Magisterski Trud Marija Zlateva

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ” – БИТОЛА

ФАКУЛТЕТ ЗА БЕЗБЕДНОСТ – СКОПЈЕ

М А Г И С Т Е Р С К И Т Р У Д

ВЛИЈАНИЕТО НА СИРОМАШТИЈАТА НА

ПОЈАВАТА НА ОДРЕДЕНИ ОБЛИЦИ НА

ИМОТЕН КРИМИНАЛИТЕТ

Ментор: Кандидат:

Проф. д-р Весна Димитриевска Марија Златева

Скопје, 2013 год.

Влијанието на сиромаштијата на појавата на одредени облици на имотен криминалитет

2

ТЕМА:

ВЛИЈАНИЕТО НА СИРОМАШТИЈАТА НА ПОЈАВАТА

НА ОДРЕДЕНИ ОБЛИЦИ НА ИМОТЕН

КРИМИНАЛИТЕТ

Ментор: Проф. д-р. Весна Димитриевска

членови на комисијата: Проф. д-р Борис Мургоски и

Проф. д-р Миодраг Лабовиќ датум на одбраната: датум на промоцијата:

наука од која се стекнува магистериумот:


3

ВЛИЈАНИЕТО НА СИРОМАШТИЈАТА НА ПОЈАВАТА

НА ОДРЕДЕНИ ОБЛИЦИ НА ИМОТЕН

КРИМИНАЛИТЕТ

Апстракт

Главен предмет на обработка во магистерскиот труд е влијанието на

сиромаштијата на појавата на одредени облици на имотен криминалитет.

Во трудот ќе се направи обид за дескрипција на релацијата помеѓу

сиромаштијата и имотниот криминалитет, односно, опис на влијанието на

сиромаштијата кај одредени облици на имотниот криминалитет, конкретно кај

кражбите, тешките кражби, разбојништвата и разбојничките кражби.

Главната цел која треба да се постигне со трудов е утврдување на појавата

на сиромаштијата на појавата на одредени облици на имотен криминалитет.

Клучни зборови:

Невработеност, Кривични дела, Имот,

Кражба;


4

IMPACT OF POVERTY TO THE EMERGENCE OF

CERTAIN FORMS OF PROPERTY CRIME

Abstract:

Main object of processing in the thesis is the impact of poverty on the occurrence

of certain forms of property crime.

Here, we will attempt to make description of the relationship between poverty and

property crime, i.e., a description of the impact of poverty among certain forms of property

crime, specifically theft, heavy theft, ruffian and ruffian theft.

The main goal that should be achieved with this thesis is determining the impact of

poverty on the emergence of certain forms of property crime.

Key words:

Unemployment,

Crime acts,

Property,

Theft.


5

И З Ј А В А

на студентот

Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував

позитивните законски прописи од областа на заштитата на интелектуалната

сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги

почитувам методолошките стандарди. Изјавата ја давам под полна материјална и

кривична одговорност.

Изјавил:

_____________________________


6

Содржина:

Вовед: ..................................................................................................................... 11

ОПШТ ДЕЛ ..................................................................................................................... 12

Глава 1: ТЕОРИСКА ЕЛАБОРАЦИЈА НА ПРОБЛЕМОТ .......................... 13

1.1. Теоретска елаборација на сиромаштија .......................................................... 13

1.2. Историски осврт на сиромаштијата ................................................................ 14

1.3. Дефинирање на сиромаштијата ....................................................................... 17

1.4. Концепти и мерење на сиромаштија ............................................................... 19

1.5. Линии на сиромаштија ..................................................................................... 21

1.6. Сиромаштијата во Македонија ........................................................................ 23

1.7. Општествени последици на сиромаштијата ................................................... 26

Глава 2: ТЕОРЕТСКА ЕЛАБОРАЦИЈА НА КРИМИНАЛИТЕТОТ........... 30

2.1. Исторски осврт на криминалитетот ................................................................ 31

2.2. Дефинирање на криминалитетот..................................................................... 31

2.3. Видови на криминалитет ................................................................................. 32

2.3.1. Имотен криминалитет ......................................................................... 36

2.4. Тешка кражба .................................................................................................... 39

2.4.1. Видови на тешки кражби ..................................................................... 40

Провали во станови и куќи ............................................................ 40

Провали во продавници ................................................................. 40

Провали во деловни простории ..................................................... 41

Провали во трафики ...................................................................... 41

Провали во магацини..................................................................... 41

Провали во викендички ................................................................. 41

Провали во цркви .......................................................................... 42

Провали во хотели ......................................................................... 42

Провали во кампови ...................................................................... 42

Кражба на моторни возила ............................................................ 42

Провала во возила ......................................................................... 42

2.4.2. Видови обични кражби ........................................................................ 43

Џебни кражби ................................................................................ 43


7

2.4.3. Разбојништво ......................................................................................... 44

2.4.4. Изнуда .................................................................................................... 45

2.4.5. Уцена...................................................................................................... 45

2.4.6. Лихварство ............................................................................................ 46

Глава 3: КРИМИНОГЕНИ ФАКТОРИ................................................................ 47

3.1. Дезорганизирано семејство како криминоген фактор .................................. 48

3.2. Материјалната состојба како криминоген фактор ......................................... 48

3.3. Односите во семејството како криминоген фактор....................................... 49

3.4. Образованието како криминоген фактор ....................................................... 50

Глава 4: ВЛИЈАНИЕТО НА СИРОМАШТИЈАТА НА ПОЈАВАТА НА

ОДРЕДЕНИ ОБЛИЦИ НА ИМОТЕН КРИМИНАЛИТЕТ .... 51

4.1. Сиромаштијата како фактор за појавата на имотниот криминалитет ......... 51

4.2. Одредени глобални показатели на социјалните противречности поврзани

со сиромаштијата и криминалитетот ............................................................. 54

4.3. Сиромаштија, економски прилики и имотниот криминалитет .................... 55

4.4. Поврзаноста на криминалитетот со општествените односи и структура .... 56

4.5. Теорија на левиот реализам: Општествената структура и имотниот

криминалитет .................................................................................................... 58

4.6. Општествената нееднаквост и имотниот криминалитет .............................. 61

Глава 5: ПРЕВЕНЦИЈА НА СИРОМАШТИЈАТА И МОТНИОТ

КРИМИНАЛИТЕТ ............................................................................... 62

5.1. Превенција на криминалитет........................................................................... 62

5.2. Превентивни мерки кои ги презема МВР во Република Македонија ......... 63

5.3. Превентивни мерки од страна на граѓаните................................................... 65

5.4. Имплементација на политиките за социјалната инклузија и борбата против

сиромаштијата ................................................................................................... 67

5.5. Намалување на сиромаштијата ........................................................................ 69

5.6. Стратегии за намалување на сиромаштијата .................................................. 71

Глава 6: МЕТОДОЛОШКИ ПРИСТАП КОН ИСТРАЖУВАНИОТ

ПРОБЛЕМ................................................................................................ 74

6.1. Формулација на проблемот.............................................................................. 74


8

6.2. Определување на предметот на истражување ............................................... 77

6.2.1. Теоретско одредување на предметот .................................................. 78

6.2.2. Појмовно-категоријален апарат .......................................................... 84

6.2.3. Операционално определување на предметот..................................... 85

6.2.4. Дисциплинарно одредување на предметот ........................................ 85

6.2.5. Временско и просторно одредување на предметот ........................... 86

6.3. Цели на трудот .................................................................................................. 86

6.4. Хипотетичка рамка на истражувањето ............................................................ 86

6.5. Начин на истражување ...................................................................................... 87

6.6. Научно и општествено значење на истражувањето ...................................... 88

ИСТРАЖУВАЧКИ ДЕЛ ............................................................................................. 90

Глава 7: ИСТРАЖУВАЧКИ ДЕЛ .......................................................................... 91

1. Анализа на сиромаштијата во Република Македонија во периодот 2006-

2010 година........................................................................................................ 91

1.1. Анализа на сиромашни и социјално исклучени групи согласно со

животниот стандард (примањата, издатоците) и пристапот до

материјални и нематеријални добра ................................................... 94

2. Анализа на имотниот криминалитет во Република Македонија ................. 96

2.1. Движење на криминалитетот во Република Македонија во

периодот 2006- 2010 година ................................................................ 97

3. Анализа на состојбата во КПД Идризово за кривични дела извршени од

страна на сиромашни сторители ................................................................... 101

4. Статистички постапки .................................................................................... 108

5. Анализа на добиените резултати....................................................................... 108

6. Заклучни согледувања .................................................................................... 116

БИБЛИОГРАФИЈА ................................................................................................... 119

1. Книги................................................................................................................ 119

2. Списанија......................................................................................................... 122

3. Закони .............................................................................................................. 122


9

Список на графикони:

Графикон 1: Процент на сиромашни лица во Република Македонија за периодот

2006-2010 година ....................................................................................... 93

Графикон 2: Движење на криминалитетот во Република Македонија во периодот

2006- 2010 година ...................................................................................... 98

Графикон 3: Сторители на кривични дела во периодот 2006-2010г. ........................... 99

Графикон 4: Стапка на криминалот на 100.000 жители ................................................ 99

Графикон 5: Испитаници според имотен статус и сторени имотни кривични дела . 102

Графикон 6: Вработеност/невработеност и кривични дела......................................... 103

Графикон 7: Материјален статус/место на живеење и кривични дела....................... 104

Графикон 8: Материјален статус/образование и кривични дела ................................ 105

Графикон 9: Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела......... 106

Графикон 10: Вработеност / невработеност / образование и кривични дела ............ 107

Графикон 11: Поврзаноста помеѓу имотниот статус и имотните и други кривични дела109

Графикон 12: Вработеност/невработеност и кривични дела....................................... 110

Графикон 13: Материјален статус/место на живеење и кривични дела..................... 111

Графикон 14: Материјален статус/образование и кривични дела .............................. 112

Графикон 15: Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела....... 113

Графикон 16: Вработеност/невработеност/образование и кривични дела ................ 114


10

Список на табели:

Табела 1: Релативна сиромаштија според видот на домаќинство ................................ 94

Табела 2: Релативна сиромаштија според бројот на членови во домаќинството........ 95

Табела 3: Сиромаштија според образованието на главата на домаќинството............. 95

Табела 4: Релативна сиромаштија според економскиот статус на членовите во

домаќинството............................................................................................... 96

Табела 5: Сторители на кривични дела во периодот 2006-2010г.................................. 99

Табела 6: Стапка на криминалот на 100.000 жители...................................................... 99

Табела 7: Кривични дела против имотот....................................................................... 100

Табела 8: Податоци за сторители на имотните кривични дела ................................... 101

Табела 9: Испитаници според имотен статус и сторени имотни кривични дела ...... 102

Табела 10: Вработеност/невработеност и кривични дела............................................ 103

Табела 11: Материјален статус/место на живеење и кривични дела .......................... 104

Табела 12: . Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела .......... 106

Табела 13: Поврзаноста помеѓу имотниот статус и имотните и други кривични дела ... 109

Табела 14: Вработеност/невработеност и кривични дела............................................ 110

Табела 15: Материјален статус/место на живеење и кривични дела .......................... 111

Табела 16: Материјален статус/образование и кривични дела ................................... 112

Табела 17: Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела ............ 113


11

ВВООВВЕЕДД

Од првите обиди за определувањето на поимот на криминалитетот, низ

долготрајната историја до денес, не е постигната целосна согласност што и кои

појави треба да се третираат како криминалитет, што се треба да се опфати во

неговиот поим. Општеството го дефинира криминалот како кршење на едно или

повеќе правила или закони за коишто некоја управна власт или сила на крај може да

пропише казна. Криминалитетот е општествена појава која се јавува на определен

степен од развојот на општеството и што претставува криминалитетот определува

секое општество за себе. Под имотен криминалитет по правило се подразбираат

кривични дела кој се насочени кон противправно присвојување туѓи ствари или

права, односно противправно прибавување имотна корист за себе или за друг додека

сиромаштијата е една општа или парцијална состојба на луѓето, односно семејствата,

општествените слоеви или други групи кога нивниот животен стандард е на работ на

егзистенцијата. Во врска со дефинирањето на проблемот на сиромаштијата нема

единствен став од причина што од научен аспект сиромаштијата тешко може да се

дефинира, затоа што таа треба да се одредува според висината на примањата бидејќи

за одредување на поимот „сиромашен„ се употребуваат субјективни и објективни

елементи.

Мотивот за разработка на оваа тема се состои во фактот што поврзаноста

помеѓу сиромаштијата и различните облици на имотен криминалитет е се поголема.

Во овој магистерски труд ќе се анализира имотниот криминалитет, сиромаштијата

како и релацијата помеѓу сиромаштијата и имотниот криминалитет, односно ќе се

побара одговор на прашањето: Дали сиромашните лица повеќе извршуваат имотни

кривични дела и кои кривични дела најчесто ги извршуваат. Притоа ке биде

изработена анализа на сиромаштијата и имотниот криминалит во Република

Македонија во периодот 2006-2010 година како и анализа на состојбата во КПД

Идризово за кривични дела извршени од страна на сиромашни сторители.


12

ОПШТ ДЕЛ


13

ГГллаавваа 11::

ТТЕЕООРРИИССККАА ЕЕЛЛААББООРРААЦЦИИЈЈАА ННАА ППРРООББЛЛЕЕММООТТ

1.1. Теоретска елаборација на сиромаштија

Сиромаштијата е сложена социјална појава. Се појавила оној момент кога

општеството почнало да се дели на оние кои поради различни причини

приссвојувале и трошеле од општествените добра многу повеќе отколку што им

било потребно за нормален живот, и оние кои се соочувале со задоволување на

елементарните потреби за да преживеат. Целокупната историја може да се

интерпретира и како борба за поделба на матријалното богаство. Кога ќе кажаеме

сиромаштија мислиме, ма меповолна состојба во која се нашол подинецот или

семејството. Тој збор сугерира дека на тие луѓе треба да им се помогнеза излезат од

таа состојба во која им е загрозен животот.

Да се биде сиромашен, навистина е непријатна состојба. Некои

сиромаштијата не ја гледаат само во матријалните потрби, како што е храната или

домувањето, туку и во сферата на културните потреби и социјалното исклучување,

кое подразбира одрекување или нереализација на социјалните правакои ги има секој

поединец на одреден стандард на живеење и вклучување во општествените текови и

институции.

Тоа значи дека принципите за кои се залагаат демократските општества не

станале реалност. Да се биде сиромашен во богато општество можеби не е исто и да

се биде сиромашен во сиромашно општество, но некои карактеристики се заеднички

за сите сиромашни, без разлика каде живеаат и на кој економски и социјален степен

се наоѓа конкретното општество.


14

1.2. Историски осврт на сиромаштијата

Зборот сиромаштија има долга и широка употреба во социолошката, во

социјалната, во социјално политичката и во правната литература. Англискиот збор

poverts (сиромаштија) и францускиот збор la misere (беда, односно најтежок облик на

сиромаштија) означуваат недостаток од неопходни средства за човековиот опстанок

(храна, покрив над глава, греење, облека и обувки, лекарска заштита и слично).

Во српското и хрватското јазично подрачје во употреба се различни зборови:

,,убоги”(што буквално означува питачи, бездомници).

За да се разбере сиромаштијата треба да се направи разграничување од

другите сродни поими. Во поново време во македонското јазично подрачје се

користат и зборовите беспарица, немаштија и беда, како и синоними на зборот

сиромаштија. Таков е и поимот беда. 1 За поимот социјална исклученост често се

вели дека е нов назив за сиромаштија. Засега не може да се зборувa за усогласена и

општоприфатена дефиниција на социјалната исклученост. Социјалната исклученост

треба, пред сe, да се сфати повеќе како т.н. „чадор- концепт”, отколку како поим што

може прецизно да се операционализира. Поради ширината на концептот, сите

дефиниции на исклученоста имаат одредена мера на арбитражност и зависат од

идејната и теориската појдовност на авторите. Една од почесто цитираните

дефиниции на социјалната исклученост е онаа на Бурхарт, Ле Гранд и Пишо (1999),

која во социјално исклучени ги набројува оние членови на општеството кои не

можат да партиципираат во нормалните активности на граѓаните на тоа општество,

иако би сакале, но тоа им го оневозможуваат факторите надвор од нивна контрола.

Во оваа дефиниција акцентот е на концептот „нормални” активности и желбата на

авторите да ја разграничат недоброволната исклученост од доброволното

повлекување или самоисклученоста.2 Често пати и поимот животен стандард (низок

животен стандард) се поистоветува со сиромаштија. Постои поврзаност помеѓу овие

поими, но никако не треба да се изедначуваат. Сиромаштијата има долга историја.

Социјалната структура во текот низ целата историјата на човековото

општество доминантно го одбележува раслојувањето кое се појавува се до денес кај

1 М.Доневска, В.Димитриевска, Б.Новковска, Сиромаштија-Состојби во Македонија, Филозофки

факултет-Скопје, стр.9. 2 Социјална исклученост, Проф. д-р Зоран Шуќур, Правен Факултет, Студиски Центар за социјална работа, Универзитет во Загреб.


15

луѓето, како внатрешна организирана општествена заедница - држава, како и меѓу

целиот свет и државата. Оваа поделба се засновала на поседување на власт и моќ

изразена во општествената позиција на планирање, одлучување и реализација на

политички, економски и социјални цели односно се изразени во пристапот,

користење и располагање со општествените добра. Поделувањето во објективната

реалност се изразува во степенот на задоволување на човековите потреби. Таа

постои откако постои човекот и човековото општество, концептуално и содржински

менувајќи се низ целиот историски период. Кога човекот едвај успевал да собере

храна за да опстане во животот, сиромаштијата станувала многу изразена појава,

поврзана пред се со физичкото преживување.

До појавата на првото класно општество, продукцијата репродукцијата на

сиромаштијата била условена од неразвиеноста на факторите на производството и од

сеопштата неможност на човекот да се справи со дејствување на природните сили.

Ширењето на сиромаштијата, условена од недостатокот на природните извори, на

животни добра и од неразвиеноста на факторите на производството, особено доаѓало

до израз со појавата на поплавите, сушите, поплавите, на епидемиските болести, на

војните и на меѓусебните пресметки. Сиромаштијата е присутна и го ,,следи”

човекот низ целата негова историја, од самото појавување па се до денешен ден.

Првите размислувања за овој проблем датираат од стариот Египет и од Индија.

Релативно развиени филозофски толкувања и вредносни ставови за овој општествен

феномен првпат среќаваме во учењата на античките грчки мислители, знаејќи дека

проблемите на сиромашните слободни луѓе длабоко ги засегнувале етничките

чувства на античка Грција.3 Речиси сите антички филозофи, освен ретки исклучоци

сметале дека постоењето на богатството и сиромаштијата е природна појава, како

што се класните нееднаквости меѓу луѓето и институцијата ропство. Особено

внимание заслужуваат ставовите на Платон и Аристотел:

Платон бил противник на големите социјални нееднаквости меѓу слободните

Хелени. Има ,,две работи” вели Платон во познатото дело Држава, на кои чуварите

на државата треба да внимаваат: тоа се богатството и сиромаштијата. Едното

поттикнува луксуз, мрзливост, млитавост, а другото нискост, желба за нанесување

3 М.Доневска, В.Димитриевска, Б.Новковска, Сиромаштија-Состојби во Македонија,

Филозофки факултет-Скопје, стр.10.


16

зло, независно од љубовта за нови работи. Значајно е што тој точно го забележува

класниот антагонизам предизвикан од големите од големите материјални

нееднаквости, што претставува несомнено опасност за државата, бидејќи во него

војуваат богатите и сиромашните, што е многу поволна состојба за надворешниот

непријател. Сиромаштијата во практиката била спречувана, а последиците биле

ублажувани со помош на аграрни реформи, со бришење на долговите, со

ослободување на сиромашните од данок, со ограничување на богатењето и слично.

Државата им помагала на сиромашните кои немале семејство и кои не биле способни

за работа. Значајно е да се истакне дека социјално – заштитната дејност во грчките

држави била правно регулирана. Дури постоел специјален да нок за помош на

сиромашните.

Аристотел го набљудува проблемот на сиромаштија од гледиштето на

општествениот интерес односно на владејачката класа. Неговото толкување на

последиците од сиромаштијата е материјалистичко. Бедата вели Аристотел во

познатото дело Политика води кон востанија и злосторства, па затоа треба да се

отстрани. Аристотел не се залага за укинување на сиромаштијата, односно на

класната нееднаквост. Тој се залага за таква политика која ќе ја ублажи

сиромаштијата за да се постигне социјален мир. По тој повод вели: добро е, па дури

во интерес на богатите да се соберат вишоците од јавните приходи за да се поделат

во еден замав на сиромашните, особено ако индивидуалните делови се доволни за

купување мал неподвижен имот или барем мала трговска работилница или мало

земјиште.

Исто така проблемот на сиромаштија бил во центарот на вниманието кај

мислителите од средниот век, но во рамките на теолошките доктрини. Заштита на

сиромашните била исклучиво под патронат на црквата. Во периодот на првобитната

акумулација на капиталот, сиромаштијата на определени слоеви станувала масовна

појава. Карактеристично за овој период е што многу автори со исто значење ги

употребуваат изразите: работник, бедник и питач. Нивните образложенија може да

ги синтетизираме во наредново: станува збор за група луѓе кои имаат ист или сличен

стил на живеење, при што не може да очекуваме разлики меѓу нив. Енглес во

познатото дело „Положбата на работничката класа во Англија„ укажува на

поврзаноста на зголемениот капитал и зголемувањето на сиромашните, притоа вели:

,,зголемувањето на капиталот ги притиска работниците, претворајќи ги во питачи

принудени целото свое време да го дадат на фабриката. Социјалните мислители


17

различно го објаснуваат овој феномен, при што сугерираат различни решенија, во

согласност со своите погледи на свет и со својата вредносна ориентација. Некои дела

имаат длабока хуманистичка порака, инспирирани од суровата реалност на

англиското општество од 16 век каде што ,,овците ги изеле луѓето.” Со појавата на

првите социјалистички држави настанале на подрачје каде што не бил доволно

развиен капитализмот, каде што сиромаштијата имала масовни размери. Исклучи во

тешката економска и социјална ситуација, предизвикана од тешката општествена и

економска состојба создала поволна почва за развој на социјалните движења, каде

што човекот, неговата слобода, подобриот живот и благосостојбата се во центарот на

вниманието. Некои мислители од овој период терминот сиромаштија го заменуваат

со други термини: социјална загрозеност, социјална необезбеденост, социјална

несигурност, материјална необезбеденост и слично. Паралелно со дебатите за:

мирот, криминалот, екологијата и здравството, некои од најсилните аргументи околу

глобализацијата и човековата безбедност се однесуваат на сиромаштијата. Од друга

страна, неолибералистите ветуваат дека laissez-faire глобализацијата може да

овозможи материјален напредок за целото човештво.4 Реформистите и

трансформистите се спротивставуваат , тврдејќи дека глобализацијата базирана на

неолибералистичките основи ја одржува, па дури и ја влошува сиромаштијата,

додека алтернативните пристапи кон транспланетарната поврзаност би можеле да ги

подобрат работите. Спротивно на ова рејекционистите ги отфрлаат сите форми на

демократија, како штетни за сиромашните. Меѓутоа, сиромаштијата останува голем

проблем во светот и во 21 век.

1.3. Дефинирање на сиромаштијата

Првите обиди за дефинирање на сиромаштијата се направени во Англија

(1553), која официјално почнува да се грижи за сиромашните, дефинирајќи ја како

“состојба на луѓето на кои им недостасуваат средства за исполнување на нивните

елементарни потреби”. 5

4Јан А. Шолте, Глобализација-Критички вовед, Академски печат- Скопје, 2008год. стр. 349.

5 Encyclopedia Britannica: Macropedic volume 14, Knowledge in Depth, Founded 1768, 15th

Edition str. 935-939


18

Во Германија, на пример, Walter Hollstein и Marianne Meinhald сиромаштијата

ја дефинираат “како индивидуална или колективна состојба во која на еден дел од

популацијата не им е овозможено на пристоен начин да живее, да се храни, да

заработува, да се снабдува и да се брани”6.

Американскиот истражувач Majkl Harington, кој сиромаштијата ја поврзува со

минималното ниво на здравството, станбеното прашање, храната и школувањето,

кои денешниот степен на научните сознанија ги одредува како неопходни за живот. 7

Townsend (1979) ја дава следната дефиниција за сиромаштија:

,,Индивидуалци, семејства или групи во популацијата се во сиромаштија кога немаат

ресурси за обезбедување на видовите на исхрана, учествуваат во активностите и

имаат вообичаени услови за живот, или барем широко прифатени и одобрени во

општеството во кое живеат. Нивните ресурси се толку под нивото за една просечна

индивидуа или за семејство, така што се исклучени од вообичаените животни

обичаи, навики и активности. Најчесто користена дефиниција за сиромаштијата е

дефиницијата на статистичката служба на Европската Унија, ЕУРОСТАТ, според

која: За сиромашни се сметаат лица, семејства или групи лица чии ресурси

(материјални, културни и социјални) се на такво ниво кое ги исклучува од

минимално прифатливиот начин на живеење во земјата во која живеат. 8

Од ова што е кажано може да се рече дека сиромаштијата е една општа или

парцијална состојба на луѓето, односно семејствата, општествените слоеви или

други групи кога нивниот животен стандард е на работ на егзистенцијата. Во врска

со дефинирањето на проблемот на сиромаштијата нема единствен став од причина

што од научен аспект сиромаштијата тешко може да се дефинира, затоа што таа

треба да се одредува според висината на примањата бидејќи за одредување на

поимот „сиромашен„ се употребуваат субјективни и објективни елементи. Во

Англија, на пример, Piter Tausand е еден од првите истражувачи кој се занимавал со

дефинирањето и мерењето на сиромаштијата на научен начин.

6 Д-р Мира Зеленовиќ “Социјална угроженост”, Институт за социјална политика, стр, 8,

Београд, 1987 7 Мајкл Харингтон “Втора Америка”, стр. 240, Београд

8 М. Доневска, В. Димитриевска, Б. Новковска, Сиромаштија - Состојби во Македонија,

Филозофски факултет - Скопје, стр.58.


19

Според него, индивидуи, семејства и населби се сметаат сиромашни ако

имаат недостаток на средства кои ги исполнуваат нивните потреби да учествуваат во

општествениот живот во земјата каде живеат.

Нивните средства (примањата) се толку многу под просечно семејство или на

индивидуите, што тие се оддалечени од основниот модел на живеење и другите

активности.

1.4. Концепти и мерење на сиромаштија

Сиромаштијата постои во секоја земја, но не е доволно само да се каже дека

истата постои. За тоа колкава сиромаштија постои и кој колку е сиромашен, мора да

се обезбедат одговори, за да се измери добро состојбата на населението и да се

идентификуваат лицата кои се сиромашни.

Најшироко употребувани концепти за мерење на сиромаштијата се:

апсолутниот, релативниот и субјективниот концепт.

•Апсолутниот концепт за сиромаштија: дефинирање на апсолутната

сиромаштија била напрваена од Раунтри, Б.С. во 19 век, кој ја проучувал бедата во

Јорк, Англија. Раунтри сметал дека едно семејство живее во беда ако неговите

финансиски ресурси се недоволни да се купат минималните неопходности за

одржување само на физичкото опстојување. Раунтри ова го дефинрал како примарна

сиромаштија, кој со неговото проучување во Јорк заклучил дека 10% од населението

живее во примарна сиромаштија.

Минималните неопходности биле пресметувани со процена на барањата за

протеини и калории за семејствата со различен состав, потоа барањата биле

пресметувани во храна за минимален трошок, и потоа бил додаван извесен

минимален трошок за облека и други основно добра потребни за живеење на едно

семејство. Работата на Раунтари е еден од првите обиде да се воспостави

објективна линија на сиромаштија.

Апсолутниот концепт во современи услови се базира на утврдување на

апсолутниот стандард на опстојување за минимални трошоци, кој е отежнат со

концептуални и методолошки ограничувања и се однесуваат на:

▪ определување на есенцијалните потреби за кои мора да се има во предвид

дека индивидуите имаат потреба за: храна, облека, огрев, но исто така имаат потреба


20

и од култур, образовни, здравствени , верски и други активности . Сите овие

потреби се разликуваат и се специфични за секое општество. Од тие причини

апсолутниот концепт на сиромаштија за секое општество станува специфичен или

релевантен .

▪ квантитативна процена на минималните потреби се јавуваат тешкотии

при определување на енергетските потреби на индивидуите со различна возраст,

пол, занимање. Минималните потреби за домување зависат од местото на живеење, а

исто така може да се определат и стандардите за образовните, здравствените,

културните и другите потреби.

Тешкотиите при пресметувањето на апсолутната сиромаштија се

идентификувани како: определување на егзистенцијалните потреби на населението и

квантитативна процена на овие потреби како и недостаток на квалитетни и

соодветни податоци за овие пресметки.

•Релативниот концепт за сиромаштија: Адам Смит, К. Маркс многу

одамна потенцирале дека во однос на релативната сиромаштија дека освен

основните потреби (кои се основа на апсолутната сиромаштија), треба да се имаат во

предвид и другите потреби на индивидуите (образовни, здравствени, културни и

други) кои се во зависност од степенот на развојот на секое општество. За употреба

на релативниот концепт на сиромаштија не се поврзуваа речиси никакви тешкотии,

што е и причина за негова широка употреба.

При примената на релативниот концепт на сиромаштија треба да се направат

повеќе избори и тоа:

▪ показателот на животниот стандард за кој при изборот треба да се имаат

во предвид изворите на податоци кои ќе се користат за мерење на сиромаштијата.

Доколку податоците за приходи се целосни и квалитетни тие се подобар извор на

информации за животниот стандард и треба да се оснава за мерењето на релативната

сиромаштија, а доколку се оцените дека податоците за приходи се нереални, како

што е случај во помалку развиените земји тогаш можниот избор за мерење на

сиромаштијата се трошоците на домаќинствата.

▪ изборот на линијата на сиромаштијата за која треба да се имаат во

предвид специфичностите во општеството. Без разлика кој индикатор ќе биде

користен при определување на линијата на сиромаштија, линиите на сиромаштија ќе

бидат релативни, бидејќи промената кај индикаторот ќе предизвика иста промена кај

линијата на сиромаштија. Тоа упатува на заклучокот дека промените кај линијата на


21

сиромаштија зависат од тоа дали се намалил или зголемил просечниот животен

стандард, што не значи и промена за домаќинствата кои се сиромашни.

•Субјективниот концепт за сиромаштија: овој концепт се базира на

мислењата на населението за потребното ниво на приходи неопходно да се избегне

сиромаштијата. Приходите на домаќинствата кои ќе изјават дека нивните приходи се

апсолутно минимални, така што се пресметува просечен приход и служи за

поставување на субјективна линија на сиромаштија, која што уште се нарекува и

Лејден (Leyden) линија на сиромаштија.

Според методот на евалвација на приходот според Ван Праг, испитаниците

треба да определат колку средства според нивното мислење се потребни за

определен период (недела, месец, година) за да се смета дека состојбата е: лоша,

добра незадоволителна, многу лоша, задоволителна, добра, повеќе од задоволителна

и многу добра. Субјективните линии на сиромаштија се разликуваат во различни

земји, затоа што се базираат на искажаните мислења на населението во одредената

земја што секако имаат различни перцепции за потребните приходи за да се постигне

одредено ниво на стандард. Најчесто прашањата за неопходните производи се

однесуваат на потребите во однос на: храна, облека, домување.

1.5. Линии на сиромаштија

Во зависност од концептите за мерење на сиромаштијата најчести може да

говориме за: апсолутна, релативна и субјективна сиромаштија.

Апсолутна или екстремна сиромаштија се однесува на недостигот од

основните потреби за преживување. На пример, недостиг од храна, чиста

вода и соодветно живеалиште, недостиг на облека или лекови и борба за

опстанок. Овој тип сиромаштија е најчест во земјите во развој, но постои и

во развиените земји.

Елиминацијата на апсолутната сиромаштија е еден од главните фокуси на

ООН. Првата цел на Милениумската кампања на ООН е искоренување на

екстремната сиромаштија и глад. Под тоа се подразбира преполовување на

бројот на луѓе кои живеат со помалку од 1 долар дневно. Сепак во земјите на

ЕУ кога се зборува за сиромаштија најчесто се мисли на релативна

сиромаштија.


22

Релативна сиромаштија се однесува на начинот на живот и примањата кои

за некои луѓе се многу полоши од општиот стандард во дадена земја, што

доведува до потешкотии во секојдневниот живот и нивно исклучување од

учество во економските, социјалните и културните активности. Тоа секако

варира од земја до земја во зависност од стандардот на остатокот на

населението. Релативната сиромаштија, исто така, е сериозна и штетна, иако

не колку апсолутната. Во ЕУ има и друга дефиниција за релативна

сиромаштија: Сиромашни се сметаат луѓе чии примања и ресурси се

неадекватни во однос на стандардот кој се смета за прифатлив во средината

во која живеат. Поради сиромаштијата, тие се соочуваат и со други

непријатности поради невработеноста, ниските примања, лошото станбено

прашање, неадекватната здравствена заштита и ограничувањата во однос на

учење, културен живот, спорт и рекреација. Тие се често исклучени од

активности (економски, социјални и културни) кои им се на дофат на другите

и нивниот пристап во остварување на фундаменталните права со тоа е

ограничен.

Субјективната сиромаштија ги одразува индивидуалните перцепции на

луѓето за нивните заработувачки.9 Субјективната сиромаштија е чувство на

лишеност што луѓето го имаат споредувајќи се себеси со други и

споредувајќи ги своите приходи со она што тие го сметаат како минимално

прифатливо ниво за живот. Субјективната сиромаштија укажува на само

перцепција на луѓето и не претставува објективен показател на

материјалниот статус. Тоа е важно за да може да се разбере положбата на

луѓето и нивните постапки и ставови. Голем број студии покажале дека во

општествата погодени од постсоцијалната трансформација ова субјективно

чувство на сиромаштија е поизразено отколку во објективно измерената

сиромаштија. Истиот случај е и со бројни истражувања на сиромаштијата во

Македонија спроведени во последните неколку години, во кои е забележано

дека објективната сиромаштија се намалила побрзо од субјективната.

9 М. Доневска, В. Димитриевска, Б. Новковска, Сиромаштија - Состојби во Македонија,

Филозофски факултет - Скопје, стр.72


23

1.6. Сиромаштијата во Македонија

Сиромаштијата била константно присутна во човековата историја, но

нејзиното значење низ времето се менувало. Повеќето луѓе во традиционалното

општество биле сиромашни и таа појава се гледала како природна и неизбежна за

разлика од денес каде што позицијата на сиромашност е неприфатлива и е постојан

предизвик за изнаоѓање начин за нејзино искоренување. Причини за ваквата промена

на гледиштата има повеќе, но меѓу нив можеби најбитна е моралната според која

“сите човечки суштества се еднакви и треба да бидат овластени не само со

политичките и со граѓанските права, туку и со социјалните права и потреби како што

се храна, засолниште, образование и лична безбедност”. Сиромаштијата се разбира

како состојба кога основните потреби се поголеми од можностите за нивно

задоволување. Не постои една генерално прифатена дефиниција за неа. За некои

сиромаштијата е субјективен и компаративен поим, а за други тоа е само морален и

еволутивен поим. Една од најинтересните дефинирања на сиромаштијата е од

аспект на човековите права, а наедно и најкомплицирана, бидејќи не претставува

збир на статистички податоци, туку има сосема поинаква димензија во која клучната

улога ја има конотацијата базирана на депривацијата (од нешто). Првиот обид

сиромаштијата да се дефинира од оваа гледна точка е направен од Отец Вресински,

основач на АТД Форт Врлд (АТД Foryh World), според која сиромаштијата е човечка

состојба окарактеризирана со константна или хронична депривација (лишеност) од

ресурси, способности, избори, сигурност и моќ неопходни за уживање адекватен

стандард на живеење и други граѓански, културни, економски, политички и

социјални права. Сиромаштијата има многу аспекти. Таа е еден од најбитните

фактори што ги условуваат квалитетот на животот и навремената реализација на

човековите права.10

Пред да преминеме на анализата на сиромаштијата, на кратко ќе укажеме на

неколку теоретски гледишта, кои се обидуваат сиромаштијата да ја анализираат во

поширок контекст на односите во општеството. Без разлика на позицијата од која се поаѓа

во анализата, скоро сите теории се сложуваат во едно: дека таа претставува непријатна

состојба за човекот и дека треба да се решава и да им се помогне на сиромашните.

10

Илија Ацески, Сиромаштија - теоретски и методолошки аспекти, Филозофски факултет,

Скопје;


24

Начините како тоа треба да се направи, суштински ги разликува разните теоретски

гледишта. Познатиот социолог Херберт Спенсер беше остар критичар на сиромаштијата.

За него сиромашниот човек е лош, нечесен, скитник, криминалец. Оние кои се премногу

мрзливи не треба да јадат. Одговорот на прашањето, зошто луѓето станале сиромашни, за

Спенсер лежи во нивниот морален карактер. Вината за сиромаштијата лежи во нив

самите, во нивната неспособност. Државата не треба многу да се меша во животот на

поединецот. Ако таа им даде на сиромашните повеќе од износот на апсолутниот минимум

за опстанок, во општеството ќе се прошират мрзливоста и моралното пропаѓање.

Сиромаштијата е неопходна за општеството, без нејзино присуство ќе се изгуби желбата

за работа, а тоа не е добро за прогресот на општеството. Гледиштето на Спенсер, како и

многу други слични на него, се обидува сиромаштијата да ја објасни со карактерните

особини на поединецот: Да се биде сиромашен значи да се биде мрзлив и

незаинтересиран за работа. Ако државата ја обезбеди нивната егзистенција, тоа само ќе ја

зголеми нивната мрзливост и ќе ја убие желбата за излез од таа состојба. Државата треба

да се грижи само за оние кои не се во состојба сами да заработуваат - поради болест,

старост, или било која друга причина која ги спречува активно да се вклучат во процесот

на трудот. Некои истражувања, кои беа реализирани седумдесетите години на дваесетиот

век, за што поопширно ќе говориме во продолжението на ова излагање, открија цврста

врска меѓу ниската заработувачка и социјалната помош што ја обезбедува државата, во

смисла дека, колку е пониска заработувачката толку е поголем интересот за помош од

државата, односно помал е интересот за работа. Во таа ситуација подобро е да се прима

социјална помош, така резонираат сиромашните ,која е приближно еднаква на најниската

заработувачка, отколку да се прифати некоја тешка и нечиста работа и со тоа се изгуби

помошта од страна на државата.11

Мерењето на сиромаштијата претставува исклучителен предизвик заради

нивната повеќедимензионалност, како и заради недостатокот на општоприфатена

операционализација и индикатори за овие појави. Во тој поглед, стратегијата Европа

2020 (ЕУ 2020) нуди конкретни индикатори за проценка на сиромаштијата, со што

државите-членки на Европската унија и државите-кандидати се во можност да применат

синхронизиран и компаративен методолошки пристап. Индикаторите ЕУ 2020 во

социјалната сфера претставуваат можност за надополнување на статистичките алатки

11

Маја Геровска Митев, Материјална депривација, сиромаштија и социјална исклученост во

Република Македонија, Скопје, 2012г.


25

кои се применуваат во Република Македонија за мерење на сиромаштијата и содаваат

услови за поквантитативен пристап кон формулирањето и насочувањето на социјалната

политика. Во однос на ризикот од сиромаштија и социјална исклученост, мерењата

направени според индикаторите Европа 2020 покажуваат дека 44,5% од домаќинствата

во земјата се погодени со еден од трите ризици и тоа: ризик од сиромаштија, ризик од

материјална депривација и/или ризик од невработеност. Во таа смисла, компаративната

анализа укажува дека додека стапката во Република Македонија е двојно поголема од

онаа во Европската унија (23,5%), сепак слични високи стапки на ризик од сиромаштија

и социјална исклученост има во Бугарија (41,6%), Романија (41,4%) и Латвија (38,1%).

Доколку сиромаштијата и социјалната исклученост се мерат како кумулативен збир на

сите три ризици, тогаш 7,2% од домаќинствата влегуваат во категоријата сиромашни и

социјално исклучени во Република Македонија. Материјалната депривација во

Република Македонија е присутна во голем размер. Според достапноста до одредени

добра и можноста за задоволување одредени егзистенцијални потреби, 494 домаќинства

или 30,8% домаќинства во Република Македонија се материјално лишени (погодени),

бидејќи не можат да обезбедат 4 и повеќе ставки од листата на 9-те неопходни ставки.

Мнозинство од сите домаќинства првенствено не можат да обезбедат средства за

еднонеделен одмор надвор од домот (54,2%), потоа не можат да платат непредвидени

трошоци (49,9%), а третата најчеста работа која домаќинствата не можат да си ја

дозволат, е оброк со месо, пилешко или риба, секој втор ден (39,3%). Овој последен

аспект укажува на состојба на сиромаштија во исхраната кај една третина од

домаќинствата во земјата. Мерењето на сиромаштијата дефинирано како помалку од

60% од националниот просек на расположливи приходи по домаќинство покажува дека

22,9% од анализираните домаќинствата во Република Македонија може да се

дефинираат дека живеат во ризик од сиромаштија. Доколку се применат други прагови

на мерење, на пример 40% од националниот просек на расположливи приходи по

домаќинство (што обично се дефинира како умерена сиромаштија), тогаш 13,7% од

домаќинствата би влегле во оваа група, додека прагот од 50% (на работ на сиромаштија)

укажува дека 17,1% од домаќинствата живеат на работ на сиромаштијата. Џини

индексот (GINI) кој го мери степенот до кој распределбата на приходот кај

домаќинствата во рамките на една економија отстапува од совршено еднаква

распределба, покажува дека постои умерена до висока нееднаквост во однос на

расположливиот приход кај домаќинствата во Република Македонија (37,83). Анализата

на одговорите во однос на најважните извори на приходи кај домаќинствата покажува


26

дека половина од нив, или 53,1%, имаат примања од редовна, постојана работа.

Пензиите претставуваат втор најзначаен извор на приходи за 24,3% од домаќинствата.

Третиот најчест извор на приходи доаѓа од земјоделството (6,4%), по што следат

приходите од привремена работа (5,8%), социјална помош (5,2%) и дознаките од

странство (3,9%).12

Во однос на социјалната исклученост, истражувањето применува различни

мерења. Во Република Македонија, стапката на домаќинства без вработени лица, или

со низок интензитет на работа е 17%. Покрај исклученоста од пазарот на трудот,

студијата ја мери социјална исклученост преку процена на лицата кои не користат

услуги/немаат пристап од/до системот на социјална заштита. Податоците

покажуваат дека во 54,4% од домаќинствата има невработени лица кои не примаат

никаква државна помош или услуга, односно се исклучени од системот на социјална

заштита, додека исклученоста на старите лица (над 65 години) од системот на

социјално осигурување (пензии) покажува дека во 9,3% од домаќинствата ниту еден

од старите лица над 65 години не е примател на пензија. Освен исклучувањето од

формалните јавни услуги и мерки, истражувањето, исто така, го анализира

пристапот и учеството на домаќинствата во различните форми на општествениот

живот. Одговорите во врска со учеството во културниот живот (мерено според

фреквенцијата на посети на: театар, кино, балет, опера итн) покажуваат дека 70,5%

од домаќинствата не посетуваат културни настани – што пак, укажува на состојба на

културна сиромаштија кај најголем дел од домаќинствата во земјата.

1.7. Општествени последици на сиромаштијата

Последиците од сиромаштијата се многудимензионални и ги имаме речиси во

сите сфери на животот: во областа на вработувањето, во семејството, во образовниот

систем, во здравството, во меѓуетничките односи, зголемувањето на криминалот итн.

Има многу причини за проширувањето и продлабочувањето на сиромаштијата. Секако дека

структурните промени во економијата и нееднаквоста во диструбуцијата на приходот се

сметаат за најзначајни.

12

Маја Геровска Митев, Материјална депривација, сиромаштија и социјална исклученост во

Република Македонија, Скопје, 2012г.


27

1. Несомнено дека последиците на сиромаштијата се рефлектираат во областа

на вработувањето, што значи дека како последица на глобалната сиромаштија се

зголемува и бројот на невработените, се повеќе компании го намалуваат бројот на

своите вработени, без оглед дали тие сакаат да се вработат за прв пат или се

отпуштени од работа поради економската нерентабилност на претпријатието и др.

На пример, бројката од 156.000 невработени во 1990 година се зголемува за 249.928

во 1997 година. Значи, армијата на невработени како последица на економијата

односно глобалната сиромаштија, е голем товар за државата што влијае негативно и

на нејзината стабилност.

Во услови на сиромаштија сите сиромашни се во состојба на голем страв и

психичка депресија за тоа што и како ќе биде понатаму, односно каква е нивната

иднина. Во Република Македонија во 1999 г.13, стапката на невработеност беше

32,4%, што значи дека оваа проценка е поголема во споредба со некои земји како

што се: Шпанија со 20,9%, Финска 15%, Франција 12,6%, Италија 12,4%, Шведска

10,4%, Швајцарија 4,2%, САД 4,9%, Австрија 5,1%, Данска 5,4%, а со најниска

стапка е Јапонија 3,4%. Перманентното зголемување на невработеноста ја зголемува

и социјалната тензија, а од друга страна ја продлабочува и економската криза во

целина.

2. Состојбата на сиромаштијата негативно влијае и во институцијата на

семејството како парцијална и биосоцијална група. Многу семејства денеска во

Македонија проблемот на сиромаштијата го доживуваат како голем товар и со

негативни последици во неговата структура, во областа на семејните односи, во

нивните улоги, во буџетот, во вредносниот систем, во начинот на искористување на

слободното време. Од последиците на невработеноста и сиромаштијата, наместо да

имаме современо конјугално семејство од две генерации, се формираат мешани

семејства или комбинирани кои имаат поширок состав со повеќе генерации.

Современиот период на транзиција влијаел и го забрзал влошувањето на

материјалната и социјалната состојба на огромен број семејства. Оваа проблематика

е истражувана од емпириски научен аспект при што е констатирано дека над 62% од

анкетираните изјавуваат дека најголем проблем во семејството е материјалната

13

Државен завод за статистика - сиромаштија


28

состојба.14 Во такви социоекономски услови, современото семејство не е во состојба

да извршува голем број функции, па затоа е обврзано да бара помош од државата без

која тоа не ќе може да ги извршува задачите и обврските кон своите членови. На

пример, грижата за членовите на семејството, вработувањето, станбеното прашање,

социјалното осигурување, школувањето и др. Друг вид последица од сиромаштијата

во семејството е и појавата на проблемите на социјалната патологија, како што се:

кражбите, деликвентноста на младите, проституцијата, убиствата со финансиски

мотив и др., кои се голем товар за државата во целина.

3. Проблемот на сиромаштијата инволвиран во областа на вработувањето и

семејството се рефлектира и се пренесува и во образовниот систем како прилично

чувствителен социокултурен процес. Овој проблем е поврзан директно со

семејството било тоа да е рурално или урбано или, пак, патријархално или

современо нуклеарно семејство.

4. Последиците на сиромаштијата се забележуваат и во здравството, односно

здравјето на луѓето кое во последно време сé повеќе се влошува. Социјалната

медицина дојде до заклучок дека многу современи болести денеска директно се

поврзани со сиромаштијата, како, на пример: кардиоваскуларните болести,

психосоматските, неврозите, трауматолошките, ревматолошките како последица на

лошите станбени услови, а потоа и други болести кои се резултат на лошата храна и

др. Значи и кај нас периодот на транзиција од 10 до 12 години се проследува со

интензивирањето на здравствените проблеми. Англискиот социолог Ентони Гиденс

во врска со ова вели: “Навистина, социјалните фактори имаат длабоко влијание како

на појавувањето така и на доживувањето на болестите, или на начинот како

реагираме на болеста. Долговечноста, можностите за тешките болести, како што се

срцевите болести, канцерот или пневмонијата, сите се под влијание на социјалните

фактори. Колку побогати се средините каде живеат луѓето, толку помалку има

можност тие да страдаат од некоја тешка болест.

Растот на стапката на невработеност е еден од најрелевантните индикатори

преку кои може да се следи влошената економска и општествена состојба преку

високиот коефициент на невработеноста која сé уште продолжува. Од сето ова што е

кажано досега можеме да заклучиме дека феноменот на сиромаштијата во

14 Стратегија , политика и управување со развитокот на руралните средини во Р.Македонија,

Институт за социолошки и политичко-правни истражувања, Скопје 1998, стр.113


29

Македонија е многу транспарентен и проширен со алармантен размер и ако државата

не преземе превентивни мерки барем за ублажување на оваа проблематика, овој

проблем ќе се прошири со епидемиски размери и ќе ги опфати и тие слоеви кај кои

помалку се чувствува овој проблем. Не решавањето на овој проблем ќе има

катастрофални последици како за развивањето на повеќето облици на имотен

криминалитет така и за иднината на Република Македонија, па затоа како

приоритетна задача на секоја влада е да се ангажира со целиот научен, политички и

дипломатски потенцијал во областа на економијата од што зависи перспективата и

иднината на државата.

5. Се поголемата сиромаштија и падот на моралните вредности влијаат на

зголемувањето на криминалот во Македонија. Осиромашувањето на поголемиот дел

од населението, невработеноста, нарушувањето на вредностите на системот, не

функционирањето или лошото функционирање на институциите во државата, кај

луѓето доведоа до состојба на бесперспективност, состојба на фрустрации, чувство

на загубеност, а тоа се состојби кои ја зголемуваат мотивацијата за престап.

Транзицијата проследена со невработеноста, ниските технички придобивки, им

овозможуваат секојдневно да гледаат разни начини за брзо и лесно збогатување, кое

ќе им обезбеди мирен и сигурен живот, а притоа се користат најразлични облици на

криминал. Еден дел од народот го прифаќаат криминалот како начин за решавање

на нивните проблеми.


30


ТТЕЕООРРЕЕТТССККАА ЕЕЛЛААББООРРААЦЦИИЈЈАА ННАА ККРРИИММИИННААЛЛИИТТЕЕТТООТТ

Криминалитетот е општествена појава која се јавува на определен степен од

развојот на општеството и што претставува криминалитетот определува секое

општество за себе. И покрај тоа што секое општество за себе определува што е

криминалитет, во досегашниот развој определени вредности се јавуваат како

стандардизирани, стандардни вредности за секое општество, чиј напад се смета за

криминалитет како што се: материјалните добра и вредности, човековите добра,

личноста и нејзиниот интегритет, политичките, културните, верските и другите

општествени вредности.

Сите анализи на криминалитетот, барајќи ги корените на истиот, не можат како

основни причини за криминалитетот да не ги земат пред се општествените и

материјалните услови во кои што човекот живее и кои во основа го детерминираат

неговото идно, социјално или криминогено однесување.

Криминалитетот како општествена појава постанува наше секојдневие.

Општествените грабежи, нападите на имотот, телото и животот на граѓаните од ден

во ден се повеќе се зголемуваат. Се јавуваат повеќе форми на криминалитет, кои,

досегашниот класичен криминалитет го димензионираат како "нормален" и

"прифатлив".

Во ваквиот амбиент човекот се чувствува несигурен и секој момент очекува

кога и тој ќе стане жртва, бидејќи економската цена на криминалитетот од ден на

ден расте. Криминалното живеење постанува стил на живеење, а во многу сфери

криминалот добива и статус на граѓанство.

Криминалитетот се повеќе и повеќе се препознава какао основен проблем со

национални и меѓународни димензии, со дејство врз економскиот, општествениот и

културниот развој на луѓето, ги загрозува човековите права и темелните вредности и

слободи.

Детекцијата на криминалитетот и неговите сторители, постојано се труди

користејќи ги севкупните научни општествени и технички достигнувања во светот


31

со сите средства да му се спротивстави на криминалитетот како на превентивен, така

и на репресивен план. Но, како да заостанува зад сторителите и се новите и нови

форми на криминалитет, пред се занимавајќи се со последиците, а не со причините

на истиот.

2.1. Исторски осврт на криминалитетот

Од првите обиди за определувањето на поимот на криминалитетот, низ

долготрајната историја до денес, не е постигната целосна согласност што и кои

појави треба да се третираат како криминалитет, што се треба да се опфати во

неговиот поим.

Општеството го дефинира криминалот како кршење на едно или повеќе

правила или закони за коишто некоја управна власт или сила на крај може да

пропише казна.

Зборот криминал потекнува од латинското crimen (генитив criminis), од

латинскиот корен cerno и грчкиот крн/ш, со значење судам. Во првобитна смисла

значело "пријава (во правото), вина, обвинение".

2.2. Дефинирање на криминалитетот

Кога општеството смета дека неформалните односи и санкции се недоволни

за да се создаде и одржи посакуваниот општествен ред, тоа може да резултира во

поставување повеќе формални системи на општествената контрола од страна на

владата, или пошироко од страна на државата.

Со институционалните и правните машинерии ставени на располагање,

државните службеници можат да ги принудат поединците да ги почитуваат

кодексите на однесување и да ги лазнат оние кои не ги почитуваат.

Власта користи разни механизми за да го регулира однесувањето,

вклучувајќи правила кодифицирани во закони, ги контролира луѓето за да осигура

дека тие ги почитуваат тие закони, како и други принципи и практики наменети за

спречување на криминалот. Покрај тоа постојат правни лекови и санкции, кои заедно

го сочинуваат кривично-правниот систем. Сепак, не сите повреди на законот, на


32

пример, непочитување на договор или обврска и други граѓанско-правни престапи,

се сметаат за криминал.

Криминалитетот претставува најтежок облик на престапничко однесување

под кое се подразбира кршење на кривично правните норми поради што истото е

инкриминирано во сите позитивни кривични законодавства. Инкриминациите под

еднакво се однесуваат и на младите и на возрасните членови на заедницата односно

таквите однесувања и кај едните и кај другите се квалификуваат како кривични дела.

Повеќето дефиниции за криминално однесување го одредуваат

криминалитетот како кршење на нормите на материјалното кривично законодавство

и според нив за престапници се сметаат лицата кои ги повредиле нормите на

казнениот законик со кој се заштитени основните општествени интереси и

вредности. 15

Според правната концепција (нормативната), под поимот криминалитет,

односно криминално однесување е само она однесување кое е забрането со нормите

на кривичниот законик и други закони кои предвидуваат кривично-правни

инкриминации, а сите други однесувања и колку и да се штетни за општествената

заедница не се опфатени со поимот криминалитет. Криминалитет е само она што

значи повреда на нормите на казнените закони. Тоа се сторувања или не сторувања

на поединци кое ги забранило општеството, однесување кое ги крши утврдените

закони и повлекува соодветни казни.

2.3. Видови на криминалитет

Криминалитетот има една единствена заедничка карактеристика -неговата

штетност и противправност, но целата таа севкупност сепак може да се подели на

одделни делови кои секој за себе не учествуваат подеднакво во целината и во

штетните последици. И ако поединечните дејствија секое по своја специфичност

имаат некои карактеристики врз кои може да се направат поделби, групирања,

карактеристики итн.

Натамошната типологија ќе се заснова на македонското казнено-правно

законодавство кое првенствено прави поделба на кривични дела и прекршоци и

15 Миновски, М, Положбата со џебните кражби во Скопје, Безбедност,Скопје 1970:71;


33

истите ги рангира по глави и приоритет во легислативата и заедно со предвидените

казни прави "наша", "сопствена" типологија. При тоа, нормално, користиме и некои

општо прифатени типологии на криминалитет кои веќе "се здобиле со право на

граѓанство" во криминологијата и другите казнено-правни дисциплини и кои се во

секојдневна светска употреба.

1. Криминалитет против животот и телото на човекот (насилнички

криминалитет) - во овој вид на криминалитет влегуваат сите казниви деликти кои за

последица имаат противправно одземање на животот на луѓето, телесни повреди на

човекот и не укажување на помош на човекот. (убиство, телесна повреда, излагање

на опасност, напуштање немоќно лице).

2. Криминалитет против слободите и правата на човекот и граѓанинот -

криминалитетот од овој вид ги напаѓа основните општествени и индивидуални

вредности гарантирани со Уставот на Р.М. (рамноправноста на граѓаните, употреба

на јазикот и писмото, присилба за сторување или не сторување на некое дејствие,

интегритетот на личноста, не злоупотреба на лични податоци, право на приватност).

3. Криминалитет против изборите и гласањето (изборен криминалитет)-

криминалитетот кој според инкриминираноста е збир на дејствија насочени против

правата на граѓанинот слободно да го избира моделот на политичкиот систем и

претставниците кои во име на граѓанинот ќе управуваат со државните и

општествените работи. (спречување на избори и гласање, повреда на избирачкото

право).

4. Криминалитет против работните односи - е збор на противправни

поведенија изразени низ облици на загрозување на одделни права од работниот

однос. (повреда на правата од работен однос, повреда на правата од социјално

осигурување, не преземање мерки за заштита при работа, неизвршување судска

одлука за враќање работник на работа, повреда на правото за учество во

управувањето).

5. Криминалитет против честа и угледот - спаѓа во т.н. "багателен

криминалитет" и во сферата на приватното гонење. Масовноста и последиците кои

ги предизвикуваат кривичните дела се основни причини што истите се уште се

кривично правно релевантни. (клевета, навреда, повреда на угледот на Република

Македонија).


34

6. Криминалитет против половата слобода и половиот морал (сексуален

криминалитет) - го чинат следните дејствија: силување, обљуба врз немоќно лице,

полов напад врз дете, посредување во вршење на проституција).

7. Криминалитет против бракот, семејството и младината - се

манифестира низ кривичните дела: вонбрачност, овозможување да се склучи

недозволен брак, вонбрачен живот со малолетно лице, одземање малолетник,

запуштање и малтретирање малолетно лице, повреда на семејни обврски.

8. Криминалитет против здравјето на луѓето -пренесување на

заразна болест, несовесно лекување на болни, не укажување на лекарска помош,

надрилекарство, недопуштено пресадување делови од човечкото тело,

овозможување на употреба на наркотични дроги и психотропни супстанции.

9. Криминалитет против животната средина и природата (еколошки

криминалитет) - загадување на животната средина, загадување вода за пиење,

пустошење шума, недозволен лов и риболов, мачење животни.

10. Имотен криминалитет - како девијантна појава која ја напаѓа

сопственоста на човекот спаѓа во т.н. "класичен криминалитет" затоа што е присутен

и инкриминиран од постоењето на човекот во сите општествени формации. (кражба,

тешка кражба, разбојништво, разбојничка кражба, измама, оштетување и

неовластено навлегување во компјутерскиот систем - компјутерски криминалитет,

лажен стечај и предизвикување стечај со несовесно работење).

11. Криминалитет во осигурувањето - е изразен преку измамите во

осигурувањето со кои сторителите со намера за себе или за друг да се стекнат со

противправна имотна корист преземаат дејствија со кои противправно се посегнува

по имотот на осигурителните компании.

12. Криминалитет против културното наследство и природните реткости -

оштетување или уништување на споменици од културно и историско значење,

присвојување на споменици на култура, архивски материјал и природна реткост или

друг археолошки материјал, изнесување во странство споменик на култура, архивски

материјал или природна реткост, уништување или прикривање на необработен

архивски материјал.

13. Криминалитет против јавните финансии, платниот промет и

стопанството (стопански - економски криминалитет) - се подразбира збирот на

казнивите деликти и противправни поведенија насочени кон рушење или


35

дестабилизирање на стопанско - економскиот систем на Р. Македонија.

(фалсификување пари, даночно затајување, перење пари).16

14. Царински криминалитет - се состои во дејствија спротивни на

воспоставените правила на царинскиот систем. (криумчарење, царинска измама и

прикривање на стоките кои се предмет на криумчарење и царинска измама).

15. Криминалитет против општата сигурност на луѓето и имотот -

предизвикување општа опасност, оштетување на заштитни уреди, уништување или

оштетување јавни инсталации, оштетување брани, неовластено производство и

промет на општоопасни материи.

16. Криминалитет против безбедноста на јавниот сообраќај (сообраќаен

криминалитет) - вкупност на кривични дела и прекршоци кои го чинат учесниците

во сообраќајот, односно противправни дејствија во врска со сообраќајот.

(загрозување на безбедноста на сообраќајот, несовесно вршење надзор над

сообраќајот, не укажување помош на лице повредено во сообраќајна незгода).

17. Криминалитет против државата (политички криминалитет) -

велепредавство, признавање на окупација, загрозување на територијалната целина,

загрозување на независноста, вооружен бунт, тероризам, диверзија и саботажа,

шпиунажа и оддавање државна тајна, криминалитет и колаборационизам.

18. Криминалитет против вооружените сили (воен криминалитет) – не

одзивање на повик и одбегнување на воена служба и самоволно оддалечување и

бегство од вооружените сили, одбивање на примање и употреба на оружје,

спротивставување на претпоставен, напад врз воено лице во вршење на службата,

непрописен и невнимателен однос спрема доверено оружје, кражби на оружје,

оддавање на воена тајна).

19. Криминалитет против службената должност (чиновнички криминалитет) -

овој криминалитет е "привилегија" само на определен круг на лица кои вршат

државни или јавни функции - службени лица - кога тоа лице е означено како

сторител на кривично дело. (злоупотреба на службената положба и овластување,

проневера во службата, измама во службата, примање поткуп, давање откуп,

фалсификување службена исправа, кршење на законот од страна на судија).

20. Криминалитет против правосудството- непријавување подготвување

кривично дело, непријавување кривично дело и сторител, помагање на сторител по

16 Стефан Буџаковски, Казнено право, посебен дел, Скопје, 2005г.


36

извршено кривично дело, лажно пријавување на кривично дело, неизвршување на

судска одлука.

21. Криминалитет против правниот сообраќај - злоупотреба на

исправите во правниот сообраќај (материјални фалсификати, интелектуални

фалсификати и надриписарство).

22. Криминалитет против јавниот ред - спречување службено лице во

вршење на службено дејствие, насилнички однесувања, лажно претставување за

службено или воено лице, самовластие, подготвителни дејствија за извршување

кривични дела, неовластено организирање хазардни игри, дејствија против верски

чувства, противправно преминување на државната граница, недозволено држење на

оружје и распрскувачки материи.

23. Криминалитет против човечноста и меѓународното право - трговија со

луѓе, криумчарење на мигранти, меѓународен тероризам, земање заложници,

пиратство.

2.3.1. Имотен криминалитет

Имотниот криминалитет е најзастапениот по обем, структура и облици, од

сите видови на криминалитет, воопшто. Причините за тоа се најразлични, од

општествено-економски, социјални, па сè до обични, ниски побуди.

Под имотен криминалитет по правило се подразбираат кривични дела кој се

насочени кон противправно присвојување туѓи ствари или права, односно

противправно прибавување имотна корист за себе или за друг.

Пристапувајќи кон утврдување на појавата на одделни кривични дела, уште

во 1796 година, Годвин наведува две групи причини на имотните кривични дела

(особено на кражбите и измамите). Тоа се:

- -Крајното сиромаштво- кое неизбежно води кон пораст на

криминалитетот. Во оваа смисла наведувајќи ја состојбата во Англија вели

дека дури на шест граѓани доаѓа еден кој е во состојба пристојно да живее.

Ситуацијата станала таква, вели натаму Годвин, што состојбата во

општеството за економски слабите поединци личи на воена состојба.

Државата не се сфаќа како фактор што ќе ги згрижи овие членови на

заедницата, туку како општество кое повластува едни на сметка на други.

- Тој контраст уште повеќе се зголемува со разузданост


37

- на богатите, така што оние кои се економски слаби уште посилно ја

чувствуваат сета бедотија на својата положба. 17

Наведените причини се прифаќаат како основни за појавата на имотниот

криминалитет, како впрочем и на секој друг криминалитет.

Во глава XXIII од Кривичниот Законик на Република Македонија се

систематизирани следните имотни кривични дела: кражба чл.235; тешка кражба

чл.236; разбојништво чл.237; разбојничка кражба чл.238; затајување чл.239;

послужување чл.240; одземање на туѓи предмети чл.241; одземање на моторно

возило чл.242; оштетување на туѓи предмети чл.243; оштетување туѓи права чл.244;

оштетување на станбени и деловни згради и простории чл.245; незаконито

вселување чл.246; измама чл.247; измамување на купувачи чл.248; измама при

добивање на кредит или друга погодност чл.249; осигурителна измама чл.250;

оштетување и неовластено навлегување во компјутерски систем чл.251; правење и

внесување на компјутерски вируси чл.251-а; компјутерска измама чл.251-б;

злоупотреба на довербата чл.252; неовластено примање на подароци чл.253; лажен

стечај чл.254; предизвикување стечај со несовесно работење чл.255; злоупотреба на

постапката за стечај чл.256; оштетување или овластување на доверители чл.257;

изнуда чл.258; уцена чл.259; лихварство чл.260; прикривање чл.261; делотворно

каење чл.262; гонење на дела меѓу блиски сродници чл.263. Во оваа глава се

систематизирани делата што претставуваат напад врз уставно - загарантираното

право на сопственост (чл.30 од Уставот на Република Македонија) и другите имотни

права. Во системот на плурализам на облиците на сопственост и слобода на пазарот

и претприемништвото, казненото право, како и правото воопшто, им обезбедува

подеднаква заштита на сите облици на сопственост, оставајќи трансформацијата од

еден во друг облик (од општествена во приватна и државна) да се остварува со

посебни закони што го карактеризираат процесот на транзиција низ кој поминува

македонското општество. Имотните права и интереси се примарен објект во сенката

на кои остануваат односите во стопанското работење. Таквиот пристап влијае врз

конципирањето на имотниот деликт (што би се рекло и на тешката кражба), како

дело, што значи “атак врз капиталот и неговите интереси во односите на пазарот, но

и надвор од него“.5 Покрај Уставот на Република Македонија, “денес основните

17 Камбовски, В. Казнено Право, посебен дел. Скопје, 1997г;


38

човекови права - личноста и семејниот живот, неговото човечко достоинство,

неговата сопственост се загарантирани и се регулираат со Универзалната

декларација за човекови права на ООН“. Инаку основниот поим на имот се сфаќа во

истата смисла во која е дефиниран од имотното право –како збир од субјективни

граѓански права што му припаѓаат на субјектот во правото (физичко или правно

лице); право на сопственост, други права врз стварите, облигациони права итн.

Во зависност од употребниот критериум делата од оваа глава можеме да ги

класифицираме во повеќе подгрупи:

- според намерата на сторителот, разликуваме дела што се вршат со намера за

прибавување противправна имотна корист за себе или за друг и дела што се вршат

без таква намера (чл. 235-239 и чл. 247-252);

- во однос на тоа дали со казненото дело само се оштетува (намалува) имотот

на друг, или со тоа истовремено се зголемува имотот на сторителот, можеме да

разликуваме дела на оштетување на друг (чл. 243-245) и дела на зголемување на

имотот на сторителот (или трето лице). Делата на зголемување на имотот според

начинот на извршување можат да се поделат на дела што за дејствие на извршување

го имаат одземањето (дела со елемент на кражба: кражба, тешка кражба,

разбојништво, разбојничка кражба) и дела што значат зголемување на имотот со

дејствие на самата жртва (измама, изнуда, уцена и др.). 18

- според објектот на напад, постојат дела против сопственоста врз подвижни

предмети (против подвижен имот) и дела против имотот воопшто, имотните права и

интереси.

Од кривично- правен аспект постојат следниве облици на кражби: - ситни

кражби; - тешки кражби; - разбојнички кражби; и - разбојништво.

Сите овие облици на кражби се насочени против имотот без разлика за каков

облик на имот се работи. Во претходниот период најчест објект на напад бил

општествениот имот, додека денес во време на трансформација на општествениот

имот, како објект на напад се јавува приватната и мешовитата сопственост.

Во зависност од тоа дали казненото дело само се оштетува (намалува) имотот

на друг или со тоа истовремено се зголемува имотот на сторителот, можеме да

разликуваме дела на оштетување на друг и дела на зголемување на имотот на

сторителот (или трето лице).

18

Камбовски, В., Казнено право, посебен дел, Просветно дело, АД, Скопје, 2003,


39

Според објектот на напад се врши следнава поделба:

- дела против сопственоста врз подвижни предмети. Такви се делата:

кражба, тешка кражба, разбојничка кражба, разбојништво, затајување,

одземање туѓи предмети, одземање на моторно возило.

- дела против имотот воопшто, имотните права и интереси:

- дела на намалување на имотот на друг или на зголемување на сопствениот

имот (на сторителот). Тоа се на пример делата во врска со стечајот,

изнуда, уцена, лихварство, прикривање.19

Според распространетоста, челно место во структурата на групацијата

кривични дела против имотот (во која спаѓаат: кражби, тешки кражби, разбојнички

кражби, разбојништва, одземање туѓи предмети, одземање моторни возила, измами,

изнуди, уцени, лихварство итн.) заземаат кражбите. Нивната масовност е

,,заслужена" ваквите видови имотни кривични дела се наоѓаат во групата

најзастапени деликти дури и во севкупниот криминалитет.20

2.4. Тешка кражба

Кога предметите кои крадецот сака да ги одземе се наоѓаат во затворени

простории, тој не може да дојде до предметите на кражбата без совладување

одредени препреки. Најчести препреки се брави, катанци, решетки итн. Крадецот

мора пред извршување на кражбата да ги совлада овие препреки. Совладувањето на

ваквите препреки се врши на различни начини. Во некој случаи тоа се прши по

насилен пат, односно со употреба на физичка сила, со употреба на средства за

провалување, а понекогаш тоа се врши со прескокнување на ограда, прескокнување

отворен прозор итн. Средствата кои притоа се употребуваат се различни, почнувајќи

од обичен камен, цигли и сл. За разбивање излози и прозорски стакла, секојдневен

алат кој се употребува во домаќинствата (ножеви, секири, еѓе, длета, сврдли итн.) па

до најсовремени средства за режење челик, разбивање и провалување каси, челични

огради и сл. Разновидни се и начините на извршување. Одземањето на туѓи

19

Буџакоски, С. (2005). Казнено право, посебен дел. Скопје 2005:125 20

Ангелески, М. (2008). Криминалистичка Методика, Скопје, 2008:33


40

подвижни ствари на ваков начин во кривичното право е квалификувано како тешка

кражба.21

2.4.1. Видови на тешки кражби

Доколку како критериум за диференцијација се земе предвид објектот на

напад, во криминалистичката практика постојат следниве позастапени видови тешки

кражби: провали во станови и куќи; провали во продавници; провали во деловни

простории; провали во трафики; провали во магацини; провали во викендички;

провали во цркви; провали во хотели; провали во кампови; провали во врска со

моторни возила; итн.

Провали во станови и куќи

Провалувањето во станови и куќи претставува појавен облик на тежок имотен

криминалитет што го вршат првенствено специјализирани (а најчесто и здружени во

групи од по двајца или повеќемина сторители) професионални провалници, кои

објектите на криминален напад претходно добро ги проучуваат. Крадат во станови

или куќи во добро темпирано време, односно кога домаќините се отсутни од дома

(кога се на одмор, во странство, на лекување, на работа итн.), при тоа испитувајќи ги

и другите околности (дали во објектот има доволно примамлив плен; дали има

физичка или техничка заштита и слично).

Провали во продавници

Продавниците (дракстори, супермаркети, мини маркети, бутици и кои било

други трговски објекти) се омилена мета на провалниците.

Провалите во продавници во најголем број случаи се вршат ноќе или во

раните утрински часови. Најчесто се провалуваат продавници што се наоѓаат покрај

недоволно осветлени сообраќајници. По правило сторителите претходно добро ги

проучуваат местоположбата на продавницата, фреквенцијата на случајни минувачи и

други околности.

21 Богдановски, М. (2010) Криминалистичка Методика. Скопје, 2010:52


41

Провали во деловни простории

Чувањето паричен или друг вреден натурален имот во деловни простории на

какви било правни субјекти (претпријатија, образовни или други установи,

здруженија на граѓани итн.) претставува доволен предизвик за деликвентите што

бараат или создаваат прилика за крадење да провалуваат на вакви места.

Провали во трафики

Провалите во трафики најчесто се вршат со кршење шалтерско стакло или

стакло од излог, со кршење катанци или на друг начин. При оваа провалниците

употребуваат физичка сила или попримитивни средства за совладување на пречката

(камен или каков било друг тврд предмет што ќе им се најде при рака или го понеле

со себе заради планирано провалување).22

Поради достапноста и лесниот начин на провалување, трафиките

претставуваат омилена криминална мета особено за малолетните деликвенти, кои

оттаму крадат: цигари, прехранбени продукти, играчки и друго.

Провали во магацини

Во магацини најчесто се провалува преку насилно отворање влезна врата

(доколку има двојна заштита, првин се крши катанец на метални ролетни или на

влезна врата, а потоа се крши цилиндерот на бравата од влезната врата), како и со

отстранување метални или други прозорски решетки и насилно отворање прозорци.

Деликвентите (обично здружени во групи) кога кршат брави, по правило,

употребуваат професионален провалнички алат („топокршач", „игла", „змија" и др.).

Од ваквите објекти се краде она што ќе биде затечено во магацинот, односно

техничка, прехранбена или каква било друга складирана стока.

Провали во викендички

Со оглед дека викендичките само повремено се користат и обично се наоѓаат

на места што се многу ретко населени, тие претставуваат релативно лесна мета за

вршење провалнички криминални напади.

22 Ангелески, М.Криминалистичка Методика. Скопје, 2008:57


42

Провали во цркви

Република Македонија, како ретко која друга земја во светот, изобилува со

цркви и манастири. Тие најчесто се лоцирани надвор од населени места и немаат

соодветни пристапни патишта. Поголемиот дел од нив (а особено оние што немаат

постојан верски персонал, односно онаму каде што само повремено се врши верска

служба) се изложени на провалнички напади.

Од цркви најчесто се крадат: икони, рамки од икони, пари, сребрени

кандилца, бакарни предмети, сребрени или златни крстови и друго.

Провали во хотели

Провалите во хотели претставуваат составен дел на туристичкиот

криминалитет. Како и другите имотни деликти, и провалите во хотели се вршат во

екот на туристичката сезона поради приливот на гости кои што со себе носат вредни

подвижни предмети што се потенцијален плен на провалниците.

Провали во кампови

И провалите во кампови претставуваат составен дел на туристичкиот

криминалитет. Во најголем број случаи се вршат дење, односно во време кога

туристите се на плажа или на друго место подалеку од кампот, а камп приколката

или шаторот се оставени без надзор.

Кражба на моторни возила

Кражбите на моторни возила најчесто се вршат ноќе од недоволно осветлени

паркинг простори или улици во поголемите градски населби. Во најголем број

случаи се крадат скапи и полуксузни возила. Со крадење возила првенствено се

занимаваат искусни професионални деликвенти што се специјализирани за кражби

на одреден тип на моторно возило.

Провала во возила

Провалните кражби во возила, во основа, претставуваат урбан имотен деликт

што често пати се врши во серии од повеќекратни крадци поединци или од грпи

составени од двајца или повеќемина сторители. Претежно се напаѓаат возила паркирани

на небезбедни или неосветлени паркиралишта или на други места ма отворен простор.

Провалите најчесто се вршат навечер или во подоцните нокни часови.


43

2.4.2. Видови обични кражби

Криминалната феноменологија на обичните кражби е многу богата. Овој вид

имотен криминалитет се манифестира преку бројни појавни облици на начини на

извршување. Во практиката најзастапени се следниве видови обични кражби:

кражби во станови, кражби во продавници кражби во претпријатија и установи,

кражби од градилишта, кражби во образовни институции, кражби во возила за јавен

превоз, хотелски кражби, кражби во кампови, кражби на плажа, домашни кражби,

кражби на животни, кражби на велосипеди, кражби на електрична енергија, џебни

кражби, кражби во возила и од возила,

Џебни кражби

Џебните кражби се познати како еден од најстарите начини на извршување на

кривичните дела против имотот. Зависно од видот на облеката и начинот на носењето

на парите се менувал и modus operandi на извршителите на овој вид на кривични дела,

меѓутоа нивната суштина секогаш останала иста: што побрзо, повешто и

понезабележано од туѓ џеб или женска чанта да се одземат пари и што побргу да се

исчезне од местото на настанот. Притоа се користат разни ситуациони околности кои се

оптимално погодни за извршување на овие дела. Тоа се гужви на зелени пазари,

сајмишта, спортски натпревари, свечености, автобуски и железнички станици, како и

други собири и турканици на други јавни места. За оваа цел вешто се користат и

психичките состојби на луѓето како што се поспаност, замореност, радост,

алкохолизираност, презафатеност со некој настан и сл. Денес џепните кражби се

јавуваат во се поусовршени форми на извршување. Џепџиите не се повеќе неспретни и

примитивни отпадници кои можат лесно да се препознаат и фатат, туку професионалци

кои со време стануваат вистински "мајстори на својот занает". Начинот на

однесувањето, надворешниот изглед, вештото и брзо прилагодување на постојните

услови и околности и брзото забележување на промените на потенцијалните жртви,

како и совршената складност на движењето на рацете и телото при самото извршување

на кривичното дело, ги доведува органите на внатрешни работи во ситуација да

вложуваат многу време, и да пројават исклучителна претпазливост и умешност за да ги

фатат на дело. Тоа за жал денес е и единствениот начин подоцна да се докаже

извршувањето на ова дело. За извршување на џебните кражби еднакво се користат

современи превозни средства како што се автобуси, особено градските, возови и


44

авиони, кои на џепџиите им пружат не само огромен радиус на движење и оперирање,

туку и неограничени можности за наоѓање нови жртви. Џепџијата не е врзан за едно

подрачје или град. Тој постојано доаѓа во нови средини каде што не е познат, извршува

кривични дела и исчезнува, така што станува тешко достапен за органите на кривичниот

прогон. Овие кражби во прв ред се проблем на големите градски, индустриски и

прометни средини, со оглед дека на тие простори џепџијата полесно неприметно

оперира, а и можностите на изборот на местото и на жртвата се неограничени. Притоа,

мора да се истакне, дека само почетниците случајно ја бираат својата жртва.

Вистинските мајстори на овој занает претходно избираат жртва за која знаат дека има

повеќе пари и упорно ја следат до создавањето погодна прилика за дејство. Тоа го

прават на начин што претходно ги надгледуваат своите жртви пред киосци, продавници,

шалтери и сл. места и ја бираат само жртвата во чии паричник забележале поголема

сума пари.23 Најопшто земено, џепџиите се регрутираат од определени средини и се

занимаваат исклучително со вршење на овој вид кривични дела. Некој од нив работат

исклучително сами, меѓутоа понекогаш се здружуваат во помали или поголеми групи

2.4.3. Разбојништво

Разбојништвата претставуваат сложени кривични дела со елементи на

насилство. Тие се вбројуваат во редот на најтешките имотни деликти, со оглед дека

станува збор за богата и разновидна криминална феноменологија на појавни облици

на разбојнички напади извршувани од сурови и безобзирни делинквенти што до

криминалниот плен доаѓаат не само со вербална закана, туку и со примена на оружје

или други средства за совладување на отпорот на жртвата. Со разбојништвата на

најгруб и директен начин се одзема туѓ имот и се загрозуваат личниот интегритет и

безбедноста на граѓаните. Токму заради ова законодавците во која било земја

разбојништвата и разбојничките кражби ги третираат како кривични дела со висок

степен на општествена опасност и за сторителите на ваквите кривични дела

предвидуваат највисоки казни.24 Разбојништвото како сложено кривично дело се

состои од: вршење кражба (противправно одземање и присвојување туѓи подвижни

предмети) и од примена на сила и закана насочена спрема животот или телото на

23

Сулејманов, З. Криминологија. Скопје 2005:96 24

Ангелески, М. Криминалистичка Методика. Скопје, 2008:81


45

жртвата. Разбојничките кражби се разликуваат од разбојништвата по тоа што силата

и заканата што ги применува сторителот ,,затечен при вршење кражба не се

насочени кон одземањето, туку кон задржувањето на веќе одземениот туѓ подвижен

предмет". Постојат повеќе видови разбојништва кои може да се класифицираат на

следниов начин: улични разбојништва, разбојништва врз возачи на моторни возила,

разбојништва врз трговски или други претпријатија што стопанисуваат со паричен

или натурален имот, разбојништва брз благајници или поштари што разнесуваат

пари, разбојништва во станови или куќи.

2.4.4. Изнуда

Изнудата претставува имотно кривично дело што се состои од прибавување

противправна имотна корист преку нечие присилување, со примена на сила или

сериозна закана, да стори или да не стори нешто на штета на свој или на туѓ имот

(член 258 од КЗ на РМ). Сторителот при вршењето на изнудата како специфично

имотно кривично дело до противправната имотна корист станува на тој начин што

со непосредно или посредно присилување, и тоа со манифестирање закана преку

примена на разни видови притисоци и тортура, ја наведува жртвата, спротивно на

нејзината волја, штетно да располага со свој или туѓ имот. Штетното располагање,

како резултат на присилувањето, може да се состои во активно или пасивно

поведение на жртвата, како: изнудување пари на заем, предавање на сторителот пари

под закана дека против оштетениот ќе биде поднесена кривична пријава итн .25

2.4.5. Уцена

Според своите карактеристики уцената се дефинира како посебно имотно

кривично дело што се состои во противправно прибавување имотна корист на следниов

специфичен начин: сторителот го присилува оштетениот да стори или да не стори

нешто на штета на својот или на туѓ имот преку упатување закана дека за него или за

нему блиско лице ќе открие нешто што може да им наштети на неговата или на нивната

чест или углед. (член 259 од КЗ на РМ) Уцената е специјален облик на изнуда. Разликата

е во тоа што тука се работи за специфична закана. Станува збор за многу опасно

25 Камбовски, В. Казнено Право, посебен дел. Скопје 1982:446)


46

кривично дело, со оглед дека сторителот, непоколебливо користи нечија случајно

дознаена тајна или намерно создадена компромитирачка ситуација како евидентна

слаба страна, односно како своевидна ,,Ахилова петица", за да го изврши криминалниот

напад. Сторителот знае дека има силен адут во рацете што ќе му овозможи да ја

реализира криминалната замисла, калкулирајќи дека по упатените закани и психолошки

притисоци, оштетениот ќе попушти за да не бидат тој или негови блиски лица морално

дискредитирани и стигматизирани во средината каде што живеат и работат.

2.4.6. Лихварство

Лихварството претставува специфичен облик на имотен криминалитет што

има длабоки корени во секое организирано општество. Туѓата материјална или друга

неволја и потребата за краткорочна финансиска поткрепа речиси отсекогаш биле

злоупотребувани од страна ан определени лакоми поимотни лица, кои, јавувајќи се

во улога на ,,дерикожи",односно : лихвари безмилосно и повеќекратно го наплаќаат

заемот што им го даваат на нивните жртви што им се обраќаат за помош.

Кривичното дело лихварство законодавецот го сместува во групата на имотни

деликти првенствено поради тоа што ,,ова дело претставува оштетување,

намалување на имотот на друг во определени зделки (договор за заем, пред се).


47


ККРРИИММИИННООГГЕЕННИИ ФФААККТТООРРИИ

Социолошко - криминолошкото сфаќање на криминалитетот поаѓа најчесто

од ставот дека криминалитетот е производ на општествениот живот. Притоа, се

врши процес на криминализација на поедини лица, односно криминалитетот

претставува општествена појава која се манифестира во конкретни инкриминирани

активности на одредени лица. Без да се навлегува во детално објаснување на некои

социолошко - психолошки теории за криминалитетот, може да се констатира дела се

во право оние автори кои тврдат дека не треба да се прави голема разлика меѓу

правното и социолошкото сфаќање за криминалитетот, бидејќи тие претставуваат

две страни на една појава. На појава на имотниот криминалитет што го зафаќа

најмладиот дел од популацијата, свое влијание остваруваат разновидни фактори кои

се во непосредна врска со оваа општествено негативна појава и ја условуваат. Оттука

етиологијата на имотниот криминалитет врз деца мора да биде строго насочена кон

изучување на овие криминогени фактори кои го остваруваат своето криминално

дејство и ја зголемуваат веројатноста од манифестирање на криминално

однесување.26 Николиќ-Ристановиќ и Вилиќ-Констатиновиќ криминогените фактори

ги претставуваат низ разгледување на причинските фактори на микро и макро ниво

на егзогени (социјални) и ендогени (индивидуални) фактори. Милутиновиќ

криминогените фактори ги дели на егзогени во кои ги вклучува општествено-

економските, политичко-идејните, микрогрупните и социопатолошките фактори и на

ендогени во кои ги вклучува карактеристиките и особините на личноста на

сторителот на кривичното дело.27 Објаснување на процесот на криминализација на

одделни сторители е возможен со проучување на сите објективни и субјективни

фактори за настанување на криминалитетот.

26 Sudbery J, Human growth and development, Routledge, Oxon 2010, стр.303

27 Konstatinovic-Vilic S, Niko lic-Ristanovic V, Kriminologija, Prosveta, Nis 2003, стр.274-279


48

3.1. Дезорганизирано семејство како криминоген

фактор

Во криминолошката литература на семејството, му се посветува значајно

влијание како на фактор со непосредно значење и влијание врз настанување на

имотниот криминалитет.28

Семејството како микросоцијален фактор, во современата криминолошка

наука се смета како основен и доминантен криминоген фактор.,,Семејното милје

може, покрај позитивното, да има и негативно влијание во процесот на формирање

на најмладите членови во општеството.

Тоа е случај со оние семејства кои не остваруваат позитивно воспитување, во

кое најмладите членови не постигнуваат основно морално воспитување, позитивни

навики и склоности, во чиј живот родителите и семејната атмосфера може да служат

само како негативен образец на нивно однесување.”

Милутиновиќ семејствата со тешки материјални услови, алкохолизам,

проституција, семејни караници и несогласувања, напуштања, авантуризми и слични

појави ги нарекува деградирани или разорени семејства.

Нерешените егзестенцијални прашања на семејството, ниски примања, ниско

образовно ниво на родителите, доведуваат до незадоволства и притисоци

манифестирани преку агресии директно насочени на децата и нивно одавање на

криминални активности.29

3.2. Материјалната состојба како криминоген фактор

Промените во општествено-економската сфера во периодот на транзиција се

одразија на економската функција на семејството, пред се во создавање услови за

задоволување на секојдневните егзистенцијални биопсихосоцијални потреби на

нејзините членови, со што ќе се овозможи соодветен правилен развиток на младата

28 Milutinovic M, Kriminologija, Prosveta, Beograd 1969, стр. 272-273

29 Lakic A, Rano otkrivanje i prepoznavanje znakova zenamarenja I zlostavljanja dece, Srna J,Od grupe do

tima, Centar za b rak I porodicu, Beograd 2001, стр.81.


49

личност. Тенденцијата на правилен развој на младата личност се остварува со

настојувањето да се создадат поволни материјални услови и сигурни извори на

материјални средства. Меѓутоа многу семејства имаат недостаток на приходи и на

материјални извори. Тешката материјална состојба како криминоген фактор се

манифестира низ сиромаштијата, невработеноста, лоши станбени услови, недостаток

на средства за задоволување на елементарните потреби.30

Сите тие промени и состојби го преструктурираа семејниот живот, семејните

улоги, создавајќи нови семејни проблеми и менувајќи го целокупниот воспитен

процес врз децата од страна на родителите. Семејствата на кои им е загрозен

егзистенцијалниот статус се наоѓаат во состојба на нестабилност, во која се

редефинираат односите меѓу нејзините членови и појавуваат девијантни облици на

однесување.

3.3. Односите во семејството како криминоген фактор

Семејството е единствена социјална група во која членовите градат меѓусебни

врски и односи преку кои во текот на целиот свој живот се емоционално поврзани.

Семејството е средина која треба да биде исполнета со љубов, емоционална топлина,

заштита, поддршка, взаемно почитување, со што ќе се овозможи на секој член, а

посебно на детето, да се чувствува прифатено и сигурно.

Резултатите од истражувањето на Батиќ покажале дека резилијентноста на

адолесцентите зависи од квалитетот на односите меѓу родителите и процена на

семејството од страна на адолесцентот, а не од неговата структура. Овие резултати

упатуваат на тоа дека семејните процеси се од клучно значење за адаптација на сите

тие адолсценти , независно од формата на семејството во која живеат.

30 King P, Chalk R,с Vio lence in families:assessing prevention and treatment programs, Cationa l Academies

Press, Washington 1998, стр.3.


50

3.4. Образованието како криминоген фактор

Постојат ставови според кои криминалните активности на децата зависат и од

образованието и професионалниот статус на родителите во општествената заедница.

Поединците со ниско образовно ниво поради нискиот степен на знаења,

несфаќање на значењето на своето однесување, почесто се јавуваат како сторители

на имотен криминалитет. Оправдано се претпоставува дека понискиот степен на

образование, а со тоа и понискиот ранг на занимањето во класификација на

занимањата повлекува со себе и потежок семеен живот. Bonger во Холандија

извршил обемно истражување и утврдил дека постои неоспорна врска помеѓу

криминалитетот и необразованоста.31 Тој сметал дека лицата без образование и

училиште се лишени од широко етичко воспитание поради што и повеќе се

подложни на моменталните импулси, страсти и лоши идеи во споредба со

образованите лица.

Исклученоста од процесот на образованието го лишува поединецот од

воспитните, моралните, културните вредности, а понекогаш може да предизвика и

негативни ефекти во нивното однесување.

31 Спасески Ј, Аслимоски П, Бачановиќ О, Педагошка социопатологија, Педагошки факултет, Битола

2006, стр.219


51


ВВЛЛИИЈЈААННИИЕЕТТОО ННАА ССИИРРООММААШШТТИИЈЈААТТАА ННАА ППООЈЈААВВААТТАА

ННАА ООДДРРЕЕДДЕЕННИИ ООББЛЛИИЦЦИИ ННАА ИИММООТТЕЕНН

ККРРИИММИИННААЛЛИИТТЕЕТТ

4.1. Сиромаштијата како фактор за појавата на

имотниот криминалитет

Уште Платон ги забележал сиромаштијата и богатството како два непријатели

на добрата држава против кои законодавецот треба еднакво да се бори. Тргнувајќи

од оваа филозофска претпоставка, а во комбинација со долгата историја на

сиромаштијата во општествата и државите, која историја се протега до онаму до каде

се протега и историјата на самото општество, може да се истакне дека врз основа на

закономерностите кои ја детерминирале оваа општествена појава во минатото и во

денешното современие, постојат индикатори дека појавата на сиромаштија уште

долго ќе претставува значаен елемент во структурата на општествената стварност, па

оттука и на одредени држави во светот.

Сиромаштијата е феномен поврзан со маргиналните општествени групи, кои

се без никава политичка и економска моќ32. Во текот на развојот на криминалогијата

како независна наука, голем број на научници кои припаѓаат на различни

криминалошки правци го проучувале односот и поврзаноста меѓу економскиоте

услови и криминалитетот. Неможноста за задоволување на потребите на нивните

семејства може да се развие чуство на незадоволство што води до исполнување на

фустрациона агресивност . Ова го објаснува криминалитетот на пониските слоеви

во реакција на незадоволство и со извршување на имотен криминалитет и други

кривични дела. Одредени вакви поведенија се случувале и во минатото и истите

32

Miomira Kostiћ, Zadovoljavanje potreba u uslovima siromaštva, Socijalna misao, br.4/2008

str.122


52

биле казнувани. Меѓу првите социолошки објаснувања на криминалитетот и

поврзаноста со лошите услови за живот и појавата на кривични дела се издвојува

мислењето на холандскиот криминалог Бонгер кој во своето дело ,, Криминалитет и

економските услови “ се темели на лошите услови за живеење, а ги отфрла ставовите

на наследните антрополошки и биолошки орентирани криминалози. Капиталистите

ја искиристиле таквата состојба и го експлотирале работникот. Земајќи ги во

предвид тоа дека основата на сегашниот економски систем размената, економските

интереси на луѓето неминовно се спротивни . Ваквата состојба прави особено

задушување на човековите општествени инстикти, кај оние кои имаат моќ се развива

чуство на доминација и неосетливост кон несреќите на другите луѓе, а истовремено

се буди љубомора кај оние кои зависат од нив. 33 Во таа смисла Бонгер заклучува

дека голем дел од економскиот криминал ( и проституција до некој степен ) има свое

потекло во алчноста која ја предизвикува моменталната економска состојба.

Бонгер во студијата за економските услови ги обработува (сиромаштија, беда)

како основни криминогени фактори кои се појавуваат од општествениот систем и

кои манифестираат од една страна егоизам од високата класа, а од друга страна кај

пониската бедна класа нејзиното незнаење и незрелост.

Маркс укажува дека феноменот на криминал има своја генеза во услови на

живот во буржоаското општество, во општествените и личните односи на кое тоа

општество припаѓа и се јавуваат сиромаштија, семејна беда, невработеност,

проституција, криминални навики и склоности.

Според Ленин во средината на тешка економска социјална ситуација многу

членови од ниските социјални слоеви потпаѓаат под влијание на демократизацијата

на капиталистичкото општество и ангажирање во криминални активности.

Некои криминолози издвојуваат посебен правец во криминологијата кој е

наречен криминална социологија, како и теории како што се “притисок” на

социјалната дезорганизација, чикашката школа, економска теорија, теорија на

конрола и теорија на можности и секој дневни рутински активности во која точно се

опишуваат односите меѓу сиромаштијата и криминалот. Меѓу првите творци на

теоријата на притисок се издвојува Емил Диркем. Во социолошката и

криминалошката мисла кон крајот на 19 век дал посебен придонес со неговиот

33


str.124


53

концепт на беззаконие, опшувајќи ја ситуацијата во која општествените правила се

уништени или нејасни до тој степен што луѓето не знаат што да очекуваат еден од

друг .Сето ова доведува до чувство на изолација и взаемна свесност за апсурдност во

животот. Диркем своите дела ги пишувал во 19 век по бумот на индустриската

револуција, што влијаело на трансформацијата на претежно рурални земјоделски

заедници во урбаните области каде што доминирало индустриското производство.

Според Диркем беззаконие – држава на беззаконие се зголемува во период на брзи

социјални промени и доведуваат до незадоволство, конфликти и девијација. Овие

нарушувања се јавуваат во време на економска рецесија , но исто така и во време на

економски просперитет.

Теоријата на притисок го вклучува учењето на Мертон, кој за разлика од

Диркем не ја согледува појавата на криминалитет и беззаконие како резултат на

сегашните постоечки промени . Наместо тоа криминалот се објаснува како можен

одговор на притисоците произведени од постоењето на нееднакви достапни

можности за постигнување на успех. Одбележувањето на американскиот акцент за

успехот на готовина и заедничкиот стремеж да се постигне тоа, довело до

прекумерна анксиозност, непријателство ,неврози и антисоцијално однесување34. Во

таа смисла Мертон објаснува различни корелации помеѓу криминалот и

сиромаштијата, од фактот дека сиромаштијата не е изолирана варијабла, туку е една

комплексна независна општестваена и културна варијабла. Сиромаштијата сама по

себе е ограничување на доброволните можности и не се доволни за да предизвикаат

очигледна висока стапка на криминално однесување . Објаснувањето на

невсовпаќање помеѓу културните цели и институционалните норми за нивно

остварување Мертон укажува на криминалните активности на малдите луѓе од

пониските слоеви. Сиромаштијата во овој контекст е изразена како услов за

криминални активности, затоашто малдите не се во можност матријалното

поседување да ги остварат по законски пат, па затоа и доаѓа до состојба на

беззаконие и ги крши законските норми за да ги постигнат општествено

прифатените цели.

Чикашката школа се развила на специфично проучување на урбана

социологија на Чикашкиот универзитет меѓу двете светски војни преку емпириски

34


str.125


54

истажувања на урбаната средина и екологија. Претставниците на Чикашката школа

законитоста на таквото однесување објаснуваат дека се наоѓаат во локалните

заедници и социјалните групи, сиромашните квартови, африканско – американски

гета со висока стапка на криманал и други форми на девијантно однесување, како

што се проституција и самоубиства.

Криминолошката научна мисла во социјалистичките земји, има двоен пристап

кон овој проблем. Кога се во прашање капиталистичките земји, тогаш сиромаштијата

има големо значење за појавата на криминалитет и деликвенцијата, а кога се во

прашање социјалистичките земји и општества, се изнесува тврдењето дека во нив оваа

појава нема така големо значење бидејќи во нив е извршена таква трансформација со

социјалистичката револуција што не постои сиромаштија, па спрема тоа и не постои

сиромаштија, па спрема тоа и не влијае врз криминалитетот. Слична е состојбата и кај

нас со тоа што проблемот го согледуваме, но немаме емпириски сознанија за тоа како

сиромаштијата влијае врз зголемувањето на криминалитетот.

4.2. Одредени глобални показатели на социјалните

противречности поврзани со сиромаштијата и

криминалитетот

Општествената криза и регресија најдиректно создаваат погодно тло за

развивање на најразлични типови на девијации и криминалитет35. Истовремено

допринесуваат за индиректно зголемување на криминални активности со различни

социјални проблеми меѓу кои е и сиромаштијата, невработеноста, дисфункција и

дезорганизација на многу државни институции и служби и нарушување на односите,

функцијата и структурата на семејството се губи ( Милосављевиќ, 1998). Русија е

одличен пример за земја која после комунистичкиот систем, се најде во една

состојба на политичка нестабилност, аномија, социјална раслоеност, масовна

сиромаштија, влошен стандард на живеење и здравствена состојба на населението,

што е и погодно за ширење на криминалитет. Близу половина од населението се

35

A.Jugovič, M.Brkič i B.Simeunovič-Patič, Socijalne neednakvosti i siromaštvo kao društveni

kontekst kriminala, Fakultet polit ičkih nauka, GODIŠNJAK 2008, str.451.


55

наоѓа во положба на оние што финансиски можат да ги задоволат само своите

непосредно физички потреби и живеат на работ на егзистенцијалниот минимум, една

третина оскудува и во нужните добра за живот. Само еден мал слој, најмногу една

десетина, живее на безгрижен-блескав начин кој е, по мислењето на многу

коментатори, карактеристика на американското општество 36. Во современето

општество бедата и сиромаштијата претставуваат најраспространети општествени

појави. Околу една милијарда луѓе во денешниот свет живее во беда или е на

границата на беда, половина милијарда е хронично гладна, недохранета или умира

од глад. Современото општество на голем број од младата генерација, наместо

радост во животот, работа, создавање, општење и осознавање им подготвува ,,казан

за топење” во невработеноста, беда, војни, дрога и животно назадување.

Проблемите со младата генерација се уште потешки и посложени: здравствена нега,

недоволна исхранетост, секое пето дете умира од глад и лишаност од образование,

лоши услови на живот и сл. 37

Што се однесува до состојбите во нашето општество, тие битно не се

разликуваат од оние во светот. Република Македонија, во 80-90тите години од

минатиот век се наоѓаше во тешка економска положба, стагнација во развојот, висока

инфлација, ниско производство и недостог на стоки, состојбата што економистите ја

одредуваат како рецесија или стагнација во целокупниот развој. По 90-тите години

откако отпочна процесот на трансформација на целокупниот систем во Македонија,

многу брзо се создадоа услови за социопаталошки појави и сиромаштија.

4.3. Сиромаштија, економски прилики и имотниот

криминалитет

Мерењето на важноста за економските и макросоцијални услови е едена од

најчувствителните задачи на криминологијата, социологијата и другите области кои

се занимаваат со превенција на криминалитетот и третманот на деликвентите.

Задачата е чувствителна не само заради комплесноста на овој проблем, туку затоа

што од таквите оцени зависи целата концепција за превенција и точката на

36

Љ.Арнаудовски ,Криминалогија,Скопје,2007год. стр. 606. 37

Љ.Арнаудовски ,Криминалогија,Скопје,2007год. стр. 607.


56

превенција. Економските фактори најпрво различно се толкуваат зависно од тоа

дали кај луѓето има големо влијание дали е тоа има посредно или непосредно

влијание. Од една страна се претпоставува дека невработеноста, нискиот

материјален статус, други форми на економска депривација и социјална

маргинализација првенствено делуваат директно, и тие се во значајна позитивна

врска со невработеноста, препуштање на уличната интегрција, интерперсонална

толеранција, слабеење на општествената организација, пад на општествениот

капитал и пад на просоцијалните и морални вредности. Така што економските

прилики несомнено влијаат на општата социјална атмосфера: зголемување на

сиромаштијата, невработеноста и аномија со зголемување на компетивност помеѓу

луѓето, помалку солидарност, раздор на социјалната кохезија и нормативниот

систем. Состојбата на општествената дезорганизација се карактеризира не само со

распад на неформалниот систем на вредности и обврзници, туку и со слабеење на

формалниот систем што создава услови за создавње на поглема дезорганизација која

ја зголемува стапката на криминалитет и вкупното насилство во општеството, а

зголемувањето криминалитетот во социјалното опкружување повратно стресно

влијае на секој човек посебно.

Сиромаштијата е негирање на основните човекови права и нејзиното

сузбивање треба да биде преокупација за сите општества. Неправдите,

маргинализацијата, социјалното отуѓување, нееднаквоста, која сиромаштијата

особено екстремната сиромаштија ги предизвикува, мора да бидат сузбиени, а

економскиот напредок, социјалната правда и мирот мора да продолжат да се

зацврстуваат. Кога се јавува неможноста за остварување на елементарните потреби

по легален пат тогаш се појавува потребата за нивно остварување на илегален начин.

4.4. Поврзаноста на криминалитетот со општествените

односи и структура

Криминалитетот е повеќе димензионална општествена девијација, која има

општи, посебни и индивидуални изворишта. Различни форми на криминалитет

имаат посебни или поединечни услови и причини. Меѓутоа истражувањата за

криминалитет во различни општествени културни контексти покажуваат дека,


57

социјалните, економските и политичките услови се особено погодни за неговиот

развој. Криминалитетот и деликвенцијата како општествени појави се дел на една

сложена општествена структура врз чие формирање имаат влијание и трпат

влијание. Суштината на таа сложена структура може да се објасни ако се сфати дека

општеството во својата основа е составена и устроена од групи, слоеви, класи што

меѓусебно се издефицирани и стратифицирани38. Тоа значи дека општеството

претставува една хетрогена стрруктура, внатрешно издифицирана и хиракистки

поставена. Но структурата на општеството не е статична, туку динимаична

категорија и внатре во неа се вршат промени и трансформации на тој начин што

едни делови од таа структура поминуваат од една во друга група, од пониска во

повисока и обратно. Најраспространето е сфаќањето според кое општествената

структура ја детерминира општествената поделба на трудот која е во непосредна

врска со нивото на развеноста на производните сили и врз нив воспоставените

продукциони односи. На таа основа се воспоставуваат класна, политичка,

професионална, оргазациона и други структури што имаат доминантно влијание врз

одредувањето на општествената, социјалната и матријалната положба на чоекот во

општеството и неговата сигурност. На таа основа, современите општества се

структурираат на работничка класа, средни слоеви, ситна буржоазија, буржоазија,

како што и секој од овие слоеви внатрешно се структурираат спрема професијата,

образованието и стручноста, квалификациите и во тие рамки и спрема материјалниот

и социјалниот статус во општеството.

Марксистичкиот концепт тргнува од сфаќањето дека меѓусебните односи на

луѓето се раѓаат и настануваат врз производните сили и односот кон нив и

продукционите односи што се формираат врз нив. Овој однос Маркс го изразува

преку поставката: ,,во општественото производство на својот живот луѓето стануваат

во одредени нивни нужни односи независни од нивната волја, што одговараат на

одреден степен на развој на нивните материјални производни сили39, и понатаму

општествените сили тесно се поврзани со производните сили. Стекнувајќи нови

производни сили, луѓето го менуваат својот начин на производство, а менувајќи го

начинот на производство, начинот на кој ги подмируваат своите потреби, ги

менуваат своите општествени односи. Во објаснувањето на етиологијата на

38

Љ.Арнаудовски ,Криминалогија,Скопје,2007год. стр. 603. 39

Љ.Арнаудовски ,Криминалогија,Скопје,2007год. стр. 604.


58

криминологијата општествената, социјалната стриктура на општеството наоѓа место

и објаснување во согласност со сфаќањето дека овие појави се продукт и дел на

општеството. Но фактот дека криминалот како појава чии корени лежат во класното

општество и структурата поставена на тие основи, нејзиното влијание врз

настанувањето и развојот на криминалитетот. Ова е од причина што конкретните

ситуации на беда и сиромаштија на поединци или групи, како колективни состојби,

не е резултат само на недоволното прилагодување или несовладаното оптоварување,

туку како одраз на социјалните дадетности, групните норми, предрасуди, латентни

манифестни дискриминации, економски и политички зависности итн. Целта е да се

покаже односот помеѓу комплексноста и меѓузависноста на сиромаштијата,

социјалните нееднаквости и некои видови на сериозен криминал како што се

кривично дело насилство, имотен криминалитет и малолетничка деликвенција.

Овој проблем го анализираат многу теории , а една од нив е таканаречената

теорија на лев реализам како современо продолжение и критика на радикалната

теорија во социологијата, криминологијата и социјалната работа, која посебно става

акцент на сиромаштијата, социјалната нееднаквост и економските прилики во

разбирање на криминалитетот.

4.5. Теорија на левиот реализам: Општествената

структура и имотниот криминалитет

Денес еден од повеќето напредни социолошки концепти за фактори на

злосторство е концептот на структурното насилство, која во суштина е дел од

теоријата на потеклото на агресивни изрази на фрустрации, но инсистира на

социјалната структура како на примарен извор40. Нееднаквост во пристапот до

образованието, здравствена заштита и правана заштита, се типични форми на

структурно насилство кое доаѓа од социјалната структура, со што се одредува

позицијата на луѓето според нивната економска, етничка, родова, културни или

политички карактеристики. Поради долгата традиција на релативна стабилност

структурните нееднаквости се манифестираат и се гледаат како ,,нормален‘’ ред на

40




59

нештата, рационализација на моќни културни дефиниции кои се пренесуваат од

генерација на генерација овозможувајќи им да постојат засекогаш. Идеолошки во

традицијата критичката криминологија, т.е левиот реализам (реална

криминологија) се одвоила како посебна концепција со амбиција криминалитетот да

се третира како реален проблем, бидејќи пристапот на кој се смета на стратегијата

насочени на индивидуалните престапници не дале резултати, што важи и за

пристапот во кругот на теоријата на етикетирање, радикалната и критичка

криминологија, кои страдале од спротивна едностраност и кои реалистите гледаат

како на непрактично и идеалистички. Вилијам Бонгер еден од основачите на т.н.

радикална или критичка криминологија, кажал дека капиталистичкиот економски

систем го ослабува социјалното чувство на луѓето и нивниот морал. Овој систем

неминовно развива алчност и себичност како дел од својата репродукција. Причина

за таквото однесување на капиталистичкиот систем е во тоа што он е трговија,

профит и производство кои во основа не ги задоволува потребите на луѓето. Заради

тоа тој систем ги задушува социјалните инстинкти и ги намалува вредностите за

чуство на морал. Така капиталистичкиот систем создава лоши материјални и

интелектуални услови на работничката класа, што допринесува да нивното морално

ниво да биде ниско. Од тие причини Бонгер смета дека настануваат појави како што

се несигурна егзистенција, сиромаштија, невработеност, необразованост, лоша

економска положба на жената, слаба организација на семејствата, алокохолизам,

проституција кои имаат големо влијание врз етиологијата на криминалитетот. Во на

одредени видови на криминалитет, кои се карактеристични за капитализамот, Бонгер

пронаоѓа социо–економски основи во неговото потекло. Бонгер анализира

примероци за економски криминалитет, сексуални деликти, освети, чедоморства и

политички криминалитет. По него економскиот криминалитет има двострано

потекло. Од една страна криминалитетот потекнува од апсолутна сиромаштија и

беда од која доаѓа економското опкружување, а од друга страна настанува заради

,,напуштање’’ на моралот и лошото образование на децата од сиромашните класи.

Па така на пример професионалниот криминалец по излегувањето од затвор повеќе

запаѓа во сиромаштија. Слично мисли и Валтер Холштајн (радикален теоретичар на

социјална работа) причините за криминалитет треба да се бараат во дефицит на

услови за социјализација кои произлегуваат од социо - економските услови во


60

општеството и депревилигираната положба на луѓето, а пред се – работничките

ниски класи41. Тој дава пример за децата бездомници, каде економската беда

произведува нарушени семејни односи, деструктивна атмосфера во гетото и

социјална изолација. Во такви околности децата немаат никакви шанси за

социјализација, туку само за некоја форма на дисоцијализација. Кога тие деца ќе

појдат во училиштете, тие се оштетени до толку што се одвојуваат во посебни

оделенија, Овие деца кога ќе станат возрасни принудени се да пропаднат како и

нивните родители и да репродуктираат сиромаштија од која потекнуваат и ја

пренесуваат на следните генерации. Современата концепција на левиот реализам во

основа претставува голем компромис помеѓу теориите на конфликти и

традиционалната криминалогија: да се разбере проблемот на криминалитет, сите

негови димензии- извршители, жртви, државата и општеството, како и неговите

меѓусебни релации мора да бидат во целост истражени. Тоа претставува суштинска

промена во пристапот, прдходно повеќето ранливи теориски концепции вооглавно

биле фокосирани само на една од наведените димензии и тоа извршители - социјална

контрола или држава, додека жртвата најчесто била вo целост занемаренa42.

Истражувачите на левиот реализам имаат задача да ги испитаат сите меѓусебни

наведени димензии, ама и причините за криминалното однесување, факторите за

жртвата, како и социјалните услови кои влијаат на нивото на контрола и толеранција

на криминалното однесување. Иако генерално претставува комплексно,

мултифакторско вилајние на насилство, левиот реализам го фаворизира критичкото

мислење за насилството кај што за криминалитетот воопшто извор и храна се

структуралните социјални фактори.

41 A.Jugovič, M.Brkič i B.Simeunovič-Patič, Socijalne neednakvosti i siromaštvo kao društveni

kontekst kriminala, Fakultet polit ičkih nauka, GODIŠNJAK 2008, str. 450. 42




61

4.6. Општествената нееднаквост и имотниот

криминалитет

Структурните карактеристики на повеќето современи држави произведува

нееднаквост во сферата на политиката, етничките и културни права, а пред се во

сферата на економските можности. Глобалните структури на нееднаквост за последица

имаат масовно чувство на дискриминација на луѓето, општо зголемување на

несигурност и страв од губење на животната шанса и општествена маргинализација.

Според лонгитудиналните анализи малолетничкиот криминалитет и неговите

примери во земјите на Европска Унија (кој го извршил Office of internaitional Criminal

Justice), има постојано зголемување на малолетничкиот криминалитет во земјите на

Европската Унија како и на имотниот криминалитет, како и зголемување на употреба на

алкохол и дрога од падот на Берлинскиот ѕид до денес, проследено со фактори на

социјална несигурност кај младата популација во општеството и ограничувања на

животните можности кои потекнуваат од ниските социјални слоеви.

Општествената криза и регресија најдиректно создаваат погодно тло за

јавување на различни форми на криминалитет и девијации, истовремено

допринесуваат индиректно за зголемување криминални активности со зголемени

социјални проблеми, меѓу кои се сиромаштијата , невработеноста, дисфункција и

дезорганизација на многу општествени институции, нарушување на семејните

односи кои имаат посебно влијание.

Социјалните тензии и слабото општествено регулирање на социјалната

конкуренција создава едена посебна форма на насилство. Тоа е насилство кое настанува

како последица на материјална депривација, општествена информираност, чувство на

лична неадекватност, лоша социјална промоција на сиромашните во сите слоеви и

групи. Затоа и не е изненадување оние што животните шанси им се скратени се голем

број на луѓе кои се одлучуваат за извршување на криминални дејности како пат за

лично со деструктивни карактеристики. Иан Тејлор го објаснува својот главен аргумент

дека пазарот е како основен елемент во современите општества и игра суштинска улога

во настанување на криминалитетот на крајот на 20 век и тоа на два главни начина: како

општествена пракса и како круг за виктимизација.43

43


kontekst kriminala, Fakultet polit ičkih nauka, GODIŠNJAK 2008,str. 454.


62


ППРРЕЕВВЕЕННЦЦИИЈЈАА ННАА ССИИРРООММААШШТТИИЈЈААТТАА ИИ ММООТТННИИООТТ

ККРРИИММИИННААЛЛИИТТЕЕТТ

5.1. Превенција на криминалитет

Во борбата со криминалитетот превенцијата значи збир на плански и

организирани мерки со кои се настојува да се отстранат или барем во нивното

дејствување да се намалат причините за криминалитетот. Поправилно е да се каже

дека превенцијата не е намалување на причините на криминалитетот туку

избегнување, предупредување на настанување на некои штетни појави, а тоа може да

се постигне со отстранување на самите причини или намалување на нивното

дејствување. Превенцијата од криминалитетот претставува систем од мерки и

активности насочени кон отстранување на сите непосредни, објективни и

субјективни услови и околности кои го овозможуваат настанокот и вршењето на

криминалитетот. Во развитокот на механизмите на превенција посебна улога и

припаѓа на криминалистиката. Имено, во рамки на оваа научна дисциплина се

усовршуваат постоечките и се пронаоѓаат нови методи и средства кои имаат

превентивен карактер. За современата криминалистика денес е особено

карактеристично да му дава огромно значење на преземањето превентивни

активности, со кои начелно се дава предност во однос на криминалистичката

репресија.44

44

Бачановиќ, О., Спречување на страдања односно превенција, превод на труд од Шепаровиќ,

З., скрипта за интерна употреба


63

5.2. Превентивни мерки кои ги презема МВР во

Република Македонија

МВР на РМ – Полицијата има огромна улога во превенцијата од имотни

деликти. Преку запознавање и информирање на јавноста за штетноста на оваа појава,

може да се зајакне свеста кај населението за заштита на нивниот имот и намалување

на имотните деликти воопшто. Основните облици на превенција, особено на

домовите од провални кражби, се однесуваат на конкретни мерки кои треба да се

преземат од страна на општеството, државата и државните институции, а како

најосновни мерки се следните:

- да се иницираат трибини со граѓаните во урбаните заедници и се зголеми

едукацијата на истите;

- да се дистрибуираат флаери до сите урбани заедници од градот;

- да се зголеми осветлувањето од страна на локалната самоуправа во оние

делови на градот каде истата е слабо осветлена;

- да се зголеми соседскиот соживот, а во текот на летото домот кога во

истиот нема никој биде надгледуван од соседот или некој близок роднина;

- да се постават тајмери кој ќе се палат во одредено време во ноќта и ќе

оставаат впечаток дека во домот има некој;

- да се обрне внимание на заклучувањето на влезните врати, вратите од

гаражата и прозорците особено во приземјето, истите да бидат адекватно

заштитени;

- кога се отсутни од домот да не оставаат во истиот пари, злато и друг

вреден накит истиот по можност биде депониран во банка;

- пред заминување од домот да не се оставаат белешки и дека ќе бидат

отсутни за одредено време;

- да се исклучи телефонската секретарка во домот;

- поштата и другите пратки ги подига некој од соседството или близок

роднина додека сопственикот не е во куќата.

Директните средби со членовите на урбаните и руралните заедници, куќните

совети во колективните станбени блокови и месните заедници со сопственици на

индивидуални станбени објекти, се особено значајни затоа што се запознаваат


64

граѓаните со организационите, архитектонските, електронските и другите мерки на

превенција на провални кражби, а истовремено им се даваат совети за самостојна

проценка и проверка на степенот на безбедноста на нивните домови и соседство.

Граѓаните имаат можност да слушнат препораки како да се заштити домот, имотот,

личните предмети и како да се заштитат од ризикот да не станат потенцијална жртва

на криминал. На средбите на граѓаните им е нагласувано дека полицијата е отворена

за соработка со сите граѓани, и работејќи заедно во партнерство ќе се направи

заедницата подобро и побезбедно место за живеење. Борбата против криминалот во

целина, и конкретно провалите, во многу случаи зависат од соработката на граѓаните

со полициските служби. Активностите медиумски треба да бидат покриени преку

локалните пишани и електронски медиуми на подрачјето што го покрива Секторот, а

дел и преку дописниците на националните медиуми.

Покрај директните совети за проверка и проценка на безбедноста на домовите

и соседството, граѓаните добиваат и соодветен пропаганден материјал, како

потсетник на обврските и можностите кои им стојат на располагање за самозаштита

на сопствениот имот.

Ваквите проактивни активности на одделенијата за превенција при СВР

овозможуваат подигање на свеста кај граѓаните за заштита на својот имот,

истовремено подобрување на комуникацијата на полицијата со заедницата и

зголемување на довербата во полицијата.

Целта на кампањите е подигање на свеста и интересот кај граѓаните за

самозаштита и заштита на заедницата, подобрување на личната безбедност, градење

партнерство помеѓу граѓаните и полиција при решавање на проблеми, зајакнување

на доверба и соработка

Се очекува преку соработка и заеднички активности со граѓаните за одреден

временски период:

- намалување на стапка на криминалот;

- зголемена откривачка активност;

- зголемена безбедност на имотот и граѓаните;

- градење на партнерство и доверба;

- да се побуди интерес кај граѓаните за превземање на мерки за

самозаштита;

- едуцирани граѓани – да пријават основани сомненија за забележани

појави.


65

За превенција на имотниот криминалитет потребно е подигнување на

безбедносната култура кај граѓаните, укажување на пропустите кои ги чинат при

преземање мерки за заштита на имотот, со давање на совети преку средствата за

информирање, потенцирањето на потребата за различни надворешни безбедносни

уреди (камери, аларми) со назначување на нивните недостатоци, од страна на

полицијата преку организирани разговори, како и целосно безбедносно покривање

на локалитетите каде се вршат или се очекува зачестено вршење на имотни

кривични дела.

5.3. Превентивни мерки од страна на граѓаните

Ако граѓаните во развиените земји се загрижени за безбедноста на нивниот

дом, поддршката за жртви која постои таму, може да им даде информации за

превенција од провали во домот. Ако сакаат повеќе специјалистички совети треба да

се јават во локалната полициска станица. Поддршката за жртвите има за цел да

понуди услуга на сите делови од заедницата. Најчесто таквата помош ја даваат

определени невладини организации кои се занимаваат со оваа област. Поддршката за

жртвата поздравува коментари и предлози од страна на граѓаните во врска со

услугите за жртвите на криминалот. Поддршката за жртвата е од независна

национална добротворна организација. Обучени волонтери со седиште во локалните

заедници ги посетуваат луѓето во своите домови пред и по извршените провални

кражби. Тие даваат помош бесплатно, доверливо и нив граѓаните може да им се јават

директно за помош во секое време. Поддршката за жртвата може да понуди обучени

волонтери со кои граѓаните може да зборуваат во доверба, а тие им нудат

информации за поправки на домот, вградување на алармни и други системи за

поголема заштита и безбедност на нивниот дом, совети за надомест на штета,

осигурување и замена на важни документи, како и контакт со други извори на

помош. 45

Постојат определени процедури за безбедни пари и други предмети, кои се

однесуваат особено за сопствениците на приватни фирми и компании, но исто така и

45

http://www.police999.com/index.php?option=com_content&view=art icle&id=1316:vict im-

support---burglary&catid=52:v ictims&Itemid=81


66

за граѓаните, кои користат сефови, каси и слични предмети за чување на

вредностите:

1. да се чува само доволно готовина надвор од паричниот сеф за да може

лицата да се справат со непосредни потреби. Да се заштити вишокот на

пари со заклучување во внатрешноста на паричен сеф;

2. да се планира отворањето на сефот колку што е можно. Да не се создава

навика на често отворање на сефот. Пожелно е да се користат сефови со

двојна контрола и да има само две лица кај кои се наоѓаат клучевите и

3. тие да бидат во продавницата заедно по отворањето на продажниот салон;

4. да не се чува сефот дење заклучен. Ризикот од сигурна кражба е премногу

голем исто како шансите за отворање на сефот преку ден без да се знае

комбинацијата и тие се 1 спрема 100. Многу осигурителни компании

одбиваат да ги покријат загубите од сеф, кој бил преку ден заклучен;

5. сефот никогаш не треба да биде оставен отклучен и без надзор;

6. внатрешните делови на сефот не треба да бодат отклучени во текот на

последниот половина час од работното време. Ризикот од грабеж се

зголемува во близина на крајот на работниот ден;

7. клучот за внатрешниот простор не треба да се чува во близина на сефот за

време на работните часови;

8. да се чува еден пакет на "пари - мамка" во сефот. Во посебна безбедна

локација да се чува евиденција на сериски броеви и серии на година на

секоја сметка, т.е. банкнота во пакетот – мамка;

9. да се размисли за користење на скриен сеф за големи суми пари;

10. сопствениците на продавници и операторите треба да размислат за

користење на пакет системот за експлозија на бои и чад кој се користи од

страна на многу банки. Со банкарот или шефот на обезбедување можат да

се советуваат за изворот и цената на пакет системот на боја и чад;

11. трговците на мало треба да размислат за употребата на пневматски систем

за движење на готовината до / од одјавите.


67

5.4. Имплементација на политиките за социјалната

инклузија и борбата против сиромаштијата

Донесена е Национална стратегија за намалување на сиромаштијата и

социјалната исклученост во Република Македонија 2010-2020, документ во кој се

предвидени мерки и активности за намалување на сиромаштијата и социјалната

исклученост преку подобро користење на расположливите човечки и материјални

ресурси, подобрување на условите за живот и работа на граѓаните, системско и

институционално содејство во функција на побрз развој, повисок стандард и

поквалитетно живеење.46

За развој на социјалните сервиси за стари и изнемоштени лица на локално

ниво донесена е Национална стратегија за стари лица 2010-2020 година која

овозможува координативен пристап во подигнување на квалитетот на живот.

Со донесување на Националната стратегијата за е-вклучување и на социјално

исклучените групи ќе им се обезбеди пристап до искористувањето на придобивките

од ИКТ.

Во 2009 година донесен е нов Закон за социјална заштита согласно со кој се

извршени реформи на правата на социјалната заштита како и понатамошно

зајакнување на процесите на децентрализација, деинституционализација и

плурализација, со давање на можност на невладините, верските и религиозните

организации, како и општините да се вклучат во обезбедување на одредени

социјални услуги и обезбедување на други права од социјална заштита.

Во текот на 2011 година воведени се нови права за подобрување на

социјалната заштита со што се воведе посебен додаток за слепило и посебен додаток

за мобилност, којшто исклучиво ќе го користат потполно слепите лица, лицата со

умерени, тешки и длабоки пречки во менталниот развој, коишто без помош на

ортопедски помагала не може да ги задоволат основните животни потреби, како и за

лицата со најтешка телесна попреченост. Се обезбеди и ново право за лице кое до 18

години возраст имало статус на дете без родители и родителска грижа, како право на

парична помош за студирање во висина од 18.000 денари месечно. Ова право ги

стимулира овие корисници да го продолжат образовниот процес на прв, втор и трет

46 Национална стратегија за вработување на Р. Македонија, 2015г.


68

циклус на студии. Тековно се реализираат неколку проекти кои се од голема важност

за подобрување на системот на социјална заштита и тоа: условени парични

трансфери за намалување на отсипувањето на децата од социјално загрозени

семејства кои одат во редовно средно образование, субвенции за потрошувачка на

енергија за лица корисници на постојана и социјална парична помош и електронско

евидентирање на корисниците на социјална заштита, со цел зголемување на

ефикасноста и ефективноста на мрежата на социјална заштита, подобрување на

мониторингот и евалуацијата на социјалните парични трансфери. Исто така, се

отворија и 36 народни кујни за 3.357 социјално загрозени лица во кои се обезбедува

по еден топол оброк. Во напорите за намалување на последиците од светската

економската криза, за нискоквалификуваните и постарите лица кои тешко може да

се вклучат на пазарот на трудот, а се потенцијално сиромашни лица, во 2009 година

се имплементираше мерка за јавна работа во која беа вклучени приближно 5.000

лица.

Во втората половина на 2009 година започна со функционирање третиот

столб (доброволно капитално финансирано пензиско осигурување) и истиот

обезбедува пензиски надоместоци врз основа на принципот на дефинирани

придонеси. Пензиските надоместоци од третиот столб ќе бидат исплаќани како

ануитети, програмирани повлекувања од пензискиот фонд, еднократно или

комбинација од претходните начини.

Во рамките на програмски активности за обезбедување на поквалитетен

живот на пензионерите во 2010 и 2011 година се реализира Проектот „Бањско

климатска рекреација на корисници на пензија„ и со истиот се опфатија 8.000

пензионери во 2010 година.

Како ефикасна мерка за антидискриминација во 2010 година се усвои Законот

за спречување и заштита од дискриминација. Со Законот се предвидува забрана на

секоја директна или индиректна дискриминација, повикување и поттикнување на

дискриминација и помагање во дискриминаторско постапување врз основа на: пол,

раса, боја на кожа, род, припадност на маргинализирана група, етничка припадност,

јазик, државјанство, социјално потекло, религија или верско уверување,

образование, политичка припадност, личен или општествен статус, ментална и

телесна попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус,

здравствена состојба или било која друга основа која е предвидена со закон или со

ратификуван меѓународен договор.


69

5.5. Намалување на сиромаштијата

За прецизно совладување на сиромаштијата во Република Македонија a со

самото тоа и намалување на степенот на имотниот криминалитет неопходно е на

краток рок:

1. Да се изгради систем на постојано мерење од усогласени параметри и

извори на податоци кои би биле компаративни со индикаторите кои се

применуваат во Европската унија кои се применуваат кога се оценува

линијата на сиромаштија.

2. Определувањето на национално прифатена или усвоена дефиниција за

социјална исклученост, според која оваа состојба би се анализирала, би ги

олеснила методолошките постапки, но и би ги прецизирала политиките

кои би се реализирале во оваа област.

3. Определувањето на целните групи кои би биле во доменот на

обсервацијата и примена на мерки и политики на социјална инклузија низ

перманентен систем за решавање на проблемите на социјално

исклучените лица. Со вклучување и на други групи во доменот на следење

на појавите би се придонесло кон намалување на сиромаштијата и јакнење

на социјалната инклузија.

4. Во социјално исклучените категории да се вклучат: вработените со

особено ниски приходи, рурално сиромашните, жените од етничките

заедници кои живеат во руралните средини, третирање на урбаната

сиромаштија, децата од поголеми семејства (3 и повеќе деца) посебно со

невработени родители и деца кои живеат во институции.

5. Обезбедување на нови подвижни, деинституционализирани услуги за

повеќе категории на социјално исклучени групи (од постоечките) посебно

за постарите лица, како и зголемување на бројот на дневни центри за

згрижување бездомници како и за улични деца-деца на улица.

Разграничувањето на мерки за различни сиромашни групи станува потреба за

да се согледа делувањето на одделните мерки. Имено, Националната стратегија за

намалување на сиромаштијата препознава три категории на сиромашни во


70

Република Македонија, но бидејќи потребите на овие групи се разликуваат, и

мерките насочени кон нив треба да се разликуваат исто така,

а) треба посебно значење да се даде на обуки и советувалишни услуги за

тие одредени како ново сиромашни,

б) постои потреба од поголема достапност до финансиските трансфери за

тие одредени како традиционално, хронично сиромашни;

в) подобра информираност.

Потребна е и зголемена достапност до ресурсите, правата и услугите

потребни за учество во општеството на оние кои живеат во географски оддалечени

региони. Ова може да вклучи подвижни услуги, здравствени прегледи, набавка на

храна, овозможување на неопходните предуслови за учество во обуки и други

активности.

Неопходно е зајакнато активно социјално вклучување на невработени млади

лица, кои не се опфатени со образование и обуки, поради што е отежнат интересот за

нив на пазарот на труд.

Справувањето со сиромаштијата претпоставува серија од мерки и активности

во државата и во сите општини на среден и долг рок кои значат:

1. подбрување на условите во капацитетите за опфат во образованието и на

можностите за негово стекнување, (сносување на трошоци за истото),

2. согледување механизми, услови и средства за навремено помагање на

лицата кои се соочуваат со сиромаштија (урбаната и рурална),

дефинирање на минимала плата (или минимален приход),

3. ослободување од одредени зафаќања по основ на такси и придонеси

(партиципации за услуги од државата или општината) со цел да се намали

осиромашувањето на лица кои се во состојба на социјален ризик, а со тоа

и социјално исклучени

4. овозможување на младите да се стекнуваат со повисоко ниво на

современо образование со што се оттргнуваат од зоната на

неквалификувана работна сила, која не е атрактивна за пазарот на трудот,

5. финансиско помагање за одржување на здравствената и хигиенско

санитарна состојба на лицата и семејствата кои се сиромашни, воведување

редовни бесплатни здравствени прегледи (спречување на ширење на

заразни болести и сл.),


71

6. обезбедување социјална помош која е во функција на лица на кои

навистина им е неопходна (неевидентирани лица, непријавени,

неписмени, гладни и сл.) и која ќе го земе во предвид и бројот на деца во

семејството,

7. обезбедување на квалитетен пристап до можностите кои се во ингеренции

на власта, а се однесуваат за разни видови услуги од институциите

(здравствени, образовни, културни, спортски, забавни и други). 47

Подоброто управување со системот за социјална заштита е поврзано со

учество на релевантни владини и невладини актери како и сиромашни лица во

подготовката и координацијата на политиките за социјална инклузија.

Невладиниот сектор треба да биде поддржан да ги деконцентрира и релоцира

услугите кои ги нуди во места каде што постои потреба но нема соодветен капацитет

за обезбедување услуги за дневна грижа. Покрај тоа со мапирање на социјалните

организации и претпријатија, како и со определување на нивните капацитети,

структура, сервиси и услуги се согледува потенцијалот на институционалните и

вонинституционалните облици за социјална инклузија.

5.6. Стратегии за намалување на сиромаштијата

Стратегиите за намалување на сиромаштијата ги промовираат многу

меѓународни агенции, почнувајќи со Бретон-Вудс институциите, т.е. Меѓународниот

монетарен фонд и Светската банка во рамките на нивната годишна средба, одржана

во септември 1999год. Таквите стратегии претставуваат обид за еден покохерентен и

поефективен приод кон помошта и развојот, како реакција на критиката на неуспехот

на неолибералниот, „од горе на долу“ универзалистички рецепт за светот во развој, кој

понекогаш се нарекува „Вашингтонски консензус“.Во суштина, Стратегиите за

намалување на сиромаштијата се среднорочни национални планови за намалување

на сиромаштијата и економски развој. Истите се замислени да бидат дефинирани и

спроведени од самите држави и да се засноваат врз процесна консултации во

47

Национална стратегија за намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост во

Република Македонија 2010-2020г.


72

процесот на дефинирање, спроведување и следење, со сите фактори и засегнати

страни, а особено со претставниците на граѓанското општество. Стратегиите за

намалување на сиромаштијата ставаат нагласка на повеќедимензионалноста на

сиромаштијата и потребата за меѓуресорен приод. Врз основа на ригорозни анализи,

Стратегиите за намалување на сиромаштијата треба да постават јасни задачи и да

дефинираат индикатори и одредници за мерење на резултатите. Земајќи ја предвид

комплексната природа на самите процеси и на Стратегијата, се очекуваше да се

постигнат значајни резултати во намалувањето на сиромаштијата и промовирањето

на одржливиот економски пораст. Со оглед на фактот дека меѓународните

финансиски институции ги разгледуваат сите Стратегии за намалување на

сиромаштијата, а во контекст на зголемената важност на овие процеси за сите

поголеми меѓународни агенции за помош, постои опасност со Стратегиите за

намалување на сиромаштијата да се воведе нов услов за оценување на способноста

на земјите да добијат заеми и кредити. Исто така, процесите на вклучување на сите

заинтересирани страни добија критика дека се само симболични и без вистинска

консултација, и се спроведуваат со цел навидум да се задоволат условите за

обезбедување заеми. Уште посуштинска критика дојде со бројните коментари дека

Стратегиите за намалување на сиромаштијата не претставуваат драматично

отстапување од Вашингтонскиот консензус и недоволно се фокусираат врз растот

кој ќе оди во прилог на сиромашните, на комплексната динамика на семејната и

детска сиромаштија ниту, пак, на влијанието на пазарот и либерализацијата на

трговијата врз загрозените групи. Земајќи предвид дека сé уште зборуваме за

почетоци на процесите на формулирање на Стратегиите за намалување на

сиромаштијата, останува фактот дека со експлицитното реферирање на

намалувањето на сиромаштијата како на клучна стратешка цел, како и со

промовирањето на процесите на учество на сите засегнати страни,се отвора простор

за алтернативни политички решенија. Не постои однапред дефинирана групана

индикатори или цели кои мора да се вклучат во Стратегиите за намалување на

сиромаштијата. И додека со таквиот став се потврдува дека процесот треба да биде

приспособен и воден од условите и ситуацијата во дадената земја, меѓународните

финансиски институции неодамна самите ја прокоментираа потребата за

дефинирање соодветни индикатори за „следење на резултатите и увид во

реализацијата на јавните програми“. И покрај скорешните подобрувања, „листата на

индикатори честопати е предолга и премногу општа... додека вистинските


73

индикатори понекогаш се недоволно прецизно дефинирани, а основните податоци не

се секогаш на располагање“. Иако првичните Стратегии за намалување на

сиромаштијата им претходат на Милениумските развојни цели, во неодамнешниот

извештај за напредокот во однос на Стратегиите за намалување на сиромаштијата се

констатира дека долгорочните задачи поврзани со Милениумските развојни цели се

релевантни за среднорочните Стратегии за намалување на сиромаштијата и се

потенцира важноста индикаторите во Стратегиите за намалување на сиромаштијата

да бидат ставени во контекст на Милениумските развојни цели. Општо земено, и

покрај сé поголема употреба на индикаторите на Милениумските развојни цели во

процесите на формулирање на Стратегиите за намалување на сиромаштијата, сепак

покриеноста со индикатори останува недоволна. Притоа, во Стратегиите за

намалување на сиромаштијата се вклучуваат индикатори за одредени цели кои се

однесуваат на предвидување на финансиски средства, управување и дефинирање на

законската рамка кои, пак, не се опфатени со Милениумските развојни цели. Исто

така, Стратегиите за намалување на сиромаштијата овозможуваат поврзување на

среднорочните развојни стратегии, намалување на сиромаштијата и надворешната

помош. Исто така, тие промовираат поригорозно водење на статистички податоци за

сиромаштијата и анализи и го поттикнуваат учеството на различни заинтересирани

страни. Од друга страна, условите поврзани со Стратегиите за намалување на

сиромаштијата го отежнуваат вистинското учество на сите страни и се залагаат за

одредени решенија и политики. Понатаму, постои отсуство на согласност за

индикаторите и очекување да се поврзат Стратегиите за намалување на

сиромаштијата со Милениумските развојни цели или со други договори и обврски.

Неретко, анализата на сиромаштијата не е доволно дисагрегирана на детска или

семејна сиромаштија. Во Стратегиите за намалување на сиромаштијата не се

посветува доволно внимание на нееднаквостите, нееднаквите влијанија на одредени

политики врз загрозените групи или врз малцинствата. Конечно, Стратегиите за

намалување на сиромаштијата за Западен Балкан не посветуваат соодветно внимание

на идната интеграција во Европа и на потребата да се посветат нарелативната

сиромаштија и социјална инклузија.


74


ММЕЕТТООДДООЛЛООШШККИИ ППРРИИССТТААПП ККООНН ИИССТТРРААЖЖУУВВААННИИООТТ

ППРРООББЛЛЕЕММ

6.1. Формулација на проблемот

Во трудот ќе се анализира релацијата помеѓу сиромаштијата и имотниот

криминалитет, односно ќе се побара одговор на прашањето: Дали сиромашните лица

повеќе извршуваат имотни кривични дела и кои кривични дела најчесто ги

извршуваат. Поврзаноста на сиромаштијата и имотниот криминалитет воочена e

уште во почетокот на развојот на криминологијата како наука, но начинот на

проучување на оваа поврзаност бил различен. Првите проучувања се однесувале на

утврдување на поврзаноста помеѓу економските прилики (сиромаштијата,

богатството) и имотниот криминалитет.48 Сиромаштијата во криминолошката

литература долго време била набљудувана како доминантен и основен криминоген

фактор.49 Преовладува мислењето дека на појавата на имотниот криминалитет

влијаат лошите материјални услови за живот, сиромаштијата, при што ова тврдење е

докажувано со емпириски истражувања.50 Инаку истражувањата се движеле во

правец на укажување на непосредното дејство на сиромаштијата како причина за

криминално однесување (особено кај т.н. имотни кривични дела) и на посредното

дејство на овој фактор, како услов кој го овозможува дејството на другите

криминогени фактори. Се смета дека непосредното дејство е повеќе распространето

48 D-r Slobodanka Konstantinović – Vilić, Dr Vesna Nikolić-Ristanović, Krinologija, Centar za

publikacije Pravnog faku lteta u Nišu, 2003 god., str. 279 49

ibidem 50

На дејството на сиромаштијата како криминоген фактор укажувал уште Енгелс, имајќи ја

во предвид општествената положба на англиските работници во индустриската ера на капитализмот.

Енгелс, во книгата „Положбата на работничката клсса во Англија” истакнал дека тешките и нехумани

услови за живот ги ставиле работниците во исклучително тешка положба, така да во многуте градски

четврти на големите индустриски градови создадени се „гнезда на злосторства”. Наведено според : D-r

Slobodanka Konstantinović – Vilić, Dr Vesna Niko lić -Ristanović, Krinologija, Centar za publikacije

Pravnog fakulteta u Nišu, 2003 god., str. 279


75

и се состои во влијанието на материјалната беда на непросветеност, ниското ниво на

образование и култура, примитивност, постоење на предрасуди, заостанати сфаќања,

деморализација, неслога, нетрпеливост, неразбирање во семејството, при што секој

од овие фактори може и самостојно да влијае на појава на имотниот криминалитет.

Детекцијата на имотниот криминалитет и неговите сторители, постојано се труди

користејќи ги севкупните научни општествени и технички достигнувања во светот

со сите средства да му се спротивстави на имотниот криминалитет како на

превентивен, така и на репресивен план. Но, како да заостанува зад сторителите и се

новите и нови форми на криминалитет, пред се занимавајќи се со последиците, а не

со причините на истиот. Имотниот криминалитет се повеќе и повеќе се препознава

кака основен проблем со национални и меѓународни димензии, со дејство врз

економскиот, општествениот и културниот развој на луѓето, ги загрозува човековите

права и темелните вредности и слободи.

По дефиниција имотниот криминалитет е општествена појава која се јавува

на определен степен од развојот на општеството и што претставува имотниот

криминалитет определува секое општество за себе. Има повеќе фактори што влијаат

на создавањето волја обичниот мирен граѓанин да се претвори во криминалец, а ако

има барем мали предиспозиции за тоа - ќе стане насилен криминалец. Во ситуација

кога секоја вредност се руши, се добива своја цена, односно може да се добие со

корупција. Кај нас човекот е доведен во ситуација да не може да стекне положба

според образованието и квалитетите, а гледа како некој што лепел плакати добил

положба. Тоа е лош пример за обичниот човек, кој е лишен од моќта, од позицијата,

а нема средства да напредува со корупција. Тогаш почнува да применува насилство.

Во имотните деликти со елементи на насилство, како разбојништва,

разбојнички кражби, единствена цел се парите, а поради стравот од казната и за да ги

избрише трагите и да не биде откриен, разбојникот дури и убива. Друг фактор за

зголемување на насилниот криминал е неказнувањето на делата. - Кога делото е веќе

сторено, следува награда или казна. Ова општество уште наградува некои

злосторници. Тоа кај другите предизвикува вистинска експлозија, зашто криминалци

се креваат на пиедестал, луѓе што крадат милиони остануваат неказнети, а некој за

украдена раткапна оди во затвор. Државата е посебно одговорна да се грижи и да

спречи луѓето да паднат во безнадежност и да посегнат по недозволени начини.

Околу една третина од населението во Република Македонија живеат во

сиромаштија. Порастот на бруто-домашниот производ во изминативе години (пред


76

почетокот на светската економска криза) и намалувањето на невработеноста

придонесоа да се запре трендот на пораст на сиромаштијата и релативно за малку да

се намали. Во 2003 година сиромаштијата го има достигнато највисокото ниво од

30%, додека пак во 2008 година незначително е намалена на околу 29 %. За таа

значително да се намали потребен е подолг временски период на висок економски

развој, затоа што сиромашните се исклучени од главните текови во општеството и

придобивките од порастот ги чувствуваат со задоцнување.

Сиромаштијата, како и сите општествени појави, не може да се набљудува

изолирано. Недостигот од материјални средства многу лесно доведува до социјално,

културно, морално и политичко осиромашување. Овие лица повеќе или помалку се

изолираат од општеството, им се намалува социјалната интеракција, со што им се

намалуваат реалните можности што постојат во општеството. Од ваквата ситуација

последици трпи целото општество. Како пример за тоа колку се сериозни

последиците врз развојот на државата од социјалната исклученост ќе ги земеме и

невработените лица со високо образование. Оваа категорија граѓани брзо ги губат

знаењето и професионалните вештини, дополнителен проблем е и тоа што знаењето

и вештините многу брзо застаруваат, а тоа доведува до намалување на работната

способност. Единствено што им преостанува е да работат на пониско квалификувани

работни позиции или да живеат од социјална помош. Ова доведува до разочараност,

самоповлекување и слично, што дополнително им ги намалува шансите за подобар

живот. Како резултат на претходното, влегуваат во еден затворен круг, од кој е

многу тешко да се излезе, односно социјално се исклучуваат. Државата инвестирала

средства и време во образованието на оваа група граѓани, но бенефиција од тоа нема,

туку напротив дополнителен трошок. Состојбата на лицата со пониско образование е

многу полоша и тие лица доколку влезат во „затворениот круг“ имаат многу помали

шанси да излезат од него. Токму затоа се појавуваат и првите степени на

криминалитет токму од пониско-образованите граѓани што не мора да значи , но

статистиката го прикажува тој степен дека најзасегнати се граѓаните со низок

образовен степан од глобалната сиромаштија. Со зголемувањето на нивото на

образование на „главата“ на семејството се намалува и процентот на сиромашни.

Меѓутоа се забележува и спротивен случај, односно бројот на сиромашни со

универзитетско образование е во пораст, речиси е дуплиран - од околу 7% во 2005 на

околу 14 % во 2008 година. Оваа ситуација секако е резултат на зголемувањето на

бројот на дипломирани, но претставува и показател за квалитетот на високото


77

образование кај нас. Ваквата ситуација предизвикува многу големи последици врз

целата економија, почнувајќи од социјалното исклучување на овие лица, трошоците

направени за стекнување на образованието, социјалните трошоци на државата за

невработеност и социјална помош и сл. Но, сиромаштијата освен што претставува

социјален проблем, постојат индикатори според кои истата влијае на одредени

облици на криминалитет, конкретно, истата влијае на појавата на одредени облици

на имотен криминалитет. Криминалот врз општествените и личните човекови добра

е најчест во економската нестабилност на одредена група на чинители кои како

најлесна мерка за брзо збогатување ги користат повеќето видови на криминални

акти. Додека сиромаштијата како општествен проблем, не може да се редуцира без

помош на одредени структури во општествената хиерархија и токму затоа доаѓа го

зголемен процент на криминални дејствија кои ги вршат луѓето кои се опфатени од

тој процес. Воедно самата сиромаштија поттикнува повеќе облици на криминал како

што е имотниот криминал, малолетничката деликвенција, состојбите говорат дека

зголемениот криминал создава една несигурна општествена структура која го губи

својот реципротитет.

Сиромаштијата е заеднички именител на најголем дел од проблемите со кои

се соочуваме. Заради сиромаштијата се јавуваат и голем број социјални девијации.

Се зголемува стапката на криминал, има се повеќе кражби и грабежи, често и со

примена на огнено оружје. Заради сиромаштијата се зголемува проблемот со дрогата

и со наркоманијата. Во борбата за гол живот и за брза заработувач ка луѓето лесно

прават грешка да почнат да продаваат дрога. Луѓето кај нас стануваат криминалци

не заради тоа што сакаат, туку заради тоа што тешкиот живот, без шанси и без

реални можности, не им дал друг избор. Оние кои се разочарани од контиунираното

осиромашување се повеќе утеха наоѓаат во дрогата, алкохолот и другите пороци.

Проблемите во семејството, кавгите, тепачките, разводите, исто така, се зголемуваат

заради високата стапка на сиромаштија.

6.2. Определување на предметот на истражување

Предметот на истражување во овој магистерски труд ќе биде појавата

сиромаштија и нејзиното влијание на појавата на одредени облици на имотен

криминалитет.


78

6.2.1. Теоретско одредување на предметот

Најчесто користена дефиниција за сиромаштијата е дефиницијата на

статистичката служба на Европската Унија, ЕУРОСТАТ, според која: За сиромашни

се сметаат лица, семејства или групи лица чии ресурси (материјални, културни и

социјални) се на такво ниво кое ги исклучува од минимално прифатливиот начин на

живеење во земјата во која живеат.51

Од аспект на етиологијата на сиромаштијата, невработеноста, ниските плати

и несоодветното насочување на социјалните трансфери се основни причини за

сиромаштијата. По следнава дефиниција, сиромаштијата е недостиг на неопходни

производи како храна, облека, живеалиште и здрава вода за пиење, што резултира со

низок животен стандард. Сиромаштијата подразбира како состојба кога основните

потреби се поголеми од можностите за нивно задоволување.52

Во зависност од концептите за мерење на сиромаштијата најчести видови

сиромаштија се: апсолутна, релативна и субјективна. Апсолутна сиромаштија

претставува неможност да се задоволат основните егзистенцијални потреби.

Релативна сиромаштија е недостаток од ресурси кои ги оневозможуваат поединците

и домаќинствата да практикуваат определен режим на исхрана, да учествуваат во

определени општествени активности и да живеат во животни услови коишто се

вообичаени за општествата на кои им припаѓаат. Субјективната сиромаштија ги

одразува индивидуалните перцепции на луѓето за нивните заработувачки.

Сиромаштијата е мултидимензионален проблем. Нејзиното анализирање

потребно е да биде извршено од повеќе аспекти, односно да биде гледана во целост.

Во создавањето на социјалниот неред имаат влијанија повеќе фактори: финансиите,

образованието, криминалот, корупцијата, меѓуетничката нетрпеливост и

маргинализација, половата дискриминација и др. Кон овој проблем треба да се

пристапи од сите страни, што значи дека треба да бидат вклучени сите организации

чии дејства имаат допирни точки со социјалата, а со тоа индиректно да се создадат

партнерства што ќе имаат единствена цел - “победа над сиромаштијата”.

Проблемот на сиромаштијата во изминатите години обично се сметаше дека е

проблем на државата, на национално ниво, кој треба да биде решаван од страна на

51

М.Доневска, В.Димитриевска, Б.Новковска, Сиромаштија-Состојби во Македонија,

Филозофки факултет-Скопје, стр.58. 52

Fiti T., Osnovi na ekonmomija, Skopje, 2005 стр.56-79


79

самите државни институции. За зголемувањето на сиромаштијата беше виновна и

самата власта и нејзината администрација.53 Изготвената државна стратегија за

редукција на сиромаштијата беше само убаво изготвен текст којшто во практика не

покажа никакви ефекти, како што се гледа од статистичките податоци коишто

укажуваат на постојаното зголемување на бројот на сиромашни. Значи државата т.е.

владите требаа да бидат главни и единствени актери во борбата против

сиромаштијата. Овој начин на размислување не се покажа како оправдан. Светскиот

тренд на доверба кон државните институции е присутен и во РМ (што се гледа од

бројот на излезеност на гласачите на изборите). Во Р. Македонија завладееја општа

апатија проследена со слабеење на македонското граѓанско општество што се

препознава преку: 1. Недостаток на чувството за солидарност во заедницата; 2.

Висока стапка на криминал. Сето тоа ја поткопа македонската економија, иако овој

однос може да се гледа и спротивно (слабата економија е причина за слабостите на

граѓанското општество). Заклучокот е дека во современото капиталистичко

општество државата не може сама да се бори против социјалниот неред во кој се

наоѓа.Токму затоа потребни се повеќе начини кои што можат да се создадат доколку

се преземат повеќе иницијативи од државите кои што се справиле до некаде со

својата стапка на криминал предизвикан токму од оваа економска појава –

сиромаштијата.

Многу научници тврдат дека не постои директно влијание на сиромаштијата

со појавата на криминалитет, затоа што постојат земји каде што сиромаштијата е

широко распространета меѓу населението, а процентот на криминалитет е релативно

ниска.

Дури и неговите историски почетоци се условени од поврзаноста, во форма

на тврдења, помеѓу имотниот криминалитет и сиромаштијата дека повеќето луѓе кои

се од неповолна социјална средина никогаш не постанале деликвенти, ниту тоа дека

сите деликвенти биле сиромашни пред спроведување на незаконски активности .

Во текот на развојот на криминологијата, голем број на научници, кои

припаѓаат на различни криминолошки правци го проучувале односот и поврзаноста

меѓу економските услови и имотниот криминалитет.

53

М.Доневска, В.Димитриевска, Б.Новковска, Сиромаштија-Состојби во Македонија,

Филозофки факултет-Скопје, стр.72


80

Неможноста задоволување на потребите на семејствата може да се развие

чувство на незадоволство што води до исполнување на фрустрациона агресивност.

Ова го објаснува криминалитетот на пониските слоеви во реакција на незадоволство

и со извршување на имотен криминалитет и други кривични дела.54 Меѓу првите

социолошки објаснувања на криминалитетот и поврзаноста со лошите услови за

живот и појавата на кривични дела се издвојува мислењето на холандскиот

криминолог Бонгер кој во своето дело ,,Криминалитет и економските услови “ се

темели на лошите услови за живеење, а ги отфрла ставовите на наследните

антрополошки и биолошки ориентирани криминалози . Бонгер пишува: ,,лишани од

средствата за производство, работникот ја продава својата работа само за да не умре

од глад”.

Капиталистите ја искористиле таквата состојба и го експлоатирале

работникот. Земајќи ги во предвид тоа дека основата на сегашниот економски

систем, размената и економските интереси на луѓето неминовно се спротивни .

Ваквата состојба прави особено задушување на човековите општествени инстинкти,

кај оние кои имаат моќ се развива чувство на доминација и неосетливост кон

несреќите на другите луѓе, а истовремено се буди љубомора кај оние кои зависат од

нив. Во таа смисла Бонгер заклучува дека голем дел од економскиот криминал ( и

проституција до некој степен ) има свое потекло во потребите која ја предизвикува

моменталната економска состојба. Бонгер во студијата за економските услови ги

обработува (сиромаштија, беда ) како основни криминогени фактори кои се

појавуваат од општествениот систем и кои манифестираат од една страна егоизам од

високата калса, а од друга страна кај пониската бедна калса нејзиното незнаење и

незрелост.

Маркс укажува дека феноменот на криминал има своја генеза во услови на

живот во буржоаското општество, во општествените и личните односи на кое тоа

општество припаѓа и се јавуваат сиромаштија, семејна беда, невработеност

,проституција, криминални навики и склоности. Според Ленин во средината на

тешка економска социјална ситуација многу членови од ниските социјални слоеви

потпаќаат под влијание на демократизацијата на капиталистичкото општество и

ангажирање во криминални активности. Некои криминалози како што се Хејл,

54


str.123


81

Хаѕард и други издвојуваат посебен правец во криминалогијата, како и теории како

што се “притисок” на социјалната дезорганизација, чикашката школа, економската

теорија, теорија на конрола и теорија на можности и секој дневни рутински

активности во која точно се опишуваат односите меѓу сиромаштијата и криминалот,

каде што се развива и нов правец наречен криминална социологија .

Меѓу првите творци на теоријата на притисок се издвојува Емил Диркем . Во

социолошката и криминолошката мисла кон крајот на 19 век дал посебен придонес

со неговиот концепт на беззаконие, опишувајќи ја ситуацијата во која

општествените правила се уништени или нејасни до тој степен што луѓето незнаат

што да очекуваат еден од друг .Сето ова доведува до чувство на изолација и взаемна

свесност за апсурдност во животот. Диркем своите дела ги пишувал во 19 век по

бумот на индустриската револуција, што влијаело на трансформацијата на претежно

рурални земјоделски заедници во урбаните области каде што доминирало

индустриското производство.

Според Диркем беззаконие –држава на беззаконие се зголемува во период на

брзи социјални промени и доведуваат до незадоволство, конфликти и девијација.

Овие нарушувања се јавуваат во време на економска рецесија, но исто така и во

време на економски просперитет. Теоријата на притисок го вклучува учењето на

Мертон, кој за разлика од Диркем не ја согледува појавата на криминалитет и

беззаконие како резултат на сегашните постоечки промени. Наместо тоа

криминалот се објаснува како можен одговор на притисоците произведени од

постоењето на нееднакви достапни можности за постигнување на успех.

Одбележувањето на американскиот акцент за успехот на готовина и заедничкиот

стремеж да се постигне тоа, довело до прекумерна анксиозност, непријателство,

неврози и антисоцијално однесување.55

Во таа смисла Мертон објаснува различни корелации помеѓу криминалот и

сиромаштијата, од фактот дека сиромаштијата не е изолирана варијабла, туку е една

комплексна независна општествана и културна варијабла. Сиромаштијата сама по

себе е ограничување на доброволните можности и не се доволни за да предизвикаат

очигледна висока стапка на криминално однесување. Објаснувањето на несовпаѓање

помеѓу културните цели и институционалните норми за нивно остварување Мертон

55


str.125


82

укажува на криминалните активности на младите луѓе од пониските слоеви.

Сиромаштијата во овој контекст е изразена како услов за криминални активности,

затоа што младите не се во можност материјалното поседување да ги оствари по

законски пат, па затоа и доаѓа до состојба на беззаконие и ги крши законските

норми за да ги постигнат општествено прифатените цели.56

Чикашката школа се развила на специфично проучување на урбана

социологија на Чикашкиот универзитет меѓу двете светски војни преку емпириски

истажувања на урбаната средина и екологија. Авторите Шо, Мекеј развиле концепт

во кој некои населби во близина на центарот на градот и сиромашните преградија

имаат директно влијание на криминалното однесување на населението. Неуспешната

или тешката адаптација на мигрантите создаваат банди кои ги отфрлаат постоечките

општествени вредности.

Претставниците на Чикашката школа законитоста на таквото однесување

објаснуваат дека се наоѓаат во локалните заедници и социјалните групи,

сиромашните квартови, африканско –американски гета со висока стапка на криманал

и други форми на девијантно однесување, како што се проституција и самоубиства.

Според економската теорија, економскиот модел на криминалитет поставува

поединци кои бираат помеѓу криминал и легално заработување во зависност од

можностите, награди и цена секоја одделно. Така поединците бираат да се бават со

легална работа или криминал во зависност од приликата за добивање на работни

места или плати во правниот пазар во споредба со можностите на нелегалните

профити, ризикот на детекција и од видот и тежината на казната пропишана за таков

прекршок, под услов лицето да преземе незаконски активности.

Додека на почетокот ова објаснување суштината била во објаснување на

изборот на незаконско и легално постапување, подоцна ова учење се проширува и во

ситуации каде што едно лице во еден временски период се ангажира во легални и

нелегални бизниси. Многу е важно да се напомене кога тоа може да се добие со

низок квалитет, со скратено работно време, со или без сигурност и се слабо платени.

Оваа теорија вели доколку има влошување во економијата, во однос на намалување

на работа, дури и пониски исплати, криминалот ќе се зголеми.

56


str.126


83

Теорија на контрола наречена теорија на социјални врски или теорија на

општествените односи застапувана од Тревор Хирши. Оваа теорија фокусот го

става на социјалните врски семејството, училиштето, работа, дневните активности и

верувања кои се изолираат луѓето од криминалните активности.

Објаснување на односот на сиромаштијата и криминалот дава и теоријата на

опортунитет односно на теорија на рутински активности кои ја имаат развиено Коен

и Фелсон. Овие автори поаѓаат од тоа дека криминалците вршат рационален избор и

тоа така што бираат жртва која им донесува голем профит без многу напор и ризик.

Оваа теорија голем дел посветува на тоа како рутинските и начинот на живот влијаат

за способноста за вршење на криминални активности. Коен и Фелсон за појавата на

криминалитетот како масовна појава одредуваат три елементи кои влијаат за

криминално однесување: мотивираност на сторителот, погодна жртва и отсуство на

чувар.

Во трудот ќе бидат опфатени следните кривични дела од областа на имотниот

криминалитет:

Кражбата е имотен деликт на противправно одземање и присвојување на

туѓи подвижни предмети, со намера за себе или за некој друг да се прибави

противправна имотна корист. Најчесто кражбите се случуваат по трговските објекти,

во собраќајните средства, како и т.н. џепарења. Со оглед на вредноста, времето и

начинот на извршување, кражбата може да биде ситна, обична, тешка и разбојничка.

Обичната кражба е општ облик на ова кривично дело без посебни околности кои би

ја направиле како квалификувана или привилегирана кражба.

Тешка кражба претставува кражба квалификувана со посебни околности, со

посебен начин на извршување и со посебна вредност на украдените предмети. Овој

вид на кражба се врши со обивање на брави, со провалување на затворени простории

за време на елементарни непогоди и пожари, како и со извршување од страна на

повеќе лица под закана со опасно орудие или оружје. 57

Разбојничка кражба е потежок облик на кривичното дело кражба при што

извршителот (затекнат во делото) за да го задржи украдениот предмет против

одредено лице употребува сила или сериозно се заканува дека на истотото лице ќе

му го загрози животот.

57 Milo Boškovič, Kriminaloški leksikon, Matica Srpska, Univeryitet u Novom Sadu, 1999god.


84

Разбојништво претставува криминален деликт на противправно одземање и

присвојување на туѓи подвижни предмети со примена на груба сила или сериозна

закана по животот и телото. Кај овој деликт има стек од две кривични дела: принуда

и противправно прибавување на имотна корист, а како квалификувани облици се

третираат оние случаии на разбојништва со нанесување на тешки телесни повреди,

убиства или дела сторени во група или во состав на банда.58

6.2.2. Појмовно-категоријален апарат

Имотен криминалитет – кривично дело кое е насочено на против правно

присвојување или оштетување туѓи работи или права односно присвојување против

правна имотна корист на друг начин . Во многу земји имотен криминалитет опфаќа :

кражби , затајување , измама , изнуда, уцена , оштетување на туѓи работи ,

одземање возила. Имотниот криминалитет како предмет на изучување на

криминалогијата може да се одреди како вкупност на поведенија на поединци и

групи што се инкриминирани во кривичното законодавство на една заедница .

Имотниот криминалитет ги опфаќа сите кривични дела предвидени во кривичниот

закон и други закони на вистинските сторени дела . Имотниот криминалитет како

индивидуална појава – оваа орентација вниманието го свртуваше кон поединецот –

деликвент, кон неговата биофизичка конституција и психолочки својства и

карактеристики . Имотниот криминалитет како индивидуална појава има две страни

: преку изучувањето на криминалниот чин како индивидуална појава да се објасни

личноста на деликвентот и нејзиното поведение , а преку личноста на деликвентот да

се објасни морфологијата и феноменологијата на криминалниот чин59.

Криминогени фактори како збирен поим ги опфаќа причините, условите и

поводите што доведуваат до криминалитет , непосредни и посредни фактори , оние

од објективна и субјективна природа кои во време и простор влијаат врз

настанување на имотниот криминалитет. Под криминогени фактори се подразбираат

различни содржни, што често имаат и различна смисла, а и силата на влијанието врз

настанувањето на имотниот криминалитет се одредува спрема различни критериуми.

58

Milo Boškovič, Kriminaloški leksikon, Matica Srpska, Univeryitet u Novom Sadu, 1999god. 59

Љ.Арнаудовски ,Криминалогија,Скопје,2007год. стр. 60


85

Сиромаштијата е мултидимензионален феномен што одговара на извесни

животни услови кои значат неможност да се учествува во општествениот живот на

заедницата на која и припаѓаме. Факторите за нејзиното опстојување се бројни. Исто

така, сиромаштијата негативно влијае врз саморепродукцијата на физичкиот и

духовниот живот на човекот, неговото семејство и на пошироките социјални групи

во кои тие припаѓаат.

Невработеност. Под невработеност најчесто се смета дека е тоа број на лица

кои се без работа. Ова е широко поставена дефиниција која во себе ги апсорбира

децата и младите во пред работна возраст, пензионерите, домаќинките, болните

лица, работно-неспособните лица, како и лицата кои едноставно несакаат да работат

и не бараат работа. Од тие причини најточна дефиниција под невработени се сметаат

сите оние лица кои се способни да работат, сакаат да работат и активно бараат

работат, но неможат да ја најдат работата.

Кривично дело е општествено опасно поведение на човекот со кое се

загрозува опстанокот на социјалниот поредок и за кое е предвидена санкција за

неговиот извршител.

6.2.3. Операционално определување на предметот

Во трудот ќе бидат обработени следните аспекти на предметот на

истражување, што воедно претставува операционализација на предметот:

1. Влијанието на сиромаштијата како социјален криминоген фактор врз

појавата на имотниот криминалитет, конкретно врз одредени облици на имотен

криминалитет (кражби, тешки кражби, разбојништва и разбојнички кражби).

2. Меѓусебни релации помеѓу сиромаштијата и имотниот криминалитет.

3. Подобрување на условите и можностите за вработување и намалување на

невработеноста, подобрување на стандардот на живеење и јакнење на социјалната

кохезија и одржливиот демографски развој ќе има позитивни влијанија во

намалувањето на одредени облици на криминалитет.

6.2.4. Дисциплинарно одредување на предметот

Предметот на истражување на овој труд припаѓа на научната област -

Криминологија.


86

6.2.5. Временско и просторно одредување на предметот

Предметот кој што ќе биде истражуван ке биде опфатен на територијата на

Република Македонија. Истражувањето ќе биде временски одредено на периодот

2006-2010 година.

6.3. Цели на трудот

Истражувањето во овој труд ќе ja има следнaтa цел:

Утврдување на влијанието на сиромаштијата на појавата на одредени

облици на имотен криминалитет.

6.4. Хипотетичка рамка на истражувањето

Генерална хипотеза:

Сиромаштија претставува социјален криминоген фактор кој влијае на

појавата на одредени облици на имотниот криминалитет, односно влијае на

појавата на кражбите, тешките кражби, разбојништвата и разбојничките

кражби.

Посебни хипотези

Сиромаштијата и криминалот развиваат меѓусебни релации кои се

изразуваат низ влијанието на сиромаштијата на одредени облици на имотен

криминалитет.

Сиромаштијата, невработеноста, се појави коишто на општо ниво се

изразито застапени, а на индивидуално ниво предизвикуваат разни

фрустрации и реакции кои кај одредени личности развиваат криминални

определби.

Сиромаштијата влијае на зголемувањето на обемот на имотниот

криминалитет, посебно, на зголемувањето на обемот на кражбите,

тешките кражби, разбојништвата и разбојничките кражби.

Подобрување на условите и можностите за вработување и намалување на

невработеноста, подобрување на стандардот на живеење и јакнење на


87

социјалната кохезија и одржливиот демографски развој ќе има позитивни

влијанија во намалувањето на одредени облици на имотен криминалитет.

6.5. Начин на истражување

а) Определување на истражувачка стратегија

Во ова истражување ќе се употреби квалитативен и квантитативен пристап,

односно комбинирана истражувачка стратегија.

б) Методолошки постапки за собирање на податоци

Методологијата која ќе се користи во текот на истражувањето ќе биде

базирана спрема предметот, целите и поставени хипотези, а методите ќе се

комбинираат во зависност од елементот што се истражува.

Анализа на содржината (квантитативна и квалитативна) - Овој метод ќе се

примени за анализирање односно расчленување на содржината, составот, формата,

потеклото итн. на пишаните документи и литература кои ќе се користат како извор

на сознанија за појавата на сиромаштијата на појавата на одредени облици на имотен

криминалитет. Компаративниот метод ќе се употреби за утврдување на разликата на обемот

на имотни кривични дела сторени од страна на сиромашни сторители и имотни

кривични дела сторени од страна на несиромашни сторители. Ќе се направи неформален разговор со сторители на имотни кривични дела

кој се на издржување казна затвор во КПУ Идризово.

Податоците кои ќе ги добиеме ќе ги анализирам преку класификација,

генерализација и оценка на податоците, а ќе бидат презентирани на вообичаениот

текстуален и табеларен начин, односно податоците ќе бидат прикажани во писмена

форма со користење на стандарден научен јазик.

Во истражувањето ќе се користат квалитативните и квантитативните методи,

воедно ќе се послужиме и со анкетните прашалници, табеларните прикази, извештаи

и прилози.

Преку квалитативниот метод ќе се добијат јасни прегледи и податоци за тоа

кои групи се најзасегнати од процесот на сиромаштија и фа кторот на зголемен

криминалитет. Додека со методот за квантитет преку табеларни прикази ке се


88

прикажат резултатите од анализата на досиејата на испитаниците во КПУ Идризово

кои ќе бидат на број околу 110, од казнено поправната установа.

Со статистичкиот метод ќе се обидеме да досегнеме до дескриптивно

знаење, односно статистички опис, како и научно објаснување (статистика

корелација) на стапката на сиромаштија и обемот на одредени облици на имотен

криминалитет (кражби, тешки кражби, разбојништва и разбојнички кражби) во

Република Македонија во периодот од 2006-2010 година.

6.6. Научно и општествено значење на истражувањето

Научната оправданост на истражувањето на влијанието на сиромаштијата на

појавата на одредени облици на имотниот криминалитет, се состои во научната

вредност на сознанијата за кои очекувам дека ќе се добијат со што ќе се придонесе

во збогатување на теоријата на Криминологијата. Сметам дека научната придобивка

од истражувањето ќе придонесе во подигањето на свеста кај припадниците на

научната заедница дека:

- сиромаштијата претставува хронична закана за човекот и човештвото;

- со активна и организирана борба против сиромаштијата ќе се придонесе

кон зголемување на безбедноста и ефикасноста во заштитата на

(социјалните, економските и културните) човекови права;


кон зголемувањето на економската безбедност, конкретно, на економската

безбедност на македонското општество;

- со активна и организирана борба против сиромаштијата ќе се придонесе и

во вкупната борба против имотниот криминалитет, бидејќи сиромаштијата

освен што претставува објективна социјална неволја, истата претставува и

долгорочен социјален криминоген фактор кој во комбинација со други

фактори генерира девијантни однесувања поврзани со имотниот

криминалитет и социопатолошките појави (овој став не треба да се

толкува дека сторителите на казниви дела потекнуваат само од

популациони структури кои се погодени од сиромаштијата и социјалната

исклученост, туку дека сиромаштијата/социјалната исклученост како


89

негативна општествена појава може да генерира одредени облици на

криминалитет и социопатолошки појави) и


кон зголемување на вкупната општествена безбедност, конкретно, и во

Република Македонија.

Општествената оправданост би ја потврдила со претходните мои ставови за

научната оправданост на истражувањето. Во прилог на оваа моја констатација, би се

повикала на несомненото методолошко правило, според кое научната оправданост ја

потврдува (и научно) оправдува и општествената оправданост.


90

ИСТРАЖУВАЧКИ ДЕЛ


91


ИИССТТРРААЖЖУУВВААЧЧККИИ ДДЕЕЛЛ

1. Анализа на сиромаштијата во Република

Македонија во периодот 2006-2010 година

Голем дел од домаќинствата во Република Македонија остваруваат приходи

под линијата на релативната сиромаштија, која во август 2006 година изнесуваше

9.317 денари (околу 150 ЕУР) за четворочлено семејство. Иако немаме приходи per

capita за да заклучиме егзактно колку домаќинства живеат во сиромаштија, сепак

некаква слика за тоа би можеле да оформиме и според индикаторите што ги

поседуваме. Имено, според Анкетата на работната сила од 2006 година, во групата

на релативно сиромашни спаѓаат околу 65,8 % од вработените со плати до 8.000

денари, како и дел од групата со плати од 8.000-12.000 денари, која опфаќа 22,5% од

вкупно анкетираните лица. Ова од причина што невработеноста во Република

Македонија е над 30%, значи во голем дел од семејствата (домаќинствата) има по

еден вработен. Тука постои можноста еден дел од овие семејства (домаќинства) да

имаат повеќе извори на приходи и, според неформални извори, 1/3 од овие ја

надминуваат линијата на сиромаштијата, но сепак, според проценка, меѓу 40 и 50%

од домаќинствата во Република Македонија влегуваат во категоријата на релативно

сиромашни.

Државата обезбедува социјални средства, но овие се ниски бидејќи според

Одлуката за условите, критериумите, висината, начинот и постапката за утврдување

и остварување на правото на социјална парична помош, домаќинства со еден член

добиваат максимална социјална помош од 1.700 денари, двочлените домаќинства

добиваат максимална помош од 2.200 денари, трочлените - 2.800 денари,

четворочлените - 3.600 денари, и петочлените и повеќечлените домаќинства - 4.200

денари, под претпоставка да немаат други приходи, а доколку ги имаат, тогаш ја

примаат разликата помеѓу вкупните месечни приходи и висината на социјалната

помош утврдена за соодветно домаќинство, а тоа е само 57% од линијата на


92

релативната сиромаштија. Кај сите групи на млади се јавуваат определени потреби и

интереси кои се типични за овој вид на популација. Притоа, релевантен е начинот на

задоволувањето на потребите и интересите кои произлегуваат од младешкото тело и

младешкиот дух. Во периодот на т.н. транзиција (односно, приватизацијата и

плурализацијата), многубројните семејства во Република Македонија имаат

намалени семејни буџети, потоа, нарушување на животниот стандард, а придружно

на тоа- ерозија на поволните меѓусемејни односи. Посебно е загрижувачки

податокот за зголемување на агресијата кај младите како последица на т.н. воен

конфликт во 2001 година. Исто така, младите се опфатени со различни видови на

патолошки појави (проституција; наркоманија; трговија со младите и децата и сл).

Понатаму, сменет е односот на младите кон склучувањето бракови и кон

репродуктивното однесување (детноста - бројот на децата во семејството, посебно

кај православното население). Се јавува како помодарство “само едно дете” кај

припадниците на побогатите семејства. За посиромашните млади брачни двојки

таков став кон детноста е оправдан со неможност финансиски да се “издржи второто

дете”. Се зголемува целибатот (неженството кај селската младина, но и кај градската

младина), односно се повеќе доминираат т.н. самци кај православното население.

Евидентен е уште еден процес кој е присутен кај факултетски образованата младина,

особено онаа што претставува стручен кадар од областа на информатичката

технологија. Тоа е т.н. “одлив на мозоци” од Република Македонија во економски

развиените држави, посебно во државите на Европската унија (но и подалеку -во

прекуокеанските држави).

Ова се само дел од проблемите кои се присутни во Република Македонија, а

настанати под притисок на осиромашување на голем број семејства.60

Состојбата со сиромаштијата во Република Македонија веќе подолг период

покажува високи коефициенти. Податоците покажуваат дека околу една третина од

граѓаните во Македонија живеат под линијата на сиромаштија.

Ова се загрижувачки податоци, особено ако се има предвид дека станува збор

за континуиран тренд во земјава. Во вакви услови се чини дека е особено важно да

се нагласи широко прифатената теза дека економскиот развој е предуслов за

одржливо и долготрајно намалување на сиромаштијата.

60

Социјална положба на населението во Р.М., Сиромаштија, ексклузија и партиципација во

социјалниот живот, Јорде Јакимовски уредник, Скопје 2003


93

Графикон 1: Процент на сиромашни лица во Република Македонија за

периодот 2006-2010 година

Извор: Сиромаштијата во Република Македонија во периодот 2006-2010, Државен завод за

статистика

Пред економската криза, Република Македонија во период од пет години

бележеше економски раст. Во периодот 2004-2008 просечниот економски раст на

БДП изнесуваше 4,6%. И покрај ваквиот економски раст, нивото на сиромаштија

не успеа да се подобри, односно опадна за само 0,9% (од 29,6 на 28,7). Меѓутоа,

влијанието на економскиот раст е помало доколку постојат високи нивоа на

нееднаквост во приходите и таквиот економски раст може да е занемарлив во

општества каде што структурните ограничувања ги спречуваат сиромашните да

учествуваат и да уживаат во плодовите на економскиот раст.61

Очекувано, во 2009 година, како последица на економската криза,

сиромаштијата во Македонија повторно се искачи на 31,1%, а во 2010 до 31.9%

што претставува највисоко ниво откако постојат податоци за нивото на

сиромаштија во Македонија. Според известувањето од Државниот завод за

статистика, најранливи категории се семејствата што имаат три или повеќе деца,

другите домаќинства со деца, невработените, семејствата каде што главата на

семејството нема образование или е со ниско – основно образование, и се

забележува најголем процент на лица кои живеат во сиромаштија во руралните

или во останатите урбани средини. Се забележува тренд на намалување на

сиромашните лица кои живеат во Скопје - од 2007 (23,5%) до 2009 (12,8%), но за

61

Hodges, A. et al, ''Child Benefits and Poverty Reduction: Evidence from Mongolia's Child Money

Programme', UNICEF Working Paper, May 2007, p.2

27

28

29

30

31

32

33

2006 2007 2008 2009 2010


94

сметка на ова расте процентот на сиромашни лица во руралните и во останатите

урбани средини.

1.1. Анализа на сиромашни и социјално исклучени групи согласно

со животниот стандард (примањата, издатоците) и пристапот до

материјални и нематеријални добра

Според податоците што се анализирани во овој извештај, може да се заклучи

дека профилот на сиромаштијата кај нас најчесто е семејство кое има повеќе деца,

каде што главата на семејството е без образование или со низок степен на

образование и каде што нема вработен член на семејството. Како што може да се

види од табелата подолу, највисоко ниво на сиромаштија има кај домаќинствата со

деца. Во 2009 година, процентот на сиромашни лица кај домаќинствата со деца

изнесува 36,8% наспроти 31,1% на вкупно ниво.

Табела 1: Релативна сиромаштија според видот на домаќинство

2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно 29,8 29,4 28,7 31,1 31,9

Старечки домаќинства 24,5 26,7 22,8 24,5 24,6

Брачен пар со деца 23,8 27,1 25,5 27,1 28,3

Други домаќинства со деца 33,6 33,4 33,7 36,8 36,8

Домаќинства без деца 26,9 26,3 25,8 28,5 28,2



Според податоците од Заводот за статистика, најранливи групи и понатаму се

повеќечлените домаќинства. Во 2009 година, процентот на сиромашни кај

домаќинствата со пет члена изнесува 36,9%, додека кај домаќинствата со шест и

повеќе члена изнесува 42,8%.


95

Табела 2: Релативна сиромаштија според бројот на членови во домаќинството

2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно 29,8 29,4 28,7 31,1 31.9

1 член 24,3 26,9 25,3 22,8 21,6

2 члена 23,9 24,2 21,2 24,6 25,1

3 члена 17,4 18,8 19,0 22,3 22,5

4 члена 21,4 25,6 24,4 26,1 26.4

5 члена 29,9 30,6 33,2 36,9 36,3

6+ члена 38,8 37,5 37,6 42,8 43,3



Степенот на образование на главата на домаќинството, исто така, има

влијание врз сиромаштијата.

Во 2009 година, повеќе од половината домаќинства (54,2%) каде што глава на

семејството е лице без образование живеат под линијата на сиромаштијата.

Табела 3: Сиромаштија според образованието на главата на домаќинството

2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно 29,8 29,4 28,7 31,1 31,9

Без

образование 53,9 53,7 53,2 54,2 54,7

Незавршено

основно

образование

37,6 37,7 39,1 43,4 42,2

Основно

образование 39,8 37,4 35,4 42,6 40,9

Средно

образование 22,9 23,4 22,8 23,6 23,4

Вишо

образование 17,4 17,4 21,5 13,0 9,8

Високо

образование 8,9 11,0 13,8 11,7 11,4



Конечно, невработеноста е директно поврзана со сиромаштијата. Стапката на

сиромаштија е значително повисока во домаќинствата каде што нема вработен член


96

(40,5%) за разлика од домаќинствата кои имаат двајца или повеќе вработени (21%).

Сепак, податокот дека дури 1/5 од домаќинствата што имаат двајца или повеќе вработени

живеат под линија на сиромаштијата укажува на фактот дека само статусот вработеност

не е доволен во одредени случаи, туку дека приходите што ќе можат да ги задоволат

основните потреби, исто така, се неопходен услов за излегување од сиромаштијата.62

Табела 4: Релативна сиромаштија според економскиот статус на членовите во

домаќинството

2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно 29,8 29,4 28,7 31,1 31,9

невработен 40,9 39,1 38,4 40,5 41,6

1 вработен 28,1 30,7 30,6 32,5 33,1

2 и повеќе

вработени 18,5 17,2 17,9 21,0 21,9



2. Анализа на имотниот криминалитет во Република

Македонија

Имотниот криминалитет е најзастапениот по обем, структура и облици, од сите

видови на криминалитет, воопшто. Причините за тоа се најразлични, од општествено-

економски, социјални, па сè до обични, ниски побуди.

Во глава XXIII од Кривичниот законик на Република Македонија со наслов

Кривични дела против имотот се санкционираат следните имотни кривични дела:

кражба чл.235; тешка кражба чл.236; разбојништво чл.237; разбојничка кражба чл.238;

затајување чл.239; послужување чл.240; одземање на туѓи предмети чл.241; одземање на

моторно возило чл.242; оштетување на туѓи предмети чл.243; оштетување туѓи права

чл.244; оштетување на станбени и деловни згради и простории чл.245; незаконито

вселување чл.246; измама чл.247; измамување на купувачи чл.248; измама при

добивање на кредит или друга погодност чл.249; осигурителна измама чл.250;

62

Извештај за сиромаштијата и социјалната исклученост во Република Македонија за 2010 г.,

јуни 2011г.


97

оштетување и неовластено навлегување во компјутерски систем чл.251; правење и

внесување на компјутерски вируси чл.251-а; компјутерска измама чл.251-б;

злоупотреба на довербата чл.252; неовластено примање на подароци чл.253; лажен

стечај чл.254; предизвикување стечај со несовесно работење чл.255; злоупотреба на

постапката за стечај чл.256; оштетување или повластување на доверители чл.257;

изнуда чл.258; уцена чл.259; лихварство чл.260; прикривање чл.261; делотворно каење

чл.262; гонење на дела меѓу блиски сродници чл.263.

Факторите кои го детерминираат криминалитетот најчесто се систематизираат

како општи фактори, посебни фактори и поединечни фактори. Општите фактори за

криминалитетот, ги опфаќаат општествено - економските, политичките и социјалните

услови, урбанизацијата, индустријализацијата, структуралните промени на населението,

миграциите и културата на живеењето. Посебните фактори што го одредуваат

криминалитетот, можат да се јават во рамките на микрогрупното живеење на

сторителите на овие кривични дела, а тоа се: семејството, соседството, местото на

раѓање, живеење и работа. Поединечните фактори што го одредуваат криминалитетот,

се врзани за личните карактеристики на сторителите на овие кривични дела, односно за

личноста и карактерните црти на крадците. Сите причини и услови што го прават

причинско - последичниот синџир на детерминантите на криминалното однесување на

крадците обично се делат во три групи, и тоа:

- причини и услови кои доведуваат до формирање на анти - општествени

ставови во свеста на криминалците;

- поводи и негативни влијанија на конкретната животна ситуација

(криминална ситуација) во која извршителот на криминалната активност се

наоѓал пред извршувањето на кривичното дело тешка кражба; и

- објективните надворешни услови кои му го олесниле извршувањето на овој

вид деликт, односно постигнувањето на криминалната цел.

Придонесот на секоја од овие групи на фактори, причини и услови може да биде

различен, што егзактно може да се утврди низ проучувањето на комплексот од

неповолни и негативни социјални и други фактори од идеолошки, педагошки,

психолошки, културен, економски и друг карактер.

2.1. Движење на криминалитетот во Република Македонија во

периодот 2006- 2010 година

Во периодот од 2006-2010 година, кривичните дела бележат континуиран

подем кој е најизразен во 2006-та година и изнесува 23%. Овој негативен тренд на

пораст на криминалот по подолго време е прекинат во 2007 година, кога е забележано


98

благо намалување за 2,7%, за да во 2008 година повторно се забележи поголем пораст

од 19%, додека останатите години бројот на кривичните дела осцилира со тенденција

на благо зголемување или намалување. Што се однесува до кривичните дела извршени

од малолетници, нивното учество во вкупниот криминал во просек се движи од

14,7% до 21,7% годишно, а за обележување е што и покрај тоа што во 2010 година

бројот на кривичните дела е најголем, учеството на малолетниците во извршувањето

на кривичните дела е на најниско ниво и изнесува 14,7%.

Табела 5. Движење на криминалитетот во република Македонија во периодот

2006- 2010 година

2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно кривични дела 22.024 26.224 28.327 27.330 28.489

Реализирани кривични дела 12.881 14.700 15.690 15.128 14.540

Коефициент на ефикасност 58.48 56.05 55.38 55.35 51.03

Кривични дела извршени од малолетници

2.360 2.242 2.326 2.382 2.136

Извор: МВР на Р. Македонија

Графикон 2: Движење на криминалитетот во Република Македонија во

периодот 2006- 2010 година

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

2006 2007 2008 2009 2010

Реализирани кривични дела

Кривични дела извршени од

малолетници


99

Табела 6: Сторители на кривични дела во периодот 2006-2010г.

2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно пријавени сторители 18.858 21.167 22.690 21.226 21.093

малолетници 3.701 3.423 4.032 4.447 3.415

полнолетни 14.715 17.790 18.802 17.211 17.678


Графикон 3: Сторители на кривични дела во периодот 2006-2010г.

Табела 7: Стапка на криминалот на 100.000 жители

Стапка на криминал на 100.000

жители 2006 2007 2008 2009 2010

Вкупно кривични дела 22.024 26.224 28.327 27.330 28.331

Број на жители 2.041.941 2.045.177 2.048.619 2.052.722 2.051.345


Графикон 4: Стапка на криминалот на 100.000 жители

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

2006 2007 2008 2009 2010

малолетници

полнолетни

0

20

40

60

2006 2007 2008 2009 2010


100

Кривични дела против имотот

Јадрото на општиот криминал го сочинуваат кривичните дела против имотот,

а меѓу нив најзастапени се тешките кражби, кражбите и разбојништвата. Во

периодот од 2006 до 2010 година, бројот на тешките кражби е во постојан пораст,

додека имотните деликти проследени со насилство, односно разбојништвата до 2007

година бележат пораст кој својот максимум го достигнува во 2009 година кога се

регистрирани 597 разбојништва. Во 2010 година е прекинат овој негативен тренд со

намалување од 12% кое продолжува и во 2011 година, а во наредната година

состојбата е променлива и се карактеризира со благо намалување или зголемување

на овие дела.

Табела 8: Кривични дела против имотот

2006 2007 2008 2009 2010

Пр.

Кд. Д

Реал.

КР.Д.

Пр.

Кд. Д

Реал.

КР.Д.

Пр.

Кд. Д

Реал.

КР.Д.

Пр.

Кд. Д

Реал.

КР.Д.

Пр.

Кд. Д

Реал.

КР.Д.

кражба 4669 2019 5530 2047 6048 2190 5137 1872 4896 1459

тешка

кражба 9055 3534 10148 3429 11629 4192 11501 3853 13399 4204

разбојништво 466 253 529 215 458 191 597 274 604 244

измама 407 376 733 698 572 523 665 569 647 595

изнуда 20 15 29 27 32 26 35 32 28 21

Извор: МВР на Р.Македонија

Од оваа табела бр. 8 можеме да увидиме дека најзастапено имотно кривично

дело во периодот 2006-2010 година е тешката кражба. Во 2006 година пријавени се

9055 илјади случаи на тешка кражба во Република Македонија во 2007 пријавени се

10148 во 2008 пријавени се 11 629 случаи во 2009 11 501 и во 2010 пријавени се 13

399 случаи на тешка кражба. За кривичното дело кражба во 2006 година има 4669

пријавени случаи, во 2007 има 5530, во 2008 има 6048, во 2009 има 5137 и во 2010

има 4896 пријавени сторители на кривични дела кражба. За кривичното дело

разбојништво во 2006 година има пријавено 466 случаи, во 2007 година 529 во 2008

има 572, во 2009 има 597 и во 2010 има 647 случаи на пријавени кривични дела

разбојништва. За кривичното дело измама во 2006 година има 407 пријавени

сторители, во 2007 има 733, во 2008 има 572, во 2009 ина 665 и во 2010 има 647


101

пријавени сторители на кривични дела измама. За кривичното дело изнуда во 2006

година има 20 пријавени торители во 2007 година 29 сторители во 2008 година има

32, во 2009 има 35 и во 2010 година има 28 пријавени сторители за кривичното дело

изнуда. Од тука можеме да заклучиме дека најмногу пријавени сторители имаме за

кривичното дело тешка кражба а најмалку за кривичното дело изнуда. Истотака

можеме да заклучиме дека кривичните дела од областа на имотниот криминал имаат

постојана тенденција на зголемување во периодот 2006-2010 година.

3. Анализа на состојбата во КПД Идризово за кривични

дела извршени од страна на сиромашни сторители

Од спроведеното истражување во КПД Идризово заклучно со 31.12.2012 година

се добиени следниве резултати: во КПД Идризово вкупната бројка на издржување на

казната затвор е 1306 затворенци. Само за имотен криминалитет има: 647 затвореници

што извршиле кривични дела од кои 20 се жени, а 627 се мажи. Истражувањето го

опфаќа периодот од 2006 – 2010 година, каде што обработив 106 досиеја.

Табела 9: Податоци за сторители на имотните кривични дела

Кражби: 30 примарни 6 повторници 24

Тешка кражба: 351 примарни 98 повторници 253

Рзбојништво: 192 примарни 82 повторници 110

Затајување: 3 примарни 1 повторници 2

Одземање на моторни возила: 5 повторници 5

Измама: 32 примарни 19 повторници 3

Измамма при добивање на

кредитили друга погодност: 11 повторници 11

Изнуда: 6 примарни 3 повторници 3

Фалсификување на пари: 5 примарни 1 повратници 4

Перење на пари: 2 примарни 2

Прикривање на стоки и предмети на

криумчарење и царинска измама: 2 примарен 1 повратник 1

Даночно затајување: 6 примарни 4 повратници 2

Извор: КПД Идризово


102

Во КПД Идризово за кривичното дело кражба казна затвор издржуваат 30

сторители, за кривично дело тешка кражба казна затвор издржуваат 351 сторител, за

кривично дела разбојништво казна затвор издржуваат 192 сторители, за затајување

казна затвор издржуваат 3 сторители а за одземање на морорни возила 5 сторители,

за кривичното дело измама казна затвор издржуваат 32 сторители а за измама при

добивање на кредит или други погодности 11 сторители. Најмалку сторители казна

затвор издржуваат за фалсификување пари или 5 сторители, за перење пари 2, за

прикривање на стоки и предмети на криумчатрње и царинска измама 2 и за даночно

затајување казна затвор издржуваат 6 сторители.

Табела 10: Испитаници според имотен статус и сторени имотни кривични дела

Имотен

статус

Имотни кривични

дела

Имотни и други

кривични дела

Други кривични

дела Вкупно

Едно Повеќе Едно Повеќе Едно Повеќе

Без имот 8 40 2 8 29 11 98

Со имот 1 0 0 1 3 3 8

Вкупно 9 40 2 9 32 14 106

Графикон 5: Испитаници според имотен статус и сторени имотни кривични дела

Од табела бр. 10 може да забележиме дека според имотниoт статус во кој

спаѓаат лица без имот со сторени имотни кривични дела едно и повеќе биле 48 лица.

Со имот и сторени кривични дела едно и повеќе се застапени 1 лице вкупно се 49.

Од сторени имотни и други кривични дела со лица без имот биле вкупно 10, а додека

0

20

40

60

80

100

120

Е П Е П Е П В

Без имот

Со имот

Вкупно


103

со имот биле застапени 1 лице. А сторените други кривични дела со лица без имот

биле 40, додека со имот биле застапени 6 лица. Вкупно се 106 лица.

Од табелата можеме да заклучиме дека лицата без имот се во категоријата на

извршители на повеќе имотни кривични дела

Табела 11: Вработеност/невработеност и кривични дела

Статус на работо-

способно

населние

Имотни кривични дела

Имотни и други кривични дела

Други кривични дела Вкупно


Вработен 3 3 0 2 12 2 22

Невработен 6 39 0 9 20 10 84

Вкупно 9 42 0 11 32 12 106

Графикон 6: Вработеност/невработеност и кривични дела

Од табела бр.11 може да видиме дека од статусот на работоспособнo

население – вработените со сторени имотни кривични дела едно и повеќе биле

застапени 6 лица, додека од невработените се застапени 45 лица. Вработените со

сторени имотни и други кривични дела едно и повеќе биле застапени 2 лица, а

невработените се застапени 9 лица. Со други кривични дела едно и повеќе од

вработените се застапени 14 а додека од невработени лица се застапени 30. Вкупно

се анкетирани 106 лица.

Од овде можеме да заклучиме дека невработените лица се повеќе застапени

во извршување на имотни и други кривични дела.

0

20

40

60

80

100

120

Е П Е П Е П В

Вработен

Невработен

Вкупно


104

Табела 12: Материјален статус/место на живеење и кривични дела

Материјален

статус

Материјално обезбеден Материјално

необезбеден Вкупно

Село Град Село Град


1 6 11 33 51


0 2 1 8 11

Други кривични дела

7 11 11 15 44

Вкупно 8 19 23 56 106

Графикон 7: Материјален статус/место на живеење и кривични дела

Од табела бр.12 може да заклучиме дека според материјално обезбедени со

живеалиште во село и град и сторени имотни кривични дела биле застапени 7 лица,

додека со имотни и други кривични дела со живеалиште во село и град биле

застапени 2 лица. Со други сторени кривични дела со материјално обезбедени со

живеалиште во село и град биле застапени 18 лица. Со материјално необезбедени со

сторени имотни кривични дела се застапени 44 лица, со сторени имотни и други

кривични дела се застапени 9 лица, а со други кривични дела со материјално

необезбедени со живеалиште во село и град се застапени 26 лица. Од овде може да

видиме дека најзастапени лица во извршување на сторени имотни и други кривични

дела се материјално необезбедените лица кои имаат место на живеење во град.

0

20

40

60

80

100

120

С Г С Г В

ИКД

ИиДКД

ДКД

Вкупно


105

Табела 13: Материјален статус/материјално обезбеден-необезбеден/основно

средно високо

Материјален

статус

Материјално обезбеден Материјално необезбеден Вкупно

Основно Средно Високо Основно Средно Високо


дела 1 4 1 32 13 0 51


кривични дела 1 0 1 5 4 0 11


дела 8 7 2 18 9 0 44

Вкупно 10 11 4 55 26 0 106

Графикон 8: Материјален статус/образование и кривични дела

Според табела бр.13 може да видиме дека според имотните кривични дела и

материјално обезбедени според образование биле застапени 6 лица а според имотни

и други кривични дела биле застапени 2 лица. Според други кривични дела биле 17

лица. Додека материјално необезбедени и образованието со сторени имотни

кривични дела биле 45, со имотни и други кривични дела биле застапени 9 лица

додека со други кривични дела биле 27 лица. Од тука можеме да видиме дека

материјално необезбедените лица со основно образование се најзастапени во

извршување на имотни и други кривични дела

0

20

40

60

80

100

120

О С В О С В Вк

ИКД

ИиДКД

ДКД

Вкупно


106

Tабела 14: Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела

Социјален

статус

Вработен Невработен Вкупно


Имотни

кривични дела 1 4 13 31 49


кривични дела 0 2 0 10 12


дела 6 10 11 18 45

Вкупно 7 16 24 59 106

Графикон 9: Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела

Од табела бр.14 според социјалниот статус на вработени лица од село и град

и сторените имотни кривични дела биле застапени 5 лица, според имотни и други

кривични дела биле застапени 2 лица, а според други кривични дела биле застапени

16 лица. Од статусот на невработените лица од село и град со сторени имотни

кривични дела биле 44 лица, со сторени имотни и други кривични дела биле

застапени 10 лица, додека со сторени други кривични дела биле 29 лица. Од тука

може да забележиме дека најмногу лица со сторени имотни и други кривични дела

биле лицата од категоријата на невработени со место на живеење во град.

0

20

40

60

80

100

120

С Г С Г Вк

ИКД

ИиДКД

ДКД

Вкупно


107

Tабела 15: Вработеност/невработеност/ образование и кривични дела

Социјален статус Вработен Невработен

Вкупно Основно Средно Високо Основно Средно Високо


1 5 1 31 13 0 51


1 0 1 5 5 0 12

Други кривични дела

7 7 2 19 8 0 43

Вкупно 9 12 4 55 26 0 106

Графикон 10: Вработеност / невработеност / образование и кривични дела

Од табела бр.15 може да видиме дека статусот на вработен со основно, средно

и високо образование со извршени кривични имотни дела биле 7лица, со имотни и

други кривични дела биле 2 лица, додека со други кривични дела биле 16 лица. Од

статус на невработени со основно, средно и високо образование со сторени имотни

кривични дела биле застапени вкупно 44 лица, со имотни и други кривични дела 10

лица а со други кривични дела биле 27 лица. Можеме да заклучиме дека категорија

на невработени со основно образование се најзастапени во извршување на имотни и

други кривични дела.

0

20

40

60

80

100

120

О С В О С В Вк

ИКД

ИиДКД

ДКД

Вкупно


108

4. Статистички постапки

Статистичката обработка е со примена на SPSS (statistical pаckage for social

science). Добиените податоци се обработени со дескриптивна статистика. За да се

утврди дали постои разлика помеѓу категориите на имотен статус статусот на

работоспособно население, материјалниот статус со место на живеење село и град,

материјален статус со образование, и сторените имотни и други кривични дела е

применета статистичка постапка x2. За да се тестира поврзаноста помеѓу варијаблите

се пресметува коефициентот на линеарната корелација (Пирсонов коефициент на

линеарна корелација)

5. Анализа на добиените резултати

За да се утврди дали постои разлика помеѓу категориите на имотен статус,

статусот на работоспособно население, материјалниот статус со место на живеење

село и град, материјален статус со образование, и сторените имотни и други

кривични дела е применета статистичка постапка x2 тестот.

1.Во првата категорија на имотен статус (без имот и со имот) и сторени едно

и повеќе имотни и други кривични дела со статистички тест x2 го добивме следниот

резултат:

2 2

X 6.59 < X 0.05 (9.480)

Разликата не е статистички значајна. Ова значи дека постои значајна разлика

помеѓу имотниот статус (без имот , со имот), и сторените имотни и други кривични

дела според статистичка значајност на ниво 0,05.

Тоа докажува дека, имотниот статус на лицата без имот и на лицата со имот

не се поврзува со сторените имотни и други кривични дела.

Според коефициентот на контингенција интензитетот на зависноста на

појавите е ниска (0.24)

Направена е статистичка анализа за поврзаноста помеѓу имотниот статус и

имотните и други кривични дела во табелата бр.16.


109

Табела 16: Поврзаноста помеѓу имотниот статус и имотните и други кривични дела

Имотен

статус

Имотни кривични дела Имотни и други

кривични дела Други кривични дела


Без имот 0,024 0,058** 0,247 0,287** 0,287 0,241**

Со имот 0,025* 0,014 0,241 0,255 0,254* 0,231

Графикон 11: Поврзаноста помеѓу имотниот статус и имотните и други кривични дела

* Добиениот резултат е статистички значаен на ниво 0,05 p< 0,05

**Добиениот резултат е статистички значаен на ниво 0,01 p< 0,01

Од добиените резултати можеме да заклучиме дека постои корелација

помеѓу дадените варијабли односно, лицата без имот корелираат со повеќе сторени

имотни кривични дела и е статистички значајна на ниво од 0,01.Исто така лицата

без имот се поврзани со сторени имотни и други кривични дела со сторено едно

дело. Постои поврзаност со лицата со имот и сторени други кривични дела со

статистичка значајност од 0,05. Ова излагање ни потврдува дека постои поврзаност

помеѓу социјалниот статус и имотните и други кривични дела и дека нема разлика

дали сторените кривични дела се лицата со имот или лица без имот. Од двете

категории на социјален статус највисоко корелираат со сторени други кривични

дела едно или повеќе.

Пресметана е и поврзаноста помеѓу имотниот статус на лицата без имот и на

лицата со имот и кривичните дела. Таа поврзаност не е статистички значајна на ниво

од 0,05. Тука потврдуваме дека нема влијание и поврзаност на лица кои поседуваат

имот и лица кои не поседуваат имот за извршување на кривичните дела.

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

Е П Е П Е П

Без имот

Со имот


110

2. Во втората категорија на статусот на работоспособно население и

сторените имотни и други кривични дела со статистички тест x2 може да заклучиме

следно:

2 2

X =11.18> X 0.05 (11.00)

Разликата е статистички значителна. Ова значи дека постои статистички разлика

помеѓу категорија на работоспособно население(вработен, невработен), и сторените

имотни и други кривични дела според статистичка значајност на ниво 0,05

Ова докажува дека социјалниот статус на лица кои се вработени и лица кои

се невработени се поврзуваат со сторените имотни и други кривични дела.

Со ова ја потврдуваме хипотезата дека невработеноста, влијае на појава на

сторени кривични дела.

Направена е статистичка анализа за поврзаноста помеѓу статус на работоспособно

население и имотните и други кривични дела во следната табела бр.17.

Табела 17: Вработеност/невработеност и кривични дела

Статус на работо-

способно населние


дела




дела


Вработен 0,065 0,008 0,025* 0,007 0,245 0,004

Невработен 0,254** 0,278* 0,321 0,325** 0,324 0,619*

Графикон 12: Вработеност/невработеност и кривични дела



0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

Е П Е П Е П

Вработен

Невработен


111

Од добиените резултати се гледа поврзаноста на категоријата на невработени

лица со сторените имотни и други кривични дела. Најмногу корелираат позитивно

категоријата на невработени лица и сторени повеќе имотни кривични дела со

статистичка значајност од 0,05.невработените позитивно корелираат со повеќе

имотни и други кривични дела на статистичка значајност од 0,01. Највисока

корелација има кај невработените лица и сторени повеќе други кривични дела на

статистичка значајност од 0,05. Додека кај вработените со сторени повеќе други

кривични дела не е статистички значајна разликата што значи дека вработеноста не е

пресудна во извршување на кривични дела.

Од овие податоци ја потврдуваме хипотезата дека невработеноста,

сиромаштијата влијае на извршување на имотни и други кривични дела.

3. Во третата категорија на материјален статус (материјално обезбедени и

материјално необезбедени) местото на живеење во село и град и сторените имотни и

други кривични дела се заклучува следно:

Табела 18: Материјален статус/место на живеење и кривични дела

Материјален статус Материјално обезбеден Материјално необезбеден


Имотни кривични дела 0,051 0,255 0,241 0,578**

Имотни и други кривични дела 0,057 0,298* 0,065 0,874*

Други кривични дела 0,264 0,745* 0,231** 0,881**

Графикон 13: Материјален статус/место на живеење и кривични дела



0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

С Г С Г

ИКД

ИиДКД

ДКД


112

Постои висока корелација помеѓу материјално необезбедени лица со

живеалиште во град и имотни и други кривични дела на статистичка значајност од

0,05. Висока корелација постои кај материјално необезбедени во град со сторени

други кривични дела и е статистички значајна на ниво од 0,01. Може да видиме дека

постои корелација помеѓу варијаблите, но највисока поврзаност е кај лицата кои

живеат во град и кои се материјално необезбедени. Додека постои корелација но

пониска кај лица кои се материјално обезбедени и кои живеат во село и малку

повисока корелација на лица кои живеат во град со сторени кривични дела.

Уште еднаш ни се потврдува хипотезата дека материјално необезбедените

лица се извршители на повеќе кривични дела од лицата кои се материјално

обезбедени.

Во четвртата категорија на материјален статус (материјално обезбеден и

материјално необезбеден) и образование може да го заклучиме следното:

Табела 19: Материјален статус/образование и кривични дела

Материјален статус Материјално обезбеден Материјално необезбеден


Имотни кривични дела 0,258 0,214 0,147 0,687** 0,358 0,129*

Имотни и други кривични дела 0,365 0,269 0,112* 0,421 0,314** 0,141

Други кривични дела 0,387 0,241 0,214 0,789* 0,679* 0,389

Графикон 14: Материјален статус/образование и кривични дела



0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

О С В О С В

ИКД

ИиДКД

ДКД


113

Постои висока корелација помеѓу материјално необезбедени лица со

живеалиште во град и имотни и други кривични дела на статистичка значајност од

0,05. Висока корелација постои кај материјално необезбедени во град со сторени

други кривични дела и е статистички значајна на ниво од 0,01. Може да видиме дека

постои корелација помеѓу варијаблите, но највисока поврзаност е кај лицата кои

живеат во град и кои се материјално необезбедени. Додека постои корелација но

пониска кај лица кои се материјално обезбедени и кои живеат во село и малку

повисока корелација на лица кои живеат во град со сторени кривични дела.

Уште еднаш ни се потврдува хипотезата дека материјално необезбедените

лица се извршители на повеќе кривични дела од лицата кои се материјално

обезбедени.а

Во табелата се прикажани податоците од поврзаноста на социјалниот статус

на (вработен и невработен) со местото на живеење (село, и град) и сторените


Табела 20 : Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела



Имотни кривични дела 0,062 0,098 0,258 0,795**

Имотни и други кривични дела 0,048 0,121 0,231 0,787*

Други кривични дела 0,236 0,324** 0,289* 0,825

Графикон 15: Вработеност/невработеност/место на живеење и кривични дела



0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

С Г С Г

ИКД

ИиДКД

ДКД


114

Од добиените резултати може да видиме дека статистички значајна корелација

на ниво од 0,01 има кај категоријата на невработени лица со живеалиште во град и

сторени имотни кривични дела. Постои статистички значајна корелација на ниво од

0,05 кај невработени лица од град со сторени други кривични дела. Најниска корелација

постои кај вработените кои живеат во село со направени имотни и други кривични дела.

Исто така постои статистички значајна корелација на ниво од 0,01 кај вработени лица

кои живеат во град и извршиле други кривични дела.

Од податоците може да заклучиме дека категоријата на невработени лица кои

живеат во град се категорија која најмногу извршува други кривични дела.

Од тука може да се потврди хипотезата дека невработеноста е мотивот да се

извршуваат други кривични дела.

Во табелата се прикажани податоци за поврзаноста на категорија (вработени

и невработени лица) со нивото на образование и кривични дела.

Tабела 21: Вработеност/невработеност/ образование и кривични дела




0,262** 0,256* 0,064** 0,354 0,268 0,214*


0,232 0,126 0,163 0,365 0,298 0,217

Други кривични дела 0,214* 0,231** 0,077 0,496* 0,321 0,211**

Од податоците може да го констатирам следното: Постои статистички

значајна корелација на ниво од 0,05 кај невработени лица со основно образование и

сторените други кривични дела. Постои поврзаност кај лица со средно образование

кои се невработени и сторени други кривични дела. Статистички значајна корелација

на ниво од 0,01 постои кај лица невработени со високо образование со сторени други

кривични дела Најмала значајност на ниво од 0,01 постои кај вработени лица со

високо образование и сторени имотни кривични дела, како и лица со високо

образование кои се вработени со сторени најмалку други кривични дела. Од

податоците можеме да заклучиме дека невработеноста е категорија на лица кои

најмногу извршуваат кривични дела. Исто така лица со основно образование се

категорија која најмногу извршува други кривични дела.


115

Графикон 16: Вработеност/невработеност/образование и кривични дела



Од сите податоци кои ги приложивме може да ја потврдиме главната

хипотеза дека социјалниот статус на вработеност и невработеност, сиромаштијата

ниското образование, високиот животен стандард на живеење во градовите

придонесува за појава на разни облици на имотен криминал и други кривични дела.

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

О С В О С В

ИКД

ИиДКД

ДКД


116

ЗЗААККЛЛУУЧЧННИИ ССООГГЛЛЕЕДДУУВВААЊЊАА

Актуелното истражување преставува корелативна студија за поврзаноста на

социјалниот статус на вработените лица, лица кои се невработени со степенот на

образование и местото на живеење.

Разните облици на криминал се најприсутни во општества со големи

социјални разлики, и во општества со голем степен на сиромаштија и невработеност.

Порастот на сиромаштијата и невработеноста, ја зголемува компетитивноста помеѓу

луѓето, ја намалува солидарноста, ја разорува социјалната кохезија и нормативниот

систем.

Според реализираното анкетно истражување се прибраа податоци, кои после

нивната обработка, беа интерпретирани и анализирани, при што накратко сумирани

и заклучно, истите може да се прикажат на следниот начин:

- Лицата кои се без социјален имот корелираат со повеќе сторени имотни


Лицата без социјален имот се поврзани со сторени имотни и други кривични

дела со сторено едно дело.

- Постои поврзаност на лицата со имот и сторени други кривични дела.

- Постои поврзаност помеѓу социјалниот статус и имотните и други

кривични дела и нема разлика дали сторените кривични дела се лицата со

имот или лица без имот.

- Од двете категории на социјален статус највисоко корелираат со сторени

други кривични дела едно или повеќе.

- Постои поврзаност на категоријата на невработени лица со сторените

имотни и други кривични дела.

- Најмногу корелираат категоријата на невработени лица и сторени повеќе

имотни кривични дела.

- Додека кај вработените со сторени повеќе други кривични дела не е

статистички значајна разликата што значи дека вработеноста не е

пресудна во извршување на кривични дела.


117

- Постои висока корелација помеѓу материјално необезбедени лица со

живеалиште во град и имотни и други кривични дела.

- Висока корелација постои кај материјално необезбедени во град со

сторени други кривични дела.

- Може да видиме дека постои поврзаност кај лицата кои живеат во град и

кои се материјално необезбедени со сторени најмногу имотни и други


- Постои корелација но пониска кај лица кои се материјално обезбедени и

кои живеат во село и малку повисока корелација на лица кои живеат во

град со сторени кривични дела.

- Уште еднаш ни се потврдува хипотезата дека материјално необезбедените

лица се извршители на повеќе кривични дела за разлика од лицата кои се

материјално обезбедени

- Може да видиме дека постои поврзаност кај лицата кои живеат во град и

кои се материјално необезбедени со сторени најмногу кривични дела.

- Материјално необезбедените лица се извршители на повеќе кривични дела

од лицата кои се материјално обезбедени.помеѓу нив постои разлика во

извршените кривични дела.

- Постои статистички значајна корелација кај невработени лица со основно

образование и сторените други кривични дела.

- Постои поврзаност кај лица со средно образование кои се невработени и

сторени други кривични дела.

- Најмала значајност постои кај вработени лица со високо образование и

сторени имотни кривични дела, како и лица со високо образование кои се

вработени со сторени најмалку други кривични дела.

- Од податоците можеме да заклучиме дека невработеноста е категорија на

лица кои најмногу извршуваат кривични дела.

- Исто така лица со основно образование се категорија која најмногу

извршува други кривични дела.

- Со ниско образование, лица кои се материјално необезбедени и лица што

живеат во град се извршители на најголеми имотни и други кривични

дела.


118

- Сиромаштијата, невработеноста, ниското образование како и високиот

животен стандард на лицата кои живеат во град се најбитни индикатори и

условувачи за поттикнување на имотни и други кривични дела.

- Поради овие изнесени фактори од истражувањето треба да преставува

еден показател за подобрување на економската положба и вработување на

лица кои се невработени, како и социјализација и едукација во рамките на

системот на образование.

Од наведеното истражување се потврдува генералната хипотеза дека

сиромаштијата е социјален криминоген фактор кој влијае на појавата на одредени

облици на имотниот криминалитет. Влијае на појавата на кражбите, тешките

кражби, разбојнички кражби и разбојништва.

Истражувањето од магистерскиот труд може да се искористи за превземање

на мерки и активности од страна на државата за намалување на степенот на

сиромаштија што ке придонесе за намалување на бројот на имотни кривични дела.

Исто така ќе послужи и како модел и на институциите во државата кои се бават со

оваа проблематика како еден показател на превентивни мерки и социјализација на

лицата кои вршат имотни и други криминални дела.


119

ББИИББЛЛИИООГГРРААФФИИЈЈАА

1. Книги

Аврамоски М., (2006) Економика на претпријатијата, Факултет за туризам и

угостителство, Охрид;

Aleksić Živojin, (2002), Prevencija kriminaliteta I kriminalistika, Zbornik radova „Mesto i

uloga policije u prevencije kriminaliteta – stanje, mogućnosti i perspektive”,

Policijska akademija, Beograd;

Алексиђ Живојин, (2004), Милан Шкулиђ, Жарковиђ Милан, Лексикон

криминалистике, Београд;

Apospori, E. and Millar, J. (2003), The Dynamics of Social Exclusion in Europe.

Cheltenham/Northampton, Mass.: Edward Elgar;

Алкок Пит, (2008), Разбирање на сиромаштијата, Магор, Скопје;

Атанасковиќ Светислав, (1989), Прилог во изучувањето на основните поими на

науката за безбедноста II, Годишник на Факултетот за безбедност

1991-1992, Скопје;

Атанасковиќ Светислав, (1989), Прилог во изучувањето на основните поими на

науката за безбедноста, Годишник на Факултетот за безбедност 1991-

1992, Скопје;

Barry, B. (2002), Social exclusion, social isolation, and the distribution of income. In

Hills;

Бошковиђ Мило, (1999), Криминолошки лексикон, Матица српска Универзитет у

Новом Саду, Нови Сад;

Буџакоски, С. (2005). Казнено право, посебен дел. Скопје;

Д-р Д. Бубевски, д-р Ј. Јакимовски, д-р И. Тодоровски, д-р Н.Матилов: (1998) “Стратегија,

политика и управување со развитокот на руралните средини во Р.

Македонија” Институт за социолошки и политичко-правни истражувања,

Скопје;

Vujević Miroslav, (1983), Uvođenje u znanstveni rad u području društvenih znanosti,

Informator – Zgreb;


120

Vršec Milan, (1988), Pojam sigurnosti, opasnosti i ugroženosti, Priručnik, br. 1/88, RSUP

SR Hrvatske, Zagreb;

Георгиева Лидија, (2006), Менаџирање на ризици, Филозофски факултет – Скопје,

Скопје;

Giddens Antony, (1997),– Sociologjia, Çabej, Tiranë;

Давидовиђ Душан, (2002), Наука у функцији превенција криминалитета, Зборник

радова са округлог стола: Развојни и научно-истраживачки рад у

унутрашњим пословима, МУП на РС, Београд;

Драшковиќ Драгомир, (1984), Основи на методологијата на истражување на

безбедносните појави, Универзитет „Кирил иМетодиј” – Скопје;

Đorđević M. Đorđe, (2002), Krivično delo razbojništva I uloga policije u njegovoj

prevenciji, Zbornik radova „Mesto i uloga policije u prevencije

kriminaliteta – stanje, mogućnosti I perspektive”, Policijska akademija,

Beograd;

Đurđević Zoran, (2006), Tendencije u prevenciji kriminaliteta nasilja, Zbornik radova

„Sprečavanje I suzbijanje savremenih oblika kriminaliteta”,

Kriminalističko-policijska akademija, Beograd;

Доневска Мариа, Димитриевска Весна,Новковска Благица, (2011), Сиромаштија-

Состојби во Македонија, Филозофски факултет, Скопје;

Ѓуровска Милева, (2006), Социологија, Филозофски факултет, Скопје;

Sucur Zoran, (2005), Objektivno i subjektivno siromastvo u Hrvatskoj, Pravni fakultet,

Zagreb;

Ignjatović Đorđe, (2009), Metodologija istrazivanja kriminaliteta, Pravni fakultet,

Beograd;

Johnston, L., MacDonald, R., Mason, P., Ridley, L. and Webster, (2000), C. The Impact of

Social Exclusion on Young People Moving into Adulthood. Findings 030,

York: Joseph Rowntree Foundation;

Камбовски, В. (1997) Казнено Право, посебен дел. Скопје;

Кандикјан В.,Гроздановски Т., (2002), Макроекономика, Правен факултет Јустинијан

Први Кешетовиђ Желимир, О научном истраживању у области

полиицје и безбедности, Зборник радова са округлог стола: Развојни и

научно-истраживачки рад у унутрашњим пословима, МУП на РС,

Београд;

Кралев Тодор, (2007), Криминалистика – лексикионски курс (А-К), Селектор, Скопје;

Крстаноски, М. (2007). Криминалитет и детекција, Охрид;


121

Krivokapić Vladimir, (2002), Prevencija kriminaliteta od strane građana i policije na

lokalnom području (sektoru), Zbornik radova „Mesto i uloga policije u

prevencije kriminaliteta – stanje, mogućnosti I perspektive”, Policijska

akademija, Beograd;

Колин Мек-Кју, (2009), Проучување податоци и предвидувачка анализа, Табернакул;

Kuchler, B. and Goebel, J. (2003), Incidence and intensity of smoothed income poverty in

European countries. Journal of European Social Policy;

Листер Рут, (2009), Сиромаштија, Академски печат, Скопје;

Манас, Алфред. (2008). "Insurance Crimes";

Маршал, Гордон (2004), Оксфордски речник по социологија, МИ-АН, Скопје;

Majkl Harington "Druga Amerika" Beograd;

Миновски, М, (1970). Положбата со џебните кражби во Скопје, Безбедност,Скопје;

Милосављевиђ Славомир, Радосављевиђ Иван, (2003), Основи методологије

политичких наука, Службени гласник, Београд;

Милошевић Новак, Милојевић Саша, (2001), Основи методологије безбедносних

наука, Полицијска акдемија - Београд, Београд;

Миран Митар, Милосављевиќ Славомир, Радосављевиќ Иван, (1975), Репеторијум

из методологије друштвених истраживања, Институт за политичке

студије факултета политичких наука, Београд;

D-r Mira Zelenović (1987) "Socijalna ugrozenost" Institut socijalne politike, Beograd;

Мојаноски Цане, (2007), Методологија на истражување на безбедносните појави-

интерни предавања, Полициска академија - Скопје, Скопје;

Мојаноски Цане, (1998), Методологија на научно-истражувачката работа, „2-ри

Август С”, Штип;

Оксфордски прирачник за криминологија, Нампрес, Скопје, 2010 год.;

Перчинкова Елица, (2007), Предлог за дијалог - дијалогот и ефективноста во

тимската работа, Менаџмент на човечки ресурси, Bigoss, Скопје;

Рајковчевски Раде, (2008), Безбедносната култура како составен дел од

безбедносните системи, Годишник на Полициската академија,

2007/2008 год., Скоје;

Raimi, Sunaj (2009), Sociologjia, Kosta Abras, Ohër;

Sen, A. Poor, (1983), relatively speaking. Oxford Economic Papers, 35, Executive;

Стајиђ Љубомир, (2003), Основи безбедности, Полицијска академија, Београд;

Ташева, Марија (2003), Социологија, 2-ри Август С-Штип, Скопје;


122

Този Ѓоко, (1991), Некои размислувања за проширување на содржините на поимот

за безбедност, Безбедност списание на МВР бр.1/1991, Скопје;

Таки Фити, (2005), Основи на економија, Економски факултет, Скопје;

Тоновски, Ѓорѓи (1995), Вовед во социологијата,НИП Студентски збор,Скопје;

Џуклески Гоце, (2006), Вовед во криминалистиката, График Мак Принт, Скопје;

2. Списанија

Aleksandar Jugović, Miroslav Brkić i Biljana Simeunović-Patić, (2008), Socijalne

nejednakvosti I siromaštvo kao društveni kontekst kriminala, Fakultet

političkih nauka, Godišnjaк;

Драгослав Кочовић, (2008), Сиромаштво – Светски проблем, Социјална мисао,

4/2008;

Миомира Костић, (2008), Задовољавање потреба у условима сиромаштва,

Социјална мисао 4/2008;

Murray Tonita, McKim Erica, (2003), Полиција и сектор приватне безбедности: Шта

доноси будучност, Безбедност бр. 4/03, МУП РС, Београд;

Слободанка Константиновић-Вилић, (2008), Сиромаштво и социјална искљученост

као фактори криминалитета и виктимизације, Социјална мисао

4/2008;

Чачева Виолета, (2007), Малолетничкиот криминалитет во транзицијата во

Република Македонија, Институт за социолошки и политичко правни

истражувања, Скопје;

3. Закони

Кривичен Законик на Р. Македонија;

Закон за социјалната заштита;

Documents

Magisterski Trud Marija Zlateva