Upload
others
View
16
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
MALĠYE - VERGĠ HUKUKU TEKRAR NOTU DÜZENLEYEN ġÜKRÜ BURAK ARAFAT
1
KAMU MALĠYESĠNE ĠLĠġKĠN YAKLAġIMLAR
Maliye Devlet faaliyetlerinin iktisadi, mali, sosyal etkilerini inceleyen bilim dalıdır.
Kamu Maliyesi Kamu gelirlerinin toplanması, giderlerin yapılması, açıkların finansmanı, devlet borç, varlık ve hükümlülüklerinin yönetimidir.
KAMU MALĠYESĠNDE KLASĠK VE MODERN ANLAYIġ
KLASĠK MALĠYECĠLER (mali gelenekçiler) MODERN MALĠYECĠLER
1.devlet ekonomiye müdahale etmemeli (illa edecekse para politikası uygulamalı)
2.ekonomide tam rekabet koĢulları geçerli
3.devlet Jandarma Devlet olmalı (savunma, adalet, güvenlik)
4.fiyatlar, faizler, ücretler esnektir.
5.görünmez el teorisi geçerli (bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler)
6.denk bütçe ilkesi geçerli
7.borçlanmaya sıcak bakmazlar, olağanüstü gelirdir. Borçlanma yapılacaksa
sermaye piyasasından, uzun vadeli, yatırımların finansmanı için borçlanılacak
8.dolaylı vergiyi savunurlar. Dolaysız vergi, geliri direkt olarak etkilediği için
ekonomide ikame etkisine yol açarak tam istihdamda sapmalara neden olacaktır.
9.dıĢlama etkisi vardır.(crowding out)
1.devlet ekonomiye müdahale etmeli, çünkü ekonomi her zaman tam
istihdamda değildir.(müdahaleci, sosyal devlet)
2.süzgeç devlet teorisi geçerli.(ikincil dağılım) (ücret, faiz, rant, kar
(birincil gelir dağılımı) üzerinden vergi alınması veya bunlara
sübvansiyon uygulaması)
3.maliye politikası araçlarından kamu harcamaları ve kamu gelirlerini
kullanarak ekonomiyi dengeye getirmeli.(fonksiyonel maliyeyi savunur)
4.fiyat, faiz, ücretler esnek değildir.
5.önemli olan bütçe dengesi değil ekonomik dengedir.
6.borçlanma olağan bir kamu geliridir.
7.ekonomide çarpan etkisi vardır.
EKONOMĠK SĠSTEMLER
PĠYASA EKONOMĠSĠ KARMA EKONOMĠ SOSYALĠST EKONOMĠ
- Fiyat mekanizmasına,
- Bireysel faydaya ve kar güdüsüne dayanmaktadır.
- Özel mülkiyet ve serbest giriĢimin yanı sıra, bu hakları
koruyan ve kollayan hukuki yapı diğer bir ifade, özel
hukuk kuralları vardır (Miras Huk., EĢya Huk. vb.).
Ekonominin tümünün özel kesimle kamu kesimi
arasındaki paylaĢıldığı, diğer bir ifadeyle, ekonomik
yapının hem özel kesimden hem de kamu kesimi
içinde barındırmasıdır. Karma ekonomik sistem
günümüzde yerini giderek piyasa ekonomisine
bırakmaktadır.
- Merkezi planlama anlayıĢına dayanmaktadır.
- Özel sektörün varlığı kabul edilmez.
- Sosyalist ekonomide özel mülkiyet, özel giriĢim
ve özel hukuk kuralları bulunmamaktadır.
2
KAMU EKONOMĠSĠNDE ÜRETĠLEN MAL VE HĠZMETLER
SERBEST MALLAR 1.Doğada hazır olarak bulunurlar. 2.kiĢilerin bu malları aĢırı kullanmalarından doğan soruna ORTAKLARIN
TRAJEDĠSĠ denir. Bu durumda devlet bir takım kurallar koyarak serbest malların zarar görmemesini sağlamaya çalıĢır.
Ancak kiĢiler birbirlerine güvenmediklerinden dolayı MAHKUM AÇMAZI sorunu karĢımıza çıkar
TAM KAMUSAL MAL VE HĠZMETLER
(SAVUNMA – ADALET – DĠPLOMASI –
ZORUNLU EĞĠTĠM)
1.Faydası bölünemez 2.fiyatlandırılamaz. 3.pazarlanamaz. 4.tüketimi engellenemez
5.piyasa konusu olamaz. 6. gelir dağılımına etkileri nötrdür. 7.dıĢlama ĠLKESĠ söz konusu değil
8.politik fiyatlandırma yapılır 9.finansmanı zorunlu vergilerle karĢılanır
YARI KAMUSAL MAL VE HĠZMETLER
(EĞĠTĠM – SAĞLIK)
(SAMUELSON)
1.bireysel tüketim ve faydanın yanı sıra toplumsal fayda sağlar.(pigovyen dıĢĢallık) 2.yarı politik fiyatlandırma yapılır
3.hizmetin bölünebilen kısmı resim, harç Ģerefiye gibi gelirlerle, bölünemeyen kısmı vergilerle finanse edilir.
4.tüketiminde rekabet vardır. 5.tüketiminde dıĢsallık söz konusudur.
ÖZEL MAL VE HĠZMETLER
1.yalnızca satın alana fayda sağlayan mallardır. 2. tüketiminde rekabet vardır.
3.hizmetten yaralanmak için bedel ödenmesi lazımdır.(mahrum bırakma ilkesi geçerli)
Devlet neden üretir; 1) özel sektörün gücü yetmez. 2) özel sektörün karlı bulmaması 3) sanayiye ucuz ara malı sağlamak
4) istihdam yaratmak istemesi
A)DOĞAL TEKEL: Stratejik öneme sahip, büyük ölçekli sabit maliyet isteyen ve azalan maliyetlerin geçerli olduğu
mal ve hizmetlerde devletin bizzat üretici olması (su,elektrik, barajlar, doğalgaz, demiryolları…)
B)YASAL TEKEL: Bu mal ve hizmetler piyasa tarafından talep edilmekle birlikte üretimi ve tüketimi topluma zarar
verebilir. Bu mal ve hizmetlerin üretimi tekelleĢme yoluyla devlet tarafından yapılır. (tütün, alkol,…)
ERDEMLĠ MALLAR
(YEġĠL KART , HALK EKMAK , BURS)
(MUSGRAVE)
Bazı kiĢi ya da grupların ekonomik durumlarını düzeltmek
için bedelsiz ya da çok az bir bedel karĢılığı devlet tarafından
sunulan mal ve hizmetlerdir.
Erdemsiz(Demerit) Mallar: erdemli mallar içerisinde
yer alır. Bireysel tüketimi söz konusu olan ancak
toplumsal anlamda zararlı olan mallardır.
(sigara, alkol, genelev, uyuĢturucu..)
Bu malların üretim ve tüketiminde devlet müdahalede
bulunur.
KULÜP MALLAR
(OLSON – BUCHANAN)
Benzer zevklere sahip üyelerine yönelik olarak kuruluĢların sunduğu hizmetlerdir. Finansmanı aidatlarla sağlanır. ÇeĢitli
kurumları sosyal tesisleri.
YEREL SOSYAL MALLAR
TIEBOT
Bu malların faydası, hizmetin sunulduğun bölgelere yakın yerleĢimde bulunanlara dokunur. Yerel yönetimler bu
hizmetlerin finansmanını ―yerel vergilerle‖ finanse ederler. Tiebout 1956da yapmıĢ olduğu çalıĢmada insanların neden
tercihlerine uygun hizmet ve fayda sunan yerlerde yaĢamayı tercih ettiklerini açıklar. Yapılan çalıĢmada ―voting by
feet‖ (ayaklarıyla oy verme) kavramını ortaya atmıĢtır. Bu kavram bireylerdeki bedavacılık sorununa bir çözüm olarak
önerilmiĢtir. Bu teze göre eğer her bölgesel topluluğa kamusal hizmetlerin maliyetlerini kendilerinin karĢılaması Ģart
koĢulursa topluluk üyesi bireyler kendi tercihlerine en uygun toplulukları seçerek kendi menfaatlerini en iyi Ģekilde
gözeteceklerdir. Böylece örneğin sporseverler, sportif aktivite alanlarının müzikseverler konser salonunun vb.
finansmanına katılmak isteyen diğer müzikseverlerle aynı bölgede yaĢamak isteyeceklerdir.
GLOBAL KAMUSAL MALLAR
(küresel barıĢın sağlanması, ulusal
bağımsızlığa saygı, global güvenliğin
sağlanması, AIDS gibi bulaĢıcı hastalıklarla
mücadele…)
Faydaları tüm ülkelere, insanlara ve kuĢaklara yayılan, olumsuz etkileri yine sınırlar ve kuĢaklar ötesi olan mallardır.
En büyük sorun bu mal ve hizmetleri kim sunacak? Finansmanı nasıl karĢılanacak?
3
DIġSALLIKLAR (KNUT WICKSELL)
1.DıĢsallık:
Bir ekonomik birimin
faaliyetlerinden dolayı, diğer
ekonomik birimlerin fayda
ya da zarar görmesidir.
2.Özellikleri
-Daha çok üretim faaliyetlerinde ortaya çıkar.
-olumsuz dıĢsallık durumunda aĢırı üretim söz
konusu olup dıĢsal maliyetler yüksektir.
-olumlu dıĢsallıklarda ise eksik üretim vardır.
3.Türleri:
- Negatif ( Ü-Ü, Ü-T, T-T, T-Ü)
- Pozitif (Ü-Ü, Ü-T, T-T, T-Ü) DıĢsallık olarak 8‘e ayrılır
4. DıĢsallık Tipleri
1.marjinal dıĢsallık: Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki ilave değiĢiklikten dolayı ekonomik birimlerin fayda ya da maliye fonksiyonlarındaki olumlu
ya da olumsuz değiĢmelerdir.
2. Ġnfra – marjinal dıĢsallık: etkinin belli bir noktadan sonra ortaya çıktığı durumdur.(çevre kirliliği)
3. parasal dıĢsallık: olumlu ya da olumsuz dıĢsallık diğer ekonomik birimler üzerindeki etkilerini piyasa mekanizmasından geçerek gösterir.
4. teknolojik dıĢsallık: üretim ya da fayda fonksiyonunda kaymalara neden olarak reel etkiler meydana getirirler
ĠKTĠSADĠ EKOLLERDE DEVLET ANLAYIġI
4
1.MERKANTALĠZM(zenginlik=ticaret)
(güçlü ulus devlet)
*güçlü ulus devlet için güçlü hazine
*güçlü hazine için de altın, gümüĢ gibi kıymetli
madenler Ģart.
*bunun sağlanması için devlet ihracatı
özendirici, ithalatı kısıtlayıcı politikalar
uygulamalı
2.FĠZYOKRASĠ (zenginlik=üretim)
(Laissez faire, laissez passer)
(liberal ekonominin öncüleri)
*ürün yaratan tek üretim dalı tarımdır.
*daha fazla üretim ve bununla birlikte
yaratılan artık üretim için devlet
müdahalesinin olmadığı ekonominin
kendiliğinden dengeye geleceği doğal
düzene inanmaktadırlar
3.KLASĠK EKOL (jandarma devlet)
*ekonomi her zaman dengededir.
*bu denge fiyat mekanizması ile sağlanır.(görünmez el)
**piyasada rekabet olacak kiii üretim olsun. Bu sebeple devlet ekonomiye
müdahale etmeyecek
*jandarma devlet olarak adalet, savunma ve güvenliği sağlayacak.
*UNUTMAKĠ devlet verimsiz özel sektör verimlidir.
*devlet ekonomiye müdahil olmazsa fiyat ve ücretler esnek olduğu için
ekonomi kendiliğinden dengeye gelebilecektir.
4.KEYNES (müdahaleci devlet)
(24 ekim 1929, kara PerĢembe, Büyük Buhran)
*Keynes, klasiklerin aksine ekonominin her
zaman tam istihdamda dengede değil, eksik
istihdamda da dengeye gelebilir.
*öylekiiii eksik istihdamdan tam istihdama
ulaĢıncaya kadar devlet ekonomiye müdahale
edecek.
*yapılan müdahale ise eksik istihdama neden
olan talep yetersizliğini giderici GENĠġLETĠCĠ
MALĠYE POLĠTĠKASIDIR.
5.SOSYAL REFAH DEVLETĠ
*Keynes‘in ekonomiye
müdahalesinin sebebi ekonomik
dengeyi sağlamak iken, sosyal refah
devletinde amaç sosyal refahın
arttırılmasıdır.
*bu nedenledir ki devlet artık temel
mal ve hizmetlerin yanı sıra sosyal
refahı arttırabilmek için özel mal ve
hizmetler de üretmeye baĢlamıĢtır.
6.PATERNALĠST DEVLET(baba devlet):
*aile yönetimi, devlet yönetiminin bir modelidir prensibine dayanan ve halk
içerisindeki doğruyu seçme yetisine sahip olan 'yetkinlerin' verecekleri
kararlarla siyasal yönetimin gerçekleĢmesine dayanan bir sistemdir.
*Sokrat ve Platon'a göre; toplum içinde, yönetilmeye ihtiyacı olan aciz
kimseler için rehberlik edecek bir grubun bulunması gereklidir. Aynı Ģekilde,
aile içinde de ailenin bekası için doğru kararları alan bir merciinin bulunması
gereklidir. Keza bu aile içinde ancak bir birey olabilir. Ġdeal kararları alabilecek
olan kiĢi, aile içinde yönetilmeye ihtiyacı bulunan bireyler adına ve aile için en
doğru kararları alacak tek otorite olmalıdır.
7.DĠĞER DEVLET MODELLERĠ
7.1.Fundamental (teokratik) Devlet: katı dini kurallarla yönetilen devlet biçimi.
7.2.Mekanik Devlet: topluma hizmet edebilmek için toplum tarafından kurulmuĢ, siyasilerin yönetici, bürokratın ise görevli memur olarak görüldüğü devlet anlayıĢıdır.
7.3.Organik (müdahaleci) Devlet: devlet; toplumun üzerinde ve topluma ait bir organdır. Devlet ve toplumun menfaatleri bireyin menfaatleri olarak algılanır.
7.4.Bireyci (liberal) devlet: birey devletin yerini almaktadır, birey devlet için değil, devlet birey için var olmaktadır.
7.5.OligarĢik Devlet: asker, dini veya siyasi bir grup tarafından sınırlı bir kesimin devleti yönetmesi.
7.6.MonarĢik Devlet: tek bir hükümdar tarafından yönetilen devlet biçimidir
5
DEVLET FAALĠYETLERĠ HAKKINDAKĠ YAKLAġIMLAR
1.KLASĠK ĠKTĠSAT TEORĠSĠ VE TARAFSIZ DEVLET
Liberal ekolün öncülerinden olan Fizyokratlar ekonomide doğal düzenin varlığına inanmıĢ ve
devlet faaliyetlerinin sadece jandarma devlet görevini üstlenmesi gerektiği vurgulamıĢlardır.
*fizyokratlardan esinlenen Adam Smith ise ―Ulusların Zenginliği‖ adlı eserinde klasik liberal
iktisat doktrinin temelini oluĢturur.
*Smith derki;
-bireyler kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalıĢırken aynı zamanda toplumsal faydayı
maksimize edeceği görüĢünü savunarak herkesin fayda maksimizasyonu çabası sonrası
piyasada dengenin sağlanmasına yardımcı olduklarını ileri sürmüĢtür.(görünmez el)
2.SOSYALĠST YAKLAġIM
Sanayi devrimi sonrası oluĢan yeni ekonomik düzen içerisinde Klasik
Ġktisatçılar bir kanadı ekonominin daha çok arz yönüyle ilgilenirken diğer
kanadını oluĢturan Marx ve Hegel gibi düĢünürler ise bu sürecin daha çok
bölüĢüm ve talep kısmıyla ilgilenmiĢler ve bu süreçten etkilenen kitleler
üzerine eğilmiĢlerdir. Bu düĢünürlerin ortaya koyduğu akıma da sosyalizm
denilmektedir.
Sosyalizm; tüm üretim araçlarının devlet tekelinde olmasını öngören ve özel
mülkiyet, serbest ticaret hakkının bulunmadığı, ekonominin merkezi
planlama ile yürütüldüğü bir sistemdir. Bu sistem içerisinde tüm ekonomi
kamu sektöründen oluĢmaktadır.
5.ANAYASAL ĠKTĠSAT YAKLAġIMI ( KAMU TERCĠHĠ)
(BUCHANAN, HAYET, TULLOCK)
Klasik iktisadi görüĢün bir uzantısı olarak iktisadi faaliyetlerin tamamen piyasa ekonomisi kuralları çerçevesinde
gerçekleĢtirilmesi gerektiğini, devletin ise bilinen klasik fonksiyonlarını yerine getirmesinden baĢka hiçbir Ģekilde
ekonomik faaliyetlere müdahale etmemesi gerektiğini ileri sürmüĢlerdir.
Devlettin sürekli olarak büyüdüğüne iĢaret ederek, devletin görev ve sorumlulukları belirlenip anayasal hükümlerle
sınırlandırılması gerektiğini ifade ederler.
Devletin özellikle bürokrat ve siyasi partilerin bütçe ve oy maksimizasyonu eylemleri sonucunda büyüdüğünü, bu nedenle
devletin piyasa devletin piyasaya müdahalelerini önleyebilmek için, anayasalara devletin iktisadi ve mali yetkilerini kesin
bir biçimde kısıtlayan hükümler koymak gerektiğini ifade etmektedir.
Örn:anayasaya kamu harc/GSMH max %25 olacaktır veya borç stoku/GSMH max %20 olsun veya enflasyon %15i
geçerse kdv %10 artar gibi mali kurallar koyulmasını ifade eder.
II.Chamberlin – Cournot (Aksak Rekabet)
Devlet tam rekabet koĢullarından sapma olan
monopol ve oligopol piyasalarda faaliyette bulunmalı
ya da bu piyasalardaki faaliyetleri düzenlemelidir ki
kaynak dağılımında etkinlik sağlansın.
6
KAMU GĠDERLERĠ
1.TANIMI
Kamu ihtiyaçlarının karĢılanması amacıyla yetkili
kiĢilerce gerçekleĢtirilen zaman içerisinde sürekli
artma eğilimi içersinde olan ve para Ģeklinde
yapılan ödemelerdir.
1.1.DAR ANLAMDA KAMU GĠDERLERĠ
MY+YY tarafından yapılan harcamalar
1.2.GENĠġ ANLAMDA KAMU GĠDERLERĠ
MM+YY+SOS GÜV KUR + KĠT + VERGĠ
HARCAMALARI
2.Kamunun Ekonomi içindeki Payı
(Kamu harcamaları )/(GSMH)
3.ÖZELLĠKLERĠ-SINIRLARI
-kamu harcamalarının üst sınırı MG‘dir. Kamu
harc MG‘yi AġAMAZ
-amaç toplumsal ihtiyacın karĢılanmasıdır
-özel fayda ve kar amacı yok, amaç toplumsal
fayda
-kamu harcamaları BÜTÇE KANUNU ile yapılır
-Klasiklere göre kamu harcamaları
VERĠMSĠZDĠR ve Kamu harcamalarında
SADECE kurumsal sınıflandırma yapılır
-Modern Maliyecilere göre kamu harcamaları
verimli olup, talep yaratıcı özelliğe sahiptir,
Fonksiyonel Sınıflandırma yapılır.
-Kamu harcamalarıyla ilgili evrensel bir sınır
saptanamaz. Ülkeden ülkeye göre değiĢken bir
yapı içerisindedir. Bunu n sebebiyse; toplumun
anlayıĢı, benimsenen devlet biçimi, toplumun
vergiye bakıĢ açısı ve ülkelerin geliĢmiĢlik
düzeyidir.
4.KAMU HARCAMALARININ ARTIġ NEDENLERĠNĠN SINIRLANDIRILMASI
4.1. GÖRÜNÜġTE ARTIġ
Kamu harcamaları sadece parasal olarak arttığı
ve bu artıĢa rağmen kamu hizmetindeki miktar
olarak bir artıĢın olmadığı durumlardır.
NEDENLERĠ
1.para ekonomisinin yaygınlaĢması
2.para değerinin düĢmesi
3.ülke sınırlarının ve nüfusun büyümesi
4.kamulaĢtırma, devletleĢtirme
5.bütçe usullerinin değiĢmesi
4.2.GERÇEKTE ARTIġ
Kamu harcamalarının hem parasal hemde
hizmet miktarı olarak arttığı durumlardır.
NEDENLERĠ
1.Askeri (savaĢ ve savunma giderlerinin artıĢı)
2.siyasi ( liberal veya sosyalist bir iktidarın
gelmesi, partilerin taahhütlerini yerine
getirmeleri)
3.ekonomik (ekonomik istikrarı sağlama çabaları,
krizler)
4.teknoloji (yeni buluĢ ve geliĢmeler. Hızlı tren
uygulamaları gibi)
5.sosyal (sosyal yardımlar)
7
KAMU GĠDERLERĠNĠN ARTIġ TEORĠSĠ 1.WAGNER (YASA)
―Devlet Faaliyetlerinde Sürekli
ArtıĢ Kanunu‖
Bireylerin sosyal ilerleme
istekleri kamu harcamalarını
sürekli arttırır. Kamu harc
artmasının nedeni;
1.sanayileĢme
2.kentleĢme, sos. Yapıdaki
değiĢme
3.yerel yönetimlerin artması,
sundukları hizmetin
geniĢlemesi
2. HENRY CARTER (SANAYĠ +
SAVAġ) (Wagner‘i Onaylar)
Kamu harcamalarının artıĢı
ülkeden ülkeye değiĢir. Wagner‘e
katılır (sanayileĢme) bununla
birlikte savaĢlar kamu
harcamalarını arttırdığını söyler.
3.NITTI (SAVAġ+SAVUNMA)
(Wagner‘e karĢı)
Kamu harcamalarının artıĢ nedeni
1.savaĢ ve savunma
2. büyük bayındırlık harcamaları
3.devlet borçlanması
**kamu harcamalarından savaĢ ve
savunmayı çıkardığında kamu
harcamaları HĠÇ ARTMAZZZZ.
4.MUSGRAVE (KALKINMA –
BÜYÜME)
SavaĢ ve Savunma harcamalarını
çıkardığında kamu harcamaları
MG ile aynı oranda artar.(Ülkede
MG artıĢı sosyal refahı arttırır
(eğitim, sağlık, sosyal transferler
artar dolayısıyla sosyal geliĢmelere
bağlı olarak kamu harcamaları
artar)
5. ROSTOW (5 AġAMALI
KALKINMA TEORĠSĠ)
Kamu harcamalarının artıĢı ekonomik
geliĢmeye bağlıdır.
1.geleneksel toplum
2.kalkıĢa hazırlık
3.kalkıĢ
4.olgunlaĢma
5. tüketim toplum
AĢama ilerledikçe kamu harcamaları
artar.
6. PEACOCK – WISEMAN
(SIÇARAMA TEZĠ)
(yerini alma)
SavaĢ, doğal afet, kriz
dönemlerinde kamu harc artar.,
sıçrama yapar. Kamu harc
finansmanı için vergi yükünü
arttırır. (toplumda tepkiye
neden olmaz).
Bunalım sonrasında toplum
vergi yüküne alıĢtığından vergi
oranlarında indirime gidilmez.
Kamu harcamaları eski
düzeyine inmez.
7. PIGUE VE DALTON
(SOSYAL REFAHIN
ARTTIRILMASI)
Amaç sosyal refahın max edilmesi
olduğundan kamu harcaması artar.
Bu artıĢ MSF=MSM olana kadar
devam eder.
8. DOWNS, BUCHANAN,
TULLOCK ( MAKSĠMĠZASYON
YAKLAġIMI)
Siyasiler oy maksimizasyonu
Seçmenler fayda maksimizasyonu
çerçevesinde siyasilerin iktidara
gelmek adına seçmenleri memnun
etmesi sonucu kamu harcamaları artar
Bedavacılık ve politik miyopluk
sorunları ortaya çıkar.
9.BAUMOL (DENGESĠZ
BÜYÜME)
Kamu genel olarak verimsiz
alanlarda üretim yapar.( emek-
yoğun) Bu nedenle artan hizmet
talebini karĢılamak için daha fazla
maliyete katlanır ve kamu
harcamaları artma eğilimi girer.
Bu da kamunun özel sektöre göre
hızlı ve dengesiz büyüğünü
gösterir.
10. CLARK
Kamu harcamaları MG‘nin %25‘ini
geçmemelidir.
%25‘Ġ geçen durumda kamu
harcamalarının finansı olan vergilere
baĢvurulur. Bu da iĢçilerde ikame
etkisine yol açar ve MG düĢme
eğilimine girer.
11. NISKANEN
(BÜROKRASĠ MODELĠ)
Bürokratlar kamu iĢletmesini
özel bir iĢletme gibi görür ve
iĢletmenin karını
maksimizasyon çabasını devlet
bütçesini maksimize ederek
karĢılar. Bunun sonucunda
kamu harcamaları artar.
Bürokrasi hükümete hizmet
sunan monopol gücüne sahip
bir hizmet sektörüdür isteyen
bürokratlar maaĢlarını arttırmak
isteyerek kamu harcamalarının
artmasına neden olabilir
12. ODLE( POLĠTĠK
AġAMALAR HĠPOTEZĠ)
(SÖMÜRÜLEN ÜLKE )
Sömürge halindeki devletler (az
geliĢmiĢ) bağımsızlığa 3 aĢamadan
geçerek kavuĢur(kamu harcamaları
artar)
1.altyapı çalıĢmaları (demiryolu,
köprü, liman)sömürgeci devlet
karĢılar
2.sermayenin geliĢ amacına uygun
kamu harc:eğitim, sağlık
3.bağımsızlık sonrası dönem
ulusal ekonominin kurulması:
güvenlik savunma, diploması.
13.J. O‘CONNER (MARKSĠST
YAKLAġIM)
Amaç kapitalizmin kalıcılığını
sağlamak. Bunu için ilk olarak eğitim
sağlık, güvenlik, sosyal konut, sosyal
transfer gibi hizmetler sunacak(sosyal
devlet sağlanacak) kapitalizmin
kalıcılığı sağlanacak.
Sermaye hareketlerini hızlandırmak
amacıyla devlet bütçesi küçük
tutulmuĢ daha sonra sermaye
sahiplerine yönelik karlı kamu
sipariĢlerinin artması ile kamu
harcamaları artar.
14.PYLE
Kamu harcamalarının bazı
dönemlerde belli bir süre MG‘den
hızlı artar.
Bu da ülkeden ülkeye göre değiĢir
ve kamu harcamalarının sürekli
arttığını savunur.
15.SOLOMON FABRICANT
Kamu harcamaları sürekli artar ve bu
artıĢın her ülke de farklı olduğunu
söyler.
8
KAMU HARCAMALARININ TASNĠFĠ (SINIFLANDIRILMASI)
1.ĠDARĠ TASNĠF 2.BĠLĠMSEL-EKONOMĠK TASNĠF 1.1.ORGANĠK
(KURUMSAL)
TASNĠF
1.2.FONKSĠYONEL
(ĠġLEVSEL)
TASNĠF
2.1.ADĠ-OLAĞANÜSTÜ 2.2.REEL-TRANSFER
―PIGOU‖
2.3.VERĠMLĠ-VERĠMSĠZ 2.4.ZORUNLU-ĠHTĠYARĠ
Harcamayı yapan
idari birimler itibari
ile harcamalara
sınıflandırma
yapılmasıdır.
Örn; MEB, SAĞLIK
BAK, MALĠYE
BAK
Harcamanın amacı
önemlidir.
—hizmet tekrarı
engellenir,
harcamalar azalır,
tasarruf sağlanır.
—sosyal fayda sağlar
—etkinlik ve
verimlilik artar
—3‘e ayrılır;
1.genel hzmt
2.sosyal hzmt
3.ekonomik hzmt
Adi(olağan); her yıl
tekrarlanır nitelikte olanlar.
örn: cari harcamalar
Reel; karĢılığında bir mal veya
hizmet alınan harcamalardır
Verimli; MG‘de artıĢ
yaratan harcamalardır.
Örn; reel harcamalar verimli
harcamalardır.
Zorunlu; mutlaka yapılması gereken ve
kanunlara dayalı olan harcamalardır.
Örn;eğitim, savunma vb harcamalarının
düzenli olarak yapılması hem sosyal
hemde ekonomik büyüme ve kalkınma
açısından zorunludur.
Olağanüstü; uzun süreli
aralıklarla yapılan
harcamalardır.
örn: yatırım harcamaları,
doğal afetler
Transfer; KarĢılığında bir mal
veya hizmet alınmayan
harcamalardır. Transfer
harcamaları gelirin yeniden
dağılımında kullanılır.gelir
dağılımında adaleti sağlamaya
yönelik harcamalardır.
Verimsiz; MG‘de artıĢ
yaratmayan harcamalardır.
Örn ; sosyal Transfer
harcamaları MG‘yi
arttırmaz, gelir dağılımında
adaleti sağlamaya
yöneliktir.
Ġhtiyari; ertelenebilecek esnekliğe sahip
olan harcamalardır.
Her yıl kaldırım taĢı döĢemek
ihtiyaridir.
2.2.1.REEL (GERÇEK) HARCAMALAR 2.2.2.TRANSFER HARCAMALARI
2.2.1.1.CARĠ
Bir bütçe dönemi içinde tüketilen ve
aynı dönemde faydası sağlanan ve
genellikle her yıl tekrarlanan
giderlerdir. Üretimi arttırıcı etkisi
yoktur.
Mevcut üretim kapasitesini iĢler
durumda tutan harcamalardır.
Örn; personel,memur,iĢçi maaĢları,
tazminatları, ödüller,kırtasiye
giderleri,demirbaĢ alımı,küçük
onarım giderleri,yolluklar…
2.2.1.2.YATIRIM
Üretim kapasitesini arttıran
kaynakların daha etkin
kullanımını sağlayan ve
MG‘yi arttıran, faydası
sonraki yıllara sarkan
harcamalardır.
Sermaye birikimine yönelik
harcamalardır.(maddi
sermaye-beĢeri olmaya
sermaye)
Örn;etüt proje giderleri,taĢıt
alımı, büyük onarım
giderleri,
2.2.2.1.ĠKT-SOS-MALĠ
İktisadi(verimli); üretimin arttırılması yönelik
yapılan harcamalar örn; sübvansiyonlar,
üreticilere verilen krediler,
Mali; kamu kurum ve kuruĢların finansman
açıklarının kapatılması amacıyla yapılan
harcamalar Örn; özel bütçeli ve DDKB
açıklarının kapatılması için genel bütçeden
yapılan hazine yardımları, borç faiz ödemeleri,
Sosyal(verimsiz); düĢük gelir gruplarına
yönelik olarak yaĢam standartlarını yükseltmek
amacıyla yapılan harcamalar Örn: emekli
maaĢları, iĢsizlik sigortası, öğrenci bursları,
yeĢil kart, ayni yardımlar.
2.2.2.2.GELĠR-SERMAYE
Gelir: transfer
harcamasının ülke içinde
yapılmasıdır
Sermaye; transfer
harcamasının ülke dıĢına
yapılmasıdır. Örn: savaĢ
tazminatları, dıĢ borç faiz
ödemeleri
2.2.2.3.DOLAYLI-DOLAYSIZ
Dolaysız; kiĢilerin gelirlerinin
direk arttırmaya yönelik yapılan
harcamalardır. Örn: öğr bursları,
dul yetim aylıkları, borç faizi
ödemeleri
Dolaylı: kiĢilerin gelirlerini dolaylı
yoldan arttıran harcamalardır. Örn:
yeĢil kart uygulamaları, kömür,
gıda yardımları…
-Kalkınma Carisi (yatırım carisi): üretime katkı yapan cari harcamaları ifade eder. BeĢeri sermayeye yönelik yapılan cari harcamalardır.(eğitim, sağlık) => doktor,
öğretmen maaĢı, okul için sıra, ısınma giderleri, hastane için yatak, ısınma giderleri….)
-Sermaye TeĢkili Transfer Harcaması: karĢılığında mal alınan ancak cari üretim ve toplam talep düzeyine hiçbir katkısı olmayan harcamalardır(eski bina(ikinci el)
alımı, faaliyette bulunan bir iĢletmeyi satın alması(devletleĢtirme) , arsa arazi alımı( kamulaĢtırma)
-Sübvansiyon: fiyat hareketlerini kontrol için yapılan mali yardımlardır. Üretim ve tüketim sübvansiyonları olarak 2‘ye ayrılır. Üretim sübvansiyonları üretimi teĢvik
etmek için üretici kesime yapılan yardımlardır. Tüketim sübvansiyonları ise piyasa fiyatını aĢağı çekmek için kullanılır
9
KAMU GELĠRLERĠ
KAMU GELĠRLERĠNĠN ÇEġĠTLERĠ 1.VERGĠLER
— Kamu hzmti finansmanı için toplanır
— cebridir
— karĢılıksızdır(kiĢinin Ģahsına yönelik özel ve
doğrudan bir karĢılık vaadi ve taahhüdü
olmamasıdır.)
—nakdi olarak alınır.
— GELĠR(GV-KV)
SERVET(MTV, EV, VĠV)
HARCAMA (KDV, ÖTV, DV, BSMV, ÖĠV)
üzerinden alınır.
2.HARÇLAR
- kamusal nitelikli bir hizmetten bazı
kiĢilerin özel yarar elde etmeleri
karĢılığında ödenilen paradır.
—Katkı payı
— Kamu hzmtinden yoğun
yararlananlardan alınır
—cebridir
—karĢılığı vardır
—Harçla ödenen bedel hizmetin
maliyetini tamamen karĢılamaz
—harç > yararlanılan hzmt => aradaki
fark vergi sayılır.
**üni harçları, pasaport harcı…
3.RESĠMLER
— bir iĢin yapılması için kamudan
izin alınması karĢılığında ödenen
bedel.
— genellikle yerel yönetimler
tarafından toplanır
— cebridir.
— karĢılığı vardır.
** inĢat izni almak, eğlence
mekânı açmak, avlanma ruhsatı…
4.ġEREFĠYELER(değerlendirme resmi)
—kamu bayındırlık hzmti yaptığı bölgedeki
gayrimenkullerin değerinin artması
düĢüncesinden hareketle alınan bedeldir.
—cebridir.
—karĢılığı vardır.
*Katılma payı: bayındırlık hzmti sonucu
bölgedeki emlakların değeri artmadığı halde
alınan bedeldir. Öngörülen harcamayı
finanse etmek için toplanır.
Örn; yol harcamalarına katılma payı
Kanalizasyon harcamalarına ka. Payı
Su tesisleri harcamalarına katılma p.
5.PARAFĠSKAL GELĠRLER(vergi benzeri)
—Kamu-yarı kamu niteliğine haiz ekonomik-
sosyal-mesleki kuruluĢların üyelerine
sundukları hzmtlrdn dolayı, üyelerinden
aldıkları aidatlardır.
—cebridir(vergiye benzer)
—karĢılığı vardır ( harca benzer)
— genel bütçe içerisinde yer almaz.
—söz konusu kuruluĢun bütçesinde yer alır.
**sigorta primleri, tic sanayi odalarına ödenen
aidatlar, avukatların barolara ödedikleri
aidatlar…
6. PARA VE VERGĠ CEZALARI
—Amaç gelir elde etmek değil, bireylerin
yasalara uymasını sağlamaktır
-ki toplumda illa uymayan olacağı için
devlette buradan kamu geliri elde eder.
7.MÜLK VE TEġEBBÜS
GELĠRLERĠ
(mamelek geliri, patrimium geliri)
—kamunun taĢınır-taĢınmaz mal
ve haklarını;
satması/kiralaması/iĢletmesi
karĢılığında gelir elde etmesi
—cebri değil.
**Arazi, bina, taĢ ocakları, KĠT
karları…
8.BORÇLANMA GELĠRLERĠ
8.1 zorunlu borçlanma
—cebridir.
—memur maaĢlarından yapılan kesintidir
***tasarruf bonoları
8.2.ihtiyari borçlanma
—cebri değildir.
**devletin piyasaya hazine bonosu devlet
tahvili satması..
9.FONLAR
— belirli bir amaç için kenarda tutulan ve lazım
olduğunda kullanılan paralardır
—Âdem-i Tahsis ilkesine ters
*TR‘deki fonlar
1.özelleĢtirme f.
2.savunma sanayi teĢvik f.
3.sosyal yardım f.
4.türk tanıtma f.
5.TMSF
10.ÖZELLEġTĠRME GELĠRLERĠ
— devlete ait iĢletmelerin özel sektöre
devredilmesinden sağlanan gelirlerdir.
— Cebri değil.
— amacı; rekabeti arttırmak, teknolojik
ilerleme, kar elde etme
11. SENYORAJ GELĠRLERĠ
(ENFLASYON VERGĠSĠ)
— MB‘nin para basması sonucu
devletin gelir elde etmesidir
12.DEVALÜASYON GELĠRLERĠ
— Yerli paranın hükümet eliyle yabancı
para karĢısında değerinin düĢürülmesidir.
— bu durumda dıĢa açık ekonomide ihracat
artar, ithalat azalır. Devlette buradan gelir
elde etmiĢ olur.
13 MALĠ TEKEL GELĠRLERĠ
—devlet, talep esnekliği düĢük bazı malların
üretimini ve satıĢını kamu tekeline alıp bunların
fiyatlarını çok yüksek karlar sağlayacak Ģekilde
belirleyerek gelir sağlar.
**sigara, alkol…
14.DĠĞER
— savaĢ tazminatları
— ganimetler
— yardım ve bağıĢlar
— mirasçı bulunamayan gelirler
10
VERGĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR -I-
1.VERGĠNĠN KONUSU
—verginin kaynağını
oluĢturan ekonomik unsurdur.
3‘e ayrılır;
Gelir-Servet-Harcama (Gider)
2.VERGĠNĠN MATRAHI
—verginin hesaplanmasında teĢkil olan MĠKTAR
VE DEĞER —Advalorem: Parasal değer esas alınır
**GV, KV, EV
—Spesifik: Miktar esas alınır (hacim, kg, yaĢ,
lt...)
**MTV, ÖTV(sadece 1 sayılı tarifesi: petrol )
2.1.MATRAH BELĠRLEME USULLERĠ
—Götürü: vergi hesaplamasına konu olan değer ve miktarın tek tek
hesaplanması yerine tüm konu ve mükellef için toptan belirlenmesi
-Karine-DıĢ Gösterge: Bazı dıĢ göstergelere bakılarak matrahın
tespit edilmesidir.(kapı, pencere sayısı)
—Ġdarece Takdir: Vergi idaresi tarafından matrahın tespiti.
—Basit: Gelir – Gider = Matrah
—Beyan: Mükellefin beyannameyle matrahını tespit etmesi
3.VERGĠ MÜKELLEFĠ
—üzerine v.borcu düĢen GK –TK
—Kanuni mük: Kanunlara göre
üzerine v borcu düĢen kiĢi
—Aracı mük: ödediği vergiyi
3.kiĢilere aktaran kiĢi
4.VERGĠYĠ DOĞURAN
OLAY
— Verginin konusu ile
mükellefin bağ kurması
5.VERGĠ SORUMLUSU
—BaĢkasına ait bir vergi nedeniyle, v idaresine
karsı muhatap olan ve vergi borcunu ödemekle
yükümlü olan kiĢi.
6. VERGĠNĠN TARHI
—Mükellefin ödemesi gereken vergi borcunun hesaplanmasıdır.
6.1.Tarh Yöntemleri
—Beyana Dayalı: mükellefin beyanı esas alınır
---Basit Usulde: basit usuldekilerin vergisi basit usulde tarh edilir.
—ikmalen: Tarhiyat sonrası kanuni usullere uyulmaması
durumunda ikinci defa tarhiyat yapılması
—Re’sen: Matrahın tamamen veya bir kısmının tespit edilmemesi
durumunda vergi dairesinin belirlediği matrah üz. Tarh edilmesi.
— Ġdarece: mükellefin kanuni süre içinde matrahını beyan etmezse
vergi dairesinin kendi matrahı belirler ve tarhiyat yapar.
7.VERGĠNĠN TAHAKKUKU
—verginin ödenecek aĢamaya
gelmesidir.
NOT: Verginin kesinleĢmesi ile
verginin tahakkuku farklı
kavramlardır. Verginin
kesinleĢmesi; mükellefin tarh
edilen vergiye karĢı tüm dava
yollarının tükenmesidir. Bu
aĢamadan sonra vergide
değiĢiklik yapılamaz.
8.VERGĠNĠN TAHSĠLĠ
—verginin ödenmesidir.
---Doğrudan tahsil: verginin
doğrudan mükellefin yatırması
veya vergi memurlarının
mükellefin adresine gidip
vergiyi tahsil etmesi
---Dolaylı Tahsil: Vergi
sorumlusu tarafından verginin
ödenmesidir.
8.1. TAHSĠL USULLERĠ
1) Mükellefçe bizzat yetkili vergi dairesine
yatırılması
2)Yetkili KiĢiler Tarafından Yatırılması
2.1)Ġltizam U: vergi hasılatının belli bir bedel
karĢılığında 3.kiĢilere bırakılması. Bunlara
MÜLTEZĠM denir. (kar/zarar mültezime ait)
2.2)Ġhale U: Getireceği toplam hasılat üzerinden
EN DÜġÜK ORANDA pay almayı kabul edene
verilmesi
2.3)Emanet U: devlet memurları eliyle vergi
borcunun toplanılması
2.4) Temsilciler Aracılığıyla: Öğretmen,
muhtar, imam… gibi bölgedeki güvenilir ve
halk tarafından tanınmıĢ kiĢilerce verginin tahsil
edilmesi
2.5) Tevkifat (Stopaj) U: Verginin doğduğu
kaynakta vergi sorumlusu tarafından kesilip
vergi dairesine ödenmesi.
3.Diğer Tahsil Usulleri :Pul-bandrol
yapıĢtırmak..
9.VERGĠ ALACAĞINI SONA ERDĠREN DURUMLAR
1.Ödeme
2.Terkin : Devlet tarafından mükellefin vergi borcunun tamamının
veya bir kısmının silinmesidir.
3.ZamanaĢımı: VUK‘a göre 5yıl süre içinde vergi borcunun tahsil
edilememesi durumunda, mükelleften vergi alacağını tahsil
edememesi.
4.Af: Bazı nedenlerden dolayı kaybolan ( kaçırılan, kaçırılmaya
teĢebbüs edilen) vergi hasılatını arttırmak için mükelleflerin VERGĠ
CEZA ve FAĠZLERĠNĠ silmesidir.
5.Mahsup ve Takas: ÖdenmiĢ verginin ödenecek vergiden
indirilmesine verginin mahsubu(tarh aĢamasında gerçekleĢir); aynı
türden karĢılıklı iki borcun birbiri ile mübadelesine verginin takası
denir( tahsil aĢamasında gerçekleĢir.)
6.UzlaĢma: Mükellefle il vergi idaresi arasında uyuĢmazlığın idari
aĢamada çözümlenmesidir.(vergi borcunu tamamen ortadan
kaldırabilir)
7.Mirasın Reddi: Kanuni mirasçılar mirasın kardan çok zarar
getireceği durumlarda mirası reddedebilir. Bu durumda vergi de
yalan olur
10.VERGĠ YÜKÜ
-vergiyi ödeyen kiĢinin üzerindeki
yüklerdir. ikiye ayrılır;
—Maddi yükler(objektif)
Toplam = ödenen v
Vergi Y. MG
Bireysel= bireyin ödediği vergi
Vergi Y bireyin geliri
Net = ödenen vergi - KHSF
Vergi Y MG
Gerçek = (ÖV+YV)-(KHSF+YT.V)
Vergi Y. MG
NOT:
KHSF= kamu hizmetinden
sağlanan fayda
YV= Yansıyan Vergi
YT.V=Yansıtılan Vergi
-Manevi Yükler(subjektif) :
mükellefin üzerinde psikolojik etki
(verginin karar , ikame, gelir
etkisi)
11
VERGĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR -II-
11.VERGĠNĠN TARAFSIZLIĞI
—vergi nedeniyle mükelleflerinin
kararlarının etkilenmemesi
12.VERGĠ BASKISI(TAZYĠKĠ)
—Ödenen verginin bireyin davranıĢları
üzerinde yaratacağı etkidir.
Vergi Baskısının Giderilmesi;
1.karar (beyan) etkisi: verginin ödenmesinin,
mükellefin yatırım. Tasarruf, tüketim gibi
kararlarını etkilemesi
2.Gelir Etkisi: Vergiden dolayı geliri azalan
kiĢinin daha çok çalıĢmayı tercih etmesidir.
3. İkame Etkisi: Vergiden dolayı geliri
azalan kiĢinin çalıĢmak yerine dinlenmeyi
tercih etmesi.
13. VERGĠDEN KAÇINMA-
KAÇAKÇILIK
Kaçınma: vergiyi doğuran olaya neden
olunmaması suretiyle vergi yükünün dıĢında
kalma çabasıdır.(kanunlara aykırı değil)
Kaçırma: vergiyi doğuran olay ortaya
çıkmasına rağmen vergi kanunlarına aykırı
düĢen hareketlerde verginin hiç
ödenmemesi veya kısmen ödenmesidir.
(kanunlara aykırı)
14. ÇĠFTE VERGĠ
Aynı vergi konusu üzerinden birden fazla
vergi alınması veya vergilendirme yetkisinin
çatıĢmasıdır.
1.iktisadi ç.v: aynı vergi konusu üzerinden
1den fazla vergi alınması
2.hukuki ç.v : aynı vergi konusu üzerinden
vergilendirme yetkisinin çatıĢması
3.yatay ç.v: aynı statüdeki kuruluĢların yetki
çatıĢması
4. dikey ç.v: ast-üst kuruluĢların yetki
çatıĢması
15.VERGĠ ĠADESĠ
Mükelleften fazla alınmıĢ verginin geri
verilmesi
16. VERGĠ MALĠYETĠ
1.Açık Maliyet: Devletin vergiyi toplamak
için katlandığı maliyet
2.Örtük (Gizli) Maliyet: mükellefin vergiyi
ödemek için katlandığı maliyet
17.VERGĠ HARCAMALARI
Devletin istisna muafiyet ve indirim
uygulamaları nedeniyle ortaya çıkan vergi
kaybıdır.
18. VERGĠ KAPASĠTESĠ
(vergilendirilebilir vergi + ödeme gücü)
Bir ülke ekonomisinin taĢıyabileceği vergi
yüküdür.
19. VERGĠ GAYRETĠ
= fiili vergi hâsılatı /vergi kapasitesi
(Mükellefin vergi ödeme, devletin vergi
toplama çabasıdır.)
20.MALĠ ANESTEZĠ
—mali yükümlülüklerin muhatapları
tarafından farkına varılmadan yerin
getirilmesidir.
— dolaylı vergilerde çok görülür.
21. VERGĠNĠN GELĠR ESNEKLĠĞĠ
Vergi gelirlerindeki artıĢ yüzdesinin
MG‘deki artıĢ yüzdesine oranıdır.
1.esnekliği yüksek bir vergi otomatik
stabilizatör görevi görür
2.esnekliği en yüksek vergi artan oranlı
kiĢisel gelir vergisidir.
3.esnekliği en düĢük vergi baĢ vergisidir.
22.VERGĠ BĠLĠNCĠ VE AHLAKI
-Bireyin vergilerin kamu giderlerinin
finansmanı için toplandığının farkında olması
vergi bilincidir
-bireylerin vergi ödevlerine uyması vergi
ahlakıdır. (vergi kaçırmaması, zamanında
beyanname vermesi…)
**geliĢmiĢ ülkelerde her ikisi de yüksek
23. VERGĠ TUTAMAĞI
—Kolay vergilendirilen vergi
kaynaklarıdır.
24.TAKSFLASYON
— yüksek enflasyon ve yüksek vergi
yükünün bir arada görülmesidir.
25.VERGĠNĠN AMORTĠSMANI VE
KAPĠTALĠZASYONU
-bir mal veya hak üzerine konulan bir vergi
nedeniyle o mal veya hakkın değerinin
düĢmesine v.amortismanı
- bir mal veya hak üzerine konulan verginin
kaldırılması nedeniyle o mal veya hakkın
değerinin artmasına v.kapitalizasyonu
denir.
26. VERGĠ ALERJĠSĠ
Vergilere karĢı aĢırı duyarlılıktır.
Esnekliği yüksektir.
Dolaysız vergilerde görülür.
27.MALĠ ZORLAMA
—mükelleflerden ödeme gücünün
üzerinde vergi alınmasıdır.
28. MALĠ SÖMÜRÜ VE MALĠ RANT
— mali sömürü: ödeme gücüne göre
vergilemede kamu hizmetlerinden elde
ettikleri faydadan daha fazla vergi ödenmesi
durumuna
— mali rant: ödeme gücüne göre
vergilemede kamu hzmt.den elde edilen
faydadan daha az mik.da vergi ödemek
29. VERGĠ FĠYATI
-Kamu mali için yapılan harcamalar arttıkça
, kiĢinin ödeyeceği vergi de artar. Bireyin
kamu malinden tüketeceği her ekstra birim
için yaptığı ödemedir.
30.VERGĠ PLANLAMASI
1.Makro Planlama: devletin en uygun
kaynaklardan en uygun Ģekilde vergi
almasıdır
2.Mikro Planlama: Mükellefin kanunlara
dayanarak en asgari düzeyde vergi
ödemesidir.
12
VERGĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR -III-
31.MALĠ TEVZĠN (AKÇAL DENKLEġTĠRME)
MY ve YY‘nin gelir-gider paylaĢımı
Dar anlamda; sadece gelirlerin paylaĢımı
GeniĢ anlamda Gelir – gider paylaĢımı
32.VERGĠ TAKOZU
— Vergi ve vergi benzeri yükümlülüklerin, iĢveren
üzerinde oluĢturduğu yüklerdir.
33.VERGĠ MATRAHININ AġINMASI
(VERGĠ EREZYONU) — vergi harcamaları, vergi kaçırma ve vergiden
kaçınmanın artması nedeniyle vergi matrahının
aĢınmasıdır.
34.MUAFĠYET – ĠSTĠSNA
— vergilendirilmesi gereken KĠġĠNĠN vergi dıĢı
bırakılmasına muafiyet.(subjektif)
— vergilendirilmesi gereken KONUNUN vergi dıĢı
bırakılmasına istisna denir.(objektiftir)
35.VERGĠ ÇENGELĠ
— mükellefin parasal gelirinin artarak artan oranlı tarifede,
daha yüksek vergi dilimlerine çıkararak vergi yükünün
artmasına neden olmasıdır.
36.VERGĠ TATĠLĠ
— belli konu veya kiĢilerden belli bir süre vergi
alınmamasıdır.
Amaç: yb. Sermayeyi ülkeye sokmak, sosyal alanda
ilerleme…
37.VERGĠ REKABETĠ
— ülkelerin düĢük vergi uygulayarak uluslararası
sermayeyi kendilerine çekmesidir.
38.VERGĠ CENNETLERĠ
— yabancı sermayeyi ülkeye çekmek için bunlara
uygulanacak vergi oranlarının minimum veya ―0‖ düzeyine
çekilmesi.
39.VERGĠ UYUMLAġTIRMASI
— ülkelerin vergi mevzuatlarının birbirine
yakınlaĢtırılması
40.VERGĠ KOORDĠNASYONU
— ülkelerin vergilendirme yetkisinden vazgeçmeden sınır
ötesi iĢlemler ile ilgili vergisel engelleri kaldırmasıdır.
Örn: çifte vergilemeyi önleme çalıĢmaları
41. TOBĠN VERGĠSĠ
— kısa vadeli döviz iĢlemlerinden vergi alınmasıdır.
Amaç: ülkeye sermaye giriĢ çıkıĢının(ani) engellenmesi(
sıcak para giriĢ çıkıĢı), arbitrajcıların elde etmiĢ olduğu karı
düĢürmek…
42. RAMSEY VERGĠLEME
Talebin fiyat esnekliği düĢük olan malların üzerine vergi
konulması gerektiğini belirtir. Böylece devletin vergi
hâsılatı max olur…
Örn; zorunlu mallar, bağımlılık yaratan mallar
43. TANZĠ ETKĠSĠ (OLIVERA – TANZĠ )
— enflasyon döneminde vergi tahsilinin
gecikmesi ile uğranılan reel satın alma gücü
kaybıdır.
Bu kaybın nedeni: enflasyon döneminde
verginin tarhı ile tahsili arasında geçen
sürenin uzamasıdır.
44.TERS TANZĠ ETKĠSĠ
Enflasyonla reel kamu harcamaları arasındaki ters iliĢkidir.
Ters Tanzi etkisini ortaya çıkaran harcama gecikmesi, harcama
taahhüdünün ya da sözleĢmenin yapıldığı an ile harcamanın gerçekleĢtiği
an arasında geçen zaman aralığıdır.
Enflasyonist ortamlarda harcama gecikmesinin uzun olması kamu
harcamalarının reel değerini azaltan bir etkiyi beraberinde getirmektedir.
Böylece artan enf, mal ve hizmetler için yapılan ödemelerin reel
değerinin mal ve hizmetlerin reel değerinden daha düĢük kalmasına
neden olarak kamu kesiminin mali durumunda göreceli bir iyileĢme
yaratmaktadır.
45.LAFFER EĞRĠSĠ(Ġ. HALDUN- A. LAFFER)
— vergilemede optimal nokta aĢılınca vergi oranlarının
düĢürülmesi vergi hasılatını arttırır.
Vergi hasılatı
Max.
Vergi oranı
T*(optimal nokta)
46. VERGĠNĠN REDDĠ
Mükelleflerin ağır olan
vergilerin kaldırılmasına
yönelik göstermiĢ olduğu
tepkidir.
47. VERGĠNĠN GREVĠ Mükelleflerin ağır olan
vergilerin oranının aĢağı
çekilmesine yönelik
göstermiĢ olduğu tepkidir.
Not: verginin reddi ile vergi kaçakçılığı arasındaki fark ; vergi kaçakçılığında mükellefler bireysel olarak hareket
ederken, vergi reddinde mükellefler bir araya gelerek vergiye karĢı toplumsal bir hareket içerisinde yer almaktadır.
13
ÖDEME GÜCÜNE ULAġMADA KULLANILAN TEKNĠKLER
1. EN AZ GEÇİM
İNDİRİMİ
Mükellefin kendisinin ve
ailesinin yaĢamının asgari
düzeyde sağlamak için
gerekli olan gelirin
vergilendirilmemesidir
1.1 Matrahtan Ġndirim
Sistemi: mükellefin matrahından
en az geçim indirimi
tutarının düĢülmesinden
sonra kalan kısmın
vergilendirilmesidir.
1.2.Vergiden Ġndirim
Sistemi (Dekot): Önce
mükellefin geliri
vergilendirilir daha sonra en
az geçim indirimi tutarı
hesaplanır ve vergiden
indirilerek mükellefin
ödeyeceği vergi bulunur(TR)
1.3Bölme (katsayı) Sistemi:
Aile gelirinin, aile bireyleri arasında bölünmesinden sonra vergilendirilmesini öngören
sistemdir. Ġki Ģekildedir;
1.3.1.Splitting: ailenin gelirini sanki karı-koca kazanıyormuĢ gibi 2‘ye bölünür.
Daha sonra bölünen gelirler ayrı ayrı artan oranlı tarifeye göre vergilendirilir. Son
olarak ailenin ödemesi gereken toplam vergi bulunur.
1.3.2.Katsayı: ailede yaĢayan her bireye birer katsayı verilir. Ailenin geliri bu
katsayıya bölünür. Katsayı baĢına gelen gelire artan oranlı tarifedeki vergi oranıyla
katsayı basına düĢen vergi hesaplanır. En son ailedeki kaç katsayı varsa onla çarpılıp
toplam ödenecek vergi bulunur.
Bölme Sistemindeki AMAÇ; artan oranlı tarifede mükellefin bir üst dilime geçip daha
fazla vergilemenin önüne geçmektir.
2. TARİFELERDEN
YARARLANILMASI
Ödenecek vergi tutarının
belirlenmesi için vergi
matrahına uygulanacak olan
oran ya da ölçülerdir
2.1.Sabit (EĢit, Düz,
Tek) Oranlı Tarife:
Vergi matrahındaki artıĢ
ya da azalıĢa karĢın
vergi oranı aynı kalır.
KDV, KV, EV
(MVO=OVO)
2.2.Azalan Oranlı Tarife:
2.2.1.Matrahın ve vergi
oranının aynı doğrultuda
azalması ( artan tarifenin tersi)
2.2.2.Matrah artarken vergi
oranının azalması. amaç:
yatırım ve tasarrufların
artması.
(MVO<OVO)
2.3. Artan Oranlı Tarife:
Vergi oranlarındaki artma ya da azalmaya bağlı olarak vergi oranının artması veya
azalmasıdır.
(MVO>OVO). Yatırım, tasarruf gibi istekleri kırdığı düĢünülse de, gelir dağılımını
düzenlemesi ve vergi adaletini sağlar. 4 tiptir.
2.3.1.Sınıf Usulü: Vergi oranı diliminin değiĢmesine bağlı olarak artıp-
azalmaktadır. Sınıf değiĢtikçe vergi oranı SIÇRAMA gösterir.(adaletsizdir.)
2.3.2.Dilim Usulü: Matrah tarifenin öngördüğü dilimlere bölünüp ve her dilim
için ayrı bir vergi oranının uygulanması yoluna gidilmektedir.(TR‘ de GV tarifesi
dilim usulüdür.)
2.3.3. Gizli Artan Oran: Tarife DEĞĠL. Bir verginin yapılan bazı indirim ve
eklemeler sonucu artan oranlı bir vergi haline gelmesidir.
2.3.4. Tersine Artan Oran: Tarife DEĞĠL. Matrah arttıkça ortalama vergi
oranının azaldığı durum.(örn HARCAMA VERGĠLERĠ.) Gelir düzeyi farklı olan
bireylerin AYNI MĠKTARDA mal ve hizmet satın aldığında aynı miktarda vergi öder.
ANCAK, KATLANDIKLARI VERGĠ YÜKÜ FARKLIDIR.
3.AYIRMA İLKESİ
Emek gelirleri ile sermaye
gelirlerinin farklı Ģekilde
vergilendirilmesini savunur
4. MUAFİYET VE
İSTİSNALAR
Bazı kiĢilerin vergi dıĢı
bırakılması muafiyet,
bazı konuların vergi dıĢı
bırakılması istisnadır.
14
DOLAYLI – DOLAYSIZ VERGĠ
DOLAYLI VERGĠLERĠN NĠTELĠKLERĠ DOLAYSIZ VERGĠLERĠN NĠTELĠKLERĠ 1. Vergi mükellefiyle vergi yüklenicisi genellikle farklı
2.harcama üzerinden alınır
3.kolay yansıtılabilirler
4.mali anestezi etkisi yüksektir. (vergi alerjisi düĢük)
5.objektif karakterlidir (sabit oranlıdır)
6.gelir dağılımında adaleti bozucu etki yaratır. (tersine artan oranlı tarife)
7.vergi idaresi açısından uygulaması kolay-maliyeti düĢüktür
8.tabanı daha geniĢtir.
1. mükellefle yüklenici genelde aynı
2. gelir ve servet üzerinden alınır
3.yansıma zor bazen imkânsızdır.
4.mali anestezi etkisi düĢük. (vergi alerjisi yüksek)
5.subjektif karakterli ( kiĢiler gelirine göre vergilendirilir.)
6.gelir dağılımında adaleti sağlar ( artan oranlı tarife)
7. vergi idaresi açısından uygulaması zor – maliyeti yüksektir
8.tabanı daha dar.
VERGĠ YANSIMASI
1.TANIM
ÖdenmiĢ bir verginin
piyasa
mekanizmasından
yararlanmak suretiyle
diğer birimlere
aktarılmasıdır.(verginin
bir mükelleften alındığı
halde baĢka birisi
tarafından ödenmesi)
2.YANSIMA SÜREÇLERĠ
*Ödeme: ilk aĢama
verginin herhangi bir
Ģekilde ödenmesiyle baĢlar
*Vurgu: Vergi ödendikten
sonra vergi mükellefinin
vergi ödenmesinden dolayı
üzerinde hissettiği
psikolojik baskıdır
*Aktarma: Üzerine vergi
yükünün devredildiği kiĢi
yine fiyat mekanizması
aracılığı ile bu yükü
baĢkalarına, onlar da
diğerlerine parça parça
devretme yönüne
gitmeleriyle oluĢan
aĢamalardır
*YerleĢme: Fiili ve son
olarak, diğer bir birey
üzerine yeni transfer ümidi
bulunmaksızın, "vergi
yükü" son mükellefte
kalmıĢtır
3.YANSIMA ġEKĠLLERĠ
3.1.Ġleriye – Geriye Yansıma :
—İleri: verginin yüksek fiyat içerisinde nihai tüketicilere yansımasıdır.
—Geri: verginin üretim faktörlerine doğru yansımasıdır. ( burada üretici bundan kurtulmak için ya ara malının
fiyatında indirim talep eder ya da iĢ gücü ücretini aĢağı çeker)
3.2.Kanuni – Fiili Yansıma:
—Kanuni: verginin kanuni sınırlar içerisinde kanunun öngördüğü biçimde yansıması.(KDV ve BSMV )
— Fiili: verginin piyasa koĢullarında yansıtılmasıdır. (bina sahibinin kirayı artırmak suretiyle vergiyi kiracıya
ödetmesi gibi)
3.3.Sınırlı – Sınırsız Yansıma:
—Sınırlı: yansımanın belirli bir yönde olacağını, bununda belli kiĢiler üzerinde toplanacağını söyler. (bir kere de
yansıtılır olay biter)
—Sınırsız: yansımanın her yönde olacağını, belli bir toplumda değil bütün ekonomik bireylere yansımasıdır.
Bunun sonunda ise vergi yükü iyiden iyiye hafifler.
3.4.Biçimsel – Efektif Yansıma:
--Biçimsel: vergiyi kim ödemiĢ;?
—Efektif: vergiyi ödeyen mükellefin tepkisi?
3.5.Mutlak – Diferansiyel Yansıma:
—Mutlak: herhangi bir verginin oranındaki artıĢın gelir dağılımı üzerindeki etkisidir. Yapılan artıĢ sonucu bu
vergiyi ödemek zorunda olanların gelirlerini azaltarak toplumun gelir dağılımını değiĢtirir. Vergilerdeki artıĢ
dolayısıyla gelir dağılımında meydana gelen değiĢmedir.
—Diferansiyel: kamu harcamaları sabit varsayıldığında yürürlükteki herhangi bir verginin kaldırılarak yerine
baĢka bir vergi konulması suretiyle gelir dağılımında meydana gelen değiĢmelerdir.
3.6.Çapraz Yansıma (çifte yansıma):
Esnekliği yüksek olan bir malın vergisinin esnekliği düĢük olan bir malın fiyatını etkilemesi (ikame mallarda
görülür)
3.7Çift Yansıma (Çift YerleĢme)
Verginin fiyata yansıtılırken, üreticinin vergi artıĢının içersine karını da ekleyerek, fiyatların vergi artıĢından
daha fazla artması durumudur.
15
DEVLET BÜTÇESĠ
1.TANIM
5018‘e göre; belli bir dönemdeki
gelir ve gider tahminleri ile bunların
uygulanmasına iliĢkin hususları
gösteren ve usulüne uygun olarak
yürürlüğe konulan belgedir.
2. BÜTÇEYLE ĠLGĠLĠ BĠLĠNMESĠ
GEREKENLER
*1215 Magna Carta -> dünyada bütçe hakkının
geliĢimi
*1876 Kanuni Esasi -> TR‘de ilk bütçe hakkı
*1908 -> II. MeĢrutiyetle birlikte SayıĢtay‘ın
yeniden düzenlenmesi
*1909 -> TR‘de modern anlamda ilk bütçe
*1911-2006 -> 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye
*2006-…-> 5018 sayılı KMYKK
*Bütçe Hakkı: Halkın bütçe yapma yetkisini kendi
seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullanmasıdır.
*bütçe hükümet tasarruf değil, TBMM (yasama)
tasarrufudur.
* özel bir kanundur. (her yıl hazırlanır)
3.BÜTÇENĠN TEMEL ÖĞELERĠ (4T) 1.TAHMĠN: bütçede gelir-gider tahmini
2.TASDĠK: Yürütmenin hazırladığı bütçeyi yasama onaylar
3.TEVZĠN: Bütçede gelir ve giderlerin birbirine denk olması
4.TAHDĠT: Bütçenin belli bir süre geçerli olması.
BÜTÇE TEORĠLERĠ
1. KLASĠK BÜTÇE
*Denk bütçe esastır.
*Kamu harcamaları sınırı olacak
*vergiler düĢük oranlı dolaylı vergi
olacak
*borçlanma yapmayacaksın.
(yapacaksan uzun vadeli, yatırımları
finanse etmek için, sermaye
piyasalarından borçlanacaksın)
2.DEVRĠ BÜTÇE TEORĠSĠ(ALVĠN HANSEN)
*Bütçenin yıllık olarak düĢünülmesi yerine uzun süreli
dönemler dikkate alınarak uygulanacak
*Bütçe bazı dönemlerde açık/fazla verebilir.(sorun
değil) Bunun için devlet bütçesi içerisinde bir FON
oluĢtur, fazla verdiği dönemlerde FONA at, açık verdiği
dönemlerde FONDAN kaynak aktar, dengeye gel
* Unutma ki!!! Önemli olan bütçe dengesi değil MALĠ
DENKLĠKTĠR.
Örn;
Ekonomide geniĢleme varken 3 yıl bütçe fazlası ver.
Ekonomide daralma var. O zaman 3 yıl bütçe açığı ver.
6 yılda bütçe denkliğini sağla
3. TELAFĠ EDĠCĠ BÜTÇE TEORĠSĠ
(SIR WILLIAM BEVERIDGE)
*Keynes‘ten fikir almıĢ ve demiĢ ki ;
Özel kesimin harcamalarının azalması sonucu
ortaya çıkan eksik istihdam durumunun
giderilerek ekonominin tam istihdamda dengeye
gelmesi için eksik olan özel kesim
harcamalarının kamu harcamaları ile telafi
edilmesidir
Önemli olan tam istihdam sağlanıncaya kadar
devletin açık verme derdine düĢmeden
harcamalara giriĢebilmesidir.
Tam istihdam sağlandıktan sonra bütçe
denkliğine yeniden riayet eder.
*** Burada da bütçe denkliği değil, önemli olan
EKONOMĠNĠN DENGESĠ sağlanmalı.
16
BÜTÇENĠN FONKSĠYONLARI
KLASĠK FONKSĠYONLARI ÇAĞDAġ FONKSĠYONLARI
1.Ġktisadi ve Mali Fonksiyonu: kamu hizmetlerinin bir plan dâhilinde
olması ve en az maliyetle yapılması iktisadi fonksiyonunu, bütçenin denk
olması ise mali fonksiyonunu ifade eder.
1.Yönetsel Fonksiyonu: bütçe günümüzde özellikle devlet yönetiminde
verimlilik ve etkenliği geniĢ ölçüde etkilediğinden ve kamu yönetiminde
karĢılaĢılan güçlüklerin çözümlenmesinde yöneticilere yardımcı olduğundan
kamu yönetimin verim ve etkinliğini artırma aracı olarak kabul etmektedir.
2.Hukuki Fonksiyonu: Bütçe bir kanundur. Bu kanun, yürütme organına
yasama organı tarafından gelirlerin toplanmasına yetki ve giderlerin
yapılmasına da izin veren bir kanundur. Özel bir kanundur. Her yıl yapılır
2. Planlama Fonksiyonu: bütçe sadece bir plan değilse de kamu kesiminin
iktisadi bir planı niteliğindedir. Plan geleceğe ait ekonomik geliĢmelerin belli
bir sistem içinde yapılmasını sağlar
3.Siyasi Fonksiyonu: Kamu ekonomisi içinde üretilecek mal ve
hizmetlerin ne miktarda ve ne Ģekilde üretileceğine siyasi süreç içerisinde
karar verilir. Bütçe bu siyasi süreçte oluĢan tercihleri Ģekillendirip
uygulamasına olanak sağlar.
3.Gelir ve Kaynak Tahsisi Fonksiyonu: bütçe kamu ve özel sektör arasında
kaynak kullanımını düzenlediği gibi gelirin yeniden dağılım fonksiyonuna
sahiptir. (kamu gelirlerinin toplanması, toplanan gelirlerin harcamalar ile
dağıtılması)
4.Denetim Fonksiyonu: kamu maliyesinin ve mali iĢlemlerin belirtilen
esas ve hedeflere uyumlu Ģekilde yürütülmesinin denetlenmesi Ģeklinde
ortaya çıkar.
4. Makroekonomik Fonksiyonu:
4.1.Konjonktürel Fonksiyonu: ekonomideki genel iniĢ çıkıĢları yani
konjonktürel dalgalanmaları inceler ve genel iktisadi konjonktürü ayarlama
görevi görür.
4.2. Telafi Edici Fonksiyonu: ekonominin eksik istihdamda olduğu
dönemlerde bütçe açığı, talep arttırıcı ve iĢsizliği azaltıcı bir iĢleve sahiptir.
4.3.Kalkınma Fonksiyonu: Bütçe kamu ekonomisinin tasarruf ve yatırım
tercihlerini yönlendiren bir plandır. Bu anlamda kalkınma hamleleri açısından
üzerine bazı iĢlevler düĢmektedir.
4.4.Ġstikrarı Sağlama Fonksiyonu: bütçenin fiyat istikrarı ve tam istihdamı
sağlamasıdır.
17
BÜTÇE ĠLKELERĠ
I.KLASĠK ĠLKELER(Ġlk defa 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununda düzenlenmiĢtir.) Genellik Ġlkesi:
Bütçede yer alacak tüm gelir ve gider tahminlerinin cinsi, tutarı ve
kullanılmasında uygulanacak yöntem ile ilgilidir. Genellik ilkesi, üç
noktada ağırlık kazanır:
1.Tüm gelir ve giderlerin bütçede gösterilmesi,
2.Bütçe yer alan gelir ve giderlerin gayri safi olarak belirtilmesi,
3.Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilememesidir (Adem-i tahsis).
Döner sermayeli iĢletme bütçeleri, Ģartlı bağıĢ ve yardımlar, katma bütçeler,
fon uygulamaları, bu ilkeden sapma gösterir.
Birlik Ġlkesi: Bir kamu tüzel kiĢiliğinin bütçe yaparken tüm gelir ve
giderlerini tek bir bütçe içinde toplanmasına birlik ilkesi
denir.
YANĠ; DEVLETĠN BÜTÇESĠ TEK OLACAK
Yeknesaklık Ġlkesi: Bütçede birlik ilkesinin devletin tüm gelir ve
giderlerinin tek bir bütçede toplanmasını ifade
etmektedir. Ancak uygulamada birlik ilkesinden
sapmalar olduğunu görülmektedir.
Yeknesaklık ilkesi ise, bütçelerde benzer
nitelikteki gelir ve giderlerin gruplandırılarak
bir arada gösterilmesini ifade eden bir ilkedir.
Birlik ve genellik ilkesinin daha esnek bir
uygulamasıdır.
Toplama Ġlkesi:
Kamu idarelerinin tüm gelir ve giderleri bütçelerinde
gösterilmesi ve benzer nitelikteki bütçelerin bir araya
toplanmasıdır. Merkezi Yönetim Bütçesi, Mahalli Ġdare
Bütçeleri ve Sosyal Güvenlik Bütçeleri ayrımı toplama
ilkesini ifade etmektedir.
Ön Ġzin ve Bölümler Ġtibariyle Onaylanması Ġlkesi: Bütçenin mali yıla girilmeden önce onaylanmıĢ ve kanunlaĢmıĢ olmasının
öngörülmesi ön izin ilkesidir. Bu sayede yasama organı yürütme organına
bütçenin uygulanabilmesine iliĢkin izin vermiĢ olacaktır.
Yıllık Olma Ġlkesi: Bütçe esas itibariyle hemen her
ülkede bir yıl için geçerlidir
Denklik Ġlkesi: Bütçenin gelir ve gider
kalemlerinin birbirine denk olmasıdır.
BÜTÇE DENK BAĞLANMAK ZORUNDA
AKTĠF = PASĠF
Fiskalite Ġlkesi (Mali Olma): Bu ilke bütçede mali anlamda sınırları ifade etmektedir. Buna göre bütçede
aĢağıda belirtilen esaslara uyulmak zorunludur;
1.Yürütme organı bütçede yer alan ödenek miktarından fazla harcama
yapamaz,
2.Bütçede belirtilmeyen bir kaleme harcama yapılamaz,
3.Bütçede sadece mali hükümlere yer verilmesinin sağlanarak ve mali
hükümler dıĢında hükümler konulamaz.
4.Bütçede, ödenekler belirli amaçları gerçekleĢtirmek üzere tahsis edilir ve
baĢka bir amaca harcanamaz (giderlerde tahsis).
Doğruluk ve Samimilik Ġlkesi:
Bütçe öngörülerinin elden geldiği ölçüde gerçek durumu
yansıtması ve mevcut koĢulların ortaya konulması
doğruluk ilkesini, gerek gider gerekse gelir
tahminlerinin ortaya konulmasında, doğruluğuna inanılan
hususların içtenlikle ortaya konmasına ise samimilik
ilkesi denir.
Açıklık ve Alenilik Ġlkesi:
Bütçe ile tüm belge ve hesapların kamu
tarafından eleĢtiriye olanak sağlayacak Ģekilde
açık bulundurulmasını ifade eder. Bütçenin
tümüne ve özellikle gelir ve gider cetvellerine
açıklık getirmektir. Alenilik ilkesi, bütçe ile ilgili
tüm iĢlem ve uygulamaların, herkesin gözü
önünde, herhangi bir gizlemeye
baĢvurulmaksızın gerçekleĢtirilmesini
öngörmektedir.
II.ÇAĞDAġ ĠLKELER(ilk defa 5018 sayılı KMYKK’de düzenlenmiĢtir.) Makroekonomik Ġstikrar ilkesi:
Bütçelerin hazırlanması ve uygulanmasında,
makroekonomik istikrarla birlikte
sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak esastır.
Performans ve Mali Kontrol Ġlkesi:
Bütçeler kalkınma planı ve programlarda
yer alan politika, hedef ve önceliklere
uygun Ģekilde, idarelerin stratejik planları
ile performans ölçütlerine ve fayda-maliyet
analizine göre hazırlanır, uygulanır ve
kontrol edilir.
Planlama Ġlkesi:
Bütçeler, stratejik planlar dikkate
alınarak izleyen iki yılın bütçe
tahminleriyle birlikte görüĢülür ve
değerlendirilir.
Uluslararası Standartlara Uygunluk Ġlkesi:
Bütçeler kurumsal, iĢlevsel ve ekonomik
sonuçların görülmesini sağlayacak Ģekilde
Maliye Bakanlığınca uluslararası standartlara
uygun olarak belirlenen bir sınıflandırmaya
tabi tutularak hazırlanır ve uygulanır.
18
BÜTÇE TEKNĠKLERĠ
1.GELENEKSEL BÜTÇE
*Ödenekler hizmetlere tahsis edilirken önemli olan
ÖRGÜTLERĠN ĠHTĠYACIDIR.
*O halde;
Unutma ki burada kamu harcamalarında
KURUMSAL SINIFLANDIRMA yapılır
Kurumsal sınıflandırma varsa burada merkezi
yönetim ve merkezi kontrol anlayıĢı vardır.
*girdi odaklıdır sonuçlara bakmaz. O Halde ;
*SADECE mali denetimi kale alır, performans
denetimini sallamaz.
*bütçe teknik bilgi ve ihtiyaçlara göre değil, siyasal
anlayıĢa göre yapılır. O halde;
*plan bütçe iliĢkisi kurulmaz(kısa vadeli
olduğundan)
*sayısal analiz tekniklerden yararlanmazzzzz
*kalifiye eleman alıp masrafa girmez.
*Hal böyle olunca kolay hazırlanırrrr, maliyeti de
sudan ucuz olurrrr.
2. PERFORMANS BÜTÇE (TR)
(EN UCUZ MALĠYET- EN YÜKSEK
HZMT)
*Devletin gerçekleĢtirdiği hizmetlerle
bunların birim maliyetinin önem kazandığı
bütçe sistemi
*Yapılacak hizmetin en ucuza nasıl
yapılacağını belirtir.
*Eldeki kaynaklarla EN YÜKSEK hizmet
çıktısını hedefler
*örn; temel eğitim hizmetinde
Çıktı->mezun öğrenci sayısı
Sonuç->iĢ bulan öğrenci sayısı
4. PLANLAMA-PROGRAMLAMA-BÜTÇELEME- SĠSTEMĠ (PPBS)
*kamu faaliyet programları ile belirlenen hedefler ve kamu kaynakları
arasındaki iliĢkileri ele alır.
*4 AġAMASI VAR
1.PLAN-> 2.PROGRAM->3.BÜTÇELEME->4.SĠSTEM ANALĠZĠ
*YARARLARI
1.Tüm kamu faaliyetlerinde uygulanır.
2. bütçe uygulamalarına açıklık getirir. Denetimin etkinliği artar.
3.yöneticilerin sorumlulukları artar. 4.esnektir
5.FONKSĠYONEL sınıflandırma esastır.
6.tercihleri sıraya koyarak en rasyonel seçimi yapma fırsatı verir.
*SAKINCALARI
1.Amaçların belirlenmesi bazı durumlarda güçtür.
2.geleceğe iliĢkin planlar yapılırken belirsizlik çoğu kez dikkate alınmaz.
3.bütçe hazırlanması ve uygulamasından kimler sorumlu olacak
4. uygulanması için bolca kalifiye eleman gerekli (maliyet artacak)
5.sistem genelde kamu giderleri üzerinde durur, gelirleri ihmal eder
6.sistemi kusursuz olarak görüp sıkı sıkıya bağlı kalınması yöneticileri
yanılgıya düĢürür.
7.bütçenin sosyal fonksiyonunu ihmal eder, mali ve ekonomik fonksiyonu
ön plana çıkartır.
3.PROGRAM BÜTÇE
*Hangi hizmetleri belli kaynaklarla en yüksek
TOPLUM REFAHINI nasıl sağlarızzzz??
*alternatif programlar arasından en
RASYONEL seçimi yapma fırsatı veren bütçe
sistemi
*O halde ;
Ġsrafı ÖNLER, AMAÇLAR ön planda olur.
*süresi 1 yıldan uzundur
(ist-ank arası ulaĢımı nasıl sağlamalıyım.
Havayolu-karayolu-demiryolu)
5.SIFIR ESASLI BÜTÇELEME
*Hizmetler sanki her yıl yeniden yapılacakmıĢ gibi
düĢünülerek ödeneklerin verilmesidir.
*geçmiĢi olmayan bütçedir.
*düĢük öncelikli hizmetlerden çok, yüksek öncelikli
hizmetlere önem veren bir sistemdir.
6.YATIRIM BÜTÇESĠ
*Ġsveç‘te uygulanıyormuĢ.
*Bütçeyi 2‘ye ayırır
1.Cari – Transfer Bütçesi
2.Yatırım Bütçesi
7.TORBA BÜTÇE
*Harcama kalemlerine bütçeden ayrı ayrı ödenek verilmez.
*kuruluĢlar ödenek kullanımında serbest.
Hal böyleyken israf alır baĢını gider.
8.ANALĠTĠK BÜTÇE (Bir sınıflandırma tekniğidir.)
*4‘lü bir kod yapısı vardır;
1.Kurumsal Sınıflandırma: program sorumlularının saptanmasını sağlamakla, performans hedeflerinin gerçekleĢmesinde sorumlu olanları ortaya koyar.
2.Fonksiyonel Sınıflandırma: sektörel tavanların belirlenmesine yardımcı olarak orta vadeli harcama sistemi ile kurum bütçeleri arasında iliĢki kurar.
3.Ekonomik Sınıflandırma: kamu hizmetlerinin en etkin yöntemlerle geliĢtirilmesini sağlayacak strateji tercihlerinin bütçeleĢtirilmesine olanak sağlar
4.Finansman Tipi Sınıflandırma: kamu hizmetinin hangi kaynaklardan finanse edildiğini gösterir
19 5018’E GÖRE BÜTÇE TÜRLERĠ
MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ MAHALLĠ ĠDARELER BÜTÇESĠ SOSYAL GÜVENLĠK KURULUġLARI
BÜTÇESĠ 1.GENEL BÜTÇE
2.ÖZEL BÜTÇE
3.DÜZENLEYĠCĠ VE DENETLEYĠCĠ KURUM BÜTÇESĠ
1.ĠL ÖZEL ĠDARESĠ
2.BELEDĠYELER
3.MAHALLĠ BĠRLĠKLER
1.SOSYAL GÜVENLĠK KURUMU
2.TÜRKĠYE Ġġ KURUMU
MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ
1.GENEL BÜTÇE 2.ÖZEL BÜTÇE 3.DÜZENLEYĠCĠ VE DENETLEYĠCĠ KURUM BÜTÇESĠ *tek bir nakit idaresine sahiptir.
*DEVLET TÜZEL KĠġĠLĠĞĠNE sahiptir. (kendilerine
ait KTK‘si YOK)
*kendilerine ait malvarlığı ve gelirleri YOKTUR.
*ağırlıklı olarak tam kamusal mal ve hzmt üretrler
*****Ödenekleri yetmezse; YEDEK ÖDENEK
kaleminden ödenek alabilirler.
*genellik ve birlik ilkesine uygundur.
*I Sayılı Cetvelde yer alırlar; TBMM,
CB,BAġBAKANLIK, SAYIġTAY, BAKANLIKLAR,
YÜKSEK MAHKEMELER,
MÜSTEġARLIKLAR(SAVUNMA SANAYĠ
MÜSTAġARLIĞI HARĠÇ, …KOMUTANLIĞI,…
* bir bakanlığa veya belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere
kurulur.
*kendilerine ait KTK‘leri vardır.
*kendilerine ait nakit idareleri vardır.
*Kendilerine ait mal varlıkları ve gelirleri vardır.
*genellikle yarı kamusal mal ve hizmet üretirler.
*ödenekleri yetmezse genel bütçeden HAZĠNE YARDIMI
alırlar
*genellik ve birlik ilkesine aykırıdır.
*II Sayılı Cetvelde yer alırlar.YÖK, ÖSYM,ÜNĠVERSĠTELER,
DĠĞER ĠDARELER (TÜBĠTAK, GSGM,OGM,VGM,
SAVUNMA SANAYĠ MÜSTEġARLIĞI……)
*Özel kanunla kurulurlar.
*mal ve hizmet üretmez, kural ve norm koyar. Bunların
uygulanmasını izler ve denetlerler.
*Kendi KTK‘leri vardır.
*kendilerine ait mal varlığı ve gelirleri vardır.
*ödenekleri yetmezse genel bütçeden HAZĠNE YARDIMI alırlar
*genellik ve birlik ilkesine aykırıdır.
*III Sayılı Cetvelde yer alırlar; RTÜK, SPK, BDDK, EPDK,
TAPDK, KĠK, REKABET KURUMU, BĠLGĠ TEKNOLOJĠLERĠ
VE ĠLETĠġĠM KURUMU, KAMU GÖZETĠMĠ MUHASEBE VE
DENETĠM STANDARTLARI KURUMU
MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ = GENEL BÜTÇE + ÖZEL BÜTÇE + DÜZENLEYĠCĠ VE DENETLEYĠCĠ KURUM BÜTÇESĠ – HAZĠNE YARDIMLARI
MAHALLĠ ĠDARELER BÜTÇESĠ
1.ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ 2.BELEDĠYE BÜTÇELERĠ 3.KÖYLER 4.MAHALLĠ BĠRLĠKLER
1.VALĠ bütçeyi hazırlar
2.hazırlanan bütçe ĠL DAĠMĠ ENCÜMENĠ‘NE
ve ĠL GENEL MECLĠSĠ‘NE sevk edilir.
3.ĠL GENEL MECLĠSĠ tarafından onaylana
bütçe VALĠ tarafından ĠÇĠġLERĠ
BAKANLIĞINA gönderilir.
4.ĠÇĠġLERĠ BAKANLIĞI bütçeyi konsolide
eder.
1.bütçeye hazırlık aĢaması BELEDĠYE BAġKANININ
talimatıyla baĢlar.
2.BELEDĠYE DAĠRELERĠ ve BELEDĠYE HESAP ĠġLERĠ
MÜDÜRÜ tarafından hazırlanır.
3.hazırlanan bütçe BELEDĠYE BAġKANI tarafından
BELEDĠYE ENCÜMENĠNE gönderilir.
4.ENCÜMEN 2AY bütçeyi inceler ve BELEDĠYE
BAġKANI tarafından BELEDĠYE MECLĠSĠNE sevk edilir.
5.BELEDĠYE MECLĠSĠ onayı basar.
6.onaylanan bütçe 7 gün içerisinde VALĠ ya da
KAYMAKAMA gönderilerek bütçe yürürlüğe girer
(5018 KAPSAMINDA
YER ALMAZLAR)
1.Bütçe MUHTAR VE
ĠHTĠYAR HEYETĠ
tarafından hazırlanır.
2. VALĠ ya da
KAYMAKAM
tarafından onaylanır.
*Mahalli birliklerin ve BĠT‘lerin
bütçelerini kapsar.(unutma!!! BĠT‘lerin
denetimini SAYIġTAY YAPAR)
*EGO, Halk Ekmek, ĠETT…
BĠT=Belediye Ġktisadi TeĢebbüsü)
SOSYAL GÜVENLĠK KURULUġLARI BÜTÇESĠ
SOSYAL GÜVENLĠK KURUMU
*Sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere kanunla kurulan ve IV. Sayılı cetvelde yer alan idarelerin bütçesidir.
*giderlerini üyelerinden toplamıĢ oldukları kendi gelirleriyle karĢılarlar.( BÜTÇELERĠNĠ KENDĠ HAZIRLARLAR)
*ANCAK; gelir gider açığı ortaya çıkması halinde genel bütçeden yapılacak TRANSFER HARCAMALARIYLA bu açık kapatılır. Bunların ayrıntılı harcama programları
TBMM‘de Bütçeyle birlikte görüĢülür.
20
21
GĠDER BÜTÇESĠNĠN HAZIRLANMASI – GÖRÜġÜLMESĠ – UYGULANMASI (TABLO I)
EYLÜL’ÜN ĠLK
HAFTASINA KADAR
1.KALKINMA BAKANLIĞI ―ORTA VADELĠ PROGRAM‖ı hazırlar.
2.Bunu BAKANLAR KURULU onaylar.(bütçenin hazırlık
aĢaması baĢlangıcı)
15 EYLÜL’E KADAR
1.MALĠYE BAKANLIĞI orta vadeli programa uygun
olarak ―ORTA VADELĠ MALĠ PLANI‖
HAZIRLAR
2.YPK onaylar 3. RG‘DE YAYIN
1.MALĠYE BAKANLIĞI ―BÜTÇE ÇAĞRISI YAPAR VE BÜTÇE
HAZIRLAMA REHBERĠNĠ ilgili kuruluĢlara gönderir.
2.KALKINMA BAKANLIĞI tarafından ―YATIRIM
GENELGESĠ VE YATIRIM PROGRAMI HAZIRLAMA
REHBERĠNĠ‖ kuruluĢlara gönderir.
EYLÜL SONUNA
KADAR
1. Hazırlanan bütçe teklifleri MALĠYE BAKANLIĞINA 2.Hazırlanan yatırım teklifleri KALKINMA BAKANLIĞI‘NA
gönderilir
3.MALĠYE BAKANLIĞINCA kuruluĢlara ait bütçe tekliflerinin kuruluĢlarla
KARġILIKLI olarak görüĢülür-incelenip birleĢtirilerek BÜTÇE KANUN
TASARISI hazırlanır.
4.DDBK ile TBMM VE SAYIġTAY’A ait bütçe teklifleri
doğrudan TBMM‘YE gönderilir.(bir örneğini de MALĠYE
BAKANLIĞINA gönderirler)
01-17 EKĠM 1.1.Makroekonomik göstergeler ve bütçe
büyüklükleri en geç ekim ayının ilk haftası içinde
YPK‘ da görüĢülür.
1.2.MALĠYE BAKANLIĞINCA Merkezi
Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı hazırlanır
2.Merkezi Yönetim Bütçe
Tasarısını Bakanlar
Kuruluna Sunulur.
3.BAKANLAR KURULU Bütçe
Kanun Tasarısını TBMM‘YE verir.
4. TBMM‘ye gelen Bütçe
Kanun Tasarısı BÜTÇE
KOMĠSYONUNA
VERĠLĠR.
17 EKĠM – 10 ARALIK
(55 GÜN)
BÜTÇE KOMĠSYONU 55 gün içerisinde BÜTÇE KANUN TASARISINI görüĢerek TBMM GENEL KURULUNA SEVK EDER.
(BÜTÇE KOMĠSYONU en az 40 kiĢiden oluĢur, 25i iktidar, 15 i muhalefet partisinden)
(komisyona üye olmayanlar toplantıya katılabilir lakin görüĢ bildiremezler)
10 – 31 ARALIK
(20 GÜN)
TBMM GENEL KURULU 20 GÜN içinde Bütçe Kanun Tasarısını görüĢerek ONAYLAR VE CUMHURBAġKANINA gönderir.
(Genel kurulda milletvekilleri gider arttırıcı veya gelir azaltıcı önerilerde BULUNAMAZLAR)
31 ARALIK 1.BÜTÇE CUMHURBAġKANI TARAFINDAN ONAYLANIR (VETO EDEMEZ, ĠPTAL DAVASI AÇABĠLĠR)
2.RG‘ de yayınlanarak yürürlüğe girer.(1.OCAK)
Eylül’ün ilk 15 Eylüle Eylül 1-17 Ekime 17 ekim – 10aralık 10-31 31 aralık
Haftasına kadar kadar sonuna kadar kadar aralık
GEÇĠCĠ BÜTÇE 1.GEREKÇESĠ
Eğer bütçe genel kurulda kabul edilmezse hükümet DÜġMEZZZ. Bütçe 1 Ocakta yürürlüğe
girmezse GEÇĠCĠ BÜTÇE hazırlanır.
( geçici bütçe 6 aydan fazla uygulanamaz)
2.SAKINCALARI
2.1.Yeni hizmetlere baĢlanamaz
2.2.Yatırımlar aksar.
2.3. hesaplar birbirine karıĢır.
2.4.meclis denetimi zayıflar
22
GĠDER BÜTÇESĠNĠN HAZIRLANMASI – GÖRÜġÜLMESĠ – UYGULANMASI (TABLO II)
23
BÜTÇENĠN UYGULANMASI 1.GELĠRLERĠN TOPLANMASI
*kamu gelirlerinin TARH-TEBLĠĞ-TAHAKKUK-
TAHSĠL iĢlemleridir. (gelirlerin toplanmasına BÜTÇE
KANUNU ile mümkündür)
*gelir bütçesinin hazırlanmasında görev ve sorumluluk
Maliye Bakanlığı‘na aittir.
*gelir bütçesini hazırlayan ve Gelirleri toplamak için yetkili
kuruluĢ ―Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığıdır‖
2.GĠDERLERĠN YAPILMASI
1.Bütçede belirtilen ödeneklerin
kullanılması ancak MB‘nin ödenekleri
serbest bırakmasıyla mümkün.
2.ödenekler yılın ilk 6ayı ve ikinci 6 aylık
dönemi için AYRI AYRI SERBEST
bırakılır. Ġkinci 6aylıkdönem, ikiĢer dönem
olarak da serbest bırakılabilir.
**BÜTÇE EMANETĠ
—Ödeme emri belgesine bağlandığı
halde yıl içerisinde ödenmeyen
giderler bütçede emanet hesabına
alınarak gider yazılır ve buradan
ödenir.
—mali yılsonundan baĢlanarak 5yıl
boyunca alacaklıları tarafından
mazeret gösterilmeyen borçlar
zamanaĢımına uğrar ve kamu kurumu
lehine gelir olarak yazılır.
**AVANS VE KREDĠ ĠġLEMLERĠ
--Harcama yetkilisinin uygun görmesi,
sözleĢmede belirtilmesi, sözleĢme tutarının
%30‘u geçmemek Ģartıyla ve benzeri
nedenlerle bazı giderler için avans
verilebilir ya da kredi açılabilir.
1.Bütçe içi avans ve kredi iĢlemleri;
mutemet avansları, mutemet kredileri ve
akreditifler, yolluklar.
2.Bütçe dıĢı avans ve kredi iĢlemleri;
müteahhit avansları ve özel yasalara
dayanılarak yapılan ödemeler
1.1.Gelirlerin Tahmin Yöntemleri
a.Otomatik Yöntemler: uygulanması biten son bir ya da
birkaç yılın kesinleĢen rakamları yeni yılın tahmini olarak
kabul edilir.
b.Serbest Takdir Yöntemi: otomatik yöntemlerin aksine
tahminlerin yapılmasında geçmiĢ dönemlerdeki
uygulamalardan faydalanılmakla beraber bunlara bağlı
kalınmaksızın; konjonktürdeki değiĢmeler değerlendirilerek
gelir bütçesi tahminleri yapılır.
3.ÖDENEKLERLE ĠLGĠLĠ ĠġLEMLER
3.1.Yedek Ödenek:
Bütçe kanunu hazırlanırken öngörülen harcama
tertiplerinin yeterli olmaması ya da öngörülmeyen
hizmetlerin ortaya çıkması halinde sadece GENEL ve
ÖZEL BÜTÇEDEKĠ kamu idarelerine aktarılmak üzere,
cari yıl bütçe giderlerinin %2‘sini aĢmamak kaydıyla
Maliye Bakanlığı bütçesine konulan ödenektir.
-ödenek aktarımında yetkili Maliye Bakanlığı
-mali yıl içinde yapılan aktarmalar mali yıl bitimini takip
eden 15 gün içinde Maliye Bakanlığınca ilan edilir.
3.2. Ödenek Aktarması
3.2.1.Kurumlar arası Ödenek Aktarması
Merkezi Yönetim kapsamındaki kamu
idarelerinin bütçeleri arasındaki ödenek
aktarımı sadece kanunla yapılır.
ENFAZLA ÖDENEGĠN %10‘ KADAR
AKTARIM YAPILABĠLĠR.
3.2.2.Kurum içi Ödenek Aktarması:
Merkezi Yönetim kapsamındaki kamu
idareleri aktarma yapılacak tertipteki
ödeneğin %20‘Sine kadar kendi bütçeleri
içerisinde aktarma yapmaya yetkilidir.
3.3.Ek Ödenek (Ek Bütçe)
Yıl içerisinde ödeneği yetmeyen
kuruluĢlara yedek ödenekten aktarma
yapılır. Ancak yedek ödeneğin
yetmediği hallerde ek ödenek talebi
ile ek bütçe hazırlanır. KanunlaĢarak
yürürlüğe girer.
3.4. Olağanüstü Ödenek
Genel veya kısmi seferberlik, savaĢ ilanı
veya BK kararıyla zorunlu askeri
hazırlıkların yapıldığı olağanüstü
dönemlerde MSB, JANDARMA GENEL
KOMUTANLIĞI, SAHĠL GÜV. KOM.,
bütçelerindeki ödenekler
BĠRLEġTĠRĠLEREK kullanılır. Bu
durumda mevcut ödenekler yeterli olmazsa
toplam ödenek tutarının %15‘ine kadar
ek harcama yapılabilir.
3.5.ÖRTÜLÜ ÖDENEK
Kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, devletin
milli güvenliği ve yüksek menfaatleri vb nedenlerle
BAġBAKANLIK VE CUMHURBAġKANLIĞI
BÜTÇESĠNE konulan eklerdir. Bu ödenek, genel bütçe
baĢlangıç toplamının %0,5‘ini geçemez.
Örtülü ödeneği kullanma yetkilisi;
*baĢbakan + maliye bakanı + ilgili bakan
Tarafından imzalanan ORTAK kararname ile olur.
4.HAZĠNE ĠġLEMLERĠ
Bütçenin gelir ve giderlerinin yer ve zaman
bakımından uyumlaĢtırılmasıdır.
—yer bakımından haz. ĠĢl : gelir fazlası
olan yerlerden, gelir açığı olan yerlere
yapılan aktarımlardır. Bu durum hazinenin
parasal aktarımıyla gerçekleĢtirilir.
—zaman bakımından haz. ĠĢl: yıl
içerisinde gelir ve giderler arasında
uyuĢmazlık söz konusu olduğunda hazine,
hazine bonosu aracılığıyla nakit sıkıntısını
giderir.
5.BÜTÇE HESAPLARININ
KAPATILMASI
5.1. Hesap Aktarma Usulleri
5.1.1.Egzersiz U
-gelir ve giderlerin kapatılması
bütçenin mali yıla bağlı
kalınmaksızın tamamıyla
uygulanması ile sağlanır.
*yıllık ilkesine ters
*denetimi zayıf
*hesaplar birbirine karıĢır.
*israf ve savurganlığa neden olur
*harcamalara esneklik tanır.
5.1.2.Jestiyon U (TR)
Kamu gelirleri tahsil edildiği, giderler ise
gerçekleĢtiği yılda kaydedilir.
*denetim güçlü ve etkin
*tasarruf sağlar
*yıllık ilkesiyle uyuĢur
24
DEVLET BORÇLANMASI 1.Bilimsel olarak ilk kez Charles DAVENANT ve David
HUME tarafından incelenmiĢtir.
4.KĠT‘lerin iç ve dıĢ borçlanması HAZĠNE
KEFALETĠ ile olur.
****Verginin geri ödenmesi söz konusu DEĞĠLKEN, devlet
borçlanmasında geri ödemenin yanında FAĠZ de ödenir. (öyle ki vergi
yükü bireyin üzerine kalırken, borçlanmanın yükü gelecek nesiller
üzerine kalır
2. Devletin kamu geliri ihtiyacını karĢılamak amacıyla yaptığı
borçlanmadır. Borçlanma ;
DAR ANLAMDA : MY
GENĠġ ANLAMDA: MY + YY
5.Yerel Yönetimlerin iç borçlanması ĠLLER
BANKASIYLA, dıĢ borçlanması ise HAZĠNE
KEFALETĠ ile olur
****vergi daha çok cari harcamaların finansmanında kullanılırken
borçlanma genellikle yatırımların finansmanında kullanılır.
3. Borçlanma, Bütçe Kanununda verilen yetkilere dayanılarak
yapılır
UNUTMA!! DEVLET BORÇLANMASINDA
faizler KANUNLA belirlenirken, özel borçlarda
faizler PĠYASA KOġULLARINDA ve
SÖZLEġME ĠLE YAPILIR.
***BORÇLANMANIN KALDIRAÇ ETKĠSĠ:
Alınan borçların prodüktif ( verimli ) yatırımlara aktarılmasıdır.
BORÇLANMANIN NEDENLERĠ 1. MALĠ 2. EKONOMĠK 3.DĠĞER
1.Bütçe açıklarını kapatmak
2. kalkınmanın finansmanı saplamak
3. savunma giderlerinin finansmanını sağlamak
4. kriz dönemlerinden kurtulmak için.
1.tasarrufların yatırımlara dönüĢtürülmesi için
2. ekonomik dengenin sağlanmasına yönelik etkiler yaratılması
3. kaynak dağılımında etkinliğin sağlanmasına yönelik etkiler
yaratılması
1.savurganlık
2.doğal afet
3.kamu harcamalarının denetiminde yetersizlik
DEVLET BORÇLARININ ÇEġĠTLERĠ
1.CEBĠR UNSURUNA GÖRE 2.VADESĠNE GÖRE 3.KAYNAĞINA GÖRE
1.1. CEBRĠ 2.1.KISA VADELĠ (DALGALI) ĠÇ BORÇ
1.2.ĠHTĠYARĠ (GÖNÜLLÜ) 2.2.UZUN VADELĠ (KONSOLĠDE) DIġ BORÇ
25
DEVLET BORÇLARININ ÇEġĠTLERĠ
1. ĠHTĠYARĠ – CEBRĠ BORÇLAR 2.VADESĠNE GÖRE BORÇLAR 3.KAYNAĞINA GÖRE BORÇLAR Elinde borç verebilir fonları bulunanların
kendi istek ve arzularıyla devlete borç
vermesine ihtiyari borç denir.
Ancak bazı durumlarda devletin zorunlu
borçlanmaya gittiği görülür. (TR‘de 61‘de
zorunlu tasarruf bonoları çıkarmıĢtır.)Zorunlu
borçlar 4‘e ayrılır.
1.tam zorlama ile 2.zorlama tehdidi ile
3.manevi zorlama ile 4.zorunlu tasarruf
yaratılarak
* 1 yıla kadar olan borçlar KISA
* 1 – 5 yıl kadar olan borçlar ORTA
* 5 yıldan uzun olan borçlara UZUN VADELĠ BORÇ denir
Ġç ve dıĢ borç olmak üzere ikiye ayrılır. Farklı
kriterlere göre iç – dıĢ ayrımı yapılır. En önemlisi
PĠYASA UYRUĞUNA göre yapılan ayrımdır.
Eğer borçlanılan piyasa yabancı bir piyasa ise dıĢ
borç, yurt içi ise iç borçtur. Örn: YurtdıĢında oturan
bir Türk yurtdıĢı piyasalarda satılan bir tahvil veya
bono alması DIġ BORÇTUR. TR‘de oturan bir
yabancının iç piyasalarda satılan bir tahvil veya bono
alması ĠÇ BORÇTUR.
Ġç borç dıĢ borç ayrımında yapılan diğer bir ayrımda
MG‘ye etkisidir. MG‘de değiĢiklik yaratan (arttırıp
azaltan) borçlara dıĢ borç, MG‘de herhangi bir
değiĢiklik yaratmayan borçlar iç borçtur.
Kısa Vadeli Borçlar (Dalgalı Borçlar) (para Piyasalarından)
vade KISA, risk DÜġÜK, faiz DÜġÜKTÜR.
--Kısa Vadeli Borçlara BaĢvurma Nedenleri
1.bütçe dengesizliği
2.devlet açısından borç yükünün daha az olması
3. uzun vadeli borçlanmaya zemin hazırlaması
4.özellikle durgunluk dönemlerinde MALĠYE POLĠTĠKASI
aracı olarak kullanılması
5.Öngörülmeyen giderlerin ortaya çıkması
Uzun Vadeli Borçlar (Konsolide Borçlar) (Sermaye
Piyasalarından)
Vade UZUN, risk YÜKSEK, faiz YÜKSEKTĠR.
-Uzun Vadeli Borçlara BaĢvurma Nedenleri
1.ekonomideki enflasyonist durumu ortadan kaldırmak
2.yatırımları finanse etmek
3.savaĢ, olağanüstü durumlarla karĢılaĢılması
Uzun Vadeli Borç Türleri
1.süresiz (ebedi,devamlı) borçlar: faiz ödemesinin yapıldığı
ancak anaparanın ne zaman ödeneceği belli olmayan borçlardır.
2.itfaya tabii (süreli) borçlar: süresi belli olan uzun vadeli
borçlardır. Zamanı gelince devlet faizi de anaparayı da öder.
26
BORÇLANMA KAYNAKLARI
Borçlanma Kaynakları 2’ye Ayrılır
1. ĠÇ BORÇ KAYNAKLARI 2. DIġ BORÇ KAYNAKLARI
1.1.Merkez Bankası: Hazineye avans veren en önemli kurum olmasına rağmen 2001
Güçlü Ekonomiye GeçiĢ Programı ile TCMB‘nin hazineye avans vermesi YASAKLANMIġ
2.1. Devletlerden
2.2. Uluslar arası KuruluĢlardan
2.3. Özel Kaynaklardan 1.2.Ticaret Bankaları: Devlet tahvillerinin en büyük alıcısı bankalardır. Çünkü ellerinde
bulundurdukları atıl rezervleri burada değerlendirirler.(Özellikle durgunluk dönemlerinde
bankaların atıl fonları olduğundan devletin bankalardan borçlanması tavsiye edilir.)
1.3. Sosyal Güvenlik KuruluĢları: Devletin Sosyal Güvenlik Kurumu, OYAK VE
KĠT‘lerden borç alması mümkündür.
1.4.Bireyler ve Özel Firmalar: Özellikle enflasyonist dönemlerde devletin halktan uzun
vadeli olmak ġARTIYLA borçlanması gerekir. Burada amaç likideyi kısmaktır.
BORÇLANMA ġEKĠLLERĠ
ĠÇ BORÇ ġEKĠLLERĠ DIġ BORÇ ġEKĠLLERĠ 1.Hazine Bonosu: Devletin kısa vadeli nakit ihtiyacını karĢılamak için çıkarılan ve vadesi
maksimum 1 yıl olan devlet borçlanma senedidir.
1.)Devirli – Garantili Krediler: Kamu kurumlarına finansman sağladığı krediler
DEVĠRLĠ, kamu kurumunun sağladığı ancak hazinenin garantör olduğu krediler
GARANTĠLĠ kredilerdir.
Her ikisinde de kamu kurumu borcunu ödemezse, borcu HAZĠNE ÖDER.
2. Hazine Kefaletine Haiz Bonolar: Merkezi Yönetim dıĢında kalan kamu kuruluĢlarının
Hazinenin Kefaletini alarak maksimum 9 aylık çıkardıkları kâğıtlardır. ( KĠT‘ler,
Belediyeler…)
2.Kalkınma Kredileri: Daha çok sermaye malı Ģeklinde verilen veya yatırımların
finansmanında kullanılmak üzere verilen kredilerdir.
3. Merkez Bankası Avansları: Merkez Bankasının hazineye avans vermesidir. 2001‘de
kaldırıldı 2.1.) Proje – Program Kredileri:
Proje: kalkınma planlarında yer alan kamu – özel sektör üretim ünitelerinin oluĢturulması
için açılan kredilerdir.(Dünya Bankasının erdiği krediler)
Program: Ekonomik istikrar, bütçe açıklarının finansmanında kullanılan kredilerdir. (IMF
)
4.Bütçe Emaneti: Ödeme emri belgesine bağlandığı halde yıl içerisinde ödenmeye tutarlar
bütçede emanet hesabına alınır. Burada devlet, HAK SAHĠBĠ ÖDEMEYĠ TAHSĠL
EDENE KADAR kendine kısa vadeli bir kaynak yaratmıĢ olur.
2.2.Bağlı – Serbest Krediler : Krediyi veren ülke kendi ülkesinden malların satın alınması
koĢuluyla kredi verirse, bu tip kredilere (orijinde) bağlı krediler denir. Herhangi bir koĢul
yoksa Serbest kredidir.
5. Adi Emanet: gerçek ve tüzel kiĢiler tarafından hazineye geçici olarak yatırılan paralar
olup geçici teminat, kesin teminat, hacizli malların satıĢından doğan paralar, … (niteliği
olmayan paralar)
2.3. Ġhracat (Satıcı) Kredileri: Özel firmaların yatırım projeler için büyük mali
kuruluĢların denetiminde sağlanan kredilerdir. Krediyi satıcı firmalar verir.
6.Müteahhit Bonoları: GeçmiĢte müteahhitlere yaptıkları iĢler karĢılığında, devletten olan
alacaklarına sayılmak üzere bonolar verilmiĢtir. Gerçekte uzun vadeli bir borç olmakla
birlikte vadesinden önce ıskonto ettirilerek nakde dönüĢtürülmeleri nedeni ile kısa vadeli
borç haline gelmektedir. Artık uygulamada yoktur.
2.4.Borç Erteleme – Refinansman Kredileri:
Refinansman: borcun borçla kapatılmasıdır.
Borç Erteleme (Tecil): Vadesi dolan bir borcun ilk faiz oranına göre daha düĢük bir faiz
oranıyla ileriki yıllara ertelemesidir.
3.Teknik Yardım Kredileri
GeliĢmiĢ ülkelerden, geliĢmekte olan ülkelere yapınla teknolojik yardımlardır. Dünya
Sağlık TeĢkilatı, BM Gıda ve Yardım TeĢkilatı, Sanayi Kalkınma TeĢkilatı…
4.BağıĢlar ve Askeri Yardımlar
27
BORÇ YÖNETĠMĠ
1.OLAĞAN BORÇ YÖNETĠMĠ Devlet borçlarının sözleĢmede yer alan
hükümlere göre uygun Ģekilde yerine
getirmesidir.
2.OLAĞAN ÜSTÜ BORÇ YÖNETĠMĠ Bir ekonomideki çeĢitli istikrarsızlıkların giderilmesi amacıyla devlet,
borçlarının miktar ve bileĢiminde değiĢlik yapmaktadır.
*Miktarda yapılacak değiĢiklikler; anapara ve faiz ödemesinin
azaltılması
*.BileĢimde yapılacak değiĢiklikler; borcun vadesinin ve kaynağının
değiĢtirilmesidir.
2.1.KONSOLĠDASYON(TAHKĠM) Kısa süreli borçların uzun süreli veya süresiz hale
getirilmesidir. Devletin faiz yükü ARTAR, dolayısıyla borç
yükü ARTAR.
AMAÇ; kısa dönemde kamu dengesini rahatlatma.
DEZAVANTAJI; Alacaklılarda güvensizlik yaratır, ilerdeki
borçlanma miktarını sekteye uğratır.
—Ġkiye ayrılır;
1)isteğe bağlı konsolidasyon: tahvil sahiplerinin onayı alınır
2)cebri konsolidasyon: mali itibar çok düĢerse baĢvurulur
2.2. KONVERSĠYON Borç yükünü hafifletmek amacıyla devletin
faiz oranlarında indirim yapmasıdır.
Yüksek faizli tahvillerin düĢük faizli
tahvillerle değiĢtirilmesidir.
2.2.1.KONVERSĠYON ÇEġĠTLERĠ *BaĢa baĢtan Konversiyon: Nominal Değer sabit, faiz oranları indirilir.
*BaĢabaĢın Altında Konversiyon: Nominal Değeri arttırılır, faiz
oranlarını indir.
*Fark Ödemeyi Gerektiren Konversiyon: Faizlerde indirim yapıp daha
sonra yapılan indirim kadar anaparaya eklenmesi
*kademeli Konversiyon: faizleri birden bire değil de yavaĢ yavaĢ
düĢürülmesi. Bunun amacı konversiyonun etkilerinin tahvil sahiplerinin
uğrayacağı kaybı birden bire hissettirmemektir.
2.2.2.KONVERSĠYONUN ETKĠLERĠ *Devletin borç yükü azalır
*gelir dağılımı olumlu etkilenir.
*borç günün koĢullarına uydurularak borcun gizli amortismanı
sağlanır.
*alacaklılarda güvensizlik yaratır ve ilerideki borçlanma
imkânını sekteye uğratır.
BORCUN ORTADAN KALKMASI
1.BORCUN ÖDENMESĠ(BORCUN ĠTFASI –
BORCUN AMORTĠSMANI) -Borcun vadesi gelmeden ödenmesine ĠHTĠYARĠ
AMORTĠSMAN denir.
Not: Süresiz borçların ödenmesi de ihtiyarı amortismandır.)
-Dr. Price Otomatik Amortisman Teorisi: Devlet her yıl
borçların ödenmesi için bir fon ayırmalı, bu fon bileĢik faiz
iĢlemesi sonucu sürekli artacak ve sonunda borçları
karĢılayabilecek bir fon haline dönüĢecektir.
2.BORCUN REDDĠ VE MORATORYUM
-Devletin tek taraflı bir kararla mevcut borcunun tamamını veya bir kısmını
ortadan kaldırdığını söylemesi BORCUN REDDĠDĠR.
-devletin borçlarını zamanında ödeyememesi durumunda borcun temerrüde
düĢmesi ve devletin mevcut koĢullarda borcunu ödeyememesine
MORATORYUM denir.
NOT: Moratoryumda borç sona ERMEZZZZZ.
3.BORCUN SĠLĠNMESĠ
—Alacaklı ülkelerin veya uluslar arası
kuruluĢların bir ülkenin dıĢ borçlarını
silmesidir.
28
MALĠYE POLĠTĠKASI
AMAÇLARI ARAÇLARI 1.Kaynak kullanımında etkinlik 2.Gelir Dağılımında Adalet
3.Ekonomik Ġstikrar 4. Ekonomik Büyüme ve Kalkınma
3.1.Fiyat istikrarı
3.2.Tam istihdam
1. VERGĠLER 2.BÜTÇE
3.KAMU HARCAMASI 4.BORÇLANMA
MALĠYE POLĠTĠKASININ AMAÇLARININ ÇATIġMASI- AMAÇLARIYLA ARAÇLARININ ÇATIġMASI
AMAÇLARIN ÇATIġMASI AMAÇLARIYLA ARAÇLARININ ÇATIġMASI 1. Gelir ve Servet Dağılımında Adaleti Sağlama ile Ekonomik Büyüme Kalkınma
Arasındaki ÇatıĢma
GeliĢmekte olan ülkeler büyüme sürecine girebilmeleri için kamu gelirleri ihtiyaç duyarlar
ve bu toplumdaki bireylerde vergi bilinci ve ahlakı tam olarak yerleĢmediğinden dolayı
gelir ve servet üzerinden alınan vergilerde bir kaçakçılık yaĢanacaktır. Bu davranıĢlardan
dolayı devlet büyümeyi sağlamak için dolaylı vergilere baĢvururr. Sonuçta büyüme ve
kalkınmayı sağlamak için gelir dağılımında adalet bozulmuĢ olur.
1.iktisadi kalkınma amacının gerçekleĢtirilebilmesi için yatırım yapılması gerekir.
Yatırımlar maliye politikası araçlarından biri olan borçla finanse edilirse borç yükü artar bu
durumda kalkınma amacı gerçekleĢtirilirken borç yükünün artmasına sebep olunur
2.Fiyat istikrarı ve tam istihdam arasındaki çatıĢma
Ekonomi tam istihdam düzeyine yaklaĢtıkça azalan verimler kanun nedeniyle fiyatlar genel
düzeyi yükselmeye baĢlar(çalıĢtırılan marjinal iĢçilerin verimi düĢük olduğundan)
2.devlete borç veren kesim çoğunlukla yüksek gelir grubuna dahildir. Borçlanmanın
getirilerinden bu kesim yararlanır. Bu durum gelir dağılımının bozulması anlamına gelir.
Bu nedenle maliye politikası araçlarından biri olan borçlanma ile gelir dağılımının adaletli
hale getirilmesi amacı arasında bir çatıĢma olur
3. Ekonomik Ġstikrar ve Ekonomik Büyüme Arasındaki ÇatıĢmalar
Ġktisadi
3.maliye politikası araçlarından biri olan enflasyonun önlenmesi için toplam talebi kısacak
dolaylı vergilere baĢvurulur. Dolaylı vergiler gelir dağılımının bozulmasına neden olur. Bu
durumda gelir dağılımında adaletin sağlanması amacıyla maliye politikası araçları arasında
yer alan vergiler arasında çatıĢma ortaya çıkar.
MALĠYE POLĠTĠKASININ SINIRLARI
1.ĠġLEMSEL SINIRLAMALAR
2.YAPISAL SINIRLAR 3.POLĠTĠK SINIRLAR
*Zaman ve büyüklükle ilgili sorunlardır.
*Burada uygulanacak politikanın uygulamaya konulması ve
etkilerinin ekonomiye yansımasında oluĢan zaman
gecikmesidir
Ekonomik yapıdan doğan sınırlamalardır.
—ekonominin bazı sektörlerinde enflasyon bazılarında
durgunluk görülmesi. Örneğin bir ekonomide kamu
harcamalarında genel bir artıĢ veya vergilerde genel bir
azalıĢ gerçekleĢtirildiği zaman, bu değiĢikliğin yarattığı
etki, toplam talepte bir artıĢa neden olarak, bütün
ekonomide hissedilecektir. eğer, bu ekonomide
ekonomik durgunluk yaygınsa, maliye politikasınca
yaratılan bu geniĢletici etki yararlıdır. Ancak, ekonomik
durgunluk, ekonominin yalnızca bir sektöründe mevcut
ise, o zaman bu geniĢleme politikası ekonomide birçok
sektörde enflasyonist bir baskı yaratabilecektir.
Maliye pol ile ilgili kararlar büyük ölçüde politik düĢüncelerden
etkilenmektedir. Öyle ki ekonomik dengesizliklerin olduğu
dönemlerde iktidarın baĢa gelirken vermiĢ olduğu sözlerden ve
bir dahaki seçimlerde oy kaybetmemek adına istikrarsızlık
politikalar uygulayabilir. Bu sebepten birçok maliye politikası,
politik kaygılar nedeniyle uygulamaya sokulmaz. Örn: enf
dönemlerde oy kaybetmemek adına sürekli bütçe açığı politikası
izlenmesi , kamu harc arttırılması, Seçimlerden önce mali
teĢviklerin arttırılması gibi durumlarda maliye politikasının
istikrarı sağlama görevini yerine getirmesi beklenemeyecektir.
1.1.tanıma gecikmesi: problemin ortaya çıkmasıyla harekete
geçme kararı arasındaki gecikmedir.
1.2.uygulama gecikmesi: harekete konma kararı ile
uygulamaya konması arasındaki gecikmedir.
1.3.tepki gecikmesi: uygulamaya konması ile ekonomi
üzerindeki etkisini göstermesi arasındaki gecikmedir.
29
ĠRADĠ (ĠHTĠYARĠ)
MALĠYE POLĠTĠKASI
OTOMATĠK STABĠLĠZATÖRLER FORMÜL ESNEKLĠĞĠ
YÖNTEMĠ
Politika belirleyicilerin ve
uygulayıcıların,
ekonominin içinde
bulunduğu konjonktürel
durumu tespit ederek
önlem almaları ve
uygulamalarını, bu politika
ve uygulamalarının hiçbir
yasal veya hukuki bir
norma tabi olmaksızın
belirlenmesidir.
Ekonomide oluĢan dengesizliklerin giderilmesinde hiçbir müdahaleye gerek kalmaksızın ekonominin kendi içinde var olan
kurum veya mekanizmalarla dengeye gelmesidir. Otomatik Stabilizatörler; Ekonomiye müdahalenin
bazı kanunlarda
belirlenerek belirli
Ģartların oluĢması halinde
uygulamaya girmesidir.
Bu yöntem iradi maliye
politikasının taĢıdığı
sakıncaları önlemek ve
otomatik stabilizatörlerin
yetersizliğini gidermek
amacıyla getirilmiĢtir.
Örnek; enflasyonun %...
‗yı geçmesi halinde
talebin kısılması amacıyla
KDV‘nin %...
artırılmasının kanunda yer
bulması.
1)Vergi Hasılatındaki Otomatik DeğiĢmeler:
Ekonominin geniĢleme dönemlerinde artan oranlılık dolayısıyla vergi hasılatı da artmaktadır. Dolaysız vergilerin en önemlisi
gelir vergisidir. KiĢiler gelirleri arttıkça artan oranlılık dolayısıyla daha fazla oranda vergi öderler. Vergi hasılatı, matrahtaki
artıĢtan daha hızlı arttığı için kiĢiler harcamalarını kısma yoluna giderler. (Gelirleri artmasına rağmen) Tüketim ve yatırım
harcamalarını artırmazlar. Böylece devletin vergi hasılatı artıĢı yanında kiĢilerin harcamaları düĢeceğinden artan oranlı vergi
tarifesi enflasyonu düĢürücü etki oluĢturacaktır.
Ekonominin daralma dönemlerinde ise, vergi yükümlüleri, gelirlerin azalmasına karĢın, ortalama vergi oranı düĢtüğü için,
ödedikleri vergiler, gelirlerindeki düĢmeden daha büyük bir oranda düĢtüğü için (artan oranlı tarife dolayısıyla) tüketim ve
yatırım harcamalarını azaltmamakta, büyük ölçüde devam ettirebilmektedirler
ġahsi gelir vergisinin otomatik stabilizatörlük fonksiyonunu yerine getirebilmesi için;
1.her türlü kazancı vergilendirilen genel bir vergi olacak 2.kaçakçılık az olacak
3.tarifesi dik artan oranlı olacak (dik müterakki) 4.geniĢ ölçüde kaynakta kesme usulüne göre alınmalı.
5.vergiyi ödeyenlerin çoğunun yüksek gelir grubunda olmalıdır. 6.vergi götürü usulde tahsil edilmemeli
2) ĠĢsizlik Sigorta Primleri ve ĠĢsizlik Yardımları:
Ekonominin refah dönemlerinde iĢsiz sayısı az olduğundan iĢsizlik sigorta primleri birikmekte ve bunlar bir fonda
biriktirilmektedir. Buna karĢılık ekonominin deflasyonist eğilimler içersinde olduğu durumlarda da iĢsizlik sayısı artacaktır
ve refah dönemlerinde biriken iĢsizlik sigorta fonuyla bu kesim sübvanse edilerek iĢçilerin gelirlerinin kesintiye uğraması
önlenmekte, talep yetersizliği beklenenden daha AZ gerçekleĢmektedir.
3)Toprak Mahsullerine Ödenen Mali Yardımlar:
Tarım ürünlerinin fazla ve noksan olduğu zamanlarda fiyat dalgalanmalarına karĢı üreticiler zarar görür. Bu durumu önlemek
üzere mahsulün bol olduğu yıllarda devlet ürün fazlasını üreticiden satın alarak stoklarına atar. Ürünün kıt olduğu yıllarda da
stokları piyasaya sürerek fiyat dalgalanmalarının önüne geçilir.
4)Kurum ve Aile Tasarrufları:
Ekonominin duraklama hatta gerileme dönemlerinde, kurum kazançları azalmasına rağmen dağıtılan kar payları eski
seviyelerini korur. ġirketlerin bu politikaları sayesinde hisse senedi sahiplerinin satın alma güçlerinin düĢmesi önlenir.
Ekonominin geniĢlediği dönemlerde ise dağıtılan kar payları arttırılmaz, otofinansmana gidilir. Bu Ģekilde bir yandan
kurumlar daha çok yatırım yaparak toplam arzı arttırırlar.
Aileler ise ekonominin refah dönemlerinde gelirlerinin artmasıyla birlikte tasarrufa yönelirler. Deflasyonist dönemlerde
ise bu tasarrufları tüketerek, talepteki düĢüĢün etkisini yavaĢlatır.
5)Ekonomi Stoklarındaki ArtıĢ ve Azalmalar:
Rekabetçi piyasa ekonomisinde imalatçı ve üreticiler belirsiz alıcılar için üretim yaparlar. Bu nedenle en az düzeyde de olsa
stok halinde mal bulundurulmaktadır. Dolayısıyla piyasada söz konusun mala talep fazla artıĢ gösterirse artan talep
stoklardan karĢılanır. Böyle bir durumda üretici daha fazla mal üretme çabasında olmadığı gibi mevcut stoklar artan talebi
karĢıladığından bu sırada malın fiyatında da yükselme gözlenmez.
Diğer yandan söz konusu malın talebi piyasada düĢtüğünde üretici üretimi kısmaz ya da kesmez, normal üretimine devam
eder. Sadece stoklarda bir yükselme gözlenir. Mevcut stok düzeyindeki artıĢ ve azalıĢlar kendiliğinden istikrarı koruyucu ve
ekonomik dengeyi sağlayıcı bir etki yaratmaktadır.
6) Kendiliğinden Meydana Gelen Bütçe Açık ve Fazlaları
30
1.ENFLASYON
Bir ekonomide belirli bir süre için fiyatlar genel düzeyinin devamlı yükselmesidir. 2.DEFLASYON
Ekonomide üretimin talep yetersizliğine bağlı olarak artmaması ve hatta
azalmasıdır. Talebin daralması nedeni ile fiyatlarda sürekli olarak gerilmektedir.
SONUÇLARI;
1.kaynak dağılımının bozulması
2.devlet gelirlerinin reel olarak gerilemesine
3.kamu harcamalarının yeterli boyutta yapılamamasına
4.kamu harcamaları artarken hizmet miktarında artıĢın olmamasına (görünüĢte artıĢ)
5.gelir dağılımının bozulmasına neden olur.
SONUÇLARI;
1.iĢsizlik artar
2.fiyatlar genel düzeyi seviyesi geriler
3. yatırımlar donar.
4.MG‘de negatif büyüme yaĢanır.
5.firmaların kar marjı düĢer.
1.1.ENFLASYONLA MÜCADELEDE MALĠYE POLĠTĠKASI 2.1.DEFLASYONLA MÜCADELEDE MALĠYE POLĠTĠKASI
1.1.1.HARCAMA POLĠTĠKASI
— Genel olarak harcamalar kısılır, ancak cari ve transfer harcamalarının kısılması zor olacağı için yatırım harcamalarının kısılmasına gidilir.
— Bu dönemde gelir dağılımı daha da bozulacağı için transfer harcamaları kısılamaz.
— Yatırımların süreleri uzatılarak yıllara yayılabilir, kamu harcamalarının verimliliği artırılabilir, lüks tüketime yönelik kamu harcamaları daraltılabilir.
2.1.1.HARCAMA POLĠTĠKASI
— Harcamalar arttırılır.
— Ekonomi de en çok girdi sağlayan ve ekonomiyi daha hızlı canlandıran bayındırlık - yatırım harcamalarına daha fazla önem verilmelidir.
— Transfer harcamalarının çarpan etkisi diğer harcamalara göre (cari ve yatırım) daha azdır.
1.1.2.VERGĠ POLĠTĠKASI
— Vergiler açısından talebi kısıcı arzı artırıcı önlemler alınmalı.
— Bireysel talebi kısmada gelir vergileri, toplumsal talebi kısmada ve kamu gelirlerini artırarak bütçe fazlası yaratmada gider vergileri daha etkilidir. Çünkü gider vergilerinin tabanı gelir vergilerine kıyasla daha geniĢtir.
Servet vergileri çok fazla etkili olmamakla birlikte, lüks mallar üzerindeki servet vergileri artırılarak lüks
tüketime yönelim engellenebilir.
2.1.2.VERGĠ POLĠTĠKASI
— Vergi oranları indirilip, vergi indirim, istisna ve muafiyetler daha da geniĢletilerek kullanılabilir gelir dolayısıyla talep arttırılmaya çalıĢılır.
— Bireysel talep açısından gelir vergileri, toplam talep açısından gider vergileri daha etkindir. Bu nedenle her ikisi de kullanılmalıdır.
Özel tüketim ve yatırım harcamalarını arttıracak Ģekilde vergi yükü indirilmeli,
tam istihdama ulaĢınca özel tüketim ve yatırım harcamalarını kısıcı vergi
politikası uygulanmalıdır.(kısmazsan ekonomide enflasyona neden olursun)
1.1.3.BORÇLANMA POLĠTĠKASI — Uzun vadeli borçlanma tercih edilir. özellikle yurt içi kaynaklar tercih edilerek ekonomideki fazla fon çekilmelidir. Yurt dıĢı borçlanma daha da fazla fon oluĢturacağı için enflasyonu daha da azdırabilir. — DüĢük faizli uzun vadeli borçlanılmalıdır. Yüksek faiz likitideyi daha da artırır. — Bankaların yaratacağı kaydi para ve Merkez Bankasının yaratacağı emisyon nedeniyle para arzının artacağı için Bankalar ve Merkez Bankasından Borçlanmamalıdır.
2.1.3.BORÇLANMA POLĠTĠKASI — Kısa vadeli, yüksek faizli iç borçlanmalıdır. Diğer bir ifade ile likiditeyi artırıcı borçlanma seçilmelidir. — Merkez Bankasından borçlanılarak emisyonun, Bankalardan borçlanılarak kaydi para mekanizmasının para arzını artırıcı etkileri kullanılmalıdır.
Yada uzun vadeli, mümkün olduğunca düĢük faizli, dıĢ borçlanmaya gidilmeli
ve bunların verimli alanlarda kullanılması gerekmektedir.
1.1.4.BÜTÇE POLĠTĠKASI
Toplam talebi düĢürücü etki yaratmak adına bütçe fazlası politikası izlenerek ekonomide daraltıcı etki
yaratılmalıdır.
2.1.4.BÜTÇE POLĠTĠKASI
Ekonomide yaĢanan daralmadan sıyrılmak, toplam talepte artıĢ sağlamak
amaçlanır bu sebepten bütçe açığı ile geniĢletici etki yaratılmalıdır.
1.2.ENFLASYON TÜRLERĠ 1.Talep Enf: ekonomide toplam talebin, tam istihdam gelir düzeyi için gerekli gelir miktarının aĢması ile ortaya
çıkmaktadır.
2.Maliyet Enf: Bir ekonomide, üretim faktörleri piyasasında rekabetin bozulması sonucu girdi fiyatlarının
yükselmesinin, maliyetlerin artmasının ve dolayısıyla toplam arzın azalmasının neden olduğu enflasyon türüdür.
3.ücret enf: verimlilikte bir artıĢ olmamasına karĢın ücretlerde yapılan artıĢın fiyatlar genel düzeyine yansımasıdır.
4.yapısal enf: ekonomide talebin artıĢına bağlı olarak bazı darboğazlar nedeniyle arzın arttırılamaması durumunda
ortaya çıkar.
5.Sentetik Enf: fiyatlar genel düzeyinde sürekli ve hissedilir bir artıĢtan ziyade fiyatlar genel düzeyinin, yüksek kamu
zamları ya da ithal girdi fiyatlarındaki ani yükseliĢler nedeniyle bir defalık sıçramasıdır.
31 EKONOMĠK BÜYÜME VE KALKINMA
1.MALĠYE POLĠTĠKASI VE EKONOMĠK BÜYÜME 2.MALĠYE POLĠTĠKASI VE EKONOMĠK KALKINMA
Bir ekonomide zaman içinde mal ve hizmet üretimi miktarında artıĢ olmasıdır ve para
yaratımında artıĢ olmasına bağlıdır. Ġktisadi büyüme;
1.yüksek istihdam düzeyini sağlar. 2.yapısal değiĢimi kolaylaĢtırır.
3.gelir dağılımında oluĢan farklılıkları yumuĢatır.
4.kaynak tasarrufuna yol açan yatırımlar için uygun koĢullar sağlar.
Ekonominin gösterdiği belirtilere göre tanımlanabilen,bundan da anlaĢılabileceği
gibi kesin sınırları belli olmayan,ancak bazı paritelerin(milli gelir, yurtiçi hasıla
vb..) belirli seviyelerde seyretmesiyle kendini gösteren bir olgudur.
1.1.MALĠYE POLĠTĠKASININ EKONOMĠ ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ 2.1.EKONOMĠK KALKINMANIN KOġULLARI
1.1.1.Emek Arzı Üzerine Etkisi
*en önemli maliye politikası aracı
vergilerdir.(böylelikle emek arzını arttırıp
azaltabilir.) böylelikte 2 etkiyle karĢılaĢılır;
-ikame etkisi: uygulamaya konulan vergiyle
birlikte kiĢinin çalıĢmak yerine dinlenmeyi
tercih etmesine yol açar.
-gelir etkisi: uygulamaya konulan vergiyle
birlikte kiĢinin daha fazla çalıĢarak eski gelir
düzeyini yakalamasıdır.
1.1.2.Teknolojik GeliĢme Üzerine Etkisi
Üretim faktörleri verimliliğinin ve buna
bağlı olarak MG‘yi arttırması, yeni
teknolojik geliĢmelerin izlenmesi ve
kullanmasıyla sağlanabilmektedir.
Devlet teknolojinin geliĢmesi için kamu
harcaması ve kamu gelirlerine baĢvurur.
Kamu harcamasıyla teknolojiyi ülkeye
yayabilir.
Vergi yoluyla da; özel araĢtırmalar
vergiden muaf tutulmak yoluyla teĢvik
etmek gibi
-iç tasarrufların arttırılması (burada amaç tasarrufları yatırıma dönüĢtürmek)
-kamu yönetiminin de etkinliği arttırıcı politikalar izlemek
-teknoloji ithaline yönelik politikalar izlenmelidir.
Ġhracatı geliĢtirici politikalar izlenmelidir.
MALĠYE POLĠTĠKASI VE GELĠR DAĞILIMI
Bir toplumda milli gelirin çeĢitli gruplar arasındaki dağılım Ģekline gelir dağılımı denir.
1.FONKSĠYONEL GELĠR DAĞILIMI
Üretim faktörlerinin üretime katılmaları sonucu
milli gelirden aldıkları payı gösterir.
Q= emek + sermaye + toprak + giriĢimci
Y= ücret + faiz + rant + kar
2.SEKTÖREL GELĠR DAĞILIMI
Tarım, hizmet ve sanayi sektörlerinin
milli gelire olan katkılarıdır yada üretim
faktörlerinden aldıkları paydır.
3.BÖLGESEL GELĠR DAĞILIMI
Bir ülkenin çeĢitli bölgeleri arasında
kiĢi baĢına düĢen gelir farklılıklarını
ortaya koymak için kullanılır.
4.KĠġĠSEL GELĠR DAĞILIMI
Milli gelirin bireyler arasında
dağılımını gösterir.
GELĠR DAĞILIMINI SAĞLAMAK ĠÇĠN KULLANILACAK MALĠYE POLĠTĠKASI ARAÇLARI
HARCAMA POLĠTĠKASI
1.Transfer harcamaları arttırılmalı
2.Eğitim, sağlık gibi altyapı yatırım harc
arttırılmalı
3.Faiz harcamaları gelir dağılımını bozucu etkisi
vardır.
4.cari harc gelir dağılımını enflasyonist ortamda
bozucu, deflasyonist ortamda düzenleyici bir
fonk.a sahiptir.
VERGĠ POLĠTĠKASI
1.gelir vergileri artan oranlı, geniĢ tabanlı, muafiyet ve istisnalar
politik kaygı taĢımadan adaletli bir Ģekilde olacak
2.gider vergileri tersine artan oranlı özellikle nedeniyle gelir
dağılımını bozucu etkisi vardır.bu sebeple zorunlu tüketim
harcamalar üzerinden düĢük, lüks tüketime yönelik
harcamalardan yüksek vergi alınmalıdır.
3.servet vergileri yansıtmaları zor, subjektif ve gelir dağılımı
açısından en önemli vergilerdir. Ancak gelir ve gider vergilerine
göre tabanı daha dar olduğundan çok fazla etkin değildir.
BORÇLANMA POLĠTĠKASI
1. borç veren kesimle borç anapara ve faizlerini öden
kesimler arasında farklılık var ise gelir dağılımı
bozulmaktadır.
2özellikle borç tahvil ve bono faiz gelirlerinin vergi
dıĢı bırakılması, baĢa baĢın altında konversiyon… gibi
sağlanan faydalar gelir dağılımında adaleti bozar.
3.uzun vadeli borçlanma nesiller arası borç yükü
aktarımına neden olmakta ve borcu ödeyen nesil
üzerinde gelir dağılımını bozucu bir etki yaratır
32
GELĠR DAĞILIMININ ÖLÇÜMÜ (LORENZ EĞRĠSĠ - GĠNĠ KATSAYISI)
G ELĠR DÜZEYĠ (%)
GELĠR SAHĠBĠ KĠġĠLER (%)
Lorenz eğrisi gelir dağılımındaki eĢitsizliği gösterir. Mutlak
eĢitlik doğrusu herkesin eĢit gelir dağılımına sahip olduğu
doğrudur. Bu durumda Lorenz Eğrisi, Mutlak EĢitlik
doğrusuna ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar adildir.
Gini Katsayısı(E); Lorenz Eğrisinde 45 derecelik doğru ile
Lorenz eğrisi kavisi arasında kalan alanın tüm üçgenin alanına
oranı olarak hesaplanır.
Gini Katsayısı = (ALAN A) / (ALAN A+B)
E=1 => mutlak adaletsiz gelir dağılımı
E=0 => mutlak adil gelir dağılımı
0<E<1 arasındadır.
0<E<0,5 adil
0<E<1 adaletsiz
Lorenz
Eğrisi
Mutlak EĢitlik
Doğrusu
A
B
33
VERGĠ HUKUKU
VERGĠ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
ASLĠ KAYNAKLARI YARDIMCI KAYNAKLARI 1.ANAYASA
Vergi hukuku kaynakları arasında hiyerarĢik sıralamada en üst sırada yer almaktadır. AY madde 73;
―herkes(genellik ilkesi) kamu giderlerini karĢılamak üzere(mali amaç ilkesi) mali gücüne göre(eĢitlik, adalet,
ödeme gücü ilkesi) vergi ödemekle yükümlüdür.‖
1.DĠĞER YARGI KARARLARI
Vergi mahkemeleri, BĠM, DanıĢta dava daireleri kendilerine gelen
vergi davaları ile ilgili olarak karar verebilmektedir ve bu kadarlar
sadece tarafları bağlamaktadır.
2.KANUN
Vergi kanun ile konulur, kaldırılır ve değiĢtirilir.(kanunilik ilkesi)(ay m.73)
Kanun da ; verginin konusu, mükellefi, matrahı, vergiyi doğuran olay, verginin tarifesi, tahsili ve istisna-
muafiyetler yer alır.
Bütçe kanununun C Cetvelinde kamu gelirlerinin dayanağını teĢkil eden hususlar yer alır.
2.GENELGE
Maliye Bakanlığı‘nın vergi kanunlarının uygulamasını bizzat kendi
personeline açıklamak üzere göndermiĢ olduğu bilgilerdir. Genelgeler
iç yönetsel emir niteliğindedir. Mükellefleri bağlayıcılıkları yoktur.
3.ULUSLARARASI ANLAġMALAR
Uluslar arası ekonomik iliĢkilerin artması ile vergi uygulamalarında da çifte vergileme gibi sorunlar ortaya
çıkmıĢtır. Bu sorunları ortadan kaldırmak amacıyla ülkeler kendi aralarında anlaĢmalar yapma yoluna
gitmektedir.
3. ÖZELGE(mukteza)
Vergiyle ilgili bir konuda tereddüdü olan bir mükellefin Maliye
Bakanlığı‘na bir dilekçe yazarak özel bilgi istemesi durumunda maliye
Bakanlığı‘nın sadece bilgi isteyen mükellef için gönderdiği
açıklamadır.
4.KHK
BK, KHK ile vergiye iliĢkin sadece olağanüstü KHK ile değiĢiklik yapılabilir. Bunu için AYM‘YE Ġptal dava
konu yapılamaz
4.SĠRKÜLER
Vergilendirmeye iliĢkin özel konularda mükellefleri bilgilendirmek
için yapılan açıklamalardır.
5.BAKANLAR KURULU KARARLARI (BKK)
BK, anayasanın kendisine vermiĢ olduğu sınırlara dayanarak ―vergi, resim, harç ver benzeri mali
yükümlülüklerin muafiyet,istisna, indirim ve oranlar‖ üzerinden değiĢiklik yapar.(kanunilik ilkesinin istisnası)
Örn; AY md 28 KDV‘nin oranını %1‘e kadar indirmeye, 4 katına kadar artırmaya BK yetkilidir.
5.BĠLĠMSEL DOKTRĠN
Makale, kitap, tez ve doktrin gibi bilimsel çalıĢmalar vergi hukukunda
yol gösterici nitelik taĢımaktadır.
6.TÜZÜK
Kanunun uygulanmasını göstermek, emrettiği iĢleri belirmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve DanıĢtay‘ın
incelemesinden geçirilmek koĢulu ile BK tarafından çıkarılır. CB imzalar RG‘de yayınlanır yürürlüğe girer.
Vergi alanında sadece Emlak Vergisi ile tüzük çıkarılmıĢtır.
6.ÖRF VE ADETLER
Yazılı olamayan hukuk kurallarıdır. Vergi hukuku için sadece bazı
durumlarda örf ve adete atıf yapılır.
7.YÖNETMELĠK
BaĢbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kiĢiliklerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve
tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla ve bunlara aykırı olmamak koĢulu ile çıkarttığı düzenleyici
metinlerdir.
DanıĢtay denetimine tabi değildir.
Kanuna ve tüzüklere aykırılık için DanıĢtay‘a iptal davası açılabilir.
KAYNAĞINI YARATAN ORGANA GÖRE SINIFLANDRMA
YASAMA
YÜRÜTME
YARGI
DĠĞER
8.AYM KARARLARI
Bazı vergi kanunlarının anayasaya aykırı olduğu yönünde AYM tarafından verilen kararlar da vergi hukukun asli
kaynakları arasında yer almaktadır.
Örn: 94 bunalımının ardından çıkarılan ―Net Aktif Vergisi‖ ile ilgili olarak AYM bu vergiye iliĢkin kanunun
bazı maddelerini iptal etmiĢtir.
Anayasa, Kanun,
Uluslar arası
AnlaĢmalar
KHK, BKK,
Tüzük, tebliğ,
genelge,
özelge,
yönetmelik
AYM
kararları,
Ġçtihadı
birleĢtirme k,
diğer yargı k.
Doktrin,
örf ve
adetler
9.ĠÇTĠHADI BĠRLEġTĠRME KARARLARI
Bir yüksek mahkemenin aynı vergi konusu ile ilgili olmak üzere dava daireleri tarafından farklı görüĢler,
uygulamalar ve kararlar alması alinde DanıĢtay içtihadı birleĢtirme kararı alır. Belli bir uyuĢmazlık durumunda
farklı uygulamalara gidilmesi içtihadı birleĢtirme kararları yolu ile önlenir.
10.BAĞLAYICI GENEL TEBLĠĞ
34
VERGĠ KANUNLARININ UYGULANMASI
A.YER BAKIMINDAN B.ZAMAN BAKIMINDAN C.ANLAM BAKIMINDAN 1.Verginin Yerselliği
Ülke sınırları içindeki vergiyi doğuran
olayların tümünden (gelir, harcama, servet)
mükellefin ülke vatandaĢı olup olmadığına
bakılmadan vergi alınmasıdır.
MTV, EV gibi servet vergileriyle tüm dolaylı
vergiler (KDV, DV, ÖTV, BSMV)
1.Vergi Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi ve
Yürülükten Kalkması
Vergi kanunları TBMM‘de onaylandıktan soran RG‘de
yayınlanarak yürürlüğe girer.
Verginin ne zaman yürürlüğe gireceği kanunda yazar.
Eğer yazmazsa RG‘de yayınlandıktan 45 gün sonra
yürürlüğe girer.
Vergi kanunlarının anlama bakımından yorumlanmasına yorum denir.
1.Yorum Türleri 2.Yorum Yöntemleri
1.1.yasama yorumu
TBMM yapar. 61 AY ile
kaldırıldı
2.1.Lafzi (deyimsel) Yorum
Sözcüklerin anlamlarından yola çıkarak
yapılır. Ġlk baĢvurulan yöntemdir.
2.Verginin ġahsiliği
Ülke vatandaĢı olan herkesin ülke içinde ve
dıĢındaki vergiyi doğuran olayların tümünden
vergi alınmasıdır. GV, KV
2.Kanunların Geriye Yürümemesi
Bir vergi kanunu yürürlüğe girdiği tarihten itibaren
geçerlidir. GeçmiĢ olaylara uygulanmaz
1.2.Ġdari Yorum
Vergi idaresinin yaptığı
yorumdur.
2.2.amaçsal (gai) yorum
Kanunun amacından hareket edilerek günün
koĢullarına uygun yapılan yorumdur
Not: Her iki ilkeye de uygulanan vergi ise VĠV
dir. 3. Kanunların Ġleriye Yürümemesi
Bir vergi kanunu yürürlükten kalktıktan sonraki iĢlem
ve olaylara uygulanmaz
1.3.yargı yorumu:
Mahkemenin yaptığı
yorumdur.
2.3.tarihi yorum
Kanunların uygulamaya koyulduğu zamanki
amacına dayanarak yapılan yorum
1.4. Bilimsel Yorum:
Bilim adamlarının yaptığı
yorumdur.
2.4.sistematik yorum
Vergi kanunlarının diğer kanunlarla iliĢkisi göz
önünde tutularak yapılan yorumdur
D.YORUMA ĠLĠġKĠN ÖZELLĠKLER 1.EKONOMĠK YAKLAġIM
Vergiyi doğuran olayın ekonomik niteliklerini
esas alır. Amaç vergiden kaçınmayı minimize
etmektir.
2.PEÇELEME
Özel hukuk kurallarını ustaca kullanarak vergi
yükünü düĢürme, vergi kaçırma çabasıdır.
Muvazaa ile aynı anlama GELMEZ. Muvazaa
özel hukukta geçersiz iken Peçeleme özel
hukukta geçerli bir iĢlemdir.
3.KIYAS YASAGI ĠLKESĠ
Vergi hukukunda; ceza
muhakemesi ve medeni hukukta
olduğu gibi hakimin kıyas
yapılamaz. Kıyas yasağı ilkesi
geçerlidir. Hakim kanundaki
boĢluğu doldurma yetkisine sahip
değildir. Kanun da ne yazarsa,
kanun ne derse hakim onu
uygulamak zorundadır.
4.TĠPLEġTĠRME VE TĠPĠKLĠK
TipleĢtirme; vergi ile ilgili soyut kurallar
konulmasıdır.
Tipiklik; vergi ile koyulan kuralların gerçek
hayatta vukuu bulmasıdır.
35
VERGĠNĠN TARAFLARI, VERGĠLENDĠRME ĠġLEMĠ 1.VERGĠNĠN ALACAKLISI VE BORÇLUSU
Alacaklı; vergilendirme yetkisine sahip olan
idaredir.
Borçlu;vergiyi doğuran olaya neden olan gerçek
veya tüzel kiĢidir. (mükellef)
NOT:
1.vakıf, cemaat, topluluklar ve menkul kıymet yatırım fonları tüzel
kiĢi sayılmasalar da mükelleftir.
2.hak ehliyetine sahip herkes gerçek kiĢi sayılmakta ve mükellef
olabilmektedir.
3.mükellef olabilmek için reĢit ve mümeyyiz olma Ģartı yoktur.
4.sağ doğmak Ģartıyla anne karnındaki cenin de mükellef
sayılmaktadır.
2.VERGĠ SORUMLUSU
Mükellef adına vergi ödevlerinin yerine getiren üçüncü
kiĢilere vergi sorumlusu denir.
-vergi mükellefi ve sorumlusu üstlendikleri ödevleri
sözleĢme ile bir baĢkasına devredilemez. Ancak, mükellef
ve vergi sorumlusu vergi ödevini onlar adına yerine
getirmek üzere temsilci (vekil) atayabilir.
3.VERGĠ SORUMLULUK ġEKĠLLERĠ
Vergi kesenler ve kanuni temsilcilerin ödedikleri
vergi için mükellefe rücu haklarının bulunması
hali müteselsil sorumluluktur.
SORUMLULUK HALLERĠ SF: 36‘DAKĠ
TABLODA DETAYLI OLARAK
ĠNCELENMĠġTĠR.
3.1.Vergi Kesenlerin Sorumluluğu
Ödenmeyen verginin aslı, faiz ve zammı öncelikli olarak vergi
sorumlusundan, tahsil edilmezse vergi mükellefinden istenir.
Cezaların kiĢiselliği gereğince suçu kim iĢlerse ceza ondan talep
edilir.
Vergi sorumlusundan tahsil edilen vergi aslı ve zammından sadece
aslı mükelleften rücu edilebilirken,
Verginin aslı,faiz ve zammı mükelleften tahsil edilirse mükellef
sadece faiz ve zammı rücu edebilir.
3.1.1. Vergi Kesintisi yapmak zorunda olanlar
1.tüm kurumlar vergisi mükellefleri
2. tüm kamu kurum ve kuruluĢları
3. gerçek usule tabi ticari, zirai ve meslek kazanç erbabı.
4. dernek ve vakıflar
5. yatırım fonu yönetenler
3.2. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu
Ödenmeyen verginin aslı, faiz ve zammı öncelikli
olarak vergi mükellefinden, tahsil edilmezse vergi
sorumlusundan istenir.
Cezaların kiĢiselliği ilkesi gereği suçu kim iĢlerse
ceza ondan talep edilir.
- Tüzel kiĢilerde; Temsilci ödemiĢ olduğu ceza
için mükellefe (Tüzel KiĢiliğe) rücu edebilir.
3.3. Mirasçıların sorumluluğu
-Mirasçı mirası ölümden itibaren 3 ay içinde mirası kabul veya red
eder.
-Mirasçı sadece vergi borcunun aslı, faizi ve zammından dolayı
sorumludur, cezalar ise ölümle ortadan kalkar.
-mirasçılar vergi borcu dolayısıyla oluĢan borcun beyannamelerini
normal beyanname süresine 3 ay ekleyerek beyan eder ve öder.
SADECE GELĠR VERGĠSĠNDE bu süre “ölüm tarihine” 4 ay eklenir.
4. VERGĠNĠN KONUSU, VERGĠYĠ DOĞURAN
OLAY, VERGĠNĠN MATRAHI
Vergi borcunun doğumuna neden olan ekonomik unsurlar
verginin konusunu oluĢturmaktadır.
Vergiyi Doğuran Olay: Vergi mükellefinin verginin
konusunu gerçekleĢtirmesi sonucu borcunun ortaya çıkması
durumudur.
Matrah; Üzerinden vergi hesaplanacak olan iktisadi
değerdir.
NOT: SF 38’DE VERGĠLENDĠRME SÜRECĠ
DETAYLI OLARAK VERĠLMĠġTĠR.
5.VERGĠNĠN TARHI
Ödenecek verginin hesaplanması iĢlemidir.
5.1.Beyana dayanan tarh:
vergi matrahının mükellefçe saptanıp bildirilmesi iĢlemidir. Vergi;
vergi dairesi tarafından tarh edilir.
Mükellefler kural olarak beyana dayanan tarha karĢı dava açamazlar.
Ancak vergi hatası olması ve ihtirazı kayıtla beyanname verilmesi bu
durumların istisnası niteliğindedir.
Beyannamenin verilmesiyle tarh ve tahakkuk aĢaması birlikte
gerçekleĢmektedir.
Beyanname üzerinden tahakkuk fiĢi kesilir.
5.2. Re’sen Tarhiyat
BEYANA DAYALI VERGĠLERDE, mükellefin defter,
kayıt, belgelere dayanılarak tespitine imkan bulunmayan
hallerde verginin matrahının takdir komisyonları tarafından
tarh edilmesidir
(kanuni süre içinde beyanname verilmemiĢse, tutulması
zorunlu defterlerin tamamının veya bir kısmının
tutulmaması, beyan edilen matrahın yazmaması, matrahta
usulsüzlük tespit edilmesi…)
5.3. Ġkmalen Tarhiyat
Bir vergi tarh edildikten sonra defter, kayıt ve
belgelere dayanılarak matrahın eksik
hesaplandığının tespit edilmesi sonuncu verginin
TEKRAR tarh edilmesidir.
Mükellef dava açma süresi içinde dava açmazsa
vergi kesinleĢir.
5.4.Ġdarece Tarhiyat
Mükellefin kanunen belirtilen sürede vergi idaresine müracaat
etmemesi ve vergi ödevlerini yerine getirmemesi nedeniyle verginin
idare tarafından hesaplanmasıdır.
5.5. Düzeltme Tarhiyatı
Vergi hatası veya yargı kararı doğrultusunda yapılan
tarhiyattır.
36
37
6.VERGĠNĠN TEBLĠĞĠ
Tarh edilen verginin mükellefe
bildirilmesidir.
6.1.Tebliğ Yapılabilecek KiĢiler
1.mükellefin kendisine 2.veli, vasi, kayyım
3.genel vekil 4.iĢyerindeki memura
5.görüntü itibariyle 18 yaĢından büyüklere
6.tüzel kiĢilerde müdür, baĢkan, daimi temsilci ve yöneticilere
6.2. Tebliğ Yöntemleri
1.memur eliyle 2. posta yoluyla(iadeli taahhütlü)
3.ilan yoluyla (verdi dairesinde asılır. Yerel ya da ulusal gazetelerin birinde
ilan veriler ve ilanı takiben 1 ay sonunda ilan tebliğ edilmiĢ sayılır.)
4.daire ya da komisyonda. 5. ELEKTRONĠK ORTAMDA (5. GÜN)
7.VERGĠ TAHAKKUKU VE
KESĠNLEġMESĠ
Tahakkuk: Mükellefe tebliğ edilen
verginin ödenmesi
KesinleĢmesi: tüm dava yollarının
tükenmiĢ olması.
7.1.Beyana Day. Vergilerde
Tahakkuk fiĢinin kesilmesiyle
tahakkuk aĢaması gerçekleĢmiĢ
olur.
(GV. KV. ÖTV. BSMV. KDV.
ÖĠV. VĠV, ġANS O)
7.2.Ġkmalen, Re’sen ve
Ġdarece Tarh Edilen
Vergilerde
Verginin tebliğini takip eden
30 gün içinde verginin
tebliğini takip eden 30 gün
sonra tahakkuk eder.
7.3 UzlaĢma yada
Dava Yoluna
Gidilmesinde
Bu iki durumda
sonucun tebliği ile vergi
tahakkuk eder.
7.4.tahakkuku
Tahsile Bağlı V.lerde
Verginin tahsili
tahakkukunu da kapsar
7.5. Kendiliğinden
Tahakkuk Eden
V.lerde
Vergi belirli dönemlerde
kendiliğinden tahakkuk
eder.
8.VERGĠ ALACAGINI ORTADAN KALDIRAN HALLER
8.1.Verginin Ödenmesi ve Tahsili
-Bey. Day. Vergilerde ödeme süresi geldiği vakit vergi ödenir.
-ikmalen, re‘sen, idarece tarh edilen vergilerde TAHAKKUKTAN
itibaren 1 AY içerisinde ödenir.
-UzlaĢma ya da dava açma yoluna gidilmesi halinde,
UZLAġLIKTAN ya da DAVA SONUÇLANDIKTAN itibaren 1 ay
içinde ödenir.
8.2. Zamanaşımı
ZamanaĢımına uğrayan vergi borcu ortadan kalkar.
Vergi dairesi zamanaĢımına uğramıĢ olduğu borcu için
cebren tahsil veya dava yoluna gidemez.
Örn: mükellef Caber 2010 yılında …. TL ticari
kazancını beyan etmemiĢtir. Bu durumda
tarh(tahakkuk) zamanaĢımı ne zaman baĢlar ve biter?
Vergi alacağının doğduğu yıl 2010‘dur.
O halde tarh zamanaĢımı 01.01.2011‘de baĢlar,
31.12.2015‘te zamanaĢımı biter. 8.2.1.Tahakkuk (tarh) ZamanaĢımı
Vergiyi doğuran olayın meydana geldiği yılı izleyen
yılın baĢından itibaren 5yıldır.
8.2.1.1Tahakkuk ZamanaĢımını
Durduran Haller
1.vergi idaresince vergi matrahının tespiti
için takdir komisyonuna baĢvurulması
2.mücbir sebepler
8.2.2.Tahsil ZamanaĢımı
Vergi alacağı vadesinin rastladığı
takvim yılını takip eden yılın baĢından
itibaren 5yılın sonunda zamanaĢımına
uğrar.
Örn: 2010 yılında elde edilen bir kurum kazancıyla ilgili tahsil zamanaĢımının baĢlangıcı ve
bitimi ne zamandır?.
2010 yılında elde edilen kurum kazancından doğan kurumlar vergisi, 2011 yılının nisan
25‘ine kadar beyan edilip nisan sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla verginin
vade tarihi 30 Nisan 2011‘tir. (lakin bu tarihte ödememiĢĢĢĢ)
O zaman Tahsil zamanaĢımının baĢlangıcı;01.01.2012--- bitimi ise 31.12.2016‘dur.
8.3.Terkin
Vergi borcu veya cezasının kısmen veya tamamen silinmesidir.
8.3.1.doğal afet nedeniyle: mükellefin yangın, deprem,sel … gibi nedenlerden dolayı malvarlığının 1/3‘ünün
kaybetmesi durumunda Maliye Bakanlığı vergi borcunu kısmen/tamamen silebilir.
8.3.2.vergi hatalarının düzeltilmesi: mükellefe aleyhine yapılan hataların düzeltilmesiyle vergi borcu silinir.
8.3.3.yargı kuruluĢlarının kararı ile: davanın mükellef lehine sonuçlanması halinde vergi borcu silinir.
8.3.4.Tahsilden vazgeçmeyle: vergiden elde edilecek gelirin astarının yüzünü geçmesi halinde devlet
mükellefin vergi borcunu terkin eder.
8.3.5.tahakkuktan vazgeçme
8.4.Mahsup ve Takas
Mahsup; verginin daha önce ödenmiĢ olan kısmının vergi borcundan
düĢürülmesi.(tahakkuk aĢamasında gerçekleĢir.) (KDV, Geçici vergi
uygulamalarında)
Takas; aynı türden, karĢılıklı, muaccel olan 2 borcun mübadele
edilmesi.(tahsil aĢamasında gerçekleĢir)
9.VERGĠ
ALACAĞININ
DEĞERĠNĠ
KORUYAN YOLLAR
9.1.Gecikme Zammı(tahsil gecikmesi):
Vergi borcunun zamanında ödenmemesi
nedeniyle vergi borcu üzerine yürütülen ek
ödeme. ( GV‘nin ilk taksitinin ödenmemesi)
Oranı; %1,40
9.2. Gecikme Faizi (tahakkuk gecikmesi):
Verginin ödenmesi gereken tarihle(tahsille)
tahakkuk tarihi(verginin kesinleĢtiği) arasındaki
farktır. (Re‘sen, Ġkmalen, Ġdarece sonucu beyan
dıĢı kalmıĢ vergilere uygulanır)
Oranı; %1,40
9.3.Tecil - tehir:
Tecil: Verginin tahsili borçluyu çok zor duruma
düĢürecek ise teminat göstererek 36 ayı geçmemek
kaydıyla üzerine tecil faizi %1 yürütülerek
Maliye Bakanlığı süreyi uzatabilir.
Tehir: ödemenin mahkeme kararıyla ertelenmesi
38
1.Beyana Dayalı T Matrahın mükellefçe saptanıp bildirilmesidir. Kural: Mükellef beyanına karşı dava yoluna gidemez. İSTİSNA: 1.İHTİRAZİ KAYIT 2.HATA DÜZELTME
MATRAH TARH
VERGĠYĠ DOĞURAN
OLAY
5.Hata Düzeltme T. Hata Düzeltmeyle yargı yoluna başvurularak yapılan tarhiyat işlemidir.
4.İdarece T Mükellefin kanunda belirlenen sürede vergi idaresine müracaat etmemesi veya üzerine düşen ödevleri yapmaması nedeniyle vergi idaresinin kanunda belirtilen matrahlar üzerinden tarhiyat yapması.
3.Re’sen T Matrahın tamamen/ kısmen DEFTERİ, KAYIT BELGELERE dayanarak TESPİTİNE İMKAN BULUNMAYAN durumlarda idare tarafından yapılan tarhiyat işlemidir.
2.İkmalen T. Vergi tarh edildikten sonra DEFTER, KAYIT, BELGELERE göre EKSİK hesaplanan matrahın idare tarafından yapılan ikinci tarhiyat işlemidir.
TEBLİĞ YÖNTEMLERİ? 1.Memur eliyle 2.posta yoluyla (iadeli taahhütlü) 3.ilanla (yerel/ulusal.ilanı takip eden 1 ay sonra tebliğ edilmiş sayılır. 4.Daire/komisyon 5.elektronik ortamda
KİME ? 1.Kendisine 2.Veli/vasi/kayyum 3.Genel Vekil 4.işyerindeki memur/ müstahdeme 5.görüntü itibariyle 18 yaşından büyüklere 6.TK’da müdür, başkan, daimi temsilcilere
TAHAKKUK 1.Beyana Dayalı Vergilerde Vergi dairesine verilen beyannameye karşılık idarenin TAHAKKUK FİŞİ vermesiyle tahakkuk eder.
2.İkm/İd/Re’sen Tarh Edilen Vergilerde Verginin tebliğini takip eden 30 gün sonra
2.Uzlaşma/Dava Yoluna Gidilmesi Uzlaşma / dava tutanağının tebliğ edilmesiyle
4.Kendiliğinden Tahakkuk Eden Vergilerde Vergi belli dönemlerde kendiliğinden tahakkuk eder. Örnek;Emlak V, MTV
5.Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde Verginin tahsil edilmesi tahakkukunu da kapsar. Örn:Eğlence V, Damga V
TAHSİL 1.Beyana Dayalı Vergilerde Kanunda yazılı sürede ÖDENİR.
2. İkm/İd/Re’sen Tarh Edilen
Vergilerde Tahakkuku takip eden 1 AY içinde
3.Uzlaşma/Dava Yoluna Gidilmesi Uzlaşma/dava sonucunu takip eden 1 AY içinde
VDO MATRAH TARH TEBLĠĞ
VERGĠLENDĠRME SÜRECĠ
Mükellef Kabul Eder Mükellef Red Eder
*tahakkuk eder *kesinleĢir
Ġtiraz eder (V. Mah.30) (5000-100000TL)
Kabul Tahakkuk etmez
Red *tahakkuk eder *KESİNLEŞMEZ
Üst yargı (BĠM / (30)
Kabul *ĠADE EDĠLĠR.
RED VERGİ KESİNLEŞİR
1 AY İÇİNDE
TAHSĠL
39
10.VERGĠ
ALACAĞINI
GÜVENCE
ALTINA ALAN
YOLLAR
10.1. Teminat ve Kefalet:
Vergi alacağının güçleĢeceğine kanaat getirilmesi halinde,
bu alacağın tarh ve tahakkukunu beklemeksizin vergi
müfettiĢlerince yapılan araĢtırmalar hesaplamalara göre
bulunan değer/miktar üzerinden TEMĠNAT
isteyebilir/teminat gösteremiyorsa borçludan KEFĠL
isteyebilir.(v. Dairesi gösterilen kefili kabul etmemekte
serbest)
10.2. Ġhtiyati Haciz:
Tahakkuk etmiĢ bir vergi alacağının tahsilinin
tehlikeye düĢmesi halinde ( mal kaçırması, mal
bildiriminde bulunmaması…) alacaklı kamu
idaresinin Vergi Dairesi BaĢkanının kararıyla
ĠHTĠYATĠ HACĠZ kararı alabilir.
*bu karara karĢı v. Borçlusu 7 gün içinde vergi
mahkemesine baĢvurabilir.
*borçlu eğer teminat gösterirse ihtiyati haciz
kaldırabilir.
10.3. Ġhtiyati Tahakkuk:
Borçlunun henüz vadesi gelmemiĢ
borçlarının( tahakkuk etmemiĢ) önceden
ihtiyaten tahakkuk ettirilmesidir.
*Vergi dairesi müdürü talep eder
defterdar, Maliye Bakanlığı‘nın tespit ve ilan
ettiği vergi ve resimler ile bunlara iliĢkin
gecikme zammı ve cezaları için Vergi Dairesi
BaĢkanının kararıyla ihtiyati tahakkuk
alabilir.
* bu karara karĢı v. Borçlusu 7 gün içinde
vergi mahkemesine baĢvurabilir.
10.4. Cebren Tahsil:
Zamanında ödenmeyen kamu alacakları için;
-ilgili v. Dairesi borçluya ÖDEME EMRĠ gönderir. DER KĠ; 7 gün içinde borcunu öde ya da mal bildiriminde
bulun. Borçlu buna 7 gün içinde itiraz edebilir.
*Vergi Borçlusu;
-Teminat göstermiĢ ancak 7 gün içinde borcu ödememiĢse teminatlar paraya çevrilir ya da kefil varsa ona
baĢvurulur.
-MAL BĠLDĠRĠMĠNDE bulunmamıĢsa 3 AYA KADAR
-YANLIġ MAL BĠLDĠRĠMĠNDE bulunmuĢsa 3AY-1YILa kadar HAPĠS CEZASINA ÇARPTIRILIR.
-ödeme emrine karĢılık ÖDEME yapmamıĢ + mal bildiriminde bulunmamıĢsa HACĠZ YOLUNA GĠDĠLĠR.
Kamu alacağını karĢılayacak malı yoksa(acizse) borçlu ZAMANAġIMI süresine kadar takip edilir. Bu süre
içinde MAL ARTIġ BĠLDĠRĠMĠNĠ yapmamıĢsa 1YILA KADAR HAPĠS CEZASI
MUVAAZALI iĢlemlerle mal kaçıranlar mevcut malları alacakları karĢılamazsa 6AY-3YIL HAPĠS CEZASI
10.5. Ġptal Davası (hükümsüz iĢlemler):
Borçlunun, alacağın tahsilini engellemeye
yönelik hamleleri (muvaazalı iĢlemler…) ve
tasarrufun iptali için alacaklı kamu idaresi
umumi mahkemelerde dava açabilir.
10.6. Rüçhan Hakkı
Kamu idaresi borçlu hakkında yapılan diğer
haciz iĢlemlerine göre ayrıcalıklı olarak
öncelik(rüçhan) hakkına sahiptir. Bu durum
rehinli alacaklar için de geçerlidir.
Örn: Kredi ile alınan araçlarda araç kredinin
ödenememesi ile birlikte aracın MTV
taksitlerinin ödenmemesi durumunda rüçhan
hakkı devlete aittir.
10.7. Takas
VatandaĢın devletten hak etmiĢ olduğu alacakların diğer,
bireyin baĢka borçlarına mahsubu.
10.8.Sorumluluk
Vergi kesenlerin, kanuni temsilcilerin, tasfiye
memurlarının Ģahsi sorumlulukları, birleĢme,
devir ve Ģekil değiĢtirmede devir alan ve yeni
hükmi Ģahıs sorumluluğudur.
10.9. Yurt DıĢına ÇıkıĢ Yasağı:
(KALDIRILDI 12 Eylül 2010)
Vergi borcu olanlar emniyet makamlarına
bildirilerek bunlara pasaport verilmesi ya da
pasaportu olsa bile yurt dıĢına çıkmaları
engellenir. Ancak 12 Eylül referandumu ile
ancak HÂKĠM kararı ile verilebilir.
40
MÜKELLEFĠN ÖDEVLERĠ 1.MADDĠ ÖDEVLERĠ
Vergi ve cezaları ile gecikme zammı ve faizlerin ödenmesi 2.ġEKLĠ ÖDEVLERĠ
Beyanname vermek, defter tutmak, gerekli bildirimlerde bulunmak(iĢ yeri açma(10gün) , kapama(1ay), iĢ değiĢikliği(1ay)),
vergi levhası asmak, elektronik cihaz kullanma, belge düzenine uymak, vergi kimlik no sahibi olmak, vergi elemanlarına
yardımcı olmak, belge saklamak(VUK‘a göre 5yıl)…
VERGĠ ĠDARESĠNĠN DENETLEME VE BĠLGĠ EDĠNME YOLLARI 1.YOKLAMA
Mükellefleri veya mükellefiyetle ilgili maddi
olayları, kayıtları, mevzuatları araĢtırmak ve
tespit etmektir.
Mükellefin faaliyet koluna göre gece de
yapılabilir.
Yoklamada baskın basanındır diyerekten
mükellefe önceden haber verilmez.
2.VERGĠ ĠNCELEMESĠ
Yoklamadan daha ayrıntılı bir denetimdir.
Amaç; ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu
araĢtırmak, tespit etmek ve sağlamaktır.
Ġnceleme mükellefin iĢyerinde, müsait değilse vergi
dairesinde yapılır.
Ġnceleme sırasında tüm defter, belge ve kayıtlar istenebilir.
3.ARAMA
Ġhbara dayanarak ya da vergi inceleme
elemanlarının yaptığı inceleme
raporlarına dayanarak vergi kaçırdığı
anlaĢılan mükellefin veya ona iĢtirak
edenlerin eve ve iĢ yerlerinde yapılan
araĢtırmalardır.
4.BĠLGĠ TOPLAMA
-Vergi Hukukunda; vergi dairesinin
mükellef ve mükellefle ilgili
üçüncü kiĢilerden ve kamu idare ve
müesseselerinden bilgi toplama
hakkı vardır.
-VUK m.148‘e göre― kamu idare ve
müesseseleri, mükellefler ve
mükelleflerle muamelede bulunan
gerçek ve tüzel kiĢiler, maliye
bakanlığının veya vergi incelmesi
yapmaya yetkili olanların
isteyecekleri bilgileri vermeye
mecburdurlar‖.
- Bilgi vermeden çekinme hakkı
olanlar; PTT‘ler,
Meslek sırrı dolayısıyla doktor
avukat gibi serbest meslek sahipleri
CMUK 88. maddeye göre istenmesi
ve açıklanması yasak olan
belgelerdeki mükelleflerle ilgili
özel bilgiler açıklanamaz
1.1.Kimler yetkili;
1.vergi dairesi müdürü
2.yoklama memuru
3.yetkili makamlarca yoklama yapmaya yetkili
kılınanlar
4.vergi incelemesine yetkili olanlar
1.1.Kimler yetkili;
1. ilin en büyük mal memuru
2. vergi müfettiĢ ve yardımcıları
3. vergi dairesi müdürleri
Arama için;
1.vergi incelemesi yapan elemanların
SULH YARGICINDAN arama
yapmak için izin talebinde bulunulacak
2.SULH YARGICI arama için İZİN
BELGESİ verecek
Not: toplanan bilgiler Maliye
Bakanlığı‘nın Ġstihbarat arĢivinde
toplanır.
1.2.Neyin yoklamasını yaparlar;
Ödeme kaydedici cihaz kullanılıp
kullanılmadığı,
Deftere usulüne göre kayıt yapılıp yapılmadığı,
Levha asılıp asılmadığı,
TaĢıtlarda gerekli belgelerin bulunup
bulunmadığıdır.
1.2.Neyi Ġncelerler;
Yasaya göre defter ve hesap tutmak, evrak ve belgeleri
gerektiğinde ibraz etmek zorunda olan gerçek ve tüzel
kiĢilerdir.
Tahakkuk zamanaĢımı içinde inceleme yapılır. Ġnceleme
sonucunda bir tutanak düzenlenir. Eğer gerekirse ikmalen
ve resen tarhiyat yapılır.
Süreleri;
Arama sonucunda belge ve defterlere
incelenmek üzere 3 AY el koyulur.
SÜRE YETMEZSE VE Haklı neden
bulunursa bu süre SULH YARGICI
TARAFINDAN UZATILIR.
VERGĠ HUKUKUNDA SÜRELER 1.Ölüm halinde süre 3 AY uzar. Sadece GELĠR VERGĠSĠNDE beyanname verme süresi 4AY uzar.
2.Zor durum halinde Maliye Bakanlığı süreleri 1 katına kadar uzatır.
3.mücbir sebep süreyi durdurur. Mücbir sebep ortadan kalkınca süre kaldığı yerden iĢlemeye devam eder.
4.sermaye Ģirketlerinde beyanname verme süreleri uzayamaz.
1.Süreler gün olarak verilmiĢse; baĢladığı gün hesaba KATILMAZ, son günün tatil saatinde biter. örn; 28 Ģubat 2013 -> 30 gün sonrası -> 30 mart 2013
2.süreler hafta/ay olarak verilmiĢse; izleyen aydaki/haftadaki sürenin baĢladığı güne tekabül eden günün çalıĢma saati sonunda biter. Örn; 31 ocak -> 1AY sonrası -> 28 Ģubat
3.resmi tatiller süreye DAHĠLDĠR. ANCAK sürenin son günü resmi tatile rastlaması durumunda sürenin bitimi tatili takip eden ilk iĢ gününün sonuna kadar uzar. Örn; gelir
vergisi ilk taksidi 31.mart.2013(Pazar) tarihinde ödenmesi gerekirken vadenin son günü resmi tatile tekabül ettiğinden vade tarihi 1.nisan.2012 olur.
41
VERGĠ SUÇ VE CEZALARI
VERGĠ
ĠDARESĠ
TARAFINDAN
KESĠLEN
CEZALAR
(VERGĠ
CEZALARI)
1.VERGĠ ZĠYAI
Mükellefin veya vergi sorumlusunun vergi ile ilgili
ödevlerinin zamanında yerine getirmemesi ya da eksik
yerine getirmesi nedeni ile verginin zamanında
tahakkuk ettirilmemesi veya eksik tahakkuk
ettirilmesidir.
Böyle olunca beyana dayanan vergi dıĢında, yapılan
ikmalen, resen ve idarece tarhiyatın vergi ziyaına yol
açtığını söyleyebiliriz.
Cezası: Ziyaa uğratılan verginin 1 katıdır.
***kaçakçılıkla birlikte vergi ziyaı sucu birlikte
iĢlenmiĢse vergi ziyaı 3 katı olarak cezalandırılır.
****Kaçakçılığa ĠġTĠRAK HALĠNDE *******
ĠĢtirak Eden Maddi
Menfaat
Hapis
cezası
Vergi Ziyaı
Cezası
Gözetiyorsa AYNISI 1 KATI
Gözetmiyorsa YARISI 1 KATI
2.USULSÜZLÜK
-Kanunların Ģekle ve
usule iliĢkin
hükümlerine
uyulmamasıdır.
-Usulsüzlük
cezalarında henüz bir
vergi kaybı söz
konusu değildir.
-Vergi kaybı tehlikesi
vardır.
2.1.GENEL USULSÜZLÜK
Beyanname verme, tasdik etme, bildirimlerde bulunda,…
nitelikteki Ģekli ödevlerin yerine getirilmemesi veya geçtikten sora
yapılmasını kapsar.
1. ve 2. derece olmak üzere ikiye ayrılır.
-Bir mükellefe usulsüzlük cezası kesileceği zaman önce
usulsüzlüğün derecesine, sonra da mükellefin bulunduğu
gruba(sermaye Ģti, 1.sınıf 2.sınıf tüccar…) bakılır.
***eğer genel usulsüzlük cezalarında re‘sen tarhiyata sebebiyet
verilecek bir eylem söz konusu ise ceza 2‘ye katlanır.
2.2.ÖZEL USULSÜZLÜK
Daha çok fatura, fiĢ, levha asmama, yolcu taĢıma bileti gibi
belgelerin verilmesi ya da alınmamasıyla ilgilidir.
VERGĠ
MAHKEMELE
RĠNCE
KESĠLEN
CEZALAR
(HÜRRĠYETĠ
BAĞLAYICI)
1.KAÇAKÇILIK
Hileli ve kanuni esasların bilerek ve isteyerek çiğneyerek
vergi ziyaına sebebiyet verilmesidir. Her Ģekilde HAPİS
cezasının yanı sıra ziya uğratılan verginin 3 katı para
cezası kesilir.
***Hileli iĢlemler,çift defter tutmak, yanıltıcı belge,
defterlerin tahrifi veya gizlenmesi 18 AY- 3YILA kadar
hapis cezası
***defter ve belgeleri yok etmek, yerine baĢka yaprak
koymak, sahte belge kullanma 3YILDAN-5YILA
KADAR hapis cezası
2.VERGĠ MAHREMĠYETĠNĠ ĠHLAL
Vergi inceleme memurları, vergi
mahkemeleri, bölge idare, DanıĢtay‘da
görevli olanlar, vergi iĢlerinde kullanılan
bilirkiĢiler, komisyonlarda görevli olanlar
gizli kalması gereken hususları
GÖREVLERĠNDEN AYRILSALAR
DAHĠ üçüncü kiĢilere açıklayamazlar
***bu kiĢilere 1-7 yıl hapis cezası verilir.
3.MÜKELLEFĠN ÖZEL ĠġLERĠNĠ
YAPMA
Vergi incelemeye yetkili olanlar,
yakınları (kendisinin, niĢanlısının,
eĢinin,4.dereceye kadar kan
hısımlarının, kanuni temsilcilerinin) ile
ilgili BELEġE DAHĠ OLSA vergiye
tabi özel iĢlerini yapamazlar.
***Bu kiĢilere 6 AYDAN -2YILA
KADAR HAPĠS cezası verilir.
VERGĠ
CEZALARIND
A BĠRLEġME
VE TEKRAR
1.BĠRLEġME
***Bir eylem ile aynı anda Hem GENEL USULSÜZLÜK hem de VERGĠ
ZĠYAINA neden olunursa, ceza birleĢtirilerek bunlardan EN AĞIR olanı uygulanır.
***ÖZEL USULSÜZLÜK sonucu VERGĠ ZĠYAINA sebep olunursa cezalar
birleĢtirilmez, VERGĠ ZĠYAI cezası ayrıca kesilir.
***Ayın türden olmak Ģartıyla bir eylemin aynı takvim yılı içinde birden fazla
tekrarlanırsa meydana gelen usulsüzlüklerden birinciden sonraki eylemlere birinciye
kesilen cezanın ¼‘ü kesilir.
2.TEKERRÜR
Cezası kesilen ve kesinleĢen bir mükellef, cezanın
kesinleĢtiği tarihi takip eden takvim yılı baĢından baĢlayarak;
***vergi ziyaında 5yıl içinde tekrar iĢlenirse ceza %50
arttırılır
***genel usulsüzlük 2yıl içinde tekrar edilirse ceza %25
arttırılır.
***özel usulsüzlükte cezalarda artırım YOKTUR.
42
VERGĠ SUÇ VE CEZALARINI ORTADAN KALDIRAN HALLER
1.VERGĠ CEZALARININ
ÖDENMESĠ
Ceza kesinleĢtikten 1ay
içinde ödenmesi zorunludur.
Teminat göstermek Ģartıyla
3ay uzayabilir.
2.YANILMA
Yetkili makamların mükellefin kendisine yazı ile
yanlıĢ izahat vermiĢ olmaları veya bir hükmün
uygulanma tarzı hususunda yetkili makamların
görüĢ ve kanaatini değiĢtirmiĢ veya bu hükme ait bir
içtihadın değiĢmiĢ olması halleri için söz konusudur.
3.PĠġMANLIK VE ISLAH
PiĢmanlıktan faydalanabilmek için;
-beyana dayalı vergi olacak
-hakkında daha önceden kimse ihbar etmemiĢ olacak
-iĢlediği sucu bizzat kendisi vergi dairesine haber verecek
-eksik veya yanlıĢ verdiği beyannameyi 15 gün içinde düzeltip ödemesi gerekir.
-piĢmanlık zammı (gecikme zammı) uygulanır. Vergi ziyaı cezası kesilmez.
***EMLAK VERGĠSĠNDE piĢmanlık ve ıslah hükümleri geçerli değildir.
4.MÜCBĠR NEDENLER
Mükellef mücbir sebebin varlığını KANITLAMAK
koĢuluyla cezadan kurtulabilir.
5.ÖLÜM
Cezaların Ģahsiliği ilkesi gereği ölen mükellefin
cezaları silinirken vergi borcunun aslı mirasçılara
geçer.
6.ZAMANAġIMI
Suça neden olan eylemin iĢlendiği yılı takip eden yılın
baĢından itibaren
Vergi ziyaı cezasında 5yıl
Özel Usulsüzlük cezasında 5yıl
Genel usulsüzlük cezasında 2yıl
7.CEZADA ĠNDĠRĠM
Cezaya mutahap olan mükellef itiraz etmez ve yargıya baĢvurmaz ise
tebliği takip eden 30 gün içinde cezalarda indirim talebinde bulunup, 1 ay
içinde ödemesi koĢuluyla ;
Vergi ziyaında BĠRĠNCĠ DEFADA YARISI,
TAKRĠBEN KESĠLENLERDE 1/3’Ü
GENEL VE ÖZÜL USULSÜZLÜKTE HER SEFERĠNDE 1/3’Ü ĠNDĠRĠLĠR.
8.AF
Cezayı ortadan kaldırır.
UNUTMA!!! AF sadece
cezalar için geçerlidir. Asıl
olan vergi borcunda affa
gidilmez.
(2011 Mart 6111 sayılı AF
kanunu)
9.UZLAġMA
Mükellef ile vergi idaresinin karĢılıklı görüĢerek
anlaĢmaları sonucu re’sen, ikmalen ve idarece tarh edilen
vergi borcu ve cezalarını kısmen de olsa ortadan kaldıran
iĢlem.
43 VERGĠ YARGISINDA ĠSPAT DELĠL SERBESTLĠĞĠ ĠLKESĠ VE RE’SEN ARAġTIRMA
1.ĠSPAT:
Vergi iliĢkisi ile ilgili olarak dava taraflarının kendi iddialarını somut kanıtları ortaya koymasıdır. Ġspat için gerekli olan her Ģey
delildir. Ancak delille ilgili bazı sınırlamalar getirilmiĢtir.
2.DELĠL SEBESTLĠĞĠ ĠLKESĠ: Vergi hukukunda ekonomik yaklaĢım ilkesinin gereği olarak delil serbestliği ilkesi benimsenmekle birlikte delile iliĢkin bazı
sınırlamalar getirilmiĢtir.
ı.yemine dayalı ifade delil olarak kabul edilemez.
ıı.tanık ifadesinin delil olarak kabul edilebilmesi için tanığın vergiyi doğuran olay ile ilgili olarak açık bir iliĢkisinin bulunması
Ģarttır.
ııı. defter kaydı, fatura … gibi belgeler delil olarak kabul edilir. Bunların dıĢındakiler delil olarak kabul edilmez.
3.RE’SEN ARAġTIRMA
ĠLKESĠ:
Yargıcın dava ile ilgili her türlü iĢlem ve incelemeyi kendiliğinden yapmasıdır.
VERGĠ UYUġMAZLIKLARI
I.ĠDARĠ
ÇÖZÜMLER
1.VERGĠ HATALARININ DÜZELTĠLMESĠ
-hataların düzeltilmesine vergi dairesi karar verir.
-hataların düzeltilmesi ile ilgili tebligatın mükellefe
gönderilmesinden itibaren, mükellef 1 yıl içinde kendisinden fazla
alınmıĢ vergiyi geri almazsa iade hakkını yitirir.
-düzeltme talebi dava açma süresi içinde yapılırsa dava açma
süresi DURUR.
-dava açma süresi durduktan sonra yapılan düzeltme talebi, vergi
dairesi tarafından reddedilirse (60 gün içinde cevap gelmezse
reddedilmiĢ sayılır.(zımni red))
-mükellef Ģikayet yoluyla Maliye Bakanlığına gider.
-Ģikayet talebi reddedilirse DanıĢtay‘a 1.derece mahkeme sıfatıyla
dava açabilir.(ĠYUK‘a göre dava Vergi Mahkemesine açılır)
Vergi Hataları
Hesap Hataları
1.matrah hataları: matraha iliĢkin
indirim, istisna gibi unsurları
rakamsal olarak eksik veya fazla
hesaplanması sonucu matrahın eksik
veya fazla çıkmasıdır.
2.vergi miktarında hatalar:
tarifelerin, oranların yanlıĢ
uygulanması sonucu matrahın
eksik/fazla çıkması
3.çifte vergilendirme: yanlıĢlıkla
aynı vergi konusu üzerinden birden
fazla verginin alınması
Vergilendirme Hataları
1.mükellefin Ģahsında hata: asıl vergi
borçlusu yerine vergilendirme ile ilgisi
olmayan kiĢilerden vergi alınması
2.mükellefiyette hata: vergiden muaf olan
birinden vergi alınması
3.vergi konusunda hata : vergi konusuna
girmeyen ya da vergiden istisna olan
unsurlardan vergi alınması
4. vergilendirme döneminde veya
muafiyet döneminde hata: verginin alındığı
dönemin yanlıĢ olması veya verginin alındığı
dönem itibarıyla o kiĢinin vergiden muaf
olması
2. UZLAġMA
TARHĠYAT ÖNCESĠ
—inceleme tutanağının düzenlendiği ana kadar uzlaĢma talebinde bulunabilir.
—kaçakçılık ve kaçakçılığa bağlı vergi ziyaı cezaları uzlaĢma konusu
yapılamaz.
—ikmalen, idarece, resen tarh edilen vergi ziyaı, genel-özel usulsüzlük
suçları uzlaĢma konusuna girer.
—uzlaĢılırsa vade 1 aydır, uzlaĢmadan sonra dava yoluna gidilemez.
—uzlaĢılamazsa tarhiyatın tebliğini takiben 30 gün içinde dava açılabilir.
—Tarhiyat öncesi uzlaĢma talep eden tarhiyat sonrası uzlaĢma talep edemez.
— gecikme faizi yürütülür.(kesinleĢme – tahakkuk arasındaki süre)
TARHĠYAT SONRASI
-Tarhiyatın ve cezanın tebliğini takip eden 30 gün içinde yapılabilir.
-kaçakçılık ve kaçakçılığa bağlı vergi ziyaı, genel ve özel usulsüzlük için
talep edilemez.
-ikmalen, resen ve idarece tarh edilen vergi ziyaı suçları uzlaĢma konusu
olabilir. (yani sadece vergi ziyaı suçları için)
-uzlaĢılırsa vade 1aydır, UZLAġILAN TUTAR dava konusu olamaz.
-uzlaĢılamazsa dava süresi 15 günden fazla ise kalan sürede, 15 günden
az veya bitmiĢ ise 15 gün içinde dava açılabilir.
- gecikme faizi iĢler.(kesinleĢme – tahakkuk arasındaki süre)
44
TÜRK VERGĠ SĠSTEMĠ
A.GELĠR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER B.HARCAMALAR ÜZERĠNDEN ALINAN
VERGĠLER
C.SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER
1.GELĠR VERGĠSĠ
2.KURUMLAR VERGĠSĠ
1.KATMA DEĞER VERGĠSĠ
2.ÖZEL ĠLETĠġĠM VERGĠSĠ
3.BANKACILIK SĠGORTA VE MUAMELE VERGĠSĠ
4.ġANS OYUNLARI VERGĠSĠ
5.DAMGA VERGĠSĠ
6.GÜMRÜK VERGĠSĠ
1.EMLAK VERGĠSĠ
2.MOTORLU TAġITLAR VERGĠSĠ
3.VERASET VE ĠNTĠKAL VERGĠSĠ
A.GELĠR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER
GELĠR VERGĠSĠ I
1.KONUSU
-gerçek kiĢilerin BĠR TAKVĠM
YILI ĠÇĠNDE elde ettikleri
gelirlerdir.
2.ÖZELLĠKLERĠ
*kiĢiseldir.
*yıllıktır
*safidir
*gerçektir
3.GELĠRĠN UNSURLARI
1. Ticarî kazanç 2. Ziraî kazanç,
3. Ücret, 4. Serbest meslek kazancı,
5. Gayrimenkul sermaye iradı,
6. Menkul sermaye iradı
7. Diğer kazanç ve iratlar
4.MÜKELLEFĠ
gelir unsurlarını elde eden gerçek kiĢilerdir.
Mükellefiyette tam ve dar mükellef ayırımı
vardır.
4.1.TAM MÜKELLEF
4.1.1.YERLEġME ÖLÇÜTÜ
1.Ġkametgâhı Türkiye‘de olanlar
2.Bir takvim yılında 6 aydan fazla
Türkiye‘de bulunanlar
4.1.2.UYRUKLUK ÖLÇÜTÜ
3.Yurt dıĢında görevli T.C.
vatandaĢları, tam mükellef kabul
edilmektedir
NOT: hem Türkiye‘de hem de yurt dıĢında
elde ettikleri kazançlardan vergilendirilirler.
NOT: yurt dıĢında elde ettikleri kazançlar
üzerinden bağlı bulundukları ülkede vergi
ödemiĢlerse ayrıca bu kazançlar Türkiye‘de
vergiye tabi tutulmaz.
4.2.DAR MÜKELLEF
Ġkametgâhı Türkiye‘de bulunmayanlar
ile bir takvim yılında 6 aydan fazla
Türkiye‘de oturmayanlar dar mükellef
kabul edilmektedirler.
Dar mükellefler sadece Türkiye‘de
elde ettikleri kazançlardan
vergilendirilirler
NOT: Geçici görev ya da iĢ gibi amaçlarla
Türkiye‘ye gelen, iĢ, bilim ve fen adamları,
uzmanlar, memurlar, muhabirler ile Hastalık,
istirahat seyahat gibi amaçlarla Türkiye‘ye
gelenler,
Tutukluluk, hükümlülük gibi amaçlarla
Türkiye‘ye gelenler 6 aydan fazla Türkiye‘de
kalsalar bile Türkiye‘de yerleĢmiĢ
sayılmadıkları için dar mükelleftirler.
5.VERGĠYĠ DOĞURAN OLAY
Her ne Ģekilde olursa olsun gelirin
elde edilmesidir.
Vergiyi doğuran olay; kazanç
türlerine göre ikiye ayrılır
5.1. TAHAKKUK ESASI
Ticari kazançlarda
zirai kazançlarda
5.2.TAHSĠL ESASI
Ücret, Serbest Meslek Kazancı, Gayri
Menkul Sermaye Ġradı, Menkul Sermaye
Ġradı, Diğer Kazanç ve Ġratlar
45
GELĠR VERGĠSĠ II
1.TĠCARĠ KAZANÇ I
1.TĠCARĠ KAZANÇ SAYILAN HALLER
1.Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar
2.Maden, taĢ ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile
tuğla ve kiremit harmanlarının iĢletilmesinden;
3.Coberlik iĢlerinden;(coberlik iĢi, borsada kayıtlı olarak kendi
nam ve hesabına hisse senedi alım satımı yapılması)
4.Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin iĢletilmesinden;
5.Gayrimenkullerin alım, satım ve inĢa
iĢleriyle devamlı olarak uğraĢanların bu
iĢlerinden;
6.Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet
alım-satımı ile devamlı olarak uğraĢanların
bu faaliyetlerinden;
7.DiĢ protezciliğinden elde edilen
kazançlar.
8.Satın alınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden
itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda
kısmen veya tamamen satılmasından;
NOT: Kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit
ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar Ģahsi ticari
kazanç hükmündedir.
2.VERGĠLENDĠRĠLMEYECEK TĠCARĠ KAZANÇLAR
Bazı ticari kazançlar muafiyet ve istisna kapsamına alındıkları
için vergilendirilmemektedirler.
2.1. MUAFĠYETLER
*Esnaf Muaflığı
*ihracat istisnası (dar mükellef yararlanır)
2.2.ĠSTĠSNALAR
*Sergi ve Panayır Kazançları Ġstisnası:
*PTT Acenteleri Kazanç Ġstisnası:
*Eğitim Öğretim ĠĢletmelerinde Kazanç Ġstisnası (okul öncesi
öğretim, ilk öğretim, orta öğretim için)
*Dar Mükelleflerde Ġhracat Ġstisnası
3.VERGĠLENDĠRĠLECEK TĠCARĠ
KAZANÇLAR
vergi, safi tutar üzerinden hesaplanır. Safi
tutara ulaĢabilmek için iĢin elde edilmesi ile
ilgili giderler brüt ticari kazançtan indirilir.
Ticari kazancın tespiti: Ticari kazanç,
gerçek usul (Bilanço veya iĢletme hesabı
esası) veya basit usullere göre tespit edilir.
3.1.BASĠT USUL
bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alıĢ
bedelleri arasındaki müspet(olumlu) farktır
3.1.1.Genel ġartlar:
-Kendi iĢinde bilfiil çalıĢmak veya bulunmak
-iĢyeri mülkiyetinin kira bedeli toplamı büyükĢehir belediye sınırları içinde
5000 TL‘yı, diğer yerlerde 3500 TL‘yi aĢmamak(2012 için).
-Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyle gerçek usulde Gelir Vergisi'ne
tabi olmamak.
3.1.2.Özel ġartlar
AlıĢ satıĢ faturaları iĢ hasılatı kanununda belirtilen rakamları aĢmayacak
Not: basit usule tabi olmanın genel ve özel Ģartlarından herhangi birini kaybeden mükellef izleyen takvim
yılı baĢından itibaren mutlaka gerçek usule geçer.
Kendi isteğiyle izleyen ay veya izleyen yıl gerçek usule geçebilir.
NOT2:Gerçek usuldekiler basit usule tabi olmanın genel Ģartlarını taĢıyanlar ARKA ARKAYA 2
hesap döneminde özel Ģartlarda yer alan hadlerden düĢük olanlar, yazılı talepleri sonucu bu Ģartın
gerçekleĢmesini takip eden yılbaĢından baĢlayarak basit usule geçebilirler.(2012)
NOT3: Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenledikleri tespit edilenler hiçbir
suretle basit usulde vergilendirilmezler(2012)
NOT4: Gerçek usulde vergilendirilmekte iken iĢini terk eden mükellefler ile basit usulün Ģartlarını
kaybedenlerden gerçek usulde vergilendirilmeye baĢlamadan önce iĢini terk eden mükellefler, terk
tarihini takip eden yılın baĢından itibaren iki yıl geçmedikçe basit usule dönemezler.(2012)
3.1.2.BASĠT USULDEN
YARARLANAMAYACAK
OLANLAR
Sarraflar, tefeciler, gayrimenkul
alım satımı yapanlar, müteahhitler,
taĢeronlar, ilan ve reklam iĢiyle
uğraĢanlar, kollektif – komandit
Ģirketlerin komandite ortakları,
maden iĢletmeleri, taĢ - kireç
ocakları, armatörler, Ģehirlerarası
yük taĢımacılığı yapanlar…
3.2.GERÇEK USUL
3.2.1.BĠLÂNÇO ESASI
TĠC KAZ TESP= (Dönem sonu öz sermayesi
– Dönem baĢındaki Öz sermayesi) - (Dönem
boyunca iĢletme sahipleri veya ortaklarınca
iĢletmeye ilave olunan değerler) + ( ĠĢletmeden
çekilen değerler)
Bilanço Esasına Tabi Olanlar: GVK‘ya göre
birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına tabidir.
3.2.2.BĠRĠNCĠ SINIF TÜCCAR
1.Her türlü ticaret Ģirketleri
2.yıllık satıĢ ve alıĢ tutarları kanunda belirtilen tutarları aĢanlar
3.Kurumlar Vergisine tabi olan diğer tüzel kiĢiler
4.Ġhtiyari(isteğe bağlı) olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler
3.2.3.BĠLANÇO ESASINA GÖRE
TUTULMASI GEREKEN
DEFTERLER
1.envanter defteri
2.yevmiye defteri
3.büyük defter
4.hasılat defteri (dar mükellefler için)
5.ambar defteri (ambar iĢi yap.)
6.imalat defteri
NOT: Dar mükellef olan yabancı ulaĢtırma
iĢletmelerinin ticari kazancın tespiti için bir hesap
dönemi boyunca elde edilen hasılat ulaĢtırma iĢine
göre belirtilen nispetler çarpılarak ticari kazanç
tespit edilir.
Hava ulaĢtırma %5
Kara ulaĢtırma %12
Deniz ulaĢtırma %15
46
GELĠR VERGĠSĠ III
1.TĠCARĠ KAZANÇ II 3.2.2.ĠġLETME ESASI
Bir hesap dönemi içinde elde edilen hâsılat ile
giderler arasındaki müspet farktır. HÂSILAT( DSMM +DĠS)- GĠDERLER(DBMM+DĠA+GĠDER)
ĠĢletme hesabı esasına göre defter tutanlar;
ĠĢletme hesabını kullanmak zorunda olanlar ikinci
sınıf tüccarlardır. Bunlar;
—Birinci sınıf tüccar hadlerinin altında kalanlar,
—Maliye bakanlığınca iĢletme esasına göre defter
tutması kabul edilenler,
—Yeni iĢe baĢlayanların yıllık alım satım tutarları
tespit edilinceye kadar geçen sürede iĢletme esasına
göre defter tutarlardır.
4. TĠCARĠ KAZANCIN TESPĠTĠNDE ĠNDĠRĠLECEK GĠDERLER
1.Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderler
2.ÇalıĢanların tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı ve
iĢyerinde özel olarak kullanılan giyim giderleri;
3.ĠĢle ilgili olmak Ģartıyla, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine
istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar;
4.ĠĢle ilgili olan seyahat ve ikamet giderleri
5.Kiralama yoluyla edinilen veya iĢletmeye dâhil olan ve iĢte kullanılan taĢıtların
giderleri
6ĠĢletme ile ilgili olmak Ģartıyla; bina, arazi, gider, istihlak, damga, belediye
vergileri, harçlar ve kaydiyeler gibi ayni vergi, resim ve harçlar;
7.amortismanlar.
8. sendikalara ödenen aidatlar
9.bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları.
10.gıda bankalarına ödenen bağıĢların maliyeti
5. TĠCARĠ KAZANCIN TESPĠTĠNDE GĠDER
YAZILAMAYACAK HUSUSLAR
1.TeĢebbüs sahibi ile eĢinin ve çocuklarının
iĢletmeden çektikleri paralar veya aynen aldıkları sair
değerler ile TeĢebbüs sahibinin kendisine, eĢine,
küçük çocuklarına iĢletmeden ödenen aylıklar,
ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar;
2.TeĢebbüs sahibinin ve eĢi ile çocuklarının iĢletmeye
koyduğu sermaye için yürütülecek faizler;
3.Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile teĢebbüs
sahibinin suçlarından doğan tazminatlar
4.Kiralama yoluyla edinilen veya iĢletmede kayıtlı
olan taĢıtlardan iĢletmenin esas faaliyet konusu ile
ilgili olmayanların giderleri ile amortismanları;
2.ZĠRAĠ KAZANÇ
1.ZĠRAĠ KAZANÇ SAYILAN HALLER
— Arazide, gölde, nehirde ekim dikim bakım
üretme yetiĢtirme ve ıslah gibi faaliyetler veya
bitki, orman, hayvan, balık ve bunların
mahsullerinin üretimi, avlanması, avcı veya
yetiĢtirici tarafından muhafazası, taĢınması,
satılması veya baĢka bir Ģekilde faydalanması zirai
faaliyete girer.
NOT: 1.bir çiftçi ürünlerini iĢlemek amacıyla tamamlayıcı faaliyetlerde bulunursa (sütten peynir yoğurt yapmak vs) bu faaliyet ziraidir.
Eğer bu iĢlemi baĢka çiftçiler için açtığı bir iĢletmede yaparsa bu faaliyet ticari kazançtır.
2.bir çiftçi ürettiği ürünleri bir mağazada satarsa; ürünler mağazaya gelene kadar ki kazancı zirai, mağazadaki satıĢ ticari
kazançtır.
3.arazi sahibi olan kiĢinin arazinin ekim-dikimi için biriyle anlaĢır ve bununla birlikte KAR VE ZARARA ortak olursa bu faaliyet
zirai kazançtır 4.arazi sahibi olan kiĢi arazinin ekim dikimi için biriyle anlaĢır ve ZARARINA KATILMAZ sadece kardan pay alırsa bu elde
edilen kar GAYRĠMENKUL SERMAYE ĠRADIDIR.
5.Adi ortaklığın ortaklarının aldığı karlar ZĠRAĠ KAZANÇTIR.
6.Adi komandit, eshamlı komandit Ģirketlerin komandite ortakları ile kolektif Ģirketlerin ortaklarının aldıkları kar payları iĢletme
zirai faaliyette bulunsa daha ticari kazançtır.
2.ZĠRAĠ KAZANCIN TESPĠTĠ 2.1.GERÇEK USUL
Bilanço ve iĢletme esasına göre 2‘ye ayrılır. Bunu seçmek çiftçiye
kalmıĢtır.
Lakin bilanço esasını seçen mükellef 2yıl geçmedikçe iĢletme
esasına GEÇEMEZ
Not: kanunda yazılı iĢletme büyüklüğü ölçülerini aĢan çiftçiler ile 1
biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya 10 yaĢına
kadar 2’den fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek
usulde (zirai iĢletme hesabı veya diledikleri takdirde bilanço esasına
göre) tespit olunarak vergilendirilir
2.2.TEVKĠFAT (STOPAJ, KAYNAKTA KESĠNTĠ) USULU
Küçük çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilirler.
Çiftçilerden satın alınan ziraî mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerden
Oranlarında
kesinti yapılır
BORSAYA KAYITLI DEĞĠLSE BORSAYA KAYITLIYSA
HAYVANCILIK VE
HAYVAN ÜRÜNLERĠNDE %2 %1
TARIM VE ORMAN %4 %2
47
GELĠR VERGĠSĠ III
3.SERBEST MESLEK KAZANCI 1.TANIMLAR
Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade Ģahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye
veya ihtisasa dayanan SÜREKLĠ(iĢyeri açmak, ilan vermek, mesleki kuruluĢa kayıt
olmak, levha asmak) ve ticari mahiyette olmayan iĢlerin iĢverene tabi olmaksızın Ģahsi
sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.
Serbest meslek erbabı: Serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler,
serbest meslek erbabıdır. Serbest meslek faaliyetinin yanında meslekten baĢka bir iĢ
veya görev ile devamlı olarak uğraĢılması bu vasfı değiĢtirmez
Serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karĢılığı
olarak tahsil edilen para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil
edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra
kalan farktır. Brüt kazançtan kazancın elde edilmesiyle ilgili giderler düĢülür. Net
kazanç üzerinden vergilendirme yapılır
2.SERBEST MESLEK ERBABI SAYILAN HALLER
1.Gümrük komisyoncuları, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik görevini ifa ile
mükellef olanlar;
2.Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya
getirerek teĢkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair suretlerle serbest
meslek kazancından hisse alanlar;
3.Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi Ģirketlerde ortaklar, adi komandit
Ģirketlerde komanditeler;
4.Dava vekilleri, müĢavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticarî ve meslekî
iĢlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları;
5.Gerekli Ģartları taĢıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette
bulunanlar bu iĢler dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar.
3. SMK’NĠN VERGĠLENDĠRĠLMESĠ
3.1.BEYAN ESASI
Tutulan serbest meslek kazanç defterine göre
belirlenen hâsılattan mesleğin ifası ile ilgili
giderler düĢülür. Kalan kısım artan oranlı
tarifeye göre vergilendirilir.
3.1.1.ĠNDĠRĠLEBĠLECEK GĠDERLER
-Ticari kazanç ile aynıdır. Buna ek olarak;
1.mesleki yayınlar için ödenen bedel
indirilir(kitap dergi)
2.Serbest meslek erbabı aynı evde oturuyor
ve çalıĢıyorsa;
-Ev kendisinin ise MASRAFLARIN VE
AMORTĠSMANIN YARISINI
-Ev kira ise MASRAFLARIN YARISI,
KĠRANIN TAMAMI gider olarak yazılır.
3.2.STOPAJ (TEVKĠFAT) ESASI
Vergi sorumluları, serbest meslek erbabına
yapacakları ödemeler üzerinden tevkifat yaparlar.
Ancak Noterlere serbest meslek faaliyetlerinden
dolayı yapılan ödemelerden stopaj yapılmaz
Telif kazançlarında %17
Diğer SMK’lerde %20 tevkifat uygulanır.
Tevkif edilen tutar yılsonunda beyanname üzerinden
hesaplanan vergi miktarından düĢülür.
4.VERGĠLENDĠRĠLMEYECEK
SMK’LER
-sergi panayır istisnası
-telif kazançları istisnası
-ebe, sünnetçi, rehber arzuhalci (bu
kiĢiler süreklilik koĢulunu
sağlamıyorsa vergiden muaftır)
4.ÜCRET 1.UNSURLARI
1. bir iĢyerine veya iĢverene tabi olmak ve hizmet karĢılığı ödeme
yapılmasıdır.(para, ayın)
2. resmi arabulucu, bilirkiĢi, eksper, hakemler, sporcuların aldıkları
paralar
3.bazı meclis ve komisyon üyelerine yapılan ödemeler
4.yönetim kurulu, denetim kurulu üyelerine sağlanan menfaatler,
yapılan ödemeler, tasfiye memurlarına yapılan ödemeler
5.maaĢ, prim, ikramiye, kasa tazminatı
2. TĠCARĠ KAZANÇ - ÜCRET AYRIMI 3.ÜCRETĠN TESPĠTĠ
3.1. STOPAJ ESASI
Mükellefin gayrisafi ücret gelirinden kanunen yapılması
gereken kesintiler (emeklilik aidatı, sigorta primleri gibi),
iĢsizlik sigorta primleri, sendika aidatları, sakatlık indirimi,
özürlü kiĢi indirimi gibi kesintiler indirilerek safi kazancı
bulunur. Safi kazan. Üzerinden VERGĠ SORUMLUSU
sıfatıyla iĢveren kaynakta kesinti yapar.
1.Ana unsur sermayedir.
2.Bağımsızdır, faaliyeti
kendi nam ve hesabına
yapar
3.amaç kar elde etmek
4.ticari faaliyetlerde risk
vardır.
1.Ana unsuru emektir.
2. iĢverene bağlı olarak
çalıĢılır
3.amaç ücret geliri elde
etmektir.
4.risk yoktur.
3.2.GÖTÜRÜ USUL(DĠĞER ÜCRETLĠLER)
Diğer ücretler Kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalıĢanlar; Özel hizmetlerde çalıĢan Ģoförler; Özel inĢaat sahiplerinin ücretle
çalıĢtırdığı inĢaat iĢçileri; Gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalıĢanlar ve gerçek ücretlerinin tespitine imkân olmaması sebebiyle, DanıĢtayın
olumlu görüĢüne dayanarak Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlardır. Bu hizmet erbabının safi ücretleri takvim yılı baĢında geçerli olan ve sanayi
kesiminde çalıĢan 16 yaĢından büyük iĢçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının % 25'idir.
Diğer ücretler; kapsamına giren ücretler için yıllık beyanname verilmez, diğer kazançlar için beyanname verilmiĢ olsa bile beyannameye dahil edilmezler.
Sadece vergi dairesinden bir ―vergi karnesi‖ alırlar. Bu karnede ne kadar vergi ödeyecekleri yazılıdır. Her yıl ġUBAT ve AĞUSTOS ayları olmak üzere iki
eĢit taksitte vergi öderler.
4.MUAFĠYET VE
ĠSTĠSNALAR
Diplomat muafiyeti
Vatan hizmetleri istisnası
Ücret istisnası
48
GELĠR VERGĠSĠ IV
5.GAYRĠMENKUL SERMAYE ĠRADI
1.GMSĠ SAYILAN HALLER
-Arazi, bina maden suları, memba suları, madenler, taĢ ocakları, kum ve çakıl istihsal
yerleri, tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve
teferruatı;
—Voli mahalleri ve dalyanlar;
—Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile
bilumum tesisatı demirbaĢ eĢyası ve döĢemeleri;
—Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar; Arama, iĢletme ve imtiyaz hakları ve
ruhsatları, ihtira beratı alâmetifarika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim,
desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve
ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiĢ bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül
veya bir imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar
—Telif hakları
—Gemi ve gemi payları ve her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların
eklentileri.
NOT: Sayılan bu mallar ve haklar ticarî veya zirai bir iĢletmeye dâhil bulunduğu
takdirde bunların iratları ticarî veya zirai kazancın tespitine müteallik hükümlere göre
hesaplanır.
2.GMSĠ’NĠN TESPĠTĠ
2.1. BEYAN ESASI
Gayrimenkul sermaye iratlarında, gayri safi hasılat, mal ve hakların kiraya
verilmesinden bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiĢ yıllara ait olarak
nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutarıdır
2.1.1. Gerçek Usul
Gerçek usulde; gayrimenkulle ilgili olmak kaydıyla gayri safi hâsılattan
aĢağıdaki giderler düĢülür. Kalan kısım artan oranlı tarifeye göre
vergilendirilir. Giderler: kiraya verilen gayrimenkulle ilgili giderlerdir.
Ayrıca; Kiraya verilen mal ve haklar için ödenen vergi, resim, harç ve
Ģerefiyelerle kiraya verenler tarafından ödenmiĢ olmak Ģartıyla belediyelere
ödenen harcamalara iĢtirak payları; Sahibi bulundukları konutları kiraya
verenlerin kira ile oturdukları konutun kira bedeli de indirilebilir. Vergi ve
para cezaları düĢülemez.
3.EMSAL KĠRA BEDELĠ
Kiraların düĢük gösterilmesi veya hiç gösterilmemesini engellemek için
oluĢturulmuĢtur.
Bina ve arazilerde vergi değerinin: %5i
Haklarda vergi değerinin : %10‘u
Örneğin: 200.000tl değeri olan yayın hakkı yıllık 9000TL‘ye kiraya verilmiĢtir.
Burada emsal kira bedeli: 200000*10/100=20000TL o zaman matrah 9000 değil
20000 olacak.
2.1.2. Götürü Gider Usulü
Haklarını kiraya verenler hariç gayrimenkul sermaye iradı elde edenler
götürü usulden de yararlanabilirler. Gayri safi hâsılattan, gayri safi hâsılatın
%25‘lik kısmı düĢülür, kalan kısım artan oranlı tarifeye göre vergilendirilir.
NOT: Mükellef GMSi‘nin tespiti için gerçek veya götürü gider usulünü
seçmekte SERBEST bırakılmıĢtır. Lakin hangi usulü seçtiyse diğer usule
2YIL geçmedikçe geçmesi MÜMKÜN DEĞĠLDĠR.
3.1.EMSAL KĠRA BEDELĠNĠN UYGULANMAYACAĞI DURUMLAR
1.boĢ kalan gayrimenkulün korunması amacıyla bir baĢkasının ikametine bırakılması
2.gayrimenkullerin üst ve alt soyunun ikametine bırakılması
3.gayrimenkullerin sahipleriyle birlikte akrabalarının da evde ikamet etmesi
4.devlete ait binalar
2.2.2.STOPAJ ESASI
Gayrimenkul sermaye iratlarında stopaj uygulaması da söz konusudur.
Stopajı hak sahibine geliri sağlayan taraf yapar. Stopaj yapılan tutar; daha
sonra verilen beyannameden hesaplanacak vergiden düĢülür. Ancak stopajla
vergilendirilmiĢ olan gayrimenkul sermaye iratları 2012 yılı için 25.000
YTL‘ye kadarsa beyanname verilmez.
NOT1: 2012 yılı için 1290 TL‘yi aĢan her türlü kira geliri beyana tabidir.
NOT2: Konutunu kiraya verenler için 3.000TL‘si istisna geri kalanı beyana tabidir.
49
GELĠR VERGĠSĠ V
6.MENKUL SERMAYE ĠRADI
1.MSĠ’NĠN TANIMI VE SINIRLARI Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dıĢında nakdi sermaye veya para ile temsil
edilen kar payı, faiz, kira ve benzeri menkul sermaye iradıdır.
2.MSĠ’DE VERGĠLENDĠRME
1.KAR PAYLARI, eğer değeri 25.000 TL‘yi aĢarsa yarısı beyan edilir. Geri kalan
YARISI ĠSTĠSNADIR.
2.DEĞERĠ 1290 TL’yi AġARSA BEYAN EDĠLENLER
—Hisse senetlerinin Vadesi gelmemiĢ kuponlarının satıĢından elde edilen kazanç
—iĢtirak paylarından doğan kazancın sahibi adına henüz tahakkuk etmemiĢ kar
paylarının devri ve temliki karĢılığında alınan para ve ayınlar
—senetlerin ıskonto bedelleri
—yurt dıĢında elde edilen mevduat faizleri, devlet tahvili faizi, kıyı bankacılığı
3.BEYAN EDĠLMEYENLER (STOPAJA TABĠ OLANLAR)
—repo gelirleri, mevduat faizi, katılım bankacılığı kar payları %15 stopaja tabiidir.
—yatırım fonundan sağlanan kazançlar %10 stopaja tabidir.
3.MSĠ’DEN ĠNDĠREBĠLECEK GĠDERLER -menkul kıymet muhafaza giderleri (sigorta, kiralık kasa …)
-kar payı ve faiz tahsil giderleri
-menkul kıymetlerin idaresi için ödenen vergi, resim, harçları
7.DĠĞER ARIZĠ KAZANÇ VE ĠRATLAR A.DEĞER ARTIġ KAZANCI
Sahip olunan menkul ve gayrimenkullerin ve hakların elden çıkartılmasından elde edilen kazançlardır.
Bu kazançlar bir defalığına elde edilmektedirler. Bu kazançlar ;
1. Menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından elde edilen kazançlar
2.Hakların elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar
3.Faaliyeti durdurulan bir iĢletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar
değer artıĢ kazancıdır
NOT: Borsaya kayıtlı olan hisse senetleri 1yıl geçtikten sonra, borsaya kayıtlı olmayan hisse senetleri
2yıl geçtikten sonra elden çıkarılırsa, vergiye tabi değildir.
B.ARIZĠ KAZANÇLAR
ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyetlerin bir defalık gerçekleĢtirilmesinden elde edilen
kazançlardır. Bu kazançlar;
1.Arızî olarak ticarî faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesinden veya bu tür iĢlere aracılık yoluyla
elde edilen kazançlar.
2.Ticarî veya ziraî bir iĢletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin bırakılması, ihale,
artırma ve eksiltmelere iĢtirak edilmemesi karĢılığında elde edilen hâsılat.
3.Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karĢılığında alınan tazminatlar
ile peĢtamallıklar
4.Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat.
5.Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri iĢleri ile ilgili olarak sonradan elde
ettikleri kazançlar
6.Dar mükellefiyete tâbi olanların 45 inci maddede yazılı iĢleri arızî olarak yapmalarından
elde ettikleri kazançlar
DEĞER ARTIġ KAZANÇLARININ VERGĠLENDĠRĠLMESĠ
2.1.Stopaj Yöntemi
Menkul kıymetlerin elden çıkartılmasında sağlanan kazançlar, stopaj yöntemiyle vergilendirilmektedir.
Stopaj yapmaya yetkili olan birim, menkul kıymetin satılmasına aracılık eden banka ve aracı
kurumlardır. Stopaj oranı %15‘tir. Bu kazançların ayrıca beyan edilmesine gerek yoktur.
2.2.Beyan Esası
Beyan yöntemi menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından elde edilen değer artıĢ kazançlarının
dıĢındaki değer artıĢ kazançları için geçerlidir. Bu kazançların vergilendirilebilmesi için öncelikle net
değer artıĢ kazancı bulunur. Net değer artıĢ kazancının bulunması; Elde edilen satıĢ hâsılatından elden
çıkartılan unsurun maliyet bedeli düĢülerek bulunan net kazanç değer artıĢ kazancı kabul edilir. Bir
takvim yılında elde edilen değer artıĢı kazancının, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının
elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar hariç, 8.800 YTL‘lik kısmı gelir vergisinden müstesnadır.
Dolayısıyla 8.800 YTL‘li kısım beyan dıĢıdır.
ARIZĠ KAZANÇLARIN VERGĠLENDĠRLMESĠ
Yukarıdaki faaliyetlerin yapılmasında dolayı elde edilen arızi kazançların safi değeri
üzerinden vergilendirme yapılır. Bir takvim yılında (1), (2), (3) ve (4) numaralı bentlerde
yazılı olan kazançlar (ihale, artırma ve eksiltmelere iĢtirak edilmemesi karĢılığında elde
edilen kazançlar hariç) toplamının 20.000 YTL‘lik kısmı gelir vergisinden müstesnadır.
Kalan kısım beyan edilir.
50
Ticari Kazançlar Zirai Kazançlar Ücretler Serbest Meslek Kaz. Gayri M. S. Ġ. (Kira) M. S. Ġ. (Faiz ve Kar Payı) Diğer Kazanç ve Ġratlar
— Her türlü sinai ve ticari faaliyet,
— Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl üretim yerleri ile tuğla ve kiremit harmanlarının işletilmesi,
— Coberlik işleri (Cober: Borsada kendi nam ve hesabına hisse senedi ve tahvil üzerine iş yapan ve bunun spekülasyonu ile uğraşan kişilere verilen addır),
— Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesi,
— Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleri ile devamlı olarak uğraşılması,
— Kendi nam ve hesabına, menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak uğraşanların bu işi,
— Diş protezciliği,
— Satın alınmak veya trampa suretiyle edinilmiş olan arazinin, iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu süre içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen satılması,
— Çiftçiye ait olmakla beraber zirai işletmeye dahil edilmeyen biçerdöver veya traktörün işletilmesinden elde edilen gelirler
— Adi komandit, eshamlı komandit şirketlerin komandite ortakları ile kolektif şirketlerin ortaklarının aldıkları kar payları (işletme zirai faaliyette bulunsa dahi) zirai kazanç değil ticari kazançtır.
— Arazide, gölde ve nehirde ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah gibi faaliyetler veya bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretimi, avlanması, avcı veya yetiştiricisi tarafından muhafazası, taşınması, satılması veya başka bir şekilde faydalanılması zirai faaliyete girer.
— Bir çiftçi ürünlerini işlemek için tamamlayıcı faaliyetlerde bulunursa (soyanın yağını çıkarmak, sütten peynir yoğurt yapmak vb.) bu zirai faaliyettir. Bu işlemi başka çiftçiler için açtığı bir işletmede yaparsa ticari faaliyettir. Bir çiftçi açtığı mağaza veya dükkanda ürettiği ürünleri satarsa faaliyet ürünün mağazaya gelişine kadar zirai, mağazada satılışı sırasında ticaridir.
— Arazi sahibi olan bir kişi bu arazinin ekilim – dikimi için bir başka kişi ile anlaşır ve doğacak zarara da ortak olursa faaliyet zirai kazanç olarak değerlendirilir.
— Adi ortaklığın ortaklarının aldığı karlar zirai kazançtır.
— İşverene tabi ve belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen ve ayın ile sağlanan ve para ile temsil edilen menfaatler.
— İstisna dışında kalan emeklilik, maluliyet, dul ve yetim aylıları,
— Evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığı verilen para, mal veya sağlanan menfaatler
— TBMM, İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyeleri ile il özel kanunlarına ve idari kararlara göre kurulan süreli – süresiz bütün komisyon üyelerine ve buna benzer diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen para ayın ve menfaatler,
— Yönetim ve denetim kurulu başkan ve üyeleri ile tasfiye memurlarına yapılan ödemeler,
— Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve jüri üyelerine yapılan ödemeler ile sporculara yapılan ödemeler.
— Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.
— Tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler,
— Kolektif, adi komandit (komandite ortak) ve adi şirketler serbest meslek faaliyeti yapıyor ise ortakların aldıkları kar payları serbest meslek kazancıdır,
— Telif kazançları (telif hakkının sahibi veya kanuni mirasçıları tarafından başkalarına satılmaları veya kiralanmaları),
— Gümrük komisyoncuları, noterler, borsa ajan ve acenteleri,
— Birkaç serbest meslek erbabını bir araya getirip faaliyette bulunmalarını sağlayarak kazançtan pay alanlar.
— Dava vekilleri, iş takipçileri, ebeler, sünnetçiler, sağlık memurları, arzuhalciler, rehberler, konser veren müzik sanatçıları, müşavirler.
— Aşağıdakilerin kiralanmasından elde edilen kira geliri
— Arazi, bina, maden suları, memba suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatından;
— Voli mahalleri ve dalyanlar;
— Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile bilumum tesisatı demirbaş eşyası ve döşemeleri;
— Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar;
— Sinai ve Ticari haklar
— Telif hakları (Bu hakların, müellifleri veya bunların kanuni mirasçıları dışında başka kişilerce kiralanması halinde gayrimenkul sermaye iradı);
— Gemi ve gemi payları ile yükleme ve boşaltma araçları,
— Motorlu nakli ve cer vasıtaları, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların eklentileri.
— Vakfın gelirinden hizmet karşılığı olmaksızın alınan hisseler.
— Zirai faaliyete bilfiil iştirak etmeksizin sadece üründen pay alan arazi sahiplerinin gelirleri,
— Her nevi hisse senetlerinin kar payları
— İştirak hisselerinden doğan kazançlar,
— Kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine verilen kar payları.
— Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca, yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların net karı (vergiden sonraki),
— Her türlü tahvil ve Hazine Bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresi tarafından çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,
— Her nevi alacak faizleri
— Mevduat faizleri,
— Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller,
— İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar
— Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri
— Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumları tarafından kar ve zarar katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları
— Repo gelirleri
— Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ödemeler,
Değer Artışı Kazançları;
— Hisse senetlerinin elden çıkarılması (borsada işlem görüyorsa bir yıldan, görmüyorsa iki yıldan daha az elde tutulan),
— HB ve DT vb. menkul kıymetlerin elden çıkarılması.
— Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
— Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
— Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
— İktisap şekli ne olursa olsun arazi, bina, maden suları vb. gayrimenkul ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
Arızi Kazançları;
— Arızî olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar.
— Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında alınan tazminatlar ile peştamallıklar.
— Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat.
— Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar.
— Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi, henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hâsılat.
— Dar mükellefiyete tâbi olanların Türkiye ile yabancı ülke arasında yaptıkları taşıma işleri arızi kazanç olarak değerlendirilir.
51
GELĠR VERGĠSĠ VI
GELĠR VERGĠSĠNDE BEYAN
BEYANNAME VERENLER BEYANNAMENĠN VERĠLMESĠ VERGĠNĠN ÖDENMESĠ
1.YILLIK BEYANNAME ÇeĢitli kazançlardan 1 takvim yılı boyunca
elde edilen gelirler beyan edilir.
TK,KZ,SMK elde edenler o yıl gelir elde
etmeseler dahi beyanname vermek zorundalar
Gerçek Usuldekiler ; 25 Mart
Basit Usuldekiler ; 25 ġubat
(2 eĢit taksit halinde)
31.Mart- 31.Temmuz
28-29.ġubat – 30.Haziran
2.MUHTASAR BEYANNAME ĠĢveren ve vergi kesintisi yapanların AYLIK
olarak verdiği beyannamedir.
(ÇalıĢtırdığı iĢçi sayısı 10 ve 10‘dan az olanlar
3 ayda bir verilir.)
Ġzleyen ayın 23. günü akĢamına kadar
26.günü akĢamına kadar
3.MÜNFERĠT BEYANNAME Dar mükelleflerin yıllık beyanname vermek
zorunda olmadıkları kazançları için bu
beyannameyi verirler
(dar mükellefler TK, ZK, GMSĠ için yıllık
beyanname vermek zorundadır)
Kazanç elde edildikten 15 gün içinde beyan
edilir
Aynı süre içersinde ödenir.
4. GEÇĠCĠ VERGĠ VE GEÇĠCĠ
VERGĠ BEYANNAMESĠ
Ticari kazanç sahipleri (basit usulde
vergilendirilenler hariç) ile Serbest meslek
erbabı (noterler hariç) (gelir vergisi geçici
vergi oranı %15)
Üç aylık dönemi takip eden ikinci ayın 14.
akĢamına kadar
Üç aylık dönemi takip eden ikinci
ayın 17. akĢamına kadar ödenir.
ÖZEL DURUMLARDA BEYANNAME VERĠLME SÜRELERĠ
Yurdu Terk Halinde 15 gün içinde verilir ve ödenir
Mücbir Sebep Beyanname verme süresi DURUR. Mücbir Sebep ortadan kalkınca kalan süre iĢlemeye devam eder
Zor Durum Mükellefin isteği + Maliye Bakanlığının onayı ile NORMAL vadenin 1 katını aĢmayacak Ģekilde beyanname verilme süresi uzatılır.
( vadeye 1 aydan kısa bir süre varsa en az 1ay uzatılır)
Ölüm ve Gaiplik Halinde Ölümün meydana gelmesinden ve gaipliğin kesinleĢmesinden itibaren 4 ay içinde beyan edilir
GELĠRDEN YAPILACAK ĠNDĠRĠMLER (MAHSUPLAR) 1.GEÇMĠġ YIL ZARARLARI
GeçmiĢ 5yılın zararları indirilebilir
2.BAĞIġ VE YARDIMLAR
Gelirim %5‘ine kadar indirilir. Kalkınmada
öncelikli yörelerde %10‘u kadar indirilir.
Okul ve öğrenci yurdu bağıĢlarının tamamı indirilir.
3.ġAHIS VE SĠGORTA PRĠMLERĠ
Kendisi, eĢi ve çocukları için ödenen
Ģahıs sigortaları, yıllık sigorta gelirlerinin
max %5‘i kadar indirilir, sadece bireysel
emeklilik ise %10‘u kadar indirilir.
4.ASGARĠ GEÇĠM ĠNDĠRĠMĠ
Sadece ücretliler yararlanır.
5. AR-GE HARCAMALARI
%100‘ü indirilir.
6.SAKATLIK ĠNDĠRĠMĠ
Ücretliler, SMK ve basit usuldekiler yararlanır.
ÇalıĢma gücünün ;
%80‘ini kaybedenler I.derece
%60‘ını kaybedenler II.derece
%40‘ını kaybedenler III.derece sakat kabul edilir.
7.SPONSORLUK HARCAMALARI
Amatör spor kulüplerinde tamamı
indirilir
Profesyonel spor kulüplerinde %50‘si
indirilir
8.HESAPLANAN VERGĠDEN ĠNDĠRĠMLER
—kaynakta kesilen vergiler
—yurt dıĢında ödene vergiler
—geçici vergi
52
KURUMLAR VERGĠSĠ I 1.ÖZELLĠKLERĠ *Kurum kazancıdır.
*Gelir vergisinde sayılan 7 unsura göre
hesaplanır.
*Tüzel KiĢilerden alınır.
*objektif, sabit oranlı (%20) bir vergidir.
*Bilanço esası geçerlidir
(DSÖS-DBÖS+ÇEKĠLEN-EKLENEN)
2.HESAP DÖNEMĠ *hesap dönemi 12 aydır.
*Normal hesap dönemi (1ocak- 31aralık)
*Özel hesap dönemi: Maliye Bakanlığından izin almak ġARTTIR.
2.1. BEYANNAME SÜRESĠ
*KV beyannamesi hesap döneminin bitimini izleyen 4. AYIN 25‘ĠNDE
VERĠLĠR ve AY SONUNA KADAR ÖDENĠR.
3.KURUMLAR VERGĠSĠ MÜKELLEFĠ 1.Sermaye ġirketleri
Aġ, LTD, ESHAMLI KOM ġRKT, YATIRIM FONLARI
2.Ġktisadi Kamu Müesseseleri
3.Dernek ve Vakıflara Ait Ġktisadi ĠĢletmeleri
4.ĠĢ Ortaklıkları (Joint Venture)
5.kooperatifler
4.MÜKELLEFĠYET TÜRLERĠ
Kanuni merkezi veya iĢ merkezi
Türkiye‘de bulunanlar TAM
MÜKELLEF, her ikisi de yurtdıĢında
bulunanlar DAR MÜKELLEFTĠR.
5. KURUMLAR VERGĠSĠNDE MUAFĠYET
VE ĠSTĠSNALAR
-ĠĢtirak Kazançları Ġstisnası: kurumların TAM
mükellefiyete tabi baĢka bir kurumun
sermayesine iĢtiraklerinden elde ettikleri
kazançlar kurumlar vergisinden istisna
edilmiĢtir.
-Risturn Ġstisnası: kooperatif ortaklarının
yönetim gideri karĢılığı olarak ödedikleri
paralardan harcanmayarak iade edilen kısımlar
kurumlar vergisinden istisna edilmiĢtir.
-milli piyango idaresi, damga matbaası, askeri
fabrika, darphane, dernek ve vakıflar, kamu
müesseseleri… kurumlar vergisine tabi değildir.
6.MATRAHIN HESPĠTĠNDE ĠNDĠRĠLEBĠLECEK GĠDERLER
1.Ticari kazançtan düĢülebilecek giderler
Öncelikle brüt kurum kazancından, kazancın elde edilmesiyle ilgili giderler
düĢülmektedir. Bu giderler, Gelir Vergisi Kanunu‘nda ticari kazançlardan düĢülebilecek
giderlerdir
2.Diğer giderler 1. Menkul kıymet ihraç giderleri(kağıt basım giderleri, noter tasdiki giderleri)
2. Ġlk tesis ve taazzuv giderleri (reklam giderleri, kuruluĢ genel kurul toplantısı, yeni
Ģubenin açılması…)
3. Eshamlı komandit Ģirketlerde komandite ortağın kar hissesi(Eshamlı komandit
Ģirketlerde sadece komanditer ortakların kâr payları üzerinden kurumlar vergisi
hesaplanmaktadır. Komandite ortağın kâr payı kurumlar vergisine tabi değildir. )
4.Genel kurul toplantı giderleri(salon kira gideri, ilan ve posta gideri,
5.bölünme, birleme, devir, fesih, tasfiye giderleri,
6. Bazı bağıĢ ve yardımlar (doğal afet, okul, yurt...)
7. GeçmiĢ beĢ yıl zararları
8. AR-GE harcamalarının %100‘ü indirilir.
9.sponsorluk harcamaları (amatörlerde %100, profesyonellerde %50)
7.MATRAHIN TESPĠTĠNDE ĠNDĠRĠLEMĠYECEK GĠDERLER
1.Öz sermaye ve örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler, kur farkları vb.
giderler
(Örtülü sermaye: kurumların ortaklarından veya ortaklarla iliĢkili olan kiĢilerden doğrudan veya
dolaylı olarak temin ederek iĢletmede kullandıkları borçlarını hesap dönemi içinde herhangi bir
tarihte kurumların öz sermayesinin 3 katını aĢan kısmı ilgili hesap döneminin örtülü sermayesi
sayılır)
2.Sermaye Ģirketlerince transfer fiyatlaması yoluyla dağıtılan örtülü kazançlar.
(kurumlar iliĢkili kiĢilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit ettikleri bedel veya
fiyat üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunursa, kazanç tamamen veya kısmen
transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılmıĢ sayılmaktadır)
4. Her ne Ģekilde ve ne isimle olursa olsun ayrılan yedek akçeleri (bir iĢletmede elde edilen
dönem sonu karın kar payı olarak dağıtılmayan ve karın %5‘lik kısmını ayırdığı hesaptır.)
5.Dar mükellefiyete tabi kurumların ana Ģubelerine yaptıkları bazı ödemeleri
6. her türlü para cezaları, vergi cezaları ve, gecikme zamları ve faizleri.
8.ĠĢletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayan taĢıtların giderleri ile amortismanları.
9.Hisse senetlerinin itibari değerinin altında ihracından doğan zararlar
8.SAFĠ KAZANCIN HESAPLANMASI
1.bir hesap dönemi içinde elde etikleri safi kurum kazancı üzerinden hesaplanır.
2.KV mükelleflerinin HEPSĠ bilanço hesabı esasına göre defter tutmak zorundadır.
3.safi kurum kazancının tespitinde GVK‘nun ticari kazanç hakkındaki hükümleri uygulanır
4. yabancı ulaĢtırma kurumlarının yaptıkları taĢıma iĢleri için GVK‘nda ticari kazançlarda da
belirtildiği gibi;
hava ulaĢtırmada %5,
kara ulaĢtırmada %12,
deniz ulaĢtırma iĢlerinde %15’i safi hasılat sayılır.
53
KURUMLAR VERGĠSĠ II
1.KV’DE BEYANNAME TÜRLERĠ
1.1.YILLIK BEYANAME — hesap döneminin kapandığı ayı takip
eden dördüncü ayın 25. günü akĢamına
kadar mükellefin bağlı olduğu vergi
dairesine verilir
—Dar mükellefiyette vergi muhatabının
Türkiye'yi terk etmesi halinde Kurumlar
Vergisi beyannamesi memleketi terkten
önceki 15 gün içinde verilir
—Mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi,
Tam mükellefler için, kurumun kanuni
veya iĢ merkezinin bulunduğu yerin; Dar
mükellefler için, kurumun Türkiye'deki
iĢyerinin veya daimi temsilcisinin
bulunduğu yerin; Türkiye'de iĢyeri veya
daimi temsilcisi olmadığı takdirde yabancı
kuruma kazanç sağlayanların bağlı
olduğu; vergi dairesidir
1.1.1KV’DE GEÇĠCĠ VERGĠ UYGULAMASI
—Bir takvim yılında dört adet geçici vergi dönemi vardır.
Geçici vergi üçer aylık dönemleri izleyen 2. ayın 14. günü
akĢamına kadar beyan edilir ve 17. gücü akĢamına kadar ödenir
—Kurumlar Vergisi Geçici vergi oranı %20‘dir.
1.2..MUHTASAR BEYANNAME
Muhtasar beyannameyi stopaj yapanlar vermektedir.
-kurumlar; ―vergi sorumlusu‖ sıfatı ile vergi
kesmektedirler.
Bu Ģekilde kesilip vergi dairesine yatırılan vergiler,
daha sonra kesintiye tabi olan kurumun vergisinden
düĢülür.
-Stopaj Oranı %15‘dir.
-Stopaj aylık yapılmaktadır.
-Bir ay içinde kesilen vergiler izleyen ayın 23.günü
akĢamına kadar MUHTASAR BEYANNAME ile
beyan edilecek ve 26. günü akĢamına kadar
ödenecektir.
1.1.2.VERGĠNĠN ÖDENMESĠ
—hesap dönemini izleyen dördüncü ayın sonuna kadar bir
defada vergi ödenir
1.3.ÖZEL BEYANNAME
Özel beyanname, dar mükellef kurumların
Türkiye‘de elde ettikleri arızi kazançları
ve değer artıĢ kazançlarını beyan ettikleri
beyannamedir
Örneğin bir defaya mahsus olmak üzere
Türkiye‘de ulaĢtırma iĢi yapan yabancı bir
firma, ulaĢtırma faaliyeti karĢılığında elde
ettiği kazancı, kazancın elde edildiği
tarihten itibaren 15 gün içerisinde özel
beyanname ile beyan eder ve aynı sürede
vergisini öder.
A.KURUMLARDA TASFĠYE, BĠRLEġME, DEVĠR VE BÖLÜNME HALLERĠNDE MATRAHIN TESPĠTĠ
A.1.TASFĠYE: Bir iĢletmenin mevcutlarının ve borçlarının belirlenmesi, alacakların tahsil edilmesi, mevcutların
nakde çevrilmesi ve borçların ödenmesi sonucunda kalan nakdin ortaklara hisseleri oranında dağıtılmasıdır.
Tasfiye Dönemi: tasfiye haline giren kurumların vergilendirilmesinde hesap dönemi yerine TASFİYE DÖNEMİ
geçerli olur.
TASFĠYE BEYANNAMESĠ: tasfiye memurları tarafından verilir.
1.tasfiye aynı yıl içinde baĢlayıp biterse, tasfiyenin sonuçlandığı tarihten itibaren 30 gün içinde
2.tasfiye dönemi baĢlangıcı ve bitiĢi farklı yıllarda ise tasfiye döneminin kapandığı ayı takip eden 4.ayın 25.akĢamına
kadar beyannamelerini verirler.
54
SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER I
EMLAK VERGĠSĠ
A.BĠNA VERGĠSĠ B.ARSA VE ARAZĠ VERGĠSĠ
A.1.KONUSU
-Türkiye sınırları içinde bulunan binalar Bina
Vergisine tabidir. Bina kavramı; yapıldığı madde
ne olursa olsun, gerek karada gerek su üzerindeki
sabit inĢaatın hepsini kapsar.
-Bina vergisi alınırken bina mütemmimleri
(binanın tamamlayıcı parçaları) de bina ile
birlikte nazara alınır
NOT: yüzer havuzlar, sair yüzer yapılar, çadırlar
ve karavanlar bina sayılmaz. Örneğin gemiler
bina sayılmamaktadır. Ancak deniz veya göllerin
içerisine yapılmıĢ tesisler bina kapsamına
dâhildir.(alabalık tesisleri)
A.2. Verginin Mükellefi
-binanın sahibi,
-varsa intifa hakkı sahibi,
-her ikisi de yoksa binaya sahip gibi
tasarruf eden gerçek ve tüzel kiĢilerdir.
B.1.KONUSU
-Türkiye sınırları içinde bulunan arazi ve
arsalar Arazi Vergisine tabidir.
-Arsa, Belediye sınırları içinde belediyece
parsellenmiĢ arazilerdir.
-Belediye sınırları içinde veya dıĢında
bulunan parsellenmemiĢ araziden
hangilerinin bu kanuna göre arsa sayılacağı
Bakanlar Kurulu Kararı ile belli edilir.
B.3. Verginin Matrahı-ORANI ve
Hesaplanması
-Verginin Matrahı Arsa ve arazinin
―vergi değeri‖dir.
-arsa ve arazi vergisinin oranı
Arazilerde %0,1
Arsalarda %0,3
BüyükĢehir belediyesi sınırları
içerisinde bu oran 2 kat uygulanır
A.3. VERGĠNĠN MATRAHI,
ORANI,
-matrah; emlak vergisi kanunu
hükümlerine göre belirlenen değerdir.
-bina vergisinin oranı;
binalarda %0,2
meskenlerde %0,1
büyükĢehir belediye sınırlarında bu oran
2 katı uygulanır.
B.2.MÜKELLEFĠ
-arazinin maliki,
-varsa intifa hakkı sahibi
-her ikisi de yoksa araziye malik gibi
tasarruf edenlerdir.
-Ancak arazinin ortak olması durumunda
her bir hissedar hissesi oranında
mükelleftir.
1.EMLAK VERGĠSĠNDE MUAFĠYET VE ĠSTĠSNALAR
—Kamu kurumları, balıkçı kulübeleri, tersaneler, su bentleri, ibadethaneler, mezarlıklar
2.GEÇĠCĠ MUAFĠYETLER
1.Yeni biten binalarda binanın bittiği yılı takip eden yılın
baĢından itibaren ¼‘ü 5 yıl süreyle muaftır.
2.turizm teĢvik muafiyet 5 yıl
3.DPT tarafından geri kalmıĢ bölgelere verilen sinai tesislerin
muaflığı 5yıl
4.organize sanayi siteleri 5yıl
5.doğal afet nedeniyle yeni inĢa edilen binalarda 10yıl
6.üzerinde tarım yapılmayan arazinin ( bataklık,
çoraklık) tarıma elveriĢli hale getirilmesinde 10 yıl
8.bir arazinin bağ, bahçe haline getirilmesi 2-15yıl
7.insan emeğiyle orman haline getirilmiĢ arazide 50yıl
3.TARHI
-Emlak vergisi BELEDĠYELER tarafından tarh ve tahsil edilir.
Emlak vergisi, emlakin bulunduğu yerdeki belediye tarafından 4 yılda bir OCAK – ġUBAT aylarında tarh edilir.
-verginin ödenmesi ise 2 eĢit taksitte olur;
1. taksit: MART –NĠSAN – MAYIS (son ödeme 31mayıs)
2. taksit: KASIM(son ödeme 30kasım)
55
SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER II
MOTORLU TAġITLAR VERGĠSĠ
1.Verginin Konusu
—motorlu kara, deniz ve hava taĢıtları olup aĢağıdaki
ifade edilmiĢtir.
a) Karayolları Trafik Kanununa göre trafik Ģube veya
bürolarına kayıt ve tescil edilmiĢ bulunan motorlu kara
taĢıtları,
b) UlaĢtırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel
Müdürlüğüne kayıt ve tescil edilmiĢ olan uçak ve
helikopterler,
2.Verginin Mükellefi
—MTV‘nin mükellefi; trafik,
belediye veya liman sicili ile
UlaĢtırma Bakanlığınca tutulan sivil
hava vasıtaları sicilinde adlarına
motorlu taĢıt kayıt ve tescil edilmiĢ
olan gerçek ve tüzel kiĢilerdir.
3.Vergiyi Doğuran Olay
—Mükellef adına yukarıda sayılan mercilere taĢıt kayıt ve tescilinin
yapılmasıdır. Yeni araç alınması durumunda aracın sıfır veya ikinci el
olmasına göre vergiyi doğuran olay ve mükellefiyetin baĢlangıcı farklılık arz
etmektedir.
—Sıfır alınan araçlar; takvim yılının ilk altı aylık döneminde alınmıĢ ve
kaydı yaptırılmıĢsa mükellefiyet mali yılın baĢında baĢlamaktadır. Eğer
takvim yılının ikinci altı aylı döneminde alınmıĢsa ikinci altı aylık dönemin
baĢından itibaren baĢlamaktadır.
—Ġkinci el araçlarda; takvim yılının birinci altı aylık döneminde alınıp kaydı
yaptırılan araçlar için ikinci altı ayın baĢından itibaren baĢlarken, ikinci altı
aylık döneminde alınanlar için izleyen mali yılın baĢında baĢlamaktadır.
4.Verginin Tarhı ve Ödenmesi
—MTV, aĢağıda belirtilen matrah ve tarifelere göre
taĢıtların kayıt ve tescilinin yapıldığı yerin vergi dairesi
tarafından her yıl Ocak ayının baĢında yıllık olarak
tahakkuk ettirilmiĢ sayılır. Tahakkuk ettirilen vergi, ayrıca
mükellefe tebliğ olunmaz ve vergi tahakkuk ettirilen
günde tebliğ edilmiĢ sayılır.
—MTV her yıl Ocak ve Temmuz aylarında iki eĢit taksitte
ödenir. Takvim yılının ilk altı ayında, taĢıtın bünyesinde
bir değiĢiklik olması veya verginin artırılması veya
azaltılması halinde ikinci taksit, yeni duruma göre ödenir.
1.Matrahı ve Tarifesi
Verginin matrahı; Motorlu taĢıtlarda vergi matrahı spesifik matrah (miktar esası)tır.
Motorlu taĢıtlarda vergi matrahı, yaĢ, ağırlık, hacim, kalkıĢ hızı gibi fiziki ölçülere göre belirlenmektedir.
Vergi tarifesi; Vergi tarifesi araç türüne göre dört ayrı liste Ģeklide belirlenmiĢtir.
I sayılı tarife: Otomobil, kaptıkaçtı, arazi taĢıtları, Motosiklet (yaĢ, silindir hacmi)
II sayılı tarife: Minibüs, Panel van ve motorlu karavanlar, Otobüs ve benzerleri, Kamyonet, kamyon, çekici (yaĢ,
koltuk sayısı, ağırlık, silindir hacmi)
III sayılı tarife: Yat, kotra ve her türlü motorlu özel tekneler.(motor gücü, lüks) (KALDIRILDI)
IV sayılı tarife: Uçak ve helikopterler gibi hava taĢıtları (yaĢ, azami kalkıĢ ağırlığı)
NOT: UNUTMA Traktör, jetski, golf arabası vb. araçlardan MTV alınmaz. ÖTV alınır.
NOT2: III sayılı tarifede yer alan araçlardan MTV alınması 5.6.2009 tarihinde yayımlanan 5897 sayılı kanunla
yürürlükten kaldırıldı
56
SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER III
VERASET VE ĠNTĠKAL VERGĠSĠ
1.KONUSU
1.Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan
Ģahıslara ait malların (ister yurt içinde isterse yurt
dıĢında olsun)
2.Türkiye'de bulunan malların (ister yerliye ister
yabancıya ait olsun)
3.Türk tabiiyetinde bulunan Ģahısların yabancı
memleketlerde iktisap edecekleri malların
4.Veraset veya herhangi bir yolla karĢılıksız(ivazsız)
olarak bir Ģahıstan diğer Ģahsa intikalidir (VĠVK
m.1).
—Verginin konusu incelendiğinde, ―veraset
yoluyla gerçekleĢen intikaller‖ ve ―diğer yollarla
gerçekleĢen karĢılıksız intikaller‖ olmak üzere iki
ayrı alt konunun olduğu gözlemlenmektedir.
—Veraset yoluyla gerçekleĢen intikallerde, ölen
kiĢinin bıraktığı mirasın vergilendirilmesi söz
konusudur. Burada her bir mirasçı, kendisine düĢen
miras payı üzerinden vergi ödemektedir.
—Diğer yollarla gerçekleĢen karĢılıksız intikaller,
yarıĢ ve çekiliĢlerde kazanılan ayni veya nakdi
mallar, bağıĢlar, hediyeler vb. mal intikalleridir.
2.MÜKELLEFĠ
-Verginin mükellefi kendisine mal intikal eden gerçek veya
tüzel kiĢilerdir.
-Veraset durumunda verginin mükellefi, mirasçılardır.
- YarıĢ ve müsabaka vb. organizasyonlardan ikramiye veya
bahis kazanılması durumunda mükellef, ikramiye veya bahsi
kazananlardır.
-Benzer Ģekilde bağıĢlarda, kendisine bağıĢ yapılan kiĢiler
vergi mükellefidirler.
5. VERGĠ MATRAHI
Veraset ve intikal vergisine tabi olan mallar, gayrimenkul
mallar veya menkul mallar olabileceği gibi iĢletmeler de
olabilir. Bu nedenle, intikal eden malların ve diğer iktisadi
kıymetlerin bedellerinin bilinmesi vergi matrahını
hesaplamak için önemlidir. Veraset ve Ġntikal Vergisinin
matrahı, intikal eden malların Vergi Usul Kanunu
hükümlerine göre bulunan değerlerinden oluĢmaktadır.
3.VERGĠYĠ DOĞURAN OLAY
Vergiyi doğuran olay, vergiye tabi bir malın intikal
etmesidir. Veraset yoluyla intikallerde, ölen kiĢinin bıraktığı
mirasın mirasçılara dağıtılmasıdır. YarıĢ ve çekiliĢlerde,
yarıĢ veya çekiliĢin kazanılmasıdır.
6.VERGĠNĠN TARĠFESĠ
Veraset ve Ġntikal Vergisi artan oranlı vergi tarifesine göre
alınmaktadır. Tarife oranları; veraset yoluyla intikallerde
daha düĢük(%1-%10arasnda), karĢılıksız intikallerde ise
daha yüksek(%10-%30 arasında) uygulanmaktadır. Ayrıca
bir kiĢiye ana, baba eĢ ve çocuklarından (evlatlıklar hariç)
karĢılıksız mal intikali halinde vergi, karĢılıksız intikallere
iliĢkin tarifede yer alan oranların yarısı uygulanarak
hesaplanır.
4.MUAFĠYET VE ĠSTĠSNALAR
-Kamu kurumların, siyasi partiler, konsolosluklar
-çeyiz yüz görümlülüğü, drahomalar
-ölen kiĢiye ait kılıç, madalya, saat gibi kiĢisel eĢyalar
-her çeĢit sadakalar
7.VERGĠNĠN TARHI
VERASET; ölen kiĢinin ikametgâhının bulunduğu vergi
dairesi
BAĞIġ; Malları alan kiĢinin ikametgâhının bulunduğu vergi
dairesi
VĠV‘de ön ve son tarhiyat olmak üzere iki ayrı tarhiyat
yapılır. Ġlki mükellefin beyanı üzerine, ikincisi idare
tarafında değerleme ile yapılan tarhiyattır.
8.BEYANNAME VERME SÜRESĠ 9.VERGĠNĠN ÖDENMESĠ
3 yılda 6 eĢit taksit halinde MAYIS-KASIM aylarında
ödenir. Veraset Yoluyla Ġntikallerde Diğer Ġvazsız(karĢılıksız) Ġntikallerde
Her ikisi de aynı ülkedeyse(TR-TR, ALM-ALM); 4AY
Sadece 1‘i Türkiye‘de ise(TR-ALM,TR-FR) 6AY
2‘si de farklı yabancı ülkedeyse(FR-ALM,FR-ĠNG) 8AY
BağıĢ durumunda 1AY
Gaiplik durumunda 1AY
YarıĢma, çekiliĢ ve müsabakaların yapıldığı günü
izleyen ayın 20.günü akĢamına kadar.
57
HARCAMALAR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER I
KATMA DEĞER VERGĠSĠ
1.KONUSU
—Her türlü ticari, sınaî, zirai ve mesleki
faaliyet içerisinde yapılan teslim ve
hizmetlerdir.
—her türlü mal ve hizmet ithali
—diğer faaliyetlerden doğan teslim ve
hizmetler(doğalgaz, posta, telefon, su…)
—iĢlemlerin Türkiye‘de yapılmıĢ olması
gerekir.
1.1.TESLĠM
TESLĠM: bir malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere
devredilmesidir.
-Teslim sayılan haller
1.malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya
benzeri belgeler verilmiĢse, fatura veya benzeri belgelerin
düzenlenmesiyle birlikte vergi doğmaktadır.
2.Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması halinde her bir kısmın
teslimi veya bir kısım hizmetin yapılmasıyla vergiyi doğmaktadır.
3.Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan
satıĢlarda, malların alıcıya teslimi, KDV‘nin doğduğu andır.
4.Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde,
malın nakliyesine baĢlanması veya nakliyeci veya sürücüye verilmesiyle
birlikte KDV doğar.
5.Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri enerji dağıtım veya
kullanımlarında bunların bedellerinin tahakkuk ettirilmesiyle birlikte
KDV doğmaktadır.
6.TRAMPA; iki ayrı teslim hükmündedir.
2.Verginin Mükellefi
-Katma değer vergisinin mükellefi, yapılan iĢlemin
türüne göre değiĢmektedir.
-Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde mükellef; Mal
teslimi ve hizmet ifası hallerinde mükellef, mal
teslimini veya hizmet ifasını gerçekleĢtirenlerdir.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta; mal teslimi ve
hizmet ifasını gerçekleĢtirenlerin kanuni mükellef
olduklarıdır. KDV‘nin nihai yükü ise tüketici
üzerindedir.
-Mal ve hizmet ithalatında mükellef: Ġthalatta mal ve
hizmet ithal edenler vergi mükellefidir.
-Transit taĢımalarda mükellef: Transit taĢımalarda
gümrük veya geçiĢ iĢlemine muhatap olanlar verginin
mükellefidir.
3.KDV’DE ĠSTĠSNA UYGULAMALARI
1.DıĢ Ticarete Yönelik Ġstisnalar
—Ġhracat Ġstisnası
—Ġthalat Ġstisnası
2.TaĢımacılıkla Ġlgili Ġstisnalar
Makine-Teçhizat Alımları Ġle Ġlgili
Ġstisnalar;
3.Kıymetli maden ve petrol aramaları ile
ilgili istisna
4.Diplomatik Ġstisnalar
5. Ulusal Güvenlikle ve Askeri Amaç
TaĢıyan Ġstisnalar
6. Kültürel ve Eğitim Amaçlı Ġstisnalar
7.Sosyal Amaç TaĢıyan Ġstisnalar
Not: istisnadan vazgeçenler 3 yıl
geçmedikçe tekrar istisnadan
yararlanamazlar.
4.KDV’DE ORAN
Yasal KDV oranı %10’dur.(BK bunu %1‘e kadar indirmeye 4katına
kadar çıkarmaya yetkilidir.)
%1-%8-%18 olarak ayrıca belirtilmiĢtir.
7.MATRAHA DAHĠL EDĠLECEK VE
EDĠLMEYECEK UNSURLAR
1.DAHĠL EDĠLECEKLER
- sigorta farkı, vade farkı, kur farkı
- yükleme boĢaltma ve ambalaj giderleri
-komisyon giderleri, vergi, resim, harçlar
2.DAHĠL EDĠLMEYECEKLER
-Ġskontolar
-hesaplanan KDV
5.KDV’DE ĠNDĠRĠM ĠADE
-bir vergilendirme döneminde indirilecek KDV toplam, hesaplanan KDV
toplamından fazla ise aradaki fark ĠADE EDĠLMEZ, bir sonraki döneme
devrolunur.
6.KDV’NĠN BEYANI, TARHI VE ÖDENMESĠ
Bir aya ait olan KDV, diğer ayın 24. aksamına kadar beyan edilir. 26‘sı
aksamına kadar ödenir.
58
HARCAMALAR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER II KONUSU MÜKELLEFĠ ORANI BEYAN VE ÖDEME
KDV Türkiye sınırları içindeki her türlü
ticari ve mesleki amaçlı mal teslimi ve
hizmet ifası ile mal ve hizmet ithali.
Bu malları teslim eden ya da
hizmeti ifa edenler ile ithal
edenler.
-Yasal oran %10
-I sayılı cetveldeki ürünler %1 (ekmek, gazete) -
II sayılı cetveldeki ürünler %8 (et, süt, peynir vb.)
-I ve II sayılı cetvelde yer almayan tüm ürün ve
hizmetler için %18 (genel oran)
Vergilendirme dönemi 1 aydır.
izleyen ayın 24. gününe kadar beyan, 26.
gününe kadar ödeme.
ÖTV AĢağıdaki ürünlerin imal (üretim) ve
ithalinde ilk iktisap;
I Sayılı cetvel (Petrol ve türevleri)
II Sayılı cetvel (motorlu taĢıt)
III Sayılı cetvel (Alkol, tütün, kolalı
ürün ve türevleri)
IV Sayılı cetvel (parfüm, kürk gibi lüks
ürünler televizyon, bilgisayar gibi
elektronik eĢya)
I, II, III ve IV sayılı cetvelde
yazılı ürünleri ithal ya da imal
edenler.
I sayılı cetveldeki ürünler için maktu (spesifik), II,
III, IV sayılı cetvelde yer alan ürünler için ürün
bedeli üzerinden belirlenmiĢ oran (advalorem)
tutar alınır (örn. Arabanın satıĢ fiyatının %25'i)
I sayılı cetveldeki ürünler için 15 günlük
vergilendirme dönemi ve 15 günü takip eden
10. güne kadar beyan ve ödeme, diğer
cetvellerde yer alanlar için birer aylık
vergilendirme dönemi ve izleyen ayın 15.
gününe kadar beyan ve ödeme. Sadece !l sayılı
cetvelde kayıt ve tescili zorunlu' . araçlara için
kayıt ve tescilden önce ödeme yapılır.
BSMV Banka, Banker ve Sigorta ġirketlerinin
yapmıĢ oldukları muameleler (iĢlem)
sonucu lehlerine geçen paralar.
Banka, Banker ve Sigorta
ġirketleri
-Yasal Oran %15
Bankalar arası mevduat, aracı kurumlar arasındaki
borsa para piyasası muameleleri, Devlet tahvili ve
Hazine bonolarının vb. menkul kıymetlerin iktisap
ediliĢi, vadesi gelmeden elden çıkarılması, repo
iĢlemlerinde kullanılması %1
Kambiyo iĢlemlerinden %0,1 (bankalar arası %0)
Diğer tüm iĢlemlerden %5
Bir aylık vergilendirme dönemini takip eden
ayın 15. gününe kadar beyan ve ödene yapılır.
ÖĠV Her nevi cep telefonu iĢletmecileri
tarafından verilen tesis, devir, nakil ve
haberleĢme hizmetleri;
Radyo ve televizyon yayınlarının uydu
platformu ve kablo ortamından
iletilmesine iliĢkin hizmet verilmesi.
Bu hizmetleri sunan
iĢletmeciler.
- Maktu tutar (spesifik) ve değer üzerinden alınan
oran (advolorem).
Bir aylık vergilendirme dönemini takip eden
ayın 15. gününe kadar beyan ve ödeme
ġANS
OYUNLARI
MüĢterek bahis (at yarıĢı, iddaa vb.) ya
da Ģans oyunları (Ģans topu, sayısal
loto, on numara vb.).
Oyunu düzenleyen (oynayan
değil)
Spor müsabakalarına dayalı müĢterek bahislerde
% 5, at yarıĢlarında % 7 ve diğer Ģans oyunlarında
% 10'dur. Advaloremdir.
Bir aylık vergilendirme dönemini takip eden
ayın 20. gününe kadar beyan ve ödeme yapılır.
DAMGA
VERGĠSĠ
ĠĢlemlerin tevsik (belgelemek)
edilmesini belgeleyen veya ona resmi
hüviyet veren kağıtlar.
Bu belgeleri imza eden ya da
ibraz edenler.
- Maktu tutar (spesifik) ve değer üzerinden alınan
oran (advolorem).
istihkaktan kesinti (kaynakta kesinti) ve
makbuz karĢılığı ödemede ertesi ayın 23.
gününe kadar muhtasar beyanname ile beyan
26. gününe kadar ödeme, damga basma
halinde peĢin ödenir.
GÜMRÜK
VERGĠSĠ
Gümrük hattından geçerek Türkiye'ye
ithal edilen eĢyalar. Vergi Usul Kanuna
tabi olamayan tek vergidir.
EĢyanın sahibi veya taĢıyıcılar. - Maktu tutar (spesifik) ve değer üzerinden alınan
oran (advolorem).
Verginin tebliğini takiben (gümrük
beyannamesinin tescili) 10 gün içinde, teminat
gösterilerek 30 gün daha uzatılabilir.