- geen_____________________________________gebruiken;

- de zaak van verschillende__________________________________bekijken;

- _______________________________gebruiken.

Samengevat, bij maatschappijleer leer je:

- van alles over de Nederlandse ______________________________;

- hoe je_________________________________________problemen kunt bekijken;

- hoe je met goede argumenten je_____________________________kunt geven.

• BegrippenlijstZoek in de lestekst de juiste betekenis en maak je eigen begrippenlijst. Maak eventueel gebruik van de index in je lesboek, vanaf bladzijde 156.

Een waarde is_______________________________________________________________________________________________

Een norm is_________________________________________________________________________________________________

Een belang is______________________________________________________________________________________________

In een belangentegenstelling_________________________________________________________________________________

Macht is________________________________________________________________________________

Een machtsmiddel is een middel__________________________________________________________________________________

Een maatschappelijk probleem heeft vier kenmerken

1._______________________________________________________________________________________________

2.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. _______________________________________________________________________________________________________

4. ______________________________________________________________________________

Een dilemma is_______________________________________________________________________________________________

Een feit is iets_______________________________________________________________________________________________

Een vooroordeel is een oordeel_______________________________________________________________________________

Een argument is iets _____________________________________________________________________________

Maak nu op je telefoon of tablet de oefentoets over het hele thema.

Score

17

Jongeren

1 Hoe word je wie je bent?1. a. Noem drie kenmerken van de Nederlandse cultuur.

2. Noem ook een kenmerk van een andere cultuur die je in Nederland kunt tegenkomen, zoals de Marokkaanse of de Surinaamse.

3. Leg uit wat volgens jou het doel is van socialisatie.

3. Noem vier personen die betrokken zijn bij de socialisatie van een kind van 12 jaar.

4. Ook media als televisie en internet beïnvloeden je gedrag en ideeën. Bedenk hiervan een voorbeeld.

5. Maak met een voorbeeld duidelijk dat jij soms meehelpt aan de socialisatie van iemand anders.

6. Noem van een andere leerling in je klas, bijvoorbeeld je buurman of buurvrouw, twee eigenschappen die zijn aangeboren en twee eigenschappen die zijn aangeleerd.

Aangeboren is: •____________________________________________•___________________________________________

Aangeleerd is: •........ ... .. .. . .... . . .......... . ... . ........ . ... . .. .. . ...... ..... ........ •...... . . .. . .. .................... . .. . .................................

7. Lees bron 1 in je lesboek. Wat kan Sanne het beste doen tegen het stotteren, denk je? Noem een vetgedrukt begrip uit de lestekst dat het beste bij jouw antwoord past.

8. Lees bron 2 in je lesboek. Dat Max Verstappen een succesvolle autocoureur is, komt vooral door zijn AANGEBOREN/AANGELEERDE eigenschappen, want:

18

1, 2 of 1 + 2

Een timmerman slaat op zijn duim en schreeuwt het uit van de pijn.

Een naaister begint luid te vloeken als ze de naald in haar vinger steekt.

Een meisje is verliefd op een ander meisje.

Een meisje treedt samen met haar moeder op tijdens een zangwedstrijd.

Susan is wereldkampioen schaken (lees de intro in je lesboek).

Een voetballer krijgt vaak een rode kaart vanwege zijn ruwe spel.

Een zoon wil net als zijn vader boer worden.

9 Van wie leer je het meest?

Geef op de lijn hieronder aan hoeveel invloed de genoemde mensen en instanties hebben op jouw gedrag. Zet het nummer met de meeste invloed helemaal links, dat met de minste invloed helemaal rechts.Zet de andere nummers ertussenin.

1. je ouders 3. de overheid 5. de media 7. je werk2. geloof 4. school 6. je vrienden 8. een (sport)vereniging

veel invloed weinig invloed

Vergelijk als je klaar bent de volgorde van de nummers met die van een klasgenoot. Zijn er verschillen?Leg je keuze aan elkaar uit.

10 Aangeboren of aangeleerd?

Hieronder staat een aantal situaties. Zet het cijfer 1 erbij als de situatie te maken heeft met een aangeboren eigenschap, het cijfer 2 bij een aangeleerde eigenschap, en 1 + 2 als het een combinatie van beide is.

ALTIJD DE BESTE WILLEN ZIJNOlympisch zwemkampioeneRanomi Kromowidjojo (26)werd ontdekt door jeugd-coach Jeanet Mulder. "Ophaar 12e had Ranomi al eenheel goed ‘watergevoel’. Zestak haar hand van natureheel smooth in het water enzette die mooi onder de elle-boog. Daardoor maakte zeveel rake klappen. Dat kunje iemand best aanleren,maar bij haar ging dat vanzelf. Dat is

A Volgens Jeanet Mulder is Kromowidjojo vooral kampioen geworden door haar AANGEBOREN / AANGELEERDE eigenschappen.

B Volgens Kromowidjojo is zij vooral kampioen geworden door haar AANGEBOREN / AANGELEERDE eigenschappen.

C Wat vind jij: wordt ons gedrag meer bepaald door aangeboren of aangeleerde eigenschappen? Beargumenteer je mening.

19

2 Een leven lang leren1. a. We leren een groot deel van ons gedrag door socialisatie. Op welke vier manieren gebeurt socialisatie?

b. Welke van de vier manieren past bij de volgende zinnen?

- Je ouders willen dat je om 22.00 uur thuis bent.____________________________________________________

- De gymleraar laat zien hoe je moet dribbelen. ______________________________________________________________

- Dean blowt nooit meer nadat hij er ziek van werd.______________________________________________________2. Een klein kind is erg vervelend en gooit steeds zijn speelgoed door de kamer. Bedenk een positieve en een

negatieve sanctie die de vader of moeder toe kan passen.

Positief:______________________________________________Negatief:_______________________________________________

3. Leg in je eigen woorden uit wat de hufterboete uit de intro in je lesboek te maken heeft met de lestekst. Gebruik ten minste één vetgedrukt woord uit de lestekst in je antwoord.

4. Kijk naar bron 3 in je lesboek. Als er sprake is van internalisatie, dan is socialisatie GELUKT / MISLUKT, want:

5. Lees bron 4 in je lesboek. Beschrijf in je eigen woorden dat Ali B. te maken kreeg met sociale controle.

6. In het socialisatieproces ontwikkel je je eigen identiteit. Beantwoord de vraag ‘Wie ben ik?’ door vijf verschillende kenmerken van jezelf te noemen die een goed beeld van jou geven.

7 CombineerAls een huisarts zijn eigen problemen aan jou vertelt, Het beeld dat je van iemand hebt,Als je je gedraagt zoals het hoort,Door roldoorbrekend gedrag,Als je in je vrije tijd jezelf kunt zijn,

is dat prettig omdat je even niet aan je rol hoeft te denken

dan is er sprake van rolgedrag.

kunnen vaste gedragspatronen losser worden gemaakt.

zegt iets over je eigen waarden en normen.

is er roldoorbrekend gedrag.

20

8 Sujit groeide op als kip

Toen de ouders van Sujit Kumar overleden, washij nog maar een baby. Zijn opa, die voor hemmoest zorgen, sloot hem op in het kippenhok. Vijfjaar lang woonde hij daar tussen de kippen. Ennet als alle andere kinderen leerde hij door imita-tie. Hij hipte rond als een kip, fladderde met zijnarmen, pikte naar zijn voedsel en kukelde als eenhaan. Sujit leerde dus niet praten of lezen.

A Denk jij dat Elizabeth een nature- of nurture-aanhanger is?

B Sujit leerde eerst vooral door imitatie. Op welke manier leert Sujit nu om zich te gedragen als een mens? Leg je antwoord uit.

9 Het flesjeLees het verhaal Het Flesje op pagina 20-21 in je lesboek.Daan en Joyce moeten kiezen of ze teruggaan naar Kevin en Mira, ja ofnee. Wat zou jij doen?Als jij hebt bedacht wat jij zelf zou doen, schrijf het verhaal dan af in jeeigen woorden. Probeer het spannend en verrassend te maken. Wordt ergevochten als ze bij Kevin en Mira komen? En wat gebeurt er als ze nietteruglopen en Kevin en Mira later tegenkomen? Of gaan ze naar de politie?Lever de opdracht in bij je docent.

10 Sociale controle

Iedereenhoudt

elkaar in degaten

Mensenletten

een beetjeop elkaar

Er isbijna geen sociale controle

A Sociale controle gebeurt onder andere op school, in de super-markt of in de trein. Verzin nog twee plaatsen waar je te ma-ken kunt krijgen met sociale controle.

B Zet nu alle vijf situaties uit vraag A op de sociale-controle-meter hiernaast. Zet ze telkens op de plek waar het voorbeeldvolgens jou thuishoort.

C Kijk naar de sociale-controlemeter van een klasgenoot en be-spreek de verschillen.

D In een dorp is vaak meer sociale controle dan in een grotestad. Hoe komt dat?

21

3 Wat is normaal?1. Lees de intro over Maaike in je lesboek. Wat heeft Maaike geleerd om een burn-out te voorkomen? Kijk voor je

antwoord nog eens naar hoofdstuk 2.

2. Normen en waarden kunnen verschillen, maar dat is niet altijd zo. Bedenk twee normen die (bijna) altijd en overal voor iedereen gelden.

3. Wat wordt bedoeld met groepsdruk? Leg je antwoord uit en gebruik daarbij een ander voorbeeld dan in je lesboek.

4. De normen en waarden van mijn opa of oma zijn soms anders dan die van mij, omdat:

5. Als je jong bent, ben je op zoek naar wie je zelf nu eigenlijk bent. Denk je dat jongeren in Afrika, China of Iran de puberteit net zo ervaren als jij in Nederland? Omschrijf welke dingen hetzelfde zullen zijn en welke dingen niet.

6. Lees het verhaal De fiets op pagina 24-25 van je lesboek.a. Noem iets van Daan, Eva of de agent wat je normaal vindt en waarvan je denkt: dat zou ik ook doen. Leg uit

waarom je dat vindt.

b. Noem iets wat je abnormaal vindt en waarvan je denkt: dat zou ik niet doen.

b. Daan komt 's avonds thuis en vertelt zijn ouders wat er gebeurd is. Hoe zou jij reageren als je de vader of moeder van Daan was?

22

7 Puberteit

“IK WAS EEN EXTREME PUBER”Zangeres Anouk (41): “Ik kom uit een normaalgezin, we hadden het niet zo heel breed. Moeder,stiefvader, een zus. Ik was een heel lief kind naarhet schijnt, tot ik een jaar of tien was. In mijn pu-berteit liep het uit de hand. Ik denk dat ik tot decategorie van de extreme pubers behoorde. Mijn

A Denk jij dat de moeilijke jeugd van Anouk heeft bijgedragen aan haar succes? Waarom wel of niet?

B Heeft Anouk of een andere beroemdheid invloed op jouw waarden, normen en/of gedrag? Leg je antwoord uit.

8 Fomo

EEN DAG LANG GEEN INTERNETZo'n 70 procent van de jongerenraakt van het idee alleen al in pa-niek, blijkt uit een onderzoekvan Facebook. Het wordt FearofMissing Out (FOMO) genoemd,de angst om iets te missen. Ravi(16): “Je moet gewoon Instagram'bijhouden, anders kan je niet meepra-ten." Marloes (20) zette haar mobiel een dag uit.“Het gaf me inderdaad veel rust, maar ik voeldeme soms eenzaam. Ik wilde steeds kijken, heeleven maar. Het voelde alsof ik een hoop miste.

A Leg uit dat Ravi het heeft over groepsdruk.

B Welke reden geeft Marloes om haar mobiel een dag uit te zetten? Wat zou voor jou een reden zijn?

C Omschrijf dat het wel of niet wegleggen van je telefoon kan leiden tot een dilemma.

D Is er onder volwassenen ook wel eens sprake van groepsdruk, denk je? Motiveer je antwoord met een voorbeeld.

23

Vroeger Nu Allebei

□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □

9 Vroeger of nu?

Maak deze opdracht met een klasgenoot. Probeer hieronder telkens aan te geven of de uitspraak gaat over een situatie van vroeger (50 jaar of langer geleden), over de tijd waar jij nu in leeft of over allebei.

1. Ouders geven hun kinderen zakgeld zodat ze leren met geld om te gaan.

2. Jongeren luisteren naar andere muziek dan hun ouders.

3. Jongens en meisjes besteden veel tijd aan hun uiterlijk.

4. Er is een jongerentaai, met eigen woorden.

5. Als je sigaretten rookt, hoor je erbij.

6. Met hun haardracht en kleding laten jongeren zien bij welke groep ze

horen.

7. Er is geen geld om uit te gaan.

I10 IN HET NIEUWS

Pop Vermeer opgehangenAMSTERDAM - De Ajax-fan die een pop vanFeyenoord-keeper Kenneth Vermeer ophingaan een strop moet voor de rechter komen. Deman krijgt bovendien een stadionverbod.Vermeer speelde jarenlang voor Ajax en werddaar vier keer landskampioen. In 2014 staptehij over naar Feyenoord. Een groep fanatiekeAjax-fans ziet dat als verraad.Vermeer zelf wilde na afloop niet veel zeggen.Hij heeft wel aangifte gedaan bij de politie.Vanuit het vak waar de pop hing, werden ookdiscriminerende teksten tegen Vermeer geroe-pen. Waarom greep niemand in? OnderzoekerKai Jonas: “Eén persoon doet iets wat tegen denorm ingaat. Jij vindt dat misschien niet oké,maar als iedereen lacht, durf je niets meer tezeggen. Want dan veipest je de sfeer.” Ajax-aanvoerder Davy Klaassen zei: “Ik snap datsupporters teleurgesteld zijn dat hij naarFeyenoord is gegaan. Daar mogen ze best ietsvan zeggen, maar dit gaat echt veel te ver.”Bron: AD, NOS

A Waarom is deze actie niet in het belang van Ajax?

B Welk begrip uit de lestekst herken je in de verklaring van Kai Jonas? Leg je antwoord uit.

C Wie verdient hier een straf: de Ajax-fan die de pop ophing, de fans die niet ingrepen of de club Ajax? Of alle drie? Leg je keuze uit en bedenk een passende straf.

24

• Pesten11 De cijfers

Ongeveer EEN OP DE TIEN jongeren wordt wel eens

GEPEST via internet. En de pester is in twee derde van

de gevallen een BEKENDE van het slachtoffer. Bijvoor-

beeld een klasgenoot of iemand uit de buurt, CYBER-

PESTEN komt bij jongeren ruim TWEE KEER ZO VAAK

voor als bij volwassenen. De populairste vorm van

cyberposten onder jongeren is laster. Bij LASTER gaat

het om het plaatsen van KWETSENDE TEKSTEN ,

roddels of foto's op internet. Ook STALKEN en dreigen

met geweld komen voor. Chantage komt minder vaak

voor. Ruim 14 PROCENT van de jongeren die te maken

hebben met cyberpesten maakt hiervan MELDING bij

de politie of een andere instantie.

Leg uit waarom pesten een maatschappelijk probleem is. Gebruik de vier kenmerken van een maatschappelijk probleem. Deze kun je vinden op pagina 12 van je lesboek.Pesten is WEL/NIET een maatschappelijk probleem, want:

12 “Straks ben ik de volgende”A Lees bron 6 in je lesboek. Welke waarden zijn belangrijk voor iemand die opkomt voor iemand anders die gepest wordt?

B Beschrijf in je eigen woorden waarom groepsnormen en groepsdruk een rol spelen bij pesten.

13 Wat doe je?Stel, jij hebt een zusje met het syndroom van Down. In jouw klas maken leerlingen rotopmerkingen over mensen met een verstandelijke beperking. Wat doe je? Leg je keuze uit.

] Je stapt naar voren in de klas en vertelt iedereen dat je last hebt van die rotopmerkingen.

] Je maakt zelf rotopmerkingen terug.

| Je gaat naar je mentor en vraagt of hij met die kinderen wil praten.

] Je schrijft erover op een internetplatform en vraagt om advies.

] Je belt de kindertelefoon om over dit dilemma te praten.

] Je zegt niets.

□ Je

25

4 Bij welke groep hoor je?1. Noem een overeenkomst en een verschil tussen imitatie (hoofdstuk 2) en identificatie.

2. Veel jongeren willen graag bij een groep horen, maar willen tegelijk ook een beetje anders zijn dan de anderen. Leg dit uit met een voorbeeld.

3. a. Je kunt je om verschillende redenen verbonden voelen met een groep. Welke reden past het beste bij het verhaal van Amy uit de intro?

b. Welke reden past het beste bij het verhaal van Robin uit bron 8 in je lesboek?

4. Waardoor ontstonden de eerste jongerenculturen? Noem drie redenen.

5. Ga naar www.schooltv.nl/beeldbank en bekijk de clip ‘Jong in de jaren zestig’.

6. Hoe oud zijn de jongeren uit de jaren zestig nu?______________________________7. Noem twee waarden die jongeren in de jaren zestig belangrijk vonden.

Onderstreep daarna de waarde(n) die nu nog steeds belangrijk zijn voor jongeren.

8. a. Tijdens sportwedstrijden van het Nederlands voetbalelftal of de Olympische Spelen is er vaak sprake van een sterk wij-gevoel. Noem nog een moment of gebeurtenis waarop er in Nederland een sterk wij-gevoel is.

b. Leg in je eigen woorden uit waarom bron 7 een voorbeeld is van polarisatie.

9. Lees het verhaal Heibel op pagina 28-29 in je lesboek. Kies een van de volgende begrippen en leg uit waarom je dit begrip bij het verhaal vindt passen. Kies uit: PUBERTEIT - ASOCIAAL - TOLERANTIE - IDENTIFICATIE - GROEPSDRUK - JONGERENCULTUUR.Ik heb gekozen voor het begrip , omdat:

26

8 Met wie ben jij het eens?

DE STELLING: “Online maak je geen echte vrienden" A Ik ben het vooral eens met

Ivy (16): “Niet mee eens. Ik vind mijn online-vrienden juist heel omdat:belangrijk. Zij kennen geheimen die ik IRL niet aan mijn vriendenvertel.” _______Katelyn (16): “Mee eens. Als je online-vrienden in het echt tegenkomt, blijkt het vaak erg tegen te vallen.”Sophie (15): "Niet mee eens. Ik ken iemand die getrouwd is met een online-vriendin!”Güllu (17): “Niet mee eens. Het is juist leuk om online vrienden te maken. Het gaat minder om het uiterlijk, maar meer om eikaars karakter. Je kunt op internet meer jezelf zijn.”Sem (15): “Mee eens. Bij Facebook is het alleen maar een strijd wie de meeste vrienden heeft. Niemand heeft 200 vrienden! Ik ben daarom gestopt met Facebook."

B Houd een klassengesprek over de stelling.

9 Wat wil je weten

Op de foto zie je verschillende jongerenculturen. Kies een foto uit en bedenk twee vragen die je deze jongeren zou willen stellen over hun cultuur en leefgewoonten.

10 Geen 4 mei voor mijLeg uit waarom hier sprake is van 'wij tegenover zij'.

Een groep jonge actievoerders verzet zich met ‘#geen4meivoormij’ tegen de dodenherdenking op 4 mei. “Ik heb altijd uit respect meegedaan aan de dodenherdenking van de Tweede Wereldoorlog", schrijft actievoerder Christa Noëlla op Facebook. "Maar nu is de stilte van 4 mei voor mij vooral een symbool van de stilte over de opkomende moslimhaat."

27

• De invloed van popmuziek11 Wat heb jij met muziek?

80% LUISTERT dagelijks 4 uur naar muziek.

73% krijgt een POSITIEF GEVOEL van muziek.

73% heeft muziek als HOBBY.

67% heeft een of meerdere AAUZIEKAPPS op zijn

mobiel.

43% kan zich GEEN DAG zonder muziek

Bekijk de uitslag van het onderzoek hiernaast. Noem iets wat je opvallend vindt en leg uit waarom je hiervoor hebt gekozen.

13% heeft een T-SHIRT met daarop zijn idool.

9% doet veel moeite om zijn IDOOL te ontmoeten.

1% geeft helemaal NIETS om muziek.

12 IN HET NIEUWS

“Wij zijn geen helden”HEERLEN - De inzamelingsactie Serious Request heeft dit jaar bijna 8 miljoen euro op-geleverd. De dj’s Paul Rabbering, Domien Verschuuren en Giel Beelen lieten zich opsluiten in het Glazen Huis en draaiden verzoeknummers in ruil voor geld. De opbrengst gaat naar jongeren in conflictgebieden, zoals Zuid- Sudan. Domien: “Niet wij, maar de mensen die geld geven zijn de echte helden!” Bron: NRC.nl

A Welke waarde staat centraal tijdens Serious Request?

B Lees ook de tekstbronnen ‘Popmuziek gaat niet altijd over liefde’ en ‘Vluchtgedrag’ in je lesboek. Wat vind jij? Met muziek kun je de wereld WEL / EEN BEETJE / NIET veranderen, omdat:

13 IN DE MEDIA

WEL OF GEEN VOORBEELDFUNCTIE?“Als je b*tch wil chillen, is het geen probleem, dan ga ik erheen, ik kom niet alleen, want ik heb drank en drugs.” Het nummer stond 14 weken in de Top 40. Veel luisteraars vonden de tekst te ver gaan. Ronnie Flex: “Ik zou het ook niet leuk vinden als ik een kind van vijf had die zou meezingen. Maar muziek is entertainment." Lil’ Kleine: "Ik wil geen voorbeeldfunctie hebben, ik maak muziek die ik leuk vind. Jongeren bepalen zelf of ze drugs gebruiken

Lees ook de bronnen 'Drank en drugs' en ‘Don't f*ck with me’ in je lesboek.Geef je mening over de stelling: “Popsterren en rappers zijn voorbeel-den voor jongeren, of ze nu willen of niet." Ondersteun je mening met ten minste twee argumenten.

5 Wie heb je nodig?1. Met welke binding hebben heel jonge kinderen het meest te maken, denk je?

2. Bekijk op je mobieltje de lijst met jouw contacten. Met wie heb je een economische binding en met wie een kennisbinding?Een economische binding heb ik met , omdat

Een kennisbinding heb ik met , omdat

3. a. Lees de intro in je lesboek. Over welke binding heeft Stella het vooral?

b. Welke binding(en) herken je in bron 10 van je lesboek?

c. Welke binding(en) herken je op de foto linksboven op pagina 83 van je lesboek?

4. Politieke bindingen gaan over afhankelijkheid van de overheid. Noem twee voorbeelden van politieke bindingen waarmee jij te maken hebt. Gebruik andere voorbeelden dan in het lesboek.

5. Leg in je eigen woorden uit wat er bedoeld wordt met ‘sociale cohesie’.

6. Leg met een voorbeeld uit dat het slecht voor een land is als er weinig of geen sociale cohesie is. Tip: hoofdstuk 4!

André Hazes jr. en zus Roxeanne hebben al maanden ruzie. Het wasdan ook lang onzeker of ze samen aan 'Holland Zingt Hazes’ meezouden doen. Uiteindelijk staan ze toch samen op het podium.Welke twee bindingen herken je in dit verhaal? Leg uit.

29

Wat heb je nodig? Welke soort bindingen? Drie voorbeelden:

1. Kennis en informatie li/vtem-etsltes,

2. Eten, drinken, kleding, en onderdak bnfeteer,

3. Vriendschap, liefde en warmte

4. •politretee bliA,d'u^ge^

8 Mensen hebben elkaar nodigOm te leven heb je anderen nodig. Hieronder zie je in de linkerkolom dingen die je nodig hebt in je leven. Schrijf in de tweede kolom welke soort bindingen je nodig hebt om in die behoefte te voorzien. Geef rechts drie voorbeelden van personen, instanties of voorzieningen met wie je zo’n binding hebt. We hebben het schema al iets ingevuld.

9 Jouw bindingen

| gevoelsbinding j

economische binding ^

kennisbinding

je vader of moeder

je baas of chef van je bijbaantje

jouw telefoon-aanbieder

| politieke binding

A Kies in de legenda naast de tekening voor elke soort binding een kleur of een soort lijn (stippellijn, dubbele lijn, enzovoort).

B Trek daarna vanuit het midden naast de bestaande lijnen zelf lijntjes van de soort binding die je hebt met die persoon.Let op: Bij sommige personen zijn meer bindingen mogelijk.

C Vergelijk je antwoorden met die van een andere leerling. Bedenk een reden waarom jullie antwoorden verschillen.

30

• SamenvattingMaak de samenvatting door de ontbrekende woorden op te zoeken en in te vullen.

Hoofdstuk 1

Je karakter bestaat uit een combinatie van____________________________________eigenschappen, zoals muzikaal talent,

en___________________________________ eigenschappen, zoals je muzieksmaak.

Het aanleren van________________________________,_____________._______________________en

_________________________________van de groep waar je toe behoort, noem je socialisatie.

Als een groep mensen dezelfde waarden, normen en gewoonten heeft, noemen we dit een _________________________

Socialisatie vindt plaats: in het gezin, op___________________________door vrienden, in verenigingen, op

je werk, door je geloof, door de______________________________ en door de overheid.

Telkens als je in een nieuwe komt, krijg je te maken met socialisatie. Je moet dan weer

nieuwe______________________________en___________________________leren.

Hoofdstuk 2

Iets leren doe je op vier manieren, namelijk door:

- informatie en aanwijzingen;

- door ________________________van anderen;

- door de dingen die je in je leven meemaakt, ofwel je______________________________;

- door zelf ___________________________

_________________________ controle door anderen speelt een belangrijke rol bij het aanleren van de

__________________________________________________van de groep. Hierbij maken we vaak gebruik van sancties, dat zijn

Een voorbeeld van een positieve sanctie is______________________________________________________________________

______________________________ is een voorbeeld van een negatieve sanctie.

Als je bepaald gedrag____________________________ doet, noem je dat internalisatie.

In het socialisatieproces ontwikkel je een eigen___________________________________

Hoofdstuk 3

De periode tussen je kindertijd en volwassenheid noem je de________________________________________

Niet iedereen heeft dezelfde normen en waarden. Je noemt gedrag abnormaal als je __________________

van die persoon niet meer begrijpt. Als iemand geen rekening houdt met anderen, noem je dit

gedrag. Als je elk afwijkend gedrag niet meteen afkeurt maar juist probeert te begrijpen, heb je een

________________houding. Bij tolerantie toon je namelijk___________________________voor andere normen en waarden.31

Als je ergens bij wilt horen, moet je je vaak gedragen naar de groepsnormen. Soms is er sprake van

______________________________en heb je het gevoel dat je je móet aanpassen omdat je er anders niet bij hoort.

Soms worden jongeren uitgesloten van een groep. Dan is er vaak sprake van

Als dit gebeurt via internet en sociale media noemen we het________________________________

Als de waarden en normen van jongeren met die van ouders en ouderen botsen, noem je dat een

Hoofdstuk 4

Omgaan met anderen heeft veel met identificatie te maken. Met identificatie bedoelen we dat je

Je kunt je ook identificeren met een hele groep, zoals____________________________

Een groepsgevoel kan om verschillende redenen ontstaan. Bijvoorbeeld:

- de plaats waar je woont of vandaan komt;

- je__________________________; - belangen of problemen;

- je _________________________, zoals muziek, kleding.

Vanaf de jaren zestig ontstonden er jongerenculturen. Dat zijn groepjes jongeren met ____________________________

____________________________en____________________________Voorbeelden van jongerenculturen zijn hippies,

_____________________________, hiphoppers en_____________________________

In elke groep waarin mensen zich sterk met elkaar verbonden voelen is er sprake van een wij-gevoel. Dat gevoel wordt

sterker als er ook een duidelijke_____________________________________________ is. Een voorbeeld hiervan is:

Soms levert het onderscheid tussen________en ___________maatschappelijke problemen op. We spreken dan van

_____________________________ , mensen en bevolkingsgroepen staan tegenover elkaar doordat de tegenstellingen de nadrukkrijgen.

Hoofdstuk 5

Mensen zijn afhankelijk van elkaar, en hebben__________________________met elkaar, zoals gevoelsbindingen,

___________________________bindingen, politieke bindingen en_____________________________ bindingen.

Als mensen zich met elkaar verbonden voelen, noemen we dit___________________________cohesie.

Maak nu op je telefoon of tablet de oefentoets over het hele thema.

V

Score

32

• BegrippenlijstZoek in de lestekst de juiste betekenis en maak je eigen begrippenlijst. Maak eventueel gebruik van de index in je lesboek, vanaf bladzijde 156.

Je spreekt van een cultuur wanneer______________________________________________________________________

Bij socialisatie. . .. . ....._______________________________________________________________________________

Nature-aanhangers denken_________________________________________________________________________________

Nurture-aanhanger denken___________________________________________________________________________

Door imitatie__________________________________________________________________________________________

Sociale controle is_________________________________________________________________________________

Sancties zijn_______________________________________________________________________________________________

Bij internalisatie ____________________________________________________________________________________

Je identiteit _______________________________________________________________________________________________

Rolgedrag is_______________________________________________________________________________________

Roldoorbrekend gedrag is_______________________________________________________________________________

Tolerantie is____________________________________________________________________________________________

Abnormaal of asociaal is____________________________________________________________________________

Groepsdruk is________________________________________________________________________________________________

Er is sprake van een generatieconflict als ______________________________ . . ___________________________

Identificatie betekent________________________________________________________________________________

Groepsidentificatie betekent______________________________________________________________________

Jongerenculturen zijn ____________________________________________________________________________________

Het wij-gevoel___________________________________________________________________________________

Een zij-groep is________________________________________________________________________________________

Polarisatie betekent dat __________________________________________________________________________

Bij economische bindingen____________________________________________________________________________

Bij kennisbindingen_______________________________________________________________________________

Bij gevoelsbindingen_________________________________________________________________________________

Bij politieke bindingen____________________________________________________________________________

Sociale cohesie betekent dat_________________________________________________________________________

33

Politiek

1 Wat is politiek?

1. Vul met een andere leerling het woordweb hierboven in met woorden die volgens jullie met politiek te maken hebben.2. Bekijk in de lestekst de omschrijving van politici. Waarom zou iemand graag politicus willen worden, denk je?

3. Leg in je eigen woorden uit wat een ambtenaar is en geef hiervan twee voorbeelden.

4. a. Sommige dingen in de samenleving zijn voor veel mensen zo belangrijk dat ze door de overheid geregeld moeten worden. Kruis hieronder de zaken aan die volgens jou van algemeen belang zijn.

1. Het opsporen van een groep inbrekers. Q 4. Het bouwen van een nieuw ziekenhuis. ED

2. Het bezorgen van folders. Q 5. Het ontwikkelen van een nieuw medicijn tegen hooikoorts, dl

3. Het maken van televisieprogramma’s, d 6. Het oprichten van een school voor moeilijk lerende kinderen, d

b. Bekijk bron 1. Met welke uitspraak ben jij het vooral eens? Neem deze uitspraak over en geef aan of je vindt dat de

politiek hier iets aan moet doen. Leg ook uit waarom wel of niet.

5. Nederland is een DIRECTE / INDIRECTE democratie, want

6. Bedenk een voordeel en een nadeel van indirecte democratie. Voordeel: Nadeel:

34

Wie?Welke functie? Hij/zij heeft te maken met de politiek, omdat ...

Aboutaleb is:

Willem-Alexander is:

Steenhuizen is:

Wilders is:

7. Lees bron 3. Minister Kamp is de politicus die zich bezighoudt met gaswinning in Groningen. Omschrijf in je eigen woorden met welk dilemma hij te maken heeft. TIP! op pagina 13 van je lesboek staat wat een dilemma is.

8 Wat hebben zij met politiek te maken?

Ahmed Aboutaleb I Koning Willem-Alexander ■ Annechien Steenhuizen ■

Geert WildersJe ziet hier EEN TWEEDE KAMERLID - EEN BURGEMEESTER - EEN JOURNALIST - IEMAND VAN DE REGERING

S M D E Hifi

“NIET TELKENS EEN REFERENDUM”GeenPeil-voorman Jan Roos voerde maandenlang actie en bereikte daarmee dat er een referendum werd gehouden over het verdrag tussen de EU en Oekraïne. Uiteindelijk ging 32 procent van de kiezers stemmen en van hen was ruim 60 procent tegen het verdrag. “En dat is maar goed ook”, vindt Roos. “Het wordt tijd dat politici luisteren naar de wil van het volk." Maar nu vindt Jan Roos het genoeg. “We moeten niet telkens een referendum gaan organiseren. Dan wordt de democratie een grapje.” Bron:

A Leg uit wat een referendum is.

B In Zwitserland stemt de bevolking jaarlijks over allerlei politiekebesluiten, zoals wel of geen abortus en hoeveel migranten wordentoegelaten. Wat vind jij: moet Nederland vaker een referendumhouden? Motiveer je antwoord.

35

• Waaraan besteden we het belastinggeld?10 Wat vind jij: extra geld of bezuinigen?

BETERE SCHOLEN BESCHERMING VAN DE NATUURHULP AAN ARME LANDEN MEER AUTOWEGENMEER POLITIEAGENTEN IN DE WIJK BETERE ZIEKENHUIZENHOGERE UITKERINGEN UITBREIDING OPENBAAR VERVOERIN ELK DORP MEER SPORTCLUBS HET LEGERGOEDKOPERE TOEGANGSPRIJZEN MUSEA BESTRIJDING TERRORISME

Ik ga bezuinigen op:

1. _________________________________100 miljoen minder

2. __________________________________ 500 miljoen minder

3. _________________________________1 miljard minder

Ik geef extra geld aan:

1. __________________________________100 miljoen meer

2. _________________________________ 500 miljoen meer

3. _________________________________1 miljard meer

A Hierboven staan 12 zaken waar politici geld aan uitgeven. Stel dat aan jou wordt gevraagd "Waaraan wil je extra geld geven en waarop ga je bezuinigen?” Wat doe je dan? Vul bovenstaande rijtjes in. Let op: je kunt je geld maar één keer uitgeven. Denk dus goed na over wat je ermee doet!

B Leg voor één bezuiniging je keuze uit.

Ik bezuinig op_________________________________, omdat:

C Welke groep in de samenleving zal het niet eens zijn met deze bezuiniging? Leg uit waarom.

D Leg voor één onderwerp uit waarom je daar extra geld aan wilt geven.

Ik geef extra geld aan________________________________, omdat:

E Welke groep in de samenleving zal heel blij zijn met het extra geld? Leg je antwoord uit.

2 Op wie ga jij stemmen?1. Streep het foute antwoord door:

ACTIEF / PASSIEF kiesrecht betekent het recht om je verkiesbaar te stellen.ACTIEF / PASSIEF kiesrecht betekent dat je het recht hebt om te mogen stemmen.

2. a. Lees bron 5. Als je gekozen wordt voor het Nationaal Jeugddebat, lijkt dat op ACTIEF / PASSIEF KIESRECHT,omdat:

b. Stel dat jij gekozen wordt voor het Nationaal Jeugddebat. Waarover zou jij willen praten? Noem twee onderwerpen en gebruik argumenten voor je keuze.

3. a. Een lijsttrekker is de belangrijkste man of vrouw van een politieke partij in verkiezingstijd. Leg in je eigen woorden uit wat hij of zij doet.

b. Soms doen politici in verkiezingstijd beloftes die ze niet nakomen als ze later met hun partij in de regering zitten. Geef hiervoor een reden.

4. LINKSE / RECHTSE partijen willen een actieve overheid, omdat:

5. Bekijk bron 4 in je lesboek en het overzicht van de politieke partijen op pagina 46-47.Vul nu in onderstaande tekst de open gaten in en kies daarbij uit PVDA - LINKSE - PVV - RECHTSE

Ben .... .......— . ............. - partij zoals de „ ....... . ...„..... .......... wil hogere straffen, een strenger gevangenis-beleid en taakstraffen afschaffen.

Ben _ - - - - ------------- -----------_ partij zoals de........................ ........hecht meer waarde aan het voorkomen van

misdaad en het helpen van ex-gevangenen zodat ze niet nog eens de fout in gaan.

6. a. Wat is de definitie van een compromis? _____________________________________________________________________

b. Kijk nog eens naar vraag 5. Stel dat deze partijen na de verkiezingen samen willen regeren. Welk compromis kun jij bedenken als het gaat om het bestrijden van criminaliteit?

37

VVD 22 31 41

PvdA 33 30 38

PVV 9 24 15CDA 41 21 13

SP 25 15 15

Groenlinks 7 10 4

D66 3 10 12Christenunie 6 5 5

SGP 2 2 3

PvdD 2 2 2SoPlus - - 1

TOTAAL 150 150 150

7 De juiste volgorde

1. Op de avond van de verkiezingen wordt de verkiezingsuitslag bekendgemaakt.2. Lijsttrekkers presenteren de belangrijkste standpunten van hun politieke partij.3. Nederlanders van 18 jaar en ouder gaan naar de stembus.4. De grootste partijen onderhandelen over welke partijen in de regering komen.

8 Verkiezingsuitslag

2006 I 2010 I 2012 WAT ZIJN ZETELS?

Hoe groot een politieke partij is, kun je zien aan het aantal zetels dateen partij heeft. Zo heeft een kleine partij bijvoorbeeld maar 3 ze-tels en een grote partij wel 38. Alle kandidaten tot en met nummer38 op de kieslijst van die grotere partij worden dan politicus in

Bekijk de tabel met de verkiezingsuitslagen hiernaast.A Welke partij werd na de verkiezingen van september 2012 de

grootste partij?

B Vergelijk de uitslag van 2012 met die van 2010. Welke partijen hebben veel zetels gewonnen?

C De partij die het meest verloor was:

D In de Tweede Kamer zitten 150 volksvertegenwoordigers die stemmen over de plannen van de regering. Welke politieke partijen vormen samen de regering?

E Zij hebben samen____________ _________ __________ vertegenwoordigers in de Tweede Kamer.

Dit is WEL EEN / GEEN meerderheid, want samen hebben ze . . .. ....................... . zetels.

F De regering die wij nu hebben is vooral LINKS / MIDDEN / RECHTS. Leg je antwoord uit.

38

Links Rechts

1. Er moet meer hulp komen voor ontwikkelingslanden. □ □2. De directeur van Ahold heeft recht op een topinkomen. □ □3. Uitkeringen moeten omhoog. □ □4. De overheid moet zorgen voor gratis openbaar vervoer. □ □5. Jonge criminelen moeten hard worden aangepakt. □ □ Eens Oneens Punten

1. Uitkeringen kunnen best wat lager. □ □ □Ol 4^ OJ PO 1—1 u................ c(T>CD n>CDCD 3

2. Brommers moeten duurder worden, want ze zijn slecht voor het milieu. □ □ □C/> C/) (/>(/)(/> p CO i—* t—* r—* CO

3. Nederland moet meer geld geven aan arme landen.□ □ □

OOO OO=33 3 3=3CDCDCDCDCDCDCDCDCDCD4. Het is niet goed als de een heel veel verdient en de ander heel weinig. □ □ □ 1—• CO 00

00 l—5. Er moeten hogere straffen komen, ook bij kleine misdrijven. □ □ □ ►—* LO 00

"-J OT6. Bij werkloosheid moeten mannen eerder een baan krijgen dan vrouwen. □ □ □

CO••CDCDCDCDm CDCDCDCD7. Het is goed dat roken op veel schoolpleinen verboden is. □ □ □

^CO CO►—*COco-- -•-■-•-• O OOO0 3 3 3 38. Als iemand zich (te) vaak ziek meldt, mag hij worden ontslagen. □ □ □

OCDCDCDCDCDCDCDCDCDCD 3 3 339. RTL mag uitzenden wat hij wil; daar moet de minister zich niet mee

bemoeien.□ □ □

10. Huurtoeslag afschaffen: als de huur te hoog is, moet je maar verhuizen. □ □ □ ^ CO PO l—1

11. Rijke mensen met kinderen krijgen geen kinderbijslag meer. □ □ □CD CD CD CDCD CD CD CD 3 3 3 3 (/></></)(/>

12. Meer geld voor bejaardenzorg, zodat oudere mensen het beter krijgen. □ □ □ O § O O3 n> 3 3

13. Op school moeten leerlingen veel meer inspraak krijgen. □ □ □ CD CD CD3 55 3 3 </>(/> C/>14. Geen buitenlanders toelaten, Nederland is al vol genoeg. □ □ □

6. De mening van Semmy (15) uit de intro in je lesboek.

Uitspraak 1 is LINKS / RECHTS, omdat:

□ □

Uitspraak 2 is LINKS / RECHTS, omdat:

9 Hoe links of rechts ben jij?Vul bij elke uitspraak in of je het ermee eens of oneens bent. Na afloop kun je rechts op de bladzijde zien hoeveel punten je per uitspraak krijgt. Tel alle punten bij elkaar op. Uit de puntenverdeling onderaan blijkt of je links of rechts bent.

Puntenverdeling:14-19 punten: je bent erg links. Je vindt het belangrijk dat de overheid opkomt voor de zwakkeren in de samenleving. GroenLinks, SP of PvdD is jouw partij.20-25 punten: je bent links van het midden. Kies maar tussen de PvdA en D 66.25-30 punten: je behoort tot het politieke midden. Je wilt dat mensen en bedrijven vrij zijn, maar dit mag niet ten koste gaan van de zwakkeren. CDA, Christenunie en misschien D66 passen bij jou.31-36 punten: je bent rechts van het midden. Je vindt dat mensen vooral vrij moeten kunnen zijn. De VVD is echt jouw partij. 37-42 punten: je bent erg rechts. De overheid moet zich er niet te veel mee bemoeien. Als je christelijk bent, is de SGP jouw partij; anders de PVV.

39

Minder Hou vastoverheid is aan geminder idealen

belasting

ZEKER NU

U

1. Deze partij vindt dat je mag stemmen vanaf je 16e. PvdA (k) VVD (i) PVV(a)

2. De partij van Marianne Thieme. VVD (m) D66 (1) PvdD (i)

3. De grootste christelijke partij van Nederland. CDA (e) Christenunie (k) SGP (p)

4. Emile Roemer is de leider van deze partij. D66 (b) PvdA (a) SP (z)

5. Vindt de islam een gevaar voor onze samenleving. PvdA (f) PVV (e) CDA (g)

6. Wil meer democratie in Nederland. D66 (n) Groenlinks (s) PvdA (c)

7. Deze partij ziet het gezin als de basis van de samenleving. VVD (x) PvdA (z) CDA (i)

8. Wil Nederland besturen volgens de Bijbel. VVD (i) SGP (s) SP (1)

9. Hoe rijker, hoe meer belasting. Groenlinks (1) VVD (s) CDA (w)

10. De partij van Mark Rutte. VVD (e) CDA (t) D66 (v)

11. Geen abortus omdat de Bijbel dat verbiedt. CDA (z) Christenunie (u) SP (a)

12. Werkgevers moeten mensen makkelijk kunnen ontslaan. VVD (k) PvdA (ij) D66 (m)

13. De partij van Diederik Samsom. SGP (n) VVD (?) PvdA (!)

10 Posters van politieke partijen

Deze poster hoort bij: Deze poster hoort bij: Deze poster hoort bij: Deze poster hoort bij:

11 Welke partij vindt dit?

Bekijk op bladzijde 46 en 47 van je lesboek de standpunten van de partijen en omcirkel telkens hieronder het goede antwoord. De letters achter de goede antwoorden vormen een spreuk.

De spreuk is: ___ __ _______________________

12 Op wie ga jij stemmen?Kijk nog eens naar de titel van dit hoofdstuk. Welke partij heeft jouw voorkeur? Geef een korte motivering.

40

3 Stromingen in de politiek1. Welke drie grote politieke stromingen zijn er in Nederland?

2. Liberalen streven naar economische vrijheid en persoonlijke vrijheid. Geef van beide een voorbeeld.

Economische vrijheid:___________________________________________________________________

Persoonlijke vrijheid:

3. Wat gebeurt er volgens de sociaal-democraten met de samenleving als het verschil tussen arme en rijke mensen te groot is?

4. Lees de intro in je lesboek. Leg met behulp van het citaat van Jesse Klaver uit dat GroenLinks een sociaal-democratische partij is.

5. a. Waarom is het CDA een middenpartij, als je kijkt naar de rol van de overheid?

b. De waarde naastenliefde is voor christen-democraten belangrijk. Bedenk een norm die hierbij past en noem daarbij een andere dan de norm die in de lestekst staat.

6. Verklaar waarom het CDA en GroenLinks op milieugebied dicht bij elkaar staan.

7. De PVV en de VVD zijn SOCIAAL-DEMOCRATISCHE / LIBERALE partijen, daarom hebben ze beide het woord

..................... ................... . .. ...... _..... . _______________________in hun naam.

8. Lees bron 8 over Hannah Jones. Welke politieke stroming zal het meest tegen euthanasie zijn, denk je? Noem ook een politieke stroming die vóór euthanasie zal zijn.

41

9 Wat hoort bij elkaar?CDAPvdAnaastenliefdeSGPpolitieke midden

actieve overheid Christenunie gelijkwaardigheid passieve overheid VVD

zorgen voor elkaar vrijheidrechts D66Groenlinks linkszelf beslissenover je leven SP

Sociaal-democratie Christen-democratie Liberalisme

1 1

2 2 2

3 3 3

4 4 4

5 5 5

6 6 6

10 IN HET NIEUWS

Actie tegen Second LoveDEN HAAG - De SGP wil op de publieke om-roepen geen reclames van datingsites alsSecond Love, gericht op mensen die willenvreemdgaan. “Dit verwoest relaties en gezin-nen en kinderen zijn daar vaak de dupevan”, zegt SGP-leider Kees vander Staaij. “Elke echtscheidingdie we voorkomen is purewinst. Er zijn al allerlei regelsvoor reclame voor tabak endrank. Maar bij dit soort recla-mes doen we of het allemaalmaar normaal is.” Minister Vander Steur van Justitie wil niet dat deoverheid zich hiermee bemoeit. “Adverteerderszijn zelf verantwoordelijk voor reclames. Het iseen vrije keuze van mensen om op die aanbie-dingen in te gaan.” Bron: NOS

A Kijk naar bron 7 in je lesboek. Van der Staaij is van de christelijke stroming. Onderstreep in het artikel een zin waar dat uit blijkt. B Leg uit waarom minister Van der Steur van de liberale stroming is.

C Van der Staaij maakt een vergelijking met reclame voor tabak en drank. Vind je die vergelijking terecht?

D Vind je dat de overheid zich mag bemoeien met het liefdesleven van mensen? Leg je antwoord uit.

42

11 Welke stroming?

Geef per uitspraak met de letters L, S en C aan of deze hoort bij de liberale (L), de sociaal-democratische (S) of bij de christen-democratische (C) stroming. Gebruik eventueel bron 7 in je lesboek.

Stroming

1. Drugsverslaafden zijn medemensen in nood: het is onze plicht hen uit naastenliefde te

helpen.

2. De belasting moet niet te veel omhoog, anders gaan bedrijven naar het buitenland.

3. Mensen die weinig geld verdienen, moeten minder last hebben van bezuinigingen.

4. Bedrijven hebben te veel last van allerlei regels en voorschriften.

5. Euthanasie en abortus mogen nooit worden toegestaan.

6. Het is niet erg als de een veel verdient en de ander veel minder.

□□□□□□

13 Debat

Wat moet je doen?A Vorm een groepje met nog vier klasgenoten.B Kies allemaal een stelling uit het rijtje hieronder.C Verzin bij de stelling twee argumenten vóór.D Deel je argumenten in je groepje. Als een van jullie iets zegt zonder goed argument, mag iemand in de groep

"Stop!" roepen en “Waarom?" vragen. De waarom-vraag dwingt je om met goede argumenten te komen.

TIP! Lees voordat je begint pagina 13 van je werkboek. Daar staat beschreven hoe je een mening onderbouwt met argumenten.

1. “Vrijheid is belangrijker dan gelijkheid. ”2. “Ontwikkelingshulp moeten we af scha ff en."3. “Alle lidstaten van de EU moeten abortus volledig legaliseren.”4. “Wie ongezond leeft, moet meer zorgpremie betalen.”5. “Alle Nederlanders moeten verplicht orgaandonor worden."

43

4 De parlementaire democratie1. Vanaf je 18e jaar mag je stemmen op politici. Wat wordt precies bedoeld met ‘vrije en geheime verkiezingen’?

2. In bron 9 lees je dat de ‘stemfie’ volgens sommigen een bedreiging is voor de vrije en geheime verkiezingen. Leg uit waarom ze dat vinden en geef daarbij een ander voorbeeld dan in de bron staat.

3. Waarom noemen we de democratie in Nederland een parlementaire democratie? Leg je antwoord uit.

4. Geef een voorbeeld waaruit blijkt dat Nederland een rechtsstaat is.

5. Waarom is een grondwet belangrijk voor een rechtsstaat?

6. a. In Nederland is de politieke macht verdeeld in drie onderdelen. Hoe noemen we deze machtenscheiding?

7. Wat is het doel van deze machtenscheiding?

8. Lees bron 11. Omschrijf in je eigen woorden wat dit bericht met de lestekst te maken heeft.

9. Bekijk bron 10. Stel dat bij jou in de buurt helemaal niets te doen is voor jongeren van jouw leeftijd. Geen buurthuis, geen bioscoop, geen sportvelden, enzovoort. Welke middelen zou jij gebruiken om de aandacht van de politiek te krijgen voor dit probleem? Noem er minimaal twee. Let op: je mag ook andere middelen noemen dan in de bron staan. Leg telkens uit wat je precies gaat doen.

44

9 Wel of niet stemmen vanaf 16 jaar?

PvdA: geef jongeren stemrechtDEN HAAG - De meeste jongeren (66 procent) zien niets in het plan van de PvdA om al vanaf 16 jaar te mogen stemmen. Isa (16): “Ik weet nog niks over politiek. Andere leeftijdgenoten ook niet. Daardoor kunnen we makkelijk gemanipuleerd worden door onze ouders.” Sommige andere jongeren zien juist voordelen van stemrecht voor jongeren. Luca (15): “Mogen stemmen is een goede manier om ons bij de politiek te betrekken.” Bron: EenVandaag

Lees ook de intro in je lesboek en het overzicht van de politieke partijen op pagina 46-47.A Stel, jongeren mogen vanaf 16 jaar stemmen. Welke politieke

partij zou veel zetels winnen en welke partij zou veel zetels verliezen, denk je? Leg je antwoord uit.

B Ik vind dat 16- en 17-jarigen WEL / NIET stemrecht moeten krijgen, omdat:

10 Download de grondwet-app!

GROND^

Voor veel mensen isde juridische taalvan de grondwetmoeilijk te begrijpen.Daarom is de grond-wet in eenvoudigNederlands geschre-ven en in een app gezet. Iedereen kanzo de regels van de grondwet begrij-pen. Ook staat bij ieder artikel eenkorte toelichting. En natuurlijk

Kruis de zinnen aan die juist zijn.

] In de grondwet staat het recht op vrije meningsuiting.

] In de grondwet staan alle geschreven regels die in Nederland

gelden.

] Iedereen moet zich aan de grondwet houden.

In de grondwet staat wie mogen stemmen.

| In de grondwet staan belangrijke mensenrechten.] In de grondwet staat precies welke straf je krijgt als je iets

gestolen hebt.

11 SN HET

Dure tickets Adele

A Gaat het hier om een maatschappelijk probleem dat de politiek moet oplossen? Waarom wel of niet?

AMSTERDAM - De con-certen van Adele waren bin-nen een paar minuten uitver-kocht. Vlak daarna werdenkaarten aangeboden voor500 tot 5.000 euro. MinisterKamp van EconomischeZaken kan er weinig aandoen. “Voor bepaalde eve-nementen is er een kleinaanbod en een grote vraag.”Daar is SP-Tweede Kamerlid Jasper van Dijkhet niet mee eens. “Doorverkopers maken mis-bruik van de situatie dat muziekliefhebbersgraag naar een concert toe willen.” Hij wil eenwet maken die woekerprijzen verbiedt.Concertkaartjes mogen dan maximaal 20 pro-cent duurder doorverkocht worden.Bron: NRC / AD

B Waarom is het de SP en niet de VVD die hiervoor aandacht vraagt, denk je?

45

12 De avondklokLees de strip op de bladzijden 38-41 in je lesboek.A Ik vind het instellen van een avondklok

WEL EEN / GEEN goed middel als er veelrellen met geweld zijn in een wijk, omdat:

B Geef je Kelvin en Sharif gelijk dat ze in actiekwamen tegen de avondklok? Waarom wel of niet?

C Bekijk bron 10 in je lesboek. Welke middelen heb-ben Kelvin en Sharif gebruikt om invloed uit teoefenen? Licht je antwoord toe.

D Kijk op bladzijde 100-101 van je lesboek: welkefunctie van de media herken je in het verhaal?

E In het laatste plaatje van het stripverhaal gaat eenKamerlid in de Tweede Kamer iets zeggen. Zij heeft Kelvin en Sharif gesproken. Maak het stripverhaal woorden. Je mag er ook tekeningen bij maken. Probeer het spannend te maken! Doe dit op een apart

F Trek je eigen conclusie: denk je dat wij de politiek kunnen beïnvloeden als we dat willen, ja of nee?

af in je eigen blad.

G Wat vond je van het stripverhaal? Geef er een cijfer voor van 1 tot 10, met erbij een korte

uitleg. Ik geef een________________, omdat________________________________________________

13 m £ NIEUWSBurgemeester wordt beveiligdHAARLEM - Afgelopen nacht is de auto van de Haarlemse burgemeester Bemt Schneiders volledig uitgebrand. Hij heeft inmiddels beveiliging gekregen. Volgens sommige media zitten de Hells Angels achter de brand. “Dat weet ik niet”, zegt hij. “Ik heb een aantal beslissingen genomen waar niet iedereen blij mee is geweest. Ik liet bijvoorbeeld een drugspand sluiten.” Bron: RTV-NH

Net als in de strip worden ook politici soms bedreigd of uitgescholden op sociale media. Hoort dit soort dingen nu eenmaal bij het beroep van een politicus of niet? Motiveer je antwoord.

46

5 Wie bestuurt Nederland?1. Welke zinnen zijn juist?

De regering bestaat uit de koning en het

kabinet. Staatssecretarissen zitten ook in de

regering.

| | Alle ministers samen noemen we het kabinet.

] Ministers worden gekozen door het Nederlandse volk.

] De koning zit wel in de regering, maar niet in het

kabinet. ] De premier wordt gekozen door het Nederlandse

volk.2. a. Wie heeft de meeste macht? De KONING / MINISTER-PRESIDENT / MINISTERS / STAATSSECRETARISSEN, want:

b. Wie heeft de minste macht? De KONING / MINISTER-PRESIDENT / MINISTERS / STAATSSECRETARISSEN, want:

3. Lees bron 12 in je lesboek. Waarvoor zou jij in Nederland een speciale minister willen?

4. In je lesboek staat dat ministers vaak moeten samenwerken. Stel, er worden plannen ontdekt voor een terroristische aanslag. Noem twee ministers die dan moeten samenwerken. Gebruik hiervoor bladzijde 57 van dit werkboek. Leg je antwoord uit.

5. a. Stel dat D66, GroenLinks en de SP in 2020 samen de regering vormen. Welke partijen leveren dan de ministers?

b. Maak de zin af. Ministers worden bij hun werk ondersteund door staatssecretarissen en

6. Wat staat er in een regeerakkoord? Leg je antwoord uit met een ander voorbeeld dan in je lesboek.

7. Noem een overeenkomst en een verschil tussen de troonrede en de miljoenennota. Overeenkomst:

Verschil:

8. a. Lees bron 13. Welke taak van de koning uit je lesboek herken je in de woorden van koning Willem-Alexander?

b. Het is eigenlijk ondemocratisch dat we een koning als staatshoofd hebben, omdat:

47

9 Miljoenennota 2016

INKOMSTEN UITGAVEN

253,5 MILJARD EURO 262,1 MILJARD EURO

INDIRECTE BELASTINGENDenk aan de BTW op tabak, alcohol en benzine.

DIRECTE BELASTINGENDe loon-en inkomsten-belasting.

PREMIES VOLKS-VERZEKERINGENDeze worden ingehouden op het loon.

PREMIES WERKNEMERS-VERZEKERINGENWorden betaald door werk-nemers en werkgevers.

GASBATENDe inkomsten van de verkoop van gas.

SOCIALE ZEKERHEID EN ARBEIDSMARKTUitkeringen als de WW, de AOW en de WAO.

ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAPGeld voor scholen, maar ook musea.

BUITENLANDSE ZAKEN Hieronder valt ook de ont-wikkelingssamenwerking.

©INFRASTRUCTUUREN MILIEU

De aanleg van wegen, maar

ZORGGeld voor ziekenhuizen, maarookthuiszorg.

GEMEENTE- EN PROVINCIEFONDSUitkering aan gemeenten en provincies.

VEILIGHEID EN JUSTITIE Onder deze uitgaven vallen de politie en rechtbanken.

RENTE OVER STAATSSCHULD Over het geleende geld moet het rijk rente betalen.

OVERIGAlle andere uitgaven.

A De totale inkomsten in 2016 zijn:______________________„ . De totale uitgaven in 2016 zijn: ______________________Conclusie: de Nederlandse regering geeft in 2016 MEER / MINDER geld uit dan ze binnenkrijgt. Nederland heeft dus een BEGROTINGSOVERSCHOT / BEGROTINGSTEKORT.

B Kijk naar de inkomsten. Welke belasting(en) betaal jij ook?

C Kijk in je lesboek nog eens naar hoofdstuk 1. Welke twee dingen kan de overheid doen als zij te weinig geld heeft?

10 S N H E T NIEUWS

Miljarden naar verkeerDEN HAAG - Het kabinet trekt miljarden extra uit voor nieuwe verkeersprojecten. Het gaat in totaal om 10 miljard euro, onder meer voor snelwegen en spoorprojecten. Met de miljarden kunnen tot 2030 nieuwe projecten worden uit-gevoerd. Zo moet station Schiphol worden ver-bouwd en wordt de A20 tussen Rotterdam en Gouda verbreed. En er moet geld naar betere fietsenstallingen bij stations. Bron: RTL Nieuws

A Het kabinet vindt het belangrijk geld uit te geven aan verkeer. Leg uit waarom.

B Denk je dat een regering van SP, Groenlinks en PvdA deze investering ook zou hebben gedaan? Betrek in je antwoord het begrip ‘politieke stroming’.

48

11 Wie doet wat in Den Haag?Elke minister heeft een eigen vakgebied. Hieronder staan omschrijvingen van enkeleSchrijf bij elke foto de achternaam van de betreffende minister.

1. Jeroen Dijsselbloem van Financiën.2. Jet Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.3. Ard van der Steur van Veiligheid en Justitie.4. Edith Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.5. Lodewijs Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.6. Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.7. Mark Rutte van Algemene Zaken.8. Henk Kamp van Economische Zaken.9. Lilianne Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

10. Jeanine Hennis-Plasschaert van Defensie.

Minister-president.

Bezoekt vaak andere landen.

Stimuleert werkgelegenheid.

Zorgt voor veiligheid in Nederland.

ministers en hun foto.

Benoemt burgemeesters.

Zorgt voor het leger.

Let op de begroting.

Zorgt voor uitkeringen.

Let op de kosten voor gezondheid.

49

• CartoonsCartoons zijn vaak tekeningen die commentaar geven op een actueel nieuwsbericht. Je vindt ze in kranten, maar ook wel eens in schoolboeken en eindexamens. Soms is de tekening gewoon leuk, maar soms snap je de grap niet meteen. Bijvoorbeeld omdat je het nieuws niet kent waar de tekening over gaat. Hoe je cartoons beter kunt begrijpen, lees je op deze pagina.

12 Cartoon beter bekijken

Een handig hulpmiddel om cartoons te leren begrijpen, is het volgende rijtje:

• De tekening gaat over ... Schrijf op wat je op de cartoon ziet: voorwerpen, symbolen, tekst of een (actuele) situatie.• De tekenaar wil zeggen dat ... Wat is de mening van de tekenaar?• Ik vind ... Wat vind je zelf van deze kwestie? En waarom?

A De tekening gaat over:

B De tekenaar wil zeggen dat:

C Ik vind:

13 Wat zie je?

50

13 Zoek of teken een cartoonDeze opdracht kun je op twee manieren maken. Overleg met je docent of je opdracht 1 of 2 moet maken.1. Zoek in de krant of op internet een cartoon die je goed vindt. Plak de cartoon hieronder en beantwoord de drie

vragen. Let op: de cartoon moet te maken hebben met het nieuws en de actualiteit.2. Teken hieronder een cartoon waarmee je commentaar geeft op de actualiteit. Laat een klasgenoot de drie vragen

beantwoorden.

Naam krant of

nieuwsmedium: Datum krant

of nieuwsmedium: A De

tekening gaat over:

B De tekenaar wil zeggen dat:

C Ik vind:

DILEMMA

In 2015 werden 12 medewerkers van het Fransetijdschrift Charlie Hebdo vermoord door aanhan-gers van de extremistische terreurorganisatie AlQaida. In het tijdschrift stonden cartoons waarinde islamitische profeet Mohammed belachelijkwerd gemaakt. De aanval op de cartoonistenwerd door veel mensen gezien als een

Wat vind jij: moet een tekenaar alles kunnen tekenen wat hij wil? Zo nee, leg uit waar voor jou de grens ligt van wat wel en niet mag.

51

6 Het parlement1. Lees de intro. Als ik in de Tweede Kamer zou zitten, dan zou ik

2. Waarom noemen we Kamerleden ook wel volksvertegenwoordigers?

3. Noem drie verschillen tussen de Eerste en de Tweede Kamer.

4. Lees de tekst op bladzijde 54 en bekijk bron 14. Welke zinnen zijn juist?

] Ministers maken de meeste wetsvoorstellen. []^] Kamerleden zitten in de regering.

] Kamerleden stemmen over wetsvoorstellen. De Eerste en Tweede Kamer samen heten het parlement.

De regering controleert het parlement. Q Kamerleden zijn nooit tegelijk minister.

5. Welke politieke partijen vormen op dit moment de regeringscoalitie? Noem ook de namen van de leiders van deze partijen.

6. Wanneer verandert een regeringspartij in een oppositiepartij?

7. Welke drie rechten heeft de Tweede Kamer om haar wetgevende taak goed uit te kunnen voeren?

1_________________________________2__________________________________3------------------------------------------------

8. Stel, een Kamerlid wil van de minister van Volksgezondheid weten waarom een bepaald medicijn tegen kanker niet vergoed wordt.Dit is een voorbeeld van het VRAGENRECHT / MOTIERECHT, omdat:---------------------------------------------------------------

9 DebatVoer met enkele klasgenoten een debat over een van de volgende stellingen.TIP! Lees voordat je begint pagina 13 van je werkboek. Daar staat beschreven hoe je een mening onderbouwt met argumenten.

1. “Bejaarde ouders kunnen het beste bij hun kinderen in huis gaan wonen."2. “In een democratie moeten alle demonstraties worden toegestaan, ook bijvoorbeeld die met IS-vlaggen of hakenkruizen3. “Nederland moet een gekozen premier krijgen."4. “Je moet kunnen stemmen als je 16 bent."

52

Koning MinisterTweede

Kamerlid

□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □□ □ □

10 Zet in de goede volgorde

Sinds januari 2014 is de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 18 jaarverboden. Hieronder zie je hoe die wet in een aantal stappen tot stand isgekomen. Maar ze staan in de verkeerde volgorde. Zet jij ze in de juiste volg-orde? Gebruik bron 15 in je lesboek.

a. Een meerderheid van de Tweede Kamer stemt vóór verhoging van de leef-tijdsgrens om alcohol te mogen kopen.

b. Jongeren drinken steeds meer en op steeds jongere leeftijd.c. De koning zet zijn handtekening onder de wet.d. De minister praat met de Tweede Kamer over verhoging van de leeftijds-

grens om alcohol te mogen kopen.e. De minister van Volksgezondheid voert de wet uit. Vanaf dit moment is alcohol verkopen aan jongeren onder de 18

verboden.f. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dient het wetsvoorstel in over de leeftijdsgrens om alcohol te

kopen.g. De Eerste Kamer stemt vóór verhoging van de leeftijdsgrens om alcohol te mogen kopen.

11 Welk woord weg?

Welk woord hoort in het rijtje niet thuis?PARLEMENT - EERSTE KAMER - TWEEDE KAMER - MINISTERS

_____________________________________hoort er niet bij, omdat

53

12 Taken van het parlement

A Wat zijn de twee hoofdtaken van het parlement?

B Welke van deze twee taken geeft Kamerleden volgens jou de meeste macht? Leg je antwoord uit.

C Een minister zit in de regering, maar kan niet tegelijkertijd ook lid van de Tweede Kamer zijn. Waarom niet? Gebruik het woord ‘controle’ in je antwoord.

13 Combineera. De gekozen landelijke volksvertegenwoordigers.

b. Plan om een maatschappelijk probleem op te lossen.

c. Is vaak een gevolg van een interpellatieverzoek.

d. Heeft het recht van amendement.

e. Overzicht van de plannen van de regering voor het volgende jaar.

f. Debatteert met de Tweede Kamer over wetsvoorstellen.

g. De partijen in de Tweede Kamer die niet in de regering zitten.

h. Alle regeringspartijen samen.

] Coalitie ]

Debat ]

Regering ]

Tweede Kamer ]

Parlement ]

Troonrede ]

Wetsvoorstel ]

Oppositie

15 | IN HET NIEUWS

Zwarte Piet-wet?DEN HAAG - PVV-Tweede Kamerlid Martin Bosma heeft veel kritiek gekregen op zijn wets-voorstel over Zwarte Piet. In de wet staat hoe Zwarte Piet eruit moet zien: “Hij heeft een zwart of donkerbruin gezicht, rood geverfde lippen en zwart krulhaar.” Volgens de PVV moet dit deel van de Nederlandse cultuur bewaard blijven. Veel partijen vinden het belachelijk hier een wet voor te maken. De SGP: “Kinderen die straks Zwarte Piet spelen, zijn die dan strafbaar als ze niet geschminkt zijn?” Bron: de Volkskrant

A Wat was de aanleiding voor dit wetsvoorstel?

B Van welk recht van Kamerleden maakt Bosma hier gebruik?

C Premier Rutte zei over dit wetsvoorstel: “Welke sinterklaasliedjes we zingen, hoe je het feest viert, daar gaat de politiek niet over." Ben je het eens met Rutte? Waarom wel of niet?

Situaties Recht

1. Een Kamerlid stemt tegen een wet voor de belastingverhoging voor bedrijven.

2. Een Kamerlid is het eens met een wetsvoorstel over taakstraffen voor jongeren, maar hij stelt een kleine verandering voor.

3. Een Kamerlid wil weten wat de regering vindt van de rellen tijdens een belangrijke voetbalwedstrijd.

4. Een Kamerlid heeft een plan voor een wet om werkloze jongeren sneller aan een baan te helpen.

5. De minister van Economische Zaken moet voor een debat naar deTweede Kamer komen.

6. m-otlereckit

17 Schema politiek bestuur

X .Regering = +

kVi

Kabinet =

CjvJ&al

-ku....................................+

‘UAtii)....................................

▲

Vul het schema in met behulp de volgende begrippen:• kiezers• Tweede Kamer• legt verantwoording af aan• Eerste Kamer 9 ministers (2x)• 75• 1509 staatssecretarissen 9 controleert 9 koning 9 parlement

i

...........................i f-

___ Leden Leden

\......

55

7 Gemeente en provincie1. Nederland heeft............... . .......................................- provincies en -. . .-________________-...—........................gemeenten.

Ik woon in de provincie _______________________________ en in de gemeente _ _—.................................. ....- - - -

2. Geef twee voorbeelden van zaken die jij als burger moet regelen op het gemeentehuis, stadhuis of stadsdeelkantoor.

3. Wie wordt of worden gekozen?

| | de burgemeester Q de gemeenteraad Q de ambtenaren Q] de wethouders

4. Bekijk bron 17. Wethouders in de gemeente worden wel vergeleken met de ministers van het land.

a. Met wie of wat kun je de gemeenteraad op landelijk niveau vergelijken?------------------------- --- ---------- ---------

b. Met wie kun je de burgemeester op landelijk niveau vergelijken?...... .......—........-.....-..........-.............-..................

5. Lees bron 19. Als ik de burgemeester was had ik gekozen voor BLUSSEN - UITBRANDEN - WEGSLEPEN, omdat:

6. Doe hetzelfde als in vraag 4, maar nu voor het provinciebestuur. Gedeputeerde Staten kun je vergelijken met: j

Provinciale Staten kun je vergelijken met:...It.....---------------------------

De commissaris van de Koning kun je vergelijken met: . .hVx y............................................................................................

7. a. Provincies regelen zaken die te groot zijn voor een gemeente, maar die niet landelijk worden geregeld. Geef twee voorbeelden van besluiten die de provincie neemt.

b. De regering heeft de gemeente meer taken gegeven. Waarom is dat gedaan?

8. Zet bij elk van de vier foto’s hieronder de naam van de provincie die bij de foto past. Kies uit: DRENTHE - FRIESLAND - NOORD-BRABANT - ZEELAND

56

9 Jouw gemeente

Beantwoord de volgende vragen over jouw woonplaats.

Tip: iedere gemeente heeft een website: www.naamvandegemeente.nl.

A De gemeente waar ik woon heet........... . . ............................ ...................... en heeft. .. ................... . . ........... ...... . .

inwoners.

B Onze burgemeester heet:______________________________________________

D De volgende partijen zitten in het college van B en W:

E Over welk politiek onderwerp discussieert het gemeentebestuur de laatste maanden vaak? TIP! lees de lokale krant of ga naar de website van jouw gemeente.

F Welk probleem in jouw gemeente zou volgens jou snel moeten worden aangepakt? Leg je antwoord uit.LET OP! Het moet een probleem zijn waar de gemeente zelf een oplossing voor mag bedenken in plaats van de provincie of de landelijke overheid!

10 m HETGeen azc in GeldermalsenGELDERMALSEN - De komst van een asiel-zoekerscentrum in Geldermalsen gaat niet door. Dat heeft burgemeester De Vries gezegd tijdens een persconferentie. De gemeente zou 1.500 asielzoekers opvangen. De vergadering van de gemeenteraad over het azc liep vorige week uit op een massale veldslag met de politie. Betogers gooiden met vuurwerk en flessen. Er werden 14 mensen gearresteerd. Burgemeester De Vries: “Iedereen heeft verloren, de vluchtelingen, de democratie én heel Geldermalsen. Want er is nu een tweedeling in onze samenleving.” Bron: AD

A Welke twee taken heeft de gemeenteraad?

B De burgemeester zegt: “De vluchtelingen en de democratie hebben verloren.” Leg haar uitspraak uit.De democratie heeft verloren, want:

De vluchtelingen hebben verloren, want:

57

11 Schema gemeentebestuur

Vul het schema in met behulp de volgende begrippen:• burgemeester• gemeenteraad• wethouders• legt verantwoording af aan• controleert• kiezers

' r

t

12 Schema provinciaal bestuur

GedeputeerdeStaten

t

13 Wie doet wat?Onderstreep de antwoorden die juist zijn.Let op: soms is er meer dan één antwoord goed.

a. Zij hebben een controlerende taak.GEMEENTERAADSLEDEN - GEDEPUTEERDE STATEN - MINISTERS - EERSTE KAMER

b. Zij voeren beleid uit.AMBTENAREN / COMMISSARIS VAN DE KONING - GEMEENTERAADSLEDEN - MINISTERS

c. Zij worden direct gekozen door de bevolking.GEMEENTERAADSLEDEN - BURGEMEESTER - WETHOUDERS - EERSTE KAMERLEDEN

d. Zij kiezen de leden van de Eerste Kamer.BURGERS VAN 18 JAAR EN OUDER - LEDEN VAN DE PROVINCIALE STATEN - WETHOUDERS - DE REGERING

Vul het schema in met behulp de volgende begrippen:• commissaris van de Koning• Provinciale Staten• gedeputeerden• legt verantwoording af aan• controleert• kiezers

College

van = +

B en W

58

• SamenvattingMaak de samenvatting door de ontbrekende woorden op te zoeken en in te vullen.

Hoofdstuk 1

In de politiek gaat het om---------------------------------------maken. Politici nemen de besluiten over alle dingen die van

..... ..... . .^................................. ........ .. . belang zijn, zoals het onderwijs en de aanleg van ________________________________

Al deze maatregelen en taken kosten geld. De overheid krijgt dat geld van________________________________en

_______________________________die belasting betalen. De overheid kan ook minder geld uitgeven, dat noemen we

In Nederland kiezen wij de_______________________________Je noemt dit indirecte democratie. Bij directe democratie,

zoals bij een referendum, neemt de________________________de besluiten.

Hoofdstuk 2

In ons land mag iedere Nederlander ouder dan_________stemmen bij de verkiezingen. Je noemt dit__________________

kiesrecht. Als je wilt dat mensen_______________________stemmen, maak je gebruik van het passieve kiesrecht.

Politieke partijen kun je onderverdelen in:

• linkse politieke partijen, zoals de____________________en de _________________________

Zij willen dat de overheid_____________________ optreedt om de positie van de _______________________________te verbeteren.

• middenpartijen, zoals het_________________________en de............................. Zij willen dat mensen goed voor

__________________________ zorgen. Alleen als het echt nodig is, helpt de________________________________een handje.

• rechtse partijen, zoals de_______________...., de _______________en de__________________ willen dat de overheid ervoor

zorgt dat mensen in__________________________________kunnen doen wat ze willen.

In Nederland heeft nog nooit een partij de__________________________________van de stemmen gehaald. Daarom zitten

er in de__________________________________________meer partijen.

Hoofdstuk 3

In ons land zijn drie politieke stromingen:

• liberalen, zoals die van de_______. .. . . ....... vinden .. _______________________________ . belangrijk, zodat burgers en

_______________________________________kunnen doen wat ze wilen.

• - ----------_--------- —- ---------------------------zoals van de......__.......... ..,.............. . .. .. ...... .....en de __________---, benadruk-

ken - -----_

Als mensen solidair zijn met elkaar, kan_______________,_________________en kennis eerlijk worden verdeeld.

• christen-democraten, zoals het_____________, de_______________en de Christenunie, vinden

___________________________________een belangrijke waarde.59

Als mensen goed voor elkaar zorgen gaat het

_______________, de________________ en de

met ons land.

passen niet goed bij een bepaalde politieke stroming

Hoofdstuk 4

Aan verkiezingen mag iedereen vanaf 18 jaar meedoen. Het zijn vrije en geheime verkiezingen omdat

Om alles goed te laten verlopen in een democratie, zijn de_______________________

de__________________________________Hierin staan ook de rechten en plichten van de

van mensen opgeschreven in

Een voorbeeld is de_________________van de macht in drie delen, de____________________....-.......................... Daarom noem

je

Nederland een_________________________

Politici moeten weten wat de burgers belangrijk vinden. Pas dan kan de___________________________echt goed werken.

Er zijn allerlei manieren om de politiek te beïnvloeden, zoals: handtekeningen verzamelen,__________

_________________________,______________________________________________, enzovoort.

en de_____________________Ons staats-

_________onder nieuwe wetten.

Hoofdstuk 5

Nederland wordt bestuurd door de regering, die bestaat uit de___________

hoofd heeft weinig_______________maar zet wel een____________________

De_______________________________hebben meer macht. Zij hebben twee taken: wetten voorbereiden en wetten

___________________________________Samen met de______________________________________________vormen de ministers

_______________________ bekendhet .. Als het kabinet begint met regeren maakt zij haar

in het regeerakkoord. De plannen voor het volgende jaar staan in de troonrede, die

de leest, en in de miljoenennota, die de__________________________________________

voor

aan de Tweede Kamer aanbiedt.

Hoofdstuk 6

De__________ Kamer (150 leden) vormt samen met de______

_______________Hun taken zijn: stemmen over

_ Kamer (75 leden) het

en het contro

leren van de

Om hun_____ taak uit te oefenen hebben de Kamerleden onder andere het vragenrecht, het recht van

recht van

en het motierecht. Om haar wetgevende taak uit te oefenen hebben Kamerleden het stemrecht, het

_________en het recht van initiatief.Politieke partijen die samen de regering vormen noem je de

... Partijen die het niet eens zijn met het beleid van de regering, noem je

Hoofdstuk 7

De gemeente wordt bestuurd door de gemeenteraad, die over belangrijke besluiten en het

controleert. De burgemeester, die wordt benoemd door de , en

de wethouders, een soort

ken.

In de provincie, nemen de_______

de leden van de Eerste Kamer.

De lijks __________________________

________________, voeren deze besluiten uit en regelen de dagelijkse za-

____________________de belangrijke besluiten. Ook________________ zij

• BegrippenlijstZoek in de lestekst de juiste betekenis en maak je eigen begrippenlijst. Maak eventueel gebruik van de index in je lesboek, vanaf bladzijde 156.

Politiek is__________________________________________________________

Ambtenaren zijn_____________________________________________________

De overheid bestaat uit........................................................ . ...........................

Algemeen belang wil zeggen dat________________________________-_______

Belastinggeld wordt gebruikt voor_____________________-...... . .....................

Bezuinigingen zijn _______________________________________________________

Een directe democratie is een land, waar.........................................................

Een indirecte democratie is een land, waar______________________________

Een referendum is................................................................. ...............................

Actief kiesrecht is_____________________________________________________

Passief kiesrecht is......................... ....... .. ............................ . .................... .....

Een lijsttrekker is_________________________________________________

Politiek links wil dat de overheid......... ............................... ..... .... ........... .. . . .

Politiek rechts wil dat de overheid............................... ..... . . .... .............-......

Het politieke midden wil dat de overheid........... . ........... .................. . .. .......

Een compromis is_____________________________________________________

Een politieke stroming is___________________________________________

Het liberalisme wil...................... ................................................................—

De sociaal-democratie wil____________________________________________

De christen-democratie wil__________________________________________

Een vrije verkiezing betekent__________________________________________

Een geheime verkiezing betekent61

We noemen Nederland een parlementaire democratie omdat

Mensenrechten zijn_______________

De trias politica is________________

De regering bestaat uit____________

In het regeerakkoord staan_________

In het kabinet zitten de____________

De troonrede is__________________

De miljoenennota is_______________

Het parlement bestaat uit___________

Stemrecht is_____________________

Het recht van amendement is_______

Het recht van initiatief is_____

Vragenrecht betekent dat__________

Het motierecht is __________________

Het recht van interpellatie is________

Enquêterecht is__________________

Een coalitie is____________________

De oppositie zijn_________________

B&W betekent____________________

De gemeenteraad heeft twee taken:

Het provinciebestuur bestaat uit:

Maak nu op je telefoon of tablet de oefentoets over het hele thema.

I '

Score

62

Aantekeningen

Pluriforme samenleving

1 Leven tussen verschillende culturen1. a. Dit hoofdstuk gaat over cultuur. Een cultuur is:

b. Geef van alle drie de onderdelen uit de definitie van cultuur een voorbeeld dat met jou te maken heeft.

2. Wat is het belangrijkste verschil tussen de dominante cultuur en een subcultuur?

3. Lees de intro in je lesboek. Noem minstens twee subculturen waar jij bij hoort. Leg ook steeds kort uit waaraan je kunt merken dat je bij deze subcultuur hoort.

4. De zin hieronder bevat drie fouten. Verander de zin zodat hij wel klopt.Een dominante cultuur is een cultuur van een kleine groep mensen die op alle gebieden overeenkomt met de normen en waarden van de subcultuur.

5. Tot 1955 werden vrouwen die bij de overheid werkten, ontslagen op het moment dat zij gingen trouwen. De re den: zij werden toch huisvrouw en huismoeder?Dit voorbeeld laat zien dat cultuur kan verschillen per GROEP / PLAATS / TIJD, want:

6. a. Waarom noemen we Nederland een pluriforme samenleving?

b. Is Nederland al lang een pluriforme samenleving, denk je? Licht je antwoord toe.

64

Score

Aantekeningen

129

Werk

1 Waarom werken we?1. a. Noem twee verschillen tussen werk en hobby.

2. Noem een beroep waarbij deze uitspraak past: “Mijn werk is mijn hobby." Noem ook een beroep waarbij de uit -spraak niet past.

3. a. Bekijk bron 1 in je lesboek. Waarom worden zaken zoals je eten, drinken en kleding ook wel ‘eerste levens -behoeften’ genoemd?

b. Is een televisie, een mobiel, een laptop of internettoegang ook een eerste levensbehoefte? JA / NEE, want:

4. Lees bron 3 in je lesboek. Welke behoefte uit de piramide van Maslow herken je vooral in het verhaal van John van den Heuvel? Leg je keuze uit.

5. Als je vrijwilligerswerk doet, verdien je daar geen geld mee. Welke behoefte(n) uit de piramide van Maslow kun je wel vervullen met vrijwilligerswerk? Verklaar je antwoord.

6. a. Maak de zin af. Met status bedoelen we dat:

b. Wie heeft er volgens jou een hogere status? Kapster Sanne uit de intro in je lesboek of ondernemer Jitse Groen uit bron 2? Leg uit waarom je dat vindt.

7. In je lesboek staan twee redenen waarom het hebben van werk ook belangrijk is voor de samenleving. Noem nog twee redenen.

130

7 ErikGeef hieronder aan hoe het werk van Erik helpt bij het vervullen van zijn levensbehoeften.

PIRAMIDE VAN MASLOW

Jezelfontwikkelen

Erkenningen waardering

De behoefteom erbij te horen

Veiligheid en zekerheid

Eerste levensbehoeften

Erik is tuinder. Hij heeft een kas van 8.000 m2, waarin hij tomaten teelt. Erik heeft twee werknemers vast in dienst. Scholieren uit de buurt helpen hem met het plukken van de tomaten. Erik is een goede baas en de scholieren werken graag voor hem. Erik verdient met zijn bedrijf genoeg voor zijn gezin en kan zelfs geld sparen voor zijn pensioen. Hij denkt aan het bouwen van nóg een kas.

8 Wat zou jij doen?

“IK WON 2,1 MILJOEN EURO"Iedereen die meedoet aan een loterij hoopt opeen grote prijs, maar niemand rekent erop echt tewinnen. Maar wat als je wél wint? Ellen (53): “Jegelooft het niet als je ineens 2,1 miljoen euro opje bankrekening ziet staan. We kochten een twee-de auto en onze dochters konden op zanglesgaan. Dat zijn dure dingen die anders nooit

Reageer op de stelling: “Als ik 1 miljoen euro win in de loterij, stop ik meteen met werken."

9‘IK

IN DE MEDIAHEB ME NOOIT ARM GEVOELD’

Kenny B was straatarm en onbekend inNederland toen het nummer‘Parijs' een hit werd. Hij woon-de antikraak in Tilburg en konzelfs zijn gasrekening niet meerbetalen. En nu? Nu wordt hijdoor een chauffeur het landrondgereden. “Ik ben meteenmijn schulden gaan aflossen. Ziektekosten,schulden bij de gemeente. Dat afbetalen wasBron: AD

A Leg uit dat Kenny B door zijn hit meer zekerheid heeft gekregen.

B Is de status van Kenny B veranderd door zijn nummer 1-hit? Leg je antwoord uit.

131

Wel belangrijk Niet belangrijk

Verpleegkundige loon, zekerheid, collega’s, waardering vrijheid

Grafisch ontwerper

Popzanger

Beroepsvoetballer

Automonteur

Blogger / vlogger

A Vul in het schema hierboven per beroep in wat volgens jou wel en wat niet belangrijk is voor iemand met dat beroep. Kies uit: LOON - COLLEGA’S - WAARDERING - VRIJHEID - ZEKERHEID

B Kies een van de beroepen uit de tabel. Bedenk voor dit beroep hoe behoefte 5 uit de piramide van Maslow kan worden vervuld.

132

2 Een baan die bij je past1. Lees de intro in je lesboek. Noem iets wat jou vervelend lijkt aan professioneel gamen. Leg je antwoord uit.

2. In het lesboek staan vier vragen waarmee jij kunt bepalen wat voor jou de goede baan is. Welke vraag vind jij nü het meest belangrijk? En welke vraag vind je over tien jaar belangrijk, denk je? Verklaar je antwoord.

3. Maak de zin af. De Arbowet moet voorkomen dat:

4. Lees bron 6. Waaruit blijkt dat Tom en Miel beiden een baan hebben die bij hen past? Leg uit.

5. Wat is de reden dat er in Nederland een minimumloon bestaat?

6. Vul de zinnen aan.• Werken is aan de ene kant een plicht, omdat:

® Werken is ook een recht, omdat:

7. Als het niet lukt om een baan te vinden, heb je recht op een uitkering. Maar je hebt ook een plicht. Welke plicht wordt hier bedoeld?

133

Je werkt... Verkoper Huisschilder Gymleraar Huisarts Secretaresse Soldaat

met je hoofd.met je handen.

op één vaste plek.

op meerdere plekken.

veel met computers.

vooral binnen.

vooral buiten.

meestal alleen.

met mensen.

vaak onder stress.

9 Mijn bijbaantjeBeschrijf jouw bijbaan met behulp van de vier vragen uit het lesboek. Geef steeds een uitleg bij je

antwoord. ® Wat voor werk is het precies?___________________________________

• Is het werk veilig en gezond? ...................................

• Hoeveel verantwoordelijkheid krijg je?_____ _____________________________ _____________________

• Hoeveel verdien je ermee?

10 Beroepen vergelijkenZet een kruisje als het kenmerk bij het beroep past.

11 S NKok is een zwaar beroepZOETERMEER - Kookprogramma’s zijn enorm populair, maar toch is er een groot tekort aan goede koks. “We krijgen genoeg aan-meldingen, maar veel studenten maken de op-leiding niet af’, zegt meesterkok Theo van Rensch. Zijn klas op de ROC-koksopleiding in Amsterdam is met 30 jongeren begonnen. Daar zijn er nu nog 10 van over. Paul (17) is een van hen: “Als je kok wil worden moet je dat echt heel graag willen. Je werkt lange dagen en krijgt niet heel goed betaald.” Brom NOS

A Wat zijn de verantwoordelijkheden van een kok? Geef drie voorbeelden.

B Jongeren hebben soms een verkeerd beeld van hun droombaan. Bedenk een manier om erachter te komen hoe je droombaan in het echt is.

12 Studierichting

Bekijk bron 4 in je lesboek.A Wat zal voor jou de belangrijkste reden zijn als je straks een studierichting kiest?

B Vergelijk jouw antwoord met dat van de leerling naast je: wat valt je op? Zit er een verschil in de antwoorden tussen meisjes en jongens?

C Ik kies het liefst een baan:

] waarin ik keihard moet werken maar waarmee ik veel geld verdien.

] waarin ik zelf kan bepalen wanneer en waar ik werk.

] met leuk werk en een gewoon inkomen.

] met vervelend werk, maar slechts drie of vier dagen per week en met een hoog loon.

13 Arbowet

Bekijk de foto’s en bedenk bij elke foto ten minste drie dingen die voor de werknemers in de Arbowet kunnen staan.

14 Werknemer of eigen baas?

Stel, je bent tien jaar verder. Je hebt een leuke baan. Dan krijg je samen met een goedevriend(in) opeens een goed idee om een eigen bedrijf te starten. Je moet nu kiezen: ontslagnemen en voor jezelf beginnen of als werknemer blijven werken bij je baas. Wat doe je?Noem van elke optie een voordeel én een nadeel.

135

3 Hoe kom je aan werk?1. In het lesboek staan vijf manieren om aan werk te komen. Van welke twee manieren maakte Yvon van

Donkelaar gebruik in de intro?

2. Als je gaat solliciteren, stuur je vaak een sollicitatiebrief en een cv. Kruis aan wat jij in je cv zou zetten.

] je mobiele-telefoonnummer

] je nationaliteit ] je

geboortedatum J je

geboorteplaats

] of je een vaste vriend of vriendin

hebt ] of je thuis woont of op jezelf ]

welke opleiding je doet of hebt gedaan

3. Wat is het verschil tussen een ‘gewone’ soll

] of je een rijbewijs hebt

] naar welke muziek je graag luistert

j hoeveel broers en zussen je hebt

] welke bijbaantjes je hebt gehad

] welke talen je spreekt

] dat je moeder een beroemde journaliste is

] je uiterlijke kenmerken (zie bron 7 in je

lesboek)

4. Als je een arbeidscontract ondertekent:

• weet je hoeveel:___________________________________________________________________________________

• weet je het aantal:......... . ........................................ _ _______

• kun je niet zomaar:__________________________________________________________________________________5. Fieke werkt één ochtend per week als schoonmaakster bij een werkende moeder. Zij krijgt hiervoor twee

briefjes van 20 euro in een envelop. Werkt Fieke zwart of wit? Leg je antwoord uit.

6. Wat is het verschil tussen een cao en een gewone arbeidsovereenkomst?

7. a. Lees bron 8. Leg uit dat werknemers en werkgevers er allebei belang bij hebben dat er een goede cao wordt afgesproken.

136

b. Mogen agenten van jou staken? Geef argumenten.

Algemene gegevensTe ontvangen Inhoudingen

Periode januari 2016Gewerkt 22 dagenGewerkt 174 uurGeb. datum 10-07-1986

Brutoloon 1.045,74Bruto-uurloon 6,01Belastingtabel wit

Brutoloon 1.045,74Ziektekostenverg. 67,97 Nettotabel 909,16Uitbetalen bank 909,16

Loonheffing 136,58- Ziektek. inh. 67,97-Loonheffing 136,58-

DILEMMAA je in het verhaal van Clive?

8MAG JE LIEGEN IN JE CV?Veel jongeren hebben problemen met het vinden van een baan. Uit onderzoek blijkt dat een kwart van de jongeren vindt dat je best een beetje mag liegen in je cv om je kansen op een baan te vergroten. Clive: “Als je negen maanden werkloos bent en niks anders hebt gedaan dan in bed liggen zappen en stroopwafels eten, is het moeilijk daar in je cv niet over te liegen.”

WAT KAN ER MET MIJN VRIENDGEBEUREN?Merijn: “Mijn vriend solliciteerde op een baanen had zijn cv daarbij flink aangedikt. Hij werdaangenomen en kreeg een contract. Een half-jaar later werd hij tijdens een gesprek gecon-fronteerd met zijn slechte functioneren.

B Denk je dat het strafbaar is om een cv te versturen met verzonnen feiten? Leg uit waarom je dit denkt.

C “Solliciteren is een spel waarin de werknemer en de werkgever zich allebei beter voordoen."Ik ben het WEL / NIET eens met deze stelling, omdat:

9 Loonstrook

A Het brutoloon is_________euro. Hier gaat.............euro vanaf. De werknemer ontvangt___________ euro.

B Als je werkt, betaal je belasting en sociale premies. Waar wordt dit geld voor gebruikt? Noem twee dingen.

10 “Hebt u nog vragen?”Op het einde van een sollicitatiegesprek kun je zelf ook vragen stellen. Bijvoorbeeld of er veel andere sollicitanten zijn of hoe een werkdag eruitziet. Bedenk nu zelf twee vragen die je zou kunnen stellen. Let op: de vragen mogen niet gaan over zaken als je werktijden, loon, aantal vrije dagen, enzovoort.

137

11 Cartoon

IK Z.EES HiER. O? JE ÜZ.O&-. "MOKGEN SOLZ-iCiTEKEN VOOl*. EEN DEBiEZ-E JOB DiE S/.ECHT BETAAZ-T. HOPEZ.UK WOKt) iK AANGENOMEN."

A De tekening gaat over:

B De tekenaar wil zeggen dat:

C Ik vind:

12 Verschillende belangenWerk samen met een klasgenoot. Geef bij iedere situatie aan of het een werkgevers- of werknemersbelang is.Of is het een gezamenlijk belang? Leg telkens je antwoord uit.

Situatie Belang

1. veel carrièremogelijkheden WERKGEVERSBELANG / WERKNEMERSBELANG / BELANG

VOOR ALLEBEI

Uitleg:

2. iemand makkelijk kunnen ontslaan WERKGEVERSBELANG / WERKNEMERSBELANG / BELANG VOOR

ALLEBEI Uitleg:

3. winst maken WERKGEVERSBELANG / WERKNEMERSBELANG / BELANG VOOR ALLEBEI

4 Met werk kom je verder5 Vul de zin aan. De maatschappelijke ladder bestaat uit:

6 a. Leg uit dat het belangrijk is dat je een opleiding kiest die past bij je belangstelling.

b. De opleiding die ik wil doen na het vmbo is: , omdat

1. Iemands positie op de maatschappelijke ladder wordt bepaald door:

1._________

2.

3._____________________________________________________________________________________

4. Kijk naar je antwoord op vraag 3. Op welke van de drie heb je zelf de meeste invloed, vind je? Waarom?

5. Geef een voorbeeld van iemand die een hoge positie heeft door macht én kennis.

6. Welke persoonlijke eigenschap is volgens jou het belangrijkst als je wilt stijgen op de maatschappelijke ladder? Motiveer je antwoord.

7. a. Lees bron 9 in je lesboek. Noem zo veel mogelijk persoonlijke eigenschappen waardoor Humberto Tan succes heeft.

b. Het verhaal van Humberto Tan is WEL / NIET een voorbeeld van sociale mobiliteit, omdat:

8. a. Hoe zorgt de leerplicht ervoor dat mensen kunnen stijgen op de maatschappelijke ladder?

b. Waarom neemt de overheid maatregelen om sociale ongelijkheid te verminderen?

139

9 Maatschappelijke ladderA Schrijf de volgende beroepen in de maatschappelijke ladder

van laag naar hoog.VAKKENVULLER - BOER - RECHTER - BURGEMEESTER - POPSTER - LERAAR - BRANDWEERMAN - TREINMACHINIST

B Motiveer je keuze voor het beroep met de meeste status. Gebruik daarbij minimaal één van de volgende kenmerken: kennis, macht, verantwoordelijkheid en inkomen.

SLOW DOWN IN STOCKHOLMDouwe Bob deed voor Nederland mee aan het Eurovisiesongfestival. Ruim 200 miljoen mensen zagen hem 'Slow Down’ spelen. Muziek is zijn passie. Vanaf zijn 6e speelt hij piano, op zijn 14e leerde hij gitaarspelen. Hij begon op het vwo, werd drie keer van school gestuurd en behaalde uiteindelijk een vmbo-diploma. In 2012 deed hij mee aan De Beste Singer-Songwriter van Nederland. Deze wedstrijd won hij, maar op het Eurovisiesongfestival werd hij elfde. "Ontzettend teleurstellend”, zegt Douwe. "Je gaat erheen om te winnen, maar dat is niet gelukt.” Bron: NOS

A Leg uit dat Douwe Bob zijn succes te danken heeft aan zijn persoonlijke eigenschappen.

B Waarom is het van belang dat ook iemand met veel talent een diploma haalt?

C Douwe Bob is door zijn deelname aan het Songfestival GESTEGEN / GEDAALD op de maatschappelijke ladder, want:

7 Als het tegenzit...1. Welke groepen mensen hebben door discriminatie soms meer moeite met het vinden van werk?

Noem er minimaal vier.

2. Lees de intro. Bedenk twee redenen waarom er zo weinig vrouwelijke lassers zijn.

3. Wat is de belangrijkste taak van een vakbond?

4. Waarom is er een opzegtermijn als je ontslag wilt nemen, denk je?

5. Bedenk een situatie waardoor iemand op staande voet ontslagen wordt. Noem een ander voorbeeld dan in je lesboek.

6 a. Wat is een nadeel voor een werkgever als werknemers gaan staken?

b. Wat is een nadeel van een staking voor stakende werknemers die geen lid zijn van de vakbond?

8. Leg het verschil tussen discriminatie en positieve discriminatie uit met een voorbeeld.

9. a. Lees bron 10 in je lesboek. Leg in je eigen woorden uit wat het doel van ouderschapsverlof is.

b. “Vaders moeten verplicht dezelfde hoeveelheid ouderschapsverlof nemen als moeders." JA / NEE , want:

141

9 LeeftijdsdiscriminatieA Noem twee vooroordelen die mensen over oudere werknemers

Oud en jong gediscrimi- kunnen hebben,

neerdDEN HAAG - Uit onderzoek van het Sociaalen Cultureel Planbureau blijkt dat discriminatie ___ _ .... .__. ..... . ............ .vanwege leeftijd het meeste voorkomt in leef-tijdsgroepen 55-64 jaar en 15-24 jaar.Deelnemers gaven aan vooral gediscrimineerd te zijn tijdens het zoeken naar werk.Bron: ANP --------------------------------------------------------------------------------------------------------------

B Noem twee vooroordelen die mensen over jonge werknemers kunnen hebben.

10 Een goede baas of chef

“Met mijn bazin wil ik goed om kunnen gaan en het helptals ze me soms complimenten geeft. Dan ben ik gemoti-veerd om hard te werken. Ze moet me zelfstandig dingenlaten doen. Ook moet ze zich betrokken voelen bij haarpersoneel en tonen dat ze echt hart heeft voor de zaak.”Jasper, 19 jaar, mbo Economie

baas of chef? Maak je top drie. Kies uit de tekstjes hierboven of

verzin zelf eigenschappen.

2.

“Mijn baas mag streng zijn en zeggen wat ik moet doen, als hij maar duidelijk en rechtvaardig is. Hij staat boven mij en mag me orders geven, maar je moet kunnen zien dat ook de baas hard werkt. Hij moet een voorbeeld zijn.” Evelien,18 jaar,

secretaresse

A Wat vind jij de belangrijkste eigenschappen van een

3.

B Het lijkt mij WEL / NIET leuk om baas of chef te zijn, omdat:

11 DebatVoer met enkele klasgenoten een debat over een van de volgende stellingen.

TIP! Lees voordat je begint pagina 13 van je werkboek waar beschreven staat hoe je een mening onderbouwt met argumenten en wat de regels zijn voor een debat in de klas.

1. “Positieve discriminatie is net zo erg als gewone discriminatie."2. “Als je werkloos raakt en kleine kinderen hebt, hoef je niet verplicht te solliciteren."3. “Iedereen moet parttime gaan werken. Dan wordt het werk eerlijker verdeeld en verdwijnt de werkloosheid."4. “Mensen met een uitkering moeten verplicht vrijwilligerswerk doen."

142

WERKLOOSHEID

2011 2012 2013 2014 2015

— JEUGD 9,8% 12,6% 15,9% 13,7% 11,3%

— TOTAAL 5,4% 6,4% 8,3% 8,6% 6,9% A Van welk begrip uit de lestekst is dit een voorbeeld?

I N H E ' NIEUWS

Sanne doet weer meeZOETERMEER - Staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken) heeft de Albert Heijn in Zoetermeer bezocht om Sanne Jans (28) te fe-liciteren. Sanne is de 1.000e werknemer ‘met een vlekje’ die bij Albert Heijn aan de slag gaat. “Ik ben snel afgeleid”, vertelt Sanne. “Dat zorgde bij vorige werkgevers vaak voor problemen. Ik ben trots op AH dat zij mensen zoals ik een kans geven.” Sanne houdt in de winkel de gangpaden schoon. Het kabinet en de werkgevers hebben afgesproken dat in totaal 100.000 mensen met een arbeidshandicap een gewone baan krijgen.Bron: AD

B Noem een vooroordeel dat werkgevers kunnen hebben over gehandicapten.

C Leg uit dat het niet altijd discriminatie hoeft te zijn als een werkgever een gehandicapte sollicitant niet aanneemt.

10 Jeugdwerkloosheid

0--------Bron: CBS 2011 2012 2013 2014 2015

A Trek met behulp van de cijfers boven de grafiek de rode en de blauwe lijn door.

B Waarom is de jeugdwerkloosheid hoger dan de gemiddelde werkloosheid in Nederland, denk je?

C Bedenk een maatregel om de jeugdwerkloosheid te verkleinen.

143

• Wat zou Jij doen?Op je werk gelden gedragsregels. Bijvoorbeeld dat je je baas met ‘u’ aanspreekt, afspraken over gepaste kleding en over hoe lang je pauze hebt. Soms word je geconfronteerd met dilemma's of gebeurtenissen die erg gevoelig liggen en daarom lastig zijn om openlijk te bespreken. Hoe je daarover denkt en wat je dan doet, hangt af van jouw persoonlijke waarden en normen.

11 Op de stoel van de werknemer

Leg hieronder bij elke situatie duidelijk uit wat jij zou doen.

AJe werkt in een elektronicazaak. Als je naar het toiletgaat, zie je dat een collega drie nieuwe geheugen-kaarten in de binnenzak van haar jas stopt. Zonderdat ze jou gezien heeft, gaat ze terug naar de winkel.Wat doe je?

15 Op de stoel van de werkgever

Leg hieronder bij elke situatie duidelijk uit wat jij zou

doen. A

Jij hebt een eigen bedrijf en zoekt een verkoper. Je hebt een leuk gesprek met een jonge, sportieve man.Je ziet het wel zitten met deze kandidaat en neemt hem aan. Op zijn eerste werkdag verschijnt hij met een blauw oog. Wat blijkt? Je nieuwe werknemer doet in zijn vrije tijd aan

BJe werkt in het magazijn van een groothandel, samen met nog twee anderen. De laatste tijd loopt een van hen de kantjes er vanaf, waardoor jij en je andere collega harder moeten werken. Meld je dit bij je baas of laat je het zitten?

BNa heel veel sollicitanten heb je nu eindelijk de geschikte werknemer gevonden voor je werkplaats. Vlak voordat hij zijn handtekening zet onder het arbeidscontract, vertelt hij dat hij een depressie heeft gehad. Hij is hierdoor een halfjaar thuis geweest. Na een aantal gesprekken met een psychiater is hij er weer helemaal bovenop. Neem je hem aan?

144

6 De verzorgingsstaat1. Waarom noemen we Nederland een verzorgingsstaat? Leg je antwoord uit met een voorbeeld.

2. a. Stel, je hebt je diploma gehaald, je zoekt een baan maar er is geen werk. Heb je dan recht op een werkloosheidsuitkering of op bijstand? Leg je antwoord uit.

b. Waar moet je aan voldoen voor zo’n uitkering?

3. Waarom krijg je geen WW als je zelf ontslag hebt genomen, denk je?

4. De sociale premies die je betaalt als je werkt, zijn inkomensafhankelijk. Wat betekent dat?

5. Als je een eigen bedrijf hebt, ben je geen werknemer in loondienst. Waar heb je dan wel recht op?

] WW-uitkering Q Kinderbijslag Q Bijstand Q AOW-uitkering

6. a. Lees bron 13 in je lesboek. Leg in je eigen woorden uit wat een mantelzorger is.

b. Ken jij iemand in je familie of buurt die mantelzorg doet? Wat doet diegene precies?

7. Sommige mensen vinden het niet rechtvaardig dat alle ouders met kinderen onder de 18 jaar kinderbijslag krijgen. Welk argument zullen ze daarvoor gebruiken?

145

Situaties Uitkering

1. Sjoerd werkt als vrijwilliger in een houtzaagmolen. Hij is 68 jaar.

2. Parish (22 jaar) werkt in een rozenkwekerij. In de winter krijgt ze griep en ligt een week ziek op bed.

3. Tuncay gaat na het behalen van zijn mbo-diploma werken in het restaurant van zijn oom in Turkije. Als hij na vijf jaar in Nederland terugkomt, vindt hij geen werk.

4. Harold werkt al tien jaar als vrachtwagenchauffeur bij een groothandel in eieren.Bij een reorganisatie raakt hij zijn baan kwijt.

5. Koning Willem-Alexander heeft drie kinderen: Amalia, Alexia en Ariane.

8 Welke uitkering?

Hieronder staat een aantal situaties waarin mensen aanspraak maken op een uitkering.Geef in de tweede kolom aan op welke uitkering ze recht hebben. Je kunt kiezen uit:WW - ZIEKENGELD - ARBEIDSONGESCHIKTHEIDSUITKERING - AOW - KINDERBIJSLAG - BIJSTAND

9 Waar of niet waar?

Uitspraak

1. Uitkeringen voor werknemers worden betaald uit de belastingen.

2. In de Verenigde Staten hebben veel mensen twee banen.

3. Ouders met kinderen onder de 18 jaar krijgen kinderbijslag.

4. Zwartwerkers betalen geen belasting.

5. Als je 63 jaar bent, heb je recht op een AOW-uitkering.

6. Om de uitkeringen te kunnen betalen, zijn de regels voor uitkeringen strenger geworden.

7. Door de vergrijzing geeft de overheid minder geld uit aan pensioenen.

8. Vooral de sociaal-democraten willen lagere uitkeringen.

Waar Niet waar

□ □□ □□ □□ □□ □□ □□ □□ □

Liever vrijwilligerswerkAMSTERDAM - De meeste bijstandsge-rechtigden in Amsterdam hoeven niet meer wekelijks te solliciteren. Dat heeft wethouder Vliegenthart (SP) besloten. Mensen in de bij-stand vinden heel moeilijk een baan. Vliegenthart vindt het beter dat ze bijvoorbeeld vrijwilligerswerk gaan doen. “Dat is nuttiger dan thuis sollicitatiebrieven schrijven die iedere keer weer niets opleveren.” De WD is tegen. “Bijstand is een recht, dat wordt betaald van belastinggeld”, zegt raadslid Marianne Poot. “De VVD vindt datje dan mag verwachten dat mensen op zoek gaan naar een baan.” Bron: ATS

A Leg uit dat het logisch is dat de VVD tegen dit voorstel van deSP is.

B “Met vrijwilligerswerk heb je een grotere kans op het vinden van werk dan thuis sollicitatiebrieven schrijven.” Met deze stelling ben ik het EENS / ONEENS, want:

146

Vanaf je pensioenleeftijd □ a.

Je krijgt alleen bijstand □ b.

Als je kinderen hebt ontvang je □ c.

Je krijgt alleen WW □ d.

Liberalen vinden vooral □ e.

Sociaal-democraten vinden vooral □ f.

Christen-democraten vinden vooral □ g-

11 Zoek de zinsdelen bij elkaar

12 Te dik voor een uitkering?Wie door ernstig overgewicht niet kan werken, krijgt in Groot-Brittannië straks misschien geen uitkering meer. De premier van dat land wil dat werklozen met zwaar overgewicht hun leven beteren. Als ze niet afvallen, krijgen ze geen uitkering. Ben je het hiermee eens?

VERPLICHT AFVALLEN: GOED IDEE!John: “Werklozen met overgewichtkrijgen een uitkering. Die wordtbetaald van premiegeld. Voor eenzieke is dat een mooie regeling:ziek worden is niet je eigenschuld. En als je echt werkloosbent, heb je financiële hulp nodig.Maar als je te dik bent, ligt dat an-ders: je kunt er wel wat aan doen,namelijk afvallen! Het is toch heel oneerlijk dat

VERPLICHT AFVALLEN: NEE!Marie: "Mensen met overge-wicht zijn geen groter probleem voor de samenleving dan mensen die roken of veel drinken.Het is niet eerlijk om mensen met overgewicht ‘straf te geven, terwijl anderen met ongezonde gewoontes gewoon mogen blijven doen wat ze willen.Bovendien, niet alle dikke mensen kunnen daar iets aan doen. Soms ben je dik door medicijnen of ziekte. En hoe weet je dat iemand werkloos is door zijn overgewicht? Mijn grootste bezwaar tegen dit plan is dat de overheid zich te veel gaat bemoeien met de gezondheid van mensen. Je gezondheid is

A Welke politieke stroming past het beste bij John, en welke past het beste bij Marie? Leg je antwoord uit.

B Ik vind het WEL EEN / GEEN goed idee dat je verplicht moet afvallen als je daardoor werkloos bent, omdat:

Leeftijdsgroep Voorbeelden

baby’s en kleuters 1.

2.

jongeren en studenten 1.

2.

volwassenen 1.

2.

bejaarden 1.

2.

13 Wat vind jij?

Kies een van de stellingen hieronder. Schrijf daarna een kort verhaal waarin je duidelijk maakt wat jij van de stelling vindt en waarom. Let op: gebruik argumenten!

1. “Het bestaan van voedselbanken is een nationale schande."2. “Rijke mensen zouden geen kinderbijslag of AOW mogen krijgen.”3. “De bijstandsuitkeringen van gok- en alcoholverslaafden moeten worden stopgezet.”4. “Uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid zijn onzin. Er is altijd werk dat je wél kunt doen.”5. "De kinderbijslag moet vanaf de leeftijd van 16 jaar rechtstreeks aan het kind worden overgemaakt."

Ik kies stelling__________en ik vind dat: __________._______________________________________________________________

148

SamenvattingMaak de samenvatting door de ontbrekende woorden op te zoeken en in te vullen.

Hoofdstuk 1

Werk doe je omdat andere mensen daar aan hebben. Er zijn allerlei redenen om te werken,

waarvan vaak de belangrijkste is. Werk speelt ook een rol bij het vervul-

len van de vijf basisbehoeften: eerste levensbehoeften,

kenning en waardering en__________________________

, erbij horen, er-

Je werkt niet alleen voor jezelf. Arbeid is ook belangrijk voor de samenleving. Iedereen die werkt betaalt namelijk

....-.... . ............................... .. .......... . . . En iedereen die werkt betaalt ook..................................., daarmee kan de overheid

mensen die niet kunnen werken een_________________________________geven.

Hoofdstuk 2

Om uit te vinden of een baan voor jou de juiste is, vraag je jezelf af: wat voor werk is het, is het veilig en gezond, ben

je

je eigen baas of werk je in ________________________________________en hoeveel..............................__......................je ermee?

In de-------------- —---------...--------------staat hoe werkgevers voor gezonde en veilige werkplekken moeten zorgen.

Voor jongeren gelden speciale regels. In Nederland is ook vastgesteld wat iemand minimaal moet verdienen: het

Werk is niet alleen een plicht, maar ook een : de regering moet haar best doen om er

voor te zorgen dat er genoeg werk is voor iedereen.

Hoofdstuk 3

Je kunt op verschillende manieren op zoek naar werk: via vacatures in de krant of op internet, een open sollicitatie, het

uitzendbureau, het _____________________en via je ______________________________________

Als je solliciteert, stuur je vaak een brief en een____________________________________________met je persoonlijke ge

gevens, je opleiding en je werkervaring. Als je bent aangenomen, teken je een ___________________________

allerlei afspraken staan: je_________________________, de werktijden, het loon, de vrije dagen en de proeftijd.

waarin

Als je zwartwerkt, betaal je geen en premies, maar heb je ook geen rechten.

Werknemers en werkgevers hebben soms dezelfde maar vaak ook verschillende______________________________

Vakbonden kunnen -------------------------------------------arbeidsovereenkomsten afsluiten met werkgevers voor alle werkne

mers in een bedrijfstak. Tijdens de cao-onderhandelingen worden afspraken gemaakt over loon, vakantiedagen,

pensioen, enzovoort.

149

Hoofdstuk 4

Werk draagt bij aan je maatschappelijke positie. Andere dingen die daarmee te maken hebben, zijn je geld, macht, kennis

en Als je doorleert of je specialiseert, kun je klimmen op de

.... Daarbij spelen je persoonlijke eigenschappen een rol.

ongelijkheid.

je kunt klimmen op de

Rijkdom, macht en kennis zijn niet gelijk over alle mensen verdeeld: er is___________

In Nederland bestaat gelukkig wel_________________________________________________

maatschappelijke ladder.

Hoofdstuk 5

Er komen verschillende soorten discriminatie voor op de werkvloer. Discriminatie is ........__________________________

en dus kun je aangifte doen.

Een______________________________is een organisatie die opkomt voor de belangen van werknemers. Bij een conflict

kan zo'n organisatie praten met de werkgever of een_________________________________ organiseren.

Als je wit werkt, kunt je alleen ontslagen worden als er een goede reden voor is, bijvoorbeeld als je bedrijf

..................................... ............ .... gaat of moet reorganiseren. Als je gestolen hebt of weigert je werk te doen, kun je

________________________________________________________ontslagen worden. Je hebt dan geen recht op een uitkering.

Omdat het voor vrouwen, allochtonen en ouderen vaak _________________________________is om een baan te vinden, is

voor deze groepen discriminatie toegestaan. Ook zorgen de volgende maatregelen

ervoor dat meer vrouwen gaan werken:__________________________________en

Hoofdstuk 6

Nederland is een

Er zijn__________

................. ......................................of arbeidsongeschikt wordt.

Er zijn ook uitkeringen voor iedereen. De bekendste zijn: de

_________ ... omdat de overheid de burgers helpt als het nodig is.

voor werknemers waardoor je geld krijgt als je werkloos,

(ouderenpensioen) en kinderbijslag. Als je

kost door de vergrijzing ook steeds meer.

geen werk hebt en geen uitkering krijgt, dan heb je eventueel recht op____

In Nederland zijn veel arbeidsongeschikten en werklozen en de__________

Daarom neemt de overheid maatregelen: ze...................................................... . . op de uitkeringen, mensen moeten een

eigen .....................................................................................................betalen voor medische zorg, enzovoort.

De politieke partijen verschillen van mening over de ideale verzorgingsstaat.

- Liberalen vinden de _______________________________________________________________

- Christen-democraten willen een__________________________________samenleving.

- Sociaal-democraten vinden dat de overheid vooral . . ..... . .. . . ..... .. . .. . .. .........................

heel belangrijk.

150

• BegrippenlijstZoek in de lestekst de juiste betekenis en maak je eigen begrippenlijst. Maak eventueel gebruik van de index in je lesboek, vanaf bladzijde 156.

Werk is____________________________________________________________________________________________________

In de Arbowet__________________________________________________________________________________________________

Het minimumloon is______________________ ____ ___________ ____________________________________________

Een sollicitatieplicht houdt in dat___________________________________________________________________________

Een open sollicitatie betekent___________________________________________________________________________

Netwerken is__________________________________________________________________________________________________________

Een cv is ________________________________________________________________________________________________________

Een arbeidscontract is___________________________________________________________________________________________

Als je zwartwerkt dan____________________________________________________________________________________

Cao staat voor______________________________________________________________________________________________________

Met maatschappelijke positie bedoelen we ___________________________________________________________________

De maatschappelijke ladder houdt in_____________________________________________________________________

Met de status van je werk bedoelen we.................. . .................................... .. .. . . .............................,. . .. . . .. ....... .........

Sociale ongelijkheid houdt in__________________________________________________________________________

Sociale mobiliteit is___________________________________________________________________________________

Een vakbond______________________________________________________________________________________________

Een staking____________________________________________________________________________________________________

Op staande voet ontslagen worden betekent______________________________________________________________

Positieve discriminatie wil zeggen dat

Kinderopvangtoeslag is______________

Ouderschapsverlof is________________

Verzorgingsstaat wil zeggen. .......... ...

Maak nu op je telefoon of tablet de oefentoets over het hele thema.

Score

151

Criminaliteit

1 Wat is criminaliteit?1. Waarom is criminaliteit een maatschappelijk probleem? Gebruik de vier kenmerken van een maatschappelijk

probleem in je antwoord.

2. Bekijk bron 1 in je lesboek en streep het foute antwoord door. Het gaat in bron 1 om OVERTREDINGEN / MISDRIJVEN, omdat:

3. Het maakt uit of je een overtreding of een misdrijf begaat. Noem drie verschillen.

4. Marion uit de intro van dit hoofdstuk is WEL / NIET crimineel, omdat:

5. a. Criminaliteit en strafrecht verschillen per plaats. Leg uit waarom bron 2 in je lesboek daar een voorbeeld van is.

b. Bedenk een ander voorbeeld waaruit blijkt dat criminaliteit plaatsgebonden kan zijn.

6. Onze ideeën over wat strafbaar zou moeten zijn veranderen. Denk maar aan overspel of homoseksualiteit. Bedenk zelf iets waarvan jij vindt dat het niet langer strafbaar zou moeten zijn.

7. a. Stel, je werkt in een winkel en je wordt overvallen. Geef een voorbeeld van een materieel en een niet-materieel gevolg.

b. Welk gevolg uit je antwoord bij vraag a vind je erger? Waarom?

152