R o n a l d D . A s m u s

bib l ioteka res publ ik i nowej

WARSZAWA 2010

prze !o"y ! Jan Tokarsk i

wst#pem opatrzy l i Rados !aw Sikorsk i

Strobe Ta lbott

GRUZJA, ROSJA I PRZYSZ!O"# ZACHODU

Spis tre!ci

Wst!p do wydania polskiego – Rados"aw Sikorski IXS"owo wst!pne – Strobe Talbott XV Wprowadzenie 11. Decyzja 332. Od zimnej do gor!cej wojny na Kaukazie 913. Precedens kosowski 1494. Dyplomatyczna strzelanina w Bukareszcie 1875. Dyplomacja zawodzi 2416. Bitwa 2857. Zawieszenie broni 3258. Gruzja, Rosja i przysz"o#$ Zachodu 373

Nota bibliogra#czna 409Podzi!kowania 415Przypisy 419Indeks 443

By! 7 sierpnia 2008 roku. Przebywa!em w Warnie – bu!garskim mie"cie po!o#onym na zachodnim skraju Morza Czarnego. To miejsce s!ynnej bitwy

z Turkami z 1444 roku, która w swoich dalekich kon-sekwencjach doprowadzi!a do upadku Konstantynopola w 1453 roku. Odwiedza!em przyjaciela, Iwana Krastewa, jednego z czo!owych europejskich politologów i my"licieli zajmuj$cych si% Rosj$. Spotkali"my si% w te upalne letnie dni, aby odpocz$& i porówna& nasze obserwacje dotycz$-ce bie#$cych trendów w Rosji – pa'stwie, które obydwaj postrzegali"my jako coraz bardziej autokratyczne w sferze wewn%trznej, asertywne na zewn$trz i próbuj$ce na nowo rzuci& wyzwanie Zachodowi. Nie wiedzieli"my jeszcze, #e wydarzenia kolejnych pi%ciu dni podkre"l$ tylko, jak nie-zwykle aktualne by!y to kwestie.

Siedzieli"my w willi na urwisku, nasycaj$c oczy im-ponuj$cym widokiem zachodniego brzegu Morza Czar-nego. Sceneria by!a wyj$tkowo spokojna, ale na moim BlackBerry pojawi!a si% ca!a lawina wiadomo"ci teksto-wych i telefonów z Gruzji oraz wschodnich granic tego, co w staro#ytno"ci Grecy i Rzymianie zwykli okre"la&

Wprowadzenie

2

mianem „go!cinnego morza”. Na tych terenach "ycie by#o znacznie mniej spokojne, a kwestia rosyjskich am-bicji w polityce zagranicznej – mniej teoretyczna. Gruzja i Rosja stan$#y na kraw$dzi wojny. Od miesi$cy napi$cie mi$dzy nimi stopniowo wzrasta#o. Wzajemne relacje od dawna pozostawa#y ozi$b#e, jednak Moskwa wzmacnia#a swój nacisk na Tbilisi od pocz%tku roku, po tym jak Za-chód uzna# niepodleg#o!& Kosowa, a w Bukareszcie odby# si$ szczyt NATO, podczas którego Sojusz Atlantycki za-deklarowa#, i" Ukraina oraz Gruzja stan% si$ którego! dnia jego cz#onkami.

Moskwa wielokrotnie ostrzega#a Gruzj$, "e jej pra-gnienia „ucieczki na Zachód” b$d% mia#y powa"ne kon-sekwencje oraz "e wspó#praca zmierzaj%ca do pokojowego rozstrzygni$cia kon'iktów w Abchazji i Osetii Po#udnio-wej b$dzie zale"a#a od uwagi, jak% Tbilisi po!wi$ci rosyj-skim "%daniom. Gruzja nie zgodzi#a si$ ust%pi& przed ro-syjskim naporem, Moskwa zacz$#a wi$c podbija& stawk$. Odpowiedzia#a na uznanie przez Zachód Kosowa oraz sformu#owanie wobec Gruzji obietnicy przysz#ego cz#on-kostwa zacie!nieniem stosunków z separatystycznymi prowincjami. Sprawia#o to wra"enie strategii „pe#zaj%cej aneksji”. Moskwa przemieszcza#a równie" w sposób niele-galny swoje oddzia#y wojskowe oraz uzbrojenie we wspo-mnianym regionie, buduj%c w ten sposób infrastruktur$, co do z#udzenia przypomina#o przygotowania do otwartej inwazji. Czy"by – zastanawiano si$ – imperium szykowa-#o si$ do kontrataku?

W Tbilisi próbowano bi& na alarm. Gruzini zabiega-li na Zachodzie o bezpo!redni% interwencj$ w Moskwie, która mia#aby powstrzyma& dalsz% eskalacj$ kon'iktu,

3WPROWADZENIE

a tak!e o zapewnienie, !e prawdziwie neutralni obser-watorzy i cz"onkowie organizacji pokojowych znajd# si$ w niespokojnych regionach, zast$puj#c obserwatorów moskiewskich. Chodzi"o równie! o zmian$ istniej#cych warunków, co mia"o na nowo tchn#% !ycie w konaj#cy proces pokojowy i powstrzyma% jego dalsze zsuwanie si$ w przepa&% po równi pochy"ej. Jednak Zachód, niesk"on-ny do wywierania presji na Moskw$ oraz niech$tny do podj$cia wi$kszego ryzyka poprzez powi$kszenie swojej obecno&ci w regionie, nie zdecydowa" si$ na przedsi$-wzi$cie takich &rodków. Wielu uwa!a"o obawy Gruzinów za przesadzone, a Tbilisi postrzegano jako co& w rodzaju „wyj#cego wilka”. Inni obawiali si$, !e wywieranie naci-sku na Moskw$, aby uzna"a now# sytuacj$ w regionie, b$dzie po prostu zbyt trudne do wykonania. Podczas gdy Rosja faktycznie podgrzewa"a atmosfer$ we wspomnia-nych d#!#cych do separacji prowincjach, !eby w ten spo-sób destabilizowa% sytuacj$ w Gruzji, ma"o kto spodzie-wa" si$, !e Moskwa posunie si$ a! tak daleko i dokona realnej inwazji. W pozimnowojennej Europie by"o to po prostu niemo!liwe – a przynajmniej wielu osobom tak si$ zdawa"o. W ka!dym razie, Europa, przygotowuj#ca si$ do zako'czenia okresu wakacyjnego, zaj$ta by"a w tym czasie innymi kwestiami, a wielu jej przywódców zmierza"o ju! do Pekinu na ceremoni$ otwarcia igrzysk olimpijskich.

Nastroje panuj#ce w Waszyngtonie nie by"y znacz#-co odmienne. George W. Bush zachowywa" si$ jak o(a-ra losu i zwija" powoli manatki, poniewa! znajdowa" si$ u kresu swojej drugiej kadencji. Prezydent by" zapewne najmocniejszym sojusznikiem Gruzji na Zachodzie, ale uwaga Waszyngtonu zosta"a ju! skierowana gdzie indziej.

4

Administracja koncentrowa!a si" na podj"tej w Iraku „fali”3. Chcia!a równie# przyspieszy$ post"py programu pokojowego na Bliskim Wschodzie w ostatnich miesi%-cach swojej dzia!alno&ci. Najwa#niejsze satelity oraz po-zosta!e zasoby wywiadowcze przeznaczono do realizacji innych priorytetów, w efekcie czego Waszyngton pozosta-wa! praktycznie &lepy na to, co dzia!o si" na interesuj%cym nas terytorium oraz dawa! Moskwie woln% przestrze' do stwarzania takich warunków, jakie by!y dla niej korzyst-ne. Wybuch wojny zaskoczy! zatem równie# &rodowiska zwi%zane z wywiadem w Stanach Zjednoczonych, dlatego w pocz%tkowej fazie kon(iktu nie by!y w stanie przedsta-wi$ jasnego obrazu sytuacji decydentom w Bia!ym Domu.

W wymiarze politycznym kampania wyborcza, w któ-rej naprzeciwko siebie stan"li Barack Obama oraz John McCain, nabiera!a pe!ni rozp"du. Poch!ania!a czas i uwa-g" dos!ownie wszystkich w Waszyngtonie, poniewa# oby-dwaj kandydaci przygotowywali si" do wyborczych kon-wencji swoich partii4. Z oczywistych przyczyn Gruzja nie by!a wi"c pierwsz% rzecz%, jaka przychodzi!a im do g!o-wy. W okresie wiosenno-letnim by!em jednym z niewie-lu komentatorów, którzy publikowali artyku!y i raporty namawiaj%ce zachodnich przywódców do mocniejszego zaanga#owania w gruzi'skie sprawy i powstrzymania ne-gatywnego rozwoju wydarze'. Nie mia!o to jednak zna-czenia. Równie# Waszyngton nazbyt zaj"ty by! innymi sprawami – a zw!aszcza samym sob%.

W pocz%tkach lipca uczestniczy!em w d!ugiej kola-cji, w której bra! udzia! prezydent Micheil Saakaszwili. Odbywa!a si" ona na morskim tarasie hotelu Excelsior w dalmackiej cz"&ci Dubrownika. Dzia!o si" to niejako na

5

marginesie konferencji zorganizowanej przez rz!d Chor-wacji, maj!cej na celu dopracowanie jej wniosku o cz"on-kostwo w NATO. Przybyli na ni! równie# szwedzki mi-nister spraw zagranicznych Carl Bildt, asystent sekretarza stanu Dan Fried, Bruce Jackson z Project on Transitional Democracies oraz grupa innych czo"owych osobowo$ci z ró#nych o$rodków badawczych z obydwu stron Atlanty-ku. Gdy s"o%ce chyli"o si& ku zachodowi, sceneria sta"a si& imponuj!ca – pomimo tego wszyscy koncentrowali si& na dyskusji i nierzadko formu"owali przenikliwe i niebanalne opinie. Otwarcie rozmawiali$my o ryzyku rosyjskiej in-wazji latem. Saakaszwili kilka miesi&cy wcze$niej przes"a" rosyjskiemu prezydentowi Dmitrijowi Miedwiediewo-wi tajn! propozycj& pokojow! dotycz!c! Abchazji i mia" nadziej& spotka' si& z nim w najbli#szych dniach w Ka-zachstanie, aby wybada' jego reakcj&. Waha" si& mi&dzy pok"adaniem wiary w zachodnie inicjatywy dyplomatycz-ne a próbami zdobycia na czarnym rynku nowoczesnych broni (takich jak rakiety Stinger). To ostatnie na wypa-dek, gdyby wojna jednak wybuch"a. Wszyscy obecni przy stole namawiali go, aby nie da" si& wci!gn!' w rosyjskie manipulacje i sprowokowany nie rozpocz!" wojny, której w #adnym razie nie b&dzie w stanie wygra'. Saakaszwili zdawa" sobie spraw& z ryzyka. Jednocze$nie jednak prze-konywa", #e nie mo#e po prostu sta' z boku i nic nie ro-bi' w sytuacji, gdyby Rosja zdecydowa"a si& na przej&cie obu separatystycznych prowincji stanowi!cych integraln! cz&$' terytorium jego kraju. Ameryka%ska sekretarz sta-nu Condoleezza Rice mia"a pojawi' si& w Gruzji w naj-bli#szych dniach, #eby raz jeszcze spróbowa' skierowa' proces pokojowy na w"a$ciwe tory. Saakaszwili zapyta" si&

WPROWADZENIE

ROZDZIA! 1

Decyzja

Prezydent Gruzji Micheil Saakaszwili od!o"y! tele-fon. W Tbilisi by!a godzina 23:35. By! 7 sierpnia 2008 roku. Saakaszwili w!a#nie wyda! swoim oddzia-

!om zbrojnym rozkaz ataku na to, co zdaniem gruzi$skiego wywiadu by!o kolumn% oddzia!ów rosyjskich zmierzaj%cych z ma!ego miasteczka D"awa w Osetii Po!udniowej do po!o-"onego nieco na po!udnie od granicy gruzi$sko-rosyjskiej miasta Cchinwali, stolicy tej niewielkiej separatystycznej prowincji. Druga kolumna wojsk rosyjskich przedostawa-!a si& poprzez po!o"ony na granicy Tunel Rokijski w stron& terytorium Gruzji. Saakaszwili rozkaza! równie" swoim od-dzia!om powstrzymanie ostrza!u gruzi$skich wiosek, czego dokonywa!y oddzia!y Osetii Po!udniowej w tych miejscach prowincji, które znajdowa!y si& pod kontrol% gruzi$skich si! pokojowych i policji. Ostrza! by! kilkakrotnie przerywany i ponawiany na przestrzeni ostatniego tygodnia. Owego wieczoru zosta! wznowiony i to pomimo jednostronnej de-klaracji o wstrzymaniu ognia. W#ród gruzi$skich cywilów oraz cz!onków si! pokojowych byli ranni i zabici. Prezydent zatrzyma! si& na chwil&, podniós! s!uchawk& raz jeszcze i wy-da! trzeci rozkaz: „Jak najmniej o'ar cywilnych”.

ROZDZIA! 134

Saakaszwili zdecydowa! si" na wojn". By!a to donios!a decyzja – do tego stopnia, #e jeden z przedstawicieli Nie-zale#nej Mi"dzynarodowej Misji Rozpoznawczej ds. Kon-$iktu Gruzi%skiego (Independent International Fact-Fin-ding Mission on the Con$ict in Georgia – IIFFMCG), na której czele sta!a ambasador Heidi Tagliavini, uzna! j& pó'niej za nieusprawiedliwion& z punktu widzenia pra-wa mi"dzynarodowego. Decyzja ta nie tylko sprawi!a, #e przysz!o() Gruzji zawis!a na w!osku, ale równie# pchn"-!a Rosj" i Zachód na kraw"d' najwi"kszego kryzysu od momentu upadku komunizmu blisko dwadzie(cia lat wcze(niej. Poprzedniego wieczora Gruzinom uda!o si" przechwyci) rozmow" telefoniczn& mi"dzy stra#nikami granicznymi Osetii Po!udniowej, którzy dyskutowali o tym, jak rosyjskim stra#om granicznym uda!o si" prze-j&) kontrol" nad Tunelem Rokijskim i terenem nieco na po!udnie od granicy. Wspominali równie# o tym, #e ro-syjska kolumna wojskowa przekroczy!a te terytoria oko!o czwartej nad ranem. Minister spraw wewn"trznych Iwa-ne „Wano” Merabiszwili bra! udzia! w pó'nowieczornym spotkaniu, gdy otrzyma! t" wiadomo() – natychmiast powiadomi! Saakaszwilego. Nie by!o w tym momencie jasne, jak du#a by!a kolumna oddzia!ów rosyjskich. Na-p!ywaj&ce wiadomo(ci by!y jednak niepokoj&ce. Tunel Rokijski ma prawie cztery kilometry d!ugo(ci, a jeden ze stra#ników na granicy mia! stwierdzi), #e „jest ca!y pe!-ny”8. Gruzi%ski wywiad dysponowa! 'ród!em informacji na miejscu zdarzenia, które donosi!o, #e wspomniane od-dzia!y liczy!y oko!o „stu pi")dziesi"ciu czo!gów”. Osoba ta nie by!a jednak wyszkolona w dokonywaniu zwiadu wojskowego.

Podzi!kowania

Chcia!bym podzi"kowa# Craigowi Kennedy’emu, pre-zydentowi German Marshall Fund of the United Sta-tes (GMF), za to, $e umo$liwi! mi napisanie tej ksi%$ki. Craig by! nie tylko moim szefem, ale i przyjacielem. Wraz z reszt% zespo!u GMF stworzyli sprzyjaj%ce twórczej pracy warunki, dzi"ki którym mog!em rozwin%# idee zaprezen-towane na kartach tej ksi%$ki. Karen Donfried, wicepre-zydent GMF, równie$ by!a dla mnie ostoj% i wsparciem w trakcie wszystkich – lepszych i gorszych – chwil mojej pracy nad t% ksi%$k%. Badania GMF dotycz%ce regionu czarnomorskiego walnie przyczyni!y si" do poszerzenia mojej wiedzy na temat wydarze& w Gruzji oraz w pa&-stwach z ni% s%siaduj%cych.

Chcia!bym równie$ podzi"kowa# Richardowi C. Hol-brooke’owi oraz Strobe’owi Talbottowi za ich przyja'& i wsparcie dla tego projektu. Richard od samego pocz%t-ku by! moim towarzyszem broni w sprawie Gruzji. Po-dobnie jak ja, dostrzega! zbli$aj%ce si" zagro$enie zanim jeszcze dosz!o do rosyjsko-gruzi&skiej wojny 2008 roku. Ze Strobem Talbottem poznali(my si" w po!owie lat 90., gdy pracowali(my w Departamencie Stanu i zmagali(my

416

si! z problemem zbudowania nowej, wolnej i "yj#cej w pokoju Europy. Nasze dyskusje na temat Rosji oraz jej polityki wobec pa$stw s#siednich mia%y nieocenione zna-czenie dla moich w%asnych przemy&le$. Uwagi Richarda i Strobe’a na temat wst!pnych wersji tej ksi#"ki równie" by%y dla mnie ogromnie istotne.

Chcia%bym równie" podzi!kowa' za wsparcie i po-moc moim przyjacio%om z Gruzji. Wielu z nich udzie-li%o wywiadów, pomog%o je zorganizowa' lub dotrze' do niezwykle istotnych (róde%, szczegó%owo przedstawionych w bibliogra)i. Szczególnie chcia%bym tu podkre&li' mój d%ug wdzi!czno&ci wobec Natalii Kancheli, Daniela Ku-nina, Alexa Rondelego, Szoty Utiaszwilego oraz Temura Jakobaszwilego. Nie inaczej rzecz si! ma równie" w przy-padku szeregu innych kolegów i przyjació% po obu stro-nach Atlantyku, którzy musieli radzi' sobie z moimi nie-raz natarczywymi pytaniami i krytycyzmem, czytali ró"ne fragmenty wst!pnych wersji tej ksi#"ki b#d( te" debato-wali i spierali si! ze mn# w kwestii oceny omawianych wydarze$. Czasami nasze debaty ci#gn!%y si! do pó(-nych godzin nocnych, a rozmow! umila%o nam gruzi$-skie wino. Musz! wi!c wspomnie' w tym miejscu Carla Bildta, Matta Bryz!, Dana Frieda, Alexa Rondosa, Petera Semneby’ego, Johna Te*ta oraz Damona Wilsona.

Oczywi&cie, to autorzy otrzymuj# pochwa%y – i s# krytykowani – za to, co zawarli w swoich pracach. Jed-nak samo napisanie ksi#"ki wymaga ogromnego nak%adu pracy oraz wsparcia innych osób. Moja asystentka Iveta Kruma wykona%a znakomit# prac!, pomagaj#c mi zorga-nizowa' zadania, ustalaj#c mnóstwo szczegó%ów i faktów oraz sprawdzaj#c wst!pne wersje tekstu, jak równie" t%u-

417

macz!c rosyjskoj"zyczne #ród$a. Jej wk$ad w ten projekt jest nie do przecenienia. Chcia$bym równie% podzi"ko-wa& mojej zast"pcy w Brukseli, dr Corinnie Horst, która przej"$a ode mnie cz"'& zaj"& w Brukseli, dzi"ki czemu mog$em skoncentrowa& si" na zako(czeniu pracy nad ni-niejsz! ksi!%k! w uzgodnionym terminie.

Mój agent, Andrew Stuart, wykaza$ si" prawdziwym profesjonalizmem, pomagaj!c mi przez ca$y czas pisania tej ksi!%ki. Jake Kilisvitch oraz ca$y zespó$ wydawniczy Palgrave MacMillan dzia$ali z rzadko spotykan! sprawno-'ci! i by$o dla mnie prawdziw! przyjemno'ci! móc z nimi pracowa&. Mój przyjaciel Dietmar Mueller-Elmau by$ na tyle uprzejmy, %e udost"pni$ mi cichy i wygodny zamek Elmau w Bawarii, gdzie mog$em dokona& ko(cowych po-prawek w tek'cie.

Napisa$em t" ksi!%k", walcz!c z nawrotem raka. De-cyzja, by tak w$a'nie uczyni&, wynika$a ze wsparcia, ja-kie otrzyma$em od moich lekarzy, którzy zach"cali mnie, bym nadal, mimo trwaj!cej terapii, realizowa$ swoje pasje i marzenia. Chcia$bym wi"c bardzo podzi"kowa& pro-fesorowi Michaelowi Keatingowi z Wydzia$u Leukemii w M.D. Anderson Cancer Center w Houston oraz dok-torowi Ericowi van den Neste z Centre d’Hematologie w Cliniques Universitaires Saint-Luc w Brukseli. Profesor Keating jest przewodnicz!cym transatlantyckiego forum lekarzy próbuj!cych znale#& lek na t" odmian" raka. Nie mog" przeceni& znaczenia jego wizji, inspiracji oraz nie-wzruszonej przyja#ni.

W ostatnich s$owach tej ksi!%ki chcia$bym z g$"bi serca podzi"kowa& mojej %onie Barbarze i synowi Eriko-wi za ich wsparcie, cierpliwo'& oraz poczucie humoru na

PODZI!KOWANIA

418

przestrzeni ostatniego roku. Dzi!ki nim to, co z pocz"tku zdawa#o si! szalonym pomys#em, okaza#o si! prawdziwym i, co wa$niejsze, doprowadzonym do pomy%lnego ko&ca projektem. Raz jeszcze wytrzymali szereg podró$y w odle-g#e rejony %wiata, wizyty gruzi&skich przyjació# w naszym domu oraz d#ugie, trwaj"ce nieraz do bia#ego %witu roz-mowy z najprzeró$niejszymi go%'mi, z którymi wspólnie starali%my si! poszerzy' granice wolno%ci w tym, ma#ym, ale jak$e pi!knym kraju po#o$onym nad wschodnim brze-giem Morza Czarnego. Im w#a%nie pragn"#bym zadedyko-wa' t! ksi"$k!.

Elmau, Niemcysierpie! 2009

Indeks

Adamkus, Valdas 226-229, 356Adeiszwili, Zurab 54Adriatycka trójka 223Ainsley, Judy 413Alasania, Irakli 259, 266, 275Albright, Madeleine XVIIIAscherson, Neal 107Atat!rk, Kemal 96B"sescu, Trajan 227-229Baker, James 111Bakradze, Dawid 55, 184, 319-322, 360, 413Ba#ujewskij, Jurij 259Beria, $awrientij 94Be%uaszwili, Gela 55, 144-148, 413, „Big Bang” 398Bildt, Carl 5, 74, 108, 243-248, 261, 320-321, 413 „Black Sea” (Ascherson) 107Bokeria, Giga 55Boczan-Charczenko, Aleksandr 175Brown, Gordon 230Bryza, Matt 261, 266, 275, 315, 319-322, 326, 366, 413Szczyt NATO w Bukareszcie X-XI, 2, 43, 85, 190-242, 244,

246, 248, 251, 270, 414

444

Burd!anadze, Nino 29,99Bush, George W.

Szczyt NATO w Bukareszcie, i, 194-242, 243Kon"ikt wewn#trz Administracji w zwi#zku z Gruzj#, i, 211-214dyplomacja, i, XVIII„program wolno$ci”, i, 98-101Gruzja, i 84-86, 256Niemcy, i 113-117Irak, i 4, 389Kosowo, i 259, 331MAP, i 190-195, 199, 208, 211-239Miedwiediew, i 73, 341Merkel, i 203-206, 215NATO, i VIII, 214Rada NATO-Rosja, i 117Putin, i 119, 212-213, 230-235, 241-242Rosja, i 306-307Wojna rosyjsko-gruzi%ska, i 309, 315-318Saakaszwili, i 246-247, 353-354Sarkozy, i 209, 343-346

Chamberlain, Neville 91Karta 77, 392Karta bezpiecze%stwa europejskiego (1999) 115Karta paryska (1990) 10, 22, 115, 196, 393, 406Czeczenia XVII, 36, 157, 300, 319, Cheney, Dick 324, Czernomyrdin, Wiktor 160, Chirac, Jacques 208-209, 329Clinton, Bill XVIII, 27, 164, 185, 196, 201, 398, Clinton, Hillary 100Bro% kasetowa 81-82Collins, Jim 158Cypr 176, 245Dawid IV Budowniczy 96, 128 de Hoop Sche&er, Jaap 212, 225-226, 228-232, 252„Dyskoteka dla pokoju” 143

445

Dzindzi!, Zoran 163Donfried, Karen 417Ducaru, Sorin 227, 413Erdmann, Martin 231, 413Fata, Daniel 413Fotyga, Anna 227Fried, Daniel 5, 263, 273, 282, 287, 314, 413Szczyt G-8 (2007) 174Gamsachurdia, Zwiad 103-105Gates, Robert 212-213, 217, 362German Marshall Fund (GMF) XXI, 30, 107, Godmanis, Ivars 356Gogawa, Zaza 426Gorbaczow, Michai" 96, 103, 389System GRAD 80, 82Gruszko, Aleksandr 230Gusarow, Jewgienij 157Hadley, Stephen 212, 225, 263, 309, 323-324Hakala, Terri 413Heusgen, Christoph 413 Holbrooke, Richard C. 86, 100, 181, 417I""arionow, Andriej 38Ilves, Toomas 356Ischinger, Wolfgang 175 Izrael 47, 64, 138, 246, 255, 292, 305Karta OBWE przyj#ta podczas szczytu w Stambule (1999), 115, 251Jackson, Bruce 5Je$ries, Jim 413Po"%czone Si"y Pokojowe (JPKF) 46, 60, 111Kaczy&ski, Lech 227, 229, 356, 414Kalandadze, Grigorij 58„Kavkaz 2008” 36Kennedy, Craig 98, 417Kezeraszwili, Dawid 54, 56, 63Chaburdzania, Walerij 121Kurylew, Anatolij 311

INDEKS

446

Kohl, Helmut 200-201Kokojty, Eduard 47, 49, 71, 125-126, 143, 145-146Kosowo

Gruzja, i 41-42, 385niepodleg!o"# XVII-XVIII, 1, 22NATO, i 195, 281, 388Precedens ustanowiony przez 105-129Rosja, i 41, 233-238USA 259, 331Zachód, i 3, 58

Kouchner, Bernard 210, 335, 337-340, 345, 348, 351, 353, 357Kozyriew, Andriej 111Krastew, Iwan 2Ku!achmetow, Marat 35, 45, 59, 61, 76-77Kuraszwili, Mamuka 35, 76-77, 302, Kutelia, Batu 57, 413$awrow, Siergiej 70, 144-147, 344, 384Lenin, W!odzimierz XVLevitte, Jean-David 336, 339, 345, 348, 365, 413Lomaja, Aleksander, 54, 277, 280, 297Lucas, Hans-Dieter 413$u%kow, Jurij 129Macedonia 167, 182, 223-224Mannerheim, Carl Gustaw 96McCain, John 100, 363Lekarze Bez Granic 210Plan dzia!a& na rzecz cz!onkostwa (MAP) 143, 150, 153, 190-

195, 199, 208, 211-239 Meri, Lennart 405Merkel, Angela 203-207, 210-211, 214-216, 221, 228-230, 243-

244, 332Miles, Richard 99Milo'evi#, Slobodan7, 74-75, 151, 155-156, 158-162, 168, 186Pakt Ribbentrop-Mo!otow 95Konferencja ds. bezpiecze&stwa w Monachium 180, 205, 219

447

NATOBush, i VIII, 214Kosowo, i 195, 281, 388Organizacja Bezpiecze!stwa i Wspó"pracy w Europie

(OBWE), i 156-157, 196Putin, i 117-121, 156, 180-183Rice, i 184-187, 225

Rada NATO-Rosja (NRC) 117Akt za"o#ycielski Rady NATO-Rosja (1997) 116Newski, Aleksander 158Nikel, Rolf 413Nixon, Richard 18„Ni#nij Gorodok” 60, 78Nogaideli, Zurab 141Rada Pó"nocnoatlantycka (NAC) 225, 251Obama, Barack 4, 26, 363, 407Okruaszwili, Irakli 137-139, 413Operacja „Burza” 138, 247, Pomara!czowa rewolucja 28, 119, 197, 379, 397Organizacja Bezpiecze!stwa i Wspó"pracy w Europie (OBWE)

karta paryska (1990) 294dyplomacja z Rosj$ 10-12, 388-389karta stambu"ska (1999) 251, 294Kosowo, i 168-170Jej marginalizacja 88NATO, i 156-157, 196dzia"ania pokojowe, i 110-116, 152-153, 394Rosja, i 38, 373-374, 405Wojna rosyjsko-gruzi!ska, i 19-21, 254-255, 336-339Osetia Po"udniowa, i 46-48Tbilisi, i 77-78, 133-134przest%pczo&' zorganizowana 98, 126-128, 276-281

Politkowska, Anna 209Popow, Jurij 59Prichodko, Siergiej 348Projekt Sanakojewa 142

INDEKS

448

Putin, W!adimirpa"stwo autorytarne, i 217szczyt NATO w Bukareszcie, i 230-241, 254-255Bush, i 119, 212-213, 230-235, 241-242Zawieszenie broni, i 333-347Francja, i 208-209, 333-347Kosowo, i 160-161, 165, 173-177MAP, i 230-232NATO, i 117-121, 156, 180-183Rice, i 127, 184, 217wojna rosyjsko-gruzi"ska, i XVI-XVII,291-294Saakaszwili, i XVI, 42, 50-53, 120-127, 130, 176, 181-183,

209, 241, 245, 276, 333, 344, 378, 387Sarkozy, i 333-355Separaty#ci, i 125, 144-146, 252Cchinwali, i 60USA, i 125, 205-210, 255, 306-307, 327-332Pogl$dy po wojnie 384-386, 398-399Zachód, i 9, 41-42, 378-380

Rice, Condoleezza Nawo!ywanie do zawieszenia broni 70Gruzja, i 5-6, 364-367Niemcy, i 202-204%awrow, i 384 MAP, i 230-238NATO, i 184-187, 225Putin, i 127, 184, 217wojna rosyjsko-gruzi"ska, i 273-292, 311- 316Saakaszwili, i 246Sarkozy, i 363-365

Robertson, Lord 117Tunel Rokijski XVII, 33-34, 36-38, 40, 55-56, 63-64, 66, 109,

288, 305, 311-314, 323, 340Rewolucja ró& 18, 28, 92, 97, 99, 114, 119, 120-122, 129, 171,

198, 378-379, 391, 397Rühe, Volker 200

449

Rurua, Nick 55Saakaszwili, Micheil

Próby dzia!a" dyplomatycznych 243-286szczyt NATO w Bukareszcie, i 199-217, 241-242zawieszenie broni z Rosj# 327- 372zimna wojna z Rosj# 93-103, 114-148decyzja by wej$% z Rosj# w kon&ikt zbrojny 15-89Kosowo, i 172, 176-187Wojna rosyjsko-gruzi"ska, i 287-410

Sanakojew, Dmitrij 142-145, 280Sarkozy, Nicolas

Szczyt NATO w Bukareszcie, i 243-244Bush, i 209, 343-346Zawieszenie broni z Rosj# 340-365Gruzja, i 356-365Stosunki mi'dzynarodowe 175, 228-238, MAP, i 230-238Miedwiediew, i 336, 348-349, 368-374, 388Putin, i 333-355Rosyjsko-gruzi"ska wojna, i XI, 325-336

Schröder, Gerhard 201-203, 207Schuwer, Henne 413Semneby, Peter 28, 261, 316, 320, 413Szewardnadze, Eduard XVII-XVIII, 94-96, 99, 105-106, 121, 378Sikorski, Rados!aw 226-227, 414Simakovsky, Mark 413Soczi, spotkanie w, 218-220, 240-241, 245, 278-279 Partia Socjaldemokratyczna (SPD) 204„Solidarno$%” 392Soros, George 100Stalin, Józef 94, 98, 102, 234Steinmeier, Frank-Walter 204, 207, 214, 244, 269, 270-271,

275, 282, 284-285Stubb, Alex 337-339, 345, 348, 413Tagliavini, Heidi 382, 385, 413

INDEKS

450

Te!t, John 31, 248, 287, 314, 320-321, 326, 414, 418Tkeszelaszwili, Ekaterine 338, 413Traktat z Karsu (1921) 145Ugulawa, Gigi 54Misja Obserwacyjna ONZ w Gruzji (UNOMIG) 255-256, 370, 403bezza"ogowe aparaty lataj#ce (UAV) 255Utiaszwili, Szota 413Waszadze, Grigol 48, 79-80, 260, 277-280Wierchnij Gorodok 60, 76, 78, 82Zbrodnie wojenne 168-169Wilson, Damon 413-414, 418Wojna $%sko-rosyjska (1939-40) 96Wisner, Frank 175Wood, Joseph 413Jakobaszwili, Temur 6, 59-62, 287Jelcyn, Borys Demokracja, i 393Estonia, i 196-201Europa, i 12Kosowo, i 160-162NATO, i 116, 159, 201, 231Putin, i XVII, 118Tbilisi, i 378USA, i XVIII, 111Zatulin, Konstantin 185&wania, Zurab 29, 99, 101-102

Tytu! orygina!uA Little War that Shook the World: Georgia, Russia, and the Future of the West

Copyright © Ronald D. Asmus

Przek!ad: Jan Tokarski

Redakcja i korekta: Magdalena Jackowska, Wojciech Przybylski

Projekt ok!adki, uk!ad typogra"czny i sk!ad: rzeczyobrazkowe.pl

Dzi#kujemy za pomoc w przygotowaniu niniejszej publikacji: Andrzejowi Bobi$skiemu, Micha!owi Baranowskiemu, Wojciechowi Góreckiemu i Maciejowi Wituckiemu.

Copyright © Polish edition 2010-2018 by Fundacja Res Publica im. Henryka Krzeczkowskiego

ISBN 978-83-910975-8-8

Druk: Drukarnia Gemtext Sp. z o.o., ul. Pu!awska 34, 05-500 Piaseczno

Fundacja Res Publica im. Henryka KrzeczkowskiegoGa!czy$skiego 5, 00-362 Warszawawww.res.publica.pl, redakcja@res.publica.pl, tel. 22 826 05 66

Analiza pierwszego, po okresie zimnej wojny, zbrojnego kon!iktu Wschodu z Zachodem, wyja"niaj#ca historyczne przyczyny, odkrywcza dla studiów geopolitycznych i napisana we w$a"ciwym czasie przez osob% wyj#tkowo dobrze wiedz#c#, co na prawd% mia$o miejsce, a tak&e dobitnie prezentuj#ca stanowisko autora, doskona$a lektura!Zbigniew Brzezi!ski

Ron Asmus przez ponad 20 lat naszej znajomo"ci by$ wyj#tkowym analitykiem, dyplomat# i ekspertem zajmuj#cym si% Europ# 'rodkow# i Wschodni#. Jego ksi#&ki powinny by( lektur# obowi#zkow# dla wszystkich, którym zale&y na Europie i jej s#siadach. Nie wolno jej pomin#( w analizie rosyjsko-gruzi)skiego kon!iktu z sierpnia 2008 r.Madeleine K. Albright

Jest to wspania$a opowie"(, obowi#zkowa lektura dla wszystkich zainteresowanych ameryka)sk# polityk# zagraniczn# i przysz$o"ci# naszych stosunków z Europ# i Rosj#. Richard C. Holbrooke

Ksi#&ka ta stawia twarde i niewygodne pytania, których na Zachodzie wiele osób nie chce s$ysze(. Adam Daniel Rotfeld

Wiarygodna i przekonywaj#ca.„Financial Times”

Szczegó$owa... imponuj#ca.”Foreign A"airs”

9 788391 097588

ISBN 978-83-910975-8-8

KT

ÓR

A W

ST

RZ!

SN"#

A $

WIA

TE

MG

RU

ZJ

A, R

OS

JA

I PR

ZY

SZ#

O$%

ZA

CH

OD

U