?

FRUSTRERENDHet zijn vragen die ter discussie wor-den gesteld als het gaat om verlenging van de duur van de ISD-maatregel. De praktijk, blijkt ook weer tijdens deze sessie, wijst uit dat behandelaars vaak langer de tijd zouden willen hebben om met een ISD’er aan de slag te kunnen. De problematiek van een ISD’er is vaak zeer

complex, de motivatie om een zorgtra-ject te doorlopen is bij dergelijke perso-nen ver te zoeken. Hoe frustrerend is het dan te moeten stoppen op het moment dat er eindelijk schot in de zaak lijkt te zitten? Simpelweg omdat de termijn van maximaal twee jaar is verstreken.

UITZONDERLIJKE GEVALLENDe oplossing is maatwerk, wordt ge-opperd. In uitzonderlijke gevallen met uitzicht op succes, zou de ISD-maatregel verlengd moeten kunnen worden. Dat het helpt, blijkt bijvoorbeeld uit geval-len waarbij een ISD’er na afloop van de maatregel bij de reclassering terecht-komt, omdat er nog een andere straf open stond. Dat zijn nu nog toevals-treffers. Maar hoe leg je in wetten vast dat je in het ene geval wilt verlengen en in het andere geval niet? Een oplossing zou kunnen zijn om rechters de moge-lijkheid te bieden om de ISD-maatregel voorwaardelijk te beëindigen, zodat er in

ieder geval een juridisch kader blijft om de behandeling voort te zetten. Ook is de mogelijkheid geopperd om dit in een civielrechtelijk kader te doen.

EFFICIENCYAl filosoferend over verlenging blijkt dat de daadwerkelijke behandeltijd binnen de tijdsduur van twee jaar in werke-lijkheid veel korter is. Het stellen van de juiste diagnoses en de soms lange wachttijden tijdens het behandeltraject werken vertragend. De tijd die die zaken in beslag nemen, vallen binnen de twee jaar van de opgelegde ISD-maatregel. Zou het daarom niet beter zijn om in het voortraject, tijdens de maatregel en in het natraject, de efficiency en de aansluiting zodanig te verbeteren dat de behandeltijd optimaal benut wordt?Dan is verlenging wellicht niet noodza-kelijk.

10 thema 1

HOE BEREIK JE DE NIEUWE VEELPLEGER?Het zijn slimme jonge jongens, ze zijn lastig te pakken. Ze zijn niet verslaafd aan drugs en alcohol zoals de klassieke veelpleger, maar aan status en geld. Hoe krijg je deze groep in beeld? Hoe help je ze op het rechte pad? Geen BMW, maar ISD.

“Tijd en aandacht, ook van psycholo­gen, is belangrijk om tot gedragsver­andering te komen bij deze groep.” HELEEN RUTGERS, PLAATSVERVAN-GEND HOOFD OFFICIER VAN JUSTITIE OM MIDDEN-NEDERLAND

“Loslaten is voor hen een stap terug. Je gaat met deze groep een ander soort gesprek aan. Je moet duidelijk maken dat status niet uitmaakt, dat het niet belangrijk is van welk merk je tasje is.” METTE JÖBSIS, RECHTER

“Samengevat: hoe krijg je bij deze groep hun criminele carrière in beeld? Bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe deze jongeren zonder baan aan van die dure spullen komen. Vervolgens tijdens de ISD­maatregel investeren: hoe bied je deze jongeren een ander perspectief?” MANON NOOTEBOOM, OM 

“Óf je moet voor de nieuwe veelpleger de criteria aanpassen zodat ze sneller het ISD­traject in kunnen. Óf je moet zovéél informatie vergaren dat je aan de harde criteria voor veroorde­ling komt.” WILLEM HUP, HULP-OFFICIER VAN JUSTITIE, POLITIE HAARLEM

“We moeten meer investeren in deze groep, ons richten op wat wél mogelijk is bij deze jongeren. Ik zou als psycholoog graag meer de verdieping in gaan met hen, meer tijd krijgen.” AMPARA BOUWENS, PI ALMERE

KANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 11thema 2

NAZORG VOOR EX­ISD’ERSDe ISD-maatregel kan voor maximaal twee jaar worden opgelegd. Na twee jaar wordt de maatregel beëindigd en moet de ex-ISD’er zichzelf zien te redden.

WAT KNELT HET MEEST?• Grote diversiteit van nazorgfaciliteiten bij gemeen-

ten, geen landelijk beleid• Problemen met regiobinding: terugkeer moet in

laatst ingeschreven gemeente. Geen nieuwe kans in andere gemeenten mogelijk

• Niet alle partners worden op tijd betrokken bij het nazorgtraject

• Onvoldoende duidelijk wie de regie heeft• Kosten nazorg voor rekening eigen risico cliënt

SJOUKJE LUIJSTERBERG, NAVODIC KENTRON GROEP, RECLASSERING“In het nazorgtraject zijn er regelmatig te weinig woonvoorzieningen beschik-baar. Die verantwoordelijkheid moeten gemeenten en woningbouwverenigin-gen op zich nemen. Daarnaast is een cliënt na twee jaar ineens financieel zelf verantwoordelijk. Dan krijg je pijnlijke situaties waarin iemand de keuze heeft voor een nieuwe flatscreentelevisie of het betalen van zijn eigen risico voor ambulante zorg. Dan is de keuze snel gemaakt.”

TEUN DE FREL, VEILIGHEIDSHUIS HAAGLANDEN“We leven in een maatschappij die is gericht op zelfredzaamheid, maar deze groep kan het niet alleen. Na twee jaar wordt iemand helemaal losgelaten. Ik pleit voor goede nazorg voor deze men-sen. Denk aan een mentor, een curator, uitbreiding van de rechterlijke macht. Ook een meer bevoogdende en laag-drempelige zorg voor deze groep is wat mij betreft wenselijk.”

LEEN DE REGGE, PI VUGHT“Onlangs had ik een cliënt die op de wachtlijst stond voor begeleid wonen, maar omdat de ISD-maatregel afliep, stond hij ineens op straat. Dat is een vreemde knik. Na twee jaar stopt abrupt de financiering door justitie en is er geen geld meer voor begeleiding en zorg. Ik zou voorstander zijn van huisvesting die lijkt op een PI zonder muren, waar dagbesteding, gezelligheid en structuur is. Dat ontbreekt nog in Nederland.”

Deelnemers gaan met elkaar in gesprek over wat er beter kan bij de nazorg van ex-ISD’ers. Wat zijn de belangrijkste knelpunten? Drie deelnemers aan het woord.

“Een nieuwe flatscreen of het betalen van eigen

risico voor ambulante zorg? Dan is de keuze

snel gemaakt.”

12 thema 3

EEN PASSENDE SANCTIE?Is de ISD-maatregel voor jongvolwassen veelplegers een passende sanctie? Conclusie: de ISD-maatregel kán werken, maar er moet veel gedaan worden. Onder meer op het gebied van diagnostiek, motivatie en beeldvorming.

DIAGNOSEDe kern voor jonge veelplegers ligt in gedragsverandering. De eerste maanden van een traject zijn belangrijk, want juist daar wordt veel werk verricht.

IMAGODe beeldvorming van de ISD­maatregel onder jovo’s is niet goed. Onder jongeren wordt de maatregel vaak gezien als een ‘loser’­maatre­gel. Het wordt gezien als een eindstation.

BEHEERSINGWe richten ons nog te veel op beheersing en praktische invulbaarheid. Deze veelplegers krijgen nu gevange­nisstraf op gevangenisstraf. Veel van deze jongeren zijn risicomijders. We verwaarlozen de jongeren nog te vaak en we wachten te lang met het opleggen van de maatre­gel. Uiteindelijk moet je terugval toestaan en de jongeren perspectief bieden.

BESCHERMING ­ KADER ­ TIJDDe ISD­maatregel brengt een aantal dingen met zich mee: bescherming, een kader en tijd. Jongeren komen binnen met gedragsproblemen. Na eerdere versnippering van hulpverleners en straffen kan een maatregel die twee jaar duurt heel effectief zijn.

MOTIVATIENaast reclasseringsrapportage is ook ver­diepend diagnostisch onderzoek nodig. Probleem is dat jonge veelplegers vaak niet willen meewerken aan een onder­zoek. Hoe kun je ze toch motiveren? Door ze juíst de ISD­maatregel op te leggen!

SCREENINGBelangrijk is een duidelij­ke screening, zodat men een goed beeld krijgt van een jonge veelpleger. Dit wordt vaak niet voor het voetlicht gebracht. Rech­ters zien de ISD­maatregel als een laatste redmiddel. Maar wat is het beste voor een jonge veelpleger?

KANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 13thema 4

DALING OPLEGGING ISD­MAATREGELSinds 2012 is er een forse daling te zien van veelplegers die de ISD-maatregel krijgen opgelegd, terwijl door nieuwe criteria de groep veelplegers juist is gegroeid.

De deelnemers aan deze sessie waren het snel met elkaar eens: er is sprake van een groot probleem. De groep stelselmatige daders groeit – in sommi-ge regio’s is deze groep wel vervijfvoudigd – maar de ISD-maatregel wordt steeds minder vaak opge-legd. Wat zijn hiervan de mogelijke oorzaken? We zetten de belangrijkste uit deze sessie op een rij:

• De zogenaamde veelplegerslijsten, die essentieel zijn, worden vaak niet meer uitgedraaid.

• Er is een kanteling waarneembaar in de Veiligheidshuizen: van de oude doelgroepen naar een ‘Top-X aanpak’. Hierdoor wordt maar een klein gedeelte van de groep veelplegers integraal in het Veiligheidshuis besproken.

• Er doen zich voldoende justitiële kansen voor vanuit de ZSM-werkwijze. Deze worden echter niet altijd gepakt, omdat stelselmatige daders niet meer worden herkend. Men kijkt naar de zaak in plaats van het integrale dossier.

• Iedere organisatie wordt afgerekend op een andere manier, bij-voorbeeld per ‘afgedane dossier’. Die manier strookt niet per se met een persoonsgerichte aanpak.

• Veiligheidshuizen waren vroeger lokale netwerken. Door schaalvergroting is de lokale verbondenheid verdwenen en raken mensen uit het zicht.

• Calculerende verdachte (zeer actieve) veelplegers proberen tijdens zitting doelbewust ISD te vermijden.

1

2

3

4

5

6

14 thema 5

KANS80 procent van de

veel plegers krijgt de

ISD-maatregel NIET

opgelegd, terwijl de

stelselmatige dadergroep

groter is geworden.

Het bewustzijn hierover

moet groeien.

KANSMeer focus op de doel-

groep, betere voorlichting en meer specialisatie bij

ketenpartners OM en rechtbank.

DE ‘OOGST’ VAN DE DAG12 kansen

KANSISD-maatregel zo effec-tief mogelijk inzetten.

Diagnostiek zo mogelijk in het voortraject, het

inkorten van wachtlijsten. Winst boeken binnen het bestaande veld, betekent minder noodzaak om de duur van de maatregel te

verlengen.

KANSHet is wenselijk om het

zorgtraject te verlengen

voor ISD’ers. Maar beter

dan in een strafrechtelijk

kader kan dat misschien

civielrechtelijk. Is het

onderzoeken waard.

KANSZorg voor meer bekend-

heid over de ISD-maatre-

gel bij rechters en officie-

ren, bijvoorbeeld door ze

jaarlijks uit te nodigen

voor (verplichte) informa-

tiebijeenkomsten.

KANSDe nieuwe ‘bling-bling’

veelpleger moet overtuigd worden van een andere route. Dat het leven niet

draait om status, ook al voelt het als een stap terug om een BMW in te ruilen voor een tweede-

hands Fiat Panda.

KANSEr is geld nodig voor intensieve psychologische begeleiding, bijvoorbeeld een uur in plaats van twintig minuten. Passen-de behandelingen en pro-gramma’s bieden binnen het traject en het sociale netwerk betrekken.

KANSDe reclassering moet rap-portages afstemmen met gemeenten, de ISD-in-

richting en justitierappor-tage. Dit zorgt voor betere onderbouwing waarom

voor die specifieke jonge-re de ISD-maatregel de

BESTE oplossing is.

KANSEen leading actor, bij-

voorbeeld de gemeente, moet de regie nemen.

Ook het ministerie van Binnenlandse Zaken

en VNG moeten een rol spelen.

KANSBelangrijk voor jonge

veelplegers: houd ze niet te lang binnen en geef ze de mogelijkheid om terug

te vallen. Gebruik dat gegeven ook in je

programma, naast bijvoorbeeld scholing.

KANSPatroon van zorgvermij-

ding moet al zichtbaar zijn vóór de eerste Raad-kamer. Dit kan door de cliënt in beeld te laten

brengen door een onaf-hankelijke deskundige.

KANSHuisvesting is cruciaal

voor goede zorg. Eerst een dak boven je hoofd, van

daaruit ga je verder.

KANS | de isd-maatregel | 9 juni 2015 15Adviezen

MANON NOOTEBOOM - Openbaar MinisterieEYEOPENER“Er wordt nu weinig psychologische begeleiding ingezet, ik hoorde vandaag over 1 fte psycholoog op 48 stelselmati-ge daders. Juist in de beginfase van het ISD-traject zijn intensieve gesprekken met de jonge veelplegers nodig om het ‘haak-je’ te vinden voor gedragsverandering.”

FREEK VAN LIEMPD - PI Vught EYEOPENER “Voor mij was het een schokkende bevestiging dat het soms te lang duurt voordat iemand de ISD-maatregel krijgt opgelegd. Dat moet echt in een eerder stadium. Dan voorkom je recidive en een hoop gesol.”

CARINNE MARSE - Rechterlijke MachtEYEOPENER“Het is prettig om met zoveel disciplines bij elkaar te zijn, want iedereen kijkt vanuit zijn eigen vakgebied naar de ISD-maatregel: wij met een juridische blik, een ISD’er vanuit de praktijk. Door elkaars invalshoek te horen, krijg je meer begrip voor elkaars insteek.”

ANNEMARIE BRAND - Nederlandse Orde van Advocaten EYEOPENER “Mensen vanuit verschillende branches signaleren andere dingen, dat verraste mij. De nieuwe veelpleger bijvoorbeeld: instanties in de verslavingszorg komen hem niet tegen. Is dat omdat hij niet verslaafd is of omdat hij simpelweg niet op de radar verschijnt?”

FRANK DEN OUDEN - Reclassering EYEOPENER “We denken nog te veel in schotten: de fase vóór het traject, waarin wij als re-classering en gemeente betrokken zijn, de fase van de veroordeling waarin we het contact weer helemaal verliezen, en dan de fase erna. Dat moet vloeiender.”

KITTY BERGACKER - Gemeente Eindhoven EYEOPENER “De gebrekkige informatievoorziening rondom veelplegers is me echt opgeval-len. We moeten ernaar streven zoveel mogelijk te weten te komen over jon-geren, zodat ze beter begeleid kunnen worden. Informatie vanuit de familie, school en justitie moet samenkomen.”

WELKE NIEUWE INZICHTEN NEMEN WE MEE?

16 Eyeopeners