MAKROURBANE CJELINE

Urbanistiko projektovanje cjeline

Makrourbane

1. Uvod Osnovna znaajka ovih cjelina je odredjena monofunkcionalnost kompleksa, koji se javlja relativno izdvojeno na povrinama grada, pri tom organizirano kao zavrena i introvertna cjelina. Zavisno od funkcije za koju se MUC organizira ovise i ostale karakteristike. Tako su izbor lokacije, oblikovanje, veliina lokacije, saobraajne veze i potrebe u direktnoj vezi sa funkcijom, tj., njenom tehnologijom i sadrajima. U nastavku su pobrojane najee makrourbane cjeline koje zatiemo u gradovima, koje e dati jo jasniju sliku ranije datom pojanjenju pojma. Rzlikujemo slijedee MUC: - snabdjevaki regionalni centri - fiskulturni kompleksi - zabavno-rekreativni centri - kulturno-zabavni centri - bolniki kompleksi - studentska naselja - veliki saobraajni terminali - izlobeni i sajamski kompleksi - memorijalni kompleksi i komunalna groblja - privredno-sportski kompleksi - upravno-privredni centri - radio-televizijski centri - srednjokolski centri - radne zone Ono to je zajedniko kod izbora lokacije za bilo koju makrourbanu cjelinu su odredjeni zahtjevi za dobre saobraajne veze na osnovnu gradsku mreu, a naroito dostupnost javnog gradskog prevoza. Sama cjelina ima i posebnih zahtjeva za organizaciju internog saobraaja, kako kolskog, tako i pjeakog, te prostora namijenjenih stacionai vozila, koje u dananje vrijeme obino zauzimaju velike povrine. Zavisno od funkcije makrourbane cjeline, este su pojave i odredjene zatvorenosti ovih cjelina, upravo sa aspekta saobraajne nedostupnosti tj., odredjene kontrole pristupa na povrine cjeline. Kada je rije o introvertnosti (zatvorenosti) bitno je naglasiti da se tada misli na samu organizaciju MUCa koja kako je ranije reeno zavisi od osnovne funkcije. Dakle organizacija ulaza /naplate za ulaz, kontrola ulaza, vremenski ogranien boravak u MUCu, nedostupnost iz razloga 1


Makrourbane

vrste funkcije, zabrana kretanja motornih vozila itd./utie na to koliko je neka cjelina introvertna. Naravno, postoje i MUC /makrourbane cjeline/ kod kojih se ne vri kontrola ulaza i kod kojih se introvertnost oituje u samoj namjeni a ne i u kontroli (npr. Groblje). Osim funkcije, na izbor lokacije i nain njene organizacije, te veliinu, uticaj svakako imaju i prirodni uslovi, poevi od morfologije terena, klime, vjetrova, osunanosti i vegetacije i sl. Ovi faktori i njihovi pojavni oblici utiu na oblikovanje i nain odvijanja tehnologije cjeline /ua gradska podruja zahtijevaju kompaktnije organizacije, a klima i podneblje odredjene oblikovne elemente, koji imaju reperkusija na organizaciju i tehnologiju odvijanja date funkcije/. este posljedice koje ovi faktori mogu stvoriti su prerastanja MUC u megastrukture, kao posebne arhitektonsko prostorne izraze. Introvertnost, osim monofunkcionalnosti, ini najizrazitiju razliku izmeu makrourbanih cjelina i funkcionalnih zona. Zakljuiemo da je oblikovanje individualno i specifino za svaku MUC, a u zavisnosti od vie faktora /sadraj, mjesto lokacije, klima i sl./. Odredjene vrste MUC i njihove pojave na povrinama gradova su u naroitom porastu /kao i njihov oblikovni izraz/. Pojave megastruktura se sve vie vezuju za ovakve cjeline, kao posljedica elje da se u okvirima izrazito urbanih sredina, koje sve manje nude zdravu klimu svojim stanovnicima, omogui unutar ovakvih objekata ugodan mikroklimat. Ono to im je znaajno su pokuaji da se stvore fleksibilni prostori, za vie svrha i namjena. Posljedice toga su nove konstrukcije i materijali /veliki rasponi, savremeni materijali/, to sve vie vodi stvaranju univerzalnih, totalnih prostora, koji u osto vrijeme mogu predstavljati i izlobene i prodajne prostore, i fiskulturne i kulturno-rekreativne, te zabavne prostore. Obzirom da ovi prostori postaju znaajno veliki, da mnogi od njih znaju okupiti i po nekoliko desetaka hiljada posjetilaca, da udaljenost unutar raznih objekata i povrina postaju sve vie nesavladive za pjeaka, pojave raznih saobraajnih sredstava za masovna kretanja unutar objekata su sve ea /pokretne trake, stepenice, eskalatori i liftovi svih vrsta, unutarnje eljeznice, iare, automobili i druge vrste vozila/. Kako je ve ranije spomenuto, ovi kompleksi znaju imati znaajne dimenzije, to sve ima odraza na njihovu izgradnju i vrijeme realizacija. est sluaj su zahtjevi etapnosti u izgradnji, to ima znaaja kod oblikovanja konstrukcije i tehnologije. Ono to je esto znaajno za sve cjeline je njihova dimenzija u odnosu na elemente ostalih objekata grada, ime se oni esto nameu u prostoru, tj.mnogi od njih s vremenom postaju punktovi prepoznatljivi za 2


Makrourbane

jedan grad /Skenderija u Sarajevu, Stadion u Splitu, Sava Centar u Beogradu, Rastavie u Ljubljani, itd/. 2. Univerzitetski kompleksi, Studentska naselja, Univerzitetski gradovi Pod rijeju univerzitet podrazumijevalo se mjesto za vrhunsko obrazovanje. Danas to znai udruenje uprava svih objekata namijenjenih viem i visokom obrazovanu. Naune i strune discipline, koje se izuavaju na visokokolskim ustanovama, razvile su se do tih razmjera, da nisu rijetke pojave univerzitetskih organizacija sa aspekta jedne struke /tehniki univerzitet koji okuplja sve tehnike nauke, univerzitet drutvenih nauka i sl./. Broj ljudi koji pohadjaju visokokolske ustanove sve je vei. Kod pojedinih gradova, koj posjeduju vei broj ovih ustanova, studenti esto brojano predstavljaju itav jedan grad srednje veliine. Ovakve koncentracije zahtijevaju i posebna rjeenja u okviru gradskih povrina, za funkcije namijenjene samo studentima. Izdvojene cjeline odredjene za smetaj studenata, te pratee funkcije, najee nose naziv studenstkih naselja Campusa. Ova naselja ponekad imaju i funkcije nastavnih objekata i uprave. Pod pojmom univerzitetskih gradova podrazumijevamo naselja sa prioritetnom funkcijom vieg obrazovanja. Ovakva naselja imaju razliito porijeklo nastanka. Neka od njih imaju istorijski znaaj i datiraju i 500 g unazad. Neka od njih su gradjena u te svrhe kao Oxford, Cambridge, Upsala itd. Danas je pojava ovaksih naselja ee vezana za amerike male i srednje gradove, ija je osnovna funkcija obrazovni centar /Itaka/, ili kao posebne MUC veih gradova u svim podrujima svijeta /Yale, Berkley, Harvard, Princetone, Lomonosov u Moskvi, Berlinski univerzitetski grad, Praki univerzitet, Pariki.../. Gotovo svi veliki gradovi Evrope imaju ovaj princip organizacije univerzitetskih kompleksa /Univerzitetski grad Studentski grad/. Postavlja se pitanje emu slue ovi gradovi? Prvo, vrhunskom obrazovanju kadrova, a zatim razvoju nauke, kulture i umjetnosti. Ono to je danas znaajno za razvoj nauke, ali i kulture i umjetnosti, je sve vea sprega raznih struka i oblasti ljudske djelatnosti, to ima za posljedicu multidisciplinarno izuavanje raznih pojava i problema. Sigurno je da ovo povlai za sobom i neophodno povezivanje raznih vrsta naunih ustanova i fakulteta, radi to boljeg medjusobnog kontakta i nadopunjavanja. Nauka je danas u visokoj sprezi sa praksom. Vrijeme skolastike je davno prolo. Ova injenica trai i direktne kontakte sa raznim strukama prakse, to za posljedicu ima i sprege mnogih institucija koje se bave praksom i naunih instituta i fakultetskih objekata. 3


Makrourbane

Sva ova kretanja danas se neminovno oituju kako u okviru lokacije ovakvih centara, tako i objekata i funkcija kod izgradnje istih. Nije rijedak sluaj pojave visokokolske ustanove u okviru i pod patronatom neke strune organizacije /npr.institut za poljoprivredu otvarai organizira nastavu na Poljoprivrednom fakultetu, onako kako to struci odgovara.../. Kako u svijetu, tako i kod nas razvoj i izgradnju univerzitetskih objekata moemo klasirati kao pojave kako koncentracije, tako i dekoncentracije i objekata i funkcija, a u okviru postojeih gradova, novih gradova, odredjenih prateih povrina namijenjenih ovim funkcijama ili pojedinanih lokacija samo jedne od funkcija.

4


Makrourbane

2.2.

Pregled najeih pojava organizacije objekata i funkcija za potrebe visokokolskih ustanova, a u okviru gradskih teritorija

Univerziteti kao osnovne funkcije nekih naselja ili neke od fakultetskih funkcija, ako grupacije ili pojedinani objekti na povrinama grada javljaju se kao: - posebna naselja nastala nizom godina tradicije /Heidelberg/ - kao naselja stvorena u tu svrhu /Cambridge, Oxford, Upsala/ - kao posebne etvrti u velikim gradovima, sa tradicijom univerzitetskog centra /Prag, Be, Paris, mnogi talijanski univerziteti/ - kao novi studentski gradovi, u okviru velikih kulturnih, ekonomskih i politikih centara /Berlin, New York, Philadelphia, San Francisco, Moskva, Beograd, Zagreb.../ - kao specijalna, mala naselja, sa prioritetnom funkcijom vieg ili visokog kolstva, naroito u SAD-u /Itaka, Sirakusa, Buffalo/. Po svojoj organizaciji i nainu djelovanja na gradskoj teritoriji, univerzitetski objekti, kako je ve ranije reeno, javljaju se kao: - postupne koncentracije svih objekata i funkcija na jednom mjestu, u okviru gradske teritorije - djelomine koncentracije objekata visokog kolstva i funkcija koje ih prate - pojava disperzije lokaliteta univerzitetskih objekata i funkcija unutar gradskog tkiva

2.3.

Funkcije i objekti za potrebe visokog kolstva

Funkcije koje ulaze u sastav univerzitetskih kompleksa moemo klasificirati u slijedee grupe: - objekti za potrebe nastave, koje ine fakultetske zgrade, instituti, klinike, posebna ogledna dobra, muzeji, biblioteke, specijalne prodavnice i druge visokonaune ustanove - objekti za potrebe uprave univerziteta - smjetajni objekti za potrebe studenata i nastavnog osoblja, kao domovi, hoteli, apartmani i sl. - objekti drutvenog, kulturnog, zabavnog i sportskog sadraja, objekti ishrane 5


Makrourbane

-

objekti servisa /servis linih usluga, servis odravanja/

U odnosu na koncentraciju objekata univerziteta unutar univerzitetskog grada ili na drugim povrinama grada, mogu se vriti slijedee raspodjele funkcija: - apsolutna koncentracija svih univerzitetskih funkcija zgrade za nastavu /fakulteti/, zgrade za stanovanje /studenti i nastavnici/, objekti standarda /kultura, razonoda/, instituti za razvoj nauke i struke, biblioteke, fiskulturni objekti i povrine, servisi, objekti ishrane i objekti uprave... - koncentracije svih funkcija vezanih za nastavu ukljuujui institute, zavode i biblioteke, te smetaj studenata bez njihove ishrane, kulture, razonode, fiskulture, smjetaja nastavnika i uprave univeriteta - koncentracije svih funkcija nastave, a bez ostalih funkcija - koncentracija smjetajnih kapaciteta studenata i objekata drutvenog ivota, bez svih ostalih funkcija /campusi/

6


Makrourbane

- koncentracije samo smjetajnih kapaciteta, bez objekata drutvenog standarda i ostalih funkcija - koncentracija objekata drutvenog standarda i objekata ishrane, bez ostalih funkcija univerziteta Ne postoje planerske preporuke koje bi se mogle primjenjivati kod formiranja i izgradnje univerzitetskih centara i gradova. Koji tip gore navedenih mogunosti koncentracije funkcije i objekata primijeniti u kojoj situaciji, zavisi direktno od naseljau kome se formira i gradi univerzitetski centar, od urbaniteta tog mjesta, njegovih funkcija i raspoloivog prostora, tradicije i kulturnog naslijedja, te ekonomskih mogunosti i drutveno politikog uredjenja. Radi toga se o organizaciji univerzitetskog centra odluuje za svaki sluaj pojedinano. Nisu rijetki sluajevi totalne disperzije ovih funkcija i objekata, upravo iz razloga postepenog razvoja univerziteta u okviru gradske teritorije. Kod nas se najee ide na koncentracije samo studentskih kapaciteta, a manje objekata nastave, to je posljedica naslijedjenih nastavnih zgrada, instituta na raznim povrinama grada, kada ovi objekti nisu sluili za iste funkcije. Kod nas ne postoje univerzitetski gradovi, gdje je to prioritetna funkcija. Najee je funkcija visokog obrazovanja razvijena u naim veim gradovima, sa veom tradicijom kulture, uprave, privrede i drugih funkcija. Znatnije koncentracije stanovnitva su u poetku takodjer bile razlozi za pojave visokog obrazovanja /ekonomski momenat/. Najpoznatiji univerzitetski centri, sa duom tradicijom u bivoj SFRJ su Zagreb, Beograd i Ljubljana, a kasnije i svi republiki centri. Danas je visoko obrazovanje decentralizovano i javlja se na nivou regije. 2.4. Lokacija

Od osnovnog koncepta organizacije objekata, namijenjenim potrebama visokog kolstva /podrazumijevajui sve objekte i funkcije/, zavisi i izbor lokacije. Dalje, izbor lokacije vezan je i za eventualne, postojee objekte ove funkcije ili za koritenje postojeih objekata, koji se adaptiraju u ove svrhe. Slijedei momenat, koji takodjer uestvuje kod izbora lokacije, je i veliina budueg univerzitetskog centra, te vrsta fakulteta za koje se podie centar. Ovo je naroito znaajno kod velikih univerzitetskih centara, koji radi kapaciteta pojedinih fakulteta, esto formiraju i po nekoliko ovakvih makrourbanih kompleksa na povrinama grada. Takodjer, to je vezano i za odredjene pratee funkcije i objekte, koji su vezani za nauno istraivaki i praktini rad, koji danas ini sastavni proces kolovanja kadrova na nekim fakultetima /kliniki centri, veterinarske stanice, poljoprivredna ogledna dobra, instituti za hemiju, fiziku, te razne druge naune institucije/. 7


Makrourbane

Ovi zahtjevi esto preferiraju vangradske povrine kao jedine prihvatljive za organizaciju visokokolskih ustanova. Sa druge strane, jedan broj fakulteta vezan je tehnoloki za gradsko centralno podruje /muzike akademije, likovne akademije, akademije za pozorite i film, fakulteti politikih nauka, filoloki fakulteti, istorija i drugi/. Ove struke koriste itav niz objekata, koji su inae ve zateeni na gradskoj teritoriji ili ukoliko nisu, lociraju se iz odredjenih razloga ba na centralnim povrinama grada /biblioteke, pozorita, koncertne dvorane, filharmonije, izdavake kue, novinske kue i sl./. Savremeni nain organizacije i izvodjenja nastave trai vrlo tijesne kontakte prakse i nauke, a takodjer i odredjenu interdisciplinarnost i multidisciplinarnost kod izvodjenja nastave, to sve utjee na este veze i povezanosti medju fakultetima i njima pripadajuim funkcijama. Posljedice ovakvog tehnolokog procesa odvijanja nastave su zahtjevi za dobrim saobraajnim vezama izmedju fakultetskih cjelina i svih ostalih funkcija. Kao refleks na ovo, este su pojave koncentracija i makrourbanih cjelina koje se odnose samo na smjetajne kapacitete studenata, uz pratee funkcije servira, ishrane i rekreacije, dok se ostale funkcije najee rasporedjuju na drugim povrinama grada, ve prema zahtjevima odredjenih fakultetskih grupacija. Drutveni ivot studenata, koliko god ima potreba za sopstvenim prostorima namijenjenim u te svrhe, toliko se i inkorporira i u sve pore gradskog ivota /kultura, razonoda, drutvene aktivnosti/. Starosna dob i nain ivota i rada studenata, te visoko obrazovanje pruaju mogunosti, a i potrebe za velikim aktivnostima unutar svih kretanja drutva. Iz tih razloga njihovo prisustvo u gradu je neminovno, pa se izolacije studentskih naselja i prateih pogona sve manje tretiraju na nain studentskih gradova sa znaajnim udaljenostima od gradske teritorije. Uz dobre saobraajne povezanosti, ovaj se problem moe vrlo uspjeno rijeiti, kao i pojavom odredjenih funkcija na samoj teritoriji grada /ishrana, drutveni i zabavni ivot, fiskulturne dvorane, zdravstveni objekti, razne drutvene organizacije i sl./. to se tie konkretnih zahtjeva na samoj lokaciji, one zavise od funkcija objekata univerziteta i fakulteta. Sigurno je da fakultetski objekti vezani za potrebe raznih opita, kao agronomija, umarstvo, veterina i sl.zahtijevaju lokacije van gradske teritorije ili tako organizirano da ne ometaju druge funkcije i ne prave znaajne prekide u gradskoj zoni /pitanje svih vrsta infrastruktura/. Fakulteti medicinskih nauka zahtijevaju neposredne veze sa objektima klinika, instituta i zavoda. Tehniki fakulteti, zavisno od vrste, takodjer imaju potrebu za odredjenim objektima prakse i nauke. Smjetajni objekti podlijeu u potpunosti zahtjevima stambenih zona, kao i funkcije ishrane, kulture, razonode, fiskulture. Ono to treba napomenuti za objekte univerziteta, ke da jedan njihov dio ima javni karakter i pristupaan je irem krugu posjetilaca, dok odredjeni objekti i 8


Makrourbane

funkcije imaju poluotvoren ili ak zatvoren karakter, to sigurno ima odraza u formiranju ovih objekata i ukoliko se radi o veem broju kompleksa na gradskoj teritoriji /smjetajni kapaciteti se odvajaju nadgledanim ulazima, ogradjeni su, fakultetski kompleksi takodjer djeluju po principu MUC sa vlastitim prateim povrinama, internim saobraajem, nadzorom itd./

2.5.

Organizacija kompleksa

Prostor se organizira zavisno od toga koje sve univerzitetske funkcije uestvuju u njegovom formiranju. Sigurno je da su razlike izrazite, ako je u pitanju studentsko naselje sa funkcijama smjetaja, servisa, kulture i razonode, od kompleksa namijenjenih nastavnim zgradama, bibliotekama, institutima, zavodima i sl. Pratee funkcije se takodjer razlikuju od sluaja do sluaja, kao i obrade neizgradjenih povrina. Ono to moemo rei da ih ini slinima, je osnovni pristup formiranja ovakvih kompleksa, kao makrourbanih jedinica na podruju grada, a to podrazumijeva organizaciju odvojenih povrina, posebno nadgledanih. Ovakvi kompleksi, zavisno od broja funkcija, mogu imati jedan, dva, pa ak i vie pristupa i ulaza, esto kontroliranih kao kompleks, ukoliko je u pitanju smjetajna funkcija ili sa posebnim kontrolama od objekta do objekta, kao i svaki drugi javni sadraj, ukoliko se radio nastavnim i dr.sadrajima. Saobraaj kod ovakvih kompleksa uvijek je inertan. Kompleksi su za javni saobraaj zatvoreni. Zavisno od veliine kompleksa, mogu se javiti i klasifikacije unutarnjeg saobraaja, na onaj namijenjen individualnim vozilima i vozilima servisa, te pjeake kominikacije, kao i potreban broj povrina za stacionarni saobraaj. Stacionane povrine opet zavise od veliine i naina organizacije kompleksa, te mogu biti organizirane uz svaki objekat ili funkciju, posebno ili grupisani za dijelove objekata ili objedinjeni za kompleks. U sluaju pojave pojedinanih lokacija za univerzitetsko fakultetske objekte, oni se tretiraju kao i svaki drugi javni objekat na povrini grada.

9


Makrourbane

2.6.

Kompozicija kompleksa

Opet ovisno od funkcija objekata, da li su namijenjeni nastavi, smetaju,razonodi i kulturi, snabdijevanju i servisima, ovise i oblikovni elementi. Ono to treba napomenuti je da objekti univerziteta i fakulteta ne predstavljaju vie reprezentativne objekte, nego utilitarne, pa se tako i oblikuju. Mnogi od objekata namijenjenih funkciji razonode, kulture, fiskulture i sl.imaju i javni karakter, te slue kao sastajalite irih slojeva omladine, to ima odredjeni drutveni i obrazovni karakter i znaaj. Objekti smjetaja, ukoliko u vrijeme ljetnih ferija ne slue za boravak studenata, koji pohadjaju razne vidove dopunske nastave, postdiplomskih studija, seminara, ljetne kole i sl.,mogu posluiti kao dodatni kapaciteti turistike ponude nieg stupnja ili kao turistiki objekti za studentske potrebe.

Univerzitet u Novom Sadu

10


Makrourbane

3. Sajamski kompleksi i izlobe

3.1. Uvod Poeci vekih svjetskih izlobi i sajmova datiraju unazad 150 godina, a vezani su za potrebe prezentacije raznih tehnikih proizvoda, proizvoda gradjevinarstva i drugih. Ovakva jedna izloba vezana je za London i izgradnju Kristalne palate, kao izlagaonice, gdje je ona sama predstavljala posljednju rije tehnike. Drugi gradjevinski objekat, takodjer kao gradjevni kuriozitet, bila je Eiffelova kula u Parizu, a u povodu Druge svjetske izlobe. Za ono vrijeme ovo su bila uda tehnike. Svrha ovih prvih sajmova izlobi bila je didaktina i reklamna. Bili su to prikazi dostignua iz odredjene oblasti djelovanja. Izloba u Philadelphiji, iz 1876.g. prikazala je i odredjen razvoj u smislu organizacije svjetske izlobe, insistiranjem na pojavi posebnih, nacionalnih paviljona, sa akcentom na nacionalnoj gradjevnoj noti /nacionalni paviljoni u duhu arhitekture nacija koje izlau/.

11

Urbanistiko projektovanje cjeline New York, Svjetski sajam 1940.g.

Makrourbane

3.2. Karakter sajamskih i izlobenih povrina i objekata

Danas se izlobe i sajmovi organiziraju kao svjetske, nacionalne, regionalne i lokalne, a po trajanju mogu biti stalne ili privremene, ve prema potrebi i mogunostima. Sa aspekta eksponata koji se izlau, mogu biti specijalizirane ili ope /sajam sa odredjenom temom, jednom vrstom eksponata, jednom privrednom granom, sajam kao pratea manifestacija neke druge, sajam dostignua svjetske privrede, tehnike.../. I sajmovi i izlobe danas imaju karakter, kako komercijalni, tako i politiki. Ove osobine su ranije pripadale samo sajmovima, dok su izlobe uglavnom imale tendencije da prikau nauni i struni razvoj. Bez obzira da li se radi o izlobi ili sajmu, za povrine grada ove funkcije predstavljaju odredjene zahtjeve kod izbora lokacije i organizacije prostora, kako konkretne povrine, tako i konkretnih zona /naroito kada je u pitanju saobraaj/. Ove povrine znaju biti znaajne. Danas se na sajmove i izlobe gleda daleko ire, naroito sa aspekta rekreacije gradjana. Ove funkcije esto se javljaju kako propratne funkcije nekih drugih dogadjaja ili kao posljedice drugih funkcija /uz organizacije kongresa, velikih politikih skupova, festivala svih vrsta i sl./. Organiziranje izlobi i sajmova povlai za sobom i pojaane aktivnosti u okviru ugostiteljstva, trgovine, hotelijerstva, saobraaja i nekih drugih rekreativnih i zabavnih povrina i objekata grada. Postoji vie kategorija izlobi: ekonomsko propagandne, koje su vezane za odredjene proizvodne grane, koje reklamiraju svoja dostignua namijenjena prodaji, s tim da to ne mora biti na licu mjesta /vrlo esto se to obavlja putem raznih predstavnitava ili u mjestu proizvodnje/ propagandne reklamiraju odredjenu djelatnost i njen uspjeh kao: turistiku djelatnost, medicinsku djelatnost, elektroniku djelatnost itd. didaktike poune i instruktivne izlobe, npr.,iz oblasti stoarstva, poljoprivrede, uzgoja cvijea i sl. prigodne vezane za neke druge manifestacije, da bi ih uveliale, naroito uz festivale, kongrese i sl., a pratee izlobe su izlobe cvijea, kozmetike, ukrasnih predmeta, knjiga i sl.

-

12


Makrourbane

Obzirom na karakter ovih povrina i objekata, od njih se oekuju posebni efekti i odnos prema posjetiocima, kao: da izazovu senzacije, tj. da budu tako projektirani da budu dopadljivi, uoljivi, esto predstavljaju egzibicije i u konstrukciji i u oblikovanju, tako da na sebe skreu panju svojim vanjskim izgledom /arhitekturom, konstrukcijom, oblikom/, a u unutranjosti tehnologijom i tehnikom ovi objekti, obzirom na karakter izlobi i sajmova, kao najee privremenih manifestacija, zahtijevaju i oblikovnu funkcionalnost, prilagodljivost, adaptibilnost i mogunost demontae, to neminovno utie na konstrukciju objekta, obrade i upotrebu gradjevinskih materijala, koncepciju prostora, velike konstruktivne raspone i sl. esto ovi objekti predstavljaju eksperimentalnu upotrebu, prije masovne proizvodnje /ovo je bio sluaj sa pokretnim pjeakim komunikacijama, kao i raznim drugim saobraajnim sredstvima jednoinska eljeznica u Tokiju i sl./ rekreativnost je izraena kroz kompleks i kroz konkretne izlobene povrine, jer ove manifestacije, za vrijeme svoga trajanja, predstavljaju, za gradjane, svojevrsne rekreativne zone i dogadjaje, pa ih sa ovog stanovita treba obraditi /sa dodatnim rekreativnim povrinama, uz ve samu manifestaciju izlobe i sajma, koji se takodjer tretiraju i rekreaciono/

-

-

3.3. Funkcije i koncept sajamskih i izlobenih povrina

Veliine sajamskih i izlobenih objekata zavise od konkretnih zahtjeva i ne postoje za to neki urbanistiki normativi /izuzev nekih prateih funkcija, koje su zastupljene u okviru odredjenih objekata na povrinama sajmita, a koje ne podlijeu opim standardima/. Nisu rijetki sajamski kompleksi, naroito oni medjudravnih relacija, koji su takvih veliina i takvih sadrajnih diapazona, da ih prosjean posjetilac niti eli, a niti uspijeva obii. to se tie samog koncepta sajma, najee je zastupljen stav da se radi jedinstven prostorni koncept, u smislu osnovnih prostornih rasporeda funkcija i objekata, sa jedinstvenim infrasturkturnim sistemom, a naroito saobraajem, dok se objekti oblikovno rade pojedinano i namjerno preputaju raznim arhitektonskim stvaraocima, kako bi se postigla to vea raznolikost, a kroz to i potaklo interesovanje posjetilaca. Ovo je naroito izraeno kod svjetskih izlobi, gdje se radi o veem broju nacionalnih paviljona, kroz koje se eli plasirati i nacionalno

13


Makrourbane

arhitektonsko obiljeje i posebnost. Kod ovakvih stavova esto se ide i u oblikovne apsurde pa i ki. 3.4. Lokacije sajamskih kompleksa u odnosu na gradske povrine

Poloaj prema gradu. Izbor lokacije za sajamske i izlobene povrine uvjetovan je nivoom sajma ili izlobe, kapacitetom manifestacije, trajanjem manifestacije, te odnosom predvidjenog lokaliteta i gradske infrastrukture, naroito saobraajne, te geomehanikim odlikama tla. Zadovoljiti sve zahtjeve, najee nije mogue, pa se ustupci nadomjetaju raznim tehnikim rjeenjima. Treba napomenuti da je i zahtjev za proirenjem ovakve povrine vrlo est. Sigurno je da od nivoa ovakve manifestacije ovisi kako kvalitativni, tako i kvantitativni izbor. Kriteriji kod organizacije svjetske izlobe i sajma su neto drugo od kriterija za izbor regionalnog sajmita specifine funkcije /monofunkcionalni sajam/. Takodjer, sajamski ili izlobeni prostor univerzalnog karaktera za razne manifestacije, koji se koristi, ako ne tokom godine, a ono u njenom veem dijelu, u odnosu na sajam povremenog karaktera ili ak i kao svjetski sajam jednokratne upotrebe. Ovaj uvjet ima direktne reperkusije na gradjevne, lokacione i saobraajne zahtjeve. Kapacitet priredbe je takodjer vezan za mjesto sajmita na gradskoj teritoriji. Sigurno je da je danas u okviru egzistirajuih gradova teko nai vee slobodne povrine, koje bi bez veih intervencija mogle da se koriste u ove svrhe. Takodjer, trajnost manifestacija, ili bolje reeno vrste manifestacije i uestalost utjeu na izbor ne samo lokacije, nego i na nain arhitektonsko gradjevnog izraza, upotrebe konstrukcija i materijala i sl. Od toga u koju svrhu i koji period trajanja i nain koritenja se predvidja, vri se i izbor lokacije u odnosu na njegovu opremljenost odredjenom infrastrukturom. Saobraaj predstavlja znaajnu ulogu u funkcioniranju ovih kompleksa. Osobenosti tla, zavisno od izgradnje objekta, mogu znatno poskupiti izgradnju, ukoliko tlo nema dobre geotehnike osobine /podvodno, slabo nosivo, klizite.../. Najee, ukoliko se radi o sajmu irih razmjera, prihvatljivije su vangradske lokacije, sa dobrim saobraajnim vezama i mogunostima proirenja. Saobraaj, kao uvjet izbora lokacije, ima znaaja sa aspekta prevoza, odvoza i dovoza eksponata, koji esto predstavljaju i kabaste predmete. Kod jako velikih sajamskih kompleksa, postavlja se uvjet postojanja posebnog odvojka eljeznike pruge. Saobraaj se kao uvjet postavlja i kod sajamskih kompleksa koji se ne koriste permanentno u te svrhe, nego im je namjena dvojaka, a naroito za razne priredbe masovnog karaktera /sport, muzika, modne 14


Makrourbane

revije i sl./, kada je prevoz posjetilaca uvjet uspjenog odvijanja odredjene manifestacije. Geomehaniki kvaliteti tla direktno utjeu na izbor konstrukcije objekta, tehnika rjeenja, sistem izgradnje i ekonominost u gradnji. Postoji jo jedan uvjet kod izbora ovih kompleksa, a koji je vezan za oblikovni i vizuelni momenat ovih povrina i njihovih objekata. Naime, ove povrine pretendiraju da budu i dobro i lako uoljive, te sagledive. Takodjer, da budu na neki nain prostorno potencirane, naglaene ukoliko im to sama lokacija dozvoljava. Iz tog razloga, esto se nastoji odabrati prostor saglediv iz veih udaljenosti, a prirodno obogaen bilo vodenim, zelenim povrinama, umskim kompleksima, to ima direktnog utjecaja na formiranje raznih ukrasnih i rekreativnih povrina ove funkcije.

Expo 2005, Japan

15


Makrourbane

3.5. Veliina kompleksa

Ne postoje nikakvi unaprijed odredjeni normativi kod projektiranja ovakvih povrina. Veliine su uglavnom zavisne od funkcije i karaktera same sajamske, odnosno, izlobene povrine. Od nivoa i dometa sajma/izlobe, to znai od broja izlagaa, samog karaktera, zavise veliine povrina. to je domet vei, broj izlagaa je vei, te su potrebne vee povrine. Takodjer je u direktnoj zavisnosti i od vrste sajma, da li je namijenjen odredjenoj privrednoj grani ili je radjen za potrebe raznih izlagaa. Trei element, koji takodjer utjee na veliinu kompleksa, je i vrijeme trajanja sajamske manifestacije, te multifunkcionalnost objekta sajma, kao i mjesto lokacije na povrini grada. Najee su sajamski kompleksi ireg znaaja, unutar kojih se vre razna izlaganja, naroito oni medjudravni, locirani van gradskih povrina, jer se, obzirom na njihove zahtjeve za koliinama, a i za broj posjetilaca, ne mogu nai adekvatni prostori na gradskoj teritoriji. Ovakvi sajmovi su esto i prigodni, koji traju jedno odredjeno vrijeme, nakon ega se demontiraju. Ostaju samo neke od gradjevina, koje poslije manifestacije, najee, mijenjaju namjene. Stalne sajamske manifestacije medjunarodnih razmjera, najee su veliki makrourbani kompleksi, tretirani kao zasebne cjeline, sa posebnom organizacijom infrastrukturnih sistema unutar kompleksa. U vrijeme kada ne slue sajamskim potrebama, namijenjuju se za razne gradske funkcije, a ve prema potrebi. Sajamski kompleksi unutar uih gradskih zona su ee manjih povrina, multifunkcionalno organizirani i koriteni permanentno. Ova injenica ima znaajnog uticaja na mjesto lokacije kompleksa, odnos prema konkretnim okolnim prostorima, saobraaju, oblikovanju, sistemu izgradnje i sl. Najee posljedice su pojave megastruktura.

3.6. Unutranje zoniranje kompleksa

Broj funkcija je direktno zavisan od karaktera i nivoa manifestacije, a kod organizacije prostora je osnovni parametar. Medjutim, bez obzira na to, moemo kazati da su osnovne funkcije 16


Makrourbane

vezane za potrebe izlagaa i potrebe posjetilaca. Ova osnovna podjela uvjetuje i odnose povrina i objekata, te saobraaj na kompleksu, kojeg takodjer definiramo kao servisni i za potrebe izlagaa, te saobraaj za posjetioce, koji ima svoje razliite vidove /pjeaki, motorni, inski, razne pokretne trake, liftovi, iare i sl./. Funkcije emo razmotriti onako kako smo ih prethodno podijelili u dvije osnovne skupine: povrine i objekti namijenjeni izlagaima povrine i objekti namijenjeni posjetiocima

Funkcija koja ini osnov kompleksa i koje je zajednika za obe grupe je izlobeni prostor. a. povrine i objekti namijenjeni izlagaima ine slijedei sadraji: paviljon za izlaganje, sa pripadajuim vanjskim izlobenim prostorima servisni pogoni namijenjeni odravanju izlobenih povrina i organizaciji izlobe uprava sajma sa funkcijama namijenjenim izlagaima /sale za konferencije, prostori za komercijalne svrhe, prostori za propagandu, prostori za ogranizatore izlobe/ servisi za odravanje sajamskog kompleksa /istoa, nadzor, vatrogasci, policija, hitna pomo/ vozni park sajminog kompleksa saobraajne povrine servisne saobraajnice namijenjene odvozu i dovozu eksponata, te odravanju kompleksa i parkirne povrine za potrebe zaposlenih na sajmitu b. povrine i objekti namijenjeni posjetiocima izlobeni prostor ulazne partije kompleksa, koje ukljuuju biletarnice, obavjetajne punktove, prodavaonice, reklamna obavjetenja, turistike punktove, razne vrste vizualnih komunikacija, prodaja prigodnih predmeta, suvernira, manje ispostave banke, bankomati, pote, te sline usluge ugostiteljske objekte i objekte namijenjene rekreaciji, a sve zavisno od nivoa manifestacija, podneblja i duine trajanja razne vrste atrakcija, a vezano za nivo manifestacija /kino, predstave.../ saobraaj, koji ima poseban karakter unutar ovih kompleksa kod jako velikih kompleksa, saobraaj ima posebno klasirane saobraajne povrine na pjeake, trgovske, te razne vrste motorno inskog saobraaja

-

-

17


Makrourbane

3.7. Nain organizacije i funkcionalno zoniranje unutar kompleksa

Danas se ve mogu razlikovati dva osnovna pristupa u koncipiranju ovakvih makrourbanih cjelina, a donekle su uvjetovana veliinom kompleksa i brojem i vrstom izlagaa, te mjestom i veliinom parcele. Kod izlobenih prostora, koji se rade za veliki broj izlagaa, gdje su parcele van gradske teritorije, a naroito kada su u pitanju svjetske ili vienacionalne izlobene povrine, rade se makrourbane cjeline, kao sklop vie izlobenih dvorana, medjusobno povezanim drugim povrinama i funkcijama, to u konanici stvara jedinstvene cjeline, koje i gradjevno to ne moraju biti. Kod drugog tipa izlobenih i sajminih povrina, koje se nalaze na teritoriji grada, a predstavljaju kontinuirano koritenje objekata za vie svrha, a najee namijenjenim odredjenim privrednim granama, rade se kompaktnije izlobene povrine, koje sve ee predstavljaju jednistvene gradjevne cjeline megastrukture. Apstrahirajui ovakva dva oblikovno diametralna pristupa, osnovna funkcionalna organizacija je ista. Svaki ovakav kompleks razlikuje pristupne saobraajne povrine, kao veze gradske saobraajne mree i ove cjeline, ulazne partije posjetilaca, unutranje saobraajne povrine, izlobene prostore, pratee povrine uprave, servisa, ugostiteljstva, zabave, te saobraajne povrine u funkciji izlobenih pogona, a kao snabdjevaki i servisni saobraaj. Odnos ovih funkcija i njihov oblikovni izraz zavise od koncepta autora, a sa napomenom da neke od funkcija imaju svoje posebne zahtjeve. Saobraajne povrine zahtijevaju jasnost i preglednost, te dovoljne kapacitete i striktne odvojenosti onih namijenjenih posjetiocima od onih namijenjenih servisu i snabdijevanju izlobenih povrina. Masovni prevoz esto insistira na najsavremenijim rjeenjima u okviru prevoza posjetilaca od objekta do objekta. Izlobeni prostori i objekti imaju posebne uvjete sagledivosti, preglednosti, oblikovne nametljivosti, dopadljivosti, multifunkcionalnosti prostora, atraktivnosti, adaptibilnosti, te mogunosti da se unutarnji i vanjski izlobeni prostor /ukoliko se to zahtijeva/ nesmetano nadopunjuju, ne ometajui kretanje posjetilaca. Izlobeni prostori, zavisno od vrste manifestacije, esto zahtijevaju i dvojaku organizaciju, gdje posjetioci insistiraju na kontinuiranom 18


Makrourbane

kretanju kroz izlobene prostore i drugi na mogunost posjeta samo odredjenim objektima. Sigurno je da organizacija saobraaja, uz dobre vizuelne komunikacije, odigrava presudnu ulogu. Servisne usluge posjetilaca, ugostiteljstvo i rekreacija trebaju biti tako razmjeteni da su vizuelno nametljjivi, a da ne ometaju osnovno kretanje kroz izlobeni prostor. Kod velikih kompleksa pojava posebnih zona ugostiteljstva i razonode nije rijetka uz odvijanje razliitih atrakcija i prigodnih programa. Snabdijevanje izlobenih dvorana eksponatima i panoima, njihova izmjena te vrijeme odvijanja priredbe, eventualne servisne usluge, odravanje kompleksa i sl.mora se odvijati neometano od kretanja posjetilaca, bilo da je servisni saobraaj degairan sa suprotne strane, bilo da je deniveliran po vertikali /saobraaj u vie etaa/. Vizualne komunikacije, osvjetljenje, ukrasni elementi, uredjenje pjeakih povrina, imaju posebne zahtjeve kod ovakvih kompleksa. Boja, materijal, zvuni efekti, veoma su prisutni na ovakvim povrinama. Jasnoa kretanja je neminovna i to je osnovni zahtjev. Oblikovni efekti objekata bazirani su na suvremenim konstrukcijama i materijalima, koji moraju biti takvi da pruaju mogunost organizacije jedinstvenih i preglednih povrina /veliki rasponi/, atraktivni, u konceptu i izrazu esto ispred vremena, otporne na razne nepogode /potresi, vatra i sl./. Kod nekih izlobenih pogona zahtijevaju se i mogunosti demontae. Postoje dva osnovna stava, koji predodredjuju i konani izgled sajminog kompleksa, sa aspekta opeg dojma. Jasno, ovi stavovi dosta zavise od veliine kompleksa, dok kod drugog, koji je ei, prostorna organizacija je bazirana na jedinstvenoj organizaciji u tehnogradjevnom smislu tj., projektu svih infrastrukturnih sistema kao cjeline i projekta odvijanja funkcije unutar kompleksa po jedinstvenom rjeenju, dok su pojedinani objekti izraz svaki put drugog autora, uz eventualno samo neke zajednike predispozicije. /visine, materijali i sl./ Ove povrine najee su formirane putem veih, javnih trgova, koji su oblikovani i organizirani u zavisnosti o mjestu gdje se kompleks nalazi i o njegovoj veliini. Ovi trgovi sadre kako pjeake, tako i saobraajne povrine namijenjene posjetiocima. Pjeake povrine su trgovi posebno obradjeni i snabdjeveni raznim vizualnim i zvunim komunikacijama, ukrasnim panoima i drugim elementima, to sve slui u svrhu reklame i elje da se prostor posebno obiljei, istakne i nametne posjetiocu. Ovi trgovi ne trpe gradjene objekte, niti bilo to, to bi ometalo kretanje pjeaka i sagledivost ulazne partije. Saobraajni dio trga sastavljen je iz povrina namijenjenih stacionai vozila posjetilaca, autobusnim stajalitima za dio posjeta na taj nain organiziranih, taxi stajalitima i prolaznim staninim mjestima za onu vrstu vozila, koja u okviru gradskog javnog prevoza uestvuje.

19


Makrourbane

Javni prevoz, a i veliine povrina za stacioniranje vozila, zavise od vrste sajmita, nivoa manifestacije i mjesta lokaliteta, u odnosu na gradsku povrinu. Osvjetljavanje i posebni svjetlosni efekti su takodjer dio oblikovanja ovakvih prostora.

20


Makrourbane

Nain organizacije jednog sajminog kompleksa

21


Makrourbane

4. Zdravstvene ustanove i kompleksi 4.1. Klasifikacija zdravstvenih ustanova Zdravstvene ustanove vieg reda ine: klinike bolnice /bolnice medicinskih fakulteta/ vee gradske bolnice higijenski instituti

Ovi zdravstveni objekti ine najee posebne zone u gradu, a mnogi od njih predstavljaju medicinske centre. Pod objektima sloenog tipa podrazumijevamo bolnike objekte stacionarnog znaaja /objekti za staciniranje bolesnika na dui vremenski period/. Ove objekte ine: ope bolnice /vie raznih odjeljenja/ specijalne bolnice: infektivna, tuberkulozna, duevna, djeja, traumatoloka, akuerska itd. sanatorijumi oporavilita terapeutske ustanove prirodna ljeilita /banje koje mogu biti klimatske, termalne, ljekovite, medikamentozne vode.../

Ponekad prirodne odlike /ljekovite vode, klima i sl./ uz izgradnju gore navedenih objekata predstavljaju osnovnu funkciju i osnov za razvoj naselja, koja nose sve odlike banjsko klimatskih i ljeilinih mjesta. Pod zdravstvenim objektima prostog tipa podrazumijevamo: poliklinike ambulante specijalne ambulante zdravstvene stancie dispanzere

Posebnu grupu zdravstvenih objekata predstavljaju objekti za zatitu majki i djece:

22


Makrourbane

-

porodilita djeji domovi jaslice savjetovalita djeije poliklinike djeiji dispanzeri

Objekti koji imaju medicinsku namjenu su: zavodi /raznih vrsta i namjena/ stanice za transfuziju krvi stanice hitne pomoi

Ustanove epidemiolokog karaktera ine: higijenski i epidemioloki instituti zavodi i stanice za dezinfekciju i dezinsekciju

Apotekarske ustanove mogu biti: samostalne u sklopu neke zdravstvene ustanove

4.2. Osnovne karakteristike medicinskih ustanova sloenog tipa Bolnice ovi medicinski objekti najee se formiraju kao makrourbane cjeline na podruju grada ili u njegovoj okolini. Osnovna funkcija ovih objekata je da prue optimalne higijenske uvjete za lijeenje bolesnih, da svojom organizacijom lijeenja maksimalno sprijee irenje zaraznih bolesti i infekcija, struno pomau u lijeenju svih vrsta oboljenja, omogue sprovodjenje praktine nastave i osiguraju strunu i naunu aktivnost. Specijalne bolnice ovi objekti vrlo esto se javljaju i pojedinano na gradskoj teritoriji ili njegovoj iroj zoni, u vidu mikrourbanih lokacija. U njima se obavlja medicinska aktivnost lijeenja samo jedne bolesti.

Klinike bolnice ova vrsta bolnikih objekata nalazi se u sklopu medicinskih fakulteta i slui u svrhe provodjenja praktinog rada i izuavanja, naroito specifinih i rijetkih sluajeva oboljenja. Klinike

23


Makrourbane

bolnice, osim stacionanog lijeenja na raznim odjeljenjima, posjeduje i ustanove za razvoj naunog rada iz domena medicinskih nauka. Naune institucije ine razni vidovi instituta i zavoda, kao: patoloki institut anatomski institut rendgenoloki institut bakterioloki institut institut za rano otkrivanje raka itd.

shema klinikog centra sa kampusom i klinikama

4.3. Istorijski razvoj bolnikih objekata Ova nauka je bila poznata u starom Egiptu i Grkoj. Objekti su se zvali eskulapije i vrili su uloge bolnice. U doba ranog i srednjeg 24


Makrourbane

kranstva, dunost ljekara obavljalo je sveenstvo, a objekti su se zvali hosticiumi hospitali, to se i danas zadralo u nekim jezicima. Sveenici su ovu dunost obavljali na dobrotvornoj bazi. Iz tog perioda poznati su i objekti za karantenu lazareti, radi pojave estih epodemija i zaraza smrtonosnih oboljenja /kuga, kolera, i sl./. U doba slobodnih gradova javljaju se i pretee dananjih bolnikih objekata i institucija. Razvoj nauke u XVIII st. i njena primjena u medicini, doprinijela je i stvaranju novog tipa bolnikih ustanova, kakve mi danas poznajemo.

4.4. Lokacije zdravstvenih ustanova Na povrinama gradova ovi objekti zauzimaju znatne povrine, naroito u veim mjestima, koji predstavljaju centre gravitacije podruja. Ranija shvatanja planera, te naini lijeenja i shvatanja ljudi u vezi sa medicinskim djelatnostima, uslovljavale su lokacije za medicinske objekte, a naroito stacionane, na vangradskim povrinama. Ovo je bilo obrazlagano potrebama oboljelog za mirom i istim zrakom, te jednom vrstom izolacije od gradske buke i vreve. Opravdanja za ovakva opredjeljenja lokacija bolnikih objekata traena su i u tehnologiji ispitivanja oboljenja, dugotrajnim dijagnosticiranjem bolesti, a to je zahtijevalo i dugotrajna leanja. Dananja shvatanja u vezi sa lokacijom bolnikih objekata znaajno su se izmijenila. Ovo je u prvo redu uvjetovano promjenama u tehnolokom sistemu dijagnosticiranja i lijeenja bolesnika, kao i odnosom prema oboljelom. Danas se dijagnoze zasnivaju na tehnikim aparatima koji se u tu svrhu upotrebljavaju, a to se uglavnom moe zahvaliti razvoju elektronike, tehnologije i biologije. Dijagnosticiranje je postalo krae i efikasnije, vrlo esto ambulantno sa medikamentima i bez obaveznog leanja. Smatra se da due izdvajanje oboljelog iz normalnih uslova sredine pogorava psihiko stanje, a time i ukupno zdravstveno stanje oboljelog, to je jo jedan razlog za drugaiji koncept bolnikih objekata i njihovo vraanje unutar gradske teritorije. Tehnika dostignua gradjevinarstva u tome uveliko pomau. Naime, danas postoje mogunosti svih vrsta izolacije, kako od buke, tako i od drugih nepoeljnih vanjskih efekata vezanih za aerozagadjenje i sve ostale klimatske nepogode. Stvaranje posebne mikroklime unutar objekta vie nije nikakva tajna. Svi gore navedeni podaci govore da lociranje bolnikih objekata i kompleksa na gradskim terenima, gdje je to mogue, danas su poeljni. Ovo ima i drugi vid pozitivnosti. Bolesnik koji se ambulantno lijei, moe da svoje pretrage i lijeenja obavi u vrijeme radnog vremena, a ona koji ipak mora leati, nije izdvojen od ivota grada, to je, po dananjim saznanjima, od posebnog znaaja za psihiko stanje bolesnog. 25


Makrourbane

Osnovni uvjet koje se danas postavlja kod izbora lokacije, bilo za bolniki kompleks /makrourbani centar/, bilo za pojedinanu lokaciju drugih medicinskih ustanova, je dobra saobraajna veza, radi to efikasnijeg komuniciranja, kako sa gradskom saobraajnom mreom, tako i sa vangradskom. Za izbor lokacije za bolnike objekte, postavljaju se odredjeni uvjeti. I pored tehnikih dostignnua i tehnolokih gradjevnih mogunosti, jo uvijek se itav niz objekata izvodi na klasian nain, to pretpostavlja odredjene prirodne uvjete /osunanje, dobro provjetravanje podruja, suho zemljite, dobru nosivost terena/, stvorene uvjete /potrebno prisustvo infrastrukturnih sistema, a naroito dobra saobraajna mrea/, te tehnika dostignua gradjevinarstva /ovi objekti esto imaju posebne zahtjeve izgradnje, konstrukcije, tehnike opreme i sl./. 4.5. Veliina terena i oblik kompleksa Veliina terena, koje se namjenjuje za zdravstvene objekte su vrlo esto veoma znaajne. Naravno, sve ovisi o karakteru zdravstvenog objekta i nivou usluga koje prua. Ponekad su to samo pojedinane lokacije, a ponekad kompleksi organizirani po principu zatvorenih makrourbanih cjelina. Kod stacionanih objekata, u planerskoj praksi je uobiajeno da se kao mjera veliine kompleksa uzima potrebna povrina po jednom bolesnikom leaju. Ove veliine se kreu od 500 1000 m2 , zavisno od kapaciteta bolnikog objekta. Sa poveanjem broja leaja bolnice, opada odgovarajua povrina kompleksa. To znai da su male bolnice neekonomine u tom pogledu. Za optimalne veliine bolnica, uzima se broj od 300 600 kreveta. Kod klinikih bolnica se dozvoljava i do 1 000 1 200 kreveta. Broj kreveta odredjuje kvalitet opreme same bolnice odredjenim uredjajima /medicinske opreme/. Sigurno je da su bolniki objekti sa odredjenim kapacitetima leaja tek sposobni i efikasni za opreme skupim aparatima. Tako se kategoriziraju bolnice i to: I kategorija: bolnice sa 330 600 kreveta II kategorija: bolnice sa 200 350 kreveta III kategorija: bolnice sa 50 200 kreveta

Takodjer se smatra da su nepoeljne bolnice veih kapaciteta od cca 800 leaja, sa izuzetkom klinikih centara, kao to su neekonomine i one ispod 300 leaja. Ovaj optimalan broj od 300 800 leaja obrazlae se upravo mogunou potpunije tehnike opreme, bolje organizacije i tehnologije lijeenja, te ekonominou i efikasnou organizacije prostora. 26


Makrourbane

Ovakav stav dovodi do odumiranja malih bolnica i specijaliziranih bolnica. Naroito u poslednje vrijeme raste i pojava dijagnostikih centara, to je povezano sa promjenom u strukturi i tehnologiji lijeenja, pojavi drugih vidova oboljenja, dijagnosticiranju bolesti putem tehnikih pomagala /laboratorije i aparati za snimanje/, te pomaku i promjeni granice smtrnosti. Obzirom na tehnoloke procese u bolnikim objektima i kompleksima, optimalni oblici parcela namijenjenih za organizaciju ovih makrourbanih cjelina su pravougaoni i to u odnosu 5 : 3. Medjutim, teko je oekivati da se ovakav uvjet moe zadovoljiti kada su u pitanju lokaliteti u okviru gradske ue gradjevne zone.

4.6. Naini koncipiranja bolnikih makrourbanih cjelina. Prirodni i stvoreni uvjeti kod izbora lokacije. Saobraaj kao element izbora lokacije i saobraaj unutar kompleksa. Postoje dva osnovna prostorna koncepta kod organiizacije bolnikih makrourbanih centara. Od prostornog koncepta zavise i tehnoloka rjeenja. Jedan se sastoji u maksimalnoj koncentraciji bolnikih objekata i nekih prateih funkcija bolnice, dok se drugi zasniva na decentalizaciji ili paviljonskom sistemu organizacije bolnikih odjeljenja. Naime, vie mikrojedinica grupisanih paviljonski ine sistem bolnice decentralizovanog tipa, dok jedinice grupirane po svim pogonima ine centralizovani blokovski sistem. Osnovne sadraje bolnice i bolnikog kompleksa predstavljaju: odjeljenja paviljoni /bolniki objekti jedinice/ administrativni objekti i uprava bolnice ekonomija bolnice stambeni objekti bolnikog osoblja /uglavnom medicinskog/ servisi bolnice

Najee grupe zasebnih objekata ine sadraji: zarazna odjeljenja /bolnike jedinice/ djeja odjeljenja /bolnike jedinice/ grupe instituta /pojedinano ili kao blok sistem/ grupa tehniko ekonomskog pogona

Objekti i odjeljenja moraju medjusobno funkcionalno korespondirati. Kod paviljonskog sistema organizacije bolnikog kompleksa, moe da se 27


Makrourbane

vidi totalna decentralizacija svih funkcija na kompleksu, a moe da dodje i do djelominog saimanja odredjenih funkcija. To zavisi od veliine i oblika parcele, te uea funkcija i kapaciteta same bolnice. Ono to je osnovna karakteristika ovog koncepta, po emu on i nosi naziv paviljonski, je posebna paviljonska izgradnja svakog odjeljenja bolnice, u vidu bolnikih objekata odvojenih prema specijalnostima lijeenja. /traumatologija, zarazne bolesti, tuberkulozna odjeljenja.../ Funkcije koje su inae pratee u krugu bolnikog centra, ne moraju biti odvojene po posebnim objektima. Interni saobraaj igra kod ovog sistema prostorne koncepcije znaajnu ulogu.

primjer paviljonske izgradnje

Kod blokovskog sistema ili sistema po tipu centralizacije svih ili gotovo svih funkcija dolazi do jednog ili eventualno dva do tri objekta. Ono to je posebno karakteristino su koncentracije upravo bolnikih odjeljenja jedinica. esto se uz ovu grupu funkcija u isti objekat smjetaju funkcije administracije i ekonomije. Kao posebna zgrada ili zgrade javljaju se mrtvanice i ekonomske zgrade, ponekad i zarazna odjeljenja. 28


Makrourbane

Kako jedan tako i drugi sistem imaju svojih pozitivnih i negativnih osobina. Sigurno da velike koncentracije bolesnika nisu prihvatljive u okviru jednog objekta, i to iz vie razloga buka, u nekim okolnostima panika, lake irenje zaraze... Paviljonski sistem, u odnosu na blokovski, prua vie mogunosti u organizaciji unutarnjih prostora, postizanju boljih orjentacija, nema potreba za koncentracijama, pa prema tome, ni velikim spratnostima. U sluaju potrebe izolacije, radi pojava epidemija i zaraza, lako se iskljuuje iz bolnikog kruga itd.

primjer blokovske izgradnje

Sa druge strane, ekonominost blokovskog sistema je vieznana, kako sa aspekta utede gradskih povrina, tako i dodatnih kretanja, od objekta do objekta, bolje funkcionalne organizacije za potrebe kontaktiranja medju odjeljenjima, mogunost daleko lakih i kraih veza, veze su unutranje, to je daleko efikasnije za sluaj loeg vremena, gradjevno objekat je daleko ekonominiji, i ako blokovski sistem ne iskljuuje izgradnju po tipu razradjenog objekta. Takodjer, veoma je znaajno i to da blokovski sitem prua daleko bolje koritenje nekih medicinskih usluga i slubi, one mogu biti zajednike, za vie jedinica 29


Makrourbane

/sluba rentgena, operacione dvorane, razne laboratorije, neki servisi i ekonomija i sl./, a to znaajno utie na ekonominije poslovanje bolnikih odjeljenja, kao i efikasniju organizaciju tehnolokih procesa. I jedan i drugi vid koncepta direktno su prejudicirani raspoloivim lokalitetima na gradskim povrinama, kao i klimatskim uvjetima i ekonomskim mogunostima. U skuenim gradskim uvjetima sigurno je da su izgradnje po tipu blokova daleko prihvatljivije od paviljonskog sistema. U odredjenim klimatskim uvjetima ili potrebi gradnje jako velikih bolnica, prihvatljivi su paviljonski sistemi. Medjutim, bez obzira na da li se radi o jednom ili drugom sistemu i pored dananjih tehnikih i tehnolokih mogunosti gradjevinarstva, jo uvijek prirodne okolnosti, kao i stvoreni uvjeti, utjeu znaajno na izbor lokacije. Klimatski uvjeti se znaajno potuju, to znai vodi se briga o osunanju, provjetrenosti podruja, pojavama magle, jakih vjetrova i sl. Odlike terena mogu znaajno poskupiti gradnju ovakvih objekata, to znai da se nastoji graditi na odredjenim terenima, bez visokih podzemnih voda, na stabilnim terenima, terenima dobre nosivosti. Konstrukcije moraju biti paljivo odabrane u zonama izraenih seizmikih pokreta. Od klimatskih osobenosti /osunanja i vjetrenja/, esto zavise koncepti bolnikih traktova, koji mogu biti dvotraktni ili trotraktni. Traktove sainjavaju odredjeni sadraji organizirani oko unutranjih, pjeakih komunikacija hodnika. U sluaju orjentacije osnovnih traktova bolnice sjever jug, odjeljenja se organizuju po tipu trotraktnog sistema, to znai da su bolnike sobe orjentirane istok zapad, sa duplim hodnikom, u ijoj sredini se smjetaju servisni pogoni. U sluaju orjentacije bolnike jedinice istok zapad, radi se dvotraktni sistem ili jedan hodnik sa bolnikim sobama na jug i servisnim dijelom na sjever, direktno ozraenim. Nain orjentacije i shodno tome sistem organizacije, utjee na iskoritenje parcele, broj etaa, duine hodnika itd.

Saobraaj kao elemenat izbora lokacije Bolniki objekti, naroito stacionanog tipa, kao i razne vrste zavoda i instituta, slue odredjenim gravitacionim povrinama, koje izlaze iz domena grada. Takodjer, esti su zahtjevi hitnih intervencija, efikasnih pristupanja ovakvim objektima. Ova dva razloga su dovoljna da se kod izbora lokacije za bolniki objekat, u odnosu na gradsku saobraajnu mreu, vodi rauna da lokalitet bude efikasno povezan na osnovni gradski saobraaj, a preko njega na medjugradske i regionalne saobraajnice, kako bi komuniciranje bilo to jednostavnije i efikasnije. 30


Makrourbane

Sa druge strane, bolniki kompleks mora biti zatien od direktne saobraajne buke i zagadjenja, to znai da se moraju izbjegavati naroito optereena mjesta u saobraaju /velike raskrsnice i sl./ Veze gradskih funkcionalnih zona sa makrourbanim bolnikim kompleksima moraju biti omoguene linijama javnog gradskog saobraaja. Interni saobraaj unutar kompleksa Makrourbana cjelina, bolniki kompleks, je gotovo uvijek zatvorena i kontrolirana povrina, to znai da se u ovakve komplekse ulazi samo na odredjenim mjestima kapijama. Zavisno od veliine kompleksa, moe da se javi dva i vie ulaza. Kod bolnica do 100 kreveta najee se javljaju dvije kapije, kod bolnice do 500 kreveta tri, a kod veih i do 4 ulaza. Ulazi se klasiraju kao glavni ulaz, ulaz za mrtvanicu i prosekturu. Od organizacije kompleksa, od mjesta lokacije u odnosu na gradsku teritoriju, od vanjske saobraajne mree ovisit e mjesta ovih ulaza. Saobraaj za potrebe bolnikog kompleksa dijelimo: slubena vozila /bolnika kola, kola hitne pomoi, servisna vozila/ vozila privatnih lica zaposlenih u krugu bolnice vozila posjetilaca bolnice taxi sluba za bolniki kompleks stanica javnog prevoza

Kako je uoljivo, jedan dio saobraaja je vezan za unutranji krug bolnice, pa se povrina za njegovo stacioniranje predvidja u zavisnosti od prostornog koncepta bolnikog kruga. Kod blokovskog sistema vri se koncentracija stacionarnih vozila, a kod paviljonskog vozila se usmjeravaju prema odredjenim objektima. Za potrebe posjetilaca bolnice i taxi slubu organizira se vanjski parking, uz glavni pristup bolnici, kao i stanica javnog prevoza. Ove stacionane povrine vezane su na bolniki predtrg, sa koga se, kroz nadgledanu portirsku slubu, pristupa u bolniki krug. Unutarnji saobraaj ine motorne saobraajnice za potrebe servisa i veza medju objektima kruga, pjeake komunikacije i stacionarne povrine vozila. Saobraajno rjeenje direktno je zavisno od samog prostornog koncepta. U sluaju paviljonskog sistema, daleko je razradjeniji, a kod velikih bolnikih kompleksa, podlijee i odredjenoj klasifikaciji na saobraajnice vieg i nieg reda. Kod ovog sistema, javlja se jo jedna vrsta saobraajnica, kojeg inae kod blokovskog sistema nema, a to su posebne saobraajnice namijenjene samo komuniciranju bolnikog osoblja i bolesnika, izmedju pojedinih paviljona. Ove veze, zavisno od klimatskih uvjeta, terenskih mogunosti i ekonomske moi, mogu biti 31


Makrourbane

otvorene, zatvorene, ustakljene, radjene na etaama sa prohodnim dijelovima po terenu, u vidu mostova, tunela, kao podzemne itd. Tehniki mogu biti i na principu pokretnih traka, eskalatora, raznih liftova i sl. Posebna panja se poklanja evakuaciji umrlih iz objekta mrtvanice, tj., da se uini to diskretnije /najee podzemnim vezama/, kako za krug bolnice, tako i dalje. U tu svrhu, ulazne kapije glavnog ulaza i mrtvanice su uvijek, u odnosu jedna na drugu, sklonjene.

organizacija saobraaja unutar jednog bolnikog kompleksa

4.7. Planiranje medicinskih objekata na povrinama grada Medicinski objekti predstavljaju objekte urbanog standarda, pa su kao takvi vezani za odredjene koncentracije stanovnitva unutar odredjenih urbanih prostornih jedinica, kao to su mjesne zajednice, rejoni, gradovi i regije. Od nivoa prostornih jedinica zavisi i nivo medicinskih usluga. Tako se bolniki kompleksi, zavodi i instituti uvijek javljaju kao objekti za gravitaciono podruje regije ili grada, dok se domovi zdravlja i sl.

32


Makrourbane

ustanove organizuju na nivou rejona, a zdravstvene stanice na nivou mjesnih zajednica. Medjutim, kapaciteti i opreme medicinskih objekata nisu odredjeni samo brojem stanovnika i nivoom odredjene urbane cjeline, nego i optim ekonomskim standardom zemlje. Veliine medicinskih objekata i njihove opreme u direktnoj su vezi sa nivoom odredjene urbane cjeline, to znai da e regionalne bolnice uvijek biti ustanove vee i bolje opremljenosti od gradskih itd. Odredjeni broj medicinskih ustanova nije vezan za korisnike jedne urbane cjeline, ve iz odredjenih razloga pojava oboljenja specifinih za jedno podruje ili iz odredjenih klimatskih pogodnosti za otvaranje nekih medicinskih ustanova, javljaju se kako objekti ireg znaaja sa dometom gravitacije za vee podruje. U ovakve objekte spadaju specijalne bolnice, kao grudobolne, nikotine, duevne i sl. Njihove lokacije esto su vezane za klimatke pogodnosti, manje naseljena mjesta i podruja sa estim pojavama dotinih oboljenja. Druga vrsta medicinskih objekata, za koju smo rekli da je uvjetovana odredjenim prirodnim odlikama podruja, nije izrazito bolnikog karaktera i slui vie u svrhe rehabilitacije i podizanja opeg zdravstvenog stanja bolesnika. U ove objekte spadaju razne toplice, klimatske banje, kiseljaci, ljekovita vrela, talasoterapijski centri, sumporna vrela i dr. Ova prirodna, ljekovita izvorita i klimatske odlike pojedinih podruja jo iz doba prije nove ere, stvorila su poseban tip naselja, ija je osnovna funkcija i izvor egzistiranja bazirani na ovim prirodnim resursima. Osnovne karakteristike ovih naselja su izrazita uea zelenih uredjenih rekreativnih povrina i parkova koji ine sastavni dio sistema lijeenja i rehabilitacije oboljelih.

Medicinski objekti, medjutim, ne predstavljaju tipine bolnike objekte, ve zavisno od uloge koju obavljaju i tehnologije lijeenja, slue kao stacionani objekti unutar kojih se pod medicinskim nadzorom obavljaju lijenike kure /topli bazeni za kupanje, fizike terapije u bazenima sa razliitim ljekovitim kupkama, pijenje ljekovitih voda pod nadzorom i sl./. Banjsko klimatska mjesta, obzirom da imaju zahtjeve za velikim ueem zelenih uredjenih povrina, ugodnih ambijenata sa niskom izgradnjom, potrebom za poveanim brojem ugostiteljskih i zabavno 33


Makrourbane

rekreativnih objekata, predstavljaju relativno skupa mala naselja, ali prijatna za boravak. Danas se ovakva naselja pokuavaju iskoristiti i u svrhe turistike privrede, jer su pogodna za relaksacije i odmor, a posjeduju i itav niz potrebnih funkcija, naroito kada su u pitanju toplice ili banjsko klimatska mjesta sa veim umskim kompleksima u okolini naselja. Smatra se da bi prisustvo zdravih posjetilaca /turista/ doprinijelo i boljoj psihikoj rehabilitaciji bolesnih, to je sigurno znaajno sa medicinskog stanovita, a takodjer i ivljoj atmosferi ovih naselja.

Terme ate

5. Groblja i memorijalni kompleksi 5.1. Uvod Groblja i memorijalni kompleksi spadaju, uglavnom, u makrourbane cjeline zatvorenog tipa. Izuzetak ine manji memorijalni kompleksi, skulptorski oblikovani. 34


Makrourbane

Gradska aktivna groblja spadaju u komunalne objekte. Prema osnovnom prostornom i oblikovnom konceptu, gradska groblja dijelimo na: geometrijska groblja pejzana groblja

Za geometrijska groblja se jo esto kae da su arhitektonska, a pejzana imaju ponekad i umski karakter, to zavisi od prirodnih odlika parcele izabrane za gradsko groblje. Osnovna uloga komunalnog groblja je sahranjivanje mrtvih. Ova groblja su aktivna kroz dui vremenski period i najee se predvidjaju za planske periode od 100 godina, uz mogunost prepakovanja. Oblikovno, komunalna groblja nisu zavrene cjeline i izgradjuju se tokom vremena. Ovo se naroito odnosi na grobna polja i grobnice, iji su autori porodice umrlih i klesari, koji uestvuju u izradi oznaka. U projektnim programima i projektnim dokumentacijama, samo odredjeni prostori se arhitektonski zavravaju kao cjeline. To su one funkcije groblja koje moraju postojati od poetka njegove upotrebe, kao to su prostor, ulazne partije, saobraajne povrine, jedan dio hortikulturnih ukrasnih povrina uz znaajne komunikacije groblja, dok se sve ostalo izgradjuje i formira tokom aktivnog vremena njegove upotrebe. injenica da se groblje kao povrina koristi kroz dui vremenski period, namee potrebu paljivog odabira lokacije iz vie razloga: - planirani razvoj grada i njegove potrebe za proirenjem - sama veliina parcele i mogunost njenog proirenja bez veih zahvata i rekonstrukcija - potrebna sklonjenost tj., udaljenost od gradskih stambenih povrina iz psiholokih razloga

to se tie memorijalnih kompleksa, njihov se karakter sutinski razlikuje od karaktera groblja. Oni se podiu kao gotove, zavrene cjeline, a u svrhu da se oznae istorijska mjesta znaajnih bitaka, mjesta iz revolucije, mjesta poginulih rodoljuba, mjesta bilo kakvih katastrofa /rata, prirodnih razaranja itd./. Izbor lokacije moe biti vezan za konkretno mjesto dogadjaja, kao i neko ekskluzivno mjesto u gradu. Kada se lokacija memorijala vee za konkretno mjesto dogadjaja, onda su to esto vangradska podruja /vezano za bitke, pokolje, stradanja/.

35


Makrourbane

Od mjesta lokaliteta zavisi i nain oblikovanja, pa tako i ovi kompleksi mogu biti vie arhitektonsko skulpturalni /lokaliteti u gradu/ ili pejzani i ume parkovi, ako su na vangradskim povrinama. Zavisno od dogadjaja za koji se vee memorijal, javljaju se i pratee funkcije, kao istorijski muzej, univerzalne dvorane za istorijski as, izlobeni prostori i itav niz drugih sadraja neophodnih za funkcioniranje kompleksa /smjetajni kapaciteti, ugostiteljstvo i drugo, ako je lokalitet udaljen od naselja/. Druga osobenost ovih kompleksa, koji ih znaajno razlikuju od komunalnih groblja je ta, da se mjesta javljaju ponekad i bez grobnica i kosturnica ili sa zajednikim mjestom ukopa ostataka poginulih, dok se za pojedince javljaju samo obiljeja ili ak bez njih. Memorijali se podiu i kao sjeanje na dogadjaj u kome su masovno ginuli ljudi, pa se posveuje bezimenom uesniku stravinih dogadjaja /prirodne katasrofe, masovni pokolji.../. 5.2. Veliina grobljanskih i memorijalnih kompleksa Veliina lokaliteta za komunalna groblja zavisi od nekoliko parametara i karakteristika mjesta: broj stanovnika grada, a za planski period odnos konfesionalnih grupa stupnju mortaliteta stanovnitva predvidjenog prekopavanja

Porast stanovnika grada u planskom periodu i stupnja mortaliteta gradjana, vezan je za socijalnu strukturu, ekonomske mogunosti grada, kao i njegove specifinosti, vezano za zdravstveno stanje stanovnitva /prosjean ivotni vijek, smrtnost djece i sl./. Na veliinu parcele utjee i nain prostorne organizacije i oblikovanja groblja, kao cjeline. Kod tzv.geometrijskih groblja ili arhitektonskih groblja, gdje se organizacija prostora strogo funkcionalno oblikuje, prostor se najvie tedi. Naime, geometrijske forme dozvoljavaju dobru organizaciju prostora. Za ovaj tip groblja rauna se da je po jednom grobnom mjestu dovoljno 4 m2 povrine. U ovu povrinu su uraunate sve vrste komunikacije groblja. Kod pejzanih ili parkovskih groblja, a naroito umskih, povrine su drastino vee. Ovome doprinose velike zelene povrine, koje uestvuju u oblikovanju pejzanih i parkovskih groblja, radi ega su i dobila takav naziv. Potrebne povrine po jednom grobnom mjestu /polju/ raunaju se do 10 m2, a kod umskih, daleko vee.

36


Makrourbane

Veliine lokaliteta za memorijalne komplekse zavise od: izbora lokacije /grad kao mjesto obiljeja ili mjesto dogadjaja/ dimenzije dogadjaja koji se obiljeava funkcije memorijala naina oblikovanja /arhitektonsko skulpturalno ili pejzano parkovsko /

5.3. Lokacija groblja i memorijalnog kompleksa Komunalno groblje Lokacija za komunalno groblje treba da bude udaljena od naselja min. 500 m. Zemljite koje se bira treba da otsjedno i po mogunosti rastesito, sa niskom podzemnom vodom. Ne smije biti klizita, a padovi terena moraju biti prihvatljivi, da se moe organizirati kretanje kroz groblje, bez veih potekoa. Takodjer, treba paziti da nema bunara i tekuih voda, u koje se slijevaju vode groblja. Sa aspekta prostorne organizacije grada, da ne smeta irenju grada, da ima prostora za vlastito irenje, da mu se u blizini ne nalaze stambene zone i da ima ili da se mogu ostvariti dobre saobraajne veze sa gradom. Postojanje vegetacije na kompleksu je poeljno. Memorijalni kompleks Izbor lokacije za memorijalni kompleks, u veem broju sluajeva, odredjen je mjestom dogadjaja, za koji se memorijal i podie. Rjedje, lokacija ne mora biti vezana za mjesto dogadjaja. Izbor se onda vri u odnosu na sadraj budueg memorijala i njegovu funkciju u prostoru grada. Lokalitet je najee istaknuto, reprezentativno mjesto, dobro pristupano ili eventualno mjesto sa posebnim prirodnim ljepotama. Iznimno, memorijali se javljaju u vidu utilitarnih objekata, najee kao kole, bolnice, biblioteke, domovi kulture i sl. U ovim sluajevima, lokalitet je vezan za urbanistike elemente ovih objekata. 5.4. Sadraj groblja i memorijalnih kompleksa Grobljanski kompleksi Osnovne grupacije ovih makrourbanih cjelina su slijedee: ulazna partija ulazni trg ceremonijalni trg sa objektom /kapele/ grobna polja 37


Makrourbane

-

ekonomija kompleksa

Ulazna partija ulazni trg U okviru ovog prostora, nalaze se slijedee povrine i objekti: objekti uprave groblja /kancelarije sa prateim povrinama za potrebe pdravanja groblja, organizacija pogreba, kupovina parcele itd./ objekti trgovine u koje spadaju prodaja i izrada vijenaca, buketa cvijea, svijea, eventualno narudbe ili izrade nadgrobnih spomenika klesarski radovi, izrade ili narudbe lijesova i drugih potreptina u ove svrhe povrine namijenjene saobraaju su podijeljene na pjeaki trg, povrine za parkiranje privatnih vozila, autobusa i taxi-ja, kao i stanice javnog gradskog prevoza, sa nadstrenicama i objektom za kupovinu karata mogu se nai i manji ugostiteljski objekti

-

-

Ceremonijalni trg U okviru ove povrine, treba predvidjeti slijedee sadraje: povrina ceremonijalnog trga, sa ukrasnim elementima /skulpture, voda, hortikulturni elementi, ukrasna stepenita/ kapele za izlaganje mrtvih /onoliko kapela, koliko se predvidja konfesija za sahranu kod manjih groblja mogu posluiti univerzalni prostori za izlaganje, ali se onda prostorije za rekvizite odvajaju po konfesijama/ uz kapele se moraju predvidjeti pratei pogoni za: pripremu umrlog, prosekturu /ukoliko se to ne obavlja u krugu bolnice/, friidere za mrtvace, prostorija za obitelj i rodjake umrlog, prostorija za osoblje koje obavlja obredne ceremonije /pranje, oblaenje i sl./, ostave za rekvizite pojedinih konfesija, ljekarsku sobu, toalete i sl.

-

Grobna polja Grobna polja se sastoje iz odredjenih prostornih cjelina, namijenjenih za predvidjeni broj konfesija. Ove prostorne cjeline se dijele na povrine grobnica, povrine grobova i kolumbarij, ukoliko se predvidja krematorij. U okviru groblja, predvidja se mjesto /zajedniko za sve konfesije/, na kome se sahranjuju tzv.zasluni gradjani mjesta. 38


Makrourbane

Ekonomija groblja Ekonomiju groblja sainjavaju povrine namijenjene za uzgoj cvijea i drugih nasada za potrebe kako uredjenja i hortikulture odravanja groblja, tako i za potrebe izrade vijenaca i buketa. Na ovoj povrini mogu se nai i servisi potrebni za odravanje groblja /ienje i sl./, kao i radionice za izradu nadgobnih spomenika, vijenaca, svijea, sanduka i druge opreme.

prikaz jednog grobljanskog kompleksa

Memorijalni kompleksi Sadraj ovih komleksa zavisan je od svrhe i namjene u koju se memorijalni centar podie, kao i od mjesta na kome se podie. Centralni objekat komleksa je sami memorijal, koji moe biti skulpturalno rijeen i u tu svrhu radjen /Mostarsko partizansko groblje/, a moe biti i zateeni objekat, koji se u tu svrhu opremi, uredjuje /saralni objekat jevrejskog groblja u Pragu, autrougarska tvrdjava na Vracama, gdje su stradali gradjani Sarajeva i sl./. 39


Makrourbane

Ostale sadraje, zavisno od potreba ili mogunosti, te lokaliteta mogu initi: muzeji vezani za taj dogadjaj, univerzalne dvorane ili vanjski prostorim uredjeni za odravanje asa istorije i evokacije na minule dogadjaje, vezane za lokalitet, grobnice i kosturnice zajednike ili pojedinana mjesta, ukoliko nisu radjeni u sklopu osnovnog obiljeja memorijala /centralni objekat/, hortikulturne, ukrasne povrine memorijala, ugostiteljski objekti, ukoliko se obiljeje nalazi udaljeno od naseljenog mjesta, kao i smjetajni kapaciteti i pratee povrine /ovi se objekti funkcionalno i prostorno odvajaju od memorijala na odredjenoj udaljenosti/. Ove povrine i komplekse, kao i grobljanske, prate potrebne saobraajne povrine, na pristupu memorijalu.

memorijalni kompleks Zrtava holokausta u Berlinu

5.5. Funkcionalna i oblikovna organizacija ovih kompleksa Osnovne funkcionalne zone grobljanskih kompleksa predstavljaju: ulazna partija sa trgom i sadrajima na njemu centralni prostor groblja prostor za ceremonije i komemoracije sa kapelama

40


Makrourbane

-

grobna polja ekomija groblja

Ulazna partija ili pristupni trg treba da je u kontaktnoj zoni sa pristupnom saobraajnicom, te ostalim saobraajnim povrinama, kao parkinzima za osobna vozila, taxi slubom, kao i stanicom javnog gradskog prevoza. Kod formiranja ovih povrina, treba obratiti panju da se pjeak to manje izlae opasnosti kontakta sa povrinama saobraaja, obzirom na posebnu stanje i psihiko optereenje izazvano atmosferom groblja. Bilo kakvo mijeanje pjeakih kretanja i motornih vozila se iskljuuje. Pristupna komunikacija bi trebala da se radi kao odvojak od javnog puta, ime se smanjuje frekvencija na njoj. Odvojak, tzv. servisna cesta za dovoz umrlog do kapela, kao i servisne ceste za ekonomiju groblja, radi se sklonjeno od ulazne partije. Ove dvije funkcije moe preuzeti jedna saobraajnica. esto se jednim dijelom izvodi i ukopana, jer se povrine za pripremu mrtvaca mogu smjetati u suterenu objekta sa kapelama. Sam ulaz u groblje se tretira ukrasno, to znai da ulazna kapija sa ogradom predstavlja oblikovni elemenat groblja. Kod pejzanih i umskih groblja, mogu se i hortikulturno obraditi /ive ograde/. Centralni prostor ili prostor za ceremonije moe predstavljati centralno mjesto groblja. Zavisi od koncepta arhitekte, kod rjeavanja ovog problema, od prirodnih odlika terena /pad, konfiguracija/, od lokacije i pristupnog puta itd. Centralni trg prostor radi se za najei oekivani posjet prosjenog pogreba. Ovo je glavni prostor, pa se kao takav i dekorativno obradjuje, sa posebnim pietetom, te odnosom prema umrlima i smrti uope. Glavni objekat je u neposrednom kontaktu ove povrine i sa njim ini cjelinu. Oblikovno, objekat moe biti onoliko apstraktan, koliko to funkcija i mogunosti za izraavanjem arhitekte dozvoljava. Upotreba materijala takodjer je neograniena. Sam trg se obradjuje likovno i hortikulturalno /skulpture, fontane, ukrasno bilje, poploanje/. Denivelacije na trgu nisu uputne, ponovo iz psiholokih razloga, kao ni stepenita. Preporuuju se rampe, i to relativno blage, ukoliko to potrebe pada terena zahtijevaju. U odnosu na grobna polja, centralni objekat i trg treba da bude ravnopravno postavljen. Grobna polja predstavljaju parcele svih konfesija, kao i ateista i zaslunih gradjana. Za zaslune gradjane mogu se predvidjeti posebne povrine aleje ili pristupni dijelovi od ulaza do glavnog trga, ime se ove povrine istiu i izdvajaju od ostalih. esto one predstavljaju jedinstvenu oblikovnu povrinu, gdje su grobnice ili grobovi elementi zajednike kompozicije. 41


Makrourbane

Ostala grobna polja, namijenjena raznim konfesijama, podlijeu zahtjevima svake od njih za nain pokapanja /orjentacija, izrada obiljeja .../. Sam izbor mjesta za pojedina polja treba da je sa priblino istim osobinama terena, kao i odnosom na ukupnu povrinu i njegove funkcije /ulaz, centralni trg i dr./. Svako grobno polje treba da je oivieno jain grobljanskim komunikacijama, koje predstavljaju osnovnu kimu kretanja kroz kompleks i kod veih groblja dozvoljavaju i motorno kretanje ili neka specifina vozila /mrtvaka kola, konjsku vuu, lafet i sl./. U okviru svakog grobnog polja, nalazi se itav niz manjih saobraajnica, kojima se stie do grupacije grobova ili grobnica, to zavisi od samog koncepta uredjenja. Izmedju grobova i grobnica nalaze se manje pristupne staze, radi dolaska srodnika, odravanja groblja i sl. Obrada saobraajnica na groblju esto je asfaltna /naroito osnovni saobraaj/, medjutim, mogu se upotrijebiti i drugi materijali /spremaks, poploanja, makadam, poljunanje i drugo/, s napomenom da im podloga mora pruiti lako i bezbjedno kretanje. Na odredjenim mejstima grobljanskog polja, mogu se predvidjeti mjesta za vodu esme, koje mogu imati i likovni karakter obrade, klupe za odmor, hortikulturni i skulpturni ukrasi i dr. Samo javno ozelenjavanje najee se provodi uz osnovne saobraajnice i na odredjenim mjestima, kao grupacije. Grobnice se najee mijeaju sa grobovima, jer imaju drugi sistem pokopavanja i zahtijevaju vee povrine. Najprihvatljivije ih je predvidjati uz obodne povrine, kako groblja u cjelini, tako i za pojedince konfesije grobnih polja. Ekonomija groblja smjeta se, u odnosu na groblje, tako da je sklonjena od pogleda, da ne naruava opi dojam organizacije, da ne naruava mir groblja /razni servisi, kao klesarski, izrade kovega i sl.stvaraju odredjenu buku/. Najee ekonomije imaju odredjen poseban ulaz sa sporedne saobraajnice i odvojene su zelenim tamponom i ivom ogradom od groblja. Kod izrazito velikih groblja, postoji i javni saobraaj na groblju, kao i odvojene povrine za ceremonijal, a prema konfesijama /katolika kapela, pravoslavna kapela, ateistika kapela.../. Mogu imati i vie ulaza, sa odvojenim trgovima. Osnovne razlike u konceptima /oblikovne i organizacione/ groblja sastoje se u tome da su tzv.geometrijska groblja vie arhitektonska, gradjena sa vie elemenata skulpture /najei primjeri mediteranskih groblja romanskog porijekla/, dok su pejzana i umska groblja bogata 42


Makrourbane

hortikulturnim elementima i povrinama, parkovskim rjeenjima, slobodnim tretmanom saobraaja, bez odredjenim shemama kretanja /naroito kod umskih groblja, kada se ovi elementi gube/. Druga drastina razlika, koja kod ova dva koncepta igra vanu ulogu, je upotreba terena po jednom grobnom mjestu i grobnici. Geometrijska groblja, koja su maksimalno prostorno organizirana, tede prostor. Pravilan raspored grobova i grobnica doprinosi utedi u komunikacijama, kao i minimanoj pojavi neiskoritenog zemljita. Naime, kod pejzanih groblja i umskih groblja, slobodan nain organizacije, grupiranje grobova u manje skupine i stvaranje slobodnih zelenih povrina nepravilnog oblika, zahtijeva daleko vee uee kako saobraajnica, tako i ukupnih povrina grobnih polja u odnosu na broj ukopanih. Najee se ove razlike kreu i do 2,5 puta veim povrinama po jednom grobu za pjezana groblja. Koncepti groblja zavise, najee, od terena koji se predvidja za gradnju, kao i od istorijskih faktora, kulta smrti, ope kulture, vjerskih obiaja, a na kraju, ekonomskih mogunosti.

shema jednog grobljanskog kompleksa, sa saobraajnicama i sadrajima

6. Saobraajni trgovi i saobraajni terminali na povrinama grada Uvod

43


Makrourbane

Saobraaj smatramo urbanom infrastrukturom, tj., jednim od faktora koji ju ine. Saobraaj ili saobraajni sistem moemo podijeliti na nekoliko vrsta, a to su: - suhozemni - vazduni - vodeni U okviru svake od navedenih taaka, nalazimo objekte i mree, koji ine kompletan sistem. U objektima se obavljaju odredjeni procesi i transformacije, a mree su medij preko kojeg se odvija prenos materije, energije i informacija. Saobraajna infrastruktura, po svom obimu i nivou opsluavanja, dijeli se na naseljsku, gradsku /urbanu/, regionalnu, makro i mikro. Regionalna opsluuje nivo regije ili nacionalne teritorije. Naseljska se dijeli na: primarna vezuje grad u cjelini sekundarna vezuje dio grada tercijarna vezuje pojedini objekat

Naseljska infrastruktura obuhvata i veliki broj objekata, te specifinih gradskih elemenata, kao to su: eljeznike stanice medjugradske autobuske stanice aerodromske objekte luke objekte saobraajne terminale

Na nivou mikro gradskog prostora, u okviru javnih povrina, podrazumijevaju se razliiti elementi opreme, kompozicije, te razliita ininjersko tehnika rjeenja: stepenita, rampe, denivelacije plonici, karpe, ograde, kapije sve do urbane opreme i mobilijara

Zakljuak je da urbana infrastruktura na izvjestan nain neposredno ili posredno ukljuuje veinu urbanomorfnih elemenata grada: saobraajna mrea izraava se planimetrija grada, gradski plan, matrica

44


Makrourbane

-

objekti sistema, znaajni arhitektonski objekti stanice, aerodromi... gradski trgovi i ostale javne povrine urbana oprema u gradskim prostorima

Urbani transport podrava mobilnost ljudi i roba u gradovima. Medjutim, problemi urbane mobilnosti rastu proporcionalno sa urbanizacijom. Gradovi postaju sve vei, te se, ako nastavi rasti jednakim intenzitetom, do 2050.g.oekuje da 6,3 milijarde ljudi ivi u gradovima. Urbani transport /saobraaj/ organizovan je u tri osnovne kategorije: kolektivni individualni transport roba

mogue sheme urbanih kretanja

Glavne komponente prostornog uticaja urbanog transporta se ogledaju u: pjeake povrine 45


Makrourbane

-

kolovoz i prostori za parkiranje biciklistike povrine javni prevoz saobraajni terminali

Ono to nas u ovom poglavlju posebno interesuje, kao makrourbana cjelina, jesu saobraajni trgovi i terminali.

46


Makrourbane

Sa aspekta saobraaja, trgove moemo podijeliti na saobraajne za motorna vozila, na isto pjeake i mjeovite saobraajne trgove. 6.1. Saobraajni trgovi Saobraajni trgovi za motorna vozila postavljaju se ispred svih vrsta stanica, pristanita, raskrsnica na kojima se sijee vei broj saobraajnih pravaca, zatim, ispred odredjeniih gradskih objekata javne namjene, koji u odredjena vremena okupljaju vei broj posjetilaca, kao to su recimo fiskulturna borilita i sl. Osnovni sadraj saobraajnog trga, svakako su saobraajne povrine bilo protonog saobraaja /saobraajne trake/, bilo povrine za stacioniranje vozila, koje imaju za cilj neki od objekata na trgu, stajalita za javni gradski prevoz /autobusi, tramvaji, trolejbusi, silazi za metro i sl./. Ovakvi trgovi, koji su vezani za veliki broj pjeakih kretanja, osim povrina za motorni saobraaj, moraju obezbijediti i sigurne prelaske pjeaka na trg, to se danas najee postie deniveliranim povrinama /podvozi, nadvozi i sl./, a samo centralna zona se uredjuje kao pjeaka. Zavisno od svrhe u koju se grade ovakvi trgovi, mogu imati i druge vrste sadraja, to naravno najee zavisi od njihove veliine i funkcije.

47


Makrourbane

Sadraji koji se najee javljaju na sredinjim povrinama trga su skverne zelene povrine, razni reklamni ili obavjetajni panoi, eventualni spomenici ili fontane, objekti tzv.gradskog mobilijara /razne vrste kioska, telefonske govornice, svjetlosni signali i sl./. Saobraajni trgovi namijenjeni samo odvijanju prometa, dimenzioniraju se prema broju ulijevnih pravaca i jaini prometa koji se na njima odvija. Pomou ovakvih saobraajnih trgova, najee se rjeavaju saobraajni vorovi sa vie od 5 ulijevnih pravaca, tzv., krune raskrsnice. Konstrukcije saobraajnih trgova podlijeu zahtjevima prometa, a dopunjuju se pomonim uredjajima, koji su potrebni za besprijekorno funkcioniranje saobraaja. Sve ea je upotreba petlji i rampi za neometano skretanje iz jednog pravca u drugi. Medjutim, u gusto gradjenim zonama grada, teko je ostvariti besprijekorna saobraajna rjeenja trgova. Ovakvi trgovi se onda najee rjeavaju kao mjeoviti /motorni i pjeaki saobraaj/, s tim da se motornom saobraaju daju slobodne povrine sa obaveznim krunim tokom, a pjeacima centralni dijelovi. Ukoliko se desi da su neki pravci izrazito optereeni, onda se trg radi kao saobraajno prohodan, to za posljedicu ima podjelu pjeake zone na dva dijela. Saobraajni trgovi zahtijevaju relativno velike povrine i unutar gradskog tkiva ine prostorne prekide, tj., prekidaju kontinuitet gradjenja i sadraja, pa se iz tih razloga, kad god je to mogue, izbjegavaju.

48


Makrourbane

Ukoliko nisu povoljni za pjeaka zadravanja, a ni okolni sadraj to ne zahtijeva, mogu se centralne povrine tog trga namijeniti stacionanom saobraaju, ako on nee ugroavati normalno odvijanje saobraaja na trgu. Takodjer, est je sluaj i postavljanje stanica javnog gradskog prevoza na ovim trgovima. Osim ovog tipa saobraajnih trgova, koji vie predstavljaju krune saobraajnice u gradskoj saobraajnoj shemi, postoji itav niz saobraajnih trgova staninih objekata terminala, koje nije mogue izbjei i koji su neophodni. Uee velikog broja raznih funkcija objekata grada, te raznih vrsta saobraaja na ovakvim trgovima, ini od njih najee makrourbane cjeline, a u oblikovnom i gradjevnom smislu, to ovisi od koncepta projektanta i megastrukture, kao i objekta prepoznatljivog za grad slika grada.

49


Makrourbane

50


Makrourbane

51


Makrourbane

6.2. Saobraajni terminali Pod saobraajnim terminalima podrazumijevamo stanine pogone, kao poetne i zavrne u saobraaju jednog pravca. Predvidjaju se za sve vrste saobraaja, kapaciteta saobraaja i dometa saobraaja. Prema tome, susreemo gradske terminale, prigradske i regionalne terminale, medjugradske i medjudravne terminale. Obrzirom da smo rekli da saobraaj slui za prevoz ljudi, roba i informacija, tako i ovi terminali mogu biti putniki, tovarno teretni, informacijski. Sve stanice radi tehnologije odvijanja saobraaja moraju imati pogone za opravke i odravanje vozila, za sklapanje kompozicija, za snabdijevanje vozila gorivom i njihovo skladitenje. Razvoj terminala i njihova lokacija Gradski saobraajni terminali su iz odredjenih ekonomskih razloga smjetani na vangradske povrine, jer su urbani zahtjevi bili manje strogi, a veze ostalih teretnih, ranirnih i tehnikih stanica sa putnikom stanicom, iz vie razloga, povoljniji na jednom kompleksu /tehniko rjeenje kolosjeka, razni servisni objekti, distribucije vozila od jednog pogona do drugog.../. Veze terminalnih objekata i povrine regije bile su vrlo loe, pa je distribucija putnika iz unutranjosti bila znatno oteana i vezana za vea vremenska zadravanja na povrinama stanica. Ovome su doprinosili i neuredni redovi vonje, vezani za tehnoloki proces odvijanja saobraaja. Velike koliine i dugo zadravanje putnika u stanici doprinosi runoj slici staninog objekta i okolnih povrina, to je bio jo jedan razlog vie da ih se iskljui sa gradskih povrina. Medjutim, brzi razvoj gradova, tehnologije prevoznih sredstava, sve vea usavravanja izgradnje saobraajnica, pojave podzemnih saobraajnica, rekonstrukcije gradske saobraajne mree, efikasnija tehnologija na samim staninim povrinama, izmijenili su stav i odnos grada i staninog terminala. Stare stanice su se zatekle na uoj gradskoj teritoriji, uslijed naglog irenja, to je bio razlog vie da se rekonstrukcijom pokua uklopiti u gradsko tkivo. Uz dobro funkcioniranje saobraaja na stanici i saobraaja sa podruja regiona do stanice, te podzemnih, medjugradskih saobraajnica do terminala, grad je uvidio viestruke pogodnosti lokacije ovih objekata, to blie centralnim, gradskim povrinama. U zadnje vrijeme terminali se pokuavaju, gdje god je to mogue, oformiti za vie prevoznih sredstava, kako bi distribucija putnika sa 52


Makrourbane

jednog prevoza na drugi bila jednostavnija. Iz tih razloga, kod velikih saobraajnih vorita, sve se ee vre podjele staninih terminala, ne po vrsti saobraaja, nego po pravcu kretanja, a po mogunosti za vie vrsta saobraaja. Ovakav pristup rjeavanja terminala ima daleko vie pogodnosti za putnika, a tedi i gradske povrine, jer se stanini predtrgovi mogu daleko efikasnije i ekonominije organizirati, a veze javnog gradskog prevoza su zajednike. Poboljani tehniki i tehnoloki elementi saobraajnih sredstava, koji direktno utiu na udobnost putovanja, higijenske uvjete, smanjenje buke i zagadjenja, stvaraju od ovih objekata daleko ugodnije i prihvatljivije gradske povrine i objekte. U cilju da se putniku to vie olaka boravak u stanici, da mu se omogui to lake, bre i efikasnije obavljanje raznih poslova vezanih za grad, stanini pogoni u zadnje vrijeme veu za sebe itav niz funkcija, kako trgovakog karaktera, tako i administrativnog, poslovnog, servisno ugostiteljskog i zabavnog. Dok funkcije gradskog karaktera rastu, dotle se povrine namijenjene za zadravanje putnika u stanici, kao razni tipovi ekaonica, smanjuju. Na ovo su naroito utjecali efikasnost i tanost u prevozu, te sve vei broj saobraajnih sredstava, to je od staninih objekata napravilo vie poslovne punktove, a manje klasine ekaonice. Ono to je od osobite vanosti kod izbora mjesta lokacije za saobraajne terminale svih vrsta, je odgovarajue mjesto stanice u odnosu na gradsku saobraajnu mreu. Lokacija mora biti tako odabrana da ima neposredan kontakt na gradske saobraajnice, u kojima se odvijajavni gradski prevoz, da se lako prikljuuje na jednu od osnovnih izlaznih saobraajnica za izlaz iz grada, da bi se to bezbolnije i bre izvrila distribucija na medjugradski saobraaj i da bude smjetena to blie najaktivnijim zonama gradskog centra, kako bi se svelo na minimum putovanje ili pjeaenje putnika od stanice do centralnih zona grada.

53


Makrourbane

Jasno, ove zahtjeve nije uvijek mogue zadovoljiti, a naroito sa aspekta svih vrsta prevoznih sredstava. Naroite potekoe ine inska vozila. Danas se ti problemi kod velikih naselja rjeavaju denivelacijama saobraaja namijenjenog gradskom prevozu, kao i medjugradskom. Najee se za brzi medjugradski prevoz rjeenja trae u podzemnim etaama, to kod rjeenja staninih objekata zahtijeva kretanje po vertikali. Veze za razne vrste prevoznih sredstava se odvijaju po vertikali, ime je bezbijednost saobraaja najoptimalnija. Za podzemne etae se najee opredjeljuju inska vozila, bilo da su gradskog ili medjugradskog prevoza, pa nije rijedak sluaj da je kod rekonstrukcija eljeznikog prevoza vrlo esto opredjeljenje lokacije stanice vezano za postojee vee metro stanice ili regionalne eljeznice /rekonstrukcija beogradskog eljeznikog vora i veze gradske i regionalne, te medjugradske eljeznike mree putem zajednikih staninih pogona/.

54


Makrourbane

Kolski promet, pa u vezi s tim autobuske stanice, vezane su za nadzemne kolske veze, koje je daleko tee rijeiti bez odredjenih mijenjanja gradskog i medjugradskog saobraaja, a pri tome zadovoljiti uvjet smjetaja stanice u to uoj gradskoj zoni centra. Rjeenja se najee trae u deniveliranju saobraaja, samo ovdje nadzemnih etaa. Ovakva rjeenja imaju svojih negativnosti u direktnim zadiranjima u gradsko tkivo, to stvara prostorne i funkcionalne probleme u organizaciji okolnih gradjevnih povrina /pojave saobraajnica u drugom nivou, na nosaima, potrebe za pjeakim podhodnicima, prekidi veza lijeve i desne strane izgradjenih saobraajnica, pojaana buka i sl./.

55


Makrourbane

pjeake pasarele

Iz ovih razloga, gdje god je to mogue, pokuava se rijeiti problem podzemnim tunelima. Ovo su skupa rjeenja, vrlo esto komplicirana sa aspekta podzemnih instalacija, zateene izgradnje, geofizikim osobinama tla, podzemnim vodama i sl. Kod naselja srednje veliine /do 800 000 st/, rjeenja se trae u to boljem kontaktu autobusnih terminala, eljeznikih stanica i gradskih magistralnih pravaca, koji preuzimaju ulogu izlazne ceste iz grada.

multimodalna vorita

Zagreba

Documents

MAKROURBANE CJELINE