1. UVOD

Vanost epidermalne i dermalne raspodjele aktivnih sastojaka u kozmetologiji postaje sve vea i vea. Poznavanje moguih puteva ili barijera penetracije pomae da aktivni sastojci dospiju na ciljano mjesto i ispolje optimalno dejstvo kozmeto terapijskih agenasa. Principi transepidermalne raspodjele su dobro proueni, dok je dermalna raspodjela jo uvjek nedovoljno poznata zbog tekoa njenog mjerenja i praenja.Efikasnost bilo kog kozmetikog sastojka zavisi od dva bitna faktora:- unutranje aktivnosti sastojka;- isporuke sastojka sa mjesta aplikacije do tkiva na koje treba djelovati. Unutranja aktivnost podrazumjeva sposobnost aktivnog sastojka da ispolji kozmetoterapijsko djelovanje i determinisana je osobinama, odnosno kvalitetom samog sastojka. Pri tome, sposobnost djelovanja se odnosi na sve kozmetike agense, odnosno aktivne sastojke koji treba da djeluju. Kvalitet sastojka i njegova sposobnost da ispolji dejstvo nije garancija da e sastojak djelovati.Da bi ispoljio terapijsko djelovanje , aktivni sastojak treba da bude isporuen iz kozmetikog preparata elijama, odnosno tkivu na koje treba da djeluje, u odreenoj koncentraciji id a tu ostane dovoljno dugo, koliko je potrebno da ispolji kozmetoterapijsko djelovanje. Za kozmetologe je, do skora, pojam transepidermalna raspodjela bio neprihvatljiv, jer su smatrali da je to domen farmacije, odnosno izuavanja ljekovitih sastojaka. Uvoenjem bioaktivnih materija u kozmetike preparate, granica izmeu ljekovitih i kozmetikih prerarata postaje sve manje izraena, a zainteresovanost kozmetologa za transepidermalnu raspodjelu postaje sve vie izraenija i predmet istraivanja. Za kozmetoloku nauku i njen dalji razvoj, posebno je znaajno izuavanje sistema kozmetike raspodjele kada su u pitanju bioloki aktivne materije (hormoni, vitamin, enzimi i drugi biostimulirajui agensi), kao sastojci kozmetoterapijskih proizvoda, a koji se u savremenoj kozmetologiji sve vise primjenjuju.

2. TRANSDERMALNA RESORPCIJA Brz kontrolisani transport preko koe je veoma vaan za dejstvo kozmetickih preparata. Kozmetika raspodjela je veza izmeu mjesta djelovanja aktivnog sastojka, koncentracije sastojka i vremena djelovanja. Za veinu preparata mjesto djelovanja je povrina koe. Ako prodru u kou ili kroz kou njihovo mjesto bie vano onoga gdje treba da djeluju. Penetracija takvih sastojaka je nepoeljna. Npr. sastojci preparata koji hidratiu kou treba da prodru du stratum korneuma i da tamo zadre vodu, zatim , bioaktivni sastojci koji preveniraju i usporavaju process starenja treba da prodru dublje, u ive slojeve epiderma, ili ak do derma da bi ispoljili pozitivno kozmetoterapijsko djelovanje. Razlika izmeu dermalne i transepidermalne raspodjele je u tome to kod dermalne raspodjele mjesto djelovanja moe biti stratum korneum, ivi slojevi epiderma ili derm, dok kod transepidermalne raspodjele mjesto djelovanja je van koe, sistemsko to podrazumjeva resorpciju aktivnog sastojka i njegovo dospjevanje u odreena tkiva sistemom cirkulacije. Da bi ispoljio dejstvo aktivni agens iz preparata treba da stigne na mjesto djelovanja metaboliki neizmjenjen, ne rijetko priroda- osobine aktivnih sastojaka onemoguavaju njihovo dopremanje do mjesta djelovanja u aktivnom obliku. To je posebno karakteristino za kozmetike sastojke, koji zbog svojih svojstava ne penetriraju kroz kou. U takvim sluajevima se pribjegava fizikoj ili hemijskoj modifikaciji koja omoguuje transport do mjesta djovanja.Kao i u farmakologiji, u kozmetologiji je mogue utvrditi odnose izmeu primjenjene koncentracije i zeljenog efekta aktivnog sastojka. To znai da je potrebno da na mjestu djelovanja bude prisutna odreena, minimalna koliina aktivnog sastojka da bi ispoljio svoje djeobanje. Ta koliina se naziva minimalna terapijska doza. Od te minimalne koliine poveavanjem koncentracije, poveava se efekat djelovanja. Kontinuirana isporuka vodi do kontinuiranog djelovanja aktivnih sastojaka iz proizvoda. U kozmetologiji to esto nije poeljno iz sledeih razloga: dekorativna minka se obavezno uklanja za vrijeme odmaranja; none kreme su predviene samo za djelovanje u mraku u period kada metabolike funkcije pogoduju njihovom dejstvu ; za neke vrste aktivnih sastojaka treba obezbjediti produeno dejstvo, npr kod preparata za zatitu koe od sunevog zraenja.

2.1. PROCES TRANSEPIDERMALNE RASPODJELE

Proces transepidermalne raspodjele u krajnjoj instance podrazumjeva prelazak aktivnog sastojka aplikovanog na kou u cirkulaciju. To ukazuje na sloenost procesa, ali radi lakeg sagledavanja faktora koji su bitni za odvijanje procesa, moe se podjeliti u nekoliko faza: prva faza je aplikovanje i irenje aktivnog sastojka, zajedno sa podloogom odnosno nosaem, po koi; druga faza je penetracija estica u stratum korneum, zatim njihov prodor dublje, u donje slojeve epiderma a zatim i derma; trea faza je faza resorpcije, u toj fazi aktivni sastojci u dermu bivaju preuzeti od kapilarne mree i prelaze u krvotok ili limfotok.

Svaka faza je oznaena vremenom trajanjem i koncentracijom aktivnog sastojka. Mogua je i akumulacija aktivnog sastojka u odreenom sloju usled barijera koje usporavaju ili ak onemoguavaju dalji transport.Dobro poznavanje puteva penetracije, moguih barijera u transport, kao i dobro poznavanje prirode i osobina aktivnih sastojaka obezbjeuje izradu formulacija preko kojih je mogua transepidermalana raspodjela.

2.2. PUTEVI PENETRACIJE KROZ KOU Postoje tri puta penetracije kroz kou, dva zaobilazna i jedan transepidermalni. Prvi zaobilazni put je preko otvora znojnih lijezda (transglandularno), a drugi preko otvora folikula dlaka (transfolikularno) koji su u vezi sa lojnim lijezdama. Transepidermalni put podrazumjeva prolazak aktivnih sastojaka kroz intaktan roasti sloj, odvija se na dva naina: 1. transelijskim prolaskom i2. prolaskom kroz ekstracelularni matriks.

Slika br. 1. Putevi penetracije aktivnih sastojaka kroz kou

Transepidermalne puteve u stratum korneumu koristi znaajan broj aktivnih sastojaka. Pri tome, korneociti sa keratinskim filamentima su put za prodiranje hidrosolubilnih aktivnih sastojaka, a ekstracelularni lipidi za liposolubilna jedinjenja.Penetracija je u osnovi pasivan process kontrolisan fizikim zakonima: mali molekuli prodiru bolje od krupnih, molekuli prodiru bolje od jona potpuno jonizovana jedinjenja ne prodiru najbolje prodiru jedinjenja iji je lipidno-vodeni koeficijent rastvorljivosti jedan.Bilo da aktivni sastojci prolaze kroz ekstracelularne prostore ili transcelularno kroz stratum korneum moraju proi kroz meuelijske lipidne slojeve koji se nalaze izmeu korneocita.2.2.1. ROASTI SLOJ (STRATUM CORNEUM) Kod neoteene koe, stratum korneum je nepropustljiv za veinu prirodnih i sintetskih supstanci i obezbeuje zatitu od spoljanjih uticaja. Sastavljen je od keratinocita. Keratinociti su meusobno povezani proteinskim adhezivnim molekulama poznatim pod nazivom kadherini, koji imaju funkciju, ne samo biolokog lepka koji omoguava odravanje biolokog integriteta tkiva, ve su vani i u odreenim fiziolokim procesima kao to je razvoj krvnih sudova u koi i zarastanje rana. Keratinociti postepeno migriraju prema povrini i postepeno kliu u proces nazvan deskvamacija.Epidermalni lipidi su preteno nepolarni, izuzetno vrsti i zgusnuti ceramidi, sterol ii vie masne kiseline. To je razlog sto za penetraciju polarnih jedinjenja stratum korneum predstavlja nepropusnu barijeru. to su molekuli sastojaka lipofilniji, to lake penetriraju kroz stratum corneum. To ne znai da lipofilna jedinjenja lako prolaze i dospjevaju do dubljih slojeva epiderma i derma. Naprotiv im stignu do slojeva ivih elija epiderma, ija je tkivna struktura izrazito hidrofilana, njihova lipofilnost postaje konica za penetraciju.

Slika 2. ematski prikaz grae epiderma

Za kozmetike terapeutike u veem broju je potrebno dejstvujue supstance dovesti do odreenog sloja koe gdje je mjesto njenog djelovanja, a samo izuzetno, je potrebna transepidermalna raspodjela da bi aktivni sastojak djelovao. Dostava aktivnih sastojaka na mjesto djelovanja obezbjeuje se odreenim tehnolokim postupcima i modifikacijama molekula aktivnih sastojaka. Npr. da bi lipofilni UV filtri ostali na koi,a imaju lipofilna svojstva, njihova penetracija se moe sprijeiti poveanjem molekulske mase . Drugi nain za suzbijanje penetracije se postie upotrebom podloge nosaa u kome se ti sastojci bolje rastvaraju nego u stratum corneumu. Ako je stratum corneum mjesto djelovanja, a aktivni sastojak lipofilno jedinjenje, automatski e se zadrati u njemu. Zadravanje hidrofilnih sastojaka je vei problem. Ako uspiju da prodru u stratum korneum postoji visok stepen vjerovatnoe da e ih preuzeti hidrofilni slojevi epiderma. Raspodjelu ovih sastojaka u stratum corneumu mogue je poveati ako se upotrebi podloga nosa u kojoj su ta jedinjenja manje rastvorna nego u startum corneumu. iroki izbor raznih nosaa omoguava izbor odgovarajueg aktivnog sastojka. Razlike u polarnosti sastojaka izmeu ivih slojeva epiderma i derma nema, pa otuda, nema ni pouzdanih tehnika za zadravanje aktivnih sastojaka u epidermalnom sloju. Kada su u pitanju ljekoviti sastojci za to postoje reenja koritenjem nosaa aktivnog sastojka koji poznaje mete, pa samim tim i mjesto djelovanja. Smatra se , meutim da takva reenja za kozmetoloke efekte nisu prihvatljiva.

2.2.2. DERMALNA RASPODJELA Kada aktivni sastojak stigne u derm, glavni problem za veinu kozmetoterapijskih sredstava je kaoko sprjeiti njegovu resorpciju. estice ija je veliina manja od 3 m (mikrona), prodiru u meuelijske prostore izmeu korneocita. estice ija je veliina estica izmeu 3 i 10 m, penetriraju kroz folikul dlake i lojne lijezde, dok estice cija je veliina vea od 10 m, ne mogu da penetriraju kroz kou i ostaju na povrini. Slika 3. Uticaj veliine estica na raspodjelu aktivnog sastojka2.2.3. ULOGA ELIJSKE MEMBRANE U TRANSPORTU Za razumjevanje mehanizama, kako dermalne, tako i transepidermalne raspodjele aktivnih sastojaka neophodno je poznavanje sastava i osobina elijske membrane i poznavanje metabolikih pocesa koji se preko nje odvijaju.Sve bioloke membrane su formirane od agregata: lipidnih molekula, ugljenih hidrata i proteina.

U sastav membrane ne ulaze sve vrste lipida. Grade ih fosfolipidi, sfingolipidi, glikolipidi i holesterol. Sadraj lipida u membrane elija razlikuje se od same vrste elija. Membrane sadre znatnu koliinu protein. U membranama mitohondrija ima 80 % proteina koji uestvuju u izgradnji elijskih struktura i omoguavaju transport hranljivih materija kroz membranu. Plazmatska membrane ograuje eliju tako da postoji jasna razlika izmeu sadraja elije i spoljne okoline. Membrana nema samo ulogu izalacione pregrade, to je vieselektivni filter, ima ulogu u odravanju jednake koncentracije jonskog naelektrisanja unutar i van elije, ima sposobnost da proputa hranljive materije u eliju i izbacuje nus produkte iz elije. Plazmatska membrana je selektivno propusna. Neke proputa bre, neke sporije, a neke ne proputa. Hidrofilne supstance prolaze kroz hidrofilna podruja, a lipofilne supstance prolaze kroz lipofilni dvosloj. Neke supstance prenose se aktivnim transportom, neke pasivnim. Za aktivni transport su potrebni nosai (proteini) i energija u obliku ATP-a. Pasivni transport ine difuzije i olakana difuzija. Materije teku od podruja vee koncentracije ka manjoj kod difuzija. Pasivni naini membranskog prijenosa su difuzija i filtracija.Jednostavna difuzija se dogaa kada postoji razlika u koncentraciji, molekule se nasuminim kretanjem ravnomjerno rasporede u okolini odnosno kreu se iz podruja vee u podruja manje koncentracije, a odnosi se na benzen, male polarne molekule, male polarne i ne nabijene molekule ( voda i etanol ), kiseonik, ugljindioksid. Olakana difuzija oznaava prenos molekula koje se ne mogu otopiti u mastima ili su prevelike pa se udruuju s bjelanevinastim nosaima. Proces pinocitoze zapoinje nastajanjem tzv.oblone u ogranienom dijelu elijske membrane. Najprije se uoi za debljanje elijske membrane saetkastim izgledom, ije dlaice streprema citosolu. Na tome se mjestu formira pupoljak, koji raste i nakraju se otkine od membrane, ime dospijeva u citosol. Nastali mjehuri je ispunjen malom koliinom ekstracelularnetenosti., a obloen je etkastomoblogom. Ova faza traje vrlo kratko, oko 1 minute. Pinocitoza znai elija (pije), na grkom jeziku pino znai piti. To je jedan od dela endocitoze, pri emu elija transportuje molecule manje mase kroz elijsku membranu. Nakon toga se oni nalaze u unutranjosti elije u pinocitnoj vezikuli. Pinocitozom elije uzimaju vodu i male moleule rastvorene u vodi. Kada estica molekula dolazi u kontakt sa elijskom membranom na tom mestu nastaje invaginacija elijske membrane, estica ulazi u uvueno mesto, zatim posle toga se membrane zatvara.Mehanizam pinocitoze koristi se u apsorpciji raznih hranljivih materija sa velikom molekulskom teinom, odnosno sa velikim molekulima kao to su monosaharidi, masti, masnekiseline ,aminokiseline.

2. 3. FAKTORI KOJI UTIU NA USPJEH DEJSTVA KOZMETIKIH PREPARATA

Skrotum, lice, aksila i skalp su djelovi koe koji imaju veu permeabilnost od nadlaktice. Poveanje koncentracionog gradijenta poveava se i masa kozmetikih supstanci koje se transferiu u jedinici vremena.Zbog svojih fizikih osobina, koa moe da bude rezervoar nanetih supstanci to pogoduje primeni i postupnom oslobaanja aktivnih principa iz kozmetikih formulacija. Karakteristike odabranih vehikuluma su bitne, jer treba da vlae, a ne sue kou i pri tome imaju sami terapeutski efekat i samo ovlaena koa moe dalje da prihvata druge sastojke. Vehikulumi ili konstituensi, pored nosaa aktivnih supstanci imaju i hidrataciono dejstvo na kou i blago antiinflamatorno.Kozmetoloka formulacija je bitna za dejstvo. Nije svejedno da li je rastvor, praak, losion, krem,gel, pasta itd.

Fizioloki parametri koji utiu na prodiranje kroz kou

Mrtve elije i akumulacija lipida u stratum corneum oteava resorpciju. Piling stimulie. Koliina, sastav i pH sebuma utiu na prolaz supstanci kroz kou Hidratisanost koe ( zavisi od godina i lokacije) poboljava penetraciju Debljina koe (nije ista na koi uva i dlana) Otvorene rane, lezije na koi, poveavaju penetraciju Temperatura postoji pozitivna veza izmeu temperature koe i penetracije lokalno aplikovanih preparata. Studije su pokazale da je najbolji efekat penetracije pri temperaturi od 38,2 C.

Uslovi koji olakavaju transport kroz kou Emulgatori i elatinizirajui agensi koji omoguavaju konzistenciju i druge osobine kozmetikih krema, losiona, gelova Antioksidansi i zatitna sredstva koji produuju rok trajanja preparata i osiguravaju kvalitet Faktori koji olakavaju transport kroz kou i koji se dodaju preparatima za lokalnu primenu da bi se omoguila poveana permeabilnost stratum corneuma Brz i eljeni transport preko koe je vaan kod primene kozmetikih preparata

Supstance koje olakavaju prolaz preparata kroz intaktnu kou Linoleinska, alfa-linoleinska i arahidonska kiselina Oleinska kiselina Ulje jetre bakalara Derivati mentola Skvaleni, intermedijeri koji nastaju u biosintezi holesterola i ostalih sterola i triterpena. Dobijaju se iz ulja ajkula i nekih biljaka Biljni sastojci, na pr. flavoni kamilice

3. NOSAI AKTIVNIH SUPSTANCIRazvoj savremenih nosaa, u svrhu kontrolisane i ciljne transdermalne primjene aktivnih supstanci, zaokuplja veliku panju istraivaa poslednjih nekoliko decenija. Primjenom koloidnih nosaa (mikroemulzije, nanoemulzije, nanoestice), kao i vezikularnih sistema (liposomi, transfersomi, etosomi, nanosomi, rovisomi), mogue je poboljati kozmetoterapijsku aktivnost aktivne supstance mijenjanjem fizikohemijskih osobina preparata, odlaganjem i kontrolisanjem oslobaanja aktivne supstance, poveanjem adhezivnosti na mjestu primjene ili produavanjem kontakta aktivne supstance sa koom. Tokom poslednjih trideset godina intenzivno se istrauju mogunosti za primenu koloidnih vehikuluma tipa mikroemulzija za isporuku aktivnih supstanci na odgovarajue mesto u koi. Najvei napori uloeni su na polju istraivanja dermalne/transdermalne isporuke aktibnih supstanci iz mikroemulzija. Raznovrsna primena ovih sistema zasniva se na njihovim jedinstvenim karakteristikama: termodinamika stabilnost, dinamiki karakter i heterogenost mikrostrukture, izuzetno (ultra) nizak meupovrinski napon, velika meupovrina i znaajan kapacitet za solubilizaciju/rastvaranje hidrosolubilnih i liposolubilnih aktivnih supstanci. Generalizovana zapaanja u sprovedenim istraivanjima ukazuju na efikasnost mikroemulzija tipa ulje u vodi (U/V), voda u ulju (V/U) i bikontinuiranih mikroemulzija, kao i samo-mikroemulgujuih sistema za isporuku lekova (eng. Self- Microemulsifying Drug Delivery Systems - SMEDDS), u smislu poboljavanja bioloke raspoloivosti slabo rastvorljivih i/ili slabo permeabilnih lekova. Osim toga, mikroemulzije se upotrebljavaju kao reakcioni medijumi za dobijanje nanoestinih nosaa za lekovite supstance tipa vrstih lipidnih nanoestica (eng. Solid Lipid Nanoparticles - SLN) i polimernih nanoestica, kao i za nanoininjering slabo rastvorljivih lekovitih supstanci.

3.1. LIPOZOMI Lipozomi su sferne vezikule dispergovane u vodi, koje se sastoje od jedne ili vie membrana i vodenog jezgra, koje okruuju. Njihova veliina kree se u opsegu od 20 nm do nekoliko mm. Otkriveni su 1965. godine (A. D. Bangham) i predstavljaju relativno nov pronalazak. Slinost sastava membrana lipozoma sa membranama elija, pobudila je veliko interesovanje razliitih naunih disciplina za njih: biologije, farmacije, kozmetologije, medicine, itd. Od otkria lipozoma, sprovode se opsena istraivanja u vezi potencijalne primene lipozoma kao transportera aktivnih supstanci do mesta dejstva, pri emu se one tite od dejstva spoljanih faktora, a postie se i selektivnost dejstva; kao i u vezi procene mogunosti realne primene lipozoma u eventualnoj produkciji vjetakih elija. Kao to je ve napomenuto, osnovne komponente lipozoma su membrana i vodeno jezgro. Osnovni konstituensi membrane lipozoma su supstance, koje u svom molekulu sadre lipofilni i hidrofilni deo, zahvaljujui emu mogu da se u vodenoj sredini organizuju u specifine molekulske agregate. Ona po strukturi predstavlja dvosloj u kome su lipofilni krajevi orijentisani ka sredini dvosloja, dok se hidrofilni (polarni) krajevi molekula orijentiu ka unutranjosti vezikule i ka spoljanjoj povrini. Komponente dvosloja su najee razliiti fosfolipidi prirodnog, sintetskog ili polusintetskog porekla. Pored fosfolipida za izgradnju membrane lipozoma koriste se i sfingolipidi (derivati alkohola sfingozina) ili polioksietilenski etri masnih alkohola (niozomi). Osim osnovnih konstituenata, u sastav membrane mogu da ulaze i druge supstance lipofilnog karaktera: holesterol, a-tokoferol i njegovi estri, razliiti trigliceridi, itd., koji mogu u velikoj meri da utiu na osobine membrane (propustljivost, debljina, itd.), a samim tim i na osobine lipozoma. Hidrofilne supstance rastvorene su u vodi i kao takve raspodeljuju se izmeu vodenog jezgra okruenog membranama lipozoma i vodenog rastvora u kome su lipozomi dispergovani. Najbru i najiru primenu lipozomi su doiveli u kozmetici, kao nosai razliitih kozmetikih aktivnih supstanci (vitamina, razliitih emolijenasa, UV-filtera, biljnih ekstrakata, itd). U jezgru lipozoma inkapsuliraju se hidrofilne kozmetiki aktivne supstance rastvorene u vodi, dok se lipofilne kozmetiki aktivne supstance rasporeuju u okviru membranskog dvosloja. Ovakvi lipozomi inkorporirani u adekvatne podloge (najee tipa gela), primenjeni na kou, omoguavaju bolji transport kozmetiki aktivnih supstanci u elije koe od konvencionalnih kozmetikih preparata za negu koe. Fosfolipidi membrane vezuju se za keratin stratum corneum-a, pri emu stvaraju oseaj pokrivenosti koe. Film koji se stvara onemoguava transepidermalni gubitak vlage i ne skida se vodom zbog ega se jaa barijerna funkcija koe i za dui period obezbeuju elijama koe potrebne kozmetiki aktivne materije inkapsulirane u lipozome. Osim u preparatima za negu koe, lipozomi se u kozmetici primenjuju i u preparatima za negu kose, preparatima posle brijanja, itd. Lipozomi se u medicini koriste kao nosai lekovitih supstanci, nosai vakcina (deluju kao adjuvansi), u preparatima sa lokalnim dejstvom (topikalna primena, primena na sluznice u obliku aerosol preparata, itd.) i u preparatima sa sistemskim dejstvom (parenteralna primena). Pogodnost za primenu lipozoma u medicini kao nosaa lekovitih supstanci je i njihova netoksinost i biodegradabilnost, kao i injenica da se modifikacijom njihove veliine, broja membrana ili njene strukture moe modifikovati i brzina otputanja lekovite supstance, tako da se mogu primenjivati kao sistemi za kontrolisano otputanje. Najkrace receno, bio lipozomi su mikro transporteri sa jedinstvenom sposobnoscu da udju u celiju noseci u svojoj unutrasnjosti aktivni sastojak ili lek.

Neverovatan uinak biokozmetikih preparata moemo pripisati fantastinim bio lipozomima. Bioaktivne supstance, neophodne za ouvanje zdravlja koe su odavno poznate, Vocne kiseline, hitin, koenzim Q10, bio hijaluronska kiselina, vitamini A, D, E, F i mnoge druge. Ali je tek otkrie bio lipozoma omoguilo da one dopru do najdubljih slojeva koe i uu u eliju, to je osnovni preduslov za njihovo maksimalno dejstvo i efekte. Bio lipozomi su male estice, nevidljive golim okom, koje se spontano stvaraju u ivim organizmima. Izgraene su od istih materija od kojih su izgraene i bioloke membrane, opne svih naih elija, a to su uglavnom, fosfolipidi. Zahvaljujui takvom sastavu bio lipozomi nesmetano prolaze kroz membranu i unose u eliju materije od vitalnog znaaja za zdravlje elije proteine, vitamine, vodu i druge sastojke koji tite, hrane i revitalizuju kou. Tako se postiu neuporedivo bolji efekti nego kad se tim istim sastojcima na kou deluje direktno bez bio lipozoma. Osim toga, za svaku kozmetiku, sa ekolokog stanovita, su veoma vani priroda i poreklo korienog materijala, netoksinost prema tkivima, lakoa primene i biorazgradivost tj. sposobnost potpune razgradnje koja nee eliju dodatno opteretiti tetnim produktima njenog raspada.Na sva ova pitanja bio lipozomi su dali pozitivan odgovor. Sirovine za proizvodnju bio lipozoma se izoluju iz lecitina soje, stalno obnovljivog i prirodnog izvora, pa zato ne poseduju nikakvu toksinost i ne samo da se potpuno razgrade, ve se i ugrade u eliju, dajui tako biomedicinsku dimenziju ovoj vrsti kozmetike. S druge strane, zbog svoje grae, bio lipozomimi se mogu u organizam uneti materije za koje se unapred zna da bi bile unitene kada bi bile plasirane klasino, direktno na kou. Najvea prepreka dospevanju raznih supstanci u dublje slojeve koe je epidermis (pokoica). Njegov prvi sloj, Stratum corneum, koji je potpuno oroao jer se sastoji od izumrlih elija koje se odbacuju ljuenjem koe. Ovaj sloj je izgraen prema modelu cigli i maltera i tako je vrst da ne moe da propusti ni vodu ni druge hranljive i zatitne materije neophodne koi za njeno zdravlje i lep izgled. bio lipozomi imaju sposobnost da prou kroz ovaj sloj i dopru do najdubljih slojeva koe, dirktno u zive celije u kojima se ustvari, i odvijaju najznaajniji ivotni procesi za njeno zdravlje, i u njih unesu hranljive i regenerativne materije koje e pomoi ishranu i regeneraciju koe. Bez bio lipozoma i njihove jedinstvene sposobnosti da prodju kroz celijsku membranu, nije moguce u celiju uneti aktivne sastojke

4. ZAKLJUAK

Dermalna/transdermalna primena aktivnih supstanci dobija poslednjih godina sve vie na znaaju, s obzirom na brojne prednosti koje pokazuje u poreenju sa drugim putevima primene. Meutim, ova primena je ograniena niskom permeabilnou koe, tj. stratum corneum-a. Samo mali broj supstanci poseduje odgovarajue osobine, koje im omoguavaju transport kroz kou. Stoga su razvijene brojne metode, koje privremeno (reverzibilno) smanjuju barijerna svojstva koe i time poveavaju penetraciju aktivnih supstanci u kou. Metode se dele na fizike i hemijske. Od hemijskih metoda najvie se koriste hemijski ubrzivai/pojaivai penetracije, koji obuhvataju veliki broj supstanci razliite hemijske strukture. Ove supstance omoguuju da se premosti barijera koe i time povea penetracija supstanci. Naalost, hemijski ubrzivai primenjeni u viim koncentracijama, koje su najee neophodne za postizanje optimalnog efekta, dovode do iritacije koe. Iz tog razloga se koriste kombinacije razliitih hemijskih ubrzivaa penetracije u niim koncentracijama, ime se izbegava iritacija koe, a postie sinergistiki efekat ubrzivaa penetracije na poveanje penetracije/permeacije lekovite supstance u/kroz kou. Ovaj rad ima za cilj da prui pregled hemijskih ubrzivaa koji se najvie koriste, njihovih mehanizama dejstva i primera supstanci iju penetraciju poveavaju, to bi kao rezultat trebalo da ima laki odabir odgovarajueg ubrzivaa penetracije za odreenu lekovitu supstancu. Glavna barijera za ulazak supstanci kroz kou je stratum corneum koji se sastoji od mrtvih elija koje su okruene multilamelarnim dvoslojnim lipidnim membranama Mali molekuli, rastvorljivi u lipidimamogu, preko ovih lipidnih membrana ui u ovaj sloj Molekuli rastvorljivi u vodi, ne mogu ui mnogo duboko u kou ovim putem Folikuli dlake i izvodni kanali znojnih ljezda su glavni putevi za ulazak molekula rastvornih u vodi u kou. Jontoforeza omoguava njihov bolji fluks. Enzimi koe svojim interakcijama utiu na resorpciju nekih supstanci.Pinocitoza je poseban mehanizam transporta kroz elijsku membranu. Toje process transporta malih koliina uljanih kapljica ili vrstih estica. Odigrava se tako to kapljice aktivne materije bivaju obuhvaene izratajima epitelnih elija, pri emu se stvara vakuola. Mehanizam pinocitoze u elijski citostol dospjevaju liposolubilni vitamin A,D,E i K.

5. LITERATURA

1. Gordana Vuleta, Farmaceutska tehnologija sa biofarmacijom: prirunik za praktinu nastavu : emulzije, suspenzije, poluvrsti preparati za spoljanju upotrebu, Nauka, Beograd 2006.2. Gordana Vuleta, Kozmetologija, Nauka 1991 god. Farmaceutski fakultet Beograd.3. Senka Mazi, Kozmetologija 1, kozmetike sirovine, Beograd 2001. 4.Internet: http://en.wikipedia.org/wiki/Liposome http://www.farmaceuti.com/forum/tekstovi/lipozomi_17900.0.html http://scindeks.ceon.rs/

16