Malarstwo, muzyka, teatr – nowe trendy

ParsunyAleksy Michajłowicz (autor nieznany, lata 1670-te)

A. Ordin-Naszczokin – naczelnik Poselskiego Prikazu (Min. Spraw Zagr.)

Karion Istomin, rękopiśmienna Księga znak miłości

Grafika (Zubow)

04/21/23 4Eliza Małek

Panorama SanktPetersburga

04/21/23 5Eliza Małek

Nikitin Iwan (Никитин Иван Никитич, ok. 1690-1742)

• malarz, jeden z prekursorów malarstwa świeckiego w Rosji. Kształcił się najpierw pod kierunkiem holenderskiego malarza Korneliusza de Bruina, później (na życzenie Piotra I) we Włoszech. Malował gł. portrety cara i jego rodziny. Pełnia talentu N. ujawniła się najdobitniej w płótnach Piotr na łożu śmierci (1725) oraz Portret hetmana (1720). Technikę N. wyróżnia umiejętne operowanie światłem i kolorem, wyczucie perspektywy, trafne komponowanie szczegółów na poziomie obrazu.

04/21/23 6Eliza Małek

Iwan Nikitin

• Portret Anny Piotrówny (1716)

• Nowa technika malarska

04/21/23 7Eliza Małek

Portret hetmana polnego, 1720Piotr I na łożu śmierci (1725)

04/21/23 8Eliza Małek

Anton Pawłowicz Łosienko (1737—1773) - ukr. sierota, syn kozaka, karierę zaczynał w Kapeli Nadwornej. Po mutacji

zwolniony z obowiązków śpiewaka, kształci się w zakresie malarstwa u Argunowa, zauważony przez Szuwałowa, pierwszego prezydenta Akademii

SP, który staje się jego mecenasem, kształci się dalej w Akademii, a następnie jako stypendysta w Paryżu. Maluje na zamówienie mecenasa.

Sceny historyczne: Włodzimierz i Rognieda, Pożegnanie Hektora z Andromachą. Portrety (zob. dalej)

Portrety Szuwałowa (1760) i F. Wołkowa (1760)klasycyzm, akademizm

portret paradny i prywatny, intymny

Borowikowski Władimir (Боровиковский Владимир Лукич, 1757-1825)

• malarz portretujący mieszkanki szlacheckich dworków, marzycielskie, subtelne, ubrane w proste stroje, nierzadko na tle wiejskiego pejzażu. Do najciekawszych jego dzieł należy Portret sióstr Anny i Warwary Gagarin, muzykujących w parku, oraz Portret Marii Łopuchiny (1797). Malował również samą carycę Katarzynę (por. obraz Katarzyna II podczas przechadzki w Carskim Siole, 1794), od czasu do czasu sięgał po tematykę biblijną (np. Zwiastowanie). Na płótnach B. dominują pastelowe kolory i chłodne światło.

04/21/23 11Eliza Małek

Portret ŁopuchinyPortret Pawła I (1796)

04/21/23 12Eliza Małek

Katarzyna II w Carskim Siole (1794)

04/21/23 13Eliza Małek

Portret G. Dierżawina (1811)

04/21/23 14Eliza Małek

Rokotow Fiodor (Рокотов Фёдор Степанович, 1735?-1808)

• malarz chłopskiego pochodzenia, świetny portrecista, autor wielu portretów samej Katarzyny II (w tym jej portretu koronacyjnego). Jak nikt inny w tym czasie potrafił odgadnąć i przekazać tajniki życia wewnętrznego portretowanych postaci. Jego portrety owiane są mgiełką tajemniczości, uduchowienia; efekt taki uzyskiwał dzięki nakładaniu lekkimi muśnięciami pędzla półprzezroczystych warstw farby. Do najlepszych jego dzieł zalicza się Portret Wasilija Majkowa (1765-67) i Portret Aleksandry Strujskiej (1772) ze zbiorów Galerii Tretiakowskiej.

04/21/23 15Eliza Małek

F. Rokotow – paradny portret Katarzyny II z orderem św. Jerzego I stopnia (1770)

04/21/23 16Eliza Małek

Rokotow, Portret Strujskiej

04/21/23 17Eliza Małek

• Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu, zał. w 1757, otwarta oficjalnie w 1764 jako Imperatorska ASP, pierwsza w Rosji szkoła wyższa kształcąca malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Odegrała ogromną rolę w kształceniu młodych kadr, choć pod koniec XIX w. popadła w akademizm, przeciwko któremu buntowali się jej najlepsi wychowankowie. Absolwentami petersburskiej ASP byli również polscy malarze (m.in. H. Siemiradzki). Rozwiązana w 1918. W 1933 na jej miejscu powstała Wszechrosyjska Akademia Sztuk Pięknych, przemianowana w 1947 na Radziecką ASP. Od 1992 - Rosyjska ASP.

04/21/23 18Eliza Małek

Gmach Akademii SP (1764-1788)

04/21/23 19Eliza Małek

D. Lewicki (1735-1822) – Ukrainiec z pochodzenia, syn popa, zajmującego się grafiką, uczył się u Rastrellego, doskonały portrecista, pracował dla Katarzyny II

• Portret P. Demidowa – znanego z dobroczynności (alegoryczny)

Katarzyna II w świątyni Sprawiedliwości

04/21/23 20Eliza Małek

Lewicki, Portret córki (1785)

04/21/23 21Eliza Małek

Balet• balet rosyjski, pierwsze przedstawienia baletowe pojawiły się w

Rosji pod koniec XVII w. (W 1673 wystawiono w dworskim teatrze Aleksego Michajłowicza balet Orfeusz - SKiK.XVII. 2. 429) Przez cały wiek XVII i XVIII b. był własnością cara i ulubioną rozrywką arystokracji, która zachwycała się występami zagranicznych trup. Stopniowo kształcono jednak rodzimych artystów

• W 1738 powstała, założona przez przez Francuza J. B. Landeta (na mocy ukazu Anny Joannowny), jedna z najstarszych szkół baletowych na świecie, pierwsza ros. szkoła tąńca, początkowo działała w pomieszczeniach Pałacu Zimowego (dzisiaj jest to

• Akademia Baletu Rosyjskiego im. A. Ja. Waganowej (do 1991 Leningradzka szkoła choreograficzna).

• W 2. poł. XIX w. Rosja stała się centrum baletowym Europy.

04/21/23 22Eliza Małek

• muzyka cerkiewna, pojawiła się na Rusi wraz z chrześcijaństwem. Wzorem Bizancjum na Rusi kultywowano śpiew cerkiewny (bez akompaniamentu instrumentalnego, tak charakterystycznego dla muzyki kościelnej), jednogłosowy (tzw. znamiennyj raspiew), zapisywany początkowo za pomocą notacji kondakarnej. Z Bizancjum przejęto również wiele modeli melodycznych (tzw. raspiewów) i system ośmiu skal muzycznych (oktoechos). Z czasem wypracowano własny sposób notacji za pomocą znamion (kriuków).

• W m.c. słowo ma wyższy status niż melodia, ta ostatnia często pomaga w dotarciu do treści pieśni, akcentując najważniejsze słowa. Śpiew cerkiewny miał przypominać śpiew chórów anielskich, toteż uważano, iż powinien to być śpiew jednogłosowy wykonywany przez mężczyzn.

• Podstawowe gatunki m.c. to różnego typu hymny liturgiczne: sticherony, kontakiony, kanony itp. Pierwsze chóry śpiewaków cerkiewnych powstały w Kijowie w XI w. Od XIII w. głównym centrum m.c. na Rusi był Nowogród Wielki, w XV-XVI - Moskwa, choć trzon śpiewaków moskiewskich długo jeszcze stanowili nowogrodzianie.

04/21/23 23Eliza Małek

04/21/23 Eliza Małek 24

W w. XVII-XVIII w wyniku kontaktów z Zachodem (głównie poprzez Polskę) w ros. m.c. pojawiła się wielogłosowość (partiesnoje pienije), łącząca fakturę homofoniczną z polifoniczną i stosująca bardziej ruchliwą melodykę. W ślad za nią pojawiły się nowe formy śpiewu cerkiewnego - koncerty na 8-24 głosy, w których przemiennie śpiewają soliści i chór.

Pierwszym wybitnym i znanym z imienia kompozytorem takich koncertów był W. Titow (ok. 1650-1710). Jest on również autorem muzyki do Psałterza rymowanego Symeona Połockiego.

Unowocześnienie sposobu zapisu melodii (przejście na zapis nutowy) i poziomu wykonawstwa w w. XVIII, wpływ gatunku opery na m.c. doprowadziły do rozkwitu koncertu cerkiewnego, który przekształcił się w znacznych rozmiarów kompozycję cykliczną, złożoną z 3 lub 4 ściśle powiązanych ze sobą ustępów. Partie solowe przypominały operowe ariosa lub arię lamento, partie chóralne (odpowiadające partiom koncertującym w operze) powierzano 1 lub 2 chórom. Najwybitniejszym twórcą religijnych koncertów tego typu był D. Bortnianski (1751-1825), autor 35 koncertów na 4-głosowy chór a cappella.

W 1701 roku powstaje Nadworny Chór, którego obowiązkiem jest uświetnianie uroczystości religijno-państwowych, w 1763 przemianowany na Imperatorską Kapelę Nadworną, która wykonuje także muzykę świecką.

Notacja kriukowa

04/21/23 Eliza Małek 25

Bortnianski Dmitrij (Бортнянский Дмитрий Степанович, 1751-1825)

• kompozytor, z pochodzenia Ukrainiec, od 1759 r. śpiewał w carskiej Kapeli w Petersburgu, tam uczył się u Baltasara Galuppiego śpiewu i kompozycji, następnie został wysłany do Włoch dla pogłębienia studiów (1769-1779), w 1779 został dyrygentem Imperatorskiej Kapeli Nadwornej i nadwornym kompozytorem carewicza Pawła. (do jego obowiązków należała m.in. oprawa muz. uroczystości dworskich w Pawłowsku i Gatczynie). Wprowadził do muzyki ros. klasyczne formy europejskiej muzyki instrumentalnej (sonatę, kwartet, kwintet) i udoskonalił formę koncertu cerkiewnego na chór a cappella. Komponował gł. koncerty cerkiewne 4- i 2-głosowe, a także utwory kameralne i opery.

04/21/23 26Eliza Małek

Mały śpiewak i wielka caryca (Wielkanoc 1758 r.)

• Mały śpiewak, zmęczony wielogodzinnymi próbami, zasnął podczas mszy. A miał śpiewać solową partię. Kiedy dyrygent dał znak, żeby odśpiewał soja solówkę, ze zdumieniem i zgrozą zauważył, że chłopiec (7-letni wówczas) słodko spi.

• Elżbieta Piotrówna kazała śpiącego chłopca zanieść delikatnie do swoich komnat i wygodnie ułożyć do snu. A potem czuwała nad rozwojem jego talentu.

• „Приказание исполнили тотчас – пишет Константин Ковалев. – А служба пошла своим чередом, закончившись под утро [...] Биографы будущего композитора впоследствии отметят: «Бортнянский проснулся и не верил глазам своим. Считая пробуждение продолжением сна, он долго не мог прийти в себя и своим детским страхом и смущением заставил смеяться свою милостивую покровительницу...»” Цит. по: К. Ковалев, Бортнянский....