Mal de pedra

Título orixinal: Mal di pietre

© da edición orixinal: 2006 nottetempo srl© do texto: Milena Agus, 2006© da tradución: Carlos Acevedo, 2010© desta edición:Kalandraka Editora, 2010Italia, 37 - 36162 PontevedraTelf.: 986 860 276faktoria@faktoriakdelibros.comwww.faktoriakdelibros.com

Ilustración e deseño de portada: Marc TaegerCorrección: Carme PereiroDirectores de colección: Xosé Ballesteros e Silvia Pérez Tato

Faktoría K é un selo editorial de Kalandraka

Impreso en Plana, A CoruñaPrimeira edición: decembro, 2010ISBN: 978-84-96957-90-9DL: PO 577-2010

Reservados todos os dereitos

Mal de pedra

Milena Agus

Tradución: Carlos Acevedo

«Se non te chego a coñecer nesta vida, deixa que polo menos te bote en falta.»

Pénsao un soldado no filme de Terrence Malick The Thin Red Line

A avoa coñeceu o Veterano no outono de 1950. Chegabade Cagliari por primeira vez ao continente. Debía de tercorenta anos, sen fillos, porque o seu mal de pedra1 sempre afacía abortar nos primeiros meses. E así foi que, equipada coabrigo liso, os zapatos altos de cordón e a maleta de como omarido chegara refuxiado á vila, a mandaron ao balneario paracurarse.

9

1 .

1 Su mali de is perdas (en sardo no orixinal), ou cálculos renais.

Casara tarde, en xuño de 1943, despois dos bombardeosdos americanos en Cagliari, e naqueles tempos chegar aostrinta anos sen ter amañado un matrimonio era pouco menosque ser unha solteirona. Non era que fose fea nin que lle fal-tasen pretendentes, todo o contrario. Só que nun momentodado os pretendentes comezaban a espazar as visitas ata quexa non aparecían nunca máis, sempre antes de lle pedir oficial-mente a man ao meu bisavó. Prezada señorita, causas de forzamaior impídenme visitala2, cousa que me resultaría gratísima,pero infelizmente éme imposible ata o mércores próximo.Entón a avoa agardaba ata o terceiro mércores, pero semprechegaba unha rapariga3 cunha carta en que se adiaba outra veza visita, e despois nada.

O meu bisavó e as súas irmás queríanlle ben aínda así, mediosolteirona, pero a miña bisavoa, non; sempre a trataba coma senon fose do seu sangue e dicía que ben sabía ela por que.

Os domingos, cando as mozas ían á misa ou a pasear polaavenida de ganchete cos mozos, a avoa recollía nun moño opelo, que aínda o tiña mesto e negro cando era eu pequena e elaxa ía vella, conque había que velo daquela, e metíase na igrexa

10

2 .

2 De fai visita a fustetti. (En sardo no orixinal).

3 Pipiedda. (En sardo no orixinal.)

a preguntarlle a Deus por que, por que era tan inxusto comopara lle negar o amor, que é a cousa máis fermosa, a única polacal paga a pena vivir unha vida en que te ergues ás catro damañá para arranxar as cousas da casa e despois vas ao campo edespois á escola de bordado, aburridísima, e despois vas porauga á fonte coa xerra sobre a cabeza, e despois, cada dez noi-tes, pasar unha en vela para facer o pan, e despois veña a subirauga do pozo e despois a botarlles de comer ás galiñas. Sendoasí, se Deus non quería que coñecese o amor, era mellor que amatase de calquera maneira. Na confesión o cura dicíalle queaquelas ideas eran pecado gravísimo e que no mundo hai moi-tísimas máis cousas, pero á avoa as outras cousas non lleimportaban nada.

Un día a miña bisavoa agardou por ela na eira cunha correafeita de nervio de boi e púxose a mallar nela que mesmo lleferiu a cabeza e lle provocou unha febre. Soubera polos con-tos que corrían pola vila que os pretendentes lle marchabanporque a avoa lles escribía ardentes poesías amorosas quemesmo facían referencia a porcalladas, e que a súa filla non sóse ensuciaba a si mesma, senón a toda a familia. E veña a baternela, a bater e a berregarlle: «Dimonia! Dimonia!» e a maldi-cir o día en que a mandaran á escola primaria e aprendera aescribir.

11

En maio de 1943 chegou á vila o meu avó, que tiña máisde corenta anos e era empregado das salinas de Cagliari. Tive-ra unha boa casa na rúa Giuseppe Manno, xusto a carón daigrexa de San Xorxe e Santa Catarina, unha casa con vistas aomar por riba dos tellados do barrio da Marina. Daquela casae da igrexa e de tantas outras cousas, tras os bombardeos do13 de maio, non quedaba nada á parte dun buraco cun montede entullos. A familia da avoa acolleu este home honrado,que non fora recrutado para a guerra debido á idade, e por-que quedara recentemente viúvo e escapara unicamente cunhamaleta prestada e algunha cousa rescatada de entre as ruínas.Chegou e quedou a comer e durmir de balde. Antes de xuñopediu a man da avoa e casou con ela. Ela chorou case todos osdías daquel mes antes da voda. Axeonllábase aos pés do meubisavó e suplicáballe que dixese que non, que inventase oconto de que xa estaba prometida a outro que estaba na gue-rra. Se non, se de verdade non a querían ter máis na casa, habíade marchar a Cagliari e había de buscar un traballo. «DeCagliari veñen para acá, filliña, e ti queres ir para alá! Na cida-de non queda nada. Está tola –berraba a miña bisavoa–, tolaperdida! Quere ir á cidade e meterse a puta, que é o único quepode facer, que non sabe facer nada ao dereito, anda coa cabe-za chea de carabullos xa desde pequena!»4

12

3 .

4 De Casteddu bèninti innòi, filla mia, e tui bòlisi andai ingúni! Non c’esti prus núdda in sa cittàdi.Màcca esti, macca schetta! In sa cittadi a fai sa baldracca bòliri andai, chi scetti kussu pori fai, chi nonsciri fai nudda cummenti si spettada, chi teniri sa conca prena de bentu, de candu fiada pitíca! (Ensardo no orixinal.)

Non sería nada difícil inventar un prometido que estivese nafronte: Alpes, Libia, Albania, mar Exeo, ou mesmo embarcadona Mariña Real. Non custaba nada, pero os meus bisavós nonquerían saber nada diso. Entón foi ela quen llo dixo, que non oamaba e que nunca podería ser unha verdadeira esposa. O avórespondeulle que non se preocupase. Tampouco el a amaba.Sempre que ambos os dous soubesen de que estaban a falar.Canto ao de ser unha verdadeira esposa, comprendíao perfec-tamente. Seguiría indo á casa de citas do barrio de Marina,como fixera sempre desde mozo, e nunca collera doenza nin-gunha.

Mais a Cagliari non volveron ata 1945. E así foi como osavós durmiron coma irmáns no cuarto dos invitados: a camade matrimonio alta, de ferro, con incrustacións de madreper-la, dunha praza e media, o cadro da Virxe co Neno, o reloxobaixo o fanal, o lavabo coa xerra e a almofía, o espello cunhaflor pintada e o penico de porcelana baixo a cama. Cando sevendeu a casa da vila, a avoa levou todas aquelas cousas á casada rúa Giuseppe Manno, quería un dormitorio idéntico ao quetivera no primeiro ano de matrimonio. Pero na casa da vila osdormitorios recibían a luz e o aire unicamente da solaina5,mentres que aquí, na rúa Manno, entra a luz do sur e do mar,que te invade ata o solpor, con ímpeto, e fai brillar todas ascousas. A min sempre me encantou este cuarto e de pequena aavoa só me deixaba entrar se me portaba ben, e nunca máisdunha vez ao día.

Durante aquel primeiro ano de matrimonio a avoa contraeua malaria. Subíalle a febre ata corenta e un e era o avó quen coi-

13

5 Lolla. (En sardo no orixinal).

daba dela. Quedaba sentado horas e horas a comprobar quenon se lle quentase o pano que tiña na fronte, que se lle puñatan quente que había que enchoupalo na auga xeada, e el nonparaba de ir e vir, e sentíase día e noite a roldana do pozo arenxer.

Nun daqueles días, o 8 de setembro, foron correndo a dicir-lle o que escoitaran na radio, que Italia pedira o armisticio eque a guerra rematara. Así e todo, segundo o avó, a guerra nonacabara en absoluto e habería que esperar que o comandantexeneral Basso deixase marchar os alemáns fóra de Sardeñaprescindindo de inútiles heroicidades. Basso debía de pensar omesmiño que o avó, pois os trinta mil homes da división pan-zer do xeneral Lungerhausen marcharon tranquilos sen masa-crar a ninguén, e a el arrestárono e procesárono por aquilo,pero, iso si, os sardos zafáranse. Non coma no continente.E o avó e o xeneral tiñan razón porque despois foi suficien-te escoitar Radio Londres, que falou moitas veces das pro-testas de Badoglio porque os soldados e oficiais que caeranprisioneiros dos alemáns na fronte italiana acababan masa-crados. Cando a avoa curou dixéronlle que se non chega aser polo marido, a febre acabaría con ela, e que houbera unarmisticio e mudaran as alianzas. Ela, cunha ruindade quenon se perdoou xamais, encolleu os ombros como dicindo:«E a min que me importa?».

Naquela cama alta, pola noite, a avoa acuruxábase o máislonxe posible del, a tal punto que moitas veces caía a rodarpolo chan, e cando nas noites de luar penetraba a luz polaspersianas das portas que daban á solaina e iluminaba as costasdo marido, ela case se asombraba ante aquel forasteiro estrañoque non sabía se era guapo ou non, total, non miraba para el,

14

e el tampouco miraba para ela. Se o avó durmía cun sono pro-fundo, ela mexaba no penico de debaixo da cama; se non,abondáballe cun movemento case imperceptible para botar ochal por riba, saír do cuarto e atravesar a eira, sen importarlleo tempo que fixese, para ir á latrina que había ao lado do pozo.Por outra parte, o avó nunca tentou achegarse a ela e tamén seacuruxaba na outra beira, corpulento como era, e moitas vecescaía e andaban sempre os dous todos cheos de negróns. Estan-do sós, no dormitorio, non falaban nunca. A avoa dicía as ora-cións da noite, pero o avó, non, porque era ateo e comunista.E despois un dos dous dicía: «Boas noites», e o outro: «Igual-mente».

Pola mañá a miña bisavoa quería que a filla lle preparase ocafé ao avó. Daquela o café era de garavanzos e orxo, torradosna lareira cun utensilio disposto a tal efecto, e despois moíase.«Lévalle o café ao teu home», e entón a avoa marchaba coacunca violeta con dourados sobre a bandexa de vidro conmotivos florais, pousáballa alí, ao pé da cama, e fuxía logocoma se lle acabase de deixar a comedeira a un can danado,cousa que tampouco se perdoou xamais en toda a vida.

O avó axudaba nas angueiras do campo e resistía ben maliaque era de cidade e sempre se dedicara a estudar e traballar deoficinista. A miúdo mesmo facía a parte que lle correspondía ámuller, que xa daquela tiña os cólicos renais cada vez máis fre-cuentes, e a el parecíalle terrible que unha muller tivese quefacer uns traballos tan duros no campo, ou que tivese que vol-ver da fonte cargando coa xerra de auga sobre a cabeza, maisaquelas cousas, por respecto á familia que o hospedaba, dicíaasen xeral referíndose á sociedade sarda do interior, porqueCagliari era diferente e a xente non se ofendía por unha parva-

15