Marathi autobiography

sa%yaaca o p `yaa o g a Aqavaa Aa%makqaa

m a a o h n ad as a krm ac a Md g a a M Q a I

Anauvaadk

s a It ar a m a p u$Y a a o < a m a pTv a Q a - n a

navajaIvana p`kaSana maMidrAhmadabaad¹14

vaIsa $pyao

Ç marazI AavaRi<acao sava- h@k navajaIvana T/sTcyaa svaaQaIna

sahavaa punamua-d`Na : p`t 10¸000¸ ApÒla 1999kula p`t : 50````¸000

ho pustk navajaIvana T``/sT tfo-kmaI dranao p`kaiSat kolao Aaho

ISBN 81 - 7229-075-6

maud`k va p`kaSakijatond` zakaorBaa[- dosaa[-

navajaIvana maud`Naalaya ¸ Ahmadabaad ¹ 380 014.

PàkaSakacaI naaoMd

maha%maa gaaMQaIMcyaa Aa%makqaocyaa marazI AnauvaadacaI hI itsarI AavaR<aInavajaIvana T/sTtfo- pìsaw krNyaalaa Aamhalaa AanaMd haot Aaho. ha ga`Mqa ihMdI¸gaujaraqaI AaiNa [Mga`jaI BaaYaaMtUna svast ikMmatIt navajaIvana T/sTnao vaacakaMnaa ]plabQak$na idlaaca Aaho. Aaja tao marazI BaaYaot doKIla svast ikMmatIt jaat Aaho¸ hIsamaaQaanaacaI gaaoYT Aaho.

saulaBa raYT/Iya ga`Mqamaalaa¸ puNao¸ yaa saMsqaonao AamacaI prvaanagaI Gao}na yaaga`Mqaacyaa pihlyaa daona AavaR<yaa pìsaw kolyaa hao%yaa.

EaI. AaPpasaahoba pTvaQa-na yaaMnaI Aaplaa marazI Anauvaad pìsaw krNyaacaIAamhalaa prvaanagaI idlaI¸ yaaba_la AamhI %yaaMcao AaBaarI Aahaot.

ga`Mqaacao SaovaTI CaoTISaI ivaYayasaUcaI jaaoDNyaat AalaI Aaho. %yaamauLovaacakvagaa-caI caaMgalaI saaoya hao[-la¸ ASaI AaSaa Aaho.

maharaYT/Iya vaacakvaga- pUvaI-p`maaNao yaa AavaR<aIcaahI yaqaayaaogya pramaSa- Gao[-la¸Asaa Barvasaa vaaTtao.

12.3.1965

punaScahI caaOqaI AavaR<aI vaacakaMpuZo zovatanaa Aamhasa AanaMd vaaTtao. gaaMQaISatabdI

inaima<a marazI janata *yaa ga`Mqaacao p`kYaa-nao svaagat krIla¸ ASaI Aamhasa AaSaa Aaho.*yaatIla SauwlaoKna marazI saaih%ya mahamaMDLanao tyaar kolaolyaa AaiNa maharaYT/ rajyasarkarnao maanya kolaolyaa inayamaavalaIsa Qa$na Aaho.

14.3.1969

3

4

p`stavanaa

caar ikMvaa paca vaYaa-MpUvaI- inakTcyaa sahkaáyaaMcyaa Aaga`hava$na maI Aa%makqaa ilaihNyaacaomaanya kolao haotoÂ AaiNa AarMBahI kolaa. prtu fulaskopcao ek pana ilaihtao na ilihtao[t@yaat mauMba[-caI Aaga 1 BaDklaI AaiNa maI hatI Gaotlaolao kama AQa-vaT rahUna gaolao.%yaanaMtr tr maI ekamaagaUna ek Asaa vyavasaayaat pDlaao¸ kI SaovaTI malaa maaJaoyaorvaDyaacao sqaana imaLalao. toqao Baa[- jayaramadasahI 2 haoto. %yaaMnaI maaJyaapaSaI ASaImaagaNaI kolaI¸ kI baakIcaI sava- kamao baajaUlaa saa$na maI pihlyaanao Aa%makqaa ilahUnaTakavaI. %yaaMnaa jabaaba pazivalaa¸ kI maaJaa AByaasaËma z$na cauklaa Aaho AaiNa taopura hao[-pya[-Mt maI Aa%makqaolaa pàrMBa k$ Sakt naahI. malaa jar maaJaI iSaxaocaI pUNa-maudt yaorvaDyaamaQyaoca GaalaivaNyaacao sad\Baagya laaBalao Asato¸ tr maI Ka~Inao toqaocaAa%makqaa ilahU Saklaao Asatao. prMtu Aa%makqaolaa sau$vaat krNyaasaca malaa AjaUna ekvaYa- paihjao haoto. %yaapUvaI- malaa kaoNa%yaahI táhonao Aa%makqaocaa AarMBahI krNao Sa@yanavhto. Aqaa-t Aa%makqaa rahUna gaolaI. Aata svaamaI AanaMdaMnaI 3 punha tIca maagaNaIkolaI Aaho¸ va ' dixaNa Aaif`kotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa ' pura kolaa AsalyaamauLomalaahI Aa%makqaa ilahavaosao vaaTU laagalao Aaho. svaamaIMcaI maagaNaI ASaI haotI¸ kI maIsabaMQa kqaa ilahUna kaZavaI AaiNa naMtr tI pustk$panao CapavaI. prMtu maaJyaapaSaIlaagaaolaaga evaZa vaoL naahI. ilahavayaacaoca tr 'navajaIvana'saazIca ilaihta yaoNaar. malaa'navajaIvana'saazI kahI trI ilahavayaacao Asatoca. maga Aa%makqaaca ka ilahU nayao?svaamaIMnaI ha baot maanya kolaa. ASaa táhonao Aa%makqaa ilaihNyaacaa Aata yaaoga AalaaAaho.

prMtu ha baot krtao¸ [t@yaat eka inama-L AMt:krNaacyaa ima~anao 4 saaomavaarImaaJao maaOna caalaU Asatanaa saaOmya SabdaMmaQyao malaa mhTlao :----------------------------------------------1. naaovhoMbar 1921 maQyao ip`nsa Aa^f vaolsacyaa Aagamanap`saMgaI mauMba[- SahrI Jaalaolao dMgao. to qaaMbaopya-Mt gaaMQaIjaIMnaI AnaSana kolao haoto.2. isaMQacao pUZarI EaI jayaramadasa daOlatrama.3. gaaMQaIjaIMcyaa vat-maanap~aMcao maud`k¸ p`kaSak va vyavasqaapkÂ gaaMQaIjaIMcao ek inakTcao AnauyaayaI.4. dr saaomavaarI gaaMQaIjaI caaovaIsa tasa maaOna paaLIt.

5

6

" tumhI Aa%makqaa kaya yaaojaUna ilaihNaar Aaha ? hI tr paScaa%ya pwtAaho. pUvao-maQyao ilaihlaolaI eoikvaat naahI. AaiNa ilaihNaar trI kaya ? Aaja jyaagaaoYTI isawaMt mhNauna tumhI maanaIt Aaha¸ %yaa ]Va maanaItnaasao Jaalaa tr? AqavaaisawaMtaMnaa Anausa$na jaI jaI kamao tumhI krIt Aaha. %yaat maagaUna forfar kolaot tr?puYkL laaok tumacyaa ilaKaNaalaa p`maaNaBaUt maanaUna svat:cao vat-na zrvaIt Asatat¸ %yaaMcaIidSaaBaUla JaalaI tr? mhNaUna saavaQa rahUna tUt- Aa%makqaosaarKo kahIhI ilaihlao naahIt¸tr baro naahI ka?"

yaa yaui@tvaadacaa maaJyaa manaavar qaaoDabahUt pirNaama Jaalaa. prMtu malaaAa%makqaa qaaoDIca ilahavayaacaI Aaho? malaa tr Aa%makqaocyaa naavaaKalaI sa%yaacao jaoAnaok p`yaaoga maI kolao Aahot¸ %yaaMcaI hikkt ilahavayaacaI Aaho. %yaa p`yaaogaaMmaQyao maaJaojaIvana gaurfTlaolao AsalyaamauLo tI hikkt eKaVa jaIvanavaR<aaMtap`maaNao hao}na jaa[-la hIgaaoYT KrIÂ prMtu jar itcyaa p`%yaok panaatUna maaJao p`yaaogaca p`kT haot raihlao¸ tr %yaakqaolaa maI svat: inadao-Ya samajaona. maaJyaa sava- p`yaaogaaMcaI maailaka laaokaMsamaaor raihlaI trtI laaBadayaI hao}na rahIla¸ Asao malaa vaaTto¹ikMvaa Asaa malaa maaoh vaaTtao mhNaa naa ²rajakIya xao~aMtIla maaJao Pàyaaoga Aata ihMdusqaanacyaa maaihtIcao Jaalao AahotÂ evaZocanavho`¸ tr qaaoDyaabahut AMXaanao jyaalaa "sauQaarlaolao" jaga mhNaNyaacaI vaihvaaT Aaho¸%yaacyaahI maaihtIcao Aahot. maaJyaa mato %yaa p`yaaogaaMcaI ikMmat Alpat Alp Aaho¸ vamhNaUnaca %yaa p`yaaogaaMmauLo malaa jaI 'maha%maa' pdvaI imaLalaI Aaho¸ itcaIhI ikMmat AlpAaho. ik%yaok vaoLa %yaa ivaSaoYaNaanao malaa AitSaya du:KhI idlao Aaho. %yaa ivaSaoYaNaanaomaI fuSaarlaao Asaona¸ Asaa ekhI xaNa malaa Aazvat naahI. pNa maaJao AaQyaai%makp`yaaoga¸ kI jao maaJao maIca jaaNaU SakNaar¸ AaiNa jyaMatUnaca maaJaI rajakIya xao`~aMtIlaXa@tIhI ]d\BavalaolaI Aaho¸ %yaa p`yaaogaMacao vaNa-na kÉna saMagaNao malaa AavaDola Kro. jarho p`yaaoga KraoKr AaQyaai%makca AsatIla¸ tr %yaaMmaQyao fuSaarkIlaa jaagaa naahI.%yaaMpasUana kovaL nama`tocaI vaRwI hao[la. jasajasaa maI ivacaar k$ laagatao¸ maaJyaaBaUtkalaIna jaIvanaavar dRYTI TakIt jaatao¸ tsatsao maaJao AlPa%va malaa sPaYTPaNao idsaunayaoto,. malaa jao kravayaacao Aaho¸ jyaacyaasaazI Aaja tIsa vaYao- maaJaI QaDpD caalalaIAaho to tr Aa%madSa-na¸ [-Svaracaa saaxaa%kar ¹ maaoxa hoca haoya. maaJaI sava- halacaalayaaca dRYTInao haot Asato. maaJao sava- ilaKaNa yaaca dRYTInao caalato¸ AaiNa rajakIyacaLvaLIthI maI manaaoBaavaanao pDtao¸ taohI yaacasaazI.

7

prMtu pihlyaapasaUnaca maaJao Asao mat Aaho¸ kI jao ekalaa Sa@ya Aaho to savaa-Mnaa Sa@yaAaho. %yaamauLo maaJao p`yaaoga KajagaI mhNaUna Jaalaolao naahIt¸ KajagaI raihlaolaohI naahIt.to savaa-MnaI paihlao mhNaUna %yaaMcaI AaQyaai%makta kmaI haot Asaola Asao malaa vaaTt naahI.Alabat¸ ASaa ik%yaok gaaoYTI Asatat kI jyaa Aa%myaalaaca samajaNaar¸ Aa%myaatcaAMtQaa-na pavaNaar. ASaa gaaoYTIMcao vaNa-na maaJyaa Sa@tIplaIkDcao Aaho. maaJyaap`yaaogaaMmaQyao trI AaQyaai%mak mhNajao naOitk¸ Qama- mhNajao naItI¸ Aa%myaacyaa dRYTInaopaLavayaacaI naItI tao Qama-. Aqaa-t jyaa gaaoYTIMcaa inaNa-ya baalak¸ t$Na va vaRw krtatva k$ Saktat¸ ASaa gaaoYTIMcaaca samaavaoSa yaa kqaomaQyao hao[-la. AsalaI kqaa jar malaatTsqapNao¸ inariBamaanavaR<aInao ilaihta AalaI¸ tr %yaapaasaUna tsalaoca p`yaaoga krNaa¹yaa[tr laaokaMnaa qaaoDIbahUt saamagaÌ imaLU Sakola.

maaJao p`yaaoga kaoNa%yaahI p`karo saMpUNa- Aahot¸ Asao maaJao mauLIca mhNaNao naahI.eKada Saas~& jyaap`maaNao Aaplao p`yaaoga AitSaya pwtSaIr rItInao ivacaarpUva-k vasaUxmapNao krIt AsaUnahI¸ %yaaMcyaapasaUna kaZlaolaI Anaumaanao AKorcaI Aahot Asao laaokaMnaasaaMgat naahI¸ ikMvaa %yaa p`yaaogaaMcao hoca inaiva-vaad pirNaama Aahot ikMvaa naahIt¸ yaaba_latao saaSaMk nasalaa trI tTsqa rahtao¸ tSaaca táhocao maaJaohI maaJyaa p`yaaogaasaMbaMQaI mhNaNaoAaho. maI KUp Aa%mainarIxaNa kolao Aaho. ekna\ ek Baavanaa tpasalaI Aaho. itcaopRqa@krNa kolao Aaho. prMtu %yaava$na inaGaalaolaI Anaumaanao savaa-Mcyaaca baabatIt AKorcaIAahot¸ ikMvaa KrI Aahot¸ ikMvaa tI tovaZIca KrI¸ Asaa maaJaa mauLIca Aaga`h naahI.hao¸ evaZ maa~ maI AvaSya mhNatao¸ kI maaJyaa dRYTInao tI KrI Aahot AaiNa tUt- trIAKorcaISaI vaaTtat. tSaI tI vaaTt nasatIla¸ tr %yaaMcyaa AaQaaravar maI kaoNa%yaahIkamaacaI ]BaarNaI krta kamaa nayao. prMtu maI tr pavalaaopavalaI jyaa jyaa gaaoYTI samaaoryaotIla %yaaMcao %yaajya AaiNa gaà*ya Asao daona vaga- paDtao AaiNa gaà*ya maanalaolyaa gaaoYTIMsaAnaU$p Asao svat:cao vat-na inaiScat krtao. ASaa táhonao zrivalaolyaa AacarNaapasaUnajaaopya-Mt maaJao¸ mhNajao maaJyaa bauwIcao AaiNa Aa%myaaMcao samaaQaana haot Asaola¸ taopya-Mt malaa%yaacyaa SauBa pirNaamaaba_la Acailat ivaSvaasa raKlaa paihjao.

jar malaa kovaL isawaMtaMcao mhNajao t%vaaMcaoca vaNa-na kravayaacao Asaola¸tr maI hI Aa%makqaa ilaihNaarca naahI. prMtu malaa tr %yaa isawaMtaMvarrcalaolyaa kayaa-caa [ithasa Vavayaacaa AahoÂ va mhNaUnaca yaa p`ya%naalaa pihlaonaava maI 'sa%yaacao p`yaaoga' Asao idlao Aaho. yaamaQyao AihMsaa¸ ba`mhcaya- [%yaaid inaya¹

8

maaMcaohI p`yaaoga yao}na jaatIla. ho inayama sa%yaahuna iBanna samajalao jaatat. ParMtu maaJyaamato sa%yaca sava-EaoYz Aaho. AaiNa %yaamaQyaoca AgaiNat vas%aMucaa samaavaoSa hao}na jaatao. hosa%ya mhNajao sqaUla ¹ vaaicak ¹ sa%ya navhoÂ tr jasao vaacaocao ¸ tsao ivacaaraMcaohI. ho sa%yamhNajao AapNa kilplaolao sa%ya tovaZoca navhoÂ tr svatM~¸ SaaSvat sa%yaÂ tovaZoca navho trsvatM~¸ SaaSvat sa%yaÂ mhNajao prmaoSvarca.

prmaoSvaracyaa vyaa#yaa AgaiNat Aahot. karNa %yaacyaa ivaBaUtIhI AgaiNatAahot. yaa ivaBaUtI malaa AaScaya-caikt k$na Taktat. xaNaBar maugQahI krtat.prMtu maI sa%ya sva$pI prmaoSvaracaaca pujaarI Aaho. tao ekca sa%ya Aaho¸ AaiNa baakIsaaro imaqyaa Aaho. to sa%ya malaa saaMpDlaolao naahI. maI %yaacyaa SaaoQaat Aaho. %yaacyaaSaaoQaaqa- malaa savaa-t ip`ya Asalaolyaa vastUMcaahI %yaaga krNyaasa maI tyaar Aaho. yaaSaaoQa$pI ya&amaQyao yaa SarIracaahI haoma krNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho¸ AaiNa Sa@tIhIAaho Asaa malaa ivaSvaasa vaaTtao. ParMtu jaaopya-t malaa %yaa sa%yaacaa saaxaa%karnaahI¸%aaopya-t maaJyaa AMtra%myaalaa jao sa%yasao vaaTto %yaa kalpinak sa%yaalaaca maaJaaAaQaar samajauna¸ %yaacyaaca KuNaocaa idvaa k$na¸ %yaacyaa AaEayaanao maI maaJao jaIvana vyatItkrIt Aaho.

ha maaga- jarI vastáyaacyaa Qaarovar caalaNyaasaarKa Aaho¸ trI tao malaa saaoPyaatsaaopa vaaTlaa Aaho. yaa maagaa-nao jaatanaa Jaalaolyaa BayaMkr caukahI malaa xaullakSaavaaTlyaa Aahot. karNa %yaa cauka krIt AsatahI maI bacaavaUna gaolaao Aaho AaiNa maaJyaasamajautInao p`gatIhI kolaI Aaho. du$na ivaSauw sa%yaacao ¹ [-Svaracao ¹ AMQauk dSa-nahI k$laagalaao Aaho. sa%yaca kaya to AahoÂ %yaaiSavaaya yaa jagaat dusaro kahIhI naahI¸ AsaamaaJaa ivaSvaasa idvasaoMidvasa baLavat jaat Aaho. ha ivaSvaasa kSaanao vaaZt gaolaa¸ tomaaJao jaga ¹ mhNajao 'navajaIvana' [%yaaidMcao vaacak samajaUna Gao}na %yaa p`yaaogaaMmaQyao saamaIlahaotIla va maaJyaap`maaNao [-Svaracao dSa-na krtIla¸ tr to [YT Aaho. iSavaaya¸ maaJyaabaabatIt jao Sa@ya Aaho to eKaVa baalakacyaa baabatIthI Sa@ya Aaho¸ ha maaJaa ivaSvaasa]<arao<ar vaaZt Aalaa Aaho¸ AaiNa tsao vaaTNyaasa maaJyaapaSaI sabaL karNaohI Aahot.sa%yaacyaa SaaoQaacaI saaQanao ijatkI kzINa ittkIca saaopIhI Aahot. tI eKaVaAiBamaanaI [samaalaa ASa@yaSaI vaaTtIla AaiNa eKaVa inaYpap baalakalaa AgadIsaMBavanaIya vaaTtIla. sa%yaacyaa SaaoQakalaa rjaÁkNaapoxaahI tucC banaavao laagato.sava- jaga rjaÁkNaalaa icarDIt AsatoÂ prMtu sa%yaacaa pujaarI tr rja:kNasauwa %yaalaaicarDU Sakola [tka Alp banaNaar naahI¸ taopya-Mt %yaalaa inarpoxa sa%yaacao ikMicanmaa~

9

dSa-nahI dula-Ba Aaho. hI gaaoYT vaisaYT¹ivaSvaaima~aMcyaa Aa#yaanaat spYT k$nadaKivalaolaI Aaho. iK`stI va [slaamaI Qama-hI hIca gaaoYT SaabaIt krtat.

maI jaI p`krNao ilaihNaar Aaho¸ %yaat jar vaacakalaa AiBamaanaacaa Baasa Jaalaa¸tr %yaanao KuSaala samajaavao¸ kI maaJyaa SaaoQaat kahI trI nyaUna Aaho¸ AaiNa maaJaasaaxaa%kar maRgajalavat\ Aaho. maaJyaasaar#yaa AnaokaMcaa xaya Jaalaa trI ifkIr naahI¸prMtu sa%yaacaa jaya haovaao² Alpa%myaacao maap kaZNyaasaazI sa%yaacaa gaja kQaIhI AaKUD nahaovaao²

maaJao laoK kaoNaI p`maaNaBaUt maanaU nayaot¸ ASaI maaJaI [cCa Aaho ¹ ASaI maaJaIivanaMtI Aaho. %yaat dSa-ivalaolyaa p`yaaogaaMnaa dRYTaMt$p samajaUna savaa-MnaI Aapaplao p`yaaogayaqaaSai@t AaiNa yaqaamait kravao¸ evaZIca maaJaI [cCa Aaho. yaa mayaa-idt xao~amaQyaohIlaaokaMnaa maaJyaa Aa%makqaocyaa laoKaMcaa puYkL ]pyaaoga hao} Sakola Asaa malaa ivaSvaasavaaTtao. karNa kI saaMgaNyaalaayak ekhI gaaoYT maI CapivaNaar naahI. maaJyaa daoYaaMcaIjaaNaIva vaacakaMsa pirpUNa- k$na doNyaacaI malaa ]maod Aaho. malaa f@t sa%yaacao Saas~Iyap`yaaoga vaNaa-vayaacao Aahot. maI ksaa doKNaa Aaho¸ to saaMgat basaNyaacaI itLmaa~ [cCanaahI. jyaa maapanao svat:laa maaojaNyaacaI maaJaI [cCa Aaho¸ AaiNa jao maap AapNa savaa-MnaIsvat:laa laavalao paaihjao %yaap`maaNao tr maI ina:SaMkpNao mhNaona kI :

maao sama kaOna kuiTla Kla kamaI? ijana tnau idyaao taih ibasarayaao eosaao inamakhramaI ÈÈkarNa kI jyaalaa maI saMpUNa- EawapUva-k maaJyaa SvaasaaocC\vaasaacaa svaamaI samajatao¸ jyaalaamaI maaJyaa inamakacaa data maanatao¸ %yaacyaapasaUna AjaUnahI maI dUr Aaho¸ hI gaaoYT malaaxaNaaoxaNaI salato. %yaalaa karNaIBaUt Asalaolao maaJao ivakar maI pahU Saktao. prMtu %yaaMnaaAjaUnahI baahor maa~ kaZUna laavaU Sakt naahI.

prMtu tUt- evaZo puro. p`stavanaotUna p`yaaogaaMcyaa vaNa-naat iSarNao baro naahI. tokqaocyaa p`krNaaMmaQyaoca saapDola.

AaEama¸ saabarmatI maaohnadasa krmacaMd gaaMQaImaaga-SaIYa- Sau. 11¸ saMvat\ 1982

AnauËmaiNaka

p`kaSakacaI naaoMd 3p`stavanaa 4

KMD 1 laa1. janma 32. baalapNa 53. baalivavaah 74. svaaima%va 105. hayaskulaat 136. du:Kd p`saMga : 1 177. du:Kd p`saMga : 2 208. caaorI AaiNa pàyaiSca<a 239. vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI 2610. Qama-jaagaRtI 2911. ivalaayatocaI tyaarI 3312. jaatIbaahor 3713. ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI² 4014. maaJaI psaMtI 4315. 'saBya' vaoYaat 4616. forfar 5017. Annaacao p`yaaoga 5318. laajaaLUpNaa hIca maaJaI Zala 5719. Asa%ya$pI hlaahla 6120. Qaaima-k pircaya 6521. 'inaba-lako bala rama' 6822. naarayaNa homacaMd` 7023. mahap`dSa-na 7424. baîrsTr tr Jaalaao ¹¹pNa puZoÑ 7625. maaJaI ifkIr 79

11

12

KMD 2 ra1. rayacaMdBaa[- 822. saMsaarp`vaoSa 853. pihlaa maukdmaa 884. pihlaa ApGaat 925. dixaNa AaiÍkocaI tyaarI 956. naataLlaa jaa}na paocalaao 977. kahI maasalaovaa[-k AnauBava 1008. ip`Taoiryaalaa jaatanaa 1049. AaNaKI halaApoYTa 10810. ip`TaoiryaatIla pihlaa idvasa 11311. iK`stI saMbaMQa 11712. ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoK 12013. kUlaIpNaacaa AnauBava 12314. davyaacaI tyaarI 12615. Qaaima-k maMqana 12916. kao jaanao klakI 13317. raihlaao 13518. kaLyaalaa majjaava 13919. naataL [MiDyana ka^Mgaòsa 14220. baalaasauMdrma\ 14621. tIna paOMDacaa kr 14822. Qama-inarIxaNa 15123. gaRhvyavasqaa 15424. svadoSaI prt Aalaao 15725. ihMdusqaanaat 16026. rajainaYza AaiNa SauEaUYaa 16427. mauMba[-caI saBaa 16728. puNao SahrI 17029. 'lagaoca prt ifra' 172

13

KMD 3 ra1. tufanacaI pUva-icanho 1752. tUfana 1773. ksaaoTI 1814. SaaMtI 1855. baalaiSaxaNa 1886. saovaavaR<aI 1917. ba`mhcaya- ¹1 1948. ba`mhcaya- ¹2 1979. saaQaI rahaNaI 20110. baaoAr yauw 20311. nagar¹sauQaarNaa va duYkaLinaQaI 20612. doSagamana 20813. svadoSaI 21114. karkUna va 'ba^ra' 21415. mahasaBaomaQyao 21616. laa^D- kJa-nacaa drbaar 21817. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa ¹1 22018. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa ¹2 22219. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa ¹3 22520. kaSaIt 22821. mauMba[-t isqar Jaalaao 23222. Qama-saMkT 23423. prt dixaNa AaiÍkolaa 237

KMD 4 qaa1. AajavarcaI maohnat fukT gaolaI 2402. eiSayaaiTk Ka%yaacaI saulatanaigarI 2423. kDU GaaoT Pyaalaao ² 2444. vaaZtI %yaagavaR<aI 2475. Aa%mainarIxaNaacaa pirNaama 249

14

6. Saakaharaqa- bailadana 2527. maatIcao va paNyaacao p`yaaoga 2548. ek [Saara 2569. balavaanaaSaI daona hat 25910. ek puNyasmarNa AaiNa pàyaiSca<a 26111. [MgàjaaMcaa inakT pircaya 26412. [Mga`jaaMcaa sahvaasa 26713. '[MiDyana Aaoipinayana' 27014. 'kUlaI laaokoSana' mhNajao QaoDvaaDa 27215. Plaoga¹1 27516. Plaoga¹2 27717. laaokoSanacaI haoLI 28018. eka pus%akacaa ivalaxaNa prINaama 28219. ifina@sacaI sqaapnaa 28520. pihlaI ra~ 28721. paolaaknaI ]DI zaoklaI 28922. rama jyaacaa pazIraKa 29223. GaratIla forfar va baalaiSaxaNa 29524. JaUlaU baMD 29825. )dya¹maMqana 30126. sa%yaaga`hacaI ]%ptI 30427. Annaacao AaNaKI p`yaaoga 30528. Pa%naIcaI dRZta 30729. Garat sa%yaaga`h 31130. saMyamaakDoo 31431. ]pavaasa 31632. pMtaojaI 31933. pus%akI iSaxaNa 32134. Aai%mak iSaxaNa 32335. baáyaavaa[-Tacao ek`~ rahNao 32536. pàyaiSca<aadaKla ]pvaasa 327

15

37. gaaoKlyaaMcao BaoTIsa 32938. yauwat Baaga GaoNao 33139. Qamaa-cao kaoDo 33340. sa%yaaga`hacaI cauNaUk 33641. gaaoKlyaaMcaI ]darta 34042. duKNyaavar kaoNata [laaja kolaa? 34243. inaGaalaao 34444.vaiklaaMsaMbaMQaIcaI kahI smarNao 34645.zkbaajaI ? 34846. pxakar sahkarI banalao 35047. ASaIla tu$MgaapasaUna ksaa bacaavalaaÆ 352

KMD 5vaa1. pihlaa AnauBava 3552. gaaoKlyaaMbaraobar puNyaasa 3573. QamakI mhNajao? 3594. SaaMitinakotna 3625. itsaáyaa vagaa-cyaa halaApoYTa 3656. maaJaa p`ya%na 3677. kuMBa 3698. laxmaNa JaUlaa 3739. AaEamaacaI sqaapnaa 37610. ksaaoTI 37811. igarimaTcaI pwtI 38112. inaLIcaa Daga 38513. ibaharI sarLpNaa 38714. AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar 39015. KTlaa kaZUna Gaotlaa 39416. kaya-pwtI 39717. maaJao sahkarI 39918. gaàmap`vaoSa 402

1619. ]jaL baajaU 40420. majauraMSaI saMbaMQa 40521. AaEamaacao dSa-na 40822. ]pvaasa 41023. KoDa sa%yaaga`h 41324. kaMdocaaor 41525. KoDa sa%yaaga`hacaa SaovaT 41726. eo@yaacaI tLmaL 41927. irËUTBartI 42228. maR%yauSayyaa 42729. raOla^T A^@T va maaJao Qama-saMkT 43130. to Ad\Baut dRSya² 43431. tao AazvaDa² ¹ 1 43732. tao AazvaDa² ¹ 2 44233. 'ihmaalayaaevaZI caUk' 44534. 'navajaIvana' AaiNa 'yaMga [MiDyaa' 44735. pMjaabaat 45036. iKlaaftIcyaa badlyaat gaaorxaNa? 45337. AmaRtsarcaI raYT/Iya saBaa 45738. raYT/Iya saBaot p`vaoSa 46039. #aadIcaa janma 46240. car#aa saapDlaa 46441. ek s\aMvaad 46642. Asahkarcaa p`vaah 46843. naagapUrlaa 47144.pUNaa-hutI 473

piriSaYTo

1 DrbanamaQaIla hllaa 475 2 baaoAr yauqd 481 ivaYayasaucaI 485

sa%yaaca o p `ya a o g a

Aqav a a

Aa%makqaa

KMD 1 laa1. janma

gaaMQaIkuTMuba p`qama trI ikraNyaa maalaacaa vyaapar krNaaro Asaavao Asao samajato.ParMtu maaJyaa AajaaobaaMpasaUna gaolyaa tIna ipZyaa to rajyakarBaar krIt Aalao Aaho.]%tmacaMd gaaMQaI ]f- Aaota gaaMQaI dRZinaScayaI Asaavaot Asao idsato. rajyap`krNaIlaTpTImauLo %yaaMnaa paorbaMdr saaoDavao laagalao va %yaaMnaI jaunaagaDcyaa rajyaacaa AaEayaGaotlaa. %yaaMnaI nabaabasaahobaaMnaa Davyaa hatanao salaama kolaa. yaa ]GaD idsaNaayaaAivanayaacao kaoNaI karNa ivacaarlao tovha jabaaba imaLalaa¸ "]javaa hat tr paorbaMdrlaado}na cauklaao Aaho."

Aaota gaaMQaIMcaI ekamaagaUna ek daona kuTMubao JaalaI. Paihlyaacao %yaaMnaa caarmaulagao haoto AaiNa dusayaacao daona. baalapNacaI AazvaNa krta to baMQaU saava~ AsaavaotASaa thocaI klpnaahI malaa haot naahI. %yaaMpOkI pacavao krmacaMd ]f- kbaa gaaMQaI vaSaovaTcao tulasaIdasa gaaMQaI. ]Bayata baMQaUMnaI AaLIpaLInao paorbaMdrmaQyao karBaaáyaacao kamakolao. kbaa gaaMQaI ho maaJao vaDIla. PaaorbaMdrcaI idvaaNaigarI saaoDlyaanaMtr to rajasqaanaIkaoTa-t saBaasad haoto. naMtr rajakaoTlaa va kahI kaL vaakanaorlaa idvaaNa haoto vamaR%yausamayaI rajakaoTdrbaarcao poMSanar haoto.

kbaa gaaMQaIMcaIhI ekamaagaUna ek caar kuTMubao JaalaI. Paihlyaa daohaopasaUna daonamaulaI Jaalyaa. SaovaTcyaa putLIbaa[-pasaUna ek maulagaI va tIna maulagao. %yaaMtlaa savaa-tQaakTa maI.

vaDIla kuTuMbapòmaI¸ sa%yaip`ya¸ QaIT¸ ]dar pNa ragaIT Asao haoto. kahI AMSaIivaYayaasa@thI Asaavaot. %yaaMcaa SaovaTcaa ivavaah caaiLsaavyaa vaYaa-naMtr Jaalaa haota. tolaacaopasaUna dUr pLt¸ %yaamauLo Sauw nyaaya dot ASaI Aamacyaa kuTuMbaat va baahorhI baaolavaahaotI. sarkarSaI to A%yaMt rajainaYz Asat. ekda pàMtacyaa eka saahobaanaorajakaoTcyaa zakUrsaahobaaMcaa Apmaana kolaa. %yaabad\dla to %yaaMcyaaSaI BaaMDlao. saahobasaMtaplao. kbaa gaaMQaIMnaa maafI maagaNyaasa fmaa-ivalao. %yaaMnaI maafI maagaNyaacao naakarlao va%yaapayaI kahI tasa ATkothI raihlaoÂ prMtu to Dgamagalao naahIt. %yaamauLo AKorIsa%yaaMnaa saahobaanao saaoDUna doNyaacaa hukUma kolaa.

vaiDlaaMnaI d`vyasaMcaya krNyaacaa laaoBa kQaIca Qarlaa navhtaÂ %yaamauLo AamhaBaavaaMsaazI to qaaoDkIca imaLkt zovaUna gaolao.

3

4 Aa%makqaa

vaiDlaaMcao iSaxaNa kovaL AnauBavajanya haoto. jyaalaa AapNa Aaja gaujaraqaI pacavyaa[ya%tocao iSaxaNa mhNaU¸ tovaZo iSaxaNa %yaaMcao Jaalao Asaola. [ithasaBaUgaaolaacao &ana trivacaarayalaaca nakao. Asao AsaUnahI vyavahar&ana [t@yaa ]cca djaa-cao haoto kI saUxmaatsaUxma p`Snaacaa ]lagaDa krNyaat ikMvaa hjaar maaNasaaMpasaUna kama GaoNyaasa %yaaMnaa ADcaNapDt nasao. Qaaima-k iSaxaNa naahIsaarKoca. ParMtu dovaLat jaaNyaanao¸ kqaa vagaOro eokUna jaoQama-&ana AsaM#ya ihMdUMnaa sahjaI imaLt Asato¸ to %yaaMnaa haoto. ek ivaWana bàamhNaAamacyaa kuTuMbaacao ima~ haoto. %yaaMcyaa sallyaava$na SaovaTcyaa vaYaa-t %yaaMnaI gaItapaz sau$kolaa haota¸ AaiNa raoja pUjaocyaa vaoLI qaaoDobahut Slaaok to maaozyaanao pzNa krIt Asat.

Aa[- saaQvaI s~I haotI¸ ASaI maaJyaa manaavar Cap raihlaolaI Aaho. tI farBaaivak haotI. pUjaapaz kolyaaiSavaaya kQaI jaovat nasao. hvaolaItµ ina%yanaomaanao jaayacaI.malaa samajaU laagalao tovhapasaUna itnao kQaI caatumaa-sya vàtvaOklyaaKorIja irto dvaDlaolao malaasmart naahI. tI kzINaat kzINa vàt Gao[- AaiNa inaiva-GnapNao par paDI. GaotlaolaI vàtoAajaarI pDlaI trI saaoDayacaI naahI. malaa Asaa ek p`saMga smartao¸ kI itnaocaaMdàyaNavàt kolao. %yaamaQyao AajaarI pDlaI. ParMtu vàt BaMgaU idlao naahI. caatumaa-syaatekBau@t rahNao yaat tr itlaa ivaSaoYasao kahI vaaTtca nasao. evaZyaanao saMtaoYa na maanataeka caatumaa-syaat tr itnao ek idvasaaAaD jaovaNyaacaa inayama kolaa haota. laagaaopazdaonatIna ]pasa mhNajao tr itlaa kahIca naahIsao vaaTo. ek caatumaa-syaat itcao Asao vàthaoto kI saUya-naarayaNaacao dSa-na k$na naMtrca jaovaavayaacao. %yaa pavasaaLyaat AamhI maulaoZgaaMkDo DaoLo laavaUna paht raht AsaU kI kovha saUya- idsatao AaiNa Aa[- jaovato.PaavasaaLyaat puYkL vaoLa dSa-na duima-L haot Asato¸ ho savaa-Mnaa maahItca Aaho. AsaohIidvasa smartat¸ kI jyaa idvaSaI AamhI saUya- phavaa¸ "Aa[-¸ Aa[-¸ saUya- idsalaa" AsaoAaorDavao¸ AaiNa Aa[- Gaa[-Gaa[-nao yaoto tao saUyaa-nao dDI maaravaI² "%yaacao kaya maaozo? AajanaiSabaat jaovaayacao nasaola²" Asao mhNaUna tI prt vaLo AaiNa svat:cyaa kamaat dMga hao}najaa[-.

Aa[- vyavaharkuSala haotI. drbaarcyaa sava- gaaoYTI itlaa samajat.rajais~yaaMmaQyao itcyaa bauwIbad\dla bahumaana Asao. maI lahana mhNaUna kQaI kQaI Aa[- malaarajavaaDyaaMt Aaplyaabaraobar Gao}na jaa[-. %yaavaoLI "AajaIsaahobaaM" baraobar caalaNaaroik%yaok saMvaad malaa AjaUna Aazvatat.------------------------------------------------- µ gaujaraqaotIla vaOYNavaaMcyaa dovaalayaasa 'hvaolaI' mhNatat.

baalapNa 5

yaa Aa[-baapaMcyaa GarI maI saMvat\ 1925 cyaa Baad`pd vaV WadSaIcyaa idvaSaImhNajao sana 1869 cyaa Aa^@Taobarcyaa 2 tarKolaa paorbaMdr Aqavaa saudamaapurI yaoqao janmapavalaao.

baalapNa paorbaMdratca gaolao. kaozlyaaSaa SaaLot malaa Gaatlao haoto AsaoAazvato. ksaobasao kahI paZo iSaklaao. %yaavaoLI maulaaMbaraobar maI pMtaojaIMnaa maa~ iSavyaadoNyaasa iSaklaao haotao¸ evaZI AazvaNa AahoÂ dusaro kahIek Aazvat naahI. %yaava$namaI Anaumaana krtao¸ kI maaJaI bauwI maMd AsaavaI¸ AaiNa smarNaSai@t¸ AamhI paoro ekkDvao gaat AsaU %yaatlyaa kccyaa papDasaarKI AsaavaI. to carNa tr malaa idlaocapaihjaot:

ekDo ek¸ papDSaokpapD kccaao¸ maaraoµ

pihlyaa irkamyaa jaagaI maastracao naava Asaayacao. %yaalaa maI Amar k$[icCt naahI. dusaáyaa irkamyaa jaagaI idlaolaI iSavaI BarNyaacao p`yaaojana naahI.

2. baalapNapaorbaMdrhUna vaDIla rajasqaanaI kaoTa-cao saBaasad hao}na rajakaoTlaa gaolao¸ tovha maaJao

vaya saatek vaYaa-Mcao Asaavao.malaa rajakaoTcyaa gaavazI SaaLot Gaatlao. yaa SaaLotIlaidvasa malaa caaMgalao Aazvatat. pMtaojaIMcaI naavao vagaOrohI Aazvatat. PaaorbaMdrp`maaNaocayaoiqalahI AByaasaasaMbaMQaI saaMgaNyaasaarKo ivaSaoYa kahI naahI. maaJaI gaNanaa saamaanya djaa-cyaa ivaVaqyaa-Mt trI haot Asaola kI naahI yaabad\dla SaMkaca. gaavazI SaaLotUna mau#yaSaaLot va toqaUna hayaskulaat. yaoqapya-Mt paocaotao maaJyaa vayaalaa baara vaYao- hao}na gaolaI.taopya-Mt maI kQaIhI iSaxakaMSaI labaaDI kolyaacao ikMvaa kaoNaaSaI maO~I jaaoDlyaacao smartnaahI. maI AitSaya iBaDst maulagaa haotao. SaaLot maaJao kama baro kI maI bara. GaMTavaajaNyaacyaa saumaarasa paocaayacao AaiNa SaaLa baMd haotaxaNaI GarI pLayacao. 'pLayacao' haSabd [radapUva-k ilihlaa Aaho. karNa kaoNaabaraobar baaolat rahNao malaa AavaDt nasao.'kaoNaI maaJaI qa+a kolaI tr' ASaI BaItIhI vaaTo.

ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ µ maaJaa

6 Aa%makqaa

hayaskulaatIla pihlyaaca vaYaI- prIxaocyaa p`saMgaI GaDlaolaI ek gaaoYTsaaMgaNyaasaarKI Aaho. SaaLaKa%yaacao [nsapo@Tr jaa[lsa SaaLa tpasaNyaasa Aalao haoto.%yaaMnaI pihlyaa [ya%tocyaa maulaaMnaa paca Sabd ilahayalaa Gaatlao.%yaaMt ek Sabd koTla\(Kettle) haota. %yaacaI vaNa-rcanaa maI caukIcaI ilaihlaI. maastraMnaI malaa AaplyaabauTacao Taok maa$na [Saara idlaa. ParMtu maaJyaa to kaozuna laxaat yaoNaar? maastr malaasamaaorcyaa ivaVaqyaa-Mcyaa paTIkDo pahUna maaJao SauwlaoKna sauQaarNyaasa saaMgat AsatIlaÊASaI maaJaI klpnaahI hao} SaklaI naahI. maaJaI samajaUt kI AamhI ekmaokaMcao caao$napahU nayaoÊ evaZyaasaazIca maastr najar zovaIt Aahot. sava- ivaVaqyaa-Mcao pacaI Sabd baraobarAalao AaiNa maIca kaya tao Z zrlaaoÑ maaJaa 'maUK-pNaa' maastraMnaI maagaahUna malaa daKvaUnaidlaa.prMtu maaJyaa manaavar %yaa saaMgaNyaacaa kahI pirNaama Jaalaa naahI. malaa dusaáyaaivaVaqyaa-caI ka^pI kQaIca krta AalaI naahI.

Asao AsaUnahI maastraMivaYayaIcaI maaJaI ivanayavaRi<a kQaIca ZLlaI naahI. vaDIlamaMDLIcao daoYa na pahNyaacaa gauNa maaJyaamaQyao svaBaavat:ca haota. %yaaca maastraMcao [trdaoYahI maagaahUna maaJyaa Qyaanaat Aalao. trIhI %yaaMcyaaba_la malaa vaaTNaara Aadr kayamaraihlaa. vaiDlaaMcyaa Aa&ocao palana krayacao¸ evaZo malaa maahIt haoto. to saaMgatIla tokravaoÂ %yaaMcyaa kR%yaaMcyaa gauNadaoYaaMcyaa inavaaDyaat AapNa pDU nayao.

yaaca saumaarasa dusaro daona p`saMga GaDlao¸ to kQaIhI maaJyaa smarNaatUna gaolaolaonaahIt. malaa saamaanyapNao SaaLocyaa pustkaMplaIkDo kahIhI vaacaNyaacaa naad nasao. QaDokolao paihjaotÂ baaolalaolao sahna vhavayaacao naahI¸ maastraMnaa fsavaavayaacao naahI¸ mhNaUna QaDovaacaIt Asao. prMtu manaatUna kMTaLa. %yaamauLo QaDo puYkLda kccao raht. maga [trvaacana saucaNaar kaozUna? prMtu vaiDlaaMnaI ivakt AaNalaolao ek pustk maaJyaa najarotBarlao. to 'EavaNaiptRBai@t' naaTk. to vaacaNyaacaI malaa [cCa JaalaI. to maIAitSaya AavaDInao vaacalao. %yaaca saumaarasa kacaotUna ica~o daKivaNaarohI daraodar ihMDt.%yaaMcyaapasaUna EavaNa Aaplyaa Aa[-baapaMnaa kavaDIt basavaUna yaa~a krNyaasa Gao}na jaatAaho¸ Asao ica~ maI paihlao. daonhI gaaoYTIMcaa maaJyaa manaavar KUp pirNaama Jaalaa. "malaapNa EavaNaasaarKo vhavayaacao " Asao manaat yao[-. EavaNaacyaa maR%yausamayaIcaa %yaacyaamaataip%yaaMcaa ivalaap AjaUna Aazvatao. tI gaaoD caala maI baajaavarhI basaivalaI. baajaaiSakNyaacaI haOsa haotI¸ va vaiDlaaMnaI ek baajaahI Gao}na idlaa haota.

baalaivavaah 7

yaaca saumaarasa kaoNaI naaTkmaMDLI AalaI haotI. itcao naaTk pahNyaacaI prvaanagaIimaLalaI. hirScaMdàcao Aa#yaana haoto. to naaTk pahNyaacaa malaa kMTaLa ksaa tao vaaTocanaa. to puna: puna: pahNyaacaI [cCa hao[-. vaarMvaar pahayalaa kaoNa jaa} doNaar? prMtumanaatlyaa manaat maI to naaTk SaokDao vaoLa rMgaivalao Asaola² hirScaMdàcaI svaPnao pDt."savaa-MnaIca hirScaMdàsaarKo sa%yavaadI ka hao} nayao?" haca ivacaar GaaoLo. hirScaMdàvarAalyaa tsalyaa ivap<aI BaaogaUna sa%yaacao palana kravao hoca Kro sa%ya. naaTkat vaiNa-laolyaahao%yaa tSaaca ivap<aI hirScaMdàvar yao}na pDlyaa Asalyaa paihjaot¸ Asaoca maI trIsamajat haotao. hirScaMdàcao du:K pahUna¸ %yaacao smarNa k$na maI KUp rDlaao Aaho. AajamaaJyaa bauwIlaa samajat Aaho¸ kI hirScaMd` hI kaoNaI eoithaisak vya@tI nasaavaI. prMtumaaJyaa mana:saRYTIt hirScaMd` AaiNa EavaNa AajahI ijavaMt Aahot. Aajasauwa maI tInaaTko vaacalaI¸ tr AajahI malaa AEaU yaotIla Asao vaaTto.

3. baalaivavaah

ho p`krNa malaa ilahavao laagaU nayao ASaI maaJaI [cCa Aaho. prMtu yaa kqaomaQyao malaaASaa táhocao iktItrI kDU GaaoT Pyaavao laagaNaar Aahot. svat:laa 'sa%yaacaa pujaarI'mhNavaUna GaoNaaáyaa malaa dusara maaga-ca naahI.

tora vaYaa-caa Asatanaa maaJaa ivavaah Jaalaa¸ hI gaaoYT ilaihtanaa malaa du:Khaoto. Aaja maaJyaasamaaor baaratora vaYaa-McaI maulao Aahot. %yaaMcyaakDo pahtao AaiNamaaJyaa ivavaahacao smarNa krtao¸ tovha malaa svat:ba_la kIMva vaaTU laagatoÂ AaiNa maaJyaavarAaoZvalaolyaa p`saMgaatUna bacaavalyaaba_la yaa maulaaMnaa Qanyavaad doNyaacaI [cCa haoto. toravaYaa-cyaa vayaat Jaalaolyaa maaJyaa ivavaahacyaa samaqa-napr Asaa ekhI naOitk yaui@tvaadmalaa saucaU Sakt naahI.

maI 'sagaa[-'µ ivaYayaI ilaihtao ASaI vaacakanao samajaUt k$na Gao} nayao.kazovaaDat ivavaah mhNajao lagna¸ 'sagaa[-' navho. 'sagaa[-' mhNajao maulaamaulaIcaolagna laavaNyaasaMbaMQaI var¹vaQaUcyaa Aa[-¹baapaMmaQyao Jaalaolaa krar. 'sagaa[-' maaoDUSakto. sagaa[- JaalaI AaiNa var mayat Jaalaa¸ tr knyaa ivaQavaa haot naahI. sagaa[-

µgaaMQaIjaI kazovaaDcao. gaujaraqaot 'ivavaah' mhNajao vaa=\inaScaya ikMvaa var]lloiKlaolaI 'sagaa[-'.

8 Aa%makqaa

maQyao var va knyaa yaaMcaa kahI saMbaMQa yaot naahI. daoGaaMnaa %yaacaI gaMQavaata-hI nasato.maaJaI ekamaagaUna ek tInada sagaa[- JaalaI. tI kovha va kSaI JaalaI¸ yaacaI malaagaMQavaata-hI naahI. daona knyaa ekamaagaUna ek maR%yau pavalyaa¸ Asao malaa kaoNaI saaMigatlao.%yaava$na malaa maahIt¸ kI maaJyaa tIna sagaayaa Jaalyaa hao%yaa. itsarI sagaa[- saatekvaYaa-cyaa vayaalaa JaalaolaI AsaavaI Asao kahIsao smarto. ParMtu sagaa[- JaalaI %yaavaoLI malaakahI saaMigatlao Asalyaacao maahIt naahI. ivavaahamaQyao var va knyaa daohaoMcaI ja$r pDto.ivavaahamaQyao ivaQaI krayacaa Asatao. maI ilahIt Aaho to yaa ivavaahasaMbaMQaI. ivavaahacaomalaa pUNa- smarNa Aaho.

AamhI tIna Baa} haotao¸ ho vaacakaMnaa maahItca Aaho. %yaapOkI vaDIla Baavaacaolagna hao}na cauklao haoto. maQalao baMQaU maaJyaapoxaa daona tIna vaYaa-MnaI maaozo haoto. %yaaMcaa¸maaJaa caulat Baa} kdaicat maaJyaahUna vaYaa-Baáyaanao maaoza Asaola %yaacaa va maaJaa¸ Asao tInaivavaah ek~ krNyaacaa vaDIla maMDLIMnaI baot kolaa. yaat Aamacyaa klyaaNaacaa p`Snanavhta. [cCoba_lacaa tr %yaahUnahI navhta. yaat f@t vaiDlaaMcyaa saaoyaIcaa AaiNaKcaa-caa p`Sna haota.

ihMdusamaajaamaQyao ivavaah ASaI tSaI gaaoYT naahI. varvaQaUcao Aa[-baaplagnaapayaI sava-sva GaalavaUna basatat¸ pOsao ]QaLtat AaiNa kaLacaa Apvyaya krtat.Aagaa} ik%yaok maihnyaaMpasaUna tyaarI sau$ haoto. kpDo tyaar haotat¸ daiganao GaDvaayacaoAsatat¸ gaavaBaaojanaacao AMdaja caalatat¸ BaaojanaasaazI inarinaraLI p@vaannao krNyaacyaaSaya-tI sau$ haotat. gaLa Asaao ikMvaa nasaao¸ baayaka Gasao basaotao gaaNaI gaatat¸ AajaarIpNa pDtat² SaojaaáyaaMcyaa SaaMttocaa BaMga krtat. p`saMga yao[-la tovha %yaaMnaa svat:laahIAsaoca sava- krayacao Asato¸ mhNaUna ibacaaro SaojaarIhI gaaoMgaaT¸ KrkTo AaiNa [tr GaaNamaukaTyaanao sahna krtat²

"evaZa gaaoMQaL tIna vaoLa krNyaapoxaa ekaca vaoLI ]rkUna Gaotlaa tr iktIcaaMgalao? lagna qaaoD@yaa Kcaa-t AaiNa qaaTanao hao[-la" karNa kI tIna lagnao ek~krayacaI¸ tr d`vya maubalakpNao Kca- krNyaasa hrkt naahI. vaDIla va caulato vaRwhaoto. AamhI %yaaMcao savaa-t QaakTo maulagao. tovha Aamacyaa lagnaaMcaa saaohLa DaoLyaadoKtvhavaa ASaIhI [cCa AsaayacaIca. yaa va ASaa táhocyaa ivacaaraMnaI ho itnhI ivavaah ek~krNyaacaa inaScaya Jaalaa AaiNa maI var saaMigatlyaap`maaNao %yaaMcaI tyaarI AaiNa saamagaÌik%yaok maihnyaaMpasaUna caalaU haotI.

Aamha BaavaaMnaa tyaarI caalalaolaI pahUnaca samajalao¸ kI lagnao vhayacaIAahot. %yaavaoLI maaJyaa manaat caaMgalao caaMgalao kpDo vaaprayalaa imaLtIla¸

baalaivavaah 9

vaajaM~I vaajatIla¸ varat inaGaola¸ saugàasa Baaojanao imaLtIla¸ eka navyaa maulaIbaraobar KoLkrayalaa imaLtIla vagaOro haOsaoplaIkDo dusaro kahI Asalyaacao smart naahI. ivaYayavaasanaamaagaahUna ]d\BavalaI. tI kSaI ]d\BavalaI %yaacao vaNa-na maI k$ Sakona. prMtu vaacakaMnaItSaI ija&asaa zovaU nayao. maI maaJyaa lajjaovar JaakNa GaalaU [icCtao. kahI gaaoYTI jyaasaaMgaNyaasaar#yaa Aahot %yaa puZo yaotIla. ParMtu ho ilaihNyaat maI jaao maQyaibaMdU najarosamaaorzoivalaa Aaho¸ %yaacaa AaiNa hyaa baabatItIla baarIk saarIk gaaoYTIcaa far qaaoDa saMbaMQaAaho.

Aamha daoGaa BaavaaMnaa rajakaoThUna paorbaMdrlaa naolao. toqao hLd laavaNyaacaovagaOro ivaQaI Jaalao. to sava- manaaorMjak Asalao trI saaoDUna doNaoca yaaogya.

vaDIla idvaaNa Jaalao trI naaokrca. iSavaaya rajaacyaa majaI-tlao¸ %yaamauLoivaSaoYaca praQaIna. zakUrsaahoba SaovaTlyaa GaTkopya-Mt jaa} dot naa. SaovaTI jaa} idlaotovha mau_ama TPPyaaMcaI vyavasqaa kolaI¸ AaiNa daonaca idvasa Agaaodr pazivalao. pNaivaiQaGaiTt inaraLoca haoto. rajakaoThUna paorbaMdr 60 kaosa Aaho. gaaDIrs%yaanao pacaidvasaaMcaI vaaT haotI. vaDIla tIna idvasaaMt Aalao. SaovaTcyaa majalaIt TaMgaa ]laTlaa.vaiDlaaMnaa jabar duKapt JaalaI. hatavar p+I¸ pazIvar p+I. ivavaahatUna %yaaMcaa AaiNaAamacaa AQaa- AanaMd maavaLlaa. pNa ivavaah tr Jaalaoca. ilaihlaolao mauhUt- kahI TLNaarAahot? maI tr ivavaahacyaa baala]%saahat vaiDlaaMcao du:K ivasa$na gaolaao.

iptRBa@t Kraca¸ pNa ivaYayaBa@thI ittkaca naa? yaoqao ivaYayaacaa Aqa-ekaca [Mid`yaacaa ivaYaya navho¸ tr Baaogamaa~. maataiptraMcyaa Ba@tIsaazI sava- sauKaMcaa%yaaga kolaa paihjao¸ ho &ana puZo yaavayaacao haoto. Asao AsaUnahI jaNaU kaya malaa yaaBaaogaocCocao pàyaiSca<a BaaogaNaoca ja$r haoto. mhNaUna maaJyaa AayauYyaat Asaa ekvaoDavaakDa p`saMga GaDlaa¸ kI jaao malaa AVappya-Mt salat Aaho. jaovha jaovhainaYkulaanaMdacao.

"%yaaga na Tko ro vaOragya ivanaa¸ krIe kaoiT ]paya jaI"ho gaIt maI gaatao ikMvaa eoktao¸ %yaa %yaa vaoLI ha da$Na AaiNa kTU p`saMga malaa AazvataoAaiNa Sarma AaNatao.

vaiDlaaMnaI ]sanao Avasaana AaNaUna caohra p`fulla zovalaa AaiNa SaarIirkvaodnaa haot AsatahI lagnaat pirpUNa- Baaga Gaotlaa. vaDIla kaoNa%yaa p`saMgaIkaozo basalao haoto. vagaOro sava- jasaocyaa tsao malaa AjaUna Aazvato. baalaivavaahacaaivacaar krtanaa vaiDlaaMcyaa kR%yaacaI jaI TIka maI Aaja kolaI Aaho¸ tI kahI maaJyaa

10. Aa%makqaa

manaanao %yaavaoLI qaaoDIca kolaI haotI? %yaavaoLI sava- kahI yaqaayaaogya AaiNa manaajaaogatovaaTt haoto. lagnaacaI AavaD haotI. AaiNa vaDIla krtat to sava- baraobarca Aaho AsaovaaTt haoto. %yaamauLo %yaavaoLcaI smarNao tajaI Aahot.

baaohlyaavar basalaao¸ saPtpdI kolaI¸ iSara Kallaa¸ Gaasa idlao AaiNa pitp%naItovhapasaUnaca ek~ rahU laagalaao. tI pihlaI ra~² daona inadao-Ya baalakaMnaI AjaaNatasaMsaarat p`vaoSa kolaa² maI pihlyaa ra~I ksao vaagaavao %yaacaI vaOnaInao iSakvaNa idlaI haotI¸Qama-p%naIlaa kaoNaI iSakvaNa idlaI haotI¸ to ivacaa$na Gaotlyaacao malaa smart naahI.AjaUnahI ivacaarta yao[-la¸ prMtu ivacaarNyaacaI lavalaoSa [cCa haot naahI. vaacakaMnaa evaZosaaMgaU Saktao¸ kI AamhI daoGaohI ekmaokaMnaa BaIt haotao ASaI AMQaUk AazvaNa Aaho.ekmaokaMcaI laaja tr vaaTt haotI. kaya baaolaavao¸ ksao baaolaavao¸ ho malaa kaya kLo?imaLalaolyaa iSakvaNaIcaa trI kaya ]pyaaoga? pNa yaa gaaoYTI kaya iSakvaavyaa laagatat?jaoqao saMskarca balavaana Asatat¸ toqao iSakvaNa hI vyaqa- baDbaD hao}na basato. hLUhLUekmaokaMnaa AaoLKU laagalaao. baaolaUcaalaU laagalaao. AamhI daoGaM saar#yaa vayaacaI Aahaot.pNa maI maa~ svaaima%va gaajavaayalaa sau$vaat kolaIÑ

4. svaaima%va

lagna Jaalao %yaa idvasaaMmaQyao inabaMQaacyaa lahana lahana caaopDyaa¸ pOSaapOSaacyaakI pOpOcyaa Aazvat naahI¸ inaGat Asat. %yaaMmaQyao pitp%naIpòma¸ kaTksar¸baalaivavaahvagaOro ivaYayaaMcaI cacaa- kolaolaI Asao. yaaMpOkI eKada inabaMQa maaJyaa hatI pDo¸ va maI taovaacaIt Asao. hI tr savaya haotIca¸ kI vaacalaolao psaMt pDlao naahI tr ivasa$na jaavao¸AaiNa psaMt pDlao tr %yaacaa Amala kravaa. ekp%naIvàt paLNao ha ptIcaa Qama- AahoAsao vaacalao¸ to )dyaat GaaoLt raihlao. sa%yaacaI AavaD haotIca. Aqaa-t p%naIcaIp`tarNaa krayacaI naahIca. %yaava$na Anya s~ISaI saMbaMQa zovaayacaa naahI¸ hohI laxaatAalaoca haoto. lahana vayaat ekp%naIvàtacaa BaMga haoNyaacaa saMBava kmaIca.

ParMtu yaa sauivacaaraMcaa ek ivapirt pirNaama GaDlaa. "maI jarekp%naIvàt paLayacao¸ tr p%naInao ekpitvàt paLlao paihjao¸" yaa ivacaaranao maIsaMSayaI ptI banalaao. "paLavao" va$na "paLvaavao" yaa ivacaaravar maI Aalaao.AaiNa jar paLvaayacao¸ tr malaa najar zovalaI paihjao. malaa kahI p%naIcyaa piva~to

svaaima%va 11

ba_la SaMka GaoNyaacao karNa navhto. prMtu AsaUyaa hI karNa qaaoDIca SaaoQaIt basaNaar?maaJaI p%naI kaozo jaatoÊ ho malaa naohmaI maahIt Jaalaoca paihjaoÂ mhNaUna itnao maaJyaaprvaanagaIvaacaUna kaoozohI jaata kamaa nayao. yaa gaaoYTImauLo AamacyaamaQyao du:Kdayakbaobanaava hao} laagalao.prvaanagaIiSavaaya kaozohI jaayacao naahI¸ hI ek p`karcaI kOdcaJaalaI. prMtu kstUrbaa[- hI ASaa p`karcaI kOd sahna krNaarI s~I navhtI. manaalaayao[-la tovha KuSaala malaa ivacaarlyaaiSavaaya tI jaa[-. maI jasajasaa daba GaalaI tsatSaI tIAiQakca maaokLIk Gao[-¸ AaiNa tsatsaa maI AiQakca icaDt Asao. ASaa táhonao AamhabaalakaMmaQyao Abaaolaa varcaovar ]d\BavaU laagalaa. kstUrbaa[-nao jaI maaokLIk GaotlaI¸ tI maIinadao-Ya samajatao. ijacyaa manaalaa papacaa spSa-hI naahI¸ ASaI baailaka dovadSa-naalaajaayacao ikMvaa kaoNaalaa BaoTayalaa jaayacao¸ Asalyaa gaaoYTIMvar inayaM~Na ka mhNaUna sahnakrIla? maI jar itcyaavar dDpNa GaalaNaar tr itnao maaJyaavar ka GaalaU nayao? pNaho Aata saucato. %yaakaLI tr malaa maaJao svaaima%va Saaibat krayacao haotoÑ

prMtu Aamacyaa yaa gaRhsaMsaarat maaQauya- mauLIca navhto¸ Asao vaacakanao samajaUnayao. maaJyaa vaË`tocyaa mauLaSaI pòma haoto. maaJyaa manaatUna maaJyaa p%naIlaa AadSa- s~Ibanavaayacao haoto. itnao inaYpap vhavao¸ inaYpap rhavao¸ maI iSaktao to iSakavao¸ AaiNaAamacaI ]BayataMcaI ektanata vhavaI¸ ASaIca maaJaI Baavanaa haotI.

ksturbaa[-Mcyaa manaat hI Baavanaa Asalyaacao malaa maaiht naahI. tI inarxarhaotI. svaBaavaanao sarL¸ svatM~¸ maohnatI AaiNa maaJyaaSaI trI imatBaaYaNa krNaarIhaotI. AapNahI iSaklaolao caaMgalao¸ ASaI itcaI [cCa maI maaJyaa baalapNaat kQaIhIAnauBavalaolaI naahI. %yaava$na malaa vaaTto kI maaJaI Baavanaa ekpxaIya haotI. maaJaoivaYayasauK eka s~Ivarca saazivalaolao haoto. AaiNa %yaa sauKacyaa pìtQvanaIcaI maI ApoxaakrIt haotao. ektfI- ka hao[-naa¸ pNa jaoqao pòmaacao Aist%va Aaho toqao sava-svaIca du:KAsaNao ASa@ya Aaho.

malaa saaMigatlao paihjao kI maaJyaa p%naIcyaa baabatIt maI ivaYayaasa@t haotao.SaaLothI itcao ivacaar yaot. ra~ kovha pDto AaiNa AamacaI BaoT kovha haoto¸haca ivacaar saarKa caalao. ivayaaoga Asa*ya vaaTo. maaJyaa irkamyaa baDbaDInao maIitlaa JaaopU dot nasao. yaa Aasa@tIbaraobar jar maaJyaat kt-vyaprayaNata nasatI¸ tr maIvyaaiQagàst hao}na maR%yauvaSa Jaalaao Asatao¸ Aqavaa yaa jagaat Baar banaUnaraihlaao Asatao¸ Asao malaa vaaTto. sakaL JaalaI kI ina%yakmao-- kolaIca paihjaot¸

12 Aa%makqaa

kaoNaalaa fsaivata kamaa nayao ASaa táhocyaa maaJyaa ivacaaramauLo maI puYkL saMkTatUnabacaavalaao Aaho.

var ilaihlaoca Aaho kI kstUrbaa[- inarxar haotI. itlaa iSakivaNyaacaI malaafar haOsa haotI. prMtu maaJaI ivaYayavaasanaa malaa iSakvaU doNaar kaozUna? ek tr malaasa@tInao iSakvaavao laagaNaar. tohI ra~I ekaMtatca jauLNaar. vaiDlaaMdoKt p%naIkDonausato pahtahI kamaa nayao. baaolaayacao tr naavaca nakao. kazovaaDat %yaavaoLI baur#yaacaaina$pyaaogaI va ADaNaI irvaaja Amalaat haota. AajahI baáyaaca AMSaI tao caalaU Aaho.%yaamauLo iSakivaNyaacaI saMQaIhI malaa pìtkUla. %yaamauLo iSakivaNyaacao jaovaZo p`ya%na maIta$Nyaat kolao tovaZo sava- vyaqa- gaolao ho malaa kbaUla kolao paihjao. jaovha maI ivaYayaacyaainadòtUna jaagaa Jaalaao tovha tr maI saava-jainak jaIvanaamaQyao gaurfTlaolaa haotao. %yaamauLovaoL dota yaoNyaasaarKI maaJaI isqatI raihlaI navhtI. iSaxakaMmaaf-t iSakivaNyaacao maaJaop`ya%nahI inaYfL Jaalao. %yaamauLo Aaja kstUrbaa[-McaI isqatI tI jaomatoma p~ ilahU SakolaAaiNa saamaanya gaujaraqaI samajaU Sakola [tpt Aaho. maaJao pòma ivaYayadUiYat nasato trAaja tI ivaduYaI s~I AsatI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. itcaa iSakNyaacaa kMTaLa maIijaMkU Saklaao Asatao. Sauw pòmaalaa kahI ASa@ya naahI ¸ ho malaa maaiht Aaho.

Asaa táhonao svas~IivaYayaI Aasa@t AsaUnahI %yaamaanaanao maI bacaavalaao ksaa%yaacao ek karNa var daKivalaoca Aaho. dusaro ek karNa namaUd krNyaasaarKo Aaho.SaokDao AnauBavaaMva$na maI ho saar kaZlao Aaho kI jyaacaI inaYza KrI Aaho %yaalaa p`BaUcatartao. ihMdusamaajaat baalaivavaahcaa GaatkI irvaaja Aaho. %yaabaraobarca %yaatUna qaaoDImaaokLIk imaLavaI ASaIhI pwtI zovalaolaI Aaho. baalapitp%naIMnaa %yaaMcao Aa[-baapfar kaL ek~ rahU dot naahIt. baalap%naIcaa AQyaa-hUna AiQak kaL itcyaa maahorIjaatao. AamacyaahI baabatIt tsaoca Jaalao. mhNajao 13 to 19 vaYaa-cyaa drmyaana AamacaomaQaUnamaQaUna imaLUna tIna vaYaa-MhUna jaast vaoL ek~ rahNao Jaalao nasaavao. saatAaz maihnaohaotat tao Aa[-baapakDUna maaGaarI yao[-ca. %yaavaoLI to far du:sah vaaTt Asao. prMtu%yaamauLoca AamhI daoGaohI bacaavalaao. PauZo 18 vaYaa-cyaa vayaat maI ivalaayatolaa gaolaao %yaamauLoAnaukUla AaiNa dIGa- maudtIcaa ivayaaoga Aalaa. ivalaayatohUna Aalyaavar ek~ ASaIsahaek maihnaoca raihlaI AsaU. karNa malaa rajakaoTmauMba[- drmyaana yaayacao jaayacaoAsao. itt@yaatca puna: dixaNa Aaif`kocao baaolaavaNao Aalao. evaZyaa AvaQaIt maI naITjaagaRthI Jaalao haotao.

5. hayaskulaat

ivavaah Jaalaa tovha maI hayaskulaat iSakt haotao¸ ho maI pUvaI- ilaihlaoca Aaho.%yaavaoLI AamhI itnhI Baa} ekaca SaaLot iSakt AsaU. vaDIla baMQaU varIla [ya%tot haotoAaiNa jyaa baMQaUMcyaa lagnaabaraobar maaJao lagna Jaalao to ek vaYa- puZo haoto. ivavaahacaapirNaama Asaa Jaalaa kI Aamha daoGaa BaavaaMcao ek ek vaYa- fukT gaolao. maaJyaa baMQaUMcyaabaabatIt tr yaahUnahI vaa[-T pirNaama GaDlaa. ivavaahanaMtr to SaaLot rahUca SaklaonaahIt. Asalaa AinaYT pirNaama iktI t$NaaMvar GaDt Asaola dova jaaNao² ivaVaByaasaAaiNa ivavaah hI daonhI ek~ ihMdusamaajaamaQyaoca AaZLtIla.

maaJaa AByaasa caalaU raihlaa. hayaskulaat maaJaI gaNanaa Z ivaVaqyaa-t haotnasao. iSaxakaMcaI majaI- tr maI naohmaIca saMpaidt Asao. p`%yaok vaYaI- Aa[-baapaMnaaivaVaqyaa-Mcaa AByaasa va vat-na yaasaMbaMQaI p`maaNap~o pazivalaI jaat. %yaamaQyao kQaIhI maaJaaAByaasa ikMvaa vat-na Kraba Asalyaaba_la TIka navhtI. dusaáyaa [ya<aooonaMtr baixasaohIimaLivalaI¸ va pacavyaa¹sahavyaa [ya<aot AnauËmao caar va dha $pyaaMcaI iSaYyavaR<aIhIimaLivalaI. tI imaLivaNyaat maaJyaa huSaarIpoxaa dOvaacaaca Baaga ivaSaoYa haota. hIiSaYyavaR<aI sava- ivaVaqyaa-MsaazI navhtIÂ tr jao saaorzpàMtatlao ivaVaqaI- AsatIla¸ %yaaMtpihlaa yaoNaaáyaalaa haotI. caaLIsapnnaasa ivaVaqyaa-Mcyaa vagaa-t %yaa idvasaaMtsaaorzpàMtacao ivaVaqaI- iktIsao AsaNaar?

malaa svat:laa Asao smarto kI malaa maaJyaa huSaarIba_la AiBamaanamauLIca navhta. baixasa ikMvaa iSaYyavaR<aI imaLalaI tr malaa AaScaya- vaaTt Asao.prMtu maaJyaa vat-naalaa maI far japt Asao. vat-naat ]NaIva inaGaalaI tr malaa rDoyao[-. iSaxakaMnaa malaa baaolaavao laagaola ASaa táhocao maaJyaa hatUna kahIhI GaDNaoikMvaa iSaxakaMnaa tsao vaaTNao hI gaaoYT malaa Asa( haot Asao. ek vaoL maarKavaa laagalaa Asao malaa smarto. maaracao du:K navhto. prMtu maI iSaxaolaa pa~ Jaalaaoyaacao mahadu:K vaaTlao maI KUp rDlaao. ha p`saMga pihlyaa ikMvaa dusaáyaa [ya<aootIlaAaho. dusara p`saMga saatvyaa [ya<aotIla Aaho. %yaavaoLI daorabajaI edlajaIigamaI hoDmaastr haoto. to ivaVaqaI-ip`ya haoto. karNa¸ to inayama paLIt¸ pwtSaIrkama krIt¸ krvaIt va iSakivathI caaMgalao. %yaaMnaI varcyaa [ya<aaMcyaaivaVaqyaa-Msa ksart va iËkoT hI AavaSyak kolaI haotI. malaa %yaaMcaa kMTaLa. Baaga

13

14 Aa%makqaa

pDNyaapUvaI- maI kQaI ksart¸ iËkoT ikMvaa fuTbaa^lamaQyao gaolaaoca navhtao. maaJaa iBaDstsvaBaava hohI na jaaNyaacao ek karNa haoto. Aata malaa idsato¸ kI ha kMTaLa caukIcaahaota. ksartIcaa iSaxaNaaSaI saMbaMQa naahI¸ ASaI caukIcaI samajaUt maaJaI %yaavaoLI haotI.maagaUna maI samajalaao¸ kI vyaayaamaalaa mhNajao SaarIirk iSaxaNaalaa maanaisak iSaxaNaacyaabaraobarIcao sqaana ivaVaja-naat Asalao paihjao.

trIhI ksartIt na gaolyaamauLo maaJao nauksaana Jaalaolao naahI¸ hohI malaa namaUdkolao paihjao. %yaacao karNa Asao¸ kI pustkat maaokLI hvaa Kayalaa jaaNyaacaI iSafarsavaacalaI¸ tI malaa AavaDlaI haotI¸ AaiNa %yaamauLo hayaskUlacyaa varcyaa [ya<aaMpasaUnacaifrayalaa jaaNyaacaI malaa savaya jaDlaI haotI. tI SaovaTpya-Mt raihlaI. ifrNao hahIvyaayaama Aahoca. %yaamauLo maaJao SarIr kahI AMSaI ksalaolao banalao.

kMTaLyaacao dusaro karNa vaiDlaaMcaI saovaa krNyaacaI tIvà [cCa ho haoto.SaaLa baMd JaalaI kI lagaoca GarI jaa}na saovaa¹caakrIlaa laagat Asao. jaovha ksartAavaSyak JaalaI¸ tovha yaa saovaomaQyao ivaGna Aalao. vaiDlaaMcaI saovaa krNyaasaazIksartIcaI maafI imaLalaI paihjao ASaI ivanaMtI kolaI. prMtu igamaIsaahoba ksalaI maafIdotat? eka SainavaarI sakaLcaI SaaLa haotI. saMQyaakaLI caar vaajata ksartIlaajaayacao haoto. maaJyaapaSaI GaDyaaL navhto. AakaSaat Zga AsalyaamauLo vaoLocaI ]majapDonaa. ZgaaMmauLo maI fsalaao. ksartIlaa jaatao tao sava- inaGaUnahI gaolao haoto. dusaáyaaidvaSaI igamaIsaahobaaMnaI hjaorI tpasalaI. tIt maI gaOrhjar inaGaalaao. malaa karNaivacaarlao. maI jao haoto to saaMigatlao. %yaaMnaI to Kro maanalao naahI AaiNa malaa ek kI daonaAaNao ³iktI to baraobar Aazvat naahI´ dMD Jaalaa. maI KaoTa zrlaao. malaa AitSayadu:K Jaalao. "maI KaoTa naahI" ho ksao isaw k$? kahI ]paya saucaonaa. manaatlyaamanaat fuNafuNat raihlaao¸ rDlaao. zrvalao kI sa%ya baaolaNaaáyaanao va sa%ya AacarNaaáyaanaogaafIlahI rahta kamaa nayao. ASaa táhocaI gaflat maaJyaa iSaxaNaacyaa maudtIt hIpihlaI va SaovaTcaIca haoya. malaa pusaT AazvaNa Aaho¸ kI AKorIlaa maI tao dMD maafkrvaU Saklaao.

ksartItUna maaokLIk tr imaLivalaIca. SaaLocyaa vaoLonaMtr svat:cyaasaovaosaazI Aaplyaalaa maaJaI ja$r Asato,,¸ Asao vaiDlaaMcao p~ hoDmaastraMnaa AsalyaamauLomaaokLIk imaLalaI.

vyaayaamaaeovajaI ifrayacao zovalao,¸ %yaamauLo SarIralaa vyaayaama na doNyaacyaacaukIba_la malaa kdaicat iSaxaa BaaogaavaI laagalaI naahIÂ prMtu dusaáyaa eka caukIcaI

hayaskulaat 15

iSaxaa maI Aajapya-t BaaogaIt Aaho. iSaxaNaamaQyao hstaxar caaMgalao ilaihNyaacaI jaÉrnaahI¸ Asaa caukIcaa samaja maaJyaamaQyao kaozUna Aalaa to maahIt naahIÂ prMtu tao qaoTivalaayatolaa jaa[-pya-t raihlaa. maagaahUna AaiNa mau#yatÁ dixaNa AaiÍkomaQyao toqaIlavaiklaaMcaI va AaiÍkot janmalaolyaa navayauvakaMcaI maao%yaasaar#aI hstaxaro paihlaI¸ tovha maISarmalaao va pstavalaao. maaJyaa Qyaanaat Aalao¸ kI Kraba Axar hI AQa-vaT iSaxaNaacaIinaSaaNaI samajalaI paihjao. maI maagaUna maaJao Axar sauQaarNyaacaa KUp p`ya%na kolaa¸ prMtup@@yaa maD@yaacao kaz vaLNaar qaaoDoca? baalavayaamaQyao jyaacaI maI hoLsaaMD kolaI¸ to maIAajapya-Mt k$ Saklaao naahI. dr ek navayauvak va navayauvatI yaaMnaI maaJyaa]dahrNaava$na saavaQa vhavao AaiNa Qyaanaat Qaravao kI caaMgalao Axar ho ivaVocao AavaSyakAMga Aaho. caaMgalao Axar iSakNyaasaazI ro#aaklaa AavaSyak Aaho. maaJao tr Asao matbanalao Aaho kI maulaaMnaa ro#aaklaa Agaaodr iSakvaavaI. jyaap`maaNao pxaI¸ vastU vagaOro pahUnabaalak %yaaMcao smarNa zovaUna sahjaI AaoLKU Sakto¸ %yaap`maaNaoca Axaro p`qama AaoLKNyaasaiSakavao. va roKaklaa iSakUna ica~o vagaOro kaZNyaasa iSaklyaanaMtr Axaro kaZNyaasaiSaklao¸ tr %yaacao Axar Caplaolyaa Axarap`maaNao yao[-la.

yaa kaLacyaa ivaVaByaasaasaMbaMQaI AaNaKI daona AazvaNaI namaUd krNyaasaar#yaaAahot. ivavaahamauLo ek vaYa- fukT gaolao to Ba$na kaZNyaacaa dusaáyaa [ya<aot maastraMnaImaaJyaakDUna baot krivalaa. maohnatI ivaVaqyaa-laa tsao krNyaacaI prvaanagaI %yaavaoLI trIimaLt Asao. mhNaUna maI itsaáyaa [ya<aot saha maihnao basalaao¸ va ]nhaLyaacyaa sauTIpUvaI-cyaaprIxaonaMtr malaa caaOqaIt Gaatlao. yaoqapasaUna kahI iSaxaNa [Mga`jaItUna hao} laagato. malaakahI samajaoca naa. BaUimatI sauwa caaOqyaa [ya<aot sau$ haoto. maI tIt maagao pDlaaohaotaoca. iSavaaya tI mauLIca samajaonaa. BaUimatIcao iSaxak samajaavaUna doNyaat huSaar haoto.prMtu maaJao kahI bastanaca basaonaa. maI Anaok vaoLa inaraSa haot Asao. ik%yaok vaoLaAsaohI vaaTo¸ kI daona [ya<aa saaoDUna do}na prt itsaáyaa [ya<aocaa maaga- Qaravaa. prMtu tsaokolyaasa maaJaI AbaÙ jaa[-la va maI JaTUna AByaasa krIna yaa ivaSvaasaavar jyaa iSaxakaMnaImalaa var caZivaNyaaba_la iSafarsa kolaI¸ %yaa iSaxakaMcaIhI Ab`àu jaaNaar¸ yaa Bayaanao KalaI]trNyaacaa ivacaar maI r_ kolaa. p`ya%na krta krta jaovha yaui@laDcyaa toravyaap`maoyaaXaI Aalaao tovha ekaekI malaa vaaTU laagalao kI BaUimatI tr saaoPyaat saaopa ivaYayaAaho. jyaat bauwIcaa f@t saaQaa va sarL ]pyaaoga krayacaa Aaho¸ %yaat ADcaNa tIksalaI? %yaanaMtr naohmaI malaa BaUimatI ha saaopa va risak ivaYaya hao}na raihlaa.

16 Aa%makqaa

saMskRtanao malaa BaUimatIpoxaa hI AiQak ~asa idlaa. BaUimatImaQyao GaaokayacaokahIca nasato¸ tr saMskRtat pahtao tao sava- kahI Gaaokayacaoca² ha ivaYayahI caaOqyaa[ya<aopasaUna sau$ Jaalaa. sahavyaa [ya<aot maI hrlaao. saMskRt¹iSaxak far kDk haoto.ivaVaqyaa-Mnaa KUp iSakivaNyaacaa %yaaMnaa laaoBa Asao. saMskRt¹vaga- AaiNa farsaI vaga- yaaMmaQyaoek p`karcaI spQaa- Asao. farsaI iSakivaNaaro maaOlavaI garIba haoto. ivaVaqaI- AapapsaaMtbaaolat Asat kI farsaI far saaopo Aaho¸ AaiNa farsaI¹iSaxak far sajjana manauYyaAahot. ivaVaqaI- krtIla tovaZyaavar to caalavaUna Gaotat. maI pNa saaopo Aaho¸ Asao eokUnalaaoBaat pDlaao AaiNa ek idvasa farsaIMcyaa vagaa-t jaa}na basalaao² saMskRt¹iSaxakalaadu:K Jaalao. %yaaMnaI malaa baaolaavalao. "tU kaoNaacaa maulagaa ho trI QyaanaI AaNa. tuJyaaQamaa-caI BaaYaa tU iSakNaar naahIsa? tulaa jyaa ADcaNaI yaotIla %yaa malaa daKva. maaJaItr sava- maulaaMnaa ]<ama saMskRt iSakivaNyaacaI [cCa Aaho. puZo %yaacyaamaQyao maQaur rsaacaoGauTko caaKayalaa imaLNaar Aahot. tU Asaa kMTaLUna jaa} nakaosa. tU puna: maaJyaavagaa-t yao}na baOsa." maI Sarmalaao. iSaxakaMcyaa pòmaacaI AvagaNanaa maaJyaanao krvalaInaahI. Aaja maaJaa Aa%maa kRYNaSaMkr maastraMcao ]pkar maanaIt Aaho. karNa kIijatko saMskRt maI %yaavaoLI iSaklaao¸ tovaZohI jar iSaklaao nasatao tr Aaja saMskRtSaas~amaQyao malaa jaI gaaoDI vaaTto¸ tI vaaTlaI nasatI. malaa tr yaacaaca pScaatap haotAaho¸ kI maI saMskRt jaast iSaklaao naahI. karNa kI kaoNyaahI ihMdU baalakanao saMskRtcaasarsa AByaasa kolyaaiSavaaya rahta kamaa nayao. AlaIkDo tr malaa Asao vaaTto kI BaartvaYaa-cyaa ]cca iSaxaNaËmaamaQyaomaatRBaaYaoKorIja raYT/BaaYaa ihMdI¸ saMskRt¸ farsaI¸ ArbaI va [Mga`jaI evaZyaaMnaa sqaanaimaLalao pihjao. [t@yaa BaaYaaMcyaa saM#yaokDo pahUna kaoNaalaa iBa}na jaaNyaacao karNanaahI. BaaYaa pwtSaIr rItInao iSakivaNyaat yao[-la AaiNa sava- ivaYaya [Mga`jaItUnacaiSakivaNyaacaa va %yaaMvar ivacaarhI [Mga`jaItUnaca krNyaacaa baaojaa Aaplyaavar nasaola¸ trvarIla BaaYaa iSakNyaat jaD Asao kahIca naahIÂ evaZoca navho tr %yaamaQyao far gaaoDIvaaTola. iSavaaya jaao ek BaaYaa Saas~Iya pwtInao iSaklaa¸ %yaalaa maagaUna dUsarI BaaYaaiSakNaohI saaopo jaato. Kro mhTlao Asata ihMdI¸ gaujaraqaI¸ saMskRt hI ekcaBaaYaa mhNata yao[-la. %yaacap`maaNao farsaI va ArbaI. farsaI saMskRtaSaI imaLtIAsalaI trI AaiNa ArbaI ihbaÙSaI imaLtI AsalaI trI daohIMmaQyao inakT saMbaMQaAaho. ]dU-caa maI svatM~ BaaYaa mhNaUna inado-Sa kolaolaa naahI. karNa kI itcyaa

du:Kd p`saMga : 1 17

vyaakrNaacaa samaavaoSa ihMdImaQyao haotaoca. itcao Sabd farsaI AaiNa ArbaIca Aahot.]cca djaa-cao ]dU- jaaNaNaaáyaalaa ArbaI va farsaI iSakavao laagaolaÂ jyaap`maaNao ]cca djaa-caogaujaraqaI¸ ihMdI¸ baMgaalaI¸ marazI jaaNaNaaáyaalaa saMskRt jaaNaNao AavaSyak Aaho.

6. duÁKd p`saMga : 1

maI maagao saaMigatlaoca Aaho kI hayaskulaat maaJao Kasa ima~ Asao qaaoDocahaoto. ASaa maO~Icao naava dota yao[-la Asao daona ima~ malaa inarinaraLyaa vaoLI haoto AsaomhNata yao[-la. ek saMbaMQa maI AapNa hao}na %yaa ima~acaa %yaaga kolaa nasatanaahI farkaL caalalaa naahI. maI dusaáyaa ima~acaI saMgatI QarlaI mhNaUna pihlyaanao malaa saaoDlao.

dusarI maO~I ho maaJyaa AayauYyaatIla ek du:Kd p`krNa Aaho. hI maO~IpuYkL vaYao-pya-Mt caalalaI. tI maO~I krNyaamaQyao maaJaI dRYTI %yaa ima~alaa sauQaarNyaacaIhaotI. %yaa [samaacaI p`qama maaJyaa maQalyaa baMQaUMSaI maO~I haotI. tao maaJyaa baMQaUMcyaa vagaa-thaota. %yaacyaat ik%yaok daoYa haoto¸ to malaa idsat haoto. prMtu jyaalaa Aaplaa mhTlao¸%yaalaa kQaI AMtr Vayacao naahI ha gauNa maI %yaacyaa izkaNaI kilplaa haota. maaJaImaatuEaI¸ maaJao vaDIla baMQaU va maaJaI Qama-p%naI itGaaMnaahI hI saMgat $cat navhtI.maaJyaasaarKa gaiva-Yz navara baayakaocaI saUcanaa qaaoDIca manaavar GaoNaar? Aa[-cyaaSabdabaahor naahI jaaNaar¸ vaDIla baMQaUMcao eokonacaÂ prMtu %yaaMnaa maI yaap`maaNao saaMgaUna SaaMtkolao: "tumhI jao %yaacao daoYa saMaigatlao¸ to malaa maahIt Aahot. %yaacao gauNa maa~ tumhalaamaahIt naahIt. malaa tao AaDmaagaa-t naoNaar naahI. karNa maaJaa %yaacyaabaraobarcaa saMbaMQaf@t %yaalaa sauQaarNyaasaazI Aaho. tao sauQaarlaa tr far ]<ama manauYya inaGaola¸ ASaImaaJaI Ka~I Aaho. tumhI maaJyaaba_la inaQaa-st rahavao ASaI maaJaI maagaNaI Aaho." yaabaaolaNyaanao %yaaMcao samaaQaana Jaalao Asao malaa vaaTt naahIÂ prMtu %yaaMnaI maaJyaavar ivaSvaasazovaUna malaa maaJyaa maagaa-nao jaa} idlao.

maaJaa AMdaja baraobar navhta Asao malaa maagaUna idsaUna Aalao. sauQaarNaakrNyaasaazI maaNasaanao Aaplyaa Sa@tIplaIkDo Kaola paNyaat ]trNao baro naahI.jyaalaa sauQaarayacao Aaho %yaacyaabaraobar maO~I Sa@ya naahI. maO~ImaQyao AWOt¹BaavanaaAsato. ASaI maO~I jagaat @vaicatca AaZLto. maO~I samaanagauNavaalyaaMmaQyao SaaoBato va Aa.¹2

³ ËmaSa :´

18 Aa%makqaa

iTkto. ima~ ekmaokaMvar pirNaama kolyaaiSavaaya rahayacaoca naahIt. %yaamauLo maO~ImaQyaosauQaarNaolaa farca qaaoDa vaava Asatao. maaJao Asao mat Aaho kI KajagaI daostI AinaYTAaho. karNa manauYya daoYaca lavakr ]calatao. gauNa ga`hNa krNyaasa p`yaasa pDtAsatat. jyaalaa Aa%myaacaI ¹¹ [-SvaracaI ¹¹ maO~I saMpadavayaacaI Aaho¸ %yaanao ekTorahavao ho caaMgalao¸ ikMvaa AiKla jagatacaI maO~I kravaI. varIla ivacaar yaaogya AsaaotikMvaa Ayaaogya Asaaot¸ maaJaa trI inakT maO~I jamaivaNyaacaa p`ya%na inaYfL zrlaa.

maI yaa ima~acyaa saMbaMQaat Aalaao %yaavaoLI rajakaoTmaQyao "sauQaarNaa¹pMqa"psart haota. puYkL ihMdu iSaxak gauPtpNao maaMsaahar va maVpana krIt Asatat¸ ASaIbaatmaI yaa ima~akDUna imaLalaI. rajakaoTcyaa [tr saupìsaw gaRhsqaaMcaIhI naavao GaotlaI.hayaskulaaMtIla kahI ivaVaqyaa-McaIhI naavao maaJyaa kanaI AalaI. malaa AaScaya- vaaTlao vaduÁKhI Jaalao. maI karNa ivacaarlao tovha Asaa yaui@tvaad saaMgaNyaat Aalaa: "AapNamaaMsaahar krIt naahI %yaamauLo Aaplaa samaaja naoBaLT banalaa Aaho. [Mga`ja Aaplyaavarrajya krtat %yaacao karNa %yaaMcao maaMsaaSana haoya. maI iktI Sai@tvaana Aaho AaiNa iktIQaavaU Saktao to tr tumhalaa maaihtca AahoÂ %yaacao karNahI maaJao maaMsaaSana. maaMsaaharalaagaLvao haot naahIt. JaalaI tr caTkna Ba$na inaGatat. Aamacao iSaxak maaMsa Katat.[tko naamaaMikt laaok Katat¸ to kahI KuLo mhNaUna Katat? tumhIhI Kallao paihjao.Ka}na paha mhNajao samajaola tumacyaat iktI baL yaoto to²"

ha kahI ekca idvasa Jaalaolaa yaui@tvaad navho. ASaa táhocao yaui@tvaad¸Anaok ]dahrNaaMnaI sajaivalaolao Asao Anaokvaar Jaalao. maaJao maQalao baMQaU tr AgaaodrcabaaTlao haoto. %yaaMnaI %yaa yaui@tvaadalaa svat:caI AnaumatI idlaI. maaJyaa baMQaUMcyaa va %yaaima~acyaa maanaanao maI farca naoBaLT haotao. %yaaMcaI SarIro jaast pILdar haotI. %yaaMcaoSarIrbaL maaJyaapoxaa puYkL jaast haoto. to ihMmatvaana haoto. %yaa ima~acao praËma pahUnamaI maugQa hao}na jaat Asao. tao vaaTola ittko QaavaU Sakt Asao. %yaacaa vaogahI ]<amahaota. laaMba AaiNa }Mca ]DIhI Kuppya-Mt maarIt Asao. maar sahna krNyaacaI Sa@tIhI%yaacap`maaNao. yaa Sa@tIcao p`dSa-na tao maaJyaapuZo vaoLaovaoLI krIt Asao. AaplyaatnasalaolaI Sa@tI [traMmaQyao pahUna maaNasaalaa AaScaya- vaaTNaarca. maaJaohI tsaoca Jaalao.AaScayaa-tUna maaoh ]d\Bavalaa. maaJyaat QaavaNyaasavarNyaacaI Sa@tI naahIsaarKIca haotI.'maI pNa yaa ima~ap`maaNaoca balavaana Jaalaao tr iktI caaMgalao²'

duÁKd p`saMga 19

iSavaaya¸ maI far iBa~a haotao. caaor¸ BaUt¸ saap [%yaadIcyaa BaItInao pCaDlaolaahaotao. yaa BaItIcaI pIDahI malaa KUp haot Asao. ra~I ekTyaanao kaozohI jaaNyaacaIihMmat caalaonaa. AMQaaratUna pa}lahI Takayacaa naahI. idvyaaiSavaaya JaaopNaohI javaLjavaL ASa@ya . [kDUna BaUt Aalao tr? AaiNa itkDUna caaor? itsarIkDUna sap-?mhNaUna idvaa ha paaihjaoca. javaL Jaaoplaolyaa va Aata kahI AMSaI ta$Nyaat Aalaolyaap%naIjavaLdoKIla yaa maaJyaa BaItIcaa ]llaoK maI ksaa kravaa? maaJyaapoxaa tI jaastihMmatvaana haotI¸ ho maaJyaa laxaat Aalao haoto va %yaacaI malaa laajahI vaaTo. itlaasaapaibapacao Baya ksao to maahItca navhto. AMQaaratUna ekTI jaa[-. hI maaJaI duba-lata%yaa ima~alaa maahIt haotI. tao tr malaa saaMgao kI AapNa ijavaMt saap hatanao pkDtao.caaoraMcaI BaItI %yaalaa za}kca navhtI. BaUtaMvar tr ivaSvaasaca navhta. ha sava-maaMsaaharacaa p`tap¸ Asao %yaanao maaJyaa manaavar zsaivalao.

%yaa idvasaaMt kvaI nama-daSaMkraMcao puZIla kavya SaaLot gaa[-lao jaat Asao :[MglaISa rajya kirtI¸ doSaI dbaUna jaatI¸

doSaI dbaUna jaatI¸ ]BayataMcaI doK Sa@tI¸ tao paca hat pUNa- purNaar pacaSaoMnaa.yaa savaa-Mcaa maaJyaa manaavar vhavayaacaa tao pirNaama Jaalaa. maI narmalaao.

'maaMsaahar hI caaMgalaI gaaoYT Aaho. %yaamauLo maI balavaana va ihMmatvaana banaona. sava- doSamaaMsaahar krIla tr [Mga`jaaMcaa paDava krta yao[-la'¸ Asao malaa vaaTU laagalao.

maaMsaaharacaa AarMBa krNyaacaa idvasa mauËr Jaalaa.*yaa inaScayaacaa ¹ *yaa ]pËmaacaa ¹ Aqa- sava-ca vaacakaMcyaa pUNa-pNao laxaat

yaoNaar naahI. gaaMQaI¹kuTuMba vaOYNava saMp`dayaatlao.maaJyaa maataip%yaaMcaI tr ivaSaoYa Qama-inaYzmhNaUna #yaatI. raoja hvaolaIt jaayacaI. ik%yaok dovaLo tr Aamacyaa kuTuMbaaMcaIca mhTlaItrI caalatIla. iSavaaya gaujaraqaot jaOna saMp`dayaacao ivaSaoYa pàbalya. %yaacaI Cap hreksqaLI¸ hrek kayaa-maQyao idsaUna yaoto. Aqaa-t maaMsaaharaba_la jaao ivaraoQa ¸ jaao itrskargaujaraqaot AaiNa EaavakaMmaQyao va vaOYNavaaMmaQyao idsaUna yaotao¸ tsaa ihMdusqaanaat ikMvaa saaáyaajagaat [tr~ kaozohI idsaUna yaoNaar naahI. ho maaJao saMskar.

maataip%yaaMcaa maI prma Ba@t. maaJyaa maaMsaaharacaI gaaoYT %yaaMcyaakanaI gaolaI tr %yaaMcao Asa%yaa AayauYyaI t%kala pàNaao%ËmaNa hao[-la¸ Asao malaa vaaTthaoto. samajaUna ikMvaa ibanasamajata pNa maI sa%yaacaa saovak haotaoca. maaMsaahar krtanaa

20 Aa%makqaa

maataip%yaaMnaa fsavaavao laagaola ho &ana %yaavaoLI malaa navhto¸ Asao maI saaMgaU Sakt naahI.ASaa isqatImaQyao maaJaa maaMsaahar krNyaacaa inaScaya hI maaJyaa baabatIt far

gaMBaIr va BayaMkr gaaoYT haotI.prMtu malaa tr sauQaarNaa GaDvaUna AaNaavayaacaI haotI. maaMsaaharacaa Yaaok

navhta. %yaat svaad Aaho Asao samajaUna malaa maaMsaahar sau$ krayacaa navhta. malaa trbalavaana¸ ihMmatvaana vhavayaacao haoto. [trManaa tsao haoNyaacao inamaM~Na Vayacao haoto,¸ AaiNamaga [Mgàjaacaa paDava k$na ihMdusqaanalaa svatM~ krayacoa haoto. 'svarajya' Sabd %yaavaoLIeoklaa navhta. yaa sauQaarNaocyaa ]%kTtot maaJao Baana hrplao.

7. duÁKd p`saMga : 2

naomaka idvasa Aalaa. maaJyaa isqatIcao saMpUNa- vaNa-na krNao kzINa Aaho. ekabaajaUnao sauQaarNaocaa ]%saah rahNaIt mah%vaacaa forfar krNyaacao kaOtuk¸ AaiNa dusa`áyaabaajaunao caaorap`maaNao lapUna kama krNyaacaI Sarma. yaMapOkI kaoNatI vastU p`Qaana haotI yaacaomalaa Aaja smarNa naahI. AamhI nadIkDo ekaMt SaaoQaayalaa caalalaao. dUr jaa}na kaoNaIpahNaar naahI Asaa kaopra SaaoQaUna kaZlaa AaiNa toqao maI kQaI na paihlaolaI vastU¹maaMsapaihlao. baraobar Ba+IvaalyaakDcaI DbalaraoTI haotI. daohaoMtUna ekhI vastU AavaDonaa ²maaMsa caamaDyaasaarKo laagao ² KaNao ASa@ya hao}na gaolao ² malaa AaokarI yaayalaalaagalaI. KaNao AQyaa-Mvar saaoDavaoo laagalao. tI ra~ malaa far ibakT gaolaI. Jaaop yao[\-naa. jaNaU kaya SarIratbakro ijavaMt Aaho AaiNa AaorDto Aaho ASaI svaPnao pDt. maI ]saLUna ]zo,¸pstavao AaiNa puna: ivacaar krI kI maaMsaahar kolyaaiSavaaya ga%yaMtr naahIÂ ihMmatsaaoDta kamaa nayao ² ima~hI naa]maod haoNaara navhta. %yaanao Aata maaMsa inarinaraLyaatáhonao raMQaNyaalaa AaiNa maIz¹masaalaa GaalaUna %yaacaa dp- JaakUna TakNyaalaasau$vaat kolaI. nadIkazI Gao}na jaaNyaaeovajaI eka babajaI-SaI saMQaana baaMQaUnagaupcauppNao eka sarkarI Dak baMgalyaakDo Gao}na jaaNyaacaI yaaojanaa kolaI AaiNatoqao malaa KucaI-Tobala [%yaaid saamagaÌcyaa maaohat Gaatlao. %yaacaa pirNaama Jaalaa. raoTIcaaitrskar maMdavalaa¸ bakáyaacaI kIva baujalaI¸ AaiNa maaMsaacaI mhNata yaot naahI¸pNa maaMsaimaiEat pdaqaa-McaI caTk laagalaI. ASaa táhonao ek vaYa- laaoTlao Asaavao¸ va %yaa

duÁKd p`saMga : 2 21

maudtIt paca saha vaoLa maaMsa Kavayaalaa imaLalao Asaola. karNa kI Dak baMgalaa vaaTolatovha imaLonaa¸ maaMsaacaI svaaid`YT samajalaI jaaNaarI saursa p@vaannao naohmaIca tyaar krNaojauLt nasao. iSavaaya Asalyaa jaovaNaaMnaa pOsaohI pDNaar. maaJyaajavaL fuTkI kvaDIhInavhtI¸ %yaamauLo maI kahI doNao Sa@ya navhto. pOsao %yaa ima~alaaca SaaoQaUna kaZavao laagat.%yaanao kaozUna AaNalao AsatIla %yaacaI malaa Aaja imatIpya-t maaihtI naahI. %yaacaa [radatr malaa maaMsaKa} k$na saaoDNyaacaa ¹¹¹ malaa baaTivaNyaacaa ¹¹¹ haota. %yaasaazIpOSaacaa Kca- svat: krI. ParMtu %yaacyaajavaL mhNaUna AKMD Kijanaa navhta. Aqaa-tAsalaI jaovaNao @vaicatca hao} Sakt.

jaovha jaovha maI AsalaI jaovaNao jaovaIt Asao¸ tovha tovha GarI jaovaNa Sa@yacahao[-naa. Aa[- jaovha jaovaayalaa baaolavaI¸ tovha "Aaja BaUk naahI¸ pcana Jaalaolao naahI"ASaa sababaI kaZavyaa laagat. Asao saaMgatanaa dr vaoLI malaa maaoza Qa@ka basat Asao.Asalao Asa%yaÂ AaiNa tohI Aa[-javaL ² iSavaaya maataip%yaaMnaa jar samajalao kI maulagaomaaMsaaharI Jaalao Aahot¸ tr %yaaMcyaavar vaIjaca kaosaLlyaap`maaNao hao[-la. ho ivacaar maaJyaa)dyaalaa Garo paDIt. mhNaUna maI inaScaya kolaa 'maaMsa KaNao AavaSyak Aaho. %yaacaap`caar k$na AapNa ihMdusqaanalaa sauQaa$. prMtu maataip%yaaMnaa fsaivaNao AaiNa KaoTobaaolaNao ho maaMsa na KaNyaapoxaahI Kraba Aaho. yaasaazI Aa[-baap ijavaMt Asaopya-Mt maaMsaKata kamaa nayao. %yaaMcyaa maR%yaUnaMtr svatM~ Jaalaao mhNajao ]GaDpNao #aavao¸ va tI vaoLyao[-pya-t maaMsaaharacaa %yaaga kravaa.' ha inaSyaya maI ima~alaa kLivalaa¸ AaiNatovhapasaUna maaMsaahar sauTlaa tao sauTlaaca. Aaplao daona maulagao maaMsaahar kÉna cauklaoAahot¸ ho Aa[-baapaMnaa kQaIca samajalao naahI.

maataip%yaaMnaa na fsaivaNyaacyaa SauBa ivacaaranao maI maaMsaahar saaoDlaaÂ prMtu tImaO~I maa~ saaoDlaI naahI. sauQaaravayaalaa inaGaalaolaa maIca baaTlaao AaiNa baaTlyaacao maaJyaaQyaanaathI Aalao naahI²

%yaaca maO~ImauLo maI vyaiBacaarathI pDlaao Asatao. ek vaoL ha Baa[- malaavaoSyaaMcyaa vastIt Gao}na gaolaa. yaoqao malaa yaaogya saUcanaa do}na eka baa[-cyaa GaratsaaoDlao. malaa kahI itlaa pOsao vagaOro Vavayaacao navhto. ihSaoba caukvalaolaa haota. maIf@t gaujagaaoYTI kravayaacyaa hao%yaa.

maI Garat ADklaao tr KraÂ prMtu [-SvaracaIca jyaalaa tarNyaacaI[cCa¸ tao pDU paht Asalaa trI piva~ rahU Saktao. %yaa KaolaIt maI trAaMQaLaca banaUna gaolaao. malaa baaolaNyaacao Baana raihlao naahI. Sarmaonao stbQa hao}na %yaa

22 Aa%makqaa

baa[-paSaI KaTovar basalaao. prMtu taoMDatUna Sabdca inaGaonaa. baa[- saMtaplaI¸ AaiNa caardaonaSaola@yaa ivaSaoYaNaaMcaa Ahor k$na itnao malaa drvaajaa daKivalaa.

%yaavaoLI tr maaJyaa mad-igarIlaa laaMcCna Aalao Asaoca malaa vaaTlao¸ AaiNaQarNaImaata malaa Aaplyaa paoTat Gao[-la tr baro¸ Asao malaa vaaTU laagalao. prMtu ASaatáhonao bacaavalyaabad\dla maI sadOva [-Svaracao AaBaar maanalao Aahot. ASaaca táhocaoAaNaKI caar p`saMga maaJyaa AayauYyaat Aalaolao Aahot. %yaapOkI bahutok p`saMgaI svat:cyaap`ya%naaiSavaaya¸ baa*ya saMyaaogaamaULoca maI bacaavalaao¸ Asao mhNata yao[-la. ivaSauw dRYTInao tryaa sava- p`saMgaI maaJao ptna Jaalaoca Asao mhNata yao[-la. maI ivaYayaacaI [cCa kolaI¸ tovhacamaI to ivaYaya k$na cauklaao. trI pNa laaOikk dRYTInao [cCa kolaI AsaUnahI p`%yaxa kmaa-pasaUna jaao bacaavatao¸ %yaalaa AapNa bacaavalaaca mhNatao.AaiNa maI yaa p`saMgaI yaaca Aqaa-naoevaZyaaca AMSaanao bacaavalaao¸ Asao mhNata yao[-la. iSavaaya ik%yaok kayao-ca ASaI Asatat¸kI jaI p`%yaxa krNyaapasaUna bacaavalyaanao vya@tIcaa va %yaacyaa sahvaasaat yaoNaaáyaaMcaa farfayada haotaoÂ AaiNa jaovha ivacaar Sauw haotat¸ tovha %yaa kmaa-pasaUna Jaalaolaa bacaavahItao [-SvarI kRpa samajatao. jyaap`maaNao ptna na pavaNyaacaa p`ya%na krIt AsatahImanauYyaacaa AQa:pat haotao Asaa kOk vaoLa AnauBava yaotao¸ %yaacap`maaNao kumaagaa-nao jaaNyaacaI[cCa AsaUnahI Anaok baa*ya saMyaaogaaMmauLo manauYya bacaavaUna jaatao¸ hI pNa AnauBavaisaw gaaoYTAaho. yaat pu$Yaaqaa-laa jaagaa iktI Aaho¸ dOvaalaa iktI Aaho¸ Aqavaa kaoNa%yaainayamaaMcyaa inayaM~Naanau$p manauYyaacaa AQa:pat ikMvaa bacaava haotao ho gahna p`Sna Aahot.%yaaMcaa ]lagaDa Aajapya-Mt Jaalaolaa naahI AaiNa kayamacaa ]lagaDa kQaI trI hao[-la kInaahI¸ to saaMgaNaohI kzINa Aaho.

prMtu AapNa puZo caalaU yaa.%yaa ima~acaI ima~ta AinaYT Aaho hI gaaoYT AjaUnahI maaJyaa Qyaanaat AalaI

naahI. tsao haoNyaapUvaI- AaNaKIhI kahI kDvao AnauBava malaa imaLavayaacao haoto. %yaacyaaizkaNaI malaa klpnaahI naahI ASaa daoYaaMcao jaovha p`%yaxa dSa-na Jaalao tovhaca maaJyaaDao@yaat ]jaoD pDlaa. ParMtu maI haota hao[-la tao maaJao AnauBava kalanauËmaanao ilahItAahoÂ mhNaUna [tr AnauBava puZo yaotIla.

yaa vaoLcaI ek gaaoYT Aaho¸ tovaZI saaMigatlaI paihjao. AamhanavarabaayakaomaQyao ivatuYT yao[- AaiNa kjjaokfavatI haot¸ %yaacyaa mauLaSaI hI maO~IpNa haotIca. maI maagao saaMigatlaoca Aaho¸ kI maI jasaa pòmaL tsaaca saMSayaI ptI haotao.yaa maO~ImauLo maaJyaa saMSayaI vaR<aIt Bar pDlaI. karNa kI ima~acyaa sa%yavaaid%vaaba_la

caaorI AaiNa pàyaiSca<a 23

malaa ibalakula SaMka navhtI. yaa ima~acyaa baaolaNyaavar ivaSvaasa zovaUna maI maaJyaa Qama-p%naIlaa iktItrI du:K idlaolao Aaho. yaa ihMsaoba_la maI svat:laa kQaIca xamaa kolaolaInaahI. AsalaI du:Ko ihMdU s~Ica sahna krIt AsaolaÂ AaiNa mhNaUnaca maI naohmaI s~IlaasahnaSaIlatocaI kovaL maUtI-ca Asao maanaIt Aalaao Aaho. naaokravar KaoTa AaL Gaotlaa trnaaokr naaokrI saaoDIla¸ maulaavar Asaa p`saMga Aalaa tr maulagaa baapacao Gar saaoDUna jaa[-la¸ima~aima~amaQyao saMSaya Aalaa tr maO~I tuTola¸ p%naIlaa ptIcaa saMSaya Aalaa tr tImanaatlyaa manaat fNafNat gaPp basaolaÂ prMtu jar ptInao p%naIvar AaL Gaotlaa trp%naIcaa ibacaarIcaa Baaogaca ]Baa raihlaa² tI jaaNaar kaozo? ]cca maanalaolyaa vaNaa-caI ihMdUs~I kaoTa-t jaa}na baaMQalaolaI gaaz kapvaUnahI TakU Sakt naahI. Asaa ektfI- nyaayaitcyaa baabatIt caalaU Aaho. Asalaaca nyaaya maIhI idlaa¸ %yaacao du:K kQaIhI ivasarNaoSa@ya naahI. yaa saMSayaI vaR<aIcaa sava-qaOva naaSa malaa AihMsaocao saUxma &ana Jaalao tovhacaJaalaaÂ mhNajao jaovha maI bàmhcayaa-caa maihmaa samajalaao¸ AaiNa hohI samajalaao kI p%naIptIcaI dasaI naahI¸ tr %yaacaI sahcaairNaI Aaho¸ sahQaima-NaI Aaho¸ daoGaohI ekmaokaMcyaadu:KacaI samaana vaaTokrI Aahot AaiNa ijatkI barovaa[-T krNyaacaI svatM~ta ptIlaaAaho ittkIca s~Ilaa Aaho. yaa saMSayaga`sttocyaa kalaacao smarNa Jaalao mhNajao malaa maaJaamaUK-pNaa va ivaYayaaMQa inad-yata yaaMivaYayaI saMtap yaotao¸ AaiNa maO~Icyaa baabatItIlamaUZpNaacaI kIva vaaTto.

8. caaorI AaiNa pàyaiSca<a

maaMsaaharacyaaca saumaarasa¸ tsaoca %yaapUvaI- GaDlaolyaa ik%yaok daoYaaMcao vaNa-naAjaUna kravayaacao raihlao Aaho. ho daoYa ivavaahapUvaI-cao ikMvaa %yaanaMtr lavakrca GaDlaolaoAahot.

maaJyaa eka naatlagaabaraobar malaa ivaDI ipNyaacaI caTk laagalaI.AamacyaapaSaI pOsao nasat. ivaDI ipNyaapasaUna kahI fayada Aaho ikMvaa itcyaa vaasaatkahI majaa Aaho¸ Asao Aamha daoGaaMpOkI ekalaahI vaaTt navhtoÂ prMtu f@t QaUrkaZNyaatca kahI majaa AsaavaI ASaI samajaUt haotI. maaJyaa caula%yaaMnaa ivaDI AaoZNyaacaIsavaya haotI.%yaManaa va [trManaa GaUr kaZtanaa pahUna AamhalaahI ivaDI fukNyaacaI [cCaJaalaI. gaazIlaa pOsaa tr naahI. tovha kakManaI fokUna idlaolaI ivaDyaMacaI qaaoTkocaaorNyaasa AamhI saurvaat kolaI.

24 Aa%makqaa

prMtu ivaDyaaMcao tukDo naohmaIca kaozUna imaLNaar? iSavaaya¸ %yaatUna ivaSaoYaQaUrhI inaGaonaa. mhNaUna naaokracyaa gaazIlaa caardaona idD@yaa Asat¸ %yaaMtIla maQaUna maQaUnaeKadI laaMbaivaNyaalaa sau$vaat kolaI¸ AaiNa itcyaa ivaDyaa ivakt AaNaU laagalaao. prMtu%yaa zovaayacyaa kuzo¸ ha p`Sna pDlaa. vaiDlaaMcyaa doKt ivaDI PyaayacaI naahI ho maahIthaoto. ksaobasao k$na caardaona idD@yaa caao$na kahI AazvaDo caalaivalao . maQyaMtrIASaI baatmaI imaLalaI kI ek JaaD Asato ³%yaacao naava Aata laxaat naahI´ %yaacyaaDhaLyaa ivaDIp`maaNaoca poTtat¸ AaiNa %yaaMhI ivaDyaaMp`maaNaoca AaoZta yaotat. AamhI %yaaAaNaUna AaoZU laagalaaoÑ

prMtu samaaQaana hao[-naaÂ AamacaI praQaInata Aamhalaa baaocaU laagalaI.vaiDlaaMcyaa prvaanagaIiSavaaya kahIca krta yao} nayao¸ yaacao far vaa[-T vaaTlao. AamhIkMTaLlaao AaiNa Aa%mah%yaa krNyaacaa inaScaya kolaa²

pNa Aa%mah%yaa kSaI krayacaIÂ ivaYa kaoNa doNaar? Qaaotáyaacyaa fLatIlaibayaa Kalyaa tr manauYya martao Asao eoklao. ranaat jaa}na AamhI %yaa imaLvaUnaAaNalyaa. saMQyaakaLcaI vaoL SaaoQalaI. kodarjaIcyaa dovaLat naMdadIpat tUp Gaatlao¸dovadSa-na Gaotlao AaiNa ekaMtacaI jaagaa SaaoGaUna kaZlaI. ParMt ivaYa KaNyaacaI CatI hao[-naa. t%kaL maR%yau Aalaa naahI tr? ma$na trI kaya imaLNaar? praQaInata BaaogaUnaTaklaolaI kaya vaa[-T? trIhI caardaona ibayaa Kalyaaca² AaNaKI KaNyaacao maa~ QaOya-hao[-naa. daoGaaMnaahI maR%yaucaI BaItI vaaTlaI¸ AaiNa ramajaIcyaa dovaLat jaa}na dSa-na Gao}naSaaMt haoNyaacaa va Aa%mah%yaocaI gaaoYT ivasa$na jaaNyaacaa AamhI zrava kolaa.

Aa%mah%yaocaa baot krNao saaopo¸ pNa p`%yaxa Aa%mah%yaa krNao saaopo naahI¸ hIgaaoYT maaJyaa laxaat AalaI. %yaava$na jaovha kaoNaI Aa%mah%yaa krNyaacaI QamakI do}laagatao¸ tovha %yaaMcaa maaJyaavar farca qaaoDa pirNaama haotao ¹ mauLIca haot naahI mhTlaotrI caalaola.

yaa Aa%mah%yaocyaa ivacaarapasaUna ek pirNaama GaDUna Aalaa. tao ha kIAamhI daoGaohI ]YTyaa ivaDyaa caao$na ipNyaacaI va naaokracyaa idD@yaa caao$na%yaaMcyaa ivaDyaa ipNyaacaI savaya par ivasa$na gaolaao. maaozopNaI ivaDI ipNyaacaI[cCaca malaa kQaI JaalaI naahIÂ AaiNa hI savaya jaMgalaI gailacC va hainakarkAaho Asaoca maI naohmaI maanaIt Aalaao Aaho. ivaDIcaa [tka jabardstSaaoK duinayaolaa ka Asaavaa¸ %yaacao karNa samajaNyaacaI Sa@tI maI kQaIca imaLvaU

caaorI AaiNa payaiSca<a 25

Saklaao naahI. AagagaaDIcyaa Dbyaat jaoqao KUp ivaDyaa fuMklyaa jaat Asatat¸ toqaobasaNao malaa Asa*ya haoto va %yaaMcyaa Qauranao maI gaudma$na jaatao.

ivaDyaaMcaI qaaoTko caaorNao¸ tsaoca %yaasaazI caakraMcao pOsao caaorNao yaagaunhyaaMpoxaahI dusara ek caaorIcaa gaunha jaao maaJyaa hatUna GaDlaa¸ tao maI jaast BayaMkrsamajatao. ivaDIcaa gaunha GaDlaa tovhacao vaya baara¹tora vaYaa-cao AsaolaÂ kdaicat %yaahUnahIkmaI. dusaáyaa caaorIcyaa vaoLI vaya pMQara vaYaa-cao Asaavao. hI caaorI maaJyaa maaMsaaharIbaMQaUMcyaa saaonyaacyaa kDyaacyaa tukDyaacaI haoya. %yaaMnaa qaaoDosao¸ mhNajao pMcavaIsa ek$pyaaMcao kja- Jaalao haoto. to foDavao ksao %yaacaa AamhI ]Bayata baMQaU ivacaar krIthaotao. maaJyaa baMQaUMcyaa hatat BarIva kDo haoto. %yaatUna ek taoLa saaonao kapUna kaZNaokzINa navhto.

kDo kaplao¸ kja- ifTlao. prMtu malaa hI gaaoYT Asa*ya JaalaI. [t:pr caaorImhNaUna krayacaI naahI¸ Asaa maI inaScaya kolaa. vaiDlaaMpaSaI kbaulaIhI do}na TaklaIpaihjao Asao vaaTU laagalao. pNa jaIBa tr caalaoca naa. vaDIla svat: malaa maartIla ASaIBaItI vaaTt navhtI. %yaaMnaI ]Byaa janmaat Aamha BaavaaMnaa kQaI trI maarlao Asaola AsaoAazvat naahI. prMtu %yaaMnaa svat:laa du:K hao[-la. DaokohI AapTUna Gaotlao tr ? haQaaoka sahna k$nahI gaunha kbaUla kolaaca paihjaoÂ %yaaKorIja daoYaacao xaalana haoNaar naahI¸Asao manaanao Gaotlao.

AKorIlaa maI zrava kolaa kI icazI ilahUna gaunha kbaUla kravaa AaiNa maafImaagaavaI. maI icazI ilaihlaI AaiNa svat: %yaaMcyaa hatI nao}na idlaI. icazImaQyao sava-gaunha kbaUla k$na iSaxaa maaigatlaI haotI¸ %yaaMnaI svat:var kahI du:K AaoZvaUna Gao} nayaoASaI ivanavaNaI kolaI haotIÂ va [t:pr ASaa táhocaa gaunha na krNyaacaI pìt&a kolaIhaotI.

maI kapáyaa hatanao tI icazI vaiDlaaMcyaa hatat idlaI. maI %yaaMcyaa]ccaasanaacyaa samaaor basaUna raihlaao. %yaavaoLI %yaaMnaa BagaMdracaI vyaqaa haotI. %yaamauLo toAMqa$Naalaa iKLlaolao haoto. KaToeovajaI laakDI ]ccaasana vaaprIt.

%yaaMnaI icazI vaacalaI. DaoLyaMatUna maao%yaaMcao ibMaMdU gaLlao. icazI iBajalaI.%yaaMnaI xaNamaa~ DaoLo imaTUna Qarlao¸ tI icazI faDUna TaklaI AaiNa vaacaNyaasaazI basalaohaoto to prt AaDvao Jaalao.

maI pNa rDlaao. vaiDlaaMcao du:K samajaU Saklaao. maI ica~kar Asatao trAajahI to ica~ pUNa-pNao roKaTU Saklaao Asatao¸ [t@yaa spYT rItInao to maaJyaaDaoLyaaMsamaaor ]Bao Aaho.

26 Aa%makqaa

%yaa maaOi@tk ibaMdUMcyaa pòmabaaNaanao maaJao )dya BaodUna gaolao. maI Sauw Jaalaao.jyaalaa AnauBava Asaola taoca ho pòma samajaU SakNaar. "ramabaaNa vaagyaaM ro haoya tojaaNao."µ

maaJyaa dRYTInao ha AihMsaocaa pdaqa-paz haota. %yaavaoLI %yaat malaaiptRpòmaaplaIkDo kahI idsalao navhto. prMtu Aaja maI %yaalaa Sauw AihMsaa yaa $panaoAaoLKuU Saktao. ASaa táhocyaa AihMsaonao vyaapk sva$p QaarNa kolao¸ mhNajao itcyaaspSaa-pasaUna kaoNa AilaPt rahNaar? ASaa vyaapk AihMsaocyaa Sa@tIcao maaojamaap krNaoASa@ya Aaho.

ASaa táhocaI SaaMt xamaa vaiDlaaMcyaa svaBaavaaiva$w haotI. to saMtaptIla¸laavaUna baaolatIla¸ kdaicat DaokohI AapTUna GaotIla Asao malaa vaaTlao haoto. prMtu %yaaMnaI[tkI Apar SaaMtI raKlaI %yaacao karNa gaun*yaacaI inaKalasa kbaulaI hoca haoya¸ Asao malaavaaTto. jaao manauYya AiQakarI manauYyaapaSaI svat:caa gaunha Kulyaa idlaanao kbaUla krtao vapuna: na krNyaacaI pìt&a krtao¸ tao savaao-%kRYT pàyiSca<a krtao. malaa maahIt Aaho¸ kImaaJyaa kbaulaImauLo vaDIla maaJyaaivaYayaI inaiScaMt Jaalao AaiNa %yaaMcyaa majavarIla AgaaQapomaat Barca pDlaI.

9. vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI

maaJao saaoLavao vaYa- caalaU haoto. vaDIla BagaMdracyaa ivakaranao AaMqa$NaatcapDUna Asat¸ ho pUvaI- saaMigatlaoca Aaho. %yaaMcyaa SauEaUYaolaa maatuEaI¸ Garcaa ek jaunaa naaokrva maI ASaI itGaojaNa bahutok vaoL raht AsaU. maaJao kama 'nasa-' cao haoto. %yaaMcaa vàNaQauNao¸ %yaalaa AaOYaQa laavaNao¸ malama laavaayacao AsatIla tovha to laavaNao¸ AaOYaQa doNao AaiNaAaOYaQa GarI tyaar kravayaacao Asalyaasa tyaar krNao¸ ho maaJao mau#ya kama haoto. raojara~I %yaaMcao paya caopavao¸ va %yaaMnaI jaa mhTlao ikMvaa %yaaMnaa Jaaop laagalaI mhNajao maIJaaopNyaasa jaavao Asaa pirpaz haota. malaa hI saovaa AitSaya ip`ya haotI. tIt kQaIhIcaukarpNaa kolyaacao malaa smart naahI. ho maaJao hayaskUlacao idvasa haoto. %yaamauLoKaNyaaipNyaaKorIjacaa maaJaa sava- vaoL SaaLot ikMvaa vaiDlaaMcyaa SauEaUYaot jaat Asao.vaiDlaaMcaI prvaanagaI Asaola AaiNa %yaaMcyaa p`kRtIkDUna ADcaNa nasaola¸ tovhasaMQyaakaLcaa ifrayalaa jaat Asao.------------------------------------------µ ramabaaNa jyaalaa laagalaa Asaola taoca samajaNaar.

vaiDlaaMcaa maR%yaU va maaJaI naalaayakI 27

yaaca vaYaI- p%naIlaa idvasa gaolao. hI gaaoYT daona p`karo laaijarvaaNaI haotI¸ homaI Aaja samajaU Saktao. ek tr ha kaL ivaVaByaasaacaa Asata maI saMyama raKlaa naahIÂAaiNa dusarI gaaoYT ASaI kI SaaLocaa AByaasa kravayaacaa Qama- malaa samajat haota¸%yaahUnahI maataiptraMcyaa Ba@tIcaa Qama- samajat haota ¹¹¹ tao yaoqapya-Mt kI %yaa baabatItbaalapNaapasaUnaca ,'EavaNa' ha maaJaa AadSa- haota¹ Asao AsaUnahI ivaYaya maaJyaa manaavarsa<aa caalavaU Sakt haota. karNa kI ra~I maI vaiDlaaMcao paya caopIt basat Asao Kra ¸prMtu mana SayanagaRhakDo Qaava Gaot AsaoÂ AaiNa tohI ASaa vaoLI kI jaovha Qama-Saas~,¸vaOVkSaas~ AaiNa vyavaharSaas~ yaaMcyaa dRYTInao s~IsaMga vajya- haota. saovaomaGaUna sau+IimaLalaI kI malaa AanaMd haot Asao¸ AaiNa vaiDlaaMnaa namaskar k$na tDk SayanagaRhakDomaI jaat Asao.

vaiDlaaMcao duKNao vaaZ%yaa p`maaNaat haoto. vaOVaMnaI svat:cao laop laavaUnapaihlao. hikmaaMnaI malamap+I k$na paihlaI. nhavyaaMcao vagaOro saamaanya GargautI ]payak$na Jaalao. [Mga`ja Da^@TranaohI AaplaI bauwI caalavaUna paihlaI. [Mga`ja Da^@TranaohIAaplaI bauwI caalavaUna paihlaI. [Mga`ja Da^@TranaohI AaplaI bauwI caalavaUna paihlaI.[Mga`ja Da^@Tranao Sas~iËyaa evaZaca [laaja Aaho Asao saucaivalao. kuTuMbaacao Garaobyaacao vaOVhaoto to maQyao pDlao AaiNa vaiDlaaMcyaa ]tar vayaat tsalaI Sas~iËyaa %yaaMnaI naapsaMtkolaI. Anaok p`karcyaa baaTlyaa ivakt Gaotlaolyaa fukT gaolyaa¸ va Sas~iËyaa JaalaInaahI. vaOVraja huSaar¸ naamaaMikt haoto. malaa vaaTto kI jar %yaaMnaI Sas~iËyaa hao}idlaI AsatI¸ tr jaKma Ba$na yaoNyaasa ADcaNa pDlaI nasatI. Sas~iËyaa mauMba[-cyaa%yaa vaoLocyaa pìsaQd saja-nacyaa hatUna vhavayaacaI haotI. pNa AMt javaL yao}na zoplaahaota. maga yaaogya ]payaaMcaa Amala kaozUna haoNaar? vaDIla mauMba[-hUna Sas~ik`yaakrivalyaaKorIja¸ va %yaasaazI KrodI kolaolao sava- saamaana baraobar Gao}na prt Aalao. %yaaMnaIjaast jagaNyaacaI AaSaa saaoDUna idlaI. ASa@tpNaa vaaZt caalalaa¸ AaiNa dr ek iËyaaibaCanyaatca kravaI laagaNaar ASaI isqatI yao}na paocalaI. ParMtu SaovaTpya-t %yaaMnaI tsaokrNyaacao naakarlao¸ AaiNa %yaasaazI pDtIla to kYT saaosaNyaacaa Aaga`h kayama raKlaa.vaOYNavaQamaa-McaI tSaI krDI Aa&aca Aaho. baa*yaSauiQd A%yaavaSyak AahoÂ prMtu paScaa%yavaOVkSaas~anao AapNaasa ho daKvaUna idlao Aaho kI mala%yaaga va snaana vagaOro ibaCanyaatinajaUnahI pUNa- svacCpNao hao} Saktat va raogyaalaa kYT sahna kravao laagat naahIt.pahavao tovha %yaacao AMqa$Na svacCca Asato. ASaa táhonao raKlaolaI svacCta maI trIvaOYNava¹Qama-saMmatca maanatao. prMtu %yaavaoLI vaiDlaaMcaa snaana vagaOrosaazI AaMqa$NaatUna baahor

28 Aa%makqaa

yaoNyaacaa Aaga`h pahUna maI trI AaScaya-caikt haot Asao¸ AaiNa manaatlyaa manaat %yaaMcaIstutI krIt Asao.

maR%yaUcaI Gaaor ra~ yao}na zoplaI. %yaavaoLI maaJao caulato rajakaoTlaaca haoto.malaa Asao kahIsao smarto¸ kI vaiDlaaMcao duKNao vaaZt caalalao Aaho Asao kLlyaava$naca toAalao haoto. ]Bayata baMQaUMmaQyao gaaZ pòma basat haoto. kaka sabaMQa idvasa vaiDlaaMcyaaibaCanyaajavaL basaUna raht AaiNa Aamha savaa-Mnaa Jaaopayalaa saaMgaUna svat: vaiDlaaMcyaaibaCanyaapaSaI Jaaopt Asat. kaoNaacyaa ho svaPnaIhI navhto kI hI ra~ AKorcaI zrola.QaakQaUk tr naohmaIca caalaU haotI. ra~Icao saaDodha ikMvaa Akra vaajalao Asaavaot. maIpaya caopIt basalaao haotao. kakaMnaI malaa saaMigatlao¸ ''tu jaa¸ Aata maI basatao.'' MmaI KuSaJaalaao¸ AaiNa sarL SayanagaRhamaQyao gaolaao. p%naIlaa ibacaarIlaa gaaZ Jaaop laagalaI haotI.prMtu maI ksacaa JaaopU doNaar? maI itlaa jaagao kolao. pacasaat imainaTo JaalaI AsatIlanasatIla [t@yaat jyaacaa maI pUvaI- ]llaoK kolaa Aaho¸ %yaa naaokranao dar zaozavalao.maaJyaa paoTat Qassa Jaalao. maI capaplaao. ''}z¸ baapU far AajaarI Aahot¸'' naaokrmhNaalaa. far AajaarI Aahot ho maahItca haoto. %yaamauLo %yaa vaoLocyaa ''far AajaarI''caa ivaSaoYa Aqa- maaJyaa laxaat Aalaa. ibaCanyaatUna taDkna ]DI maa$na maI ]zlaao.

''kaya Jaalao¸ saaMga tr Kra² '' '' baapU AaTaoplao ² '' jabaaba imaLalaa.Aata malaa pScaa,<aap Jaalaa trI ]pyaaoga kaya ? maI AtI Sarmalaao. malaa

AitSaya du:K Jaalao¸ vaiDlaaMcyaa KaolaIkDo QaavaUna gaolaao. maaJyaa Qyaanaat Aalao¸ kI maIivaYayaaMQa nasatao¸ tr SaovaTcyaa %yaa GaDIlaa maaJyaa naiSabaI ivayaaoga Aalaa nasata. malaaAMtkaLI vaiDlaaMcaI padsaovaa krIt rahta Aalao Asato. Aata kovaL kakaMcyaa taoMDUnamalaa eokayacao raihlao kI¸'' baapU tr Aaplyaalaa saaoDUna inaGaUna gaolao ²'' Aaplyaa vaiDlabaMQaUMUcao prmaBa@t Asao kaka %yaaMcyaa SaovaTcyaa saovaocaa maana imaLvaUna basalao. vaiDlaaMnaaAaplyaa maR%yacao pUva-&ana Jaalao haoto. %yaaMnaI KuNaonao ilaihNyaacao saamaana maaigatlao.kagadavar %yaaMnaI ilaihlao kI ''tyaarI kra.'' evaZo ilahUna hatatIla kDo %yaaMnaIsvat:cyaa hatanaI kaZUna Taklao. saaonyaacaI kMzI haotI tIhI kaZUna fokUna idlaI.xaNamaa~amaQyao Aa%maa ]DUna gaolaa.

maaJyaa jyaa Sarmaocao idgdSa-na maI maagaIla eka p`krNaat kolao haoto¸tI Sarma hIca ¹¹ saovaocyaa vaoLI ivaYayaocCaÑ ha kaLa Daga maI Aajapya-Mt GaasaUnaTakU Saklaao naahI¸ ivasa$na jaa} Saklaao naahIÂ AaiNa maI naohmaI Asaoca maanaIt

Qama-jaagaRtI 29

Aalaao Aaho¸ kI jarI maaJaI maataip%yaaMba_lacaI Ba@tI AprMpar haotI¸ jarI itcyaasaazImaI sava- kahI saaoDU Sakt haotao¸ trIhI %yaa saovaocyaa p`saMgaIhI maaJao mana ivaYayaalaa saaoDUSakt navhto ho %yaa saovaomaQaIla ek Axamya nyaUna haoto AaiNa mhNaUna svat:laa maIekp%naIva`t paLNaara maanaIt AsaUnahI ivaYayaaMQa maanaIt Aalaao Aaho. %yaatUna sauTUnajaaNyaasa malaa far AvaQaI laagalaa¸ va sauTUna jaaNyaasa malaa far AvaQaI laagalaa¸ va sauTUnajaaNyaapUvaI- Anaok Qama-saMkTo sahna kravaI laagalaI.

maaJyaa duhorI Sarmaocao ho p`krNa puro krNyaapUvaI- hohI saaMgaUna maaokLa haotao¸ kImaaJyaa p%naIlaa jao maUla Jaalao to caar¹daona idvasaca Svaasa Gao}na inaGaUna gaolao² yaahUna dusarokaya haoNaar? jyaa Aa[-baapaMcaI ikMvaa baala pitp%naIMcaI majaI- Asaola¸ %yaaMnaI yaa maaJyaadaKlyaava$na saavaQa vhavao.

10. Qama-jaagaRit

sahavyaa¹saatvyaa vaYaa-paasaUna tao saaoLa vaYaa-caa hao[-pya-Mt maI AByaasa kolaaÂprMtu SaaLot kaozohI Qamaa-cao iSaxaNa imaLalao naahI. iSaxakaMpasaUna sahjaI imaLayacao tohIimaLalao naahI. Asao mhNata yao[-la. trI pNa vaatavarNaatUna kahI naa kahI imaLtcagaolao. yaoqao Qamaa-caa vyaapk Aqa- Gaotlaa paihjao. Qama- mhNajao Aa%maBaana ¹¹ Aa%ma&ana. maaJaa janma vaOYNava saMp`dayaat Jaalaolaa. Aqaa-t hvaolaIt vaoLaovaoLI jaaNao hao[-.prMtu hvaolaIba_la maaJyaa manaat Eawa ]%pnna JaalaI naahI. hvaolaIcao vaOBava malaa AavaDlaonaahI. hvaolaImaQyao caalaNaaáyaa AnaItIcyaa gaaoYTI eokt Asao va %yaamauLo itcyaaba_la mana]dasa hao]na gaolao. toqaUna malaa kahIca laaBa Jaalaa naahI.

prMtu jao hvaolaIpasaUna kahI imaLU Saklao¸ tao maaJyaa da[-pasaUna imaLalao. tIkuTuMbaacaI jaunaI naaokr haotI. itcyaa pòmaacao malaa AajahI smarNa haoto maI pUvaI- saaMigatlaocaAaho ¸ kI malaa BaUtpòtadIMcao Baya vaaTo. 'ramanaama' ho %yaavar AaOYaQa Aaho ho rMBaonao malaasamajaavaUna saaMigatlao. MMMmaaJaI trI ramanaamaapoxaa rMBaovarca ivaSaoYa EaQda haotI. mhNaUna maIbaalavayaamaQyao BaUtpòtaidkaMcyaa BaItIpasaUna mau@t haoNyaasaazI ramanaamaacaa jap sau$ kolaa.tao far idvasa caalalaa naahIÂ prMtu baalapNaamaQyao porlaolao baI jaLUna gaolao naahI. Aajaramanaama hI maaJyaa baabatIt AmaaoGa Sa@tI Aaho. %yaacao karNa rMBaabaa[-nao porlaolao baIjaAsao malaa vaaTto.

30 Aa%makqaa

yaaca saumaarasa maaJyaa eka caula%yaaMcaa maulagaa ¹¹ kI jaao ramaayaNaacaa Ba@thaota¸ %yaanao Aamha daoGaa BaavaaMnaa ramarxaocaI saMqaa doNyaacaI vyavasqaa kolaI. AamhI tIpaz k$na ina%ya pàt:kaLI snaanaanaMtr mhNaNyaacaa inayama kolaa. paorbaMdrmaQyao rahthaotao¸ taopya-Mt ho zIk caalalao. puZo rajakaoTcyaa vaatavarNaat to pusaTUna gaolao. yaaik`yaoba_lahI ivaSaoYa Eawa navhtI. %yaa vaDIla baMQaUMba_la Aadr haota¸ AaiNa kahI AMSaIramarxaa Sauw ]ccaarainaSaI paz mhNata yaoto %yaasaazI AiBamaanahI vaaTo¸ mhNaUna itcaa pazhao[-.

pNa maaJyaa manaavar savaa-t jaast ksalaa pirNaama Jaalaa Asaola¸ tr taoramaayaNaacaa. vaiDlaaMcyaa Aajaaracaa kahI kaL paorbaMdrlaa gaolaa. yaoqao to ramajaIcyaadovaalayaat raoja ra~I ramaayaNa eokt Asat. ramaayaNa saaMgaNaaro ramacaMd`jaIMcao ekprmaBa@t ibalaoSvarcao laaQaa maharaja mhNaUna haoto. %yaaMcyaaivaYayaI Asao saaMgat kI %yaaMnaakaoD ]zlao haoto. %yaavar AaOYaQa krNyaaeovajaI ibalaoSvar mahadovaacyaa inamaa-lyaacaIibalvap~o kaoD ]maTlaolyaa Baagaavar %yaaMnaI baaMQalaI AaiNa ramanaamaacaa jap sau$ kolaa¸%yaamauLo %yaaMcao kaoD samaUL naahIsao Jaalao. hI gaaoYT KrI Asaao vaa nasaao¸ AamhaeokNaaáyaaMnaa tI KrI vaaTlaI. evaZohI Kro kI laaQaa maharajaaMnaI kqaa krNyaasa AarMBakolaa¸ tovha %yaacao SarIr pUNa- inaraogaI haoto. laaQaa maharajaaMcaa kMz maQaur haota. to daoho¸caaOpa[- gaat va %yaaMcaa Aqa- saaMgat. to svat: %yaacyaa rsaamaQyao laIna hao}na jaat¸ AaiNaEaaotRjanaaMnaa laIna k$na saaoDIt. maaJao vaya %yaavaoLI tora vaYaa-Mcao Asaola¸ pNa malaa %yaaMcyaavaacanaamaQyao KUp gaaoDI vaaTo¸ Asao smarNa Aaho. ramaayaNaaba_la malaa vaaTNaara Aa%yaMitkpòmaacaa payaa ho ramaayaNaEavaNa haoya. tuLSaIdasaacao ramaayaNa ha maI Aaja Bai@tmaagaa-varIla savaao-<ama ga`Mqa maanatao.

kahI maihnyaaMnaI AamhI rajakaoTlaa Aalaao. toqao ASaa p`karcao vaacananavhto. ekadSaIcyaa idvaSaI Baagavat maa~ vaacalao jaat Asao Kro. %yaalaa maIkQaI kQaI basat Asao. prMtu BaTjaI rsa ]%pnna k$ Sakt naa. Aaja maI samajaUSaktao kI Baagavat ha ek Asaa ga`Mqa Aaho kI jyaacyaa vaacanaanao Bai@trsa]%pnna krta yao[-la. maI tr tao gaujaraqaItUna AtI AavaDInao vaacalaa Aaho. prMtumaaJyaa ekvaIsa idvasaaMcyaa ]pvaasaamaQyao BaartBaUYaNa pMiDt madnamaaohnamaalavaIyajaIMcyaa piva~ mauKatuUna maUL saMskRtacao kahI Baaga eoklao tovha AsaovaaTlao¸ kI baalapNaIhI %yaaMcyaasaar#yaa Bagavad\Ba@taMcyaa taoMDUna Baagavat eokayalaaimaLto tr %yaavar maaJao gaaZ poma baalavayaamaQyaohI jaDlao Asato. %yaa vayaat manaavar

Qama-jaagaRit 31

Jaalaolyaa SauBaaSauBa saMskaraMcaI mauLo Kaolavar jaatat¸ yaaba_la malaa KUp AnaUBava AalaolaaAaho. AaiNa mhNaUna ik%yaok ]%kRYT ga`Mqa %yaa vayaamaQyao eokNyaacaI saMQaI malaa imaLalaInaahI¸ yaaba_la vaa[-T vaaTto.

rajakaoTmaQyao malaa Anaayaasaoca sava- saMp`dayaaivaYayaI samaBaava raKNyaacao iSaxaNaimaLalao. ihMduQamaa-cyaa p`%yaok saMp`dayaaba_la samaBaava iSaklaao. karNa kI Aa[-baaphvaolaIlaa jaat¸ iSavaalayaat jaat AaiNa ramamaMidrat jaat. AaiNa Aamha BaavaaMnaa Gao}najaat¸ ikMvaa pazvaIt Asat.

iSavaaya¸ vaiDlaaMpaSaI jaOnaQamaa-caayaa-maQaUna kaoNaI naa kaoNaI naohmaI yaot. vaDIla%yaaMnaa iBaxaahI GaalaIt. to vaiDlaaMbaraobar Qamaa-saMbaMQaI va vyavaharasaMbaMQaI gaaoYTI krIt.yaaiSavaaya vaiDlaaMcao mausalamaana AaiNa parSaI ima~hI haoto. to Aapaplyaa Qamaa-ba_la gaaoYTIbaaolat¸ AaiNa vaDIla %yaaMcao mhNaNao AadrpUva-k va puYkL vaoLa rsapUva-k eokt Asat.ASaa p`karcyaa vaata-laapaMcyaa vaoLI maI 'nasa-' AsalyaamauLo barocada hjar Asao. yaa sava-vaatavarNaacaa maaJyaavar Asaa pirNaama Jaalaa kI sava- Qamaa-Mba_la maaJya manaamaQyaosamaanaBaava ]%pnna Jaalaa.

iK`stI¹Qama- maa~ Apvaad haota. %yaacyaaba_la kahIsaa Anaadr ]%pnnaJaalaa. %yaavaoLI hayaskulacyaa kaopáyaavar kaoNaI iK`stI vyaa#yaana dot Asat. to ihMdUdovataMcaI va ihMduQaima-yaaMcaI naalastI krIt. to malaa Asa*ya hao[-. maI eKaVa vaoLIca tovyaa#yaana eokNyaasa ]Baa raihlaao AsaonaÂ prMtu puna: toqao ]Bao rahNyaacaI [cCaca JaalaInaahI. yaaca saumaaralaa ek saupìsaw ihMdU iK`stI Jaalyaacao eoklao. gaavaat baaolat kI%yaacaa iKstI Qamaa-t p`vaoSa krivatanaa %yaalaa gaaomaaMsa Ka} GaalaNyaat Aalao¸ AaiNa da$Pyaayalaa idlaI. %yaacaa paoSaaKhI badlaNyaat Aalaa¸ AaiNa tao gaRhsqa iK`stIJaalyaanaMtr kaoT¸ paTlaaoNa AaiNa [Mga`jaI TaopI vaap$ laagalaa. yaa gaaoYTIMcaa malaaitTkara vaaTlaa. jyaa Qamaa-payaI gaaomaaMsa Kavao laagato AaiNa da$ PyaavaI laagato AaiNasvat:caa paoSaaK badlaavaa laagatao¸ %yaalaa Qama- mhNaavao trI ksao¸ Asaa yaui@tvaad maImanaaSaI kolaa. iSavaaya¸ jaao gaRhsqa iK`stI Jaalaa¸ %yaanao Aaplyaa pUva-jaaMcyaa Qamaa-caI¸rIitirvaajaaMcaI AaiNa doSaaMcaI TvaaLI sau$ kolyaacao kanaI Aalao. yaa sava- gaaoYTImauLomaaJyaa manaat iK`stIQamaa-ba_la Anaadr ]%pnna Jaalaa.

jarI ASaa táhonao [tr Qamaa-ba_la maaJyaa manaat samaBaava ]%pnnaJaalaa¸ trIhI maaJyaa manaat [-SvaraivaYayaI Aasqaa haotI Asao mhNata yaoNaar naahI. yaavaoLI vaiDlaaMcyaa pustk¹saMga`hatUna manausmaRtIcao BaaYaaMtr maaJyaa hatI Aalao. %yaat

32 Aa%makqaa

jagaacyaa ]%ptIsaMbaMQaI vaNa-na vaacalao. %yaavar EaQda basalaI naahI. ]laT¸ kahISaInaais%aktaca ]%pnna JaalaI. maaJyaa dusaáyaa caula%yaacao icarMjaIva ¹¹jao AjaUna hyaatAahot¸ %yaaMcyaa bauQdIivaYayaI malaa ivaSvaasa haota. %yaaMcyaapaSaI maI maaJyaa SaMka p`diSa-tkolyaa. prMtu to maaJao samaaQaana k$ Saklao naahIt.%yaaMnaI malaa jabaaba idlaa : ''maaozaJaalaasa kI ho p`Sna tU svat:ca saaoDvaayalaa iSakSaIla.Asalao p`Sna maulaaMnaI ]Bao krNaozIk naahI.'' maI gaPp basalaao pNa manaacao samaaQaana Jaalao naahI. manausmaRtIcyaa KaVaKaVp`krNaat va [tr p`krNaathI malaa caalaU rIitirvaajaaMcaa ivaraoQaca idsalaa. yaa SaMkocaajabaabahI malaa javaL javaL varcyaa p`maaNaoca imaLalaa.''kQaI kaLI bauQdI ivastarpavaola¸ vaacana vaaZola maga samajaola ¸'' Asao mhNaUna manaalaa prtvalao.

manausmaRtI vaacaUna %yaavaoLI AihMsaocao iSaxaNa tr imaLalao naahIca. maaMsaaharacaaivaYaya yao}na gaolaaca Aaho. %yaalaa tr manausmaRtIcaa AaQaarca imaLalaa. sap-¸ ZokUNa[%yaadIMnaa maarNao¸ hI naItIca Aaho AsaohI vaaTlao. %yaavaoLI Qama- samajaUna ZokNaaMnaa vagaOromaarlyaacao malaa smarto.

pNa ek gaaoYT manaat $jaUna raihlaI ¹ yaa jagatacaa AaQaar naItI Aaho¸sa%yaamaQyao sava- naItIcaa samaavaoSa haotao. maga tr sa%yaacaa SaaoQa kolaaca paihjao.idvasaoMidvasa sa%yaacaa maihmaa maaJyaa dRYTInao vaaZt gaolaa. sa%yaacaI vyaa#yaa AiQakaiQakivastRt haot gaolaI¸ va AjaUnahI ivastRt haot jaat Aaho.

iSavaaya ¸ek naItIivaYayak saha carNaI Slaaok )dyaaMt zsaUna raihlaa.Apkaracaa maaobadlaa Apkar nasaUna ]pkarca haoya¸ hI gaaoYT jaIvanasaU~ hao}na basalaI.itnao maaJyaavar saamaàjya gaajaivaNyaasa sau$vaat kolaI. Apkar krNaaáyaacao klyaaNa[icCNao va krNao hI maaJaI AavaDtI gaaoYT hao}na basalaI. maI AsaM#ya p``yaaoga kolao.evaZa cama%kar GaDvaUna AaNaNaara tao Slaaok Asaa :

paNaI Aapnao paya¸ BalauM Baaojana tao dIjaoÂAavaI namaavao SaISa¸ dMDvat kaoDo kIjao.AapNa Gaasao dama¸ kama mahaoraonauMuM krIeÂAap ]gaaro pàNa¸ to tNaa du:KmaaM marIe.gauNa koDo tao gauNa dSa gaNaao mana¸ vaacaa¸ kmao- krIÂAvagauNa koDo jao gauNa kro to jagamaaM jaI%yaao sahI.

'' jaao paNaI do[-la %yaalaa caaMgalao jaovaNa Gaalaavao. jaao AaplyaapaSaI yao}naDaoko namavaIla %yaalaa saaYTaMga dMDvat Gaalaavaa. eka pOSaacaI JaIja saaoSaIla %yaacao

ivalaayatocaI tyaarI 33

maaohraMnaI ?Na foDavaoÂ pàaNa vaacavaIla %yaacyaa du:KinavaarNaacyaa kamaI pàNa vaocaavao Âeka ]pkaraba_la dha ]pkar kravaoÂ prMtu yaa jagaat sava-EaoYz taoca¸ kI jaaokayaavaacaamanaok$na Apkaracyaa baabatIthI ]pkar krtao.''

11. ivalaayatocaI tyaarIsana 1887 saalaI maîT/@yaulaoSanacaI prIxaa JaalaI. doSaacaI kaya ikMvaa

Aamacyaa gaaMQaI kuTuMbaacaI kaya¸ gairbaIca ASaa p`karcaI kI prIxaa Vayalaa Ahmadabaadva mauMba[- ASaI daona izkaNao Asalyaasa %yaa isqatItIla kazovaaDI laaok javaLcao va svastAsao Ahmadabaadca psaMt krNaar. maaJaohI tsaoca Jaalao. rajakaoT to Ahmadabaad hacamaaJaa pihlaa ekTyaanao kolaolaa p`vaasa.

pasa JaalyaanaMtr ka^laojaat jaa}na iSaxaNa puZo caalavaavao ASaI vaDIlamaMDLIMcaI [cCa haotI. mauMba[-thI ka^laoja AaiNa BaavanagarlaahI ka^laoja. Baavanagarlaa#aca- kmaI mhNaUna Baavanagarcyaa SaamaLdasa ka^laojaat jaaNyaacao zrlao. toqao malaa kahIsamajaonaa. sava-ca kzINa vaaTU laagalao. AQyaapkaMcyaa vyaa#yaanaaMmaQyao gaaoDIhI vaaTonaa¸AaiNa samajahI pDonaa. %yaaMt AQyaapkaMcaa daoYa navhta. daoYa maaJyaa kccaopNaacaacahaota. %yaavaoLcao SaamaLdasa ka^laojacao AQyaapk tr pihlyaa djaa-cao samajalao jaat.pihlaI sahamaahI purI k$na GarI Aalaao.

kuTuMbaacao jaunao ima~ va sallaagaar ek ivaWana vyavaharkuSala baàmhNamaavajaI dvao mhNaUna haoto. %yaaMnaI vaiDlaaMcyaa maR%yaUnaMtrhI kuTuMbaaSaI Asalaolaa saMbaMQakayama zovalaa haota. to yaa sauTIcyaa idvasaaMt Aamacyaa GarI Aalao haoto. maatuEaIva vaDIla baMQaU yaaMcyaabaraobar gaaoYTI baaolat Asata maaJyaa iSaxaNaaMsaMbaQaI %yaaMnaIcaaOOkSaI kolaI. maI SaamaLdasa ka^laojaat Aaho ho eokUna to mhNaalao¸ ''kaL badlalaaAaho. kbaa gaaMQaIcaI gaadI saMBaaLNyaacaI tumha BaavaaMpOkI kaoNacaI [cCa Asaola¸ trtI iSaxaNaaKorIja imaLNaar naahI. ha maulagaa AjaUna iSaktao Aaho¸ %yaaAqaI- gaadIsaMBaaLNyaacao kama %yaalaaca ]calaayalaa laavalao paihjao. %yaacaI AjaUna caarpacavaYao- baI.e.hao[-pya-t jaatIla. AaNaKI [tka vaoL GaalavaUna %yaalaa pnnaasa¹saaz$pyaacaI naaokrI imaLola¸ idvaaNapd naahI imaLNaar. baro¸ %yaalaa %yaapuZo maaJyaamaulaap`maaNao vakIla kravaa tr AaNaKIhI qaaoDI vaYao- jaaNaar¸ AaiNa taopya-ttr idvaaNaigarIsaazI vakIlahI iktItrI tyaar Jaalaolao AsatIla² tumhI %yaalaaAa.¹ 3

34 Aa%makqaa

ivalaayatolaa pazivalao paaihjao. kovaLrama ³maavajaI dvaocyaa maulaacao naava´ mhNatao kIitkDo iSaxaNa saaopo Asato. tIna vaYaa-t iSakUna prt yao[-la. Kca- pNa caarpacahjaarahUna jaast haoNaar naahI. tao navaa baîrsTr Aalaa Aaho¸ tao pha naa¸ kovaZyaaqaaTat rahtao² karBaaáyaacaI jaagaa %yaalaa paihjao tr Aata imaLola. maaJaI tr sallaaAsaa Aaho¸ kI tumhI maaohnadasaalaa yaMdaca ivalaayatolaa paazvaUna Vavao. AamacyaakovaLramaacao [MglaMDat puYkL ima~ Aahot¸ %yaaMcyaavar tao iSafarsap~o do[-la¸ mhNajao%yaalaa toqao ksalaI ADcaNa pDNaar naahI."

svat:caI sallaa maanya haoNaar yaaba_la jaNaU kaya SaMkaca naahI ASaa táhonaojaaoSaIjaIMnaI ³AamhI maavajaI dvao yaaMnaa yaa naavaanao saMbaaoQaIt AsaU.´ maaJyaakDo pahUna malaaivacaarlao :

"ksao kaya¸ tulaa ivalaayatolaa jaaNao AavaDola kI [qaoca iSakt basaNao?"malaa tr AavaDt haoto toca vaOVanao saaMigatlao. ka^laojaatIla ADcaNaIMnaI maI iBa}nagaolaolaaca haotao. maI mhTlao¸ "malaa ivalaayatolaa pazvaala tr farca caaMgalao. ka^laojaatJapJap pasa haota yao[-lasao vaaTt naahIca. ParMtu malaa Da^@Trcaa QaMda iSakNyaasaazI naahIpaazvata yaayacao?"

maaJao baMQaU maQyaoca mhNaalao :"to tr baapUMnaa AavaDt nasao. tuJaI gaaoYT inaGataca to mhNat¸ kI AapNa

vaOYNavaaMnaI haD¹maaMsa kapNyaacao kama k$ nayao. baapUMcaa ivacaar tulaa vakIla krNyaacaacahaota."

jaaoSaIjaIMnaI dujaaora idlaa : "gaaMQaIjaIp`maaNao Da^@TrkIcaa malaa itrskar vaaTtnaahI. AaplaI Saas~ yaa QaMValaa kmaI laoKIt naahIt. pNa Da^@Tr hao}na tU idvaaNabanaNaar naahIsa. tulaa idvaaNaigarI ikMvaa %yaahUna ]cca jaagaa imaLavaI ho tr malaa paaihjaoAaho. trca tumacao ho evaZo maaozo kuTuMba Jaaklao jaaNaar. kaL idvasaoMidvasa palaTtcaalalaa Aaho¸ AaiNa kzINa haotao Aaho. mhNaUna baîrsTr haoNyaat SahaNapNaa Aaho."

maatuEaIkDo vaLUna mhNatat¸ "Aaja Aata maI jaatao. maaJyaa baaolaNyaacaaivacaar k$na paha. maI puna: yao[-na tovha tyaarI AsalyaacaI baatmaI eokNyaacaI AaSaazovaUna yao[-na. kahI ADcaNa Aalyaasa saaMgaa."

jaaoSaIjaI gaolao. maI tr hvaot ikllao baaMQaU laagalaao. vaDIla baMQaU ifikrItpDlaoÂ pOSaacao ksao krayacao? iSavaaya¸ maaJyaasaar#yaa navayauvakalaa [tko dUr paazvaavaotrI ksao?

ivalaayatocaI tyaarI 35

maatuEaIlaa tr kahIca saucaonaa. itlaa ivayaaogaacaI gaaoYTca sahna JaalaI naahI.pNa p`qama trI itnao Asaoca saaMigatlao: "Aaplyaa kuTuMbaat Aata vaDIla Asao kakacaraihlao Aahot. Aqaa-t pihlyaa p`qama %yaaMcaa sallaa Gaotlaa paihjao. %yaaMnaI Aa&a kolaItr maga AapNa ivacaar krayacaa."

vaDIla baMQaUMnaa dusara ek ivacaar saucalaa : "paorbaMdr rajyaavar Aaplaa h@kAaho. laolaIsaahoba toqaIla A^DimainasT/oTr Aahot. Aaplyaa kuTuMbaaivaYayaI %yaaMcao caaMgalaomat Aaho. kakaMvar %yaaMcaI ivaSaoYa majaI- Aaho. to kdaicat saMsqaanatfo- tulaa qaaoDIbahutmadthI krtIla."

malaa ho sava- pTlao. maI paorbaMdrlaa jaaNyaasa tyaar Jaalaao. %yaakaLI rolvaonavhtI¸ gaaDIrsta haota. paaca idvasaaMcaa rsta haota. maI svaBaavaana iBa~a haotao ho maagaosaaMigatlaoca Aaho. prMtu yaa p`saMgaI maaJaI BaItI par pLalaI. ivalaayatolaa jaaNyaacyaa[cConao maaJyaavar tabaa basavalaa. maI QaaorajaIpya-Mt baOlagaaDI kolaI. QaaorajaIhUna puZo ekidvasa laaOkr paaocaNyaacyaa [raVanao ]MT kolaa. ]MTacyaa svaarIcaahI ha pihlaacaAnauBava.

PaaorbaMdrlaa paocalaao. kakaMnaa saaYTaMga p`Naama kolaa. sava- gaaoYTI saaMigatlyaa%yaaMnaI ivacaar k$na jabaaba idlaa :

"ivalaayatolaa jaa}na Aaplyaalaa Qama- raKta yao[-la kI naahI ho malaa saaMgatayaot naahI. sava- gaaoYTI eoktao ¸ %yaava$na trI malaa SaMka vaaTto. Asao paha naa²baDyaabaDyaa baîrsTraMcyaa malaa gaazI Gyaavyaa laagatat¸ tovha %yaaMcyaa AaiNa saahobaaMcyaarahNaIt malaa trI kahI Baod idsat naahI. %yaaMnaa KaNyaaipNyaacaa kahI ivaiQainaYaoQanasatao. isagaaroT tr taoMDatUna inaGaayacaIca naahI. paoSaaK pahavaa tr taohI tsaacanaMgaa. ho sava- Aaplyaa kuTuMbaalaa SaaoBaNaaro naahI. pNa maI tuJyaa saahsaamaQyao ivaGna GaalaU[icCt naahI. maI tr qaaoDyaaca idvasaaMnaI yaa~olaa jaaNaar. malaa Aata qaaoDIca vaYao-kaZayacaI Aahot. marNaacyaa darI Aalaolyaa maI tulaa ivalaayatolaa jaaNyaacaI ¹ samaudÀaolaaMDNyaacaI ¹ kSaI prvaanagaI VavaI? pNa maI tuJyaa AaD yaoNaar naahI. KrIprvaanagaI tuJyaa Aa[-caI. itnao jar tulaa prvaanagaI idlaI tr tU sauKanao jaa. maI tulaaADvaIt naahI¸ evaZo saaMga.maaJaa AaSaIvaa-d tulaa Aahoca."

"yaahUna jaastIcaI AaSaa tumacyaapasaUna maI zovaNaM yaaogya haoNaar naahI. malaaAata maaJyaa Aa[-cao samaaQaana kolao paihjao. prMtu malaa laolaIsaahobaaMvar iSafarsa tr Valanaa?"

36 Aa%makqaa

kaka mhNaalao¸ "to maaJyaakDUna ksao vhavao? prMtu saahoba Balao Aahot. tU icazIilahI. kuTuMbaacaI AaoLK do mhNajao maga to tulaa BaoTNyaacaa vaoL Ka~Inao dotIla¸ AaiNavaaTlyaasa madt pNa krtIla."

kakaMnaI saahobaaMkDo iSafarsa ka kolaI naahI yaacaI malaa klpnaa naahI. malaaAspYT smarNa Aaho kI ivalaayatolaa jaaNyaasaar#yaa Qama-iva$w kayaa-maQyao [tkI sarLmadt doNyaacaa %yaaMnaa saMkaoca vaaTlaa.

maI laolaIsaahobaaMnaa icazI ilihlaI. %yaaMnaI Aaplyaa rahNyaacyaa baMgalyaavar malaaBaoTayalaa baaolaavalao. %yaa baMgalyaacaa ijanaa caZt Asata saahoba malaa BaoTlao¸ AaiNa "tUbaI. e. hao maga malaa BaoT. saQyaa kahI madt dota yaoNaar naahI¸" Asao mhNaUna varcaZUna gaolao. maI KUp tyaarI k$na puYkLSaI vaa@yao GaaokUna gaolaao haotao. KalaI vaakUnadaonhI hataMnaI salaama kolaa. prMtu maaJaI saarI maohnat vyaqa- gaolaI²

p%naIcyaa daiganyaaMvar maaJaI dRYTI gaolaI. vaDIla baMQaUMvar Apar Eawa haotI.%yaaMcyaa ]dartolaa saImaa navhtI. %yaaMcao pòma ip%yaasaarKo haoto.

maI paorbaMdrhUna inaGaalaao. rajakaoTlaa yao}na sava- gaaoYTI saaMigatlyaa.jaaoSaIjaIMcaI sallaamasalat GaotlaI. %yaaMnaI kja- kaZUnahI malaa pazivaNyaacaI iSafarsakolaI. maI maaJyaa p%naIcyaa ihSSyaacao daiganao kaZUna TakNyaacaI saUcanaa kolaI. %yaatUnadaonatIna hjaar $pyaaMpoxaa jaast yaoNyaasaarKo navhto. baMQaUMnaI ksaohI k$na pOsao puropaDNyaacaI pìt&a kolaI.

Aa[-caI samajaUt kSaI par paDavaI? itnao baarIk tpasa sau$ kolaa haota.kaoNaI mhNao¸ t$Na laaok ivalaayatolaa jaa}na bahktatÂ kaoNaI mhNao¸ to maaMsaaharkrtatÂ tr kaoNaI saaMgat¸ da$iSavaaya caalaayacaoca naahI. Aa[-nao ho sava- malaasaaMigatlao. maI mhTlao "pNa tulaa maaJaa ivaSvaasa naahIÆ maI tulaa fsaivaNaar naahIÂ SapqaGao}na saaMgatao kI yaa itnhI vastUMpasaUna maI dUr rahIna. tsaa Qaaoka Asalaa¸ tr jaaoSaIjaImalaa ksao jaa} dotIla ?"

Aa[- mhNaalaI¸ "malaa tuJaa ivaSvaasa Aaho. pNa dUr doSaat ksaohaoNaar? maaJaI A@klaca gauMga haoto. maI baocarjaI svaamaIMnaa ivacaarto. "baocarjaIsvaamaI maaoZvaaNyaatUna jaOna saaQaU Jaalao haoto. jaaoSaIjaIp`maaNao to pNa Aamacao sallaagaarhaoto. %yaaMcaI madt JaalaI. %yaaMnaI saaMigatlao¸ maI yaa maulaapasaUna yaa itnhIbaabatIt va`t Gaovaivatao¸ maga %yaalaa jaa} doNyaasa hrkt naahI yaoNaar." %yaaMnaI pìt&a

jaatIbaahor 37

GaovaivalaI va maI maaMsa¸ maidra AaiNa s~IsaMga yaaMpasaUna dUr rahNyaacaI pìt&a kolaI. Aa[-naoprvaanagaI idlaI.

hayaskulaat samaarMBa Jaalaa. rajakaoTcaa ek t$Na ivalaayatlaa jaatao¸ yaacaolaaokaMnaa navala vaaTlao. ]<aradaKla maI qaaoDo ilahUna naolao haoto. pNa tohI maaozyaaiSakstInaoca vaacaU Saklaao. maaJao Daoko gargart haoto¸ SarIr kapt haoto¸ evaZo malaaAazvato.

vaDIla maMDLIMcaa AaSaIvaa-d Gao}na mauMba[-sa jaaNyaasa inaGaalaao. mauMba[-caa hapihlaaca p`vaasaÂ vaDIla baMQaU baraobar Aalao.

pNa SauBakayaa-t SaMBar ivaGnao² mauMba[-cao faTk caTkna KulaNyaasaarKo navhto.

12. jaatIbaahormaatocaI Aa&a va AaSaIvaa-d Gao}na va qaaoDyaa maihnyaaMcyaa Ap%yaalaa p%naIsah

saaoDUna maI maaozyaa haOsaonao mauMba[-sa paocalaao. paocalaao Kra¸ pNa toqao ima~maMDLIMnaI baMQaUMnaasaaMigatlao kI¸ "jaUna¹jaulaO maihnyaaMmaQyao ihMdI mahasaagarat tufana Asato AaiNa yaacaI trhI pihlaIca samaudàvarcaI safr. trI yaalaa idvaaLInaMtr mhNajao naaovhoMbar maihnyaatpazivalao paihjao." "%yaatca kaoNaIsao tufanaat saapDUna kaozlaISaI ek baaoT bauDalyaacaosaaMigatlao. %yaamauLo vaDIla baMQaU Gaabarlao. %yaaMnaI ASaa táhonao jaIva Qaao@yaat GaalaUna malaalagaoca pazivaNyaacao naakarlao¸ AaiNa malaa mauMba[-t ima~akDo zovaUna svat: prt AaplyaanaaokrIvar hjar haoNyaasaazI rajakaoTlaa gaolao. eka maovhNyaapaSaI pOsao zovaUna gaolao¸ vaik%yaok ima~aMpaSaI malaa madt krNyaacaI iSafarsa k$na gaolao.

mauMba[-t maaJaa vaoL jaa[-naa. malaa ivalaayatocaI svaPnao pDt.maQyaMtrI &atImaQyao KLbaLaT Jaalaa. &atIcaI saBaa baaolaaivaNyaat AalaI.

kaoNaIhI maaoZ vaaiNayaa AVappya-Mt ivalaayatolaa gaolaa navhta. AaiNa maI caalalaao¸%yaaAqaI- malaa fOlaavar Gaotlaoca paaihjao² malaa &atIcyaa vaaDImaQyao hjar rahNyaaba_lafmaa-na Aalao. maI gaolaao. malaa ekaekI QaOya- kaozUna Aalao dova jaaNao² hjar haoNyaatmalaa yai%kMicathI saMkaoca ikMvaa Baya vaaTlao naahI. &atIcyaa p`mauK SaozjaIMSaI dUrcaonaatohI haoto. vaiDlaaMcaa va %yaaMcaa caaMgalaa snaoh saMbaMQa haota. %yaaMnaI malaa saaMigatlao :

38 Aa%makqaa

"&atIcao mat Aaho kI tU ivalaayatolaa jaayacaa ivacaar kolaa Aahosa¸ taobaraobar naahI. Aaplyaa Qamaa-maQyao samaud` AaolaaMDUna jaaNyaacaI manaa[- Aaho. iSavaaya¸ivalaayatot Qama- saaMBaaLta yaoNaar naahI Asao AamhI eoktao. toqao saahoba laaokaMbaraobarKavao¹Pyaavao laagaNaarÑ"

maI javaaba idlaa¸ " malaa tr vaaTto¸ kI ivalaayatolaa jaaNyaat ibalakula AQama-naahI. malaa itkDo jaa}na ivaVaByaasaca kravayaacaa Aaho. iSavaaya¸ jyaa gaaoYTIMba_laAaplyaalaa BaItI vaaTto¸ %yaa gaaoYTIMpasaUna dUr rahNyaacaI maI maaJyaa maatuEaIpaSaI SapqaGaotlaI Aaho. %yaamauLo maI %yaaMpasauna dUr rahU Sakona."

"pNa AamhI tulaa saaMgatao¸ kI itkDo Qama-palana Sa@yaca naahI. tuJyaavaiDlaaMcaa va maaJaa kSaa táhocaa saMbaMQa haota¸ to tulaa maahItca Aaho. maaJao saaMgaNao tUmaanya kolao paihjao¸" Saoz baaolalao.

"AaplyaaSaI Asalaolaa saMbaMQa malaa maahIt Aaho. AapNa malaa vaiDlaaMsamaanaAahat. prMtu yaa baabatIt maaJaa ina$paya Aaho. ivalaayatolaa jaaNyaacaa maaJaa inaScayamaI ifrvaU Sakt naahI. maaJyaa vaiDlaaMcao ima~ va sallaagaar¸ jao ivaWana baàmhNa Aahot¸%yaaMcao mat Aaho kI maaJyaa ivalaayatolaa jaaNyaamaQyao kahI vaavagao naahI. maaJyaa maatuEaIMcaIva baMQaUMcaI prvaanagaIhI malaa imaLalaI Aaho¸" maI jabaaba idlaa.

"prMtu &atIcaa hukUma tU maanaNaar naahIsa?""maaJaa ina$paya Aaho. malaa vaaTto¸ kI yaa baabatIt &atInao maQyao na pDNao

baro."yaa ]<aranao SaozjaIMnaa ËaoQa caZlaa. malaa caardaona saunaavalyaa. maI gaPp

raihlaao. SaozjaIMnaI hukUma saaoDlaa :"yaa maulaalaa AajapasaUna &atIbaihYkRt samajaNyaat yao[-la. jaao kaoNaI %yaalaa

madt krIla ikMvaa paocavaayalaa jaa[-la¸ %yaalaa &atI jaaba ivacaarIla va %yaalaa savvaa$pyaa dMD hao[-la."

maaJyaavar yaa zravaacaa kahIek pirNaama Jaalaa naahI. maI SaozjaIMcaI rjaaGaotlaI. maaJyaa baMQaUvar yaa zravaacaa kaya pirNaama haotao¸ hI ek ivacaarat GaoNyaasaarKIgaaoYT haotI. to iBa}na gaolao tr? saudOvaanao to Ba@kma raihlao¸ AaiNa malaa ]<arI ilaihlao¸kI &atIcaa zrava Jaalaa trI AapNa svat: malaa ivalaayatolaa jaaNyaacyaa baabatItATkava krNaar naahI.

jaatIbaahor 39

hI gaaoYT GaDlyaanaMtr maI AiQakca AQaIr Jaalaao. baMQaMUvar dDpNa Aalao tr?dusaroca kahI ivaGna ]pisqat Jaalao tr? yaa kaLjaIt maI idvasa kMzIt haotao. [t@yaatbaatmaI imaLalaI kI 4 saPToMbar raojaI inaGaNaaáyaa baaoTInao jaunaagaDcao ek vakIla baîrsTrhaoNyaasaazI jaaNaar Aahot. jyaa ima~apaSaI baMQaUMnaI maaJyaaba_la iSafarsa kolaI haotI%yaaMnaa maI BaoTlaao. %yaaMnaIhI hI saaobat caukvaU nayao Asaa sallaa idlaa. vaoL far qaaoDahaota. baMQaUMnaa tar kolaI AaiNa jaaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI. %yaaMnaI prvaanagaI idlaI.maI maovhNyaapaSaI pOsao maaigatlao. %yaaMnaI &atIcyaa hukumaacaI ADcaNa saaMigatlaI.&atIbaahor pDUna %yaaMcao caalaNyaasaarKo navhto. maI Aamacyaa kuTuMbaacyaa eka ima~akDojaa}na %yaajapaSaI "BaaDyaalaa vagaOro laagaNaaro pOsao malaa Va va baMQaUpasaUna maagaUna Gyaa"ASaI ivanaMtI kolaI. yaa ima~aMnaI tsao krNyaacao kbaUla kolaoÂ evaZoca navho¸ tr malaapào%saahnahI idlao.maI %yaaMcao AaBaar maanalao¸ pOsao Gaotlao AaiNa itkIT kaZlao.

ivalaayatocyaa p`vaasaacao sava- saamaana tyaar krayacao haoto. ek dusaro AnauBavaIima~ haoto¸ %yaaMnaI saamaana tyaar krivalao. malaa sagaLoca ivaica~ vaaTlao. kahI AavaDlao¸kahI ibalakula $caonaa. naokTaya ¸ kI jaao maI maagaahUna haOsaonao vaap$ laagalaao tao trmauLIca AavaDonaa. AaKUD jaakIT mhNajao tr paoSaaK k$nahI naagavao rahNyaasaarKovaaTlao. prMtu ivalaayatolaa jaaNyaacyaa ]%sauktopuZo yaa naapsaMtIcaI kqaa kaya? baraobarfraLacaI saamagaÌhI yaqaaisqat GaotlaI haotI.

maaJaI jaagaa pNa ima~maMDLIMnaI HyMabakraya majamaudaraMcyaaca ³ho %yaa jaunaagaDcyaavaiklaaMcao naava´ KaolaImaQyao raKUna GaotlaI. %yaaMcyaapaSaI maaJaI iSafarsahI kolaI. to trpàOZ vayaacao AnauBavaI gaRhsqa haoto. maI Azra vaYaa-caa¸ duinayaocaa AnauBava nasalaolaaAlpvayaI t$Na haotao. majamaudaraMnaI maaJyaaba_la kaLjaI k$ naka Asao ima~aMnaasaaMigatlao.

ASaa táhonao sana 1888 cyaa saPToMbarcyaa caaOqyaa tarKolaa maI mauMba[- baMdrsaaoDlao.

13. ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI Ñ

baaoT malaa mauLIca laagalaI naahI. prMtu idvasa caalalao¸ tsatsaa maI gaaoMQaLUnajaa} laagalaao. sTuAD-javaL baaolaNyaacaahI saMkaoca vaaTo. [Mga`jaIt baaolaNyaacaI malaasavayaca navhtI. majamaudaraKorIjacao sava- ]ta$ [Mga`ja haoto. %yaaMcyaabaraobar baaolatayao[-naa. to maaJyaaSaI baaolaNyaacaa p`ya%na krIt¸ tr maaJaI samajaUt pDonaaÂ AaiNa samajalaotrI javaaba ksaa Vavaa kLonaa. Pà%yaok vaa@ya baaolaNyaapUvaI- manaat jauLvaavao laagao.kaTyaa¹camacyaanao jaovata yao[-naa. AaiNa kaoNatI vas%aU maaMsaa#aorIja Aaho ho ivacaarNyaacaoQaoooOya- hao[-naa. %yaamauLo maI jaovaNyaacyaa TobalaakDo kQaI gaolaaoca naahI. #aaolaItca jaovaItAsao. baraobar maovaaimaza[- vagaOro GaotlaI haotI¸ %yaavarca bahutaMSaI caalavaUna naolao.majamaudaraMnaa ksalaIca ADcaNa navhtI. to savaa-Mbaraobar imasaLUna gaolao. DokvarhImaaokLopNaanao jaat. maI maa~ sabaMQa idvasa KaolaIt kaoMDlaolaa rahI. @vaicat DokvarqaaoDI maaNasao AsatIla ASaa vaoLI toqao qaaoDa vaoL basaUna prt yao[-. majamaudar malaa savaaMM-baraobar imasaLayalaa¸ maaokLopNaanao gaPpagaaoYTI baaolaayalaa samajaavaUna saaMgat. vaiklaacaIjaIBa baaolakI paihjao AsaohI saaMgat. svat:cao vaiklaIcao AnauBava saaMgat. [Mga`jaI hIkahI AaplaI BaaYaa navho¸ tIt cauka vhayacyaaca¸ trI pNa dDpUna baaolat gaolao paihjao¸vagaOro ]pdoSa krIt. prMtu malaa maaJaa iBaDstpNaa saaoDta yao[-naa.

eka Balyaa [Mga`jaalaa maaJaI dyaa AalaI¸ AaiNa %yaanao maaJyaabaraobarbaaolaNyaacaalaNyaasa sau$vaat kolaI. tao svat: vayaanao maaoza haota. maI Katao kaya¸ maIkaoNa¸ jaaNaar kaozo¸ kaoNaaSaI baaolat caalat ka naahI vagaOro p`Sna tao ivacaarI.malaajaovaNaacyaa jaagaI calaNyaaba_la saucavaI. maaMsa na KaNyaacyaa maaJyaa Aaga`hasaMbaMQaI eokUna%yaalaa hsaU Aalao. maaJaI dyaa yao}na tao mhNaalaa¸ "yaoqapya-Mt ³paoT- sayyad yaoNyaapUvaI-´zIk Aaho. ibaskocyaa ]psaagarat paocalaasa kI tU Aaplao ivacaar badlaSaIla. [MglaMDattr [tkI qaMDI pDto¸ kI maaMsaaiSavaaya caalaayacaoca naahI."

maI mhTlao¸ "maI eoklao Aaho¸ kI itkDo laaok maaMsaaharaiSavaaya rahUSaktat."

to mhNaalao¸ "hI KaoTI gaaoYT Asao samaja. maaJyaa AaoLKIcaa Asaa ekhIgaRhsqa malaa maahIt naahI kI jaao maaMsaahar krIt naahI. ho paha¸

40

ekdacaI ivalaayat tr gaazlaI 41

maI da$ iptao¸ tI Pyaayalaa maI tulaa naahI saaMgatÂ pNa maaMsaahar tr kolaaca paihjao Asaomalaa vaaTto."

maI mhTlao¸ "tumacyaa sallyaaba_la maI AaBaar maanatao. prMtu maaMsa naKaNyaaba_la maI maaJyaa Aa[-SaI baaMQalaolaa Aaho. %yaamauLo malaa maaMsa Gaota yaot naahI. jar%yaaKorIja caalatca nasaola tr maI prt ihMdusqaanaat jaa[-na¸ pNa maaMsa naahI KaNaar."

ibaskocaa ]psaagar Aalaa. toqaohI maaMsaacaI ja$rI BaasalaI naahI¸ ikMvaada$caIhI BaasalaI naahI. maaMsa na Kallyaaba_lacaI p`maaNap~o jamaivaNyaacaI malaa saUcanaaimaLalaI haotI. mhNaUna *yaa [Mga`ja ima~apaSaI maI p`maaNap~ maaigatlao. %yaanao to AanaMdanaoidlao. maI to kahI kaLpya-Mt Qanaap`maaNao japUna zovalao. maagaahUna malaa kLlao¸ kIp`maaNap~o tr maaMsa Ka}na¹sava$nahI imaLivata yaotat² %yaamauLo maaJaa %yaaMcyaaba_lacaa maaohnaahIsaa Jaalaa. jar maaJyaa Sabdavar ivaSvaasa nasaola¸ tr Asalyaa baabatIt p`maaNap~odaKvaUna trI malaa ksalaa fayada imaLvaayacaa AsaNaar?

ksaabasaa p`vaasa pura k$na AamhI saa]d^mTna baMdrat yao}na paocalaao. %yaaidvaSaI Sainavaar haota evaZo malaa smarNa Aaho. baaoTIvar maI kaLo kpDo vaaprIt Asao.ima~aMnaI maaJyaasaazI paMZ¹yaa Fla^naolacaI ek kaoT¹paTlaaoNa iSavaivalaI haotI. tI maIivalaayatot ]trtanaa vaaprNyaacao zrivalao haoto. safot kpDo jaast SaaoiBavaMt idsatIlaASaI samajaUt² maI ho Fla^naolacao kpDo GaalaUna ]trlaao. saPToMbar AKorcao idvasa haoto.Asalao kpDo vaaprNaara maI ekTaca idsat haotao. maaJyaa poTyaa AaiNa %yaaMcyaa ikllyaatr iga`MDlao kMpnaIcao gaumaasto Agaaodrca Gao}na gaolao haoto. baakIcao sava- krtIla tsaoAapNa krayacao Asaa ivacaar k$na maI maaJyaa ikllyaahI do}na Taklyaa²

maaJyaapaSaI iSafarSaIcaI caar p~o haotI : Da^@Tr pàNajaIvana maohta¸dlaptrama Sau@la¸ rajapu~ rNaijatisaMhjaI AaiNa dadaBaa[- naaOraojaI yaaMcyaavar. maIsaa]d^mTnahUna Da^@Tr maohtaMnaa tar kolaI. baaoTImaQyao Aamhalaa kaoNaI ivh@Taoiryaaha^TolamaQyao ]trNyaacaI sallaa idlaI. %yaamauLo majamaudar AaiNa maI toqao gaolaao. safotkpDyaaMcyaa SarmaomauLo maaJaI cauLbauL Agaaodrca caalalaI haotI. %yaatca AaNaKI ha^Tolaatjaataca samajalao¸ kI dusaáyaa idvaSaI rivavaar AsalyaamauLo saaomavaarpya-Mt iga`MDlaokDUnasaamaana yaoNaar naahI. %yaamauLo maaJaa gaaoMQaLca ]Dalaa.

42 Aa%makqaa

saatAaz vaajata Da^. maohta Aalao. %yaaMnaI pomaanao maaJaI qa+a kolaI. malaamaaihtI nasalyaamauLo maI %yaaMcaI roSamaanao maZivalaolaI kosaaL TaopI pahayalaa hatat GaotlaI¸AaiNa itcyaavar ]laTa hat ifrvalaa. %yaamauLo TaopIcaI lava ]BaI JaalaI. Da^. maohtaMnaIto pahtaca malaa lagaoca qaaMbavalao. pNa gaunha tr hao}na cauklaa haota. puna: kQaI haoNaarnaahI¸ evaZaca %yaaMcyaa qaaMbaivaNyaacaa pirNaama Jaalaa.

yaoqaUna maaJyaa yauraopIya rIitirvaajaaMcaa pihlaa QaDa sau$ Jaalaa Asao mhNata yao[-la. Da^. maohta hsat hsat Anaok gaaoYTIMMba_la samajaUna dot haoto : kaoNaacyaahI vastUlaahat laavaU nayaoÂ ihMdusqaanaat kaoNaacaIhI AaoLK haotaca jao p`Sna sahjaI ivacaarta yaotat¸tsalao p`Sna yaoqao ivacaaravayaacao naahItÂ baaolatanaa Aavaaja ]Mca caZvaayacaa naahIÂihMdusqaanaat saahobaaMSaI baaolatanaa 'sar' mhNaNyaacaa p`Gaat Aaho¸ tao AnaavaSyak AahoÂ'sar' ho f@t naaokr Aaplyaa Qanyaalaa ikMvaa vairYT Amaladaralaa ]_oSaUna baaolatao.iSavaaya¸ %yaaMnaI ha^Tolaat rahNyaacyaa Kcaa-caIhI gaaoYT kaZlaIÂ AaiNa kaoNaacyaa KasagaIkuTMubaat rahNyaacaI ja$r pDola Asao saucaivalao. yaaba_lacaa jaast ivacaar saaomavaarpya-MtthkUba raihlaa. ik%yaok iSafarsap~o do}na Da^. maohtaMnaI inaraop Gaotlaa.

Aamha daoGaaMnaa tr ha^Tolaat yao}na fSaI pDlyaasaarKo Jaalao. ha^Tola pNamahagaDo. maalTalaa ek isaMQaI ]ta$ caZlao haoto. %yaaMcaI va majamaudaraMcaI caaMgalaI maO~IjamalaI haotI. ho isaMQaI ]ta$ laMDnacao caaMgalao maaihtgaar haoto. %yaaMnaI AamacyaasaazI daonaKaolyaa zrvaUna doNyaacao kama AMgaavar Gaotlao. AamhI maanya kolao AaiNa saaomavaarI saamaanahatI yaotaca ibala caukvaUna %yaa isaMQaI gaRhsqaanao zrivalaolyaa KaolyaaMt p`vaoSa kolaa. malaaAazvato¸ kI maaJyaa vaaTyaacao ha^Tolacao baIla javaLjavaL tIna paOMD haoto. maI tr qa@kcahao}na gaolaao. tIna paOMD Ba$nahI paoTacao halacaÑ ha^TolaatIla pdaqaa-MpOkI kaoNatacaAavaDonaa. ek vastU GyaavaI¸ tI AavaDlaI naahI mhNaUna dusarI GyaavaI¸ pNa pOsao maa~daohaoMcaohI idlao paihjaot. maaJaa AaQaar AjaUna mauMba[-hUna AaNalaolyaa fraLavar haota¸ AsaomhNaNyaasa hrkt naahI.

malaa tr yaa KaolyaaMt sauwa mauLIca krmaonaa. eksaarKI Aaplyaa doSaacaIAazvaNa hao[-. maatocao pòma maUit-maMt puZo ]Bao rahI. ra~ pDlaI mhNajao rDo kaosaLo.Garcyaa Anaok p`karcyaa smarNaaMcyaa caZa[-puZo inadà yaoNaar trI kaozUna? ho du:KkaoNaajavaL baaolaUna daKivaNyaacaIhI saaoya navhtI. baaolaUna ]pyaaoga trI kaya? kaoNa%yaa]payaanao manaacao samaaQaana hao[-la to maaJao malaahI samajaonaa.

³ ËmaSa :´

maaJaI psaMtI 43

laaok ivaica~¸ rahNaI ivaica~¸ Garo pNa ivaica~² rahNyaacaI rItBaat sadrhUPàmaaNaca.kaya baaolalyaanao ikMvaa kaya kolyaanao yaa rIiMtBaatIMcyaa inayamaaMcaa BaMga haot Asaola %yaacaahIp<aa naahI. %yaatca BarIlaa KaNyaaipNyaacao baMQanaÂ AaiNa Kata yaoNyaasaarKo ijannasa¸ toSauYk AaiNa naIrsa laagat. %yaamauLo maaJaI isqatI AaDik<yaat saapDlaolyaa sauparIsaarKIJaalaI. ivalaayat tr AavaDt naahI¸ AaiNa prt svadoSaI jaaNyaacaI saaoya naahI.ivalaayatot Aalaao. %yaaAqaI- tIna vaYao- purI krNyaacaa inaQaa-r haota.

14. maaJaI psaMtI

Da^. maohta saaomavaarI malaa ivh@Taoiryaa ha^Tolaat BaoTNyaasa gaolao. toqao %yaaMnaaAamacaa navaa p<aa imaLlyaava$na navaIna izkaNaI Aalao. maaJyaa maUK-pNaamauLoca malaaAagabaaoTIt gajakNa- Jaalao haoto. baaoTIt Kaáyaa paNyaacao snaana Asao. Kaáyaa paNyaatsaabaNa ivarGaLt naahI. pNa maaJaI tr samajaUt ASaI kI saabaNa vaaprNyaatca saByapNaaAaho. %yaamauLo SarIr saaf haoNyaaeovajaI icakT hao[-. %yaamauLo gajakNa- Jaalao. Da^@TraMnaadaKivalao. %yaaMnaI malaa dahk AaOYaQa ¹ A^saoiTk AîsaD¹idlao. yaa AaOYaQaanao malaacaaMgalaoca rDvalao. Da^. maohtaMnaI AamacaI KaolaI vagaOro paihlaI AaiNa Daoko halaivalao."hI jaagaa naahI caalaNaar. yaa doSaat yao}na nausato pustkI iSaxaNa GaoNyaapoxaa yaoqaIlaAnauBava GaoNyaacaoca jaast mah<va Aaho. %yaasaazI kaoNa%yaa trI kuTuMbaat rahNao ja$rIcaoAaho. prMtu t%pUvaI- qaaoDosao iSaxaNa GaoNyaasaazI tumhI … kDo rahavao Asaa maI ivacaarkolaa Aaho. itkDo tumhalaa Gao}na jaatao."

maI tI saUcanaa AaBaarpUva-k maanya kolaI. %yaa ima~akDo gaolaao. %yaaMnaI maaJyaabaDdastIt kahI nyaUna zoivalao naahI. maaJaI Aaplyaa sa##yaa Baavaap`maaNao kaLjaIGaotlaI. [Mga`jaI rIitirvaaja iSakvalao. [Mga`jaIt qaaoDofar baaolaNyaacaI savaya %yaaMnaIcapaDlaI Asao mhNata yao[-la.

maaJyaa KaNyaaipNyaacaa p`Sna far ibakT hao}na raihlaa.maIz¹masaalyaaKorIjacyaa Baajyaa AavaDt naa. maaJyaasaazI kaya iSajavaavao hocaGarQanaINabaa[-laa saucaonaa. sakaLI AaoTcyaa ipzacaI laapSaI haot Asao¸ %yaamauLo paoTkahI trI BaroÂ pNa duparI va ra~I ]pasamar hao[-. ima~ maaMsaahar krNyaaba_la raojasamajaUt GaalaI. maI Aaplaa pìt&ocaI AaDkazI saaMgaUna svasqa basao. %yaaMcyaaSaI

44 Aa%makqaa

vaad GaalaNyaacaI maaJaI takd navhtI. duparI f@t raoTI AaiNa taMduLjaacaI BaajaI vamaurMbaa yaavar raht Asao. ra~IhI toca KaNao. malaa Asao idsalao¸ kI raoTIcao daonatInatukDoca GaoNao p`SastÂ jaast maagaNyaacaI laaja vaaTo. malaa BarpUr KaNyaacaI savayahaotI. jazraigna p`dIPt haota AaiNa %yaacaI maagaNaI KUp Asao. duparI kaya ikMvaasaMQyaakaLI kaya¸ duQaacao naava naahI. maaJaI ASaI isqatI pahUna ima~ ek idvasa icaDlao¸AaiNa mhNatat¸ "ho baGa¸ tU maaJaa sa#Ka Baa} Asatasa tr maI tulaa Ka~Inao prtlaavaUna idlao Asato. inarxar Aa[-laa yaoqaIla isqatI jaaNaUna na Gaota idlaolyaa vacanaacaIikMmat tI kaya? %yaalaa pìt&a mhNataca yaot naahI. maI tulaa saaMgatao¸ kI kayaVacyaadRYTInaohI tI pìt&a haot naahI. Asalyaa pìt&olaa icakTUna rahNao mhNajao inavvaL Ba`maAaho. AaiNa Asaa Ba`ma ]raSaI baaLgaUna raihlaasa tr tulaa yaa doSaatUna kahIca imaLvaUnasvadoSaI jaata yaoNaar naahI. tU tr mhNataosa kI tU maaMsa Kallao Aahosa¸ tulaa toAavaDlaohI. jaoqao KaNyaacaI mauLIca ja$r navhtI toqao Kallaosa¸ AaiNa KaNyaacaI Kasaja$r Aaho toqao vajya-Â kaya AaScaya- AahoÑ"

maaJyaakDUna ek naahI kI daona naahIÑAsalao yaui@tvaad raoja caalat. baha<ar raoga baro krNaara ek nannaacaa

paZaca maaJyaapaSaI haota. ima~ jasajaSaI maaJaI samajaUt GaalaNyaacaa p`ya%na krIt¸tsatSaI maaJaI dRZta vaaZt jaa[-. raoja [-SvarapaSaI rxaNaacaI yaacanaa krIt Asao AaiNato rxaNa malaa imaLohI. [-Svar mhNajao kaya to malaa kLt navhto. prMtu %yaa rMBaonaoiSakivalaolaI Eawa Aaplao kama k$na raihlaI haotI.

eko idvaSaI ima~aMnaI maaJyaapaSaI baoMqa^macaa ga`Mqa vaacaNyaasa sau$vaat kolaI.]pyau@ttavaadasaMbaMQaI vaacalao. maI Gaabarlaao. BaaYaa AvaGaD. malaa kLtanaa maaramaar²ima~ Aqa- samajaavaUna saaMgaU laagalao. maI ]<ar idlao :

"malaa tumhI xamaa kravaI ASaI maaJaI [cCa Aaho. Asalao saUxma p`Sna malaasamajat naahIt. maaMsa Kallao paihjao ho maI kbaUla krtao. prMtu maaJyaa pìt&ocao baMQana maItaoDU Sakt naahI. yaaba_la malaa yaui@tvaad krta yaoNaar naahI. yaui@tvaadat maItumhalaa ijaMkU SakNaar naahI¸ yaaba_la maaJaI Ka~Ica Aaho. prMtu malaa maUK- samajaUnaikMvaa h+I samajaUna yaa baabatIt tumhI malaa saaoDUna Vavao. tumacao pòma malaa samajato. tumacaahotU samajatao. maI tumhalaa Aaplao prmaihtocCu maanatao. tumhalaa vaa[-T vaaTto %yaamauLocatumhI malaa Aaga`h krta hohI malaa idsatoca Aaho. pNa maaJaa ina$paya Aaho. pìt&ocaaBaMga haoNaar naahI."

maaJaI psaMtI 45

ima~ paht raihlao. %yaaMnaI pustk baMd kolao. "bassaÂ Aata maI vaad krNaarnaahI'' Asao mhNaUna gaPp basalao. malaa baro vaaTlao. tovhapasaUna %yaaMnaI yaui@tvaad krNyaacaosaaoDUna idlao.

pNa maaJyaaba_la %yaaMnaa vaaTNaarI icaMta dUr JaalaI naahI. to ivaDI pIt Asat¸da$ pIt Asat. malaa %yaaMpOkI ekhI gaaoYT krNyaaba_la %yaaMnaI saaMigatlao naahIÂ]laT¸ %yaa na krNyaaba_la saaMgat. maaMsaaharacyaa ABaavaI maI ASa@t hao[-na AaiNa[MglaMDat malaa maaokLopNaanao rahta yaoNaar naahI yaacaI %yaaMnaa icaMta vaaTo.

yaap`maaNao ek maihnyaapya-Mt maI navaiSa@yaa mhNaUna ]maodvaarI kolaI. ima~aMcao GarircamaMDmaQyao haoto. %yaamauLo laMDnalaa AazvaDyaatUna ekdaona vaoLIca jaaNao hao[-. Aatamalaa eKaVa kuTuMbaat zovalao paihjao Asaa ivacaar Da^. maohta va dlaptrama Sau@la yaaMnaIkolaa. Baa[- Sau@la yaaMnaI vaosT koinsagTnamaQyao eka A^glaao¹[MiDyanaacao Gar SaaoQalao AaiNamalaa toqao zovalao. GarQanaINabaa[- ivaQavaa haotI. itlaa maaJyaa maaMsa%yaagaacaI gaaoYTsaaMigatlaI. mhatarInao maaJaI vyavasqaa krNyaacao kbaUla kolao. maI toqao raihlaao.yaoqaomaaJao idvasa ]pasamaarIt jaa} laagalao. maI Ga$na imaza[- vagaOro KaNyaacao ijannasa maagavalaohaoto¸ to AjaUna Aalao navhto. sava-ca AaLNaI laagao.mhatarI raoja ivacaarpUsa krIÂ pNatI trI kaya krNaar? iSavaaya¸ AjaUna maI iBaDstca haotao. %yaamauLo jaast maagaNyaacaasaMkaoca vaaTo.baa[-laa daona maulaI hao%yaa. %yaa Aaga`hpUva-k qaaoDI AaNaKI raoTI GaalaItÂprMtu %yaa ibacaaáyaaMnaa kaya maahIt¸ kI %yaaMcaI sagaLI raoTI Ka}na TakIna¸ tovha kuzomaaJao paoT BarNyaasaarKo haoto²

prMtu Aata malaa pMK fuTU laagalao haoto. Ajauna AByaasa sau$ Jaalaa navhta.jaomatoma vat-maanap~o vaacaU laagalaao haotao. ha Baa[- Sau@laMacaa Pa`tap haoya. ihMdusqaanaat maIkQaI vat-maanap~o vaacalaI navhtI. pNa AByaasaanao tI vaacaNyaacaI AavaD ]%pnna k$Saklaao. 'DolaI nyaUja¸' 'DolaI Toilagaàf' AaiNa 'p^lama^la ga^JaoT' evaZyaa p~Mava$na najarifrvaIt Asao. pNa %yaat saurvaatIlaa far tr ek tasa jaat Asaona.

maI Aata ihMDNao sau$ kolao. malaa inaraimaYa¸ mhNajao Saakahar doNaaroBaaojanaagaRh SaaoQaayacao haoto. ASaa táhocyaa kahI KanaavaLI Aahot AsaoGarQainaNaInaohI saaMigatlao haoto. maI raoja dhabaara maOla caalat Asao.svastSaa BaaojanagaRhat jaa}na paoT Ba$na Gao[-¸ prMtu samaaQaana hao[-naa. ASaa táhonao

46 Aa%makqaa

BaTkta BaTkta maI ek idvasa foirMgDna sT/ITmaQyao jaa}na paocalaao¸ va 'vhoijaToiryanarosTaora^M ³SaakaharI BaaojanagaRh´ ho naava vaacalao. lahana maulaalaa AavaDIcaI vastUimaLalyaanao jasaa AanaMd vhavaa tsaa malaa Jaalaa. maI hYaa-nao vaoDa hao}na Aat iSarNaar%yaapUvaI-ca drvaajaajavaLIla kacaocyaa iKDkIt ivakayacaI pustko idsalaIÂ %yaamaQyao maIsaa^lTcao 'Annaaharacao samaqa-na' yaa naavaacao pustk paihlao. ek iSalaIMga do}na ivaktGaotlao¸ AaiNa jaovaayalaa basalaao. [MglaMDat AalyaanaMtr paoT Ba$na Kayalaa p`qama yaoqaoimaLalao. [-Svaranao maaJaI BaUk SaaMt kolaIÑ

saa^lTcao pustk vaacalao. maaJyaa manaavar %yaacaa ]%kRYT pirNaama Jaalaa. hopustk vaacalyaa idvasaapasaUna maI svaocConao mhNajao bauiwpUva-k Saakaharacyaa matacaaJaalaao. maatopaSaI kolaolaI Pàit&a Aata malaa ivaSaoYa AanaMddayaI hao}na raihlaI.AjaUnapya-t maI " sava- laaok maaMsaaharI banatIla tr caaMgalao " Asao maanaIt haotao. AaiNap`qama kovaL sa<yapalanaaqa- va maagaUna pìt&apalanaaqa-ca maaMsa%yaaga krIt haotao. tsaoca puZokQaI kaLI svat: ]GaDpNao manamaurad maaMsa Ka} laagaUna [traMnaahI maaMsaahaáyaaMcyaa kMpUtAaoZNyaacaI ]maod baaLgaIt haotao. prMtu Aata yaacyaa ]laT¸ svat: SaakaharI rahUna[traMnaa tsao banaivaNyaacaI [cCa ]%pnna JaalaI.

15. 'saBya' vaoSaat

AnnaaharavarIla maaJaI Eawa idvasaanauidvasa vaaZt caalalaI. saa^lTcyaapustkanao Aaharacyaa ivaYayaavar jaast vaacaNyaacaI maaJaI ija&asaa tIva` kolaI. maI trimaLalaI tovaZI pustko ivakt GaotlaI AaiNa vaacaUna kaZlaI. %yaaMpOkI ha^vaD- ivalyamsa\cyaa'AaharnaIit' naavaacyaa pustkamaQyao inarinaraLyaa kaLcao &anaI pu$Ya¸ Avatar¸ pOgaMbar¸[%yaadIMcyaa AaharaMcao va AaharivaYayak ivacaaraMcao vaNa-na Aaho. payaqaagaaorsa¸µ yaoSaU[%yaaid laaok kovaL AnnaaharI haoto Asao isaw krNyaacaa %yaat p`ya%na kolaolaa Aaho.Da^. imasaosa A^naa ikMgsa\fD-cao ']<ama Aaharpwit' ho pustkhI ica<aakYa-k haoto.iSavaaya Da^. Aîlansanacyaa AaraogyaivaYayak laoKaMcaIhI puYkL madt JaalaI.AaOYaQaaMeovajaI f@t AaharatIla forfaraMnaIca raogyaalaa baro krNyaacyaa pwtIcao %yaaMnaIsamaqa-na kolao Aaho. Da^. Aîlansana svat: AnnaaharI haoto¸ va raogyaaMnaa f@tAnnaaharacaIca to iSafarsa krIt Asat.-----------------------------------------------µ2500 vaYaa-MpUvaI- hao}na gaolaolaa ek gaÌk t%vavao<aa.

'saBya' vaoSaat 47

yaa sava- pustkaMcyaa vaacanaacaa pirNaama Asaa Jaalaa¸ kI maaJyaa jaIvanaamaQyaoAaharivaYayak p`yaaogaaMnaI mah<vaacao sqaana pTkavalao. %yaa p`yaaogaaMmaQyao p`qama AaraogyaacyaadRYTIlaa p`Qaana sqaana haoto. maagaUna Qaaima-k dRYTIlaa EaoYz sqaana imaLalao.

[kDo %yaa maaJyaa ima~aMcaI maaJyaaba_lacaI kaLjaI dUr JaalaI navhtI. %yaaMnaamaaJyaavarIla pòmaamauLo vaaTo¸ kI maI maaMsa Kallao naahI tr ASa@t banaonaÂ evaZoca navho¸tr 'zaoMbyaa¸'ca rahIna. karNa kI malaa [Mga`ja samaajaamaQyao imasaLtaca yaoNaar naahI. maIAnnaaharavarIla pustko vaacaIt Asatao¸ ho %yaaMnaa kLlao haoto. %yaaMnaa ASaI QaastIpDlaI¸ kI Asalyaa vaacanaanao maI BaìmaYT banaUna jaa[-na¸ p`yaaogaaKalaIca maaJaa janma vaayaajaa[-la¸ malaa saaQaavayaacao to maI ivasa$na jaa[-na AaiNa pZtmaUKa-saarKI maaJaI isqatIhao}na raihla² mhNaUna malaa sauQaarNyaacaa %yaaMnaI ek AKorcaa p`ya%na kolaa. malaanaaTkalaa yaoNyaaba_la AamaM~Na idlao. itkDo jaaNyaapUvaI- maI %yaaMcyaabaraobar ha^bana-¹BaaojanagaRhat jaovaayacao haoto. ho BaaojanagaRh mhNajao maaJyaa dRYTInao rajamahala haota.ivh@Taoiryaa¹ha^Tola saaoDlyaanaMtr Asalyaa BaaojanagaRhat jaaNyaacaa ha maaJaa pihlaaca p`saMgahaota. ivh@Taoiryaa¹ha^TolaatIla AnauBavaacaa kahI ]pyaaoga navhta. karNa¸ toqao tr maISauwIvarca navhtao mhTlao trI caalaola. AamhI daoGaajaNaaMnaI ek Tobala Qarlao. saBaaovaarSaokDao laaok haoto. ima~anao pihlao vaaZp maagaivalao. to 'saUp' haoto. maI baucakLyaatpDlaao. ima~alaa ksao ivacaaravao? mhNaUna maI vaaZNaa¹yaalaa javaL baaolaavalao.

ima~ samajalaa. icaDUna malaa ivacaarlao¸"kaya Jaalao?"maI hLUca saMkaocapUva-k mhTlao :"yaat maaMsa Aaho kI kaya to malaa ivacaaravayaacao Aaho.""Asalaa jaMgalaIpNaa yaa gaRhat KpNaar naahI. tulaa AsalaI kTkT

laavaayacaI Asaola¸ tr tU baahor jaa}na eKaVa baar@yaa BaaojanagaRhat Ka}na yao AaiNabaahor maaJaI vaaT paht baOsa."

yaa saaMgaNyaanao malaa AanaMd Jaalaa. maI ]zUna gaolaao¸ AaiNa dusarI KaNaavaLSaaoQaU laagalaao. SaojaarIca ek Annaahar doNaaro BaaojanagaRh haoto¸ prMtu to baMd hao}na gaolaohaoto. Aata kaya kravao to malaa saucaonaa. maI ]paSaI raihlaao. AamhI naaTkalaa gaolaao.ima~anao Jaalyaa p`karaba_la cakar SabdhI kaZlaa naahI. malaa tr baaolaNyaacaI ja$rcanavhtI.

³ ËmaSa :´

48 Aa%makqaa

pNa ho Aamha ]BayataMmaQaIla SaovaTcao pòmayauw haoya. Aamacaa saMbaMQa tuTlaanaahI¸ ikMvaa Aamacyaat ivatuYThI Aalao naahI. %yaaMcyaa yaa sava- p`ya%naaMcyaa mauLaSaIAsalaolao %yaaMcao majavarIla pòma malaa idsat haoto. %yaamauLo ivacaar va Aacaar iBanna AsatahImaaJaa %yaaMcyaaivaYayaIcaa Aadr vaRiwMgatca Jaalaa.

prMtu malaa vaaTlao¸ kI %yaaMnaa maaJyaasaMbaMQaI vaaTt AsalaolaI BaItI naahISaIkolaI paihjao. maI inaScaya kolaa¸ kI Aata jaMgalaI rahayacao naahI. saByapNaacaI laxaNaosaMpadna krayacaI AaiNa Anya táhonao samaajaamaQyao imasaLNyaasa laayak banaUna AnnaaharacyaabaabatItIla maaJaa ivaixaPtpNaa JaakUna Takayacaa.

maI 'saByapNaa' saMpadNyaacaa CcaaorpNaacaa maaga- p%krlaa. tao maaJyaaAavaa@yaacyaahI baahorcaa haota.

ivalaayatI f^Sanacao Kro¸ trI pNa mauMba[-t kapUna iSavalaolao kpDo ]cca [Mga`jasamaajaamaQyao SaaoBaNaar naahIt¸ mhNaUna 'AamaI- AM^MD naovhI' sTaoArmaQyao kpDo krivalao.ekaoNaIsa iSalaIMga ³hI ikMmat %yaa kaLcyaa maanaanao farca maaozI mhTlaI paihjaoíkmatIcaI 'icamaNaI' TaopI maaqyaavar caZivalaI. evaZyaanao samaaQaana na haota baa^MD sT/ITmaQyaomhNajao jaoqao ivaSaoYa SaaOkIna laaokaMcao kpDo iSavalao jaat¸ toqao jaa}na dha paOMD paNyaatTakUna saMQyaakaLI Gaalaayacaa paoSaaK banaivalaa. BaaoLyaa va ]dar idlaacyaa vaDIlabaMQaUMmaaf-t Kasa saaonyaacaa SaoDa¸ jaao daonhI iKSaat ADkvaUna laTkivatat maagaivalaaÂAaiNa tao imaLalaahI. tyaar baaMQalaolaa Taya vaaprNao ha iSaYTacaar samajat naahIt¸mhNaUna Taya baaMQaNyaacaI klaa hstgat k$na GaotlaI. GarI tr Aarsaa hjaamatIcyaaidvaSaIca pahayalaa imaLayacaaÂ prMtu yaoqao tr maaozyaa AarSaasamaaor ]Bao rahUna Taya baraobarbaaMQaNyaat AaiNa kosa caapUna BaaMga paDNyaat raoja dhaek imainaTaMcaa trI vyayavhayacaaca. kosa narma navhto¸ %yaamauLo %yaaMnaa caaMgalao vaLvaUna raKNyaasaazI raojaba`Sabaraobar ³ba`Sa mhNajao korsauNaIca kI naahI?´ laZa[- hao[-. AaiNa TaopI GaalatakaZtanaa BaaMga saaMBaaLNyaasaazI hat Dao@yaakDo gaolaaca mhNaUna samajaavao. iSavaaya¸ maQaUnamaQaUna caarcaaOGaaMt basalaao Asatanaa BaaMgaava$na hat ifrvaUna kosa jaoqalyaa toqao raKNyaacaIinaraLIca AaiNa saByapNaacaI iËyaa caalaayacaIcaÑ

prMtu evaZI TapTIphI puroSaI navhtI. nausa%yaa saBya paoSaaKanaoqaaoDoca saBya haota yaoNaar? saByapNaacao [tr kahI baa*ya p`karhI maI samajaUnaGaotlao haoto¸ AaiNa %yaacaahI AByaasa krayacaa haota. saBya gaRhsqaalaa naacata Aalao

³ ËmaSa :´

'saBya' doSaat 49

paihjao. %yaalaa ÍòMcahI naIT Aalao paaihjao. karNa kI ÍoMca hI [MglaMDcaa SaojaarI Íansa%yaacaI BaaYaa haotI. AaiNa sabaMQa yauraopcaI raYT/BaaYaahI haotIÂ AaiNa maaJaI yauraopBarihMDNyaacaI [cCa haotI. iSavaaya¸ saBya gaRhsqaalaa CTadar BaaYaNahI krta Aalaopaihjao. maI naR%ya iSakUna GaoNyaacaa inaScaya kolaa. eka vagaa-t daKla Jaalaao. ekasa~acao tInaek paOMD Barlao. tIna AazvaDyaaMt saumaaro saha QaDo Gaotlao AsatIla. baraobartalabaw pa}la pDonaa. ipyaanaao vaajao ¸prMtu %yaacyaa sauraMcaa Aqa- kaya yaacaa p<aalaagaonaa² 'ek¸ daona¸ tIna' Asaa Ëma caalaoÂ prMtu , %yaacyaa maQalaI AMtro ipyaanaaoca dSa-vaI¸tI kahI laxaat yaot naa. tr maga Aata? Aata tr baavaajaIcyaa maaMjarIsaarKI isqatIJaalaI. ]MdraMcao inavaarNa krNyaasaazI maaMjar¸ maaMjarasaazI gaaya ASaa táhonao baavaajaIcaapirvaar vaaZlaa. vhayaaoilana vaajavaayalaa iSaklaao mhNajao talasauracaI maaihtI hao[-la.vhayaaoilana ivakt GaoNyaat tIna paOMD kRYNaap-Na kolao¸ AaiNa AaNaKI kahI toiSakNyaasaazI² BaaYaNa krNyaasa iSakNyaasaazI itsaáyaa iSaxakacao Gar QauMDaLlao¸%yaacyaahI hatavar ek iganaI zovalaI. baolacao 'sT^MDD- [laao@yauSainasT' Gaotlao. ipTcaoBaaYaNa sau$ krivalao²

yaa baolasaahobaaMnaIµ maaJyaa kanaat GaMTa vaajaivalaI. maI saavaQa Jaalaao.malaa [MglaMDat janma qaaoDaca kaZayacaa Aaho? CTadar BaaYaNa krayalaa

iSakUna maI krNaar kaya? naaca naacaUna maI saBya ksaa banaNaar? vhayaaoilana iSakayacao trsvadoSaIhI iSakta yao[-la. maI ivaVaqaI- Aaho. malaa ivaVaQana jaaoDlao paihjao. malaamaaJyaa QaMValaa ja$rI tI tyaarI kolaI paihjao. maaJyaa saWt-naava$na malaa saBya mhTlaotr zIkca Jaalao. naahI tr tao naad saaoDUna idlaa paihjao.

yaa ivacaaraMcyaa tMdÌt Asatanaaca maI varIla AaSayaacyaa ]d\gaaraMnaI Barlaolaop~ va@tR%va¹iSaxakalaa pazivalao. %yaaMcyaapaSaI maI daona kI tInaca QaDo Gaotlao haoto.naR%ya iSakivaNaaáyaa baa[-laahI tsalaoca p~ ilaihlao. vhayaaoilana¹iSaxaikNaIkDo vhayaaoilanaGao}na gaolaao. yao[-la %yaa ikMmatIlaa to ivakUna TakNyaacaI itlaa prvaanagaI idlaI.itcyaaSaI kahIsaa ima~%vaacaa saMbaMQa jauLlaa haota¸ mhNaUna itcyaaSaI maaJyaa maaohacaI gaaoYTbaaolalaao. kR%ya [%yaaidMcyaa ]zazovaItUna maaokLo haoNyaacaa maaJaa ivacaar itlaa psaMtpDlaa.--------------------------------------------------------------------

µ baola ho pustkk%yaa-cao naavaÂ prMtu %yaa Sabdacaa Aqa- GaMTa AsaahI Aaho.Aa.¹4

50 Aa%makqaa

'saBya banaNyaa' caa ha maaJaa naad tInaek maihnao caalalaa Asaola. PaaoSaaKacaITapTIp ik%yaok vaYao-pya-Mt iTklaI. PaNa maI ivaVaqaI- banalaao.

16. f orfar

naR%ya [%yaadIMcyaa maaJyaa p`yaaogaaMva$na tao kaL svacCMdacaa haota¸ Asao kaoNaIsamajaU nayao. %yaat samajautIcaahI kahI Baaga haota ho vaacakaMcyaa Qyaanaat Aalao Asaola.yaa maaohacyaa kaLIhI maI Amauk AMSaanao¸ saavaQaana haotao. pOna\ pOcaa ihSaoba zovaIt Asao.Kcaa-caohI maaojamaap haoto. dr maihnyaalaa pMQara paOMDahUna jaast Kca- krayacaa naahI AsaainaScaya kolaa haota. basa ³maaoTar´ maQaUna jaaNyaacaa ikMvaa TpalaacaahI Kca- iTpUna zovaItAsao AaiNa JaaopNyaapUvaI- naohmaI maoL Gaot Asao. hI savaya SaovaTpya-Mt kayama raihlaI.AaiNa malaa maahIt Aaho¸ kI %yaamauLo saava-jainak AayauYyaat maaJyaa hsto laaKao $pyaaMcyaa]laaZalaI Jaalyaa¸ %yaat maI yaaogya kaTksar k$ Saklaao¸ AaiNa jaovaZyaa caLvaLImaaJyaa doKroKIKalaI caalalyaa %yaat maI kQaIhI kja- kolaolao naahI. ]laT¸ p`%yaokItkahI naa kahI jamaocyaa baajaUlaa raihlaolao Aaho. p`%yaok t$Na manauYyaanao svat:laaimaLNaaáyaa qaaoDyaaSaa $pyaaMcaaca ihSaoba kaLjaIpUva-k zovalaa¸ tr %yaacaa fayada jasaapuZo malaa va samaajaalaa imaLalaa¸ tsaa tao %yaalaahI imaLona.

maaJyaa rahNaIvar maaJaI kDk najar haotI. %yaamauLo iktI Kca- krNao yaaogyaho maaJyaa laxaat Aalao. Aata maI Kca- AQaa- k$na TakNyaacaa ivacaar kolaa. ihSaobatpasatanaa malaa idsalao¸ kI maaJaa gaaDIBaaDyaacaa Kca- puYkLca¹vaajavaIpoxaa baracajaast¹haot haota. iSavaaya kuTuMbaat raihlyaamauLo¸ kahI zraivak r@kma AazvaDyaalaaKca- kolyaaKorIja ga%yaMtrca navhto. kuTuMbaatlyaa maaNasaaMnaa eKaVa idvaSaI baahorjaovaayalaa naoNyaacaa iSaYTacaar paLNao ja$r haotoÂ iSavaaya¸ eKaVa vaoLosa %yaaMcyaabaraobarkaozo trI maojavaanaIlaa jaavao laagalyaasa toqao gaaDIBaaDyaacaa Kca- vhavayaacaaca. baraobarmaulagaIibalagaI AsalaI tr itcaa Kca- itcyaavar TakNao yaaogya navho. iSavaaya¸ baahor gaolaokI GarI jaovaayalaa jaata yaot nasao. toqao pOsao idlaolao Asaayacaoca AaiNa puna: baahorKaNyaacao pOsao dusaro idlaoca paihjaot. ASaa rItInao haoNaara fajaIla Kca- vaacaivata yao[-laAsao idsaUna Aalao. iBaDoKatrca Kca- haot haota taohI vaacaola¸ hI gaaoYT laxaat AalaI.

³ ËmaSa :´

forfar 51

Aatapya-Mt [tr kuTuMbaat raht haotao. %yaaeovajaI svat:caI KaolaI Gao}narahavao Asaa ivacaar kolaa. kamaacyaa saaoyaIp`maaNao tsaoca AnauBava imaLavaa mhNaUnainarinaraLyaa maaohlyaaMt ibaáhaD badlaavao AsaahI ivacaar kolaa. Garo ASaa izkaNaI psaMtkolaI¸ kI toqaUna kamaacyaa jaagaI Aqyaa- tasaat caalat jaata yaavao¸ AaiNa gaaDIBaaDovaacaavao. *yaapUvaI- naohmaI [icCt izkaNaI jaaNyaasaazI gaaDIBaaDo Kcaa-vao laagao¸ AaiNapuna: ifrayalaa jaaNyaasaazI inaraLa vaoL kaZavaa laagat Asao. Aata kamaavar jaatanaacaifrNao hao}na jaa[-la ASaI vyavasqaa JaalaI. AaiNa *yaa vyavasqaomauLo maI raoja 8¹10 maOlasahja ifrt Asao. mau#yat: *yaa ekaca savayaImauLo [MglaMDat maI @vaicatca AajaarIpDlaao Asaona. SarIr caaMgalao ksalao. kuTuMbaat rahNyaacao saaoDUna daona Kaolyaa BaaDyaanaoGaotlyaaÂ ek inajaNyaasaazI AaiNa dusarI basaNyaa¹]zNyaasaazI. yaoqaUna maaJyaaivalaayatomaQaIla jaIvanaËmaatIla dusara Baaga sau$ Jaalaa Asao mhNaNyaasa kahI hrktnaahI. AjaUna itsara forfar *yaanaMtr vhavayaacaa haota.

ASaa rItInao AQaa- Kca- vaacalaa. pNa vaoLocao kaya? malaa maahIt haoto kIbaîrsTrIcyaa prIxaosaazI farSaa AByaasaacaI ja$r navhtI. %yaamauLo QaIr vaaTt haota.[Mga`jaIcao maaJao AQa-kccao &ana malaa naohmaI Taocat haoto. laolaIsaahobaaMcao 'tU baI.e.hao¸ naMtr yao' ho Sabd malaa salat haoto. baîrsTrIcyaa AByaasaaiSavaaya dusara AByaasahIkolaa paihjao. yaasaazI maI Aa^@safD-¹koimba`jacaI maaihtI imaLvalaI. ik%yaok ima~aMnaaBaoTlaao. %yaava$na idsalao¸ kI toqao gaolao Asata Kca- far vaaZNaar¸ AaiNa toqaIlaAByaasaËmahI laaMbalacak. malaa tIna vaYaa-Mvar rahNao Sa@ya navhto. eka ima~anaosaaMigatlao¸ "jar tulaa eKadI kzINa prIxaaca VayacaI AsalaI¸ tr tU laMDnacaImaîT/@yaulaoSana pasa hao. %yaasaazI maohnat BarpUr kravaI laagaola¸ AaiNa saamaanya &anavaaZola. Kca- tr mauLIca vaaZNaar naahI." hI saUcanaa malaa AavaDlaI. ParIxaocaoivaYaya pahtao tao manaanao ]laT KallaI. la^TIna AaiNa dusarI ek BaaYaaAavaSyak. la^TInacaa AByaasa ksaa vhavaa? pNa ima~anao saucaivalao kI¸ "vaiklaalaala^TIna BaaYaocaa far ]pyaaoga haotao. la^TIna jaaNaNaaáyaalaa kayaVaMcaI pustko samajaNaosaaopo jaato. iSavaaya¸ raomana laa^cyaa prIxaot tr ek p`Sna f@t la^TInaBaaYaotca Asatao AaiNa la^TIna iSaklyaasa [Mga`jaI BaaYaovarcaa tabaahI vaaZola." *yaasava- mau_yaaMcaa maaJyaavar pirNaama Jaalaa. kzINa Asaao vaa nasaao¸ pNa la^TIna triSakayacaocaÂ Gaotlaolao ÍoMcahI puro krayacao. Aqaa-t dusarI BaaYaa ÍoMca hohI zrlaoca. ek

52 Aa%makqaa

KasagaI maîT/@yaulaoSana vaga- caalat Asao¸ %yaat naava Gaatlao. prIxaa dr saha maihnyaaMnaIhaot Asao. malaa jaomatoma paca maihnyaaMcaa AvaQaI haota. ho kama maaJyaa Aavaa@yaabaahorcaohaoto. pirNaama Asaa Jaalaa¸ kI maI iSaYT banaNaar haotao¸ tao ]VaogaI ivaVaqaI- banalaao.vaoLap~k tyaar kolao. imainaTaimainaTacaa ]pyaaoga k$ laagalaao. pNa maI [tr ivaYayaaMcaaAByaasa k$na var la^TIna ikMvaa ÍoMca puro k$ Sakona [tkI maaJaI bauwI ikMvaasmarNaSai@t tIva` navhtI. prIxaosa basalaaoÂ pNa la^TInamaQyao naapasa Jaalaao. vaa[-TvaaTlao¸ pNa QaIr saaoDlaa naahI. la^TInamaQyao gaaoDI vaaTU laagalaI haotI. ÍoMca jaast caaMgalaokrNyaacaa va iva&anaSaas~at navaIna ivaYaya GaoNyaacaa ivacaar kolaa. rsaayanaSaas~at ¹jyaat Aata malaa vaaTto kI KUp gaaoDI vaaTayalaa paihjao ¹ p`yaaogaaMcyaa ABaavaI manarmaonaa. ihMdusqaanaat yaa ivaYayaacaa AByaasa kravaa laagalaaca haota¸ mhNaUna laMDnamaîT/ksaazI doKIla haca ivaYaya psaMt kolaa. *yaavaoLI p`kaSa AaiNa ]YNata ha ivaYayamaI Gaotlaa. ha ivaYaya saaopa maanalaa jaat Asao¸ AaiNa malaahI tao saaopa vaaTlaa.

puna: prIxaa doNyaacyaa tyaarIbaraobarca maI rahNaIt jaast saaQaopNaaAaNaNyaacaa p`ya%na sau$ kolaa. malaa vaaTlao kI AjaUna maaJyaa kuTuMbaacyaa gairbaIlaasaajaosao maaJao jaIvana saaQao naahI. baMQaUMcyaa AaOdayaa-caa va ADcaNaIcaa ivacaar manaatyao}na malaa saMkaoca vaaTU laagalaa. jao laaok pMQara paOMD ikMvaa Aaz paOMD dr maihnyaalaaKca- krIt haoto¸ %yaaMnaa iSaYyavaR<yaa imaLt hao%yaa. maaJyaapoxaa AiQak saaQaopNaanaorahNaaro ivaVaqaI-hI malaa idsat haoto. ASaa iktItrI ivaVaqyaa-Mcaa maaJyaaSaI saMbaMQaAalaolaa haota. ek ivaVaqaI- laMDnacyaa kMgaala Baagaat AazvaDyaacao daona iSalaIMgado}na eka KaolaIt raht haota¸ va laaokaT-cyaa svast kaokaocyaa dukanaat daonaponaIcaa kaokao AaiNa raoTI Ka}na inavaa-h krIt haota. %yaacyaaSaI spQaa- krNyaacaItr maaJaI Sa@tI navhtI. pNa maI daohaoMcyaaeovajaI eka KaolaIt KuSaala rahUSakona¸ AaiNa AQaa- svayaMpak maI hatanao doKIla k$na Gao} Sakona Asao malaavaaTlao. Asao kolyaanao maI dr maihnyaalaa caar¹paMca paOMDat rahU Sakona. saaQyaarahNaIivaYayaIcaI pustko doKIla maaJyaa vaacaNyaat AalaI haotI. daona Kaolyaa saaoDUnado}na AazvaDyaalaa Aaz iSailaMgacyaa BaaDyaacaI ek KaolaI GaotlaI¸ ek SaogaDIivakt GaotlaI AaiNa sakaLcaa svayaMpak hatanao krayalaa sau$vaat kolaI. svayaMpakatjaastIt jaast vaIsa imainaTo jaat Asat. AaoTmaIlacaI laapsaI AaiNa kaokaosaazI paNaI

Annaacao p`yaaoga 53

evaZo ]kLNyaasa iktIsaa vaoL jaaNaar? duparI baahor jaovaUna Gyaavao va saMQyaakaLI puna:kaokao k$na raoTIbaraobar Gyaavaa. ASaa rItInao drraoja ek to savvaa iSailaMgaamaQyao KaNaoksao Baagavaavao¸ ho maI iSaklaao ha maaJaa jaastIt jaast AByaasaacaa kaL haota.jaIvanaËma saaQaa JaalyaamauLo vaoL jaast vaacalaa. dusaáyaa vaoLI prIxaosa basalaao AaiNa pasaJaalaao.

vaacakaMnaI Asao samajaU nayao¸ kI saaQaopNaamauLo maaJaa jaIvanaËma naIrsa Jaalaa.]laT¸ forfaraMmauLo maaJaI mana:isqait baa*ya isqatISaI samarsa JaalaI. kaOTuMibak isqatISaImaaJyaa svat:cyaa rahNaIcaa maoL basalaa. jaIvanaËma AiQak sa%yamaya Jaalaa¸ va %yaamauLoAa%maanaMdalaa saImaa raihlaI naahI.

17. Annaacao p`yaaoga

jaIvanaaivaYayaI maI jaao jaao baarka[-nao ivacaar k$ laagalaao¸ tao tao malaa maaJyaaAMtbaa-*ya Aacaarat frk krNyaacaI ja$rI BaasaU laagalaI. jyaa vaogaanao rahNaI va Kca-yaaMmaQyao forfar kolaa¸ %yaaca¸ ikMbahunaa %yaahUna AiQak vaogaanao maI Aaplyaa AaharamaQyaoforfar k$ laagalaao. AnnaaharavarIla [Mga`jaI pustkaMmaQyao laoKkaMnaI far saUxma ivacaarkolaa Asalyaacao malaa idsaUna Aalao. Annaaharacaa %yaaMnaI Qama-¸ iva&ana¸ vyavahar vaAaraogya yaaMcyaa dRYTInao ivacaar kolaa haota. naOitk dRYTyaa %yaaMcao mhNaNao Asao haoto¸ kImanauYyaalaa pSaupxyaaMidkaMvar jao p`Bau%va imaLalaolao Aaho to %yaaMnaa maa$na KaNyaasaazI navho¸tr %yaaMcyaa rxaNaasaazIÂ ikMvaa jyaap`maaNao manauYyao ekmaokaMcaa ]pyaaoga k$na Gaotat prMtuekmaokaMnaa Ka}na TakIt naahIt¸ %yaap`maaNao pSaupxaIhI tSaa táhocyaa ]pyaaogaasaazIAahot¸ KaNyaasaazI navhot. yaaplaIkDo hI gaaoYTsauwa %yaaMcyaa Qyaanaat AalaI haotI ¸kI KaNaoipNao ho caOnaIsaazI navho¸ tr dohQaarNaasaazI Aaho. hI gaaoYT laxaat GaotaAaharamaQyao maaMsaca navho¸ pNa AMDI AaiNa dUQahI vajya- kolaI paihjaot Asao ik%yaokaMcaomhNaNao haotoÂ va to %yaaMnaI kRtIthI AaNalao haoto. iva&anaSaas~acyaa dRYTInao AaiNamanauYyaacaI SarIrrcanaa laxaat Gao}na ik%yaokaMnaI Asao Anaumaana kaZlao haoto¸ kImanauYyaalaa Anna iSajaivaNyaacaIca AavaSyakta AsaU nayao. %yaanao vanaatIla varpIkfLoca Ka}na rahavao Asaa [-SvarI saMkot idsatao. dUQa f@t Aa[-cao Gyaavao.dat AalyaanaMtr %yaanao caavaUna KaNyaajaaogaa Aaharca Gyaavaa. Aaraogyaacyaa dRYTInao %yaaMnaI

54 Aa%makqaa

imarcaI¹masaalyaacaa %yaaga saaMigatlaa haota. vyaavahairk ikMvaa Aaiqa-k dRYTyaa %yaaMnaIdaKvaUna idlao haoto¸ kI kmaIt kmaI Kcaa-caa Aahar mhNajao Annaaharca haoya. yaa caarIdRYTIMcaI maaJyaavar Cap pDlaIÂ AaiNa Annaahar doNaaáyaa BaaojanagaRhamaQyao caarI dRYTIMcyaamaaNasaaMcyaa maI gaazI Gaotlyaa. ivalaayatot AnnaaharacaI ek saMsqaa haotI AaiNa eksaaPtaihkhI inaGat Asao. maI saaPtaihkacaa vaga-NaIdar Jaalaao AaiNa saMsqaocaa saBaasadJaalaao. qaaoD@yaaca AvaQaIt maaJaI itcyaa kaya-karI maMDLavar inavaD JaalaI. %yaaizkaNaI maaJaI Aga`gaNya AnnaaharIMcaI AaoLK JaalaI. maI p`yaaogaamaQyao magna hao}na gaolaao.

Ga$na imaza[-¸ masaalaa vagaOro maagaivalao haoto to r_ kolaoÂ AaiNa manaanao inaraLocavaLNa Gaotlao. %yaamauLo masaalao vagaOroMcaa SaaoK maavaLU laagalaa¸ AaiNa jaI BaajaI ircamaMDmaQyaomasaalyaacyaa ABaavaI baocava laagat haotI¸ tIca nausatI ]kDlaolaI svaaidYT vaaTU laagalaI.Asalyaa Anaok AnauBavaaMva$na malaa kLUna Aalao¸ kI svaadacao Kro sqaana jaIBa navho¸ trmana Aaho.

Aaiqa-k dRYTI tr maaJyaapuZo haotIca. %yaavaoLI caha¹ka^fIlaa ApayakarkmaanaNaara va kaokaocaa purskar krNaara AsaahI ek pMqa haota. SarIrvyaaparasaazI ja$rtovaZyaaca vastU GaoNao yaaogya Aaho¸ evaZo malaa samajalao haoto. mhNaUna caha¹ka^fIcaabahutaMSaI %yaaga kolaa¸ va %yaaeovajaI kaokao Gao} laagalaao.

BaaojanagaRhamaQyao daona vaga- Asat. pihlyaa vagaa-t jaovaZo pdaqa- KallaotovaZyaacao pOsao Vavao laagat. yaa izkaNaI vaoLolaa ekdaona iSailaMgaacaahI Kca- yao[-. yaatsauisqatItIla laaok yaot. dusaáyaa Baagaat saha ponsaaMt tIna pdaqa- AaiNa raoTIcaa ektukDa evaZo imaLo. maI jaovha KUp kaTksar sau$ kolaI¸ tovha far k$na saha ponsacyaaivaBaagaamaQyaoca jaa} laagalaao.

varIla p`yaaogaaMbaraobar [tr ikrkaoL p`yaaoga caalaUca haoto. kQaI ipzUL pdaqa-vajya- krNyaacaa¸ kQaI f@t raoTI AaiNa fLo Ka}na rahNyaacaa¸ tr kQaI laapsaI¸ dUQaAaiNa AMDI evaZoca GaoNyaacaa.

ha SaovaTlaa p`yaaoga ivaSaoYa laxaat GaoNyaasaarKa Aaho. tao pMQara idvasahIcaalalaa naahI. ipzaiSavaayacyaa Aaharacao samaqa-na krNaaáyaanao AMDyaacaI KUpstutI kolaI haotI¸ AaiNa AMDI mhNajao maaMsa navho Asao isaw kolao haoto. tI GaoNyaatijavaMt pàNyaaMnaa du:K haot naahI ho tr Kroca. yaa yaui@tvaadanao BaurLUna maIAa[-laa vacana idlaolao AsaUnahI AMDI KallaI. ParMtu maaJaI BaurL xaiNak haotI.pìt&ocaa navaa Aqa- laavaNyaacaa malaa AiQakar navhta. pìt&a doNaaáyaacaaca Aqa- p`maaNa

Annaacao p`yaaoga 55

maanalaa paihjao. maaMsa na KaNyaacaI pìt&a doNaaáyaa maatolaa AMDyaacaI klpnaahI nasaNaarho malaa maahIt haoto. %yaamauLo malaa pìt&ocyaa rhsyaaMcaI jaaNaIva haotaca maI AMDI saaoDlaIAaiNa tao p`yaaogahI saaoDUna idlaa.

ho rhsya saUxma Aaho AaiNa Qyaanaat zovaNyaasaarKo Aaho. ivalaayatot maaMsaacyaatIna vyaa#yaa maaJyaa vaacanaat Aalyaa. ekIt maaMsa mhNajao pSaupxyaaMcao maaMsa. tSaIvyaa#yaa krNaaro maaMsa vajya- maanaIt¸ prMtu maasao KatÂ AMDI tr Katca. dusaáyaavyaa#yaop`maaNao jyaalaa saamaanya manauYya ijavaMt pàNaI samajatao¸ %yaacao maaMsa inaiYaw maanalaohaoto. mhNajao maasao vajya-¸ prMtu AMDI gaà*ya. itsa¹yaa vyaa#yaonau$p jyaanaa AapNasaamaanyapNao ijavaMt pàNaI mhNatao¸ to sava- va %yaapasaUna tyaar haoNaaáyaa vastU yaa sava-vajya-. yaa vyaa#yaop`maaNao AMDyaaMcaa va duQaacaahI %yaaga AavaSyak haota. yaaMpOkI pihlaIvyaa#yaa maI gaà*ya maanalaI AsatI tr maasaohI Kayalaa hrkt navhtI. pNa malaamaatuEaIMcaI vyaa#yaaca p`maaNa maanalaI paihjao¸ ho maaJyaa laxaat Aalao. Aqaa-t jaritcyaasamaaor kolaolaI pìt&a paLayacaI¸ tr AMDI Gyaayalaa maaokLIk navhtI. %yaamauLoAMDyaaMcaa %yaaga kolaa. ho malaa far ADcaNaIcao Jaalao. karNa kI¸ baarIk tpasa k$laagalaao¸ tovha malaa kLUna Aalao kI Annaaharacyaa BaaojanagaRhaMmaQyaohI puYkL pdaqaa-tAMDI Asatat. mhNajao malaa purI maaihtI hao[-pya-Mt toqaohI vaaZPyaapaSaI p`%yaok pdaqaa-ba_la pUsatpasa krIt basaavao laagao. karNa¸ puYkL p`karcyaa puiDMgamaQyao va kokmaQyaoAMDI AsaayacaIca. yaamauLo eka táhonao maI BaanagaDItUna sauTlaao. karNa kI¸ qaaoD@yaaca vaAgadI saaQyaa ASaaca vastU malaa Gaota yaot Asat. ]laTpxaI qaaoDa jaacahI vaaTlaa.karNa ijaBaolaa caTk laagalaolyaa Anaok vastU saaoDavyaa laagalyaa. prMtu ha jaaca xaiNakhaota. pìt&apalanaapasauna haoNaara inama-L¸ sauxma va SaaSvat svaad malaa %yaa xaiNaksvaadapoxaa AiQak ip`ya vaaTlaa.

prMtu #arI prIxaa tI yaapuZoca vhayacaI haotI,¸ va tI dusaáyaa va`tacyaabaabatIt. dova tarI %yaalaa kaoNa maarI ?

ho p`krNa puro krNyaapUvaI-- pìt&ocyaa Aqaa-saMbaQaI qaaoDo ilahNao ja$rAaho. maaJaI pìt&a mhNajao maatosamaaor kolaolaa ek krar haota. duinayaotIlapuYkL JagaDo kraracyaa Aqaa-va$na ]d\Bavat Asatat. paihjao tovaZyaa spYTSabdat krarnaamaa ilaihtatÂ trIhI Aqa- krNaaro pMiDt ka}caa baa} k$na saaoDtIlaÑyaat saByaasaByatocaa Baodca raht naahI. svaaqa- savaaMMM-sa AaMQaLo k$na saaoDtao.rajaapasaUna rMkapya-Mt sava-jaNa kraraMcao Aaplyaalaa saaoyaIskr pDtIla tsao Aqa- k$na

56 Aa%makqaa

duinayaolaa¸ svat:laa AaiNa [-Svaralaa fsavaIt Asatat. ASaa táhonao jyaa SabdaMcaa ikMvaavaa@yaaMcaa ]Baya pxakar Aapaplyaa prInao Aqa- krtat¸ %yaalaa nyaayaSaas~amaQyaoiW¹AqaI- maQyamapd Asao mhNatat. ]<ama pxa mhNajao pìtpxaI Aaplyaa SabdaMcaa jaaoAqa- krIla taoca Kra maanaUna caalaavaoÂ Aaplyaalaa vaaTNaara Aqa- tao caukIcaa ikMvaaApura samajaavaa. Asaaca ek dusara sauvaNa-nyaaya Aaho kI¸ jaoqao daona Aqa- saMBavatAsatIla toqao inaba-la pxa jaao Aqa- krIla tao Aqa- Kra maanalaa jaavaa. yaa daona sauvaNa-maagaa-Mcaa %yaaga JaalyaamauLoca bahuQaa JagaDo haot Asatat va AQama- caalat Asatao. AaiNayaa Anyaayaacyaa mauLaSaI Asa%ya Asato. jyaalaa sa%yaacyaa maagaa-naoca caalaayacao Aaho %yaalaasauvaNa-maaga- sahjaI saapDtao. %yaalaa Saas~ga`Mqa caaLavao laagat naahIt. maatonao 'maaMsa'Sabdacaa jaao Aqa- maanalaa¸ AaiNa jaao maI %yaavaoLI samajalaao taoca maaJyaa baabatIt KrahaotaÂ AiQak AnauBavaava$na ikMvaa ivaW<aocyaa GamaoMDIt jaao maI navaIna iSaklaao Asao maanalao¸tao Kra navhta.

AjaUnapya-Mt maaJao p`yaaoga Aaiqa-k tsaoca Aaraogyaacyaa dRYTInao Jaalaolao haoto.ivalaayatot %yaaMnaa Qaaima-k sva$p Aalao navhto. Qaaima-k dRYTInao maaJao kDk p`yaaoga dixaNaAaiÍkot JaalaoÂ %yaaMcaI CananaI puZo kravaI laagaola. prMtu %yaaMcao baIjaaraopNa ivalaayatotJaalao Asao mhNaNyaasa hrkt naahI.

navaIna Qama- svaIkarNaaáyaa laaokaMcaa %yaa Qamaa-cyaa p`saaraba_lacaa ]%saah %yaaQamaa-tca janmaasa yaoNaaáyaa laaokaMpoxaa AiQak Asalaolaa idsaUna yaotao. AnnaaharivalaayatomaQyao trI navaIna pMqaca haota¸ AaiNa maaJyaa baabatIt tIca isqatI haotI AsaomhNata yao[-la. karNa kI¸ maI ivalaayatolaa gaolaao tao bauwInao trI maaMsaaharacaa purskta-JaalyaanaMtrÂ Annaaharacyaa QaaorNaacaa &anapUva-k svaIkar maI ivalaayatotca kolaa. mhNajaomaaJyaa baabatIt navaIna Qamaa-t p`vaoSa kolyaap`maaNao Jaalao haoto. navaQaima-yaaMcaa ]%saahmaaJyaamaQyao Aalaa haota. %yaamauLo maI jyaa pozot raht Asao %yaa pozot AnnaaharI maMDLacaIsqaapnaa krNyaacaa maI inaScaya kolaa. hI poz mhNajao baojavaa^TrcaI haoya. %yaa pozot sareDivana Aana-lD raht Asat. %yaaMnaa ]paQyaxa haoNyaaba_la ivanaMtI kolaI. to Jaalao.Da^. AaolDfIlD AQyaxa Jaalao. maI maM~I ³icaTNaIsa´ Jaalaao. kahI idvasapya-Mt hIsaMsqaa jaomatoma caalalaIÂ prMtu kahI maihnyaanaMtr itcaa SaovaT Jaalaa. karNa kI¸ maImaaJyaa vaihvaaTIp`maaNao zraivak maudtInaMtr tI poz saaoDlaI. prMtu yaa lahanaSaa vaAlpavaQaItIla AnauBavaanao malaa saMsqaa kaZNyaacaa va caalaivaNyaacaa ikMicat AnauBavaimaLalaa.

18. laajaaLUpNaa hIca maaJaI Zala

AnnaaharI maMDLacyaa kaya-vaahk saimatIvar maaJaI inavaD tr JaalaI. itcyaap`%yaok saBaolaa maI hjarhI raht Asao. prMtu baaolaayalaa jaIBa ]calaonaa. malaa Da^.AaolDfIlD mhNat¸ "tU maaJyaabaraobar tr zIk baaolataosa¹caalataosa¸ pNa saimatIcyaabaOzkIt kQaI jaIBa ]calaIt naahIsa. tulaa maQamaaSaaMtIla naracaI ]pmaa SaaoBaola." yaabaaolaNyaatIla KubaI malaa samajalaI. maQamaaSaa inarMtr kamaat Asatat¸ prMtu nar Katao¸iptao¸ pNa kama maa~ krIt naahI. saimatImaQyao [tr laaok Aapaplao AiBapàya vya@tkrIt Asata maI tovaZo mauKstMBa rahavao yaacaa Aqa- kaya? malaa baaolaNyaacaI [cCa haotnasao Asao naahI. pNa baaolaayacao kaya? sava- saBaasad maaJyaahUna AiQak maaihtgaar AsaavaoAsao vaaTo. iSavaaya¸ eKaVa baabatIt baaolaavaosao vaaTo¸ AaiNa maI baaolaNyaacaI ihMmatkrayalaa pahI¸ [t@yaat dusara ivaYaya inaGao.

Asao puYkL idvasa caalalao. [t@yaat saimatImaQyao ek mah<vaacaa ivaYayainaGaalaa. %yaat Baaga na GaoNao mhNajao Anyaaya hao} doNao haoya Asao malaa vaaTlao. kahI nabaaolata f@t mat do}na SaaMt rahNao ho naamad-pNaacao vaaTlao. maMDLacao AQyaxa 'TolsaAayana- va@sa- ' cao maalak ima. ihlsa ho haoto. to kDk AacarNaacao haoto. %yaaMcyaapOSaavarca maMDL caalat haoto Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. maMDLatIla puYkLsao laaoktr %yaaMcyaa C~aKalacaoca haoto. yaa maMDLat Da^. AîlansanahI haoto. yaavaoLIp`jaao%p<aIvar kR~Ima ]payaaMnaI mayaa-da GaalaNyaacaI caLvaL caalaU haotI. Da^. Aîlansana%yaa ]payaaMcao purskto- haotoÂ va majauraMmaQyao %yaaMcaa p`caar krIt Asat. ima. ihlsa yaaMnaaho ]paya naIitnaaSa krNaaro vaaTlao. %yaaMcyaa mato AnnaaharI maMDL ho f@t AaharacyaasauQaarNaosaazIca navhtoÂ tr to ek naIitvaQa-k maMDLhI haotoÂ AaiNa mhNaUna Da^.AîlansanasaarKo samaajaGaatk mato AsaNaaro laaok %yaa maMDLat AsaU nayaot Asaa %yaaMcaaAiBapàya haota. Da^. Aîlansananaa maMDLatUna kaZUna TakNyaacaa zrava maaMDNyaatAalaa. yaa cacao-maQyao maI laxa GaalaIt haotao. Da^. AîlansanacaI kR~Ima ]payaasaMbaMQaIcaImato malaa BayaMkr vaaTlaI. ihlsasaahobaaMnaIhI %yaa mataMnaa kolaolaa ivaraoQa malaasava-qaOva yaaogya vaaTlaa. %yaaMcyaaba_la malaa KUp Aadr vaaTt Asao. %yaaMcyaa AaOdayaa-ba_lahI Aadr haota, prMtu kaoNaI eKada Sauw naItIcao inayama maanaIt naahI¸ mhNaUna

57

58 Aa%makqaa

%yaacyaa yaa AMQaEawovar %yaalaa AnnaharsaMvaQa-k maMDLatUna kaZUna laavaNao ha malaaQaDQaDIt Anyaaya vaaTlaa. maaJyaa mato ima. ihlsa yaaMcaI s~I¹pu$YasaMbaMQaaivaYayaIcaI mato%yaaMcaI KasagaI haotIÂ maMDLacyaa isawaMtaSaI %yaaMcaa kahI saMbaMQa navhta. maMDLacaa hotUf@t Annaaharacaa p`caar krNyaacaa haota¸ [tr naItIcaa navhta. Aqaa-t [tr AnaoknaIitt<vaaMcaI AvagaNanaa krNaaáyaa [samaalaahI maMDLamaQyao sqaana AsaU Sakola Asao maaJaomat haoto.

maaJyaa ivacaaracao maMDLat [trhI kahI laaok haoto. prMtu malaa maaJao ivacaarbaaolaUna daKivaNyaacao Avasaana caZlao haoto. to ksao maaMDavao haca maaoza p`Sna haota² BaaYaNakrNyaacaI maaJaI CatI navhtI¸ mhNaUna maI maaJao ivacaar AQyaxaapaSaI ilahUna doNyaacaa baotkolaa. maI Aaplao ilaKaNa Gao}na gaolaao. malaa Asao smarto¸ kI to ilaKaNa vaacaNyaacaahImalaa QaIr Jaalaa naahI. AQyaxaaMnaI to dusaáyaa eka saBaasadakDUna vaacaivalao. Da^.Aîlansanacaa pxa hrlaa. maaJyaa baabatItIla ASaa p`karcyaa yaa pihlyaaca yauwat maIpraijat pxaacyaa baajaUcaa Jaalaao. prMtu tao pxa nyaayaacaa haota¸ yaaba_la maaJaI Ka~IhaotI. %yaamauLo maaJyaa manaalaa pUNa- samaaQaana vaaTt haoto. malaa AMQaUk smarNa Aaho¸ kIyaa naMtr maI saimatImaQaUna rajaInaamaa idlaa.

maaJaa laajaaLU svaBaava ivalaayatot SaovaTpya-Mt raihlaa. kaoNaalaa BaoTavayaalaamhNaUna gaolaao¸ AaiNa toqao pacasaat maaNasao ek~ jamalaolaI AsalaI¸ trI tovaZyaanao maaJyaataoMDalaa kulaUp basat Asao.

ekda maI vaoMTnarlaa gaolaao. toqao majamaudarhI haoto. %yaa izkaNaI ekAnnaaharI kuTuMba haoto¸ %yaaMcyaakDo AamhI daoGaohI raht AsaU. 'eiqa@sa Aa^fDaeT' pustkacao kto- yaaca baMdrI raht Asat. AamhI %yaaMnaa BaoTlaao.Annaaharacyaa purskaraqa- toqao ek saBaa BarlaI haotI. toqao baaolaNyaacao AamhadaoGaaMnaahI inamaM~Na imaLalao. AamhI ]BayataMnaIhI to maanya kolao. BaaYaNa ilahUnaAaNaUna vaacaNyaasa hrkt naahI evaZI maaihtI maI Agaaodr kaZUna zoivalaIhaotI. Aaplao ivacaar sauvyavaisqat AaiNa qaaoD@yaat maaMDNyaasaazI puYkL laaokilahUna AaNalaolao vaacaIt Asat ho maaJyaa pahNyaat haoto. maI Aaplao BaaYaNailahUna kaZlao. baaolaNyaacaI ihMmat navhtIca. vaacaayalaa ]zlaao tao vaacaNyaacaohIjauLonaa. DaoLyaapuZo AMQaorI AalaI¸ AaiNa hatpaya kapU laagalao. maaJao BaaYaNajaomatoma ek tavaBar Asaola. to majamaudaraMnaI vaacaUna daKivalao. majamaudaraMcao BaaYaNa

laajaaLUpNaa hIca maaJaI Zala 59

]%kRYT Jaalao. EaaotRvagaa-nao %yaaMcyaa BaaYaNaacao TaLyaaMcyaa gajaraMnaI svaagat kolao. malaaSarma vaaTlaI¸ va svat:laa baaolata yaot naahI yaaba_la du:K Jaalao.

ivalaayatot saBaot baaolaNyaacaa p`ya%na malaa ivalaayatohUna inaGatanaa kravaalaagalaa haota. ivalaayat saaoDNyaapUvaI- AnnaaharI ima~aMnaa ha^bana-¹BaaojanagaRhamaQyaomaojavaanaIlaa baaolaavalao haoto. maaJaa ivacaar Asaa haota¸ kI AnnaaharI BaaojanagaRhatAnnaahar imaLNaarca¸ pNa jaoqao maaMsaahar sara-sa caalatao¸ ASaa BaaojanagaRhamaQyaohIAnnaaharacaa p`vaoSa Jaalaa tr caaMgalao¸ Asaa ivacaar k$na %yaa ha^Tolacyaa vyavasqaapkaMSaIKasa zrava k$na toqao maojavaanaI idlaI. ha navaIna p`yaaoga AnnaaharI maMDLIMnaa psaMtpDlaa¸ pNa maaJaI maa~ fijatIca JaalaI. maojavaanaI mhNajao kaozo JaalaI trI maaOjakrNyaasaazIca vhayacaI. prMtu paiScamaa%ya doSaat itcaa ek klaa mhNaUna ivakasakrNyaat Aalaa Aaho. maojavaanaIcyaa vaoLI Aarama¸ DamaDaOla vagaOro haotao¸ vaajaM~Ivaajaivatat¸ BaaYaNao haotat. yaa lahanaSaa maojavaanaImaQyaohI ho sava- AvaDMbar haotoca.maaJyaa BaaYaNaacaI vaoL AalaI. maI ]Baa raihlaao. KUp ivacaarpUva-k BaaYaNa tyaar k$nagaolaao haotao. qaaoDkIca vaa@yao tyaar k$na zoivalaI haotI. prMtu pihlyaa vaa@yaaplaIkDomakaNa jaa[-ca naaÑ AîDsanaivaYayaI vaacatanaa %yaacyaa laajaaLU svaBaavaacaa ]llaoK Aalaahaota. ha}sa Aa^f ka^mansamaQaIla %yaacyaa BaaYaNaaivaYayaI Asao saaMgatat¸ kI tao 'malaavaaTto' 'malaa vaaTto' Asao tIna vaoLa baaolalaa¸ pNa puZo taoMDUna Sabd inaGaonaa. 'vaaTNao' hajyaa [Mga`jaI Sabdacaa Aqa- Aaho¸ %yaacaaca 'gaBa- QaarNa krNao' AsaahI Aqa- Aaho. mhNaUnaAîDsanacao jaovha GaaoDo ADlao¸ tovha ka^mansa saBaotIla ek qa+oKaor saBaasad caTknamhNaalaa¸ "yaa gaRhsqaaMnaI tIna vaoLa gaBa- QaarNa kolaa¸ prMtu ]%p<aI tr mauLIca kolaInaahIÑ" hI gaaoYT manaat GaaoLvaUna maI ek CaoTosao ivanaaodI BaaYaNa yaaoijalao haoto. maaJyaaBaaYaNaacaI sau$vaat maI yaa gaaoYTInao kolaI¸ pNa toqaoca ADlaaoÑ jauLivalaolao ivacaar ivasa$nagaolaao¸ AaiNa ivanaaodI va KubaIdar BaaYaNa krayalaa jaata maIca qa+olaa pa~ JaalaaoÑ"sadgaRhsqahao¸ tumhI maaJao inamaM~Na svaIkarlao¸ yaaba_la maI Aaplaa AaBaarI Aaho" evaZocabaaolaUna malaa KalaI basaavao laagalao.

ha laajaaLU svaBaava puZo dixaNa AaiÍkot sauTlaa Asao mhNata yao[-la.pUNa- sauTlaa Asao AjaUnahI mhNata yaoNaar naahI. baaolaayacao mhNajao ivacaar pDtaoca.Apiricat samaajaapuZo baaolatanaa saMkaoca vaaTtao. BaaYaNa krNyaacao caukivata yao[-la

60 Aa%makqaa

tr AvaSya caukvaIna¸ AaiNa maMDLIt basalaao Asata kahI ivaSaYa baaolaU Sakona ikMvaabaaolaNyaacaI [cCa hao[-la ASaI AajahI isqatI naahI.

prMtu Asalyaa laajaaLU svaBaavaamauLo maaJaI fijatI haoNyaaplaIkDo maaJao kahInauksaana Jaalaolao naahIÂ ]laT¸ fayadaca Jaalaa Aaho Asao Aata vaaTto. baaolatanaavaaTNaaáyaa saMkaocaaba_la pUvaI- malaa Kod vaaTo¸ %yaaeovajaI Aata AanaMdca vaaTtao. maaozafayada ha Jaalaa¸ kI maI SabdaMcaI kaTksar iSaklaao. svat:cyaa ivacaaravar tabaazovaNyaacaI savaya sahjaI laagalaI. maI svat:laa Asao p`maaNap~ ina:SaMkpNao do} Saktao¸kI maaJyaa ijaBaotUna ikMvaa laoKNaItUna ivacaar k$na va taolaUna GaotlyaaiSavaaya @vaicatcaek trI Sabd baahor pDt Asaola. malaa laaja ikMvaa pScaatap vaaTavaa ASaa táhocaomaaJyaa BaaYaNaamaQyao ikMvaa laoKaMmaQyoa kahIhI Aalao Asaola Asao malaa smart naahIÂ BayavaaTNyaasaar#yaa Anaok p`saMgaatUna maI bacaavaUna gaolaao AahoÂ AaiNa maaJaa puYkLsaa vaoLvaacalaa Aaho¸ ha kahI qaaoDaqaaoDka laaBa navho.

AnauBavaaMtI malaa AsaohI kLUna Aalao Aaho¸ kI sa%yaacyaa pujaaáyaanao maaOna saovanakrNao [YT Aaho. jaaNata¹AjaaNatahI manauYya Anaok vaoLa AitSayaao@tI krIt Asatao¸ikMvaa jao saaMgaNyaasaarKo Asaola to lapvaIt Asatao¸ ikMvaa badlaUna saaMgat Asatao.Asalyaa saMkTatUna bacaavaUna jaaNyaasaazIhI AlpBaaYaI AsaNao AavaSyak Aaho. jyaalaaqaaoDoca baaolaayacao Asato¸ tao ivacaar kolyaaiSavaaya baaolaNaar naahI¸ svat:caa p`%yaok SabdtaolaUna baaolaola. Anaokda manauYya baaolaNyaasaazI AgadI ]tavaLa haotao. "malaahI baaolaayacaoAaho" ASaa majakuracaI icazI kaoNa%yaa AQyaxaalaa imaLalaI nasaola? maga baaolaayalaa vaoLVavaa tao %yaalaa purt naahI¸ jaast vaoLocaI maagaNaI krtao AaiNa AKorIsa prvaanagaInasatahI baaolat rahtaoÑ yaa savaa-Mcyaa baaolaNyaapasaUna jagaacaa fayada Jaalaolaa@vaicatca AaZLUna yaotao. tovaZyaa vaoLocaa Apvyaya haot Asatanaa tr spYT idsatao.mhNaUna AarMBaI jarI maaJaI saMkaocavaRi<a malaa jaacat Asao¸ trI Aaja itcao smarNaAanaMddayakca haot Aaho. hI saMkaocavaR<aI maaJaI Zala haotI. itcyaamauLo malaa pirp@vahaoNyaacaI saMQaI imaLalaI. sa%yaacyaa maaJyaa ]pasanaomaQyao malaa itcaI far madt JaalaI.

19. Asa%ya$pI hlaahla

caaLIsa vaYaa-MpUvaI- ivalaayatolaa jaaNaaro laaok hllaIcyaa maanaanao qaaoDo haoto. lagnaJaalaolao Asalao trI AapNa Aivavaaihtca Aahao¸ Asaa bahaNaa krNyaacaa %yaaMcyaamaQyaoirvaajaca pDUna gaolaa haota. %yaa doSaat SaaLa¹ka^laojaaMtUna iSakNaaro ivaVaqaI- ivavaaihtnasaayacaoca. ivavaaiht Asaola tao ivaVaqaI- rahNaar naahI. AaplyaamaQyao pàcaIna kaLIivaVaqaI- 'ba`mhcaarI' yaa naavaanaoca AaoLKlaa jaa[-. baalaivavaahacaI caala AlaIkDcaIcaAaho. ivalaayatot baalaivavaah hI vastUca naahI Asao mhNata yao[-la. %yaamauLo ihMdIt$NaaMnaa AapNa ivavaaiht Aahao Asao kbaUla krNyaacaI laaja vaaTto. ivavaah lapvaUnazovaNyaacao dusaro ek karNa Asao¸ kI ivavaahacaI pìsawI Jaalyaasa jyaa kuTuMbaat rahayalaaimaLt Asaola %yaa kuTuMbaatIla t$Na maulaIMbaraobar ihMDNyaa¹ifrNyaalaa ikMvaa ivanaaodkravayaalaa imaLayacao naahI. ha ivanaaod bahutaMSaI inadao-Ya Asatao. ASaa táhocaI maO~IvaDIla maMDLIMnaahI psaMt Asato. t$Na va t$NaI yaaMmaQyao ASaa táhonao saahcaya- haoNaoitkDo AavaSyakhI Aaho Asao mhNata yao[-la. karNa itkDo p`%yaok t$Naalaa svat:caIsahQama-caairNaI svat:ca SaaoQaUna kaZavaI laagato. mhNaUna jaao pircaya ivalaayatotsvaaBaaivak mhNata yao[-la tSaa táhocaa pircaya ihMdusqaanacao t$Na ivalaayatot pa}laTaktaca jar k$na Gao} laagalao¸ tr %yaacaa pirNaama BayaMkr haoNaarca. ik%yaok vaoLaASaa táhocao pirNaama GaDUna Aalyaacao maahIt Aaho. trI pNa yaa maaoihnaI¹maayaomaQyaoAaplyaakDIla t$Na saapDlao haoto. [Mga`jaaMcyaa dRYTInao iktIhI inadao-Ya Asalaa trIAamacyaa dRYTInao %yaajya ASaa sahvaasaasaazI to Asa%yaacarNa p%krIt. yaa jaaLyaat maIpNa saapDlaao. paca¹saha va vaYaa-pasaUnaca ivavaaiht Asata va eka maulaacaa baapAsatahI maI jaNaU Aivavaaiht Aaho Asaa bahaNaa krNyaasa maI kcarlaao naahIÑ yaabahaNyaapasaUna imaLavayaacaa laaBa ³?´ malaa qaaoDaca imaLalaa. maaJyaa laajaaLU svaBaavaanao¸maaJyaa maUkvaR<aInao¸ maaJaa BarpUr bacaava kolaa. malaa gaPpagaaoYTI krta yaot naaÂ[t@yaa]pr maaJyaaSaI baaolaayalaa kaoNatI maulagaI irkamaI AsaNaar? maaJyaabaraobarifrayalaahI @vaicatca eKadI maulagaI inaGao.

maI jasaa laajaaLU tsaa iBa~ahI haotao. vaoMTnarmaQyao maI jyaa kuTuMbaatraht Asao tsalyaa kuTuMbaat¸ GaratIla maulaI iSaYTacaarasaazI mhNaUna trI maaJyaa¹

61

62 Aa%makqaa

saar#yaa pr@yaa maaNasaalaa ifrayalaa Gao}na jaat. yaa iSaYTacaaraKatrca %yaa Garvaalyaabaa[-caI maulagaI malaa ekda vaoMTnarcyaa Aasapasacyaa sauMdr TokDyaa pahayalaa Gao}na gaolaI.maaJaI caala kahI kmaI navhtI¸ pNa itcaI caala tr maaJyaapoxaahI jaaordar. Aqaa-titcyaa maagaUnaca malaa rKDt jaavao laagat haoto. tI tr sabaMQa rstaBar gaPpagaaoYTIMcaIkarMjaI ]DvaIt caalalaI haotI¸ tr maaJyaa taoMDavaaTo maa~ kQaI 'haoya' tr kQaI 'naahI'evaZaca QvanaI ]maTt haota. farca Jaalao tr "kaya SaaoBaa idsatoÑ" evaZoca SabdinaGaayacaoÑ tI tr jaNaU hvaotUna ]Dt caalao¸ AaiNa maI prt Gar kovha gaazIna yaacaivacaarat rahI. trI pNa 'Aata AapNa prt vaLU yaa' mhNaNyaacaI CatI hao[-naa. Asaohaota haota AamhI eka TokDIcyaa Taokavar yao}na paocalaao. pNa Aata ]trayacao ksao?itcao baUT ]Mca TacaaMcao AsaUnahI vaIsa¹pMcavaIsacyaa vayaacaI tI rmaNaI ibajalaIp`maaNao KalaI]t$na gaolaI. maI [kDo SarimaMda hao}na ]tar ksaa ]travaa yaacaa ivacaar krtao Aaho¸tI KalaI ]BaI ]BaI malaa hsato Aaho¸ malaa QaIr dot AahoÂ var yao}na hat Qa$na Gao}nayaoto mhNato AahoÑ pNa maI Asaa naamad- ka mhNaUna hao[-na? ksaabasaa paya frpTIt¸ maQaUnabasat KalaI Aalaao. malaa AaQaIca laajaonao kaya k$sao Jaalao haoto. %yaat AaNaKI itnao"Saa¹baa¹sa²" mhNaUna malaa AiQakca laajaivalao. ASaI maskrI k$na malaa laajaivaNyaacaaitlaa h@k paocatca haota.

prMtu sava-ca izkaNaI maI ASaa táhonao ksaa bacaavaU SakNaar? maaJyaatUnaAsa%yaacao hlaahla kaZUna TakNyaacaa [-Svaracaa saMkot haota. jasao vaoMTnar tsaoca baàyaTnahohI samaud`kazI Asalaolao hvaa KaNyaacao izkaNa Aaho. toqao ekda maI gaolaao haotao. jyaaha^Tolaat gaolaao¸ toqaoca ek saaQaarNa EaImMatSaI pàOZ ivaQavaa baa[-hI hvaa KaNyaasaazIAalaI haotI. ha maaJyaa pihlyaa vaYaa-tIla p`saMga haotaÂ vaoMTnarcyaa pUvaI-caa. yaoqaoKaNyaacyaa pdaqaa-cyaa yaadItIla sava- naavao ÍoMca BaaYaot ilaihlaI haotI. malaa samajat naa.tI baa[- basalaI haotI %yaaca TobalaapaSaI maIhI basalaao haotao. baa[-nao paihlao¸ kI maI navaKaAaho¸ AaiNa qaaoDa gaaoMQaLlaaohI Aaho. itnao baaolaayalaa sau$vaat kolaI.

"tumhI Apiricat idsata. tumhalaa ksalaa trI ivacaar pDlaa Aaho. AjaUnatumhI KaNyaacaa kaoNataca pdaqa- ka baro maagaivalaa naahI?"

maI tI pdaqaa-caI yaadI vaacaIt haotao¸ AaiNa vaaZPyaajavaL caaOkSaIkrNyaacyaa tyaarIt haotao. Aqaa-t maI %yaa Balyaa baa[-cao ]pkar maanalao AaiNa

Asa%ya$pI hlaahla 63

mhTlao¸ "hI yaadI malaa samajat naahIÂ AaiNa maI AnnaaharI AsalyaamauLo kaoNato pdaqa-inadao-Ya Aahot to malaa samajaUna tr Gaotlao paihjao."

tI baa[- mhNaalaI¸ "zIk¸ tr maI tumhalaa madt krto¸ AaiNa yaadI samajaavaUnadoto. tumhalaa caalatIla Asao pdaqa- maI tumhalaa daKvaU Sakona."

maI itcaI madt AaBaarpUva-k svaIkarlaI. yaoqaUna Aamacaa saMbaMQa sau$ Jaalaa¸ taomaI ivalaayatot haotao taovar va %yaanaMtrhI ik%yaok vaYao-pya-Mt iTkUna raihlaa. itnao AaplaalaMDnacaa p<aa idlaa¸ AaiNa AaplyaakDo dr rivavaarI jaovaayalaa yaoNyaacao inamaM~Na idlao.svat:cyaa GarI dusaro ivaSaoYa p`saMga yaot¸ tovhahI malaa baaolaavaIt Asao. mau_ama maaJaI laajaGaalaivaNyaacaa p`ya%na krI¸ t$Na maulaIMSaI pircaya k$na do[- AaiNa %yaaMcyaabaraobargaPpa¹gaaoYTI maarNyaasa pào%saahna do[-. ek baa[- itcyaakDo raht Asao. itcyaabaraobarpuYkL baaolaayalaa laavaI. kQaI Aamhalaa ekTIca saaoDUna jaat Asao.

p`qama malaa ho sava- ivaprIt vaaTlao. baaolaayacao saucaoca naa. ivanaaod trI ksalaakrayacaa? prMtu tI baa[- malaa qaaoDo qaaoDo QaDo do[-. maI banat caalalaao. dr rivavaarcaIvaaT baGat Asao. %yaa baa[-baraobar baaolaNyaacaalaNyaacaI AavaD vaaTU laagalaI.

mhatarI pNa malaa %yaaca idSaonao AakiYa-t caalalaI. itlaa yaa sahvaasaacaokaOtuk vaaTt haoto. tI Aamha daoGaaMcao klyaaNaca [cCIt AsaavaI.

Aata maI kaya kravao? maI ivacaar kolaa¸ "maI jar yaa Balyaa baa[-laa maaJyaalagnaacaI gaaoYT saaMgaUna TaklaI AsatI tr iktI baro Jaalao AsatoÑ maga itnao maaJao kaoNaaSaIlagna jauLivaNyaacaI [cCa kolaI AsatI? AjaUnahI vaoL TLlaolaI naahI. maI sa%ya saaMgaUnaTaklao¸ tr AiQak saMkTatUna bacaavaona." Asaa ivacaar k$na maI itlaa p~ ilaihlao.malaa smarNa Aaho %yaacap`maaNao %yaacao ta%pya- dotao :

"AaplaI baàyaTnamaQyao BaoT JaalaI¸ tovhapasaUna tumhI maaJyaavar laaoBa krItAaha. Aa[- jaSaI maulaacaI kaLjaI vaahto tSaI tumhI maaJaI vaaht Aaha. tumhalaaAsaohI vaaTto¸ kI maI lagna kravao AaiNa mhNaUna tumhI maaJaa t$Na maulaISaIpircaya k$na dota. Asaa pircaya jaast vaaZNyaapUvaI-ca malaa AaplyaalaasaaMigatlao paihjao¸ kI maI tumacyaa pòmaalaa laayak naahI. maI tumacyaa GarIyao} laagalaao¸ tovhaca maI tumhalaa saaMgaUna Takayalaa paihjao haoto¸ kI maaJaolagna hao}na cauklao Aaho. ihMdusqaanacao ivaVaqaI- ivavaaiht Asalao trI yaa doSaat

64 Aa%makqaa

Aaplyaa ivavaahacaI gaaoYT kLU dot naahIt Asao malaa maahIt Aaho. %yaamauLo maIhI %yaacairvaajaacao AnaukrNa kolao. Aata malaa idsato kI¸ maI maaJyaa lagnaacaI gaaoYT mauLIcalapvaayalaa nakao haotI. malaa AaNaKIhI saaMigatlao paihjao kI maaJao baalavayaatca lagnaJaalao¸ va malaa ek maulagaahI Aaho. hI gaaoYT AaplyaapasaUna lapvaUna zovalyaaba_la malaaAata A%yaMt du:K haot Aaho. prMtu Aata trI Kro saaMgaUna TakNyaacao QaOya- [-Svaranaomalaa idlao yaaba_la AanaMd haot Aaho. AapNa malaa xamaa krala ka? jyaa BaiganaIbaraobarAapNa maaJaa pircaya k$na idlaa¸ itcyaaSaI maI ksalyaahI p`karcaa Aitp`saMga kolaanaahI yaaba_la Ka~I dotao. malaa tsao krNyaasa maaokLIk naahI yaacaI malaa pUNa- jaaNaIvaAaho. prMtu AaplaI [cCa svaaBaaivakca maaJao kaoNaaSaI trI lagna jauLlaolao pahNyaacaIAsaNaar. Aaplyaa manaat yaa gaaoYTIba_la jaast ivacaar yao} nayaot evaZyaasaazI trI maIAaplyaalaa Kra p`kar saaMgaUna Taklaaca paihjao.

"ho p~ imaLalyaanaMtr jar AapNa malaa Aaplyaa GarI yaoNyaalaa naalaayakzrivalao¸ tr %yaaba_la malaa ibalakula vaOYamya vaaTNaar naahI. Aaplyaa laaoBaaba_la maIAaplaa kayamacaa ?NaI banaUna cauklaao Aaho. AapNa maaJaa %yaaga naahI kolaa tr malaa hYa-hao[-la¸ ho malaa kbaUla kolao paihjao. Aaplyaa GarI yaoNyaalaa AjaUnahI malaa AapNa laayaksamajaala¸ tr to tumacyaa pòmaacao navaIna Vaotk Asao maI samajaona¸ AaiNa %yaa pòmaalaa pa~haoNyaacaa maI sadOva p`ya%na caalavaIna."

Asalao p~ maI cauTkIsaarKo ilahUna kaZlao naahI ho vaacak samajaU SaktIlaca.kaoNa jaaNao maI iktI masaudo kolao AsatIlaÂ pNa ASaa táhocao p~ pazvaUna maI maaJyaamaaqyaavarIla maaoza Baar ]trlaa.

bahutok ]laT TpalaIca sadrhU baa[-kDUna ]<ar Aalao¸ %yaat itnao kLivalao :"tumacao maaokLyaa manaanao ilaihlaolao p~ imaLalao. Aamha ]Bayatasa far

samaaQaana vaaTlao AaiNa AamhI KUp hsalaaohI . tumacaokDUna GaDlaolao Asa%yaacarNa maI xamyasamajato. prMtu tumhI AaplaI hkIkt kLivalaI ho zIkca Jaalao. maaJao inamaM~Na kayamaAaho. yao%yaa rivavaarI AamhI tumacaI vaaT pahUcaÂ AaiNa tumacyaa baalaivavaahacaI gaaoYTeokU AaiNa tumacaI qa+a krNyaacaa AanaMdhI imaLvaU. Aaplaa snaoh haota tsaaca kayamarahIla yaaba_la Ka~I baaLgaa."

ASaa táhonao maaJyaamaQyao Asa%yaacao hlaahla vyaapUna raihlao haoto¸ to maI kaZUnaTaklaoÂ AaiNa yaapuZo kaozohI maaJyaa ivavaahasaMbaMQaI vagaOro saaMgaUna TakNyaalaa maI kcartnasao.

20. Qaaima-k pircaya

ivalaayatot rahUna ek vaYa- Jaalao Asaola [t@yaat daona iqaAa^saaîfsT ima~aMcaIAaoLK JaalaI. sa#Ko Baa} haoto¸ va Aivavaaiht haoto. %yaaMnaI maaJaopaSaI gaItosaMbaMQaIcaIgaaoYT kaZlaI. to eD\ivana Aana-lDcao gaItocao BaaYaaMtr vaacaIt Asat. prMtu malaa %yaaMnaItI Aaplyaabaraobar saMskRtat vaacaNyaasa baaolaaivalao. malaa laaja vaaTlaI¸ karNa kI maIgaIta saMskRtat ikMvaa pàkRtathI vaacalaI navhtIÑ malaa %yaaMnaa saaMgaavao laagalao¸ kI "maIgaIta vaacalaolaIca naahIÂ pNa tumacyaabaraobar vaacaNyaacaI tyaarI Aaho. maaJao saMskRtcaoAQyayanahI naavaacaoca Aaho. malaa to [tptca samajaNaar¸ kI BaaYaaMtrat Balataca Aqa-Asalaa tr tao du$st krta yao[-la." ASaa táhonao %yaa baMQaUMbaraobar maI gaIta vaacaNyaacaapàrMBa kolaa. dusaáyaa AQyaayaacyaa AKorcyaa SlaaokaMpOkI¸

Gyaayatao ivaYayaanpuMsa: sa=\gas%aoYaUpjaayato ÈsaD\gaas%aMjaayato kamaÁ kamaa%ËaoQaao|iBajaayato ÈÈËaoQaad\Bavait saMmaaohÁ saMmaaoha%smaRitivaBa`maÁ ÈsmaRitBa`Saad\ bauiwnaaSaao bauiwnaaSaat\ p`NaSyait ÈÈµ

yaa Slaaokacaa maaJyaa manaavar #aaola zsaa ]maTlaa. %yaacao QvanaI maaJyaa kanaat Gaumatcaraaihlao. Bagavad\gaIta ha AmaUlya ga`Mqa Aaho ASaI maaJaI %yaa vaoLI samajaUt JaalaI. tIsamajaUt hLUhLU dRZ haot gaolaI va Aaja t%va&anaacyaa baabatIt maI itlaa savaao-<ama ga`Mqasamajatao. maaJyaa inaraSaocyaa p`saMgaI %yaa ga`Mqaanao malaa AmaUlya madt idlaI Aaho. itcaI[Mga`jaI BaaYaaMtro bahutok sava- maI vaacalaI Aahot. pNa eD\ivana Aana-lDcao BaaYaaMtr malaasavaa-t ]<ama vaaTto. maUL ga`MqaatIla Baavaaqaa-laa mauLIca baaQa Aalaolaa naahI. trIhI taoga`Mqa BaaYaaMtrsaa vaaTt naahI. maI yaa vaoLI Bagavad\gaItocaa AByaasa kolaa mhNata yaoNaarcanaahI. gaIta hI maaJyaa ina%ya vaacanaacaa ga`Mqa puZo Anaok vaYaa-MnaMtr JaalaI.-------------------------------------- µ ivaYayaaMcao icaMtna krNaaáyaasa p`qama %yaaMcyaaba_la saMga ]%pnna haotaoÂ saMgaapasaUnakamanaa ]%pnna haotoÂ kamanaocyaa pazaopaz ËaoQa yaotaoÂ ËaoQaatUna saMmaaoh¸ saMmaaohatUnasmaRitBa`ma AaiNa smaRitBa`maapasaUna bauiwnaaSa haotao. AaiNa AKorIsa %yaa pu$Yaacaa svat:caanaaSa hao}na jaatao.

65A.¹5

66 Aa%makqaa

yaaca ima~aMnaI malaa Aana-lDcao bauwcair~ vaacaNyaacaI iSafarsa kolaI.taopya-Mtsar eDivana\ Aana-lDcyaa gaItaBaaYaaMtracaIca malaa maaihtI. bauwcair~ maIBagavad\gaItopoxaahI AiQak AavaDInao vaacalao. pustk hatat QarlyaanaMtr to purokolyaavarca maI KalaI zovaU Saklaao.

to ima~ malaa ekda bla^va^T\skI laa^jamaQyaohI Gao}na gaolao. toqao %yaaMnaI malaama^Dma blâva^T\skIcao dSa-na k$na idlaoÂ tsaoca imasaosa baoJaMTcaohI. imasaosa baoJaMT %yaavaoLInauk%yaaca iqaAa^saâifkla saaosaayaTIt daKla Jaalyaa hao%yaa. %yaamauLo %yaasaMbaMQaIcaI cacaa-vat-maanap~at caalao. tI maI AavaDInao vaacaIt Asao. %yaa ima~aMnaI malaa saaosaayaTItdaKla haoNyaaivaYayaIhI saucaivalao. maI ivanayapUva-k naakarlao. "maaJao Qama-&ana javaLjavaLSaUnya AahoÂ mhNaUna maI kaoNa%yaahI pMqaat saamaIla hao} [icCt naahI." malaa smarto¸ kI%yaaca ima~aMcyaa saaMgaNyaava$na maI ma^Dma bla^va^T\skIcao 'kI Tu iqaAa^saa^fI' ho pustkvaacalao. %yaava$na ihMduQamaa-cao ga`Mqa vaacaNyaacaI [cCa JaalaIÂ AaiNa ihMduQama- mhNajao Ba`maacaojaaLo¸ ASaa táhocaa jaao AiBapàya pad`yaaMcyaa taoMDUna eokt Asao¸ tao manaatUna par naahIsaaJaalaa.

yaaca saumaaralaa eka AnnaharI vasaitgaRhamaQyao malaa maM^caosTrcao ek BalaoiK`stI BaoTlao. %yaaMnaI maaJyaaSaI iK`stI Qamaa-caI gaaoYT kaZlaI. maI %yaaMcyaapaSaI maaJyaarajakaoTcyaa smarNaacao vaNa-na kolao. to eokUna %yaaMnaa vaa[-T vaaTlao. to mhNaalao¸ "maIsvat: AnnaaharI Aaho. maVpanahI krIt naahI.puYkL iK`stI laaok maaMsaahar krtat¸maVpana krtat ho KroÂ prMtu yaa daonhIpOkI kaoNatahI pdaqa- GaoNyaaba_la iK`stI Qamaa-caIAa&a naahI. tumhI baayabala vaacaavao¸ ASaI maI AapNaaMsa iSafarsa krtao." maI %yaaMcaIsaUcanaa maanya kolaI. baayabala %yaaMnaIca ivakt Gao}na idlao. malaa AMQauk smarNa Aaho¸ kIto gaRhsqa svat: baayabalao ivakt Asat. %yaaMnaI nakaSao¸ AnauËmaiNaka vagaOro Asalaolaobaayabala malaa ivakt idlao. maI to sau$ kolao¸ prMtu 'jaunaa krar' maaJyaanao vaacavaoca naa.'jaonaoisasa' ¹ saRYTIrcanaa ¹ yaa p`krNaapuZo tr vaacaU laagalaao¸ kI Jaaopca yao[-. 'vaacalao'mhNata yaavao evaZyaaKatr laxa laagat nasata va Aqa- na samajatahI maI baakIcaI p`krNaomaaozyaa kYTanao vaacaUna kaZlaI Asao Aazvato. 'naMbasa-' naavaacao p`krNa vaacatanaa malaaitTkaraca Aalaa.

'navyaa krara' var Aalaao tovha inaraLaca pirNaama Jaalaa,. yaoSaUcyaaigairp`vacanaacaI Cap far caaMgalaI pDlaI . to )dyaat ]trlao. bauwInao %yaacaI

Qaaima-k pircaya 67

gaItoSaI tulanaa kolaI. "tuJaa sadra maagaola %yaalaa kaoThI do. tuJyaa ]javyaa gaalaavarqaPpD maarIla %yaacyaasamaaor Davaa gaalahI QarÑ" ho vaacaUna malaa Apar AanaMd Jaalaa.SaamaLBa+acaa CPpaµ Aazvalaa. maaJyaa baalamanaanao gaIta¸ Aana-lDkRt bauwcair~ AaiNayaoSaUcaI vacanao yaaMcao ekIkrNa kolao. Qama- %yaagaamaQyao Aaho hI gaaoYT manaalaa pTlaI.

yaa vaacanaamauLo [tr Qamaa-caayaa-McaI cair~o vaacaNyaacaI [cCa JaalaI. kalaa-[lacao'ivaBaUit AaiNa ivaBaUitpUjaa' vaacaNyaacaI eka ima~anao iSafarsa kolaIÂ %yaat pOgaMbaraivaYayaIvaacalao¸ va %yaacaI qaaorvaI¸ SaaOya- va tpScayaa- yaaMcaI klpnaa AalaI.

evaZyaa maaihtIplaIkDo maI p`gatI k$ Saklaao naahI. maaJyaa prIxaocyaapustkaMvyaitir@t [tr pustko vaacaNyaalaa malaa vaoLca kaZta yao[-naa . prMtu AapNaQama-ga`Mqa vaacalao paihjaot¸ AaiNa sava- mau#ya Qamaa-cao yaaogya &ana imaLivalao paihjao¸ evaZIgaaoYT manaaSaI zrvaUna zovalaI.

naaistkvaadasaMbaMQaI qaaoDobahut jaaNaUna GaotlyaaiSavaaya ksao caalaola? ba`^Dlaa^caonaava sava- ihMdI laaokaMnaa maahItca Aaho. ba`^Dlaa^sa naaistk mhNata yao[-la. mhNaUna%yaaMcyaasaMbaMQaI kaoNaacaosao pustk vaacalao¸ naava Aata Aazvat naahI. %yaacaI maaJyaavarkahIca Cap pDlaI naahI. naaistkta$pI saharacao rNa maI AaolaaMDUna gaolaao haotao. imasaosabaoJaMTcaI kItI- pNa %yaakaLI sauwa maaozI haotI. %yaa naaistkvaad saaoDUna Aaistk JaalyaaAahot¸ yaa baatmaInaohI malaa naaistkvaadaba_la ]dasaIna banaivalao. 'maI iqaAa^saaîfsT kaJaalao?' ho imasaosa baoJaMTcao caaopDo maI vaacalao haoto. ba`^Dlaa^ yaaMcao dohavasaana yaa saumaaralaacaJaalao. vaaoikMga yaoqao %yaaMcaI ]<ariËyaa krNyaat AalaI. itlaa maIhI hjar raihlaaohaotao. malaa vaaTto¸ ekhI ihMdI gaRhsqa gaOrhjar nasaola. %yaaMcyaaba_la AadrdSa-ivaNyaasaazI ik%yaok padÌhI Aalao haoto. prt yaotaMnaa ekaca izkaNaI AamhI sava-AagagaaDIcaI vaaT pahat haotao. toqao %yaa jamaavaatIla eka p{yaa naaistkvaaVanao ekapad`yaacaI ]laTtpasaNaI sau$ kolaI :

"kaya hao saahoba¸ tumhI [-Svar Aaho mhNata naa?"%yaa Balyaa maaNasaanao saaOmya svaranao jabaaba idlaa¸ "haoya¸ maI Asao mhNatao

Kro."---------------------------------------------

µsaha carNaaMcao vaR<a. ha CPpa maagao dhavyaa p`krNaacyaa AKorIsa idlaaAaho.

68 Aa%makqaa

pihlyaa [samaanao hsaUna¸ jaNaU kaya AapNa yaa pad`yaavar maat krIt AahaoASaa svaranao mhTlao¸ "zIkÂ pRqvaIcaa prIGa 28000 maOlaaMcaa Aaho ho tr AaplyaalaakbaUla Aaho naa?"

"AvaSyaÑ""tr maga saaMgaa pahU¸ tumacaa [-Svar kovaZa maaoza Aaho¸ AaiNa taoo kaozo

Asaola?""AapNa samajaUna Gao} tr tao Aaplyaa ]BayataMcyaa )dyaat vaasa krIt

AahoÑ""Asalyaa ]<aranao paoro fsatIla ¹" Asao mhNaUna %yaa yaaowyaanao AamhI

Aasapasa ]Bao haotao %yaaMcyaakDo ivajayaI dRYTInao paaihlao.pad`yaanao nama`pNao maaOna QaarNa kolao.yaa saMvaadamauLo naaistkvaadaba_lacaI maaJaI naapsaMtI AiQakca dRZ JaalaI.

21. 'inaba-lako bala rama'

Qama-Saas~ AaiNa jagaatIla Qama- yaaMcaI saaQaarNa maaihtI tr malaa JaalaIÂ prMtumanauYyaacaa bacaava krNyaasa Asalao &ana puro pDt naahI. saMkTsamayaI jaI gaaoYT manauYyaasahat doto¸ itcao %yaalaa %yaavaoLI Baana nasato¸ &ana nasato. naaistk manauYya saMkTatUnabacaavalaa tr mhNatao¸ kI yadRcConao bacaavaUna gaolaao. ASaa vaoLI Aaistk mhNatao¸ kImalaa [-Svaranao bacaavaloa. Qamaa-cyaa pirSaIlanaanao tao pirNaama GaDUna gaolyaanaMtr Anaumaanakrtao¸ kI saMyamaamauLo [-Svar Aaplyaa )dyaat p`gaT haotao. ASaa táhocao AnaumaanakrNyaacaa %yaalaa AiQakar AahoÂ prMtu sa<varxaNaacyaa vaoLI maa~ Aaplyaalaa saMyamabacaavatao Aaho kI AaNaKI kaoNaI to %yaalaa samajat nasato. jyaalaa svat:cyaa saMyamaacaaAiBamaana vaaTtao %yaacaa saMyama maatImaaola hao}na jaatao¸ yaacaa AnaUBava kaoNaalaa naahI?ASaa vaoLI Saas~&ana tr caaoqyaasaarKo inakamaI zrto.

Asalao baaOiwk Qama-&ana faola Asalyaacaa AnauBava malaa ivalaayatot imaLalaa.yaapUvaI- maI ASaa saMkTatUna bacaavaUna gaolaao¸ %yaacao pRqa@krNa krta yaoNyaasaarKo naahI.maaJao vaya %yaavaoLI farca lahana haoto Asao mhNata yao[-la.

pNa yaa vaoLI tr maaJao vaya vaIsa vaYaa-cao haoto. gaRhsqaaEamaacaa AnauBava baracaimaLalaa haota.

'inaba-lako bala rama' 69

bahuQaa maaJyaa ivalaayatotIla mau@kamaacyaa SaovaTcyaa vaYaI- mhNajao sana 1890saalaI paoT-smaqa\maQyao AnnaaharI maMDLIMcao ek saMmaolana Jaaloa. %yaalaa yaoNyaaba_la malaa vaeka ihMdI ima~alaa inamaM~Na imaLalao haoto. AamhI daoGaohI gaolaao. AamacaI ]trNyaacaIsaaoya eka baa[-kDo krNyaat AalaI haotI.

paoT-smaqa\ ho KlaaSyaaMcao baMdr mhNaUna pìsaw Aaho. toqao puYkL Garo duracarNaIis~yaaMcaI Asatat. %yaa is~yaa kovaL vaoSyaaca nasalyaa trI inadao-YahI nasatat. ASaacaeka GaramaQyao AamhI ]trlaao haotao. svaagatmaMDLanao [radapUva-k AsalaI Garo SaaoQaUnakaZlaI Asao mhNaNyaacaa maaJaa [rada naahI. prMtu paoT-smaqa\saar#yaa baMdrI p`vaaSyaaMnaa]trNyaasaazI ibaáhaDo SaaoQaavayaalaa gaolao mhNajao %yaaMtlaI kaoNatI caaMgalaI¸ kaoNatI Krabato saaMgaNao kzINaca pDNaar.

ra~ JaalaI. AamhI saBaotUna GarI Aalaao. jaovaUna p<ao KoLNyaasa basalaao.ivalaayatot kulaIna GaramaQyaohI ASaa táhonao gaRihNaI pahuNyaabaraobar p<ao KoLNyaasa basato.KoLtanaa inadao-Ya ivanaaod kaoNaIhI krtao. yaoqao maa~ baIBa%sa ivanaaod sau$ Jaalaa. maaJaojaaoDIdar %yaa kamaI pTa[-t haoto¸ ho malaa maahIt navhto. malaa %yaa ivanaaodat gaaoDI vaaTUlaagalaI. maIhI %yaat saamaIla Jaalaao. Sabdava$na kRtIvar yaayalaa vaoL navhta. p<aobaajaUlaa rahUna jaaNyaacyaa tyaarIt haotoÂ prMtu maaJyaa Balyaa jaaoDIdaracyaa )dyaat ramaanaop`vaoSa kolaa. tao mhNaalaa¸ "Aro¸ tuJyaa AMgaat ha saOtana ksaa kaya saMcaarlaa? tuJao hokama navho¸ yaoqaUna pL kaZ baroÑ"

maI SarimaMda Jaalaao. Baanaavar Aalaao. manaatUna %yaa ima~acao ]pkar maanalao.Aa[-paSaI GaotlaolaI pìt&a AazvalaI. maI pL maarlaI. kapt kapt Aaplyaa KaolaItjaa}na paocalaao. CatI QaDQaDt haotI. KaTkacyaa hatUna janaavar inasaTUna jaavao AaiNa%yaacaI jaSaI isqatI vhavaI tSaI maaJaI JaalaI.

prs~Ilaa pahUna ivakarvaSa Jaalyaacaa AaiNa itcyaabaraobar KoL KoLNyaacaI[cCa Jaalyaacaa ha pihlaaca p`saMga haota Asao malaa Aazvato. ra~I maaJyaa DaoLyaasaDaoLa laagalaa naahI. Anaok p`karcyaa ivacaaraMnaI Dao@yaat kahUr maajaivalao. ho GarsaaoDU? PaLU? maI Aaho trI kaozo ? maI saavaQa raihlaao naahI tr maaJaI kaya dSaahaoNaar? maI KUp saavaQaanapUva-k vaagaNyaacaa inaScaya kolaa. Aataca Gar saaoDNyaacaokarNa naahI¸ pNa ksaohI k$na paoT-smaqa\ lavakr saaoDUna inaGaayacao zrivalao. saMmaolana daonaidvasaaMpoxaa AiQak vaoL laaMbaNaar navhto. %yaamauLo ¸ malaa Asao smarto¸ kI maI dusaáyaacaidvaSaI paoT-smaqa\laa ramarama zaoklaa. maaJaa jaaoDIdar paoT-smaqa\laaca kahI idvasaraihlaa.

70 Aa%makqaa

Qama- mhNajao kayaÆ [-Svar ha kaoNaÆ tao Aaplyaa )dyaat ksao kama krtaoÆho kahI malaa %yaavaoLI samajat navhto. saamanya samajautInau$p [-Svaranao malaa bacaavalao¸ AsaomaI %yaavaoLI samajalaao. ParMtu malaa inarinaraLyaa baabatIt ASaa táhocao AnauBava AalaoAahot. '[-Svaranao bacaavalao¸' yaa vaa@yaacaa Aqa- Aaja malaa puYkL samajaU laagalaa Aaho¸Asao maI maanataoÂ pNa %yaabaraobarca yaacaIhI jaaNaIva Aaho¸ kI yaa vaa@yaacao puro rhsyaAjaUnahI malaa samajalaolao naahI. AnauBavaanao to samajaNaar. prMMtu Anaok AaQyaai%makp`saMgaI¸ vaiklaI krtanaa¸ saMsqaa caalaivatanaa¸ rajakarNaat¸ '[-Svaranao malaa bacaavalaoAaho¸' Asao maI saaMgaU Saktao. sava- AaSaa sauTavaI¸ hatpaya gaaLUna basaNyaacaa p`saMga yaavaa¸ASaa p`saMgaI kaozUna trI madt yao}na paocato Asao malaa AnauBava Aalao Aahot. stutI¸]pasanaa¸ pàqa-naa vagaOro gaaoYTI JaUT naahItÂ tr AapNa Katao¸ iptao¸ basatao¸ ]ztao hoijatko Kro Aaho¸ %yaahUnahI yaa gaaoYTI jaast p`maaNaisaw Aahot. navho¸ yaaca gaaoYTIKáyaa Aahot¸ baakI sava- faola Aahot¸ Asao mhNaNyaathI AitSayaao@tI naahI.

AsalaI ]pasanaa¸ AsalaI pàqa-naa ha kahI vaaNaIcaa ivalaasa navho %yaaMcao]gamasqaana kMz navho¸ tr )dya haoya. mhNaUna jar AapNa Aaplao )dya Sauw raKlao¸ toqaoAsalaolyaa tara vyavaisqat zoivalyaa pr %yaaMtUna jaao saUr inaGaola tao gaganaalaa BaodUna jaa[-la.%yaasaazI ijaBaocaI AavaSyakta naahI. tI svaBaavat:ca Ad\Baut vastu Aaho. ivakar$pImaLacyaa xaalanaasaazI AMt:krNaapasaUna kolaolaI ]pasanaa hI ek mahaOYaQaI Aaho¸ yaaba_lamalaa SaMkaca vaaTt naahI. prMtu tao p`saad imaLvaayacaa tr AaplyaamaQyao saMpUNa- nama`tapaihjao.

22. naarayaNa homacaMd`

yaaca saumaaralaa sva. naarayaNa homacaMd` ivalaayatolaa Aalao haoto. laoKk mhNaUna%yaaMcao naava maI eoklao haoto. maI %yaaMnaa na^Sanala [MiDyana AsaaoisaeSanacyaa imasa\ maînaMgayaaMcyaa GarI BaoTlaao.imasa maînaMganaa maahIt haoto¸ kI malaa savaa-Mbaraobar imasaLta yaot naahI.maI %yaaMcaokDo jaa[-¸ tovha gaupcaUp basaUna raht AsaoÂ maaJyaaSaI kaoNaI baaolalaa trca maItaoMD ]GaDI.

%yaaMnaI naarayaNa homacaMdàMcaI AaoLK k$na idlaI.naarayaNa homacaMdàMnaa [Mga`jaI samajat navhto. %yaaMcaa paoSaaK ivaica~

haota. vaakDIitkDI paTlaaoNa GaatlaI haotIÂ var caurDlaolaa¸ kDa maLlaolaa¸ badamaI

naarayaNa homacaMd` 71

rMgaacaa kaoT haota. naokTaya ikMvaa ka^lar kahI naahI. kaoT parSaI f^Sanacaa¸ pNataohI baoDaOla. Dao@yaalaa gaaoMDyaacaI laaokrIcaI ivaNalaolaI TaopI haotI. laaMba daZIraKlaolaI haotI.

SarIr saDpatLÂ zoMgaNao mhTlao trI caalaola. taoMDavar dovaIcao va`Na haoto.caohra vaaTaoLa. naak ANaIdarhI naahI ikMvaa basakohI naahI. hat maQaUna maQaUnadaZIva$na ifro.

saaáyaa naKrobaaja laaokaMmaQyao naarayaNa homacaMd` ivaixaPt idsat¸ AaiNa savaa-MhUnainaraLo pDt. "Aaplao naava tr maI puYkLda eoklao Aaho. AaplaI kahI ilaKaNaohIvaacalaI Aahot. AapNa maaJyaa ibaáhaDI yaala kaÆ"

naarayaNa homacaMdàMcaa Aavaaja Gaaogara haota. %yaaMnaI hsatmauK caoháyaainaSaIjabaaba idlaa¸

"tumhI kaozo rahtaÆ""sTaor sT/ITmaQyaoÑ""tr maga AapNa SaojaarIca Aahao. malaa [Mga`jaI iSakayacao Aaho. tumhI malaa

iSakvaala kaÆ"maI ]<ar idlao¸"maI Aaplyaalaa ksalaIhI madt k$ Saklaao¸ tr %yaaba_la

malaa AanaMd vaaTola. maaJyaakDUna haoNaarI maohnat AvaSya krIna. AapNa mhNaala tr maIAaplyaakDo yaot jaa[-na."

"naahI¸ naahI¸ maIca tumacyaakDo yao[-na. maaJyaajavaL BaaYaaMtrpazmaalaa AahotI Gao}na yao[-na."

AamhI vaoL na@kI kolaI. AamacyaamaQyao KUp snaoh jamalaa.naarayaNa homacaMdàMnaa vyaakrNa mauLIca samajat nasao. 'GaaoDa' iËyaapd hao[-¸

AaiNa 'QaavaNao' naama banao, ASaa táhocao ivanaaodI dRYTaMt malaa iktI trI smartat. naarayaNahomacaMd` malaa pu$na ]rNaaro haoto. maaJyaa tuTpuMjyaa vyaakrNaanao to BaulaUna jaaNyaasaarKonavhto. svat:laa vyaakrNa samajat naahI yaaba_la %yaaMnaa mauLIca laaja vaaTt nasao.

"maI kahI tumacyaap`maaNao SaaLot iSaklaao naahI. malaa maaJao ivacaarvya@t krNyaacyaa kamaI vyaakrNaacaI ja$r BaasalaolaI naahI. paha naa¸ tumhalaabaMgaalaI yaotoÆ malaa yaoto. maI baMgaalyaaMt ihMDlaao Aaho. mahYaI- dovaond`naaqaTagaaoraMcyaa pustkacao BaaYaaMtr gaujaraqaI laaokaMnaa maIca k$na idlao Aaho naaÆ malaatr Anaok BaaYaaMtUna gaujaraqaI samaajaalaa BaaYaaMtro VayacaI Aahot. tI krta¹

72 Aa%makqaa

naahI maI Sabdaqaa-laa icakTUna basat naahIÂ Baavaaqa- idlaa kI maaJao samaaQaana Jaalao. maaJyaamaagaUna [traMnaI AiQak KuSaala Vavao. malaa tr vyaakrNaaiSavaaya marazI samajato¸ ihMdIsamajato AaiNa Aata tr [Mga`jaIhI yao} laagalao. malaa f@t SabdBaMaDar paihjao.ekTyaa [Mga`jaInao maaJao samaaQaana haoNaar Aaho¸ Asao tumhI samajaU naka. malaa trÍansamaQyao jaayacao Aaho¸ AaiNa ÍoMcahI iSakUna Gyaayacao Aaho,. malaa maahIt Aaho¸ kIÍoMca saaih%ya AfaT Aaho. jauLlyaasa jama-naIlaa jaa[-na AaiNa jama-na iSakUna Gao[-na."

ASaa táhonao naarayaNa homacaMdàMcaI vaagQaara caalaUca rahI. BaaYaa iSakNyaacaa vap`vaasa krNyaacaa %yaaMcaa hvyaasa Apar haota.

"tr maga tumhI Amaoirkolaa jaaNaarca AsaalaÆ""AvaSya. tI navaI duinayaa paihlyaaiSavaaya maI prt vaLona kaÆ""pNa tumacyaajavaL evaZo pOsao kaozo AahotÆ""malaa pOsao kaya krayacao AahotÆ malaa kuzo tumacyaasaarKI TapTIp zovaayacaI

AahoÆ malaa Kayalaa Pyaayalaa iktIsao laagaNaarÆ maaJyaa pustkaMpasaUna malaa kahI imaLtoto AaiNa qaaoDo ima~maMDLI doto tovaZo bassa haoto. maI sagaLIkDo itsaáyaa vagaa-tUna jaaNaaramanauYya. Amaoirkolaa Dokva$na jaa[-na."

naarayaNa homacaMdàMcaa saaQaopNaa kahI AaOr haota. %yaaMcaa manamaaokLopNaahIittkaca haota. AiBamaanaacao naava navhto. laoKk yaa naa%yaanao svat:cyaa Sa@tIba_laAsaavaa %yaahUnahI AiQak ivaSvaasa haota.

AamacaI raoja BaoT hao[-. AamacyaamaQyao ivacaaraMcao va AacaaraMcao saamya BarpUrhaoto. AamhI daoGaohI Annahar krNaaro haotao. duparcao puYkLda ek~ jaovaIt AsaU. hamaaJaa AazvaDyaalaa satra iSalaIMgaaMvar rahNyaacaa AaiNa svayaMpak krNyaacaa kaLhaota. kQaI maI %yaaMcyaa KaolaIvar jaa[-¸ tr kQaI to maaJyaa KaolaIvar yaot. maI [Mga`jaIpwtIcaa svayaMpak krIt Asao. %yaaMnaa doSaI pwtIKorIja samaaQaana vaaTonaa. DaLpaihjaoca. maI gaajaracao vagaOro saUp banavaIt Asao¸ %yaaba_la to maaJaI kIva krIt. %yaaMnaIkaozUnasao maUga SaaoQaUna kaZlao haoto. eko idvaSaI %yaaMnaI maaJyaasaazI maUga iSajavaUna AaNalao.to maI maaozyaa AavaDInao Kallao. puZo tr Aamacaa ha dovaGaovaIcaa vyavahar ivaSaoYacavaaZlaa. maI maaJao pdaqa- %yaaMnaa Ka} GaalaI¸ AaiNa to svat: banavalaolao malaa dot.

yaavaoLI kaiD-nala maînaMgacao naava savaa-Mcyaa taoMDI haoto. gaaodItIla majauraMnaIsaMp kolaa haota. jaa^na bansa- AaiNa kaiD-nala maînaMgacyaa p`ya%naanao saMp lavakr

naarayaNa homacaMd` 73

baMd Jaalaa. kaiD-nala maînaMgacaa saaQaopNaaivaYayaI iDJarayalaInao ilaihlao haoto to maI naarayaNahomacaMdàMnaa vaacaUna daKivalao.

"tr maga malaa %yaa saaQaupu$Yaalaa BaoTlao paihjao.""to tr far maaozo maaNaUsa pDlao. tumhalaa ksao BaoTNaarÆ""maI saaMgatao ksao to. tumhI maaJyaa naavaacao p~ ilaha¸ maI laoKk Aaho ASaI

AaoLK VaÂ %yaaMcyaa praopkarI kamaigarIba_la samaxa Qanyavaad doNyaasaazI malaa BaoTayacaoAaho Asao ilaha. AaNaKI AsaohI ilaha kI malaa [Mga`jaIt baaolata yaot naahI %yaasaazImalaa tumhalaa duBaaYao mhNaUna baraobar nyaavao laagaola."

maI %yaa táhocao p~ ilaihlao. kaiD-nala maînaMgacaa jabaaba daona¹tIna idvasaaMteka kaDa-var AalaaÂ %yaaMnaI BaoTIsaazI vaoL kLivalaa.

AamhI daoGao gaolaao. maI tr irvaajaap`maaNao maulaaKtI kpDo caZivalao haoto.naarayaNa homacaMd` maa~ haoto tsaoca Aalao. taoca kaoT AaiNa tIca paTlaaoNa. maI ivanaaodkolaa. %yaaMnaI maaJao baaolaNao hsaNyaavaarI naolao AaiNa to mhNaalao¸

"tumhI sauQaarlaolao laaok sava- iBa~o Asata. qaaor laaok kaoNaacyaa kpDyaaMkDopahtca nasatat. to %yaacao )dya ksao Aaho to pahtat."

AamhI kaiD-nalacyaa mahalaat p`vaoSa kolaa. Gar mahalaap`maaNaoca haoto. AamhIbasatao [t@yaat eka kRSa¸ vaRw¸ ]Mca pu$Yaanao p`vaoSa kolaaÂ Aamha daoGaaMbaraobarhstaMdaolana kolao. naarayaNa homacaMdàMcao svaagat kolao.

"malaa Aaplaa vaoL Gyaayacaa naahI. maI AaplyaaivaYayaI eoklaolao haoto.AapNa saMpamaQyao jao kama kolao %yaaba_la Aaplao AaBaar maanaavayaacao haoto. jagaBarcyaasaaQaupu$YaaMcao dSa-na GaoNyaacaa pirpaz zovalaa Aaho. mhNaUnaca maI Aaplyaalaa evaZI tsadIidlaI." yaa vaa@yaaMcao BaaYaaMtr k$na saaMgaNyaacaI malaa naarayaNa homacaMdàMnaI Aa&a kolaI.

"AapNa Aalaa %yaaba_la malaa AanaMd vaaTlaa. malaa ]maod Aaho¸ kI tumhalaayaoqaIla vaastvya sauKacao hao[-la. AaiNa [kDcyaa laaokaMcaI AapNa AaoLK k$na Gyaala.[-Svar Aaplao klyaaNa krao." Asao baaolaUna kaiD-nala ]Bao raihlao.

ekda naarayaNa homacaMd` maaJyaakDo sadra GaalaUna va Qaaotr naosaUna Aalao.Balyaa GarvaalaInao dar ]GaDlao¸ pNa tI ByaalaI. maaJyaakDo yao}na saaMgaU laagalaI :³maaJao ibaáhaD maI varcyaavar badlaIt Asao¸ ho vaacakaMcyaa smarNaat Asaolaca.´"kaoNaI vaoDyaasaarKa manauYya tumhalaa BaoTU [icCtao. " maI drvaajyaakDo jaa}na

74 Aa%makqaa

pahtao tao naarayaNa homacaMd`Ñ maI AaScayaa-nao qa@k Jaalaao. %yaaMcyaa taoMDavar maa~ naohmaIcyaahasyaaKorIja dusaro kahIca idsat navhto.

"pNa paoraMnaI tumacaI TvaaLI naahI kolaIÆ""maaJyaamaagaUna Qaavat haotI. maI laxaca idlao naahI¸ tovha tI SaaMt hao}na

gaolaI¸" malaa ]<ar imaLalao.naarayaNa homacaMd` kahI maihnao ivalaayatot rahUna pîrsalaa gaolao. toqao %yaaMnaI

ÍoMcacao AQyayana sau$ kolao¸ AaiNa ÍoMca pustkaMcao BaaYaaMtr AarMiBalao. %yaaMcao BaaYaaMtrtpasaNyaapurto ÍoMca malaa yaot haotoÂ mhNaUna malaa to pahayalaa saaMigatlao. malaa idsaUnaAalao¸ kI to BaaYaaMtr navhto¸ Baavaaqa- haota.

SaovaTI %yaaMnaI Amaoirkolaa jaaNyaacaa Aaplaa inaScaya par pDlaa. maaozyaakYTanao Dokcao¸ kI itsaáyaa vagaa-cao itikT imaLvaU Saklao. Amaoirkot %yaaMnaa sadra¸Qaaotr vaap$na baahor pDlyaaba_la¸ 'AsaBya paoSaaK vaaprNyaacyaa' Aaraopava$na¸pkDNyaat Aalao haoto. maagaahUna %yaaMnaa maaokLo krNyaat Aalao¸ Asao malaa Aazvato.

23. mahap`dSa-na

1890 saalaI pîrsamaQyao mahap`dSa-na Barlao haoto. %yaacyaa tyaarIsaMbaMQaIcaIhkIkt maI vaacaIt Asao. pîrsa pahaNyaacaI tr tIva` [cCa haotIca. ho p`dSa-napahayalaa jaaNyaanao duhorI fayada hao[-la Asaa ivacaar kolaa. p`dSa-naat eifla Ta^varpahNyaacao AakYa-Na ivaSaoYa haoto. ha Ta^var inavvaL laaoKMDacaa Aaho. ek hjaar fUT]Mca Aaho. ek hjaar fUT ]McaIcao Gar ]Baoca rahU SakNaar naahI ASaI taopya-Mt samajaUthaotI. p`dSa-naat [trhI puYkL pahNyaasaarKo haoto.

pîrsamaQyao ek AnnaaharI Gar Asalyaacao maI vaacalao haoto. toqao ek KaolaIGaotlaI. gairbaI pwtInao p`vaasa k$na pîrsalaa gaolaao. saat idvasa raihlaao.pahNyaasaarKo tovaZo bahutok payaI ihMDUnaca paihlao. baraobar pîrsacaa va %yaa p`dSa-naacaa'maaga-dSa-k' va nakaSaa zoivalaa haota. %yaaMcyaa AaQaaranao rsto SaaoQaUna kaZUna mau#ya gaaoYTIpahUna Gaotlyaa.

p`dSa-naacaI ivaSaalata AaiNa ivaivaQata yaaMKorIja malaa kahIhI smartnaahI. eifla Ta^var daona¹tIna vaoLa caZlaao haotao¸ %yaamaULo %yaacao smarNa pUNa-

mahap`dSa-na 75

Aaho. pihlyaa majalyaavar fraLacaI vyavasqaahI haotI. mhNaUna ]Mcaavar Baaojana kolyaacaolaaokaMnaa saaMgata yaavao evaZyaasaazI toqao fraL kolaa AaiNa saaDosaat iSalaIMga paNyaatTaklao.

pîrsacaI jaunaI dovaLo laxaat raihlaI Aahot. %yaaMcaI Bavyata¸ %yaaMcao AatimaLNaarI SaaMtI hI ivasarNao ASa@ya Aaho. naao~damacaI karaigarI va AatIla ica~kamayaaMcao smarNa Aaho. ASaa svagaI-ya dovaLapÌ%yaqa- jyaaMnaI laaKao $pyao Kca- kolao¸ %yaaMcyaa)dyaat Kaolavar [-Svarpòma AsaNaarca Asao vaaTlao.

pîrsacyaa f^SanaivaYayaI¸ pîrsacyaa svaocCacaaraivaYayaI¸ BaaogaivalaasaaivaYayaIpuYkL vaacalao haoto¸ to tr gallaaogallaI dRYTao%p<aIsa yaotca haoto. prMtu hI dovaLo maa~%yaa BaaogaivalaasaahUna AgadI inaraLI idsalaI. dovaLat pa}la Taktaca baahorcyaaASaaMtIcaa ivasar pDoÂ laaokaMcyaa vat-NaukIt frk pDo. laaok AdbaInao vaagaU laagat.gaaoMgaaT vagaOro yai%kMicat naahI. kumaarI marIyamacyaa maUtI-pUZo kaoNaI naa kaoNaI trI pàqa-naakrIt Asaayacaoca. ho sava- KUL navho¸ prMtu )dyaacaI Baavanaa Aaho¸ ASaI Cap %yaavaoLIpDlaI va tI dRZ haot gaolaI Aaho. kumaairkocyaa maUtI-samaaor gauDGao TokUna pàqa-naa krNaaro]pasak saMgamarvarI dgaDacaI pUjaa krIt navhto¸ tr %yaat vaastvya krNaaáyaa klpnaamayaSa@tIcaI pUjaa krIt haoto. %yaamauLo to [-Svaracaa maihmaa kmaI krIt navhto¸ pNavaaZivatca haoto¸ ASaa táhocaa pirNaama maaJao manaavar Jaalyaacao malaa AajahI smarNa Aaho.

eifla Ta^varivaYayaI daona Sabd ilaihNao ja$r Aaho. eifla Ta^varcaa hllaIkaya ]pyaaoga haotao¸ to malaa maahIt naahI. p`dSa-na pahUna AalyaanaMtr p`dSa-naacaI vaNa-naokaoNaIhI vaacataoca. %yaat %yaacaI stutIhI eoklaI AaiNa inaMdahI eoklaI. inaMdakrNaaáyaaMmaQyao Agaòsar Ta^lsTa^ya haoto¸ AsaohI smarNa Aaho. %yaaMnaI ilaihlao¸ kI eiflaTa^var ho maaNasaacyaa maUK-pNaacao icanh Aaho¸ %yaacyaa &anaacaa pirNaama navho. AaplyaalaoKat %yaaMnaI daKivalao haoto¸ kI duinayaot caalaNaaáyaa Anaok kOfaMmaQyao tMbaaKUcao vyasanaek táhonao savaa-t Kraba Aaho. jao kukma- krayacaI ihMmat da$ ip}na yaot naahI tIivaDI ip}na yaoto. da$ ipNaara maUK- banatao tr ivaDI ipNaaáyaacaI A@kla QauMd haoto¸AaiNa %yaamauLo tao hvaot ikllao baaMQaU laagatao. eifla Ta^var Asalyaa vyasanaaMcaa pirNaamaAaho¸ Asao Aaplao mat Ta^lsTayanaI jaahIr kolao haoto.

eifla Ta^varmaQyao saaOMdyaa-cao naavahI naahI. p`dSa-naalaa %yaamauLoyai%kMicathI SaaoBaa AalaI¸ Asao mhNata yaoNaar naahI. ek navaI caIja Aaho¸ maaozI vastU

76 Aa%makqaa

Aaho¸ evaZyaasaazI tao pahayalaa hjaarao maaNasao caZlaI. ha Ta^var mhNajao p`dSa-naatIlaek KoLNao haotoÂ AaiNa jaaopya-Mt AapNa maaohalaa vaSa haotao¸ taopya-Mt AapNahI baalakcaAahao¸ hI gaaoYT ha Ta^var caaMgalyaa táhonao isaw krtao¸ evaZaca %yaacaa ]pyaaoga Aaho AsaovaaTlyaasa mhNaavao.

24. baîrsTr tr Jaalaao pNa puZoÆ

jyaa kamaasaazI baîrsTr haoNyaasaazI maI ivalaayatolaa gaolaao %yaacao maI kayakolao yaacao vaNa-na maI Aatapya-Mt thkUba kolao Aaho. Aata %yaasaMbaMQaI qaaoDobahUtilaihNyaacaI vaoL AalaI.

baîrsTr vhavayaalaa daona gaaoYTIMcaI ja$r haotI. ek 'Tma-' BarNao mhNajao sa~osaaMBaaLNao. vaYaa-caI caar sa~o. ASaa táhonao baara BarayacaI. dusarI gaaoYT kayaVacaIprIxaa doNao. sa~o BarNao yaacaa Aqa- 'jaovaNa jaovaNao¸' mhNajao dr ek sa~at saumaaro caaovaIsajaovaNao Asat¸ %yaaMpOkI saha jaovaNao. jaovaNao jaovaayacao mhNajao Kallaoca paihjao Asaa kahIinayama naahIÂ pNa naomalaolyaa vaoLI hjar rahNao va jaovaNa puro haoNyaacaa vaoL hao[-pya-Mt basaUnarahNao. saaQaarNapNao sava-jaNa KatpItca. jaovaNaat caaMgalaI caaMgalaI p@vaannao AsaayacaI¸AaiNa ipNyaasaazI ]<ama gaNalaI jaaNaarI da$ AsaayacaI. %yaacao pOsao tr idlaocapaihjaot. to ADIca to saaDotIna iSalaIMga AsatÂ mhNajao daonatIna $pyaaMcaa Kca- Jaalaa.itkDo hI ikMmat barIca Alp mhTlaI paihjao. karNa baahorcyaa BaaojanagaRhamaQyao ASaaqaaTacao jaovaNa GaoNaaáyaalaa f@t da$caoca javaLjavaL ittko pOsao pDtIla. jaovaNyaacyaaKcaa-poxaahI da$ ipNaa¹yaalaa da$caa Kca- AiQak yaotao hI gaaoYT Aamha ihMdvaaisayaaMnaa AapNa 'sauQaarlaolao' nasaU tr AaScaya-kark vaaTola. malaa tr ivalaayatolaagaolyaavar ho pahUna maaoza Qa@ka basalaa. da$ ipNyaasaazI [t@yaa pOSaacaI KrabaIkrayalaa laaokaMcaI ihMmat kSaI haoto yaacao malaa gaUZ pDlao. maagaahUna samajaU laagalao² p`qamap`qama maI kahIca Kat nasao. malaa caalaNyaasaarKo toqao raoTI¸ ]kDlaolao baTaTo AaiNakaobaI evaZoca Asao. sau$vaatIlaa %yaa vastU AavaDt nasat¸ mhNaUna Kat nasao. maagaahUnakovha trI %yaathI $caI laagaU laagalaI¸ [tr pdaqa-hI imaLivaNyaacaI Sa@tI maaJyaamaQyaoAalaI haotI.

ivaVaqyaa-MsaazI eka táhocao KaNao AaiNa baoMcaMrasaazI ³ivaVamaMidratIlamaaozo laaok´ inaraLo EaImaMtI jaovaNa ASaI vyavasqaa Asao. maaJyaabaraobar ek

baîrsTr tr Jaalaao pNa puZo Æ 77

parSaI ivaVaqaI- haoto. tohI AnnaaharI banalao haoto. AamhI ]BayataMnaI Annaaharacyaap`caaracyaa dRYTInao baoMcaraMcyaa KanyaamaQaUna AnnaahaáyaaMnaa caalatIla ASaa pdaqaa-McaI maagaNaIkolaI. tI maagaNaI maMjaUr JaalaI. %yaamauLo Aamhalaa baoMcaraMcyaa Tobalaava$na fLfLavaL vajaada Baajyaa imaLU laagalyaa.

da$ tr malaa caalat nasaoca. caaOGaaMnaa imaLUna da$cyaa daona baaTlyaa imaLt¸%yaamauLo maaJaI maagaNaI Anaok caaOkDyaaMkDUna haot Asao. maI da$ Pyaalaao naahI mhNajaobaakIcyaa itGaaMnaaca daona baaTlyaa ']Dvaavayaalaa' imaLt naaÑ iSavaaya yaa sa~amaQyao ekmahara~ ³gaM`^MD naa[T´ haot Asao. %yaa idvaSaI 'paoT-' va 'SaorI' KorIja Sa^mpona da$hIimaLt Asao. Sa^mponacaI lajjat kahI AaOrca maanalaI jaato. %yaamauLo yaa ra~I maaJaIikMmat ivaSaoYaca vaaZo. AaiNa %yaa ra~I hjar rahNyaaba_la malaa Aaga`hhI haot Asao.

yaa KaNyaaipNyaapasaUna baîrsTrlaa kaya laaBa haotao¸ to malaa %yaa vaoLI samajalaonaahI¸ kI %yaanaMtrhI samajalaolao naahI. ek kaL Asaa haota Kra¸ kI tovha yaajaovaNaaMnaa qaaoDoca ivaVaqaI- AsatÂ AaiNa %yaaMcyaamaQyao va baoMcaraMmaQyao baaolaNaocaalaNao hao[- vaBaaYaNaohI haot. %yaatUna to vyavahar&ana imaLvaU SaktÂ baravaa[-T pNa ek p`karcaaiSaYTacaar iSaktÂ AaiNa BaaYaNa krNyaacaI Sa@tI vaaZvaIt. maaJyaavaoLI tr ho sava-ASa@ya haoto. baoMcar dUr AspRSyaasaarKo basat Asat. yaa jaunyaa irvaajaamaQyao maagaahUnakahI Aqa- raihlaa naahI. trIhI tao pàcaInatapòmaI iQamyaa [MglaMDmaQyao rahUna gaolaa.

kayaVacaa AByaasa saaopa haota. baîrsTraMnaa ivanaaodanao 'iDnar ³BaaojanaBaa}´baîrsTr' ca mhNat. savaa-naa samajat haoto¸ kI prIxaocaI ikMmat ittkIca.maaJyaavaoLI daonaprIxaa hao%yaaÂ raomana laa^ va [MglaMDcaa kayada. daona hP%yaaMnaI Vavayaacyaa yaa prIxaaMcaIpustko naomalaolaI haotI. prMtu tI @vaicatca kaoNaI vaacaIt. raomana laâsaazI CaoTI iTpNaoilaihlaolaI Asat¸ tI pMQara idvasaaMt vaacaUna pasa haoNaaro maI paihlao Aahot. [MglaMDcyaakayaVacaohI toca. %yaacyaa iTpNaaMcaIhI pustko haotI¸ tI daona¹tIna maihnyaaMt vaacaUnaTakNaaro ivaVaqaI-hI maI paihlao. p`Sna saaopo¸ prIxak ]dar. raomana laa^cyaa prIxaot 95to 99 T@ko ]maodvaar pasa haot¸ AaiNa SaovaTcyaa prIxaot 75 T@ko ikMvaa %yaahUnajaastÂ mhNajao naapasa haoNyaacaI BaItI farca qaaoDI. iSavaaya prIxaa vaYaa-tUna ekdacanaahI¸ tr caarda vhayacaI. [t@yaa saaoyaIcaI prIxaa kaoNaalaahI jaD vaaTNao Sa@yacanaahI.

78 Aa%makqaa

pNa maI itlaa kzINa k$na GaotlaI. malaa vaaTlao¸ kI maI maUL pustko vaacaUnakaZlaI paihjaot. na vaacaNao mhNajao fsavaNaUk haoya¸ Asao malaa vaaTlao. %yaamauLo maI maULpustko KrodI k$na KUp Kcaa-t Aalaao. raomana laa^ laîTnamaQaUna vaacaUna kaZNyaacaainaScaya kolaa. ivalaayatotIla maîT/@yaulaoSanasaazI maI laîTna iSaklaao haotao. %yaacaa yaakamaI ]pyaaoga Jaalaa. ho vaacaUna fukT gaolao naahI. dixaNa Aaif`kot raomana Dca laa^p`maaNaBaUt maanalaa jaatao. tao samajaUna GaoNyaacyaa kamaI jaisTinayanacao vaacana malaa far]pyaaogaI pDlao.

[MglaMDcyaa kayaVacao vaacana caaMgalaI maohnat Gao}na maI na} maihnyaat puro k$Saklaao. karNa kI¸ baùmacao 'ka^mana laa^' cao baDo pNa saursa pustk vaacaNyaat iktI trIvaoL gaolaa. snaolacyaa '[i@vaTI' maQyao gaaoDI vaaTlaIÂ pNa samajata samajata naakI na}Aalao. vha[T va TyaUDrcyaa mau#ya maukdmyaMaMpOkI jao naomalaolao haoto to vaacaNyaacaI malaa maaOjavaaTlaI¸ va to vaacaNyaapasaUna &anahI imaLalao. ivailayamsa\ AaiNa eDvaD-sa\cao sqaavarimaLktIvarIla pustk AaiNa gauDIpcao jaMgama imaLktIvarIla pustk maI rsapUva-k vaacaUSaklaao. ivailayamsa\cao pustk tr malaa kadMbarI[tko manaaorMjak vaaTlao. to vaacatanaakMTaLa vaaTlaaca naahI. kayaVacyaa pustkaMpOkI itt@yaaca AavaDInao Asao ihMdusqaanaatAalyaanaMtr maI maonacao 'ihMdU laa^' ho pustk vaacaU Saklaao¸ pNa ihMdusqaanacyaa kayaVacaa]llaoK yaoqao krIt naahI.

prIxaa pasa kolaI. 1891 saalaI jaUnacyaa 10 tarKolaa malaa baîrsTrcaaiktaba imaLalaa. 11 tarKolaa [MglaMDcyaa hayakaoTa-t ADIca iSalaIMga Ba$na maaJao naavanaaoMdivalao. 12 jaUnalaa ihMdusqaanalaa prt yaoNyaasaazI inaGaalaao.

pNa maaJyaa inaraSaolaa va BaItIlaa saImaa navhtI. kayado vaacalao KroÂ pNavaiklaI krta yao[-la Asao malaa kaMhI ek yao} laagalaolao naahI Asao vaaTo.

yaa maaJyaa manaaovyaqaocyaa vaNa-naasaazI svatM~ p`krNa paihjao.

79 Aa%makqaa

pNa maI itlaa kzINa k$na GaotlaI. malaa vaaTlao¸ kI maI maUL pustko vaacaUnakaZlaI paihjaot. na vaacaNao mhNajao fsavaNaUk haoya¸ Asao malaa vaaTlao. %yaamauLo maI maULpustko KrodI k$na KUp Kcaa-t Aalaao. raomana laa^ laîTnamaQaUna vaacaUna kaZNyaacaainaScaya kolaa. ivalaayatotIla maîT/@yaulaoSanasaazI maI laîTna iSaklaao haotao. %yaacaa yaakamaI ]pyaaoga Jaalaa. ho vaacaUna fukT gaolao naahI. dixaNa Aaif`kot raomana Dca laa^p`maaNaBaUt maanalaa jaatao. tao samajaUna GaoNyaacyaa kamaI jaisTinayanacao vaacana malaa far]pyaaogaI pDlao.

[MglaMDcyaa kayaVacao vaacana caaMgalaI maohnat Gao}na maI na} maihnyaat puro k$Saklaao. karNa kI¸ baùmacao 'ka^mana laa^' cao baDo pNa saursa pustk vaacaNyaat iktI trIvaoL gaolaa. snaolacyaa '[i@vaTI' maQyao gaaoDI vaaTlaIÂ pNa samajata samajata naakI na}Aalao. vha[T va TyaUDrcyaa mau#ya maukdmyaMaMpOkI jao naomalaolao haoto to vaacaNyaacaI malaa maaOjavaaTlaI¸ va to vaacaNyaapasaUna &anahI imaLalao. ivailayamsa\ AaiNa eDvaD-sa\cao sqaavarimaLktIvarIla pustk AaiNa gauDIpcao jaMgama imaLktIvarIla pustk maI rsapUva-k vaacaUSaklaao. ivailayamsa\cao pustk tr malaa kadMbarI[tko manaaorMjak vaaTlao. to vaacatanaakMTaLa vaaTlaaca naahI. kayaVacyaa pustkaMpOkI itt@yaaca AavaDInao Asao ihMdusqaanaatAalyaanaMtr maI maonacao 'ihMdU laa^' ho pustk vaacaU Saklaao¸ pNa ihMdusqaanacyaa kayaVacaa]llaoK yaoqao krIt naahI.

prIxaa pasa kolaI. 1891 saalaI jaUnacyaa 10 tarKolaa malaa baîrsTrcaaiktaba imaLalaa. 11 tarKolaa [MglaMDcyaa hayakaoTa-t ADIca iSalaIMga Ba$na maaJao naavanaaoMdivalao. 12 jaUnalaa ihMdusqaanalaa prt yaoNyaasaazI inaGaalaao.

pNa maaJyaa inaraSaolaa va BaItIlaa saImaa navhtI. kayado vaacalao KroÂ pNavaiklaI krta yao[-la Asao malaa kaMhI ek yao} laagalaolao naahI Asao vaaTo.

yaa maaJyaa manaaovyaqaocyaa vaNa-naasaazI svatM~ p`krNa paihjao.

80 Aa%makqaa

Asaola AaiNa kahI sallaa vagaOro paihjao Asaola¸ tr ja$r yao}na BaoTt jaa." prMtu maI%yaaMnaa kQaI tsadI idlaI navhtI. ivaSaoYa ADcaNaIKorIja %yaaMcaa vaoL GaoNao malaa papvaaTlao. %yaamauLo %yaa ima~acaa sallaa maanya k$na dadaBaa[-MpuZo maaJaI ADcaNa maaMDNyaacaamalaa QaIr Jaalaa naahI.

%yaaca ka dusaáyaa kaoNyaa ima~anao malaa ima. ÍoDirk ipnkTnaa BaoTNyaacaIsaUcanaa kolaI. ima. ipnkT ka^Javao-iTvh pxaacao haoto. prMtu ihMdI laaokaMba_lacao %yaaMcao pòmainama-L AaiNa ina:svaaqaI- haoto. puYkL ivaVaqaI- %yaaMcaa sallaa Gaot. %yaava$na %yaaMnaa p~ilahUna maI BaoTNyaasaazI vaoL maaigatlaa. %yaaMnaI vaoL idlaa. BaoTlaao. hI BaoT kQaIhImaaJyaa smarNaatUna gaolaolaI naahI. ima~ap`maaNao to malaa BaoTlao. maaJaI inaraSaa tr %yaaMnaIhsaNyaavaarI naolaI. "tulaa Asao ka vaaTto¸ kI p`%yaokanao ifraojaSaa Jaaloa paihjaoÆifraojaSaa ikMvaa bad\$_Ina ek¹daoGaoca haoNaar. tU Ka~I baaLga¸ kI saamaanya vakIlavhayalaa ifraojaSaa ikMvaa bad\$i_na haoNyaacaI ja$r naahI. saamaanya pàmaaiNakpNaa¸ AaiNasaamaanya dxata evaZyaanao manauYya vaiklaIcaa QaMda KuSaala caalavaU Sakola. sava-cadavyaaMmaQyao kahI GaaoTaLa Asatao Asao naahI. baro¸ tuJao saamaanya vaacana iktIsao AahoÆ"

maI jaovha maaJyaa vaacanaaivaYayaI saaMigatlao tovha to kahIsao inaraSa Jaalaolaoidsalao. prMtu tI inaraSaa xaiNak haotI. lagaoca puna: %yaaMcyaa caoháyaavar hasyaCTa AalaIva to mhNaalao¸

"tuJaI ADcaNa maI Aata samajalaao. tuJao saamaanya vaacana far kmaI Aaho.tulaa duinayaocao &ana naahI. vaiklaacao %yaaKorIja caalaayacao naahI. tU tr ihMdusqaanacaa[ithasahI vaacalaolaa naahIsa. vaiklaalaa manauYyasvaBaavaacaI parK AsalaI paihjao. %yaalaacaoháyaava$na maaNasaacao AMt:krNa AaoLKta Aalao paihjao. iSavaaya p`%yaok ihMdusqaanaI[samaalaa ihMdusqaanacyaa [ithasaacao &ana tr ja$r paihjao. yaacaa vaiklaISaI saMbaMQa naahI¸pNa ho &ana tulaa Asalao paihjao. tU ko AaiNa ma^laosaonacao 1857 cyaa baMDacao pustkhIvaacalaolao idsat naahI. tovaZo tr lagaoca vaacaUna TakÂ AaiNa yaa daona pustkaMcaI naavao dotaotI maaNasaacyaa parKIsaazI vaacaUna kaZ." Asao mhNaUna la^vaoTr AaiNa SaomalapoinakcyaamauKsaamauid`k¹ivaVo ³ifiJaAa^gnaa^maI´varIla pustkaMcaI naavao ilahUna idlaI.

maI yaa qaaor ima~acao far AaBaar maanalao. %yaaMcyaa samaagamaatAsatanaa trI maaJaI BaItI xaNamaa~ pLalaIÂ pNa baahor pDtaca maaJaIGaabargauMDI puna: sau$ JaalaI. 'caoháyaava$na maaNasaalaa AaoLKayacaa' hoo vaa@ya GaaokIt

maaJaI ifkIr 81

AaiNa %yaa daona pustkaMcaa ivacaar krIt maI GarI paocalaao. dusaáyaaca idvaSaI la^vaoTrcaopustk ivakt Gaotlao. Saomalapoinakcao %yaa dukanaat navhto la^vaoTrcao pustk vaacalaoÂ prMtuto snaolacyaa pustkahUnahI kzINa vaaTlao vaacatanaa gaaoDIhI mhNaNyaasaarKI vaaTlaI naahI.Sao@saipyarcyaa caoháyaacaa AByaasa kolaa¸ pNa laMDnacyaa rs%yaava$na ifrNaaáyaaSao@saipyaraMnaa AaoLKNyaacaI Sa@tI AalaI naahI.

la^vaoTrmaQaUna malaa &ana Asao imaLalao naahI. ima ipnkTcyaa sallyaacaa p`%yaxa]pyaaoga malaa qaaoDaca Jaalaa¸ prMtu %yaaMcyaa snaohacaa ]pyaaoga far Jaalaa. %yaaMcaahasyamauK¸ ]dar caohra smarNaat iKLUna raihlaa. %yaaMcyaa saaMgaNyaavar Eawa zoivalaI¸ kIvaiklaI krNyaasaazI ifraojaSaa maohtacaI bauiwma<aa¸ smarNaSa@tI vagaOroMcaI AavaSyaktanaahI. pàmaaiNakpNaa AaiNa kLkL evaZyaanao kama Baagaola. yaa daohaoMcao BaaMDvalamaaJyaapaSaI BarpUr p`maaNaat haoto¸ %yaamauLo Aatlyaa Aat qaaoDI AaSaa vaaTU laagalaI.

ko AaiNa ma^laosanacao pustk malaa ivalaayatot vaacaayalaa imaLalaoca naahI. pNato vaacaNyaacaI pihlaI saMQaI GaoNyaacaa ivacaar haota. tI [cCa dixaNa AaiÍkot purIJaalaI. ASaa táhonao inaraSaomaQyao ikMicatsao AaSaocao imaEaNa Jaalaolao Aaho. paya kaptcaAahot¸ ASaa isqatIt maI 'Aasaama' baaoTItUna mauMba[- baMdrI ]trlaao. baMdramaQyao samaud`KvaLlaolaa haota. laa^McamaQaUna ]travao laagalao.

KMD 2 ra

1. rayacaMdBaa[-

SaovaTlyaa p`krNaat maI ilaihlao¸ kI mauMba[- baMdrI samaud` KvaLlaolaa haota.jaUna¹jaulaO maihnyaaMt ihMdI mahasaagaracyaa baabatIt hI gaaoYT naohmaIcaIca Aaho. eDnapasaUnasamaudàlaa tufana haoto. savaa-Mnaa baaoT laagalaI. maIca ekTa majaa krIt haotao. tufanapahNyaasaazI Dokvar jaa}na ]Baa rahat Asao. iBajaUnahI jaat Asao. sakaLcyaaKaNyaacyaa vaoLI ]ta$MpOkI AamhI ek daoGaoca AsaU. Aamhalaa AaoTcaI laapSaI iptanaabaSaI maaMDIt Ga+ Qa$na zovaavaI laagao¸ naahI tr laapSaIca maaMDIvar saaMDola ASaI isqatIhaotI.

ho baahorcao vaadL maaJyaa dRYTInao AatIla vaadLacaoca baa*ya pìtibaMba haoto.pNa baahor vaadL AsaUnahI jyaap`maaNao maI SaaMt rahU Saklaao %yaacap`maaNao AaMtirkvaadLaivaYayaIhI mhNata yao[-la Asao vaaTto. &atIcaa p`Sna tr haotaca. QaMVacyaaifikrIba_la pUvaI- ilaihlaoca Aaho. iSavaaya maI pDlaao sauQaark¸ tovha ik%yaok sauQaarNaamanaat yaaojaUna zoivalyaa hao%yaa¸ %yaaMcaIhI kaLjaI haotI. kaLjaIcaI AaNaKI karNaoklpnaa nasataca ]%pnna JaalaI.

Aa[-laa BaoTNyaacaI malaa ]%kMza laagalaI haotI. AamhI gaaodIt paocalaao¸ taotoqao maaJao vaDIla baMQaU hjarca haoto. %yaaMnaI Da^. maohta va %yaaMcao vaDIla baMQaU yaaMcaIAaoLK k$na GaotlaI haotI. Da^. maohtaMcaa AaplyaakDoca ]trayalaa naoNyaacaa Aaga`hhaota. %yaap`maaNao malaa itkDoca Gao}na gaolao. ASaa táhonao ivalaayatot jaDlaolaa saMbaMQaihMdusqaanaathI kayama raihlaa¸ AiQak dRZ Jaalaa¸ AaiNa ]BayataMcyaa kuTUMbaamaQyaohIpsarlaa.

maatuEaIcyaa inaQanaacaI malaa vaata-hI navhtI. GarI paocalyaanaMtr malaa tImaaihtI doNyaat AalaI¸ AaiNa snaana GaalaNyaat Aalao. malaa hI baatmaIivalaayatothI paocaU SaklaI AsatIÂ prMtu itcyaapasaUna malaa laagaNaara Qa@ka kmaI

82

rayacaMdBaa[- 83

krNyaacyaa [raVanao maI mauMba[-sa paocaopya-Mt malaa baatmaI laagaU na doNyaacaa vaDIla baMQaUMnaIinaScaya kolaa haota.

maaJyaa du:Kavar maI pDdaca GaalaU [icCtao. vaiDlaaMcyaa maR%yaunao paocalaa%yaahUnahI malaa hI baatmaI eokUna farca maaoza AaGaat paocalaa. maaJyaa manaatIla puYkLAakaMxaa KUMTlyaa. trIhI malaa Aazvato¸ kI maI hI maR%yaUcaI baatmaI eokUna Aao@saabaao@SaIrDlaao naahI. maI maaJao AEauhI bahutaMSaI Aava$ Saklaao¸ AaiNa jaNaU kaya maatocaa maR%yaUGaDlaolaaca naahI ASaa táhonao raojacao vyavahar sau$ kolao.

Da^@Tr maohtaMnaI Aaplyaa GarI ik%yaok AaoLKI k$na idlyaaÂ %yaaMpOkIekIsaMbaMQaI ]llaoK kolyaaKorIja caalaNaar naahI. %yaaMcao baMQaU rovaaSaMkr jagajaIvana yaaMcyaabaraobar janmaacaa ?NaanaubaMQa jamalaaÂ pNa malaa saaMgaayacao Aaho to kvaI rayacaMd AqavaarajacaMd` yaaMcyaasaMbaMQaI. Da^@TraMcyaa vaDIla baMQaUMcao to jaava[- haoto¸ AaiNa rovaaSaMkrjagajaIvanacyaa poZIcao BaagaIdar va savaa-Qaar haoto. %yaavaoLI %yaaMcao vaya pMcavaIsa vaYaa-Mvarnavhto¸ trIhI to caairHyavaana AaiNa &anaI Aahot ho pihlyaaca BaoTImaQyao maaJyaa laxaatAalao. %yaaMnaa laaok SatavaQaanaI samajat. SatavaQaanaacao maasalao pahNyaasa Da^. maohtaMnaImalaa saucaivalao. maI maaJyaa BaaYaa&anaacaa saaza irkamaa kolaa AaiNa kvaIMnaI maI saaMigatlaolaoSabd jyaa Ëmaanao saaMigatlao haoto %yaa Ëmaanaoca baaolaUna daKivalaoÑ yaa Sa@tIba_la malaa hovaavaaTlaaÂ prMtu tovaZyaava$na maI %yaaMcyaa BajanaI laagalaao naahI. maaJao mana hrNa krNaaáyaagaaoYTIcaI maaihtI malaa maagaahUna JaalaI. tI gaaoYT mhNajao %yaaMcao ivastRt Saas~&ana¸ SauwcaairHya AaiNa Aa%madSa-na krNyaacaI %yaaMcaI tIva` ]%kMza. Aa%madSa-naasaazIca to AaplaojaIvana vyatIt krIt haoto¸ Asao puZo malaa idsaUna Aalao.

hsataM rmataM p`gaT hir doKuM ro Èmaa$M jaIvyauM1 safL tva2 laoKUM roÈmau@tanaMdnaao naaqa ibaharI3 roÈAaoGaa jaIvanadaorI AmaarI4 roÈ

ho mau@tanaMdacao vacana %yaaMcyaa taoMDI tr Asaoca¸ pNa to %yaaMcyaa )dyaavarhIkaorlaolao haoto.----------------------------------

1. maaJao jaIvana 2. tovha 3. [-Svarvaacak naama 4. AamacaI

84 Aa%makqaa

svat: hjaarao $pyaaMcyaa rkmaocaa vyaapar krItÂ iháyaa¹maao%yaaMcaI parKkrItÂ vyaaparatlaI kaoDI saaoDvaItÂ pNa ha %yaaMcaa mau#ya ivaYaya navhta. %yaaMcaaivaYaya¹%yaaMcaa pu$Yaaqa- Aa%maAaoLK¹hirdSa-na haca haota. %yaaMcyaa poZIvar [tr kaoNa%yaavastU AsatIla ikMvaa nasatIlahIÂ pNa eKado Qaaima-k pustk AaiNa raojainaSaI hIAsaayacaIca. vyaaparacaI baaolaNaI purI JaalaI¸ kI Qama-ga`Mqa ]GaDIt ikMvaa raojainaSaIAqavaa iTpNavahI ]GaDIt . %yaaMcyaa laoKaMcaa jaao saMga`h pìsaw Jaalaa Aaho¸ %yaatIlabahutok Baaga yaa iTpNavahIva$naca Gaotlaolaa Aaho. jaao manauYya laaKao $pyaaMcyaa saaOVaMcyaagaaoYTI baaolaUna Jaalyaavar lagaoca Aa%ma&anacyaa gaUZ gaaoYTI ilahayalaa basatao¸ tao jaatIcaavyaaparI navho¸ tr Sauw &anaI haoya. %yaaMcyaa baabatIt ASaa táhocaa AnauBava malaa ekcavaoLa navho¸ pNa Anaok vaoLa Aalaa. malaa %yaaMcaI vaR<aI ivacailat JaalaolaI kQaIhIAaZLlaI naahI. maaJyaa¹%yaaMcyaa saMbaMQaat %yaaMcyaa fayaVacaI kahI baaba navhtI. maI%yaaMcyaa AtI inakT saMbaMQaat raihlaao. %yaavaoLI maI BaukokMgaala baîrsTr haotao. maI kQaI%yaaMcyaa dukanaavar gaolaao¸ tr maaJyaapaSaI Qaaima-k gaaoYTIKorIja to [tr kaoNatIca gaaoYTbaaolat nasat. %yaavaoLI jarI maaJyaa AayauYyaatIla Qyaoya na@kI Jaalao navhto¸ ikMvaasaamaanyapNao Qaaima-k cacao-ba_la malaa AavaD vaaTt haotI AsaohI mhNata yaoNaar naahI¸ trIpNa rayacaMdBaa[-Mcyaa Qaaima-k cacao-ba_la malaa far AavaD vaaTo. %yaanaMtr Anaok Qamaa-caayaa-MSaI maaJaI gaaz pDlaI Aaho. p`%yaok Qamaa-cyaa Aacaayaa-Mnaa BaoTNyaacaa maI p`ya%na kolaolaaAahoÂ prMtu maaJyaavar rayacaMdBaa[-naI jaI Cap paDlaolaI Aaho¸ tI dusaáyaa kaoNaIhIpaDlaolaI naahI. %yaaMcaI ik%yaok vacanao maaJyaa )dyaalaa jaa}na iBaDt. %yaaMcyaabauwIba_la malaa Aadr vaaToÂ %yaaMcyaa pàmaaiNakpNaaba_lahI ittkaca vaaTo. AaiNa%yaava$na malaa Ka~I haotI kI to malaa [radapUva-k AaDvaaTonao naoNaar naahIt¸ va manaatAsaola toca baaolatIla. %yaamauLo maaJyaa AaQyaai%mak ADcaNaIcyaa p`saMgaI maI %yaaMcaa AaEayaGaot Asao.

rayacaMdBaa[-Mba_la malaa [tka Aadr vaaTt AsatanaahI %yaaMnaa maaJao Qama-gau$yaa naa%yaanao Aaplyaa )dyaat maI sqaana do} Saklaao naahI. gau$caa maaJaa SaaoQa AjaUnahIcaalaUca Aaho.

ihMdU Qamaa-nao gau$pdalaa jao mah<va idlao Aaho¸ to malaa sava-svaI maanya Aaho.gau$iSavaaya &ana ASa@ya Aaho¸ ho vaa@ya bahutaMSaI Kro Aaho. AxarAaoLK k$nadoNaara iSaxak AQa-kccaa Asalaa trI kama caalaU SakolaÂ prMtu Aa%madSa-na

saMsaarp`vaoSa 85

k$na dotao mhNaNaara ApUNa- AsaUna caalaNaar naahI. gau$caI pdvaI saMpUNa- &anyaalaaca dotayao[-la. gau$cyaa SaaoQaamaQyaoca %yaacao fLhI raihlaolao Aaho. karNa kI iSaYyaalaasvat:cyaa laayakInau$p gau$ BaoTtao. tSaI yaaogyata pàPt krNyaasaazIca sava- Sa@tIinaSaIJaTNyaacaa p`%yaok saaQakalaa AiQakar AahoÂ saaQak yaacaa Aqa-ca tao. %yaa p`ya%naacaofL [-SvaraQaIna Aaho.

mhNaUna jarI maI rayacaMdBaa[-Mnaa Aaplyaa )dyaacao svaamaI banavaU Saklaao naahI¸trIhI %yaaMcaa AaEaya malaa vaoLaovaoLI ksaa imaLt gaolaa to Aaplyaalaa yaapuZo idsaolaca.yaoqao evaZo saaMgaNao puro Aaho¸ kI maaJyaa jaIvanaavar gaaZ pirNaama krNaaro AaQauinak pu$YatIna Aahot. rayacaMdBaa[-MnaI Aaplyaa p`%yaxa samaagamaanao¸ Ta^lsTa^yanao 'vaOkuMz tuJyaa )dyaatAaho¸' (The Kingdom of God Is Within You) naavaacyaa pustkanaoAaiNa risknanao 'savaao-dya' (Unto This Last) naavaacyaa pustkanao malaa maugQa kolaoAaho. prMtu *yaa p`saMgaacao vaNa-na %yaa %yaa sqaLI yao[-la.

2. saMsaarp`vaoSa

vaDIla baMQaUMnaI tr maaJyaa BarvaSaavar iktI trI manaaorajyao rcalaI haotI.%yaaMnaa pOSaacaa¸ kItI-caa AaiNa huVacaa laaoBa iktI trI haota. %yaaMcao )dya baadSaahIhaoto. %yaaMcyaa ]darpNaacao ]QaLp+ImaQyao pya-vasaana haot Asao. %yaamauLo tsaoca %yaaMcyaaBaaoLopNaamauLo %yaaMnaa maO~I jamaivaNyaasa vaoL laagat nasao. yaa ima~vagaa-maaf-t to maaJyaasaazIdavao imaLvaUna AaNaNaar haoto. maI KUp pOsao kmaivaNaar Asao %yaaMnaI zrvaUnaca Taklao haotoAaiNa %yaacyaa AaQaaravar Garcyaa Kcaa-cao p`maaNa vaaZvaUna zovalao haoto. maaJyaasaazIvaiklaIcao xao~ tyaar krNyaacyaa kamaIhI %yaaMnaI AaplyaakDUna baakI zoivalaI navhtI.

&atIcaa JagaDa tyaarca haota. daona pxa pDlao haoto. eka pxaanao malaalagaoca jaatIt GaotlaoÂ dusara pxa na GaoNyaaba_la Ba@kma raihlaa. malaa jaatIt GaoNaaáyaapxaacao samaaQaana krNyaasaazI vaDIla baMQaU rajakaoTlaa jaaNyaapUvaI- malaa naaiSaklaa Gao}nagaolao. toqao gaMgaasnaana krivalao AaiNa rajakaoTlaa paocataca &aitBaaojana Gaatlao.

malaa ho kahIca AavaDlao naahI. vaDIla baMQaUMnaa maaJyaaba_la KUp poma vaaTtAsao. maaJaI %yaaMcyaaba_lacaI AadrbauwIhI ittkIca ]%kT haotI ASaI maaJaI

86 Aa%makqaa

Ka~I Aaho¸ mhNaUna %yaaMcaI [cCa Aa&a$p samajaUna maI yaM~ap`maaNao DaoLo imaTUna %yaaMcyaa[cCop`maaNao krIt gaolaao,. evaZyaanao jaatIcao samaaQaana Jaalao.

Jyaa pxaanao malaa vaaLIt Taklao haoto¸ %yaat p`vaoSa imaLivaNyaacaa maI kQaIp`ya%nahI kolaa naahI. %yaacap`maaNao jaatIcyaa kaoNaahI SaozjaIivaYayaI maaJyaa manaat lavamaa~ËaoQahI Aalaa naahI. maaJyaakDo itrskaryau@t dRYTInao pahNaaro %yaaMmaQyao kahIjaNa haoto.%yaaMcyaaSaIhI maI nama`Baavaanao vaagat Asao. &atIcyaa baihYkaracyaa zravaalaa saMpUNa-pNao maanadot Asao. maaJyaa saasaU¹saasaáyaakDo ikMvaa baihNaIkDo paNaIhI pIt nasao. tI malaa gauPtrItInao Kayalaa Pyaayalaa Vayalaa tyaar AsatÂ pNa jaI gaaoYT ]GaDpNao krta yaot naahI¸tI lapUna CpUna krNao maaJyaa manaalaaca maanya hao[-naa.

maaJyaa yaa vat-naacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI &atIkDUna kQaI ksalaahI]psaga- Jaalyaacao malaa smart naahI. evaZoca navho¸ pNa &atIcyaa eka BaagaakDUnaAjaUnahI maI kayadoSaIr dRYTyaa baihYkRtca Aaho¸ trI %yaaMcyaakDUnahI malaa Aadr va]darta AnauBavavayaasa imaLalaI Aahot. %yaaMnaI malaa maaJyaa kayaa-maQyao madthI kolaIAahoÂ AaiNa &atIcyaa dRYTInao kahI kravao ASaI maaJyaapasaUna %yaaMnaI ApoxaahI zovalaolaInaahI. maaJaI samajaUt Aaho¸ kI ha maQaur pirNaama ApìtkaramauLoca GaDUna Aalaa. &atItsaamaIla haoNyaacaa maI p`ya%na kolaa Asata¸ AaNaKI tDa paaDNyaacaa p`ya%na kolaa Asata¸&aitbaMQaUMnaa ~asa idlaa Asata¸ tr to Ka~Inao maaJyaaiva$w ]zlao Asato AaiNa maIivalaayatohUna yaotaca tTsqa va AilaPt rahNyaaeovajaI laTpTI krNyaat caUr hao}naAsa%yaacaa purskta- banalaao Asatao.

p%naIbaraobarcaa maaJaa saMbaMQa AjaUnahI maaJaI [cCa haotI tsaa banalaa naahI.maaJaa ma%sarI svaBaava maI ivalaayatothI zovaUna yao} Saklaao naahI. hrek baabatIt maaJaIQausafUsa AaiNa saMSayaI vaR<aI caalaU AsaayacaI¸ %yaamauLo maaJyaa manaacyaa [cCa malaa parpaDta Aalyaa naahIt. p%naIlaa Axar&ana Asalaoca paihjao AaiNa maIca to do[-na Asaaivacaar kolaa haota. prMtu maaJyaa ivaYayaasa@tIpuZo to kama baajaUlaaca pDlao¸ AaiNa maImaaJyaa kmakuvatpNaacaa raga maI p%naIvar kaZlaa. ek p`saMga tr Asaa Aalaa¸ kI maIitlaa maahorI laavaUna idlaIÂ AaiNa KUpSaI pIDa idlyaanaMtr puna: ek~ rahU doNyaacao kbaUlakolao. yaat maaJaIca kovaL naadanaigarI haotI ho maagaUna maaJyaa laxaat Aalao.

saMsaarp`vaoSa 87

maulaaMnaa laavaayacyaa vaLNaasaMbaMQaIhI malaa sauQaarNaa kravayaacyaa hao%yaa. vaDIlabaMQaUMnaa maulagao haoto¸ AaiNa maIhI ek lahanagaa maulagaa zovaUna gaolaao¸ tao Aata caar vaYaa-caavhayalaa Aalaa haota. yaa maulaaMkDUna vyaayaama krvaayacaa¸ %yaaMnaa majabaUt banavaayacaI AaiNaAaplyaa sahvaasaat zovaayacaI Asaa ivacaar haota. baMQaUMcaIhI yaa kamaI sahanaUBaUtI haotI.kahI AMSaI maI yaa baabatIt saflata imaLvaU Saklaao. maulaaMcaa sahvaasa malaa far AavaDo¸AaiNa %yaaMcyaabaraobar ivanaaod krNyaacaI savaya AVappya-Mt kayama Aaho. tovhapasaUnacamalaa vaaTt Aalao Aaho¸ kI lahana maulaaMcaa yaaogya iSaxak haoNyaajaaogao maI kama k$Sakona.

KaNyaaipNyaacyaa baabatIt sauQaarNaa krNao tr AavaSyakca haoto. Garatcaha¹ka^fInao jaagaa pTkavalaI haotI. baMQaUMnaa vaaTlao¸ kI Baa} ivalaayatohUna yaoNaar¸%yaapUvaI- ivalaayatcao qaaoDo trI vaatavarNa GarI tyaar k$na zovalao paihjao. %yaamauLo icanaImaatIcaI BaaMDI¸ caha vagaOro jyaa vastU Aamacyaa GarI pUvaI- Asalyaaca trI AaOYaQaasaazIikMvaa kaoNaI tsaaca pahuNaa Aalaa¸ tr %yaacyaasaazI vaaprlyaa jaat Asat¸ %yaa Aatasara-sa savaa-MsaazI p`caarat Aalyaa. yaa Agaaodrcyaaca vaatavarNaat AaNaKI maI Aaplyaa'sauQaarNaa' Gao}na Aalaao. AaoTcyaa kNakocaI laapSaI daKla JaalaIÂ caha¹ka^fIeovajaIkaokao pNa. 'eovajaI' ho naavaapurtoca. caha¹ka^fIcyaa jaaoDIlaa AaNaKI kaokao Aalaa.baUTpayamaaojyaaMnaI vasaaht kolaIca haotI. maI kaoTpaTlaaoNaIna Gar punaIt kolao²

ASaa p`karo Kca- vaaZt caalalaa. navao navao p`kar sau$ Jaalao. GarI paMZrah<aI baaMQalaaÂ pNa Kca- kaozUna AaNaayacaaÆ rajakaoTlaa lagaoca QaMda sau$ kolaa tr hsaomaa~ vhayacao. rajakaoTat pasa Jaalaolyaa vaiklaaMiva$w ]Bao rahNyaapurto maaJyaajavaL&ana naahI AaiNa fI maa~ %yaaMcyaa dsapT paihjaoÑ malaa vakIla naomaayalaa Asaa kaoNatavaoDa ASaIla tyaar haoNaarÆ ikMvaa eKada Asaa vaoDpa inaGaalaa mhNaUna maIhI kaya maaJyaaA&anaat AaNaKI pàOZIcaI va fsavaoigarIcaI Bar GaalaUna maaJyaa maaqyaavarIla jagaacyaakjaa-caa baaojaa vaaZvaavaaÆ

ima~maMDLIMcaa Asaa sallaa pDlaa¸ kI maI qaaoDo idvasa mauMba[-laa jaa}nahayakaoTa-caa AnauBava Gyaavaa¸ va ihMdusqaanacyaa kayaVacaa AByaasa kravaa.

vaiklaIcao kama kaya imaLola to imaLivaNyaacyaa KTpTIt rahayacaoca.maI mauMba[-laa jaayalaa inaGaalaao. ibaáhaD qaaTlao. AacaarI zovalaa. maaJaI

vaiklaIt gatI caalat haotI¸ ittptca %yaa AacaaáyaacaI svayaMpakat caalathaotI. baàmhNa haota. maI %yaalaa naaokracyaa naa%yaanao zovalaaca navhta. ha

88 Aa%makqaa

baàmhNa snaana krayacaa¸ pNa pMcaa Qauvaayacaa naahI. pMcaa maLkT¸ jaanavao maLlaolao¸Saas~aByaasaacao naavahI naahI. jaast caaMgalaa AacaarI AaNaayacaa kaozUnaÆ

"ksao kaya rivaSaMkr¸³%yaacao naava rivaSaMkr haoto.´ svayaMpak krta yaotnaahI tr naahI¸ saMQyaa vagaOro trIÆ"

"kaya Baa[-saaba¸ saMQyaa¹tp-Na¸ Kaoro¸ kudLI¸ KTkrma\³YaTkma-´ AamhIAsalaoca BaomaNa ³baàmhNa ´. tumacyaasaar#yaaMnaI AaEaya idlaa¸ tr Aamacao caalaayacao.naahI tr AKorIlaa SaotI tr kuz gaolaI naahI."

maI samajalaao. malaaca rivaSaMkrlaa iSakvaUna tyaar kolaa paihjao. vaoL puYkLAsaoca. AQaa- svayaMpak rivaSaMkr krI AaiNa AQaa- maI. ivalaayatotIla Annaaharacaop`yaaoga [kDohI caalaivalao. ek sTaovh ivakt AaNalaa. maI svat: pMi@tBaod paLItnavhtaoca. rivaSaMkrlaahI pM@tIcaa Aaga`h navhta. %yaamauLo AamacaI jaaoDI zIk jamalaI.maa~ ek ADcaNa haotI. tI hI kI rivaSaMkranao gailacCpNaacaI saaobat na saaoDNyaacaIAaiNa svayaMpak svacC na zovaNyaacaI jaNaU Sapqa GaotlaI haotI.

pNa malaa caar¹paca maihnyaaMhUna AiQak kaLpya-Mt mauMba[-t rahta yaoNyaasaarKonavhtocaÂ karNa Kca- vaaZlaa AaiNa kmaa[- kahIca naahI.

ASaa táhonao maI saMsaarat p`vaoSa kolaa,. baîrsTrI malaa nakaoSaI vaaTU laagalaI.AvaDMbar maaozo¸ &ana Alp. jabaabadarIcyaa jaaiNavaonao maaJaI CatI dDpUna gaolaI.

3. pihla a m a ukdm a a

mauMba[-t eka baajaUnao kayaVacaa AByaasa sau$ kolaa. dusarIkDUna Aaharacaop`yaaogaÂ AaiNa %yaat maaJyaabaraobar vaIrcaMd gaaMQaI saamaIla Jaalao. itsarI gaaoYT mhNajaobaMQaUMcao maaJyaasaazI kamao imaLivaNyaacao p`ya%na sau$ Jaalao.

kayaVacaa AByaasa maMd gatInao caalalaa haota. isaivhla pàosaIjarkaoD kahI kolyaa Dao@yaat ]tronaa. puravyaacaa kayada bara vaaTlaa. vaIrcaMdgaaMQaI saaîlaisaTr haoNyaacaI tyaarI krIt haoto. saahijakca to vaiklaaMsaMbaMQaIpuYkL gaaoYTI saaMgat. ifraojaSaaMcyaa huYaarIcao karNa kayaVacao %yaaMcao AgaaQa&ana. 'eivhDnsa A^@T' tr %yaaMnaa taoMDpazca Aaho. bai<asaavyaa klamaavarIla ekna\ek maukdmao %yaaMnaa maahIt Aahot. bad$_InacaI bauiwma<aa tr evaZI Aaho¸ kI

pihlaa maukdmaa 89

jajjasauwa %yaaMcyaapuZo idpUna jaatat. AaplaI baajaU maaMDNyaacaI %yaaMcaI Sa@tI Ad\BautAaho.

ASaa táhocyaa maharqyaaMcyaa gaaoYTI eoko¸ tsatsao maaJao Avasaana AiQakcaKcao.

"baîrsTr kaoTa-t paca¹saat vaYaa-Mpya-Mt jaaMBayaaca dot basalaa¸ tr %yaatAaScaya- vaaTNyaasaarKo kahIca naahI. mhNaUna tr maI saaîlaisaTr haoNyaacao yaaojalao. tInaek vaYaa-AKor tumhI Aaplyaa Kcaa-purto kmaavaU laagalaa trI puYkL mhNata yao[-la."

dr maihnyaagaiNak Kca- vaaZt jaa[-. baahor baîrsTrcaI paTI laavaayacaI AaiNaAat baîrsTrI krNyaasaazI tyaarI krIt basaayacaoÑ maaJao mana yaa daonhI gaaoYTIMcaa maoLkahI kolyaa basavaU Sakonaa. %yaamauLo maaJao vaacanahI vyaga` ica<aanao caalalao haoto.puravyaacyaa kayaVamaQyao mana kahIsao rmalyaacao maI pUvaI- saaMigatlaoca Aaho. maonacaa 'ihMdU laa^'KUp AavaDInao vaacalaa. pNa maukdmaa caalaivaNyaacaI ihMmat AalaI naahI. maaJao du:KkaoNaalaa saaMgaavaoÆ saasarI gaolaolyaa navavaQaUp`maaNao maaJaI isqatI JaalaIÑ

[t@yaat¸ mamaIbaa[-caa davaa maaJyaa naiSabaI Aalaa. smaa^laka^Ja kaoTa-t jaayacaohaoto.

"dlaalaalaa kimaSana Vavao laagaola."maI saaf naakarlao."pNa faOjadarI kaoTa-t maurlaolao EaI……….maihnyaalaa tIna¹caar hjaar

paDNaaro¸ tohI kimaSana dotat.""pNa malaa kuzo %yaaMcyaa taoDIcaa vhayacao AahoÆ malaa drmaha 300 $pyao

imaLalao trI bassa haotIla. vaiDlaaMnaa kuzo jaast imaLt haotoÆ""pNa to idvasa gaolao. mauMba[-caa Kca- maaoza. vyavaharakDohI paihlao paihjao."maI maaJyaa inaQaa-rapasaUna ANaumaa~ ZLlaao naahI. kimaSana naahIca idlao¸ trIhI

mamaIbaa[-cao kama imaLalaoca. kama saaopo haoto. malaa davaa tyaar krNyaaba_la $. 30imaLalao. davaa ek idvasaahUna AiQak vaoL caalaNyaasaarKa navhta.

smaa^laka^Ja kaoTa-t AapNa pihlyaanaoca pa}la Taklao. maI pìtvaadItfo-haotao¸ %yaamauLo malaa ]laTtpasaNaI krayacaI haotI. maI ]Baa raihlaao Kra¸ pNa payakapU laagalao¸ Daoko if$ laagalao , malaa vaaTo kaoT-ca ifrto Aaho. p`Sna ivacaar¹

90 Aa%makqaaNyaacao saucaoca naa. nyaayaaQaISa hsalao AsatIla. vaiklaaMnaa tr gaMmat vaaTlaIca AsaNaar.pNa maaJyaa dRYTIlaa kuzo kaya idsato AahoÆ

maI basalaao. dlaalaalaa saaMigatlao¸ "ho kama maaJyaanao naahI caalavaNaarÂpTlaaMnaa naomaa. malaa idlaolaI fI prt Gyaa." pTolaaMnaa %yaaca idvasaacao ekavanna $pyaodo}na naomalao. %yaaMnaa tao davaa KoLasaarKa haota.

maI pL kaZlaa. AiSalaacaa jaya Jaalaa kI prajaya tao malaa smart naahI.malaa Sarma vaaTlaI. purI ihMmat vaaTU laagaopya-Mt davaa na GaoNyaacaa maI inaScaya kolaa¸ AaiNadixaNa AaiÍkot jaa[-pya-Mt kaoTa-t gaolaaoca naahI. ha inaScaya paLNyaasaazIsaMklpbaLacaI mauLIca ja$r navhtI. svat:caa davaa bauDivaNyaasaazI tao maaJyaa svaaQaInakrayalaa kaoNa basalao AahoÆ Aqaa-t inaScaya kolaa nasata¸ trIhI kaoNaI malaa kaoTa-tjaaNyaacaI tsadI idlaI nasatIÑ

pNa AaNaKI ek kama mauMba[-t imaLayacao haoto Kro. ho kama Aja- tyaarkrNyaacao haoto. eka garIba mausalamaanaacaI jamaIna paorbaMdrat jaPt JaalaI haotI. maaJyaavaiDlaaMcao naava maahIt AsalyaamauLo %yaaMcyaa baîrsTr icarMijavaakDo tao Aalaa. malaa %yaacaapxa laMgaDa idsalaa¸ pNa maI %yaacaa Aja- tyaar krNyaacao haoto. eka garIba mausalamaanaacaIjamaIna paorbaMdrat jaPt JaalaI haotI. maaJyaa vaiDlaaMcao naava maahIt AsalyaamauLo %yaaMcyaabaîrsTr icarMijavaakDo tao Aalaa. malaa %yaacaa pxa laMgaDa idsalaa¸ pNa maI %yaacaa Aja-tyaar k$na doNyaacao kbaUla kolao. Cpa[-caa Kca- tovaZa AiSalaanao Vayacaa haota. maIAja- tyaar kolaa. ima~maMDLIMnaa vaacaUna daKivalaa. %yaaMnaa psaMt pDlaa. %yaamauLo malaakahIsaa Aa%maivaSvaasa Aalaa¸ kI maI Aja- tyaar krNyaapurta trI laayak hao[-na ¹ haotaopNa Kra.

pNa maaJaa ]Vaoga vaaZt caalalaa. fukTcao Aja- ilahUna doNyaacaa QaMda kolaaAsata¸ tr kama BarpUr imaLalao Asato KroÂ pNa tovaZyaanao duparcaI saaoya qaaoDIcahaoNaarÑ

maI Asao yaaojalao¸ kI malaa iSaxakacao kama jauLola Kro. [Mga`jaIcaa AByaasa maIcaaMgalaa kolaa haota. %yaamauLo eKaVa SaaLot maîT/@yaulaoSana @laasalaa [Mga`jaI iSakivaNyaacaokama imaLalao tr iSakvaavao. kaya imaLoala tovaZocaÑ

maI vat-maanap~at jaaihrat vaacalaI. "paihjao¸ [Mga`jaI iSaxak. raoja ektasa. pgaar $. 75." hI eka p`#yaat hayaskUlacaI jaaihrat haotI. maI Aja-kolaa. malaa samaxa BaoTNyaacaI Aa&a JaalaI. maI maaozyaa ]%kMzonao gaolaaoÂ pNa ipìnsapa^laaMnaajaovha maI baI. e. naahI Asao samajalao tovha %yaaMnaI idlaigarI p`diSa-t k$na malaa rjaaidlaI.

pihlaa maukdmaa 91

'pNa maI laMDnacaI maîT/@yaulaoSana psaar kolaI Aaho. maaJaI dusarI BaaYaa laîTnahaotI."

"to Kro¸ pNa AamhaMlaa ga`^jyaueTca paihjao."maaJaa ina$paya Jaalaa. maaJao hatpaya gaLalao. vaDIla baMQaUhI kaLjaIt

pDlao. AamhI ]BayataMnaI ivacaar kolaa¸ kI mauMba[-t AiQak vaoL GaalaivaNao inarqa-k AahoÂmaI rajakaoTmaQyaoca isqar vhavao. baMQaU svat: Kalacyaa payarIvarcao vakIla haotoÂ malaaqaaoDobahut trI Aja- ilaihNyaacao kama do} Saklaoca Asato.rajakaoTcaa GarKca- caalaUcahaota¸ %yaamauLo mauMba[-cao ibaáhaD ]zivalyaanao puYkLsaa Kca- vaacaNaar haota. malaa haivacaar AavaDlaa. saha ek maihnao raihlyaanaMtr mauMba[-cao ibaáhaD ]zvalao.

mauMba[-maQyao rahat haotao¸ %yaa maudtIt maI raoja hayakaoTa-t jaat Asao. pNa toqaokahI iSaklaao Asao saaMgavat naahI. iSakNyaa[tkI samajathI navhtI. ik%yaok vaoLa trdavaa samajat nasao ikMvaa %yaacyaakDo laxa laagat nasao¸ tovha Dula@yaahI Kat Asao.[trhI Dula@yaa KaNaaro jaaoDIdar BaoTt¸ %yaamauLo maaJaI laaja hlakI hao[-. SaovaTI trhayakaoTa-t basaUna Dula@yaa KaNao hI ek f^Sanaca Aaho Asao samajaNyaasa hrkt naahIAsao vaaTU laagalao. maga tr laajaocao p`yaaojana ]rlao naahI.

hllaIcyaa kaLIhI maaJyaasaarKo baokar baîrsTr jar kaoNaI mauMba[-t Asalao¸ tr%yaaMcyaasaazI ek lahanasaa AnauBava yaoqao namaud k$na zovatao.

igargaaMvaat ibaáhaD haotoÂ trI pNa maI @vaicatca kQaI gaaDIBaaDyaacaa Kca-krIt Asao. T/mamaQyaohI @vaicatca basao. igargaaMvaahUna bahuQaa naohmaI caalatca jaat AsaoÂ%yaalaa caaMgalaI pMcaocaaLIsa imainaTo laagat. AaiNa prt GarIhI ibanacaUk payaIca yaotAsao. idvasaacao }na laagao to sahna krNyaacaI Sa@tI kmaavalaI haotI. ASaa táhonao maIpuYkL pOsao vaacaivalao. AaiNa mauMba[-t maaJao puYkL snaohI AajaarI pDt¸ pNa maI ekhIidvasa AajaarI pDlyaacao malaa smarNa naahI. pOsao kmavaU laagalaao¸ tovhahI ASaa táhonaoAaîfsaat payaI jaaNyaacaI savaya maI SaovaTpya-Mt kayama zoivalaI. %yaacaa laaBa malaaAajaimatIpya-Mt imaLt Aaho.

4. pihlaa ApGaat

mauMba[-hUna inaraSa hao}na rajakaoTlaa gaolaao. inaraLI kcaorI ]GaDlaI. gaaDoqaaoDobahut roTlao. Aja- ilaihNyaacao kama imaLU laagalaoÂ AaiNa drmaha sarasarI tInaSao$pyaaMcaI pàPtI hao} laagalaI. ho Aja- ilaihNyaacao kama imaLU laagalao %yaacao karNa maaJaIhuSaarI navho¸ tr vaiSalaa hoca haoya. vaDIla baMQaUMcyaa BaagaIdaracaa vaiklaIt caaMgalaa jamabasalaolaa haota. %yaacyaakDo maaozyaa mah%vaacao Aja- ilaihNyaasaazI yaot¸ ikMvaa jao %yaaMnaamah<vaacao vaaTt¸ to maaozyaa baîrsTraMkDoca jaat. %yaaMcao garIba ASaIla Asat %yaaMcao Aja-tyaar krNyaacao kama malaa imaLo.

mauMba[-maQyao kimaSana na doNyaacaa maaJaa inaQaa-r haota¸ tao yaoqao maaoDlaa AsaomhNata yao[-la. daona izkaNacyaa pirisqatItIla Baod malaa samajaavaUna saaMgaNyaat Aalaa.tao Asaa :¹ mauMba[-t dlaalaalaa pOsao doNyaacaa p`Sna haotaÂ yaoqao vaiklaalaa Vayacao haoto.mauMba[-p`maaNao yaoqaohI sava- baîrsTr¸ ekhI Apvaad na saaoDta¸ ASaa táhonao Amauk T@kodotat Asao malaa saaMgaNyaat Aalao. maaJyaa baMQaUMcyaa yaui@tvaadalaa maaJyaajavaL jabaabaVayalaa navhta. "Asao pha kI¸ maI dusaáyaa vaiklaacaa BaagaIdar Aaho. AamacyaakDoyaoNaaáyaa kamaapOkI tulaa doNyaasaarKo maukdmao AsatIla to doNyaakDo maaJaI p`vaR<aIAsaNaarcaÂ pNa jar tU tuJyaa fIcaa ihssaa maaJyaa BaagaIdaralaa idlaa naahIsa¸ tr maaJaIisqatI iktI cama%kairk hao[-la baroÆ AapNa ek~ rahtao %yaaAqaI- tulaa imaLNaaáyaafIcaa ihssaa malaa imaLNaarca. prMtu maaJyaa BaagaIdaralaa kayaÆ baro¸ %yaanao taoca maukdmaadusarIkDo idlaa¸ tr maa~ %yaalaa ihssaa imaLNaarca." yaa yaui@tvaadanao maI fsalaao. malaavaaTlao¸ kI jar malaa baîrsTrI krayacaI Asaola¸ tr Asalyaa kamaamaQyao kimaSana nadoNyaacaa Aaga`h maI caalavata kamaa nayao. maI narma Aalaao. maI maaJyaa manaacaI samajaUtkolaI ikMvaa spYT Sabdat saaMgaayacao¸ tr manaalaa fsavalao. prMtu yaaKorIja [trkaoNa%yaahI kamaabaabat maI kimaSana idlyaacao malaa smart naahI.

maaJao Aaiqa-k gaaDo ksaobasao caalalao Kro¸ pNa AayuaYyaatIla pihlaa tDaKayaaca saumaarasa imaLalaa. ibaìTSa AMmaladar mhNajao kaya ho maI kanaaMnaI eokt AsaoÂsaaxaat AnauBavaNyaalaa malaa Aata imaLalao.

92

pihlaa ApGaat 93

paorbaMdrcyaa maajaI raNaasaahobaaMnaa gaadI imaLalaI¸ %yaapUvaI- maaJao baMQaU %yaaMcao maM~Iva sallaagaar haoto. %yaa maudtIt raNaasaahobaManaa gaOrsallaa idlyaacaa Aaraop %yaaMcyaavarhaota. tI ifyaa-d %yaavaoLcyaa paoilaiTkla ejaMTpuZo AalaI haotI¸ AaiNa %yaaMcaa maaJyaabaMQaUMiva$Qd ga`h hao}na raihlaa haota. ho Amaladar malaa ivalaayatot BaoTlao haoto. toqao%yaaMnaI maaJyaaSaI caaMgalaI maO~I kolaI haotI Asao mhNaavayaasa hrkt naahI. baMQaUMcaa ivacaarpDlaa¸ kI yaa AaoLKIcaa fayada Gao}na maI paoilaiTkla ejaMTlaa daona Sabd saaMgaavaoAaiNa %yaaMcaI krNyaat AalaolaI BalatIca samajaUt dUr krNyaacaa p`ya%na kravaa. malaa hIgaaoYT ibalakUla psaMt pDlaI naahI. ivalaayatcyaa ta%pur%yaa AaoLKIcaa maI fayada Gaotakamaa nayao. maaJyaa baMQaMUnaI kahI gaOrkR%ya KraoKrca kolao Asalyaasa maaJaI iSafarsa kayakamaacaIÆ kolao nasaola tr rItsar Aja- kravaa ikMvaa svat:cyaa inadao-YaIpNaavar ivaSvaasazovaUna inaQaa-st rahavao. ho mhNaNao baMQaUMnaa pTonaa. "tulaa kazovaaDcaI AaoLK naahI.jagaacaI pNa tulaa maaihtI vhayacaI Aaho. [kDo sagaLI vaSaIlyaacaI kamao. tuJyaasaarKaBaa} Asatanaa¸ tuJyaa AaoLKIcyaa AmaladarapaSaI qaaoDI iSafarsa krNyaacaa p`saMgapDlaa Asata jar tU caukvaacaukva kolaIsa¸ tr to yaaogya mhNataM yaoNaar naahI."

baMQaUMcao mhNaNao naakbaUla krvaonaa. ijavaavar yaot AsatahI gaolaao. malaaAmaladarakDo jaaNyaacaa kahI AiQakar navhta. jaaNyaakDo svaaiBamaanaacaa BaMga haotAaho ho malaa samajat haoto. maI BaoTNyaasaazI vaoL maaigatlaa¸ %yaap`maaNao imaLalaa. maIgaolaao. jaunaI AaoLK kaZlaI. pNa maaJyaa lagaoca laxaat Aalao¸ kI ivalaayat va kazovaaDyaaMmaQyao AMtr Aaho. AiQakaracyaa KucaI-var basalaolaa Amaladar AaiNa rjaovar gaolaolaaAmaladar yaaMmaQyaohI frk haota. Amaladaranao AaoLK tr idlaI pNa %yaabaraobarca %yaanaoAiQak AaZyata svaIkarlaI. "AaoLKIcaa fayada Gyaayalaa tr tU Aalaolaa naahIsanaaÆ" ho malaa %yaacyaa AaZyatova$na¸ %yaacyaa dRYTIva$na idsaUna Aalao. ho idsat AsatahImaI maaJao puraNa sau$ kolao. saahoba AQaIro Jaalao. "tuJao baMQaU laTpTI krNaaro Aahot. maItuJyaakDUna AiQak kahI eokU [icCt naahI. malaa vaoL naahI. tuJyaa Baavaalaa jar kahIsaaMgaayacao Asaola¸ tr %yaanao rItsar Aja- kravaa." ho ]<ar puro haoto¸ yaaogya haoto. pNagarjavaMtalaa A@kla kaozUna saucaNaarÆ maI maaJao puraNa caalaUca zovalao. saahoba ]zlao¸"Aata tulaa gaolaoca paihjao,"

maI mhTlao¸"pNa maaJao mhNaNao tr AKorpya-t eokUna Gyaa."

94 Aa%makqaa

saahoba #aUp icaDlao. "p+avaalaa¸ [sakao drvaajaa bataAao.""hujaUr¸" mhNat p+ovaalaa Qaavat Aalaa. maI AjaUnahI kahI baDbaDtca

haotao. p+ovaalyaanao malaa hat laavalaa¸ AaiNa malaa #aaolaIbaahor naolao.saahoba gaolao. p+ovaalaa gaolaa. maIhI inaGaalaao. gaaoMQaLUna gaolaao¸ icaDlaao. maI

tr icazI KrDlaI¸ " tumhI maaJaa Apmaana kolaa Aaho. p+ovaalyaamaaf-t maaJyaavarAaËmaNa kolao Aaho. tumhI maafI maaigatlaI naahI¸ tr tumacyaavar rItsar ifyaa-dkrIna." hI icazI maI pazivalaI. qaaoDyaaca vaoLat saahobaacaa svaar jabaaba do}na gaolaa.

"tumhI maaJyaaSaI AsaBya vat-na kolao. tumhalaa jaayalaa saaMigatlao Asata gaolaanaahI¸ %yaava$na maI ja$r maaJyaa p+ovaalyaalaa tumhalaa drvaajaa daKvaayalaa saaMigatlao.p+ovaalyaanao saaMigatlao trIhI tumhI kcaorI saaoDUna gaolaa naahI. mhNaUna %yaanao tumhalaakcaorItUna baahor kaZNyaapurto baL vaaprlao. tumhalaa vaaTola to krayalaa tumhI maaokLoAaha." ASaa Aqaa-caa tao jabaaba haota.

ha jabaaba iKSaat GaalaUna maana KalaI GaalaUna GarI Aalaao. baMQaUMnaa hkIktsaaMigatlaI. %yaaMnaa vaa[-T vaaTlao¸ pNa to maaJao saaM%vana kaya krNaarÆ vakIla ima~aMnaahakIkt saaMigatlaI. malaa svat:laa davaa qaaoDaca tyaar krta yaot haotaÆ yaa vaoLIifraojaSaa maohta svat:cyaa kaoNa%yaa trI davyaasaazI rajakaoTmaQyao Aalaolao haoto¸ %yaaMnaamaaJyaasaarKa navaKa baîrsTr kaozUna BaoTU SakNaarÆ pNa %yaaMnaa AaNaivaNaaáyaavakIlaamaaf-t %yaaMcyaakDo kagad pazvaUna %yaaMcao mat maagaivalao. "gaaMQaIlaa saaMgaa¸ Asalaop`saMga sava-ca vaikla baîrsTraMcyaa AnauBavaalaa Aalao AsatIla. tU navaIna Aahosa. tulaaAjaUna ivalaayatocaI KumaKumaI Aaho. tulaa ibaìTSa AmaladaraMcaI AaoLK naahI. tulaasauKanao idvasa kaZayacao AsatIla AaiNa daona pOsao kmavayaacao AsatIla¸ tr tulaa AalaolaIicazI faDUna Tak AaiNa Jaalaolaa Apmaana igaLUna jaa. ifyaa-d krNyaapasaUna tulaa ekkvaDI imaLNaar naahI¸ AaiNa tU maa~ jamaInadaost haoSaIla. AayauYyaacaa AnauBava tulaaAjaUna imaLayacaa Aaho."

malaa ha ]pdoSa kDU ivaYaap`maaNao vaaTlaa. pNa tao kDU GaaoT GaSaaKalaI]trivaNyaaiSavaaya ga%yaMtrca navhto. maI Apmaana ivasa$ Saklaao naahI. pNa %yaacaasadupyaaoga kolaa : "ASaa isqatIt puna: kQaI saapDNaar naahIÂ ASaa táhonao kaoNaacaIrdbadlaI krayalaa jaaNaar naahI." yaa inayamaacaa maI kQaI BaMga kolaolaa naahI,. yaatDa@yaanao maaJyaa jaIivatacao saukaNaU ifrivalao.

5. dix aN a Aa iÍk o c a I ty a a r I

%yaa AmaladarakDo jaaNyaamaQyao maaJaI caUk haotI¸ pNa %yaacaa AQaIropNaa¸ËaoQa¸ ]wTpNaa yaaMpuZo maaJaa daoYa farca Alp banaUna gaolaa. Qa@ka maarNao hI maaJyaadaoYaalaayak iSaxaa navhtI. maI %yaacyaajavaL paca imainaTohI basalaao nasaona. maaJao baaolaNaoca%yaalaa Asa*ya vaaTlao. tao malaa saByapNao jaa mhNaUna saaMgaU Saklaa AsataÂ pNa %yaacaaAiQakaracaa kOf Amayaa-d haota, maagaahUna malaa samajalao¸ kI yaa Amaladaracaa saaoiSakpNaamhNajao kaya to maahItca navhto. %yaacyaakDo jaaNaaáyaaMcaa Apmaana krNao ha %yaacaaina%yaacaa pirpazca haota. svat:laa na AavaDNaarI gaaoYT inaGaalaI¸ kI lagaoca saahobaacaoip<a KvaLo.

maaJao puYkLsao kama %yaacyaaca kaoTa-t Asao. KuSaamat maaJyaakDUnahaoNyaasaarKI navhtI. yaa Amaladaralaa Bala%yaa maagaa-MnaI KUYa krNyaacaI maaJaI [cCacanavhtI. %yaalaa ifyaa-dIcaI laoKI QamakI do}na puna: ifyaa-d na krNao ikMvaa %yaalaakahIhI na ilaihNao hohI malaa pTlao naahI.

maQyaMtrI kazovaaDcyaa laTpTIMcaahI malaa qaaoDabahut AnauBava imaLalaa.kazovaaD mhNajao Anaok lahana lahana rajyaaMcaa p`doSa. yaoqao mau%sa_yaaMcao pIk BarpUrcaAsaNaar. saMsqaanaa¹saMsqaanaamaQyao baarIksaarIk JaTapTI¸ hu_a imaLivaNyaasaazI laTpTI¸hla@yaa kanaacao saMsqaainak¸ saMsqaainakaMcaI prvaSata¸ saahobaaMcyaa p+ovaalyaaMcaI KuSaamat¸iSarstodar mhNajao savaa[- saahoba¸ ¹ karNa iSarstodar mhNajao saahobaaMcao DaoLo¸ kana AaiNa%yaaMcaa duBaaYyaa. iSarstodar manaat AaNaIla tao kayada. iSarstodaracaI pàPtI saahobaacyaapàPtIpoxaahI AiQak Asato Asao laaok baaolat. yaat AitSayaao@tI AsaNyaacaa saMBavaAaho. pNa iSarstodaracyaa Alp pgaaracyaa maanaanao %yaacaa Kca- ina:saMSaya AiQak caalao.

ho vaatavarNa malaa ivaYaasamaana vaaTlao. maI maaJaa svatM~ baaNaa ksaa iTkvaUSakona yaacaa malaa naohmaI ivacaar pDo.

maI ]dasaIna Jaalaao. maaJaI ]dasaInata baMQaUMcyaa laxaat AalaI. kaozo trInaaokrI Qa$na basalaao¸ tr maI yaa laTpTImaQaUna mau@t hao}na jaa[-na AsaohI vaaToÂ pNalaTpTIMKorIja idvaaNaacaI ikMvaa nyaayaaQaISaacaI jaagaa trI kaozUna imaLNaarÆ

vaiklaI kravaI tr saahobaabaraobar Jaalaolaa JagaDa AaD yaoNaar.paorbaMdrmaQyao A^DimainasT/oSana haoto. toqao raNaasaahobaaMnaa qaaoDo trI AiQakar

imaLavao ASaasaazI p`ya%na krayacaa haota. ' maor' laaokaMkDUna 'ivaGaaoTI' kr

95

96 Aa%makqaa

p`maaNaabaahor Gaotlaa jaat Asao. %yaasaazI malaa toqalyaa A^DimainasT/oTrlaa BaoTavao laagalao.A^DimainasT/oTr doSaIca haotoÂ pNa %yaaMcaa $baaba pahtao tao saahobaaMcyaahI plaIkDo. huSaarhaoto¸ pNa %yaaMcyaa huSaarIcaa fayada ryatolaa ivaSaoYa imaLalyaacao malaa idsalao naahI.raNaasaahobaaMnaa qaaoDo AiQakar imaLalaoÂ ' maor' laaokaMnaa kahIca imaLalao naahI Asao mhNatayao[-la. %yaaMcyaa gaaáhaNyaaMcaa pura tpasa JaalyaacaohI malaa idsalao naahI.

ASaa táhonao yaoqaohI maI kahI AMSaI inaraSa Jaalaao. malaa vaaTlao¸ kI nyaayaimaLalaolaa naahI. nyaaya imaLvaayalaa maaJyaapaSaI saaQana navhto. far Jaalao¸ tr vairYzsaahobaaMkDo ApIla krta yao[-la. %yaaMcaa Saora yaoNaar¸ 'AamhI yaa kamaI ZvaLaZvaL k$Sakt naahI.' Asalyaa inakalaamaagao kahI kayadokanaUna Asalao tr AaSaolaa jaagaa. yaoqaosaahobaaMcaI majaI- haca kayada.

malaa kaya k$ Asao Jaalao.[t@yaat baMQaUMkDo paorbaMdrcyaa eka maomaNa poZIkDUna maaJyaasaazI kama caalaUna

Aalao. "dixaNa AaiÍkot Aamacaa vyaapar Aaho. AamacaI maaozI poZI Aaho. Aamacaaek maaoza davaa caalaU Aaho. davaa caaLIsa hjaar paOMDaMcaa Aaho. puYkL idvasaaMpasaUnacaalaU Aaho. AamacyaajavaL ]<a,maaMt ]<ama vakIla¸ baîrsTr Aahot. tumacyaa Baavaalaapazvalaat¸ tr %yaacaI Aamhalaa madt hao[-laÂ AaiNa %yaalaahI kahI madt imaLola. taoAamacaI baajaU Aamacyaa vaiklaalaa caaMgalyaa táhonao samajaavaUna do} Sakola. %yaalaa navaamaulaUK pahayalaa imaLola. navaIna AaoLKIdoKIla haotIla to inaraLoca."

baMQaUMnaI malaa hkIkt saaMigatlaI. yaa sagaLyaaMcaa Aqa- maaJyaa laxaat AalaanaahI. malaa f@t vaiklaalaa samajaavaUna doNyaacaoca kama kravao laagaola¸ kI kaoTa-thIjaavao laagaola to spYT Jaalao naahI¸ pNa ekMdrIt baro vaaTlao.

dada Abadullaacao BaagaIdar marhUma Saoz Abadula krIma JavaorIcaI va maaJaI BaoTmaaJyaa baMQaMUnaI krvaUna idlaI. SaozjaIMnaI saaMigatlao¸ "tumhaMlaa ivaSaoYa maohnat pDNaarnaahI. AamacaI maaozmaaozyaa gaaoáyaa laaokaMSaI daostI Aaho. %yaaMcaI tumacaI AaoLK hao[-la.Aamacyaa dukanaathI tumacaI madt hao[-la. Aamhalaa [Mga`jaI p~vyavahar puYkL kravaalaagatao. %yaathI tumhI madt k$ Sakala. tumacaI rahayacaI saaoya Aamacyaa baMgalyaatcahao[-la . mhNajao tumhalaa ksalaaca Kca- pDNaar naahI."

naataLlaa jaa}na paocalaao 97

maI ivacaarlao¸ '' maaJaI naaokrI tumhalaa iktI maudtIpya-Mt paihjao AahoÆ malaatumhI kaya pgaar ValaÆ"

"tumacaI ja$r ek vaYaa-hUna AiQak kaL pDNaar naahI. tumhalaayaoNyaajaaNyaacao fsT- @laasacao BaaDo AaiNa rahNyaajaovaNyaacyaa Kcaa-KorIja 105 paOMDdo}."

hI kahI vaiklaI mhNata yaayacaI naahI. hI naaokrI JaalaI. pNa malaakaozUnahI ihMdusqaana saaoDUna jaayacao haoto. navaa maulaUK pahayalaa imaLola¸ AaiNa AnauBavaimaLola tao inaraLa. 105 paOMD baMQaUMkDo pazvaIna mhNajao GarKcaa-maQyao kahI madt hao[-la¸Asao mhNaUna pgaaraba_la GaasaaGaIsa na Gaalata maI Saoz Abadula krImacao mhNaNao kbaUla kolao¸AaiNa dixaNa AaiÍkolaa jaayalaa isaw Jaalaao.

6. n a ataLla a j a a}n a pa o c a l a a o

ivalaayatolaa jaatanaa vaaTlao haoto tsao dixaNa AaiÍkolaa jaatanaa ivayaaogadu:KvaaTlao naahI. maatuEaI tr inava-tlaolaIca haotI. maI jagaacaa AaiNa p`vaasaacaa AnauBavaGaotlaa haota. rajakaoT¹mauMba[- drmyaana Kopa caalaUca hao%yaa. %yaamauLo yaa vaoLI malaaivayaaoga ivaSaoYa jaaNavalaa tao f@t p%naIcaa. ivalaayatohUna AalyaanaMtr AaNaKI ekmaulagaa Jaalaa haota. Aamacyaa ]BayataMtIla pòma AjaUnahI ivaYayadUiYat tr haotoca. trIpNa %yaacyaamaQyao inama-Lta yao} laagalaI haotI. maI ivalaayatohUna AalyaanaMtr AamhI ek~Asao qaaoDoca raihlaao haotao. AaiNa baravaa[-T pNa maI svat: itcaa iSaxak banalaao haotao%yaamauLo¸ tsaoca p%naIkDUna ik%yaok sauQaarNaa krivalyaa hao%yaa %yaa iTkivaNyaasaazIhI¸ek~ rahNao jaÉrIcao Aaho Asao Aamha ]BayataMnaa vaaTt haoto. pNa AaiÍkocaohIAakYa-Na haoto naa² %yaanao ivayaaoga sa*ya k$na Taklaa. "vaYaa-cyaa AKorIsa tr AapNaek~ yaoNaarca naa² Asao mhNaUna saaM%vana k$na maI rajakaoT saaoDlao AaiNa mauMba[-sa Aalaao.

dada AbadullaaMcyaa mauMba[-cyaa ejaMTamaaf-t malaa itkIT kaZayacaohaoto pNa baaoTIt kobaIna irkamaI imaLonaa. hI vaoL cauklaI¸ tr ek maihnaaBarmalaa mauMba[-caI hvaa Kat basaavao laagaNaar haoto. ejaMTanao saaMigatlao¸ "AamhI KUp

Aa.¹7

98 Aa%makqaa

p`ya%na kolaa pNa Aamhalaa itkIT imaLU Sakt naahI. Dokva$na jaat Asaala tr pahaÂKaNyaacaI vyavasqaa salaUnamaQyao hao} Sakola." ho idvasa maaJao pihlyaa vagaa-tUna p`vaasakrNyaacao haoto. baîrsTr kaya Dokcaa p^saMojar hao}na jaaNaarÆ Dokva$na jaaNyaacao maInaakarlao. malaa ejaMTaba_la SaMka AalaI. pihlyaa vagaa-cao itkIT imaLtca naahI ho malaaKro vaaTonaa. ejaMTacaI prvaanagaI Gao}na maIca itkIT imaLivaNyaacaa p`ya%na kolaa.baaoTIvar gaolaao. vairYT maailamaalaa BaoTlaao. %yaalaa ivacaarta %yaanao malaa Ka~IpUva-kjabaaba idlaa¸ "AamacyaakDo [tkI gadI- @vaicatca Asato. pNa maaoJaaMibakcaogavhna-r¹janarla yaa baaoTItUna jaat Asalyaanao sagaLI jaagaa Ba$na gaolaI Aaho."

"maga tr kaya tumhI ksaohI k$na maaJyaasaazI jaagaa naahIca kaZUSaktÆ"

maailamaanao maaJyaakDo paihlao. tao hsaUna mhNaalaa¸ "ek ]paya Aaho. maaJyaakobaInamaQyao ek JaaopaLa irkamaa Aaho. %yaavar AamhI ]ta$ Gaot naahIÂ pNa tumhalaa tIjaagaa Vayalaa maI tyaar Aaho." malaa AanaMd Jaalaa. Saozlaa hkIkt saaMigatlaIÂ AaiNaitkIT kaZvalao. 1893 saalacyaa eip`la maihnyaat maI haOsaonao dixaNa AaiÍkot maaJyaanaiSabaacaI prIxaa pahNyaasaazI inaGaalaao.

pihlao baMdr laagaU haoto. toqao paocaayalaa saumaaro tora idvasa laagalao. rs%yaatkPtanaabaraobar caaMgalaI daostI jamalaI. kPtanaalaa bauiwbaLo KoLNyaacaa Yaaok haota.prMtu tao AjaUna navaiSa@yaa haota. %yaalaa AaplyaahUnahI kccaa KoLNaara caalaNyaasaarKahaota. mhNaUna %yaanao malaa baaolaavalao. maI bauiwbaLaMcaa KoL kQaIhI paihlaahI navhtaÂ%yaacyaaivaYayaI puYkL eoklao maa~ haoto. yaa vaoLat bauwIcaa BarpUr ]pyaaoga kravaalaagatao Asao KoLNaaro saaMgat. AapNa tumhalaa iSakvatao Asao kPtanaanao malaa saaMigatlao.maI %yaalaa yaaogya iSaYya imaLalaao. karNa maaJaa saaoiSakpNaa KMbaIr haota. maaJaa naohmaIpraBava hao[-¸ tsatsaa kPtanaalaa iSakvaNyaacaa jaaor caZo. malaa bauiwbaLaMcaa KoLAavaDlaaÂ pNa tao kQaI %yaa baaoTIva$na KalaI maa~ ]trlaa naahI. rajaaraNaI vagaOro kSaIcaalatat to samajaNyaaplaIkDo gatIhI JaalaI naahI.

laamaU baMdr Aalao. toqao baaoT tIna¹caar tasa qaaMbaayacaI haotI. maI baMdrpahNyaasaazI KalaI ]trlaao. kPtana pNa gaolaa haota. %yaanao malaa mhTlao¸ "ho baMdrbaoBarvaSaI Aaho. tumhI lavakrca prt vaLa."

naataLlaa jaa}na paocalaao 99

gaava AgadI lahanaca haoto. itqalyaa paoYT Aaîfsaat gaolaao tao toqao ihMdInaaokr idsalao. %yaaMnaa pahUna AanaMd vaaTlaa. %yaaMcyaabaraobar baaolat raihlaao. hbaSaIlaaokaMnaa BaoTlaao. %yaaMcyaa rahNaIba_la ija&asaa ]%pnna JaalaI. itkDo kahI vaoL gaolaa.dusaro kahI Dokcao ]ta$ haoto. %yaaMcaI maI AaoLK kolaI haotI. svayaMpak k$nasvasqapNao jaovaNyaasaazI to KalaI ]trlao haoto. maI %yaaMcyaa haoDIt basalaao. baMdratjaaoracaI BartI haotI. Aamacyaa haoDIt BarpUr vajana haoto. paNyaacaa jaaor evaZa haota¸kI haoDIcao daorKMD baaoTIcyaa iSaDIlaa kahI kolyaa baaMQataca yao[-naa. haoDI baaoTIcyaaiSaDIlaa kahI kolyaa baaMQataca yao[-naa. haoDI baaoTIcyaa iSaDISaI jaato tao inasaTUna jaa[-.baaoT sau$ haoNyaacaI pihlaI iSaTI JaalaI. maI Gaabarlaao. kPtana va$na paht haota.%yaanao paca imainaTo baaoT qaaMbavaUna QarNyaasa saaMigatlao. baaoTIcyaa javaLcaa ek macavaahaota. tao dha $pyao do}na maaJyaasaazI eka ima~anao BaaDyaanao Gaotlaa. %yaa macavyaanaomalaa %yaa haoDItUna ]calaUna Gaotlao. baaoTIcaI iSaDI var ]calaUna GaoNyaat AalaI haotI.daoraMnaI malaa var ]calaNyaat Aalao¸ AaiNa baaoT caalaU JaalaI² baakIcao ]ta$ rahUna gaolao.kPtanaanao idlaolyaa saUcanaocaa Aqa- Aata laxaat Aalaa.

laamaUhUna maaoMbaasaalaa va toqaUna JaaMjaIbaarlaa paocalaao. JaajaIbaarlaa puYkLca vaoLqaaMbaayacao haoto ¹ Aazdha idvasa. yaoqao dusaáyaa baaoTIt basaayacao haoto.

kPtanaacaa majavar Amayaa-d laaoBa haota. yaa pòmaanao maaJyaa baabatIt ]laTosva$p QaarNa kolao. %yaanao malaa Aaplyaabaraobar sahla krayalaa baaolaaivalao. eka [Mga`jaima~alaahI baaolaaivalao. AamhI itGaohI kPtanaacyaa macavyaatUna ]trlaao. yaa sahlaIcao mama-malaa mauLIca samajalao navhto. kPtanaalaa kaya maahIt¸ kI maI Asalyaa baabatIt pUNa-A&anaI Asaona² pahtao tr AamhI hbaSaI is~yaaMcyaa vaaDIt jaa}na paocalaao. ek dlaalaAamhalaa itkDo Gao}na gaolaa. dr ek jaNa ekaeka KaolaIt kaoMDlao gaolaao. pNa maaJaItr Sarmaonao gazDI vaLlaI¸ AaiNa maI KaolaIt jaSaacaa tsaaca raihlaao. %yaa ibacaaáyaabaa[-cyaa manaat kaya ivacaar Aalao AsatIla [-Svar jaaNao. kPtanaanao hak maarlaI. maIjasaa Aat gaolaao tsaaca baahor pDlaao. maaJaa BaaoLopNaa kPtanaacyaa laxaat Aalaa. p`qamatr malaa SarmalyaasaarKo JaalaoÂ prMtu AsalaI gaaoYT malaa kovhahI pTNyaasaarKInavhtIca. %yaamauLo AaoSaaLpNaa xaNaBarca iTklaa. AaiNa %yaa baa[-laa pahUna maaJyaamanaat itLmaa~ ivakar jaagaRt Jaalaa naahI¸ yaaba_la maI [-Svaracao AaBaar maanalao. KaolaItiSarNyaacaaca [nkar krNyaacaI malaa ihMmat JaalaI naahI¸ yaa maaJyaa duba-latocaa malaaitrskar vaaTU laagalaa.

100 Aa%makqaa

maaJyaa AayauYyaatIla hI ASaa p`karcaI itsarI ksaaoTI haotI. iktI trIt$Na inaYpap AsaUnahI Bala%yaaca laajaomauLo papat pDt AsatIla. maI bacaavalaao¸ %yaatmaaJaa kahI pu$Yaaqa- navhta. maI KaolaIt paya TakNyaacaoca saaf naakarlao Asato¸ trtao maaJaa pu$Yaaqa- Jaalaa Asata. maaJyaa bacaavaaba_la malaa f@t [-Svaracaaca paDmaanalaa paihjao pNa yaa bacaavaamauLo maaJaI [-SvaravarIla Eawa duNaavalaI¸ AaiNa maI KaoTIlaaja saaoDUna doNyaacaI ihMmathI kahI AMSaI saMpadlaI.

JaaMjaIbaarmaQyao ek AazvaDa Gaalavaayacaa haotaÂ mhNaUna maI ek Gar BaaDyaanaoGao}na Sahrat raihlaao. KUp ihMDUna ihMDUna Sahr paihlao. JaaMjaIbaarcyaa ihrvaLIcaIklpnaa malabaaratca yao} Sakola. toqaIla ivaSaala vaRxa¸ maaozmaaozI fLo vagaOro pahUna maIcaikt hao}na gaolaao.

JaaMjaIbaarhUna maaoJaMibaklaa AaiNa toqaUna mao maihnyaacyaa javaLjavaL AKorIlaanaataLlaa paocalaao.

7. kahI maasalaovaa[-k AnauBava

Drbana ho naataLcao baMdr mhNata yao[laÂ %yaalaa naataL baMdr AsaohImhNatat. malaa nyaayalaa Abadullaa Saoz Aalao haoto. baaoT Qa@@yaaSaI AalaI¸ AaiNanaataLcao laaok Aapaplyaa ima~aMnaa AaNaayalaa baaoTIvar Aalao. tovaZyaatca maaJyaaQyaanaat Aalao¸ kI [kDo ihMdI laaokaMnaa farsaa maana naahI. Abadullaa SaozlaaAaoL#aNaaro %yaaMcyaaMSaI jyaa táhonao vaagat haoto¸ %yaat ek p`karcaI tucCta idsaUna yaothaotI¸ tI malaa baaocalyaaiSavaaya raihlaI naahI. hI tucCta Abadullaa Saozcyaa AMgavaLNaIpDlaI haotI. maaJyaakDo jyaaMcaI najar jaa[-¸ to maaJyaakDo kaOtukanao paht. maaJyaapaoSaaKamauLo maI [tr ihMdI laaokaMhUna inaraLasaa idsat haotao. maI %yaa vaoLI Ía^k kaoT¸vagaOro paoSaaK kolaa haota¸ AaiNa Dao@yaalaa baMgaalaI GaaTacaI pgaDI GaatlaI haotI.

Abadullaa Saoz malaa GarI Gao}na gaolao. svat:cyaa KaolaISaojaarIca ekKaolaI haotI tI Abadullaa SaoznaI malaa idlaI. to maaJao mana samajaU Sakt naaÂ maI %yaaMcaosamajaU Saklaao naahI. %yaaMcyaa baMQaUnaI maaJyaabaraobar idlaolaI p~o %yaaMnaI vaacalaI¸%yaaMva$na to AiQakca ifikrIt pDlao. %yaaMnaa vaaTlao¸ kI Aaplyaa Baavaanao ha safot

kahI maasalaovaa[-k AnauBava 101

h%tIca Garat AaNalaa. maaJaI saahobaI rahNaI %yaaMnaa Kcaa-caI vaaTU laagalaI. malaadoNyaasaarKo ivaSaoYasao kama %yaavaoLI navhto. %yaaMcaI ifyaa-d T/a^nsavaalamaQyao caalaU haotI.lagaoca malaa itkDo pazvaUna kaya krayacaoÆ iSavaaya maaJyaa kt-bagaarIba_la ikMvaapàmaaiNakpNaaba_la iktISaI Ka~I baaLgaavaIÆ ip`TaoiryaamaQyao to maaJyaabaraobar nasaNaar.pìtvaadI ip`Taoiryaacaoca haoto. %yaaMnaI maaJyaaSaI Balatoca saMQaana baaMQalao trÆ yaa ifyaa-dIcaokama malaa na idlao tr [tr kama %yaaMcaa karkUna maaJyaapoxaa iktI trI caaMgalao k$Sakola. karkunaanao caUk kolaI¸ tr %yaalaa zpka trI dota yao[-laÂ maI caUk kolaI¸ trtohI naahI. ifyaa-dIcaoo ikMvaa karkunaIcao yaaiSavaaya itsaro kama navhto. Aqaa-tifyaa-dIcao kama Vayacao nasaola¸ tr malaa Garbasalyaa Ka} Gaatlao paihjao.

Abadullaa Saozcao pustkI &ana far qaaoDo haotoÂ pNa AnauBava&ana KUp haoto.%yaaMcaI bauwI tIva` haotI¸ AaiNa yaacaI %yaaMnaahI jaaNaIva haotI. [Mga`jaIcao &anabaaolaNyaacaalaNyaapurto %yaaMnaI savayaInao imaLivalao haoto. pNa [tpt [Mga`jaInaohI to svat:caosava- kama caalavaU Sakt. ba^MkaMcyaa ma^naojaraMbaraobar saMBaaYaNa krIt¸ yauraoipyanavyaapaáyaaMSaI saaOdo zrvaUna yaot¸ vaiklaaMnaa svat:cao davao samajaavaUna dot. ihMdI laaokaMmaQyao%yaaMcyaaba_la BarpUr Aadr haota. %yaaMcaI poZI %yaavaoLI sava- ihMdI poZyaaMt maaozI haotI¸inadana maaozyaa poZyaaMpOkI ek haotI. %yaaMcaa svaBaava saMSayaI haota.

%yaaMnaa [slaamaba_la AiBamaana haota. %yaaMnaa t%va&anacyaa cacao-caI AavaD Asao.ArbaI yaot navhto¸ trI pNa kurana SarIfcaI AaiNa saamaanyapNao [slaamaI Qama-saaih%yaacaImaaihtI caaMgalyaapOkI haotI. %yaaMcyaajavaL dRYTaMt naohmaI hjar Asaayacao. %yaaMcyaasahvaasaamauLo malaa [slaamacao vyaavahairk &ana BarpUr imaLalao. Aamhalaa ekmaokaMcao)d\gat samajaU laagalao. %yaanaMtr tr to maaJyaaSaI puYkL Qama-cacaa- krIt.

dusaáyaa ka itsaáyaa idvaSaI malaa Drbanacao kaoT- pahayalaa Gao}na gaolao. toqaokahI AaoLKI k$na idlyaa. kaoTa-t svat:cyaa vaiklaapaSaI malaa basaivalao. maîjasT/oTmaaJyaakDo eksaarKo pahI. %yaanao malaa maaJaI pgaDI kaZUna TakNyaasa saaMigatlao. maIkaZNyaacao naakarlao AaiNa kaoT- saaoDUna inaGaUna gaolaao.

yaoqaohI maaJyaa naiSabaI JagaDoca haoto²pgaDI kaZNyaacyaa baabatItIla rhsya Abadullaa SaoznaI malaa

samajaavaUna idlao. jyaanao mausalamaanaI paoSaaK kolaa Asaola %yaanao mausalamaanaI pgaDI vaaprlaI

102 Aa%makqaa

trI caalaola. baakIcyaa ihMdI laaokaMnaI kaoTa-t daKla haotaca svat:caI pgaDI kaZlaIpaihjao.

*yaa saUxma Baodacaa Kulaasaa krNyaasaazI malaa qaaoDa AagaaipCa saaMigatlaapaihjao.

yaa daona¹tIna idvasaaMtca maaJyaa lxaat Aalao haoto kI¸ ihMdI laaokaMnaIAapapsaatca tT paDUna Taklao haoto. ek Baaga mausalamaana vyaapaáyaaMcaa ¹ to svat:laa'Arba' mhNavaUna Gaot. dusara Baaga ihMdU ikMvaa parSaI karkunaaMcaa. ihMdu karkunaaMcaIi~SaMkUsaarKI isqatI haotI. kaoNa ArbaaMt imasaLUna jaat. parSaI Aaplyaalaa piSa-yanamhNavaIt. yaa itGaaMcaa vyaaparavyaitir@thI AapapsaaMt qaaoDabahut saMbaMQa Asao. pNacaaOqaa va savaa-t maaoza vaga- mhNajao tamaIL¸ tolagaU va ihMdusqaanaI igarimaTyaaMcaa vaigarmaITyau@t ihMdI laaokaMcaa. igarimaT mhNajao¸ jaao krar k$na paca vaYaa-Mpya-Mt majaurIkrNyaasaazI garIba ihMdI %yaavaoLI naataLlaa jaat Asat tao. krar mhNajao "A^gaÌmaoMT".A^gaÌmaoMTcaa ApBa`MSa igarmaIT Jaalaa¸ AaiNa igarmaITva$na igarimaTyaa Jaalao. yaa vagaa-baraobar [tr tIna vagaa-caa saMbaMQa maa~ kamaapurtaca rahI. yaa igarimaTyaaMnaa [Mga`ja 'kUlaI'yaa naavaanao saMbaaoQaIt AaiMNa %yaaMcaIca saM#yaa maaozI¸ %yaaAqaI- [tr ihMdI laaokaMnaahI kUlaIcamhNat. kUlaIcyaaeovajaI 'saamaI' hI mhNat. saamaI puYkLSaa tamaIL naavaaMcyaa AKorIlaayaoNaara p`%yaya haota. 'saamaI' mhNajao svaamaI. yaacaa Aqa- QanaI haotao. %yaamauLo eKaVaihMdI maaNasaalaa saamaI SabdacaI caID yao[-¸ AaiNa %yaacyaat kahI ihMmat AsalaI¸ tr tao%yaa [Mga`jaalaa mhNao¸ "tumhI malaa saamaI mhNata Kro¸ pNa tumhalaa maahIt Aaho ka kIsaamaI mhNajao QanaIÆ maI kahI tumacaa QanaI naahI." ho eokUna eKaVa [Mga`jaalaa Sarma vaaTo¸tr eKada saMtapo AaiMNa AiQakca iSavyaa do} laagao ikMvaa saaQalyaasa zaok pNa do[-.karNa kI¸ %yaacyaa samajautInao 'saamaI' Sabd inaMdavyaMjak haota. %yaacaa Aqa- QanaI krNaomhNajao Aaplaa Apmaana Jaalaasao %yaalaa vaaTo.

Aqaa-t malaa "kUlaI baîrsTr" ASaI saM&a imaLalaI. vyaapaáyaaMnaa "kUlaIvyaaparI" mhNat. kUlaIcaa maUL Aqa- ¹ majaUr ¹ ivasarlaa gaolaa. vyaapaáyaaMnaa yaa Sabdacaaraga yao[-. va to mhNat¸ "maI kUlaI naahI¸ maI Arba Aaho." ikMvaa "vyaaparI Aaho."garIbasaa [Mga`ja Asalaa¸ tr Asao eokUna maafIhI maagao.

ASaa isqatIt pgaDI vaaprNyaacaa p`Sna BaanagaDIcaa hao}na basalaa.pgaDI ]travaI¸ tr maanaBaMga sahna krNyaap`maaNao haoto. maI Asaa ivacaar kolaa¸ kI

kahI maasalaovaa[-k AnauBava 103

ihMdusqaanaI pgaDIlaa rjaa VavaI¸ AaiNa mauLI [Mga`jaIca TaopI vaapravaI. karNa tIkaZNyaat kahI maanaBaMga naahI¸ AaiNa JagaDahI krIt basaayalaa nakao.

Abadullaa Saozlaa ha ivacaar psaMt pDlaa naahI. to mhNaalao¸ "tumhI AatacaASaa táhocaa forfar kolaa¸ tr %yaapasaUna Anaqa- hao[-la. [traMnaa doSaI pgaDIcavaapravayaacaI Asaola¸ tr %yaaMcyaa maagaa-t ivaGna yao[-la. iSavaaya AaplaI doSaI pgaDIcatumhalaa SaaoBaola. tumhI [MgajaI TaopI GaatlaIt¸ tr tumacaI ' vaoTraMt' gaNanaa haoNaar.

yaa vaa@yaamaQyao vyaavahairk caatuya- haoto¸ doSaaiBamaana haota AaiNa kahISaIsaMkuicat vaR<aIhI haotI. vyaavahairk caatuya- spYTca Aaho. doSaaiBamaanaaiSavaayapgaDIba_lacaa Aaga`h saMBavatca naahI. ' vaoTr' saMbaMQaIcaI TIka saMkuicatpNaaiSavaaya Sa@yanaahI. igarimaTyaa ihMdI laaokaMmaQyao ihMdU¸ mausalamaana AaiNa iK`stI Asao tIna vaga- haoto.iK`stI mhNajao jao igarimaTyao baaTUna iK`stI haot %yaaMcaI p`jaa. %yaaMcaI saM#yaa 1893maQyaohI maaozI haotI. to sava- [Mga`jaI paoSaaKca vaaprIt. %yaaMcyaapOkI puYkLsao ha^TolaatnaaokrI k$na paoT BarIt. yaa laaokaMnaa ]_oSaUna Abadullaa SaozcaI [Mga`jaI TaopIcaI TIkahaotI. ha^Tolaat ' vaoTr' mhNaUna kama krNyaat kmaIpNaa Aaho¸ hI samajaUt %yaa TIkocyaamauLaSaI haotI. AajahI puYkLaMnaa to kama kmaIpNaacao vaaTtoca.

ekMdrIt Abadullaa Saozcao mhNaNao malaa pTlao. maI pgaDIcyaa cakmakIsaMbaMQaIsvat:cao va pgaDIcao samaqa-na krNaaro p~ vat-maanap~akDo pazivalao. vat-maanap~at maaJyaapgaDIcaI KUp cacaa- JaalaI. 'Ana\vaolkma\ ivhjaITr ¹ AagaMtuk pahuNaa' ASaamaqaLyaaKalaI malaa pìsawI imaLalaIÂ AaiNa tIna¹caar idvasaaMcyaa Aatca Anaayasao dixaNaAaiÍkaBar maaJaI jaaihrat JaalaI. kaoNaI maaJaa pxa Gaotlaa¸ kaoNaI maaJyaa ]wTpNaacaIKUp inaMda kolaI.

maaJaI pgaDI tr javaLjavaL AKorpya-Mt iTkUna raihlaI. kovha gaolaI toAapNaalaa AKorcyaa Baagaat samajaola.

8. ip `T a o i r y a al a a j a ata n a a

DrbanamaQyao rahNaaáyaa iK`stI ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoKhI maI AlpavaQaItkolaI. toqaIla kaoTa-tIla duBaaYyao ima. pa^la¸ raomana k^qaaoilak haoto. %yaMacaI AaoLKkolaI AaiNa pàoTosTMT imaSanapOkI ek iSaxak marhUna ima.sauBaana gaà^D``Ío yaaMcaIhI AaoLKkÉna GaotlaI. %yaaMcaoca icarMjaIva jaomsa gaà^DÍo gaolyaa vaYaI- [kDo dixaNa AaiÍkocyaa ihMdIpìtinaQaI¹maMDLamaQaUna Aalao haoto. yaaca idvasaamaqyoa marhUma parSaI $stmajaIcaI AaoLKJaalaI. AaiNa marhUma AadmajaI imayaaKana yaaMcaIhI yaaca vaoLI. ho sava- gaRhsqakamaa¹p`saMgaaiSavaaya ekmaokaMnaa kQaI BaoTt nasat. to yaapuZo BaoTU laagaayacao Aahot.

ASaa táhonao maI AaoLK krIt haotao. [t@yaat poZIcyaa vaiklaakDUna p~Aalao¸ kI ifyaa-dIcaI tyaarI kolaI paihjao. Abadullaa SaozjaInaI svat: trI ip`TaoiryaalaaAalao paihjao¸ ikMvaa dusaáyaa kaoNaalaa pazivalao paihjao.

ho p~ Abadullaa SaoznaI malaa daKivalao AaiNa ivacaarlao¸ "tumhI ip`Taoiryaalaajaata Æ" maI mhTlao¸ "malaa davaa samajaavauna idlaat tr maI saaMgaU Sakona. itkDo kayakaya kravao laagaola yaacaI saQyaa malaa kahIca klpnaa naahI." %yaaMnaI AaplyaakarkunaaMnaa davyaacaI maaihtI doNyaacyaa kamaI naomalao.

maI paihlao¸ kI malaa ekIekpasauna sau$vaat kravaI laagaNaar. JaaMjaIbaarlaamaI ]trlaao¸ tovha toqaIla kaoTa-cao kama phayalaa gaolaao haotao. ek parSaI vakIla ekasaaxaIdaracaI jabaanaI Gaot haoto¸ AaiNa jamaaKcaa-cao p`Sna ivacaarIt haoto. malaa jamaaKcaa-caI kahI klpnaaca navhtI. SaaLothI jamaaKca- iSaklaao navhtao¸ ikMvaa ivalaayatothIiSaklaao navhtao.

maI paihlao¸ kI yaa davyaacaa sava- AaQaar ihSaobaacyaa va*yaaMvarAahoo. jamaaKcaa-caI maaihtI Asaola taoca davaa samajaU ikMvaa samajaavaU SakNaar. maoqaajaIjamaaKcaa-cyaa gaaoYTI krIt¸ %yaa eokUnaca maaJaI gaaLNa ]Do. pI naaoT mhNajao kayato samajaonaa,. kaoSaat ha Sabd saapDonaa. maI maaJao A&ana maoqaajaIpuZo ]pDokolao. tovha %yaaMcyaakDUna samajalao¸ kI pI naaoT mhNajao pàîmasarI naaoT.jamaaKcaa-cao pustk Gaotlao AaiNa to vaacaUna Taklao. qaaoDasaa Aa%maivaSvaasaAalaa. davyaacaI samajaUt pDlaI. maI paaihlao¸ kI Abadullaa SaoznaajamaaKca- ilaihta yaot naaÂ prMtu vyaavahairk &ana [tko imaLvalaolao haoto¸ kI jamaa¹

104

ip`Taoiryaalaa jaatanaa 105

Kcaa-caI kaoDI JaTpT to saaoDvaIt. maI %yaaMnaa saaMigatlao¸ "maaJaI ip`Taoiryaalaa jaaNyaacaItyaarI Aaho."

"tumhI ]trala kuzoÆ" SaozjaIMnaI ivacaarlao."tumhI saaMgaala toqao."maI ]<ar idlao."tr maga maI maaJyaa vaiklaaMnaa ilaihtao. to tumacaI vyavasqaa krtIla.

ip`Taoiryaat maaJao maomaNa snaohI Aahot. %yaaMnaa ilahayalaa hrkt naahI. pNa tumhI%yaaMcaokDo ]trNao baro naahI. %yaaMcaa pìtvaadISaI baraca snaohsaMbaMQa Aaho. tumhalaa maIKajagaI p~o ilahIna¸ tI %yaaMcyaapOkI kaoNaI vaacalaI¸ tr davyaacao maaozo nauksaana hao[-laÂ%yaaMcyaaSaI saMbaMQa baotacaa rahIla tovaZa caaMgalaa."

maI mhTlao¸ "tumacaa vakIla saaMgaona toqao maI rahIna¸ ikMvaa maI eKado svatM~ GarSaaoQaUna kaZIna. tumhI inaQaa-st Asaa. tumacaI ekhI gauPt gaaoYT baahor fuTNaar naahI.pNa maI BaoTonasavarona maa~ savaa-Mnaa. malaa pìtvaadIbaraobarhI maO~I jauLvaayacaI Aaho.maaJyaakDUna Jaalao¸ tr ha vaad Garcyaa GarI imaTavaa Asao maI krIna. iktI Jaalao trItOyyaba Saoz tumacao saaoyaroca naa²

pìtspQaI- marhUma tOyyaba hajaI KanamahMmad ho Abadullaa Saozcao inakTcao saaoyarohaoto.

Abadullaa Saoz kahIsao camaklao Asao maI paihlao. pNa ha saMvaad Jaalaa¸ tovhamalaa Drbanalaa paocalyaalaa saha idvasa hao}na gaolao haoto. AamhI ekmaokaMnaa AaoLKUlaagalaao haotao¸ samajaU laagalaao haotao. maI Aata 'safot h%tI' raihlaao navhtao. to mhNaalao¸

"Aao ¹ hao ¹ hao. AapsaaMt samajaUt JaalaI tr %yaasaarKI AanaMdacaI gaaoYTcanaahI. pNa AamhI saaoyaro pDlaao¸ %yaamauLo ekamaokaMnaa pUNa- AaoLKUna Aahao. tOyyaba SaozcaTkna eokNaaro naahIt. AapNa BaaoLopNaa caalavalaa tr Aamacyaa paoTatIla gaaoYTkaZUna GaotIla AaiNa maagaUna Aamhalaa taoMDGaSaI paDtIla.mhNauna jao kaya krayacao tosaavaQapNao kra."

maI mhTlao¸ "tumhI mauLIsauwa ifkIr k$ naka. malaa tOyyaba SaozSaI kayaikMvaa [traMSaI kaya davyaasaMbaMQaI kahI baaolaNyaacao karNaca naahI. maI evaZoca mhNaNaar¸kI tumhI daoGaaMnaI Garcyaa GarI samajaUt k$na GaotlaIt¸ tr vaiklaaMcaI Garo BaravaI laagaNaarnaahIt."

saatvyaa kI Aazvyaa idvaSaI maI DrbanahUna rvaanaa Jaalaao. maaJyaasaazIpihlyaa vagaa-cao itkIT kaZivalao. toqao JaaopNyaacaa ibaCanaa paihjao Asaola¸ tr

106 Aa%makqaa

paca iSailaMgaaMcao svatM~ itkIT kaZavao laagao. Abadullaa SaoznaI to kaZNyaaba_la Aaga`hkolaa¸ pNa maI h+anao¸ taoáyaanao AaiNa paca iSalaIMga vaacaivaNyaasaazI ibaCanyaacao itkITkaZNyaacao naakarlao.

Abadullaa SaoznaI malaa bajaavalao¸ "pha haoÂ ha maulaUK inaraLa Aaho.ihMdusqaana navho. KudacaI maohrbaanaI Aaho¸ tumhI pOSaacaa kMjaUYapNaa k$ naka. ja$r tIsaaoya k$na Gyaa."

maI AaBaar maanalao AaiNa %yaaMnaa kaLjaI k$ naka mhNaUna saaMigatlao.naataLcaI rajaQaanaI maîr%sabaga- yaoqao gaaDI na} ek vaajata paocalaI. yaoqao

ibaCanao purivaNyaat yaot haoto. eka rolvao naaokranao yao}na ivacaarlao¸ "tumhalaa ibaCanaapaihjaoÆ"

maI mhTlao¸ "maaJyaapaSaI maaJaa ibaCanaa Aaho."tao inaGaUna gaolaao. [t@yaat ek ]ta$ Aalaa. %yaanao maaJyaakDo paihlao.maI

gaaorotr Aaho Asao pahUna %yaacao ibanasalao. tao baahor pDlaa. ekdaona AmaladaraMnaa Gao}naAalaa. kaoNaI kahI baaolalaa naahI. SaovaTI ek Amaladar Aalaa. tao mhNaalaa¸ "Asao[kDo yaa¸ tumhalaa SaovaTlyaa Dbyaat jaayacao Aaho."

maI mhTlao "maaJyaajavaL pihlyaa vagaa-cao itkIT Aaho."tao mhNaalaa¸ "%yaacaI icaMta naahI. maI saaMgatao kI¸ tumhI SaovaTcyaa Dbyaat

jaavao.""maIhI saaMgatao kI¸ malaa yaa Dbyaat DrbanahUna basaivaNyaat Aalaolao Aaho¸

AaiNa %yaatUnaca p`vaasa krNyaacaa maaJaa [rada Aaho."Amaladar mhNaalaa¸ "to kahI caalaayacao naahI. tumhalaa ]travaoca laagaolaÂ

AaiNa ]trlaa naahI¸ tr iSapa[- KalaI kaZIla."maI mhTlao¸ "tr maga iSapayaalaa KuSaala KalaI kaZU Va. maI AapNa hao}na

naahI ]trNaar."iSapa[- Aalaa. %yaanao hat pkDlaa AaiNa malaa Qa@ka maa$na KalaI

kaZlao. maaJao saamaana ]t$na Gaotlao. maI dusaáyaa Dbyaat jaaNyaacao naakarlao. T/ona inaGaUnagaolaI. maI vaoiTMga$mamaQyao iSarlaao. maaJyaa hatatlao pakIT tovaZo baraobar zovalao.baakIcyaa saamaanaalaa maI hat laavalaa naahI. rolvaocyaa naaokraMnaI to saamaana kaozo trIzovalao.

ihvaaLyaacao idvasa haoto. dixaNa AaiÍkocaa ihvaaLa ]McaavarIlaBaagaamaQyao kDa@yaacaa Asatao. maîr%sabaga- ]Mca BaagaamaQyao Aaho. %yaamauLo qaMDI KUp

ip`Taoiryaalaa jaatanaa 107

laagalaI. maaJaa AaovhrkaoT saamaanaat haota. saamaana maagaNyaacaI ihMmat hao[-naaÂ if$naApmaana Jaalaa trÆ qaMDInao kuDkuDlaao. KaolaIt idvaa navhta. maQyara~Icyaa saumaaralaaek ]ta$ Aalaa. %yaacaI kahI baaolaNyaacaI [cCa idsalaI. pNa %yaacyaabaraobar maaJaIbaaolaNyaasaarKI manaÁisqait navhtI.

maaJao kt-vya kaya yaacaa maI ivacaar kolaa. ek tr maI maaJyaa h@kasaazIJagaDlao paihjao¸ naahI tr ihMdusqaanacaI vaaT QarlaI paihjao. naahI tr haotIla to Apmaanasahna k$na ip`Toiryaalaa jaavao AaiNa davyaacao kama puro k$na svadoSaI jaavao. davaa AQaa-TakUna jaaNao mhNajao naamad-pNaa haoya. malaa du:K saaosaavao laagalao ho varvarcao du:K Aaho.Aat Kaolaat Asalaolyaa eka maharaogaacao to baa*ya laxaNa Aaho. ha maharaoga mhNajaovaNa-WoYa. ha dRZmaUla raoga naostnaabaUt krNyaacaI Sa@tI Asaola tr itcaa ]pyaaoga kolaapaihjao. tao krtanaa svat:var pDtIla tI du:Ko sahna kolaI paihjaot. vaNa-WoYa kaZUnalaavaNyaasaazI ja$r pDola tovaZyaapurtoca svat:cyaa du:Kacao pirmaaja-na krNyaacaa p`ya%nakravaa.

Asaa inaNa-ya k$na dusaáyaa gaaDInao ksaohI k$na puZo jaayacaoca Asaa inaScayakolaa.

sakaLcyaa p`hrI maI janarla ma^naojarlaa tËarIcaI laaMbalacak tar kolaI. dadaAbadullaaMnaa pNa kLivalao. Abadullaa Saoz lagaoca janarla ma^naojarlaa BaoTlao. janarlama^naojarnao svat:cyaa naaokraMcyaa vat-naacaI trfdarI kolaI¸ pNa saaMigatlao kI¸ malaaibanahrkt ip`Toairyaalaa paocaivaNyaaba_la AapNa sToSanamaastrlaa iSafarsa kolaI Aaho.Abadullaa SaoznaI maîr%sabaga-cyaa ihMdI vyaapaáyaaMnaa tar k$na malaa BaoTNyaaba_la va maaJaIbaDdast zovaNyaaba_la kLivalao. AaiNa [tr sToSanaaMvarhI tSaaca tara kolyaa.%yaava$na vyaaparI malaa sToSanavar BaoTNyaasa Aalao. %yaaMnaI svat:var pDNaaáyaa du:KaMcaomaaJyaapaSaI vaNa-na kolao¸ AaiNa malaa mhTlao kI¸ tumacyaavar Aalaolaa p`saMga ha kahI navaanavho. pihlyaa¹dusaáyaa vagaa-tUna p`vaasa krNaaáyaa ihMdI ]ta$Mnaa rolvaocyaaAiQakaáyaaMkDUna va [tr ]ta$MkDUna ]psaga- paocaayacaaca. ASaa táhocyaa gaaoYTIeokNyaatca idvasa gaolaa. ra~ pDlaI. gaaDI AalaI. maaJyaasaazI jaagaa zovalaolaIcahaotI. ibaCanyaacao itkIT GaoNyaacao maI DrbanamaQyao naakarlao haoto to maîr%sabaga-maQyaoGaotlao. gaaDI malaa caala-sa\Ta}nakDo Gao}na caalalaI.

9. AaNaKI hal aAp o YTa

caala-sa\Ta}nalaa gaaDI sakaLI paocalaI. caala-sa\Ta}nahUna jaaohainasabaga-laajaayalaa %yaa idvasaaMt AagagaaDI navhtIÂ tr GaaoDyaacaa iSagaàma Asao¸ AaiNa maQyaosT^MDrTnalaa ek ra~ rahavao laagao. maaJyaapaSaI iSagaàmacao itkIT haoto. maI ek idvasa]iSara paocalaao mhNaUna kahI to itkIT r_ haot navhto. iSavaaya Abadullaa SaoznaIcaala-sa\Ta}nacyaa iSagaàmavaalyaalaa tarhI kolaI haotI. pNa %yaalaa kahI trI sababacakaZayacaI haotIÂ %yaasaazI maI navaKa Aaho Asao pahUna tao mhNaU laagalaa¸ "tumacao itkITr_ Jaalao." maI yaaogya tao jabaaba idlaa. itkIT r_ Jaalao mhNaUna malaa saaMgaayacao KrokarNa inaraLoca haoto. sava- ]ta$ iSagaàmaacyaa Aatca basat. prMtu maaJaI tr kUlaIMtgaNanaa¸ AaiNa maI navaKa idsat haotao. %yaaAqaI- malaa gaaoáyaa ]ta$MpaSaI basavaavao laagalaonaahI tr baro¸ Asaa %yaa iSagaàmavaalyaacaa matlaba. iSagaàmaacyaa baahorcyaa baajaUlaa mhNajaohakNaaáyaalaa laagaUna ]javyaa AaiNa Davyaa baajaUlaa ASaa daona baOzka hao%yaa %yaaMpOkI ekabaOzkIvar iSagaàmakMpnaIcaa ek gaaora 'naayak' basat Asao.tao Aat basalaa AaiNa malaahakNaaáyaaSaojaarI %yaanao basaivalao. maI tovhaca samajalaao¸ kI ha kovaL Anyaaya Aaho¸Apmaana Aaho. ha Apmaana igaLUna TakNaoca malaa yaaogya vaaTlao. malaa jaaorjaulamaanao AaMtbasata yaoNyaasaarKo navhtoca. maI tËar krIt basalaao tr iSagaàma inaGaUna jaayacaa AaiNamaaJaI maa~ AaNaKI ek idvasa KaoTI vhayacaI. dusaáyaa idvaSaI kaya hao[-la to trIkaoNaI saaMgaavaoÆ mhNaUna maI SahaNapNaa kolaa¸ AaiNa baahor basalaao. manaatUna KUpcarfDlaao.

tIna ek vaajata iSagaàma parDIkaoplaa paocalaa. Aata %yaa gaaoáyaanaayakacaI maI basalaao haotao toqao basaNyaacaI lahr laagalaI. %yaalaa ivaDI PyaayacaIhaotI. qaaoDI hvaa pNa KavayaacaI Asaola mhNaUna %yaanao ek maLkosao gaaoNapaT pDlaohaoto¸ to %yaa hakNaaáyaapasaUna Gaotlao AaiNa to paya zovaNyaacyaa fLIvar psa$namalaa mhTlao¸ "saamaI¸ tU [qao baOsa. malaa haMkNaaáyaapaSaI basaayacao Aaho." haApmaana sahna krNao maaJyaa Sa@tIbaahor haoto. mhNaUna maI BaIt BaIt %yaalaasaaMigatlao¸ "tumhI malaa yaoqao basavalaat tao ek Apmaana maI sahna kolaaÂ maaJaIjaagaa tr Aat basaNyaacaI¸ pNa tumhI Aat basaUna malaa yaoqao basavalaat,. Aata

108

AaNaKI halaApoYTa 109

tumhalaa baahor basaNyaacaI [cCa JaalaI Aaho¸ AaiNa ivaDI AaoZayacaI Aaho. mhNaUna tumhImalaa Aaplyaa payaapaSaI basavaU pahta. maI Aat jaayalaa tyaar Aaho¸ pNa tumacyaapayaajavaL basaayalaa kbaUla naahI."

[tko maI baaolatao %yaapUvaI-ca maaJyaavar tDa@yaaMcaa vaYaa-va Jaalaa¸ AaiNa taomanauYya maaJaa dMD Qa$na malaa KalaI AaoZU laagalaa. baOzkIpaSaI iptLocaa daMDa haota taomaI Ga+ pkDUna Qarlaa¸ AaiNa managaT tuTlao trI daMDa saaoDayacaa naahI¸ Asaa inaQaa-rkolaa. maaJyaavar gaudrlaolaa p`saMga to ]ta$ pahtca haoto. tao malaa iSavyaa dota haota¸AaoZIt haota AaiNa maarIthI haota.maI maa~ gaPp haotao. tao QaiTMgaNa AaiNa maIbalahIna. ]ta$MpOkI kahIMnaa dyaa AalaI va to mhNaalao¸ "Aro e¸ %yaa ibacaaáyaalaa toqaobasaU do naaÂ %yaalaa ivanaakarNa maa$ nakaosa. %yaacao mhNaNao rast Aaho. toqao naahI tr%yaalaa Aat AamacyaajavaL basaU do." tao ]saLUna mhNaalaa¸ "to kala~yaI haoNaar naahI."pNa ikMicat narma pDlaa Kra. malaa maarayacao %yaanao baMd kolao. maaJaa dMD saaoDlaa.caar¹daona iSavyaa AaNaKI hasaDlyaaÂ pNa ek ha^TMoTaT naaokr plaIkDcyaa baajaUlaahaota¸ %yaalaa svat:cyaa payaaMjavaL basavalaa AaiNa AapNa baahor basalaa. ]ta$ Aatbasalao. iSaTI vaajalaI. iSagaàma sau$ Jaalaa. maaJaI CatI QaDQaDt haotI. maI ijavaMtmau@kamaalaa paocaona kI naahI yaaba_la malaa SaMka haotI. tao maaJyaakDo DaoLo vaTa$napahtca haota. baaoT daKvaUna puTpuTo¸ "yaad raKÂ sT^DrTna tr yao} do¸ maga tulaasaaMgatao kaya to²" maI gaPp basalaao AaiNa svat:cyaa rxaNaasaazI p`BaUcaa Qaavaa krItraihlaao.

ra~ pDlaI. sT^MDrTnalaa paocalaao. ik%yaok ihMdI caohro idsalao. kahIsao barovaaTlao. KalaI ]trtaca ihMdI laaokaMnaI saaMigatlao¸ "AamhI tumhalaa [-saa Saozcyaadukanaavar Gao}na jaaNyaasaazIca ]Bao AahaoÂ Aamhalaa Abadullaa SaozcaI tar AalaIAaho." malaa far AanaMd Jaalaa. %yaaMcyaabaraobarca Saoz [-saa hajaI saumaaracyaa dukanaIgaolaao. Saoz va %yaaMcao karkUna yaaMnaI malaa vaoZa idlaa. maaJyaavar baotlaolyaa p`saMgaacaI%yaaMnaa hkIkt saaMigatlaI. %yaaMnaa far vaa[-T vaaTlaoÂ AaiNa svat:cao kDvao AnauBavasaaMgaUna %yaaMnaI malaa QaIr idlaa. maaJyaa manaatUna iSagaàma kMpnaIcyaa ejaMTalaa hI sava-Kbar VayacaI haotI. maI ejaMTalaa hI sava- Kbar VayacaI haotI. maI ejaMTalaaicazI ilaihlaI¸ naayakanao QamakI idlaI haotI tohI ilaihlao. AaiNa sakaLIpuZo p`vaasa krayacaa Aaho¸ tovha malaa Aat [tr ]ta$Mbaraobar jaagaa imaLNyaacaIKa~I paihjao ASaI maagaNaI kolaI. ejaMTanao malaa inaraop pazivalaa¸ "sT^MdrTnahUna puZo

110 Aa%makqaa

maaoza iSagaàma Asatao¸ AaiNa hakNaaro vagaOro badlatat. jyaacyaaiva$w tumacaI tËarAaho tao manauYya ]Va nasaNaar. tumhalaa [tr ]ta$Mcyaa SaojaarIca jaagaa imaLola." yaainaraopamauLo malaa kahIsao AaSvaasana imaLalao. %yaa malaa maarNaaáyaa [samaaiva$w kahIkrNyaacaa maaJaa ivacaarca navhta¸ Aqaa-t yaa maaracao p`krNa yaoqaoca saMplao.sakaLI malaa[-saa Saozcao laaok iSagaàmaavar Gao}na gaolao. malaa yaaogya jaagaa imaLalaI. kaoNa%yaahItáhocyaa ~asaaKorIja %yaa ra~I jaaohainasabaga-laa paocalaao.

sT^MDrTna lahana KoDo haoto. jaaohainasabaga- ivaSaala Sahr. toqaohI AbadullaaSaoznaI tar tr kolaIca haotI. malaa mahMmad kasama kma$_Inaacyaa dukanaacaazavaizkaNaahI idlaa haota. %yaaMcaa manauYya iSagaàma ]Baa rahNyaacyaa izkaNaI AalaahaotaÂ prMtu maI %yaalaa paihlaa naahI¸ ikMvaa %yaanaohI malaa AaoLKlao naahI. maI ha^TolaatjaaNyaacaa ivacaar kolaa. daona¹caar ha^TolaaMcaI naavaohI ivacaa$na GaotlaI haotI. gaaDIkolaI. ga`^MD na^Sanala ha^TolamaQyao Gao}na jaaNyaasa %yaalaa saaMigatlao. toqao paocatacama^naojarpaSaI gaolaao. jaagaa maaigatlaI. ma^naojarnao xaNaBar maaJyaakDo nyaahaLUna paihlao.gaaoD Sabdat mhNaalaa¸ "malaa idlaigarI vaaTto¸ sava- Kaolyaa Ba$na gaolyaa Aahot." AsaomhNaUna malaa caalato kolao² tovha maga maI gaaDIvaanaalaa mahMmad kasama kma$_Inacyaa dukanaImalaa Gao}na jaaNyaasa saaMigatlao. toqao tr Abadula ganaI Saoz maaJaI vaaTca pahat basalaohaoto. %yaaMnaI maaJao pòmapUva-k svaagat kolao. ha^TolamaQyao jaagaa na imaLalyaacaI hkIkt%yaaMnaa saaMigatlaI. to KdaKda hsalao. "ha^Tolaat Aamhalaa ]t$ doNaar Aahot kaÆ"

maI ivacaarlao¸ "ka naahIÆ""tumhI qaaoDo idvasa [kDo raihlaa mhNajao ka to samajaola. yaa doSaat

Aamacyaanaoca rahvatoÂ karNa Aamhalaa pOsao kmavaayacao Asatat. %yaasaazI iktI trIApmaana sahna krIt Asatao¸ AaiNa hIna isqatIt idvasa kaZtao." Asao mhNaUna %yaaMnaIT/ansavaalamaQyao Baaogaavyaa laagaNaaáyaa Aap<aIcaa [ithasa saaMigatlaa.

yaa Abadula ganaI Saozcaa pircaya Aaplyaalaa puZo AiQak kravaa laagaNaarAaho. %yaaMnaI saaMigatlao¸ "ha maulaUK tumacyaasaar#yaaMsaazI naahI. paha naa¸ tumhalaa ]Vaip`Taoiryaalaa jaayacao Aaho. toqao tumhalaa itsaáyaa vagaa-tca jaagaa imaLola. T/a^nsavaalamaQyaonaataLpoxaahI AiQak du:K. yaoqao Aamacyaa laaokaMnaa pihlyaa ikMvaa dusaáyaa vagaa-caoitkITca dot naahIt."

AaNaKI halaApoYTa 111

maI mhTlao¸ "tumhI %yaasaazI pura p`ya%na kolaa nasaola."Abadula ganaI Saoz mhNaalao¸ "AamhI p~vyavahar tr caalavalaa Aaho¸ pNa

Aamacao laaok ivaSaoYa k$na pihlyaa¹dusaááyaa vagaa-t basaU [icCtat trI kuzoÆ"maI rolvaocao kayado maagavalaoÂ paihlao. %yaat ek pLvaaT haotI. T/a^nsavaalacao

maULcao kayado baarka[-nao tyaar kolaolao nasat. rolvaocyaa kayaVaMcao tr ivacaarayalaacanakao.

maI Saozlaa saaMigatlao¸ "maI fsT- @laasamaQaUnaca jaaNaar. tsao naahI jauLlao trip`Taoiryaa yaoqaUna sadtIsa maOlaca AahoÂ toqapya-Mt maI GaaoDagaaDI k$na jaa[-na."

Abadula ganaI SaoznaI tsao krNyaamaQyao laagaNaara vaoL va d`vyaacaa Kca- maaJyaanajarosa AaNaUna idlaa. pNa maaJaa ivacaar %yaaMnaI kbaUla kolaa. AaiNa sToSanamaastrlaa maIicazI pazivalaI. icazImaQyao maI baîrsTr Aaho. naohmaI pihlyaa vagaa-tUnaca p`vaasa krtaovagaOro ilaihlao haoto. ip`Taoiryaalaa jaladInao paocaNyaacaI ja$r Asalyaaba_la kLivalaohaoto. AaiNa AsaohI ilaihlao¸ kI tumacyaa jabaabaacaI vaaT pahNyaapurta malaa vaoLca]rNaar naahIÂ mhNaUna icazIcaa jabaaba GaoNyaasa maI svat:ca sToSanavar yao[-na¸ %yaavaoLI malaapihlyaa vagaa-cao itkIT imaLola ASaI AaSaa Aaho. Asao ilaihNyaat maaJaa ek Davahaota. maI Asaa ivacaar kolaa kI¸ sToSanamaastr laoKI jabaaba nakara%makca pazivaNaar.%yaatUna 'kUlaI baîrsTr' caI JaalaI trI rahNaI kSaI kaya Asaola yaacaI %yaalaa kayaklpnaa yaoNaarÆ mhNaUna maI ibanacaUk [Mga`jaI paoSaaKat %yaacyaapuZo jaa}na ]Baa raihlaao¸AaiNa %yaacyaabaraobar baaolalaaocaalalaao mhNajao %yaacaI samajaUt pDola¸ AaiNa tao kdaicatmalaa itkIT do[-la. Asaa ivacaar k$na maI Ía^kkaoT¸ naokTaya vagaOro caZvaUna sToSanaavargaolaao. maastrapuZo ek iganaI zovalaI AaiNa pihlyaa vagaa-cao itkIT maaigatlao.

%yaanao mhTlao¸ "tumhIca malaa icazI ilaihlaI Aaho kaÆ"maI mhTlao¸ "taoca maI. tumhI malaa itkIT idlyaasa maI AaBaarI hao[-na. malaa

Aajaca ip`Taoiryaalaa paocalao paihjao."sToSanamaastr hsalao. %yaaMnaa dyaa AalaI. to mhNaalao¸ "maI T/a^nsavaalar

naahI¸ ha^laMDr Aaho. tumacyaa Baavanaa maI samajaU Saktao. tumacyaaba_la malaa

112 Aa%makqaa

sahanauBaUtI Aaho. tumhalaa itkIT doNyaacaI maaJaI [cCa Aaho. pNa eka SatI-var ¹rs%yaat gaaDa-nao jar tumhalaa KalaI kaZlao AaiNa itsaáyaa vagaa-t basavalao¸ tr tumhI malaagaao%yaat AaNaU nayao¸ mhNajao rolvaovar davaa k$ nayao. tumacaa p`vaasa inaiva-GnapNao par pDavaaASaI maaJaI [cCa Aaho. AapNa sad\gaRhsqa Aaha¸ ho malaa idsatoca Aaho." Asao mhNaUna%yaanao itkIT idlao. maI %yaacao AaBaar maanalao AaiNa %yaalaa inaiScMat rahaNyaaba_lasaaMigatlao. Abadula ganaI Saoz paocavaayalaa Aalao haoto. ho kaOtuk pahUna %yaaMnaa AanaMdJaalaa va AaScaya- vaaTlaoÂ pNa %yaaMnaI malaa saavaQaigarIcaa [Saara idlaa. "ip`TaoiryaalaasahIsalaamat paocalaot mhNajao Jaalao. malaa QaastI vaaTto¸ kI gaaD- tumhalaa sauKanao pihlyaavagaa-t basaU doNaar naahI. AaiNa gaaDa-nao basaU idlao¸ tr ]ta$ basaU doNaar naahIt."

maI pihlyaa vagaa-cyaa Dbyaat basalaao tr Kra. gaaDI caalaU JaalaI. jaima-sTnasToSana Aalao. toqao gaaD- itikTo tpasaayalaa inaGaalaa. malaa pahtaca saMtaplaa. baaoTanaoAiBanaya k$na mhNaalaa¸ "itsaáyaa vagaa-t cala." maI maaJao pihlyaa vagaa-cao itkITdaKivalao. tao mhNaalaa¸ "%yaacao kahI naahIÂ itsaáyaa vagaa-t jaa."

%yaa Dbyaat ekca [Mga`ja ]ta$ haota. %yaanao %yaa gaaDa-laa tMbaI idlaI¸ "yaagaRhsqaaMnaa inaYkarNa ka baro satavatao AahosaÆ %yaaMcyaajavaL pihlyaa vagaa-cao itkITAaho¸ to idsat naahIÆ malaa tao raihlyaapasaUna mauLIsauwa ADcaNa naahI¸" Asao mhNaUna%yaanao maaJyaakDo paihlao AaiNa mhTlao¸ "tumhI KuSaala basaUna raha."

gaaD- puTpuTlaa¸ "tumhalaa kUlaIbaraobarca basaayacao Asalao¸ tr maaJao kayajaatoÆ"

ra~I Aaz ek vaajata T/ona ip`Taoiryaalaa paocalaI.

10. ip `T a o i r y a atIl a pihla a idv a s a

ip`Taoiryaalaa sToSanavar dada AbadullaaMcyaa vaiklaatfo-caa kaoNaI trI manauYyamalaa BaoTola ASaI maI Apoxaa kolaI haotI. kaoNaI ihMdI malaa nyaayalaa yaoNaar naahI ho maIsamajaUna haotao. AaiNa kaoNaahI ihMdI maaNasaakDo rahayalaa jaayacao naahI ASaaba_la maIvacanabaw haotao. vaiklaanao kaoNaalaahI sToSanavar pazvalao navhto. maagaUna malaa samajalao¸kI tao rivavaar AsalyaamauLo qaaoDIbahut ADcaNa saaosalyaaKorIja %yaalaa kaoNaalaa pazivatayaoNyaasaarKo navhto. maI ifikrIt pDlaao. kaozo jaavao yaacaa ivacaar k$ laagalaao.kaoNatohI ha^Tola malaa jaagaa doNaar naahI ASaI malaa QaastI vaaTt haotI. 1893 caoip`Taoiryaa sToSana 1914 cyaa sToSanahUna AgadIca iBanna haoto. maMdmaMd idvao jaLt haoto.]ta$ pNa ivaSaoYasao navhto. maI sava- ]ta$Mnaa jaa} idlao AaiNa ivacaar kolaa¸ kIitkIT¹klao@Tr jara maaokLa Jaalaa mhNajao %yaalaa itkIT do[-na AaiNa tao malaa lahanasaoeKado ha^Tola ikMvaa dusaro eKado Gar daKvaIla itkDo jaa[-naÂ ikMvaa ra~Bar sToSanavarpDUna rahIna. evaZo ivacaarayalaahI mana Gaot navhtoÂ karNa Apmaanaacao Baya vaaTtcahaoto.

sToSana irkamao Jaalao. maI itkIT¹klaokTrlaa itkIT idlao AaiNa p`SnaivacaarNyaasa sau$vaat kolaI. %yaanao ivanayapUva-k jabaaba idlao. pNa malaa idsalao¸ kI%yaacaI ivaSaoYa madt haoNyaasaarKI naahI. %yaacyaa SaojaarI ek Amaoirkna hbaSaI gaRhsqa]Baa haota¸ %yaanao maaJyaaSaI baaolaayalaa sau$vaat kolaI.

"tumhI AgadI navaKo idsataÂ AaiNa tumhalaa kaoNaI ima~ nasaavaa.maaJyaabaraobar yaala¸ tr maI tumhalaa ek lahanasao ha^Tola Aaho %yaat Gao}na jaa[-na. %yaacaamaalak Amaoirkna AsaUna maaJyaa caaMgalyaa pircayaacaa Aaho. malaa vaaTto tao tumhalaa jaagaado[-la."

malaa ikMicat SaMka vaaTtca haotI¸ pNa maI %yaa gaRhsqaacao AaBaar maanalao AaiNa%yaacyaabaraobar jaaNyaacao kbaUla kolao. tao malaa jaânsTnacyaa fîmalaI ha^Tolaat Gao}nagaolaa. ima jaa^nsTnalaa eka baajaUlaa nao}na kahI saaMigatlao. ima. jaa^nsTnanaI malaa ra~BarrahU doNyaacao kbaUla kolaoÂ tohI yaa SatI-var¸ kI maaJao jaovaNa malaa maaJyaa KaolaItpaocavaayacao.

113Aa.¹8

114 Aa%makqaa

"maI tumhalaa Ka~I dotao¸ kI malaa kaLyaagaaoáyaacaa ibalakula BaodBaava naahI.pNa maaJaI igaáha[kI f@t gaaoáyaa laaokaMcaIca Aaho AaiNa jar maI tumhalaa jaovaNaacyaaKaolaIt jaovaU idlao¸ tr maaJyaa AaEayada%yaaMnaa raga yao[-la¸ to kdaicat ha^Tola saaoDUnahIjaayacao¸" ima. jaa^nsTna mhNaalao.

maI mhTlao¸ "tumhI malaa ra~Bar rahU dota haca maI tumacaa ]pkar samajatao.*yaa maulauKatIla pirisqatI malaa qaaoDIbahut samajaU laagalaI Aaho. tumacaI ADcaNa malaasamajato. tumhI KuSaala malaa maaJyaa KaolaIt vaaZa. ]Va maI dusarI kahI trI vyavasqaak$ Sakona ASaI malaa ]maod vaaTto.''

malaa KaolaI idlaI. maI Aat gaolaao. ekaMtat jaovaNaacaI vaaT pahat ivacaarkrIt basalaao. yaa ha^Tolaat farsao ]ta$ raht navhto. qaaoDyaa vaoLanao vaoTr jaovaNaGao}na yaoNyaaeovajaI ima. jaa^nsTnaca yaotanaa idsalao. to mhNaalao¸ "maI tumhalaa KaolaItjaovaNa pazvaIna mhTlao %yaacaI malaa laaja vaaTlaI. mhNaUna maI maaJyaa igaáha[-kaMnaatumacyaaba_la saaMgaUna %yaaMcao mat Gaotlao. tumhI jaovaNaacyaa KaolaIt jaovalaa¸ trI %yaaMcaI kahIhrkt naahI. trI Aata tumacaI [cCa Asalyaasa BaaojanagaRhat calaa¸ AaiNa tumacyaamajaI-laa yao[-la taopya-Mt yaoqao raha."

maI puna: AaBaar maanalao¸ AaiNa jaovaNaacyaa KaolaIt gaolaao. inaiScaMtpNaojaovalaao.

dusaáyaa idvaSaI vaiklaakDo gaolaao. %yaaMcao naava e. DblyaU. baokr. %yaManaaBaoTlaao. Abadullaa SaoznaI maaJyaapaSaI %yaaMcao qaaoDosao vaNa-na kolao haoto. %yaamauLo pihlyaaBaoTIt malaa kahI AaScaya- vaaTlao naahI. %yaaMnaI maaJaI pòmapUva-k BaoT GaotlaI. AaiNamaaJaI qaaoDI hkIkt ivacaa$na GaotlaI. maI tI saaMigatlaI. to mhNaalao¸ "baîrsTr yaanaa%yaanao tumacaa yaoqao kahIca ]pyaaoga haoNyaasaarKa naahI. AamhI ]<amaaMt ]<amabaîrsTraMnaa yaa davyaasaazI naomalao Aaho. davaa laaMbalacak AaiNa gauMtagauMtIcaa Aaho¸%yaamauLo tumacyaapasaUna f@t ja$r tovaZI maaihtI imaLivaNyaacaoca kama malaa Gaota yao[-la.malaa maaJyaa AiSalaabaraobar p~vyavahar krNaohI Aata saaopo pDola. AaiNa %yaaMcyaakDUnapaihjao tI maaihtI maI tumacyaa maaf-t maagavaU Sakona¸ evaZI saaoya Aaho KrI. tumacyaasaazImaI Gar AjaUna SaaoQalaolao naahI. tumhalaa paihlyaanaMtrca SaaoQaavao Asaa ivacaar kolaahaota. yaoqao rMgaBaod far Aaho¸ %yaamauLo Gar SaaoQaNao saaopo naahI. pNa ek baa[- maaJyaa

ip`TaoiryaatIla pihlaa idvasa 115

maaihtIcaI Aaho. garIba Aaho. raoTIvaalyaacaI baayakao Aaho. tI tumacaI ]trNyaacaI saaoyakrIla Asao vaaTto. itlaahI qaaoDI madt hao[-la. calaa¸ AapNa itcyaakDoca jaa} yaa."

Asao mhNaUna malaa itkDo Gao}na gaolao. baa[-baraobar ima. baokrnaI eka baajaUlaajaa}na qaaoDyaa gaaoYTI kolyaa¸ AaiNa itnao malaa zovaUna GaoNyaacao maanya kolao. AazvaDyaacao35 iSalaIMga zrvaUna malaa toqao zovalao.

ima.baokr vakIla haoto tsaoca Qama-inaYz padÌ haoto. AjaUna to hyaat AahotÂAaiNa Aata f@t pad`yaacaoca kama krtat. vaiklaIcaa QaMda %yaaMnaI saaoDUna idlaa Aaho.Ka}naip}na sauKI Aahot. %yaaMnaI AjaUna maaJyaaSaI p~vyavahar kayama zovalaa Aaho.p~aMtIla ivaYaya zraivak ekca. inarinaraLyaa rItInao iK`stI Qamaa-cyaa EaoYztoba_laAaplyaa p~aMt maaJyaabaraobar cacaa- krtatÂ AaiNa yaoSaUlaa [-Svaracaa ekulata ek pu~AaiNa jagatacaa ]warkta- mhNaUna maanalyaaKorIja prma SaaMtI imaLNao ASa@ya Aaho¸ yaagaaoYTIcao pìtpadna krIt Asatat.

Aamacyaa pihlyaaca BaoTIt ima baokrnaI maaJaI Qamaa-saMbaMQaIcaI manaaodSaa ivacaa$naGaotlaI. maI %yaaMnaa saaMigatlao¸ "maI janmaanao ihMdU Aaho. %yaa Qamaa-caohI malaa farsao &ananaahI. [tr Qamaa-Mcao %yaahUna kmaI. maI kaoNa%yaa isqatIt Aaho¸ maaJaI Qam-amato kaya¸ tIkaya AsalaI paihjaot¸ ho kahI malaa kLt naahI. maaJyaa svat:cyaa Qamaa-cao saKaolaAQyayana krNyaacaI [cCa Aaho. [tr Qamaa-McaahI yaqaaSai@t AByaasa krNyaacaa [radaAaho."

ho sava- eokUna ima. baokrnaa baro vaaTlao AaiNa to mhNaalao¸ "maI svat: saa]qaAaiÍka janarla imaSanacaa ek iDro@Tr Aaho. svat:cyaa Kcaa-nao maI ek do}L baaMQalaoAaho. %yaat maI vaoLaovaoLI Qama-p`vacanao krtao. maI rMgaBaod maanaIt naahI. maaJyaabaraobarkama krNaaro ik%yaok jaaoDIdarhI Aahot. AamhI raoja ek vaajata qaaoDI imainaTo ek~jamatao AaiNa Aa%myaacaI SaaMtI va p`kaSa ³&anaacaa ]dya´ yaaMsaazI pàqa-naa krtao. %yaattumhI AalaaMt¸ tr Aamhalaa AanaMd hao[-la. toqao maaJyaa jaaoDIdaraMcaI AaoLK k$na do[-na. %yaa savaa-Mnaa tumhalaa pahUna AanaMd hao[-laÂ AaiNa tumhalaahI %yaaMcaa sahvaasa AavaDola¸ASaI maaJaI Ka~I Aaho. maI kahI Qama-pustkohI tumhalaa vaacaayalaa do[-na. pNa Kropustk baayabala hoca. to tumhI vaacaavao ASaI maaJaI Kasa iSafarsa Aaho."

116 Aa%makqaa

maI ima. baokrcao AaBaar maanalao¸ AaiNa ek vaajata %yaaMcyaa maMDLatpàqa-naosaazI Sa@ya taopya-Mt yaot jaaNyaacao kbaUla kolao.

"tr maga ]Va ek vaajata yaoqaoca yaa. maga AapNa baraobar pàqa-naamaMidratjaa}."

AamhI ekmaokaMcaI rjaa GaotlaI. ivaSaoYa ivacaar krayalaa malaa AjaUnafursatca navhtI. ima. jaa^nsTnakDo gaolaao.ibala caukvalao. navyaa GarI gaolaaoÂ toqaojaovalaao. GarvaalaI baa[- BalaI haotI. itnao maaJyaasaazI Annaahar tyaar kolaa haota. yaakuTuMbaat lagaoca imasaLUna jaayalaa malaa vaoL laagalaa naahI. jaovaNaKaNa ]rklyaanaMtr dadaAbadullaaMnaI Aaplyaa eka ima~alaa malaa p~ idlao haoto. %yaaMnaa BaoTayalaa gaolaao. %yaaMcaIAaoLK k$na GaotlaI. %yaaMcyaakDUna ihMdI laaokaMcyaa @laoSaMacaI ivaSaoYa maaihtI samajalaI.%yaaMnaI svat:kDo rahaNyaaba_la malaa Aaga`h kolaa maI AaBaar maanalao AaiNa maaJaI vyavasqaaJaalaI haotI %yaaba_la maaihtI saaMigatlaI. kahI laagalao savarlao¸ tr maagaUna Gyaayalaa %yaaMnaIAaga`hpUva-k saaMigatlao.

saMQyaakaL JaalaI. saMQyaakaLcao jaovaNa AaTpUna Aaplyaa KaolaIt jaa}naivacaarmagna Jaalaao. malaa svat:laa saQyaa trI kahI kama Asalyaacao idsalao naahI.Abadullaa Saozlaa p~ ilaihlao. ima. baokrcyaa maO~Icaa kaya Aqa- krayacaaÆ %yaacyaa Qama-baMQaUMpasaUna maI kaya imaLivaNaarÆ maI iK`stI Qamaa-cyaa AByaasaat kaozpya-Mt pDavaoÆ ihMdUQamaa-cao saaih%ya kaozUna imaLvaavaoÆ ihMdU Qamaa-cao sva$p samajalyaaKorIja iK`stI Qamaa-caosva$p trI maI ksao samajaU SakNaarÆ ekca inaNa-ya k$ Saklaao. malaa imaLola taoAByaasa ina:pxapatpNao kravaa AaiNa ima. baokrcyaa maMDLIlaa [-Svar %yaa %yaa vaoLI bauwIdo[-la %yaap`maaNao jabaaba Vavao. maaJyaa Qamaa-caI malaa purI maaihtI JaalaI naahI taopya-Mt [trQama- svaIkarNyaacaa maI ivacaar k$ nayao Asaa ivacaar krIt Asata maI inadàvaSa Jaalaao.

11. iK`stI saMbaMQa

dusaáyaa idvaSaI ek vaajata maI baokrcyaa pàqa-naasamaajaamaQyao gaolaao. toqao imasa\hîrsa\¸ imasa\ gaoba¸ ima. kaoT\sa [%yaadIMcaI AaoLK JaalaI. savaa-MnaI gauDGao TokUna pàqa-naakolaI. maIhI %yaaMcao AnaukrNa kolao. pàqa-naomaQyao jyaacyaa jao [cColaa yao[-la to tao[-SvarapaSaI maagao. idvasa SaaMitpUva-k jaavaao¸ [-Svar Aamacyaa )dyaaMcaI Waro Kaolaao¸ vagaOroho Asaayacaoca. maaJyaasaazIhI pàqa-naa JaalaI ''AamacyaamaQyao jaao navaIna baMQaU Aalaa AahoÊ%yaalaa tU maaga- daKva.jaI SaaMtI tU Aamhalaa idlaI Aahosa tI %yaalaahI do. jyaa yaoSaUnaoAamhalaa mau@t kolao Aaho¸ tao %yaalaahI krao. ho sava- AamhI yaoSaUcyaa naavaanao maagatAahao." yaa pàqa-naot Bajana¸ kIt-na vagaOro kahI naahI f@t kahI trI ivaiSaYT maagaNaI[-SvarajavaL krayacaI¸ AaiNa Aapaplyaa sqaLI jaayacao. savaa-caa ha duparcyaa jaovaNaacaavaoL AsaoÂ Aqaa-t pàqa-naa k$na drokjaNa jaovaayalaa jaa[-.pàqa-naolaa paca imainaTaMhUnaAiQak vaoL laagat nasao.

imasa\ hîrsa\ va imasa\ gaoba yaa daoGaI pàOZ kumaairka hao%yaa. ima. kaoT\sa @baokrpMqaacao haoto. yaa daona baayaa ek~ raht. %yaaMnaI malaa dr rivavaarI AaplyaakDo caarvaajata caha GaoNyaasa baaolaavalao. ima.kaoT\sa BaoTlao mhNajao dr rivavaarI maI %yaaMnaaAazvaDyaacaI Qaaima-k raojainaSaI saaMgaayacaI Asao.kaoNakaoNatI pustko vaacalaI¸ maaJyaamanaavar %yaaMcaa kaya pirNaama Jaalaa¸ yaacaI cacaa- krIt AsaU. %yaa baayaa svat:caoAanaMddayak AnauBava vaNa-vaIt AaiNa svat:laa vaaTNaaáyaa prma SaaMtIivaYayaI saaMgat.

ima. kaoT\sa ho ek inaYkpT manaacao Qama-inaYz t$Na @vaokr haoto. %yaaMcyaaSaImaaJaa gaaZ saMbaMQa Aalaa. AamhI puYkLda ifrayalaahI jaat AsaU. to malaa [tr iK`stImaMDLIMkDo Gao}na jaat.

kaoT\sanaI malaa pustkaMnaI laadUna kaZlao. jasajasaa Aamacaa pircaya vaaZtcaalalaa¸ tsatsao %yaaMnaa yaaogya vaaTt tI tI pustko to malaa vaacaayalaa dot. maIhI kovaLEawonao tI pustko vaacaNyaacao kbaUla kolao. %yaa pustkaMsaMbaMQaI AamhI cacaa-hI krItAsaU.

117

118 Aa%makqaa

ASaa táhocaI pustko sana 1893 maQyao maI puYkL vaacalaI. %yaaMcaI savaa-McaInaavao malaa smarthI naahIt. pNa %yaaMt isaTI Tplacyaa Da^. pak-rcaI TIka¸ ipyasa-nacao'maonaI [nafaîlabala\ pÙFsa\'¸ baTlarcaI 'A^naa^laa^jaI', vagaOro haotI. %yaaMtlao kahI samajat nasaoÂkahI AavaDo¸ kahIcaa kMTaLa yao[-. maI ho sava- kaoT\sanaa saaMgat Asao. 'maonaI[nafaîlabala pÙFsa\ mhNajao Anaok sabaL puravao ¹ Aqaa-t baayabalaamaQyao ga`Mqak%yaa-cyaasamajautInao jaao Qama- pìtpaidlaolaa Aaho¸ %yaacao samaqa-na krNaaro puravao. yaa pustkacaamaaJyaavar kahI ek pirNaama Jaalaa naahI. pak-rcaI TIka naIitvaQa-k mhNata yao[-laÂprMtu jyaalaa iK`stI Qamaa-tIla p`cailat samajautIba_la SaMka Asaola ASaalaa madt k$SakNyaasaarKI navhtI. baTlarcaI A^naa^laa^jaI ho far gahna va kzINa pustk vaaTlao. topaca¹saatda vaacalao paihjao. to naaistkacaa Aaistk banaivaNyaasaazI ilaihlaolao AsaavaoAsao idsalao. %yaatIla [-Svaracao Aist%va isaw krNyaasaazI kolaolyaa yaui@tvaadacaa malaa]pyaaoga navhta. karNa ha kaL maaJaa naaistkpNaacaa navhta. pNa yaoSaU haca kaya taoAvatar Aaho¸ AaiNa tao [-Svar AaiNa manauYya yaaMcaI jaaoD k$na doNaara Aaho¸ ASaaba_lajaao yaui@tvaad haota %yaacaa maaJyaavar kahIhI pirNaama Jaalaa naahI.

pNa kaoT\sa kahI Asao hatpaya gaaLNaaro navhto. %yaaMcao pòma Amayaa-d haoto.%yaaMnaI maaJyaa gaLyaat vaOYNavaacaI kMzI paihlaI. %yaaMnaa ho KUL vaaTlao AaiNa tI pahUnavaa[-T vaaTlao. "Asalao KUL tumacyaasaar#yaalaa SaaoBat naahIÑ AaNaa [kDo¸ taoDUnaTaktao."

"hI kMzI tuTta kamaa nayaoÂ maatuEaIcaI BaoT Aaho.""pNa tumacaa itcyaavar ivaSvaasa AahoÆ""itcaa gaUZaqa- malaa samajat naahI. tI vaaprlaI naahI tr maaJao kahI AinaYT

hao[-la Asao malaa vaaTt naahI. prMtu jaI maaL maatuEaInao pòmapUva-k maaJyaa gaLyaat baaMQalaI¸ijacyaapasaUna maaJao klyaaNa hao[-la ASaI itcaI samajaUt¸ itcaa maI ivanaakarNa %yaagakrNaar naahI. kalaaMtranao tI jaunaI hao}na tuTUna gaolaI¸ tr dusarI AaNaUna baaMQaNyaacaalaaoBa malaa vaaTNaar naahI. pNa hI kMzI tuTayacaI naahI."

kaoT\sanaa maaJyaa yaa yaui@tvaadacaI ikMmat vaaTlaI naahI. karNa %yaaMnaa maaJyaaQamaa-ba_la Anaasqaa vaaTt haotI. %yaaMcaI tr malaa A&anakUpatUna varkaZNyaacaI ]maod haotI. Anya Qamaa-t qaaoDosao sa%ya Asalao tr Asaola¸ pNasa%ya$p iK`stI Qama- svaIkarlyaiSavaaya malaa maaoxa imaLayacaaca naahI¸ yaoSaUcyaa maQyasqaI¹

iK`stI saMbaMQa 119

iSavaaya papp`xaalana vhayacaoca naahI¸ itcyaaivanaa sava- puNyakmao- inarqa-k Aahot¸ ho malaadaKvaUna Vayacao %yaaMcyaa manaat haoto. kaoT\sanaI jyaap`maaNao pustkaMcaa pircaya malaa k$naidlaa¸ %yaacap`maaNao jyaaMnaa to Qama-inaYz iK`stI samajat Asat ASaa laaokaMcyaahI %yaaMnaImalaa AaoLKI k$na idlyaa.

yaa AaoLKIMmaQyao ek 'PlaImaqa bàdrna' cao kuTuMba haoto. 'PlaImaqa bàdrna'naavaacaa ek iK`stI saMp`daya Aaho. kaoT\sanaI pircaya k$na idlaolaI puYkL maMDLIcaaMgalaI vaaTlaI. to laaok [-Svaralaa iBa}na vaagaNaaro idsalao. yaa kuTuMbaakDUna maa~maaJyaaSaI puZIlap`maaNao yaui@tvaad krNyaat Aalaa : "Aamacyaa Qamaa-caI KubaIca tumhalaasamajalaolaI naahI. tumacyaa baaolaNyaava$na malaa idsato¸ kI tumhalaa pìtxaNaI AaplyaacaukaMcaa ivacaar kravaa laagatao¸ pìtxaNaI %yaa sauQaa$na Gyaavaa laagatat¸ na sauQaarlyaa trtumhalaa pScaatap kolaa paihjao¸ pàyaiSca<a kolao paihjao. yaa iËyaakaMDatUna tumhIsauTNaar kQaIÆ tumhalaa SaaMtI imaLNao ASa@ya. AapNa papI Aahao ho tr tumhI kbaUlacakrta. Aata Aamacyaa Qama-matacaI pirpUNa-ta pha. maanavaI p`ya%na fukT Aaho. trIpNa mau@tI hI paihjaoca. papacaa baaojaa ksaa ]zavaaÆ AapNa tao yaoSaUvar saaopvaavaa. taotr [-Svaracaa ekulata ek inaYpap pu~ Aaho. %yaanao vardana idlaolao Aaho kI¸ jao%yaacyaavar ivaSvaasa zovatat¸ %yaaMcaI papo tao Qau}na Taktao. [-Svaracao ho AgaaQaAaOdaya- Aaho. yaoSaUcyaa *yaa mau@tIcyaa yaaojanaocaa AamhI svaIkar kolaolaa Aaho¸ %yaamauLoAamacaI papo Aamhalaa icakTt naahIt. pap ho GaDNaarca. yaa jagaat papaiSavaayapa}la trI Takta yao[-la kaÆ mhNaUnaca yaoSaUnao sava- jagaacyaa papacao ekaca vaoLIpàyaiSca<a k$na Taklao. jyaaMnaa %yaacyaa mahabailadanaacaa svaIkar krayacaa Asaola¸%yaaMnaI tsao k$na SaaMtI imaLivaNao %yaaMcyaa hatcao Aaho. tumacaI Asvasqata kaoNaIkDoAaiNa AamacaI SaaMtI kaoNaIkDoÆ”

malaa ha yaui@tvaad mauLIca pTlaa naahI. maI nama`tapUva-k ]<ar idlao¸"sava-maanya iK`stI Qama- haca Asaola tr tao malaa pTNyaasaarKa naahI. malaa papacyaapirNaamaatUna maaokLIk nakao AahoÂ malaa mau@tI paihjao¸ tI papvaR<aIpasaUna¸ papI kmaa-pasaUna. tI imaLalaI naahI taopya-Mt Asvasqataca malaa ip`ya Aaho."

PlaImaqa ba`drna\ yaavar mhNaalao¸ "maI tumhalaa inaxaUna saaMgatao¸ kI ha tumacaap`ya%na fukT Aaho. maaJyaa mhNaNyaacaa puna: ivacaar k$na pha."

AaiNa yaa [samaanao baaolaUna daKivalao tsao p`%yaxa Aaca$nahI daKivalao :[radapUva-k AnaItI Aacarlyaacaa p`%yaya AaNaUna idlaa.

120 Aa%makqaa

pNa sava-ca iK`ScanaaMcaI AsalaI samajaUt nasato ho yaa pircayaapuvaI-ca malaa maahIthaoto. Ku_ kaoT\sa papBaI$ haoto¸ %yaaMcao )dya inama-L haoto.)dya¹SauQdIcaI Sa@yata %yaaMnaamaanya haotI. var inado-Sa kolaolyaa BaiganaIhI tSaaca hao%yaa.maaJyaa hatat AalaolyaapustkaMpOkI puYkL pustko Bai@tpUNa- haotI. %yaamauLo yaa eka pircayaava$na kaoT\sanaavaaTU laagalaolyaa BaItIcao maI inarakrNa kolao¸ AaiNa %yaaMnaa AaSvaasana idlao¸ kI ekTyaaPlaImaqa ba`drnacyaa Anauicat samajuatIva$na maI sagaLyaa iK`stI Qamaa-iva$w ga`h k$naGaoNaar naahI. malaa ADcaNa vaaTo¸ tI baayabalaivaYayaI va %yaacyaa $Z Aqaa-ivaYayaI.

12. ih Md I l a a oka M c a I AaoLKdoK

iK`stI AaoLKIivaYayaI AiQak ilaihNyaapUvaI- %yaaca vaoLcyaa [tr AnauBavaaMcaainado-Sa krNao AavaSyak Aaho.

naataLmaQyao dada AbadullaaMnaa jao sqaana haoto toca ip`TaoiryaamaQyao Saoz tOyyabahajaI Kana mahMmad yaaMnaa haoto.%yaacyaaiSavaaya ekhI saava-jainak kama caalat nasao.%yaaMcaI AaoLK maI pihlyaaca AazvaDyaat k$na GaotlaI. ip`TaoiryaatIla hrek ihMdImaaNasaacaI maaihtI k$na GaoNyaacaa maaJaa ivacaar Asalyaacao maI %yaaMnaa saaMigatlao. ihMdIlaaokaMcyaa isqatIcaa AByaasa krNyaacaI maaJaI [cCa Aaho¸ va %yaa kamaI AaplaI madtimaLavaI ASaI Apoxaa Aaho AsaohI saaMigatlao. %yaaMnaI AanaMdanao madt krNyaacao kbaUlakolao.

maaJao pihlao kama mhNajao¸ sava- ihMdI laaokaMcaI ek saBaa BarvaUna %yaaMcyaapuZo%yaaMcyaa isqatIcao ica~ maaMDNao ho haoto. Saoz hajaI mahMmad hajaI jaUsaba yaaMcyaa naavao malaaiSafarsap~ imaLalao haoto¸ %yaaMcyaa GarI hI saBaa BarlaI. itlaa mau#ya%vaok$na maomaNavyaaparI hjar haotoÂ qaaoDo ihMdU pNa haoto. ip`TaoiryaamaQyao ihMdUMcaI vastI far qaaoDI haotI.

ho maaJao maaJyaa AayauYyaatIla pihlaoca BaaYaNa mhNaayacao. maI tyaarI BarpUr kolaI haotI. malaa sa%yaasaMbaMQaI baaolaayacao haoto. vyaaparat sa%ya caalaayacaonaahI¸ Asao maI vyaapaáyaaMcyaa taoMDUna eokt Aalaao haotao. hI gaaoYT malaa %yaavaoLIhI KrI vaaTt navhtIÂ AajahI vaaTt naahI.vyaapar AaiNa sa%yayaaMcao prspr pTayacao naahI Asao pìtpadNaaro ima~ AajalaahI Aahotca. to vyaaparalaa

ihMdI laaokaMcaI AaoLKdoK 121

vyavahar mhNatat AaiNa sa%yaalaa Qama-Â AaiNa puZo yaui@tvaad Asaa laZvatat¸ kIvyavahar tao vyavahar AaiNa Qama- tao Qama-. vyavaharat Sauw sa%ya caalaayacaoca naahI¸ %yaatyaqaaSa@tIca sa%ya baaolata caalata yaoNaar ASaI %yaaMcaI samajaUt. yaa BaUimakocaa maI AaplyaaBaaYaNaat caaMgalaa samaacaar Gaotlaa AaiNa vyaapaáyaaMnaa %yaaMcyaa duhorI kt-vyaacaI jaaNaIvak$na idlaI. prdoSaat AalyaamauLo %yaaMcaI jabaabadarI svadoSaamaQyao AsatI %yaapoxaa vaaZlaIAaho. karNa maUzBar ihMdI laaokaMcyaa caalacalaNaUkIva$na ihMdusqaanacyaa kraoDao laaokaMcaomaap zrt haoto.

[Mga`jaaMcyaa rahNaIcyaa maanaanao Aamacyaa rahNaImaQyao Asalaolaa gailacCpNaamaaJyaa dRYTao%p<aIsa Aalaa haota.%yaacaahI Eaao%yaaMpuZo ]llaoK kolaa.

ihMdU¸ mausalamaana¸ parSaI¸ iK`stI vagaOro Aqavaa madàsaI¸ pMjaabaI¸ isaMQaI¸ kcCI¸saurtI vagaOro Baod ivasarlao paihjaot yaa gaaoYTIvar ivaSaoYa jaaor idlaa.

AaiNa SaovaTI ek maMDL sqaapUna %yaacyaamaaf-t AmaladaraMcyaa BaoTI GaoNao¸ Aja-krNao [%yaaid maagaa-MnaI ihMdI laaokaMnaa saaosaavyaa laagaNaaáyaa @laoSaaMvar [laaja krNyaat yaavaoAsao saucaivalaoÂ va %yaa kamaI malaa imaLola tovaZa vaoL inarpoxa doNyaacaI maaJaI tyaarI AahoAsaohI saaMigatlao.

saBaovar BaaYaNaacaa zIk pirNaama Jaalaolaa idsalaa.cacaa- JaalaI. ik%yaokaMnaa maaJyaajavaL hkIktI saaMgaU mhNaUna saaMigatlao. malaa

ihMmat caZlaI. malaa idsalao¸ kI %yaa saBaot [Mga`jaI jaaNaNaaro farca qaaoDo haoto. AsalyaaprkI maulauKat [Mga`jaIcao &ana Asalaolao caaMgalao Asao malaa vaaTlao. mhNaUna jyaalaa fursatAsaola %yaanao [Mga`jaI iSakavao¸ ASaI maI iSafarsa kolaI. maaozo vaya JaalyaanaMtrhI AByaasakrta yaotao Asao saaMgaUna tSaa táhonao AByaasa kolaolyaa laaokaMcaI ]dahrNao idlaI. vaga-inaGaalyaasa %yaalaa¸ ikMvaa sauTosauToca kaoNaI [cCIt AsatIla trI %yaaMnaa¸ iSakivaNyaacao maIsvat:cyaa iSaravar Gaotlao. vaga- tr naahI inaGaalaa¸ pNa tInajaNa Aapaplyaa savaDIcyaavaoLI¸ AaiNa %yaaMcyaa GarI iSakvaayalaa gaolaao¸ tr iSakayalaa tyaar Jaalao. %yaaMpOkI daonamausalamaana haotoÂ ek nhavaI va dusara karkUna haota. ek ihMdU lahanasaa dukanadarhaota. savaa-Mcyaa saaoyaI maI saaMBaaLlyaa. maaJyaa iSakivaNyaacyaa Sa@tIivaYayaI malaayai%kMicathI AivaSvaasa navhta. maaJao iSaYya dmalao mhTlao trI caalaola¸pNa maI dmalaao naahI. kQaI kQaI %yaaMcyaakDo jaavao¸ tr %yaaMnaa fursatnasaayacaI. pNa maI QaIr saaoDlaa naahI. %yaaMpOkI kaoNaalaa [Mga`jaIcaa gaaZa AByaasakrayacaaca navhta. pNa daoGaaMnaI Aaz maihnyaaMt caaMgalaI p`gatI kolaI mhNaayalaa hrkt

122 Aa%makqaa

naahI. daoGaaMnaahI jamaaKca- ilaihNyaacao AaiNa saamaanya p~o ilaihNyaacao &ana imaLalao.nhavyaalaa Aaplyaa igaáha[-kaMbaraobar baaolaNyaapurtoca iSakayacao haoto. %yaa daoGaaMjaNaaMnaIAaplyaa iSaxaNaacyaa yaaogaanao caaMgalao pOsao kmaivaNyaacaI Sa@%aIhI imaLivalaI.

saBaocyaa pirNaamaava$na maaJao samaaQaana Jaalao. ASaa táhocaI saBaa drmaihnyaalaa ikMvaa dr AazvaDyaalaa BarNyaacao zrlao. kmaIjaast inayaimatpNao hI saBaaBart Asao AaiNa ivacaarivainamaya haot Asao. %yaamauLo iPa`Taoiryaat eKadaca kaoNaI ihMdIrahUna gaolaa Asalaa tr na kLo¸ kI jyaacaI maaJaI AaoL#a naahI¸ ikMvaa jyaacaI malaamaaihtI naahI. ihMdI laaokaMcyaa isqatIcao ASaa táhonao &ana Jaalyaava$na malaa iPa`TaoiryaamaQaorahNyaaáyaa ibàiTSa ejaMTacaI AaoL#a k$na GaoNyaacaI [cCa JaalaI. maI ima.jaokaobsa\iD¹vaoTnaa BaoTlaao. ihMdI laaokaMba_la %yaaMnaa kLkL vaaTt haotI. %yaaMcao vajana farsaonavhto¸ prMtu hao[-la tI madt krNyaacao va vaaTola tovha BaoTNyaacao %yaaMnaI kbaUla kolao.rolvaocyaa AiQakaáyaaMbaraobar p~vyavahar caalaivalaa¸ AaiNa %yaaMcyaa kayaVap`maaNaoca ihMdIlaaokaMnaa majjaava haota kamaa nayao Asao saucaivalao. %yaatUna evaZo inaYpnna Jaalao kI¸ caaMgalaapaoSaaK kolaa Asaola ASaa ihMdI laaokaMnaa varcyaa vagaa-caI itkITo imaLtIla Asao p~Aalao. evaZyaanao purI saaoya JaalaIca naahIÂ karNa caaMgalaa paoSaaK kaoNaacaa Aaho hozrivaNaara sToSanamaastrcaÑ

ibaìTSa ejaMTanao malaa AaplyaaSaI Jaalaolyaa p~vyavaharasaMbaMQaI kahIkagadp~ vaacaayalaa idlaoÂ tOyyaba SaozjaIMnaI idlao haoto. %yaava$na Aa^roMja ÍI sToTmaQaUnaihMdI laaokaMcao paya iktI inad-yapNao kaZUna laavaNyaat Aalao to malaa idsaUna Aalao.qaaoD@yaat mhNajao¸ T/a^nsavaala AaiNa ÍI sToTmaQaIla ihMdI laaokaMcyaa Aaiqa-k¸ saamaaijak¸AaiNa rajakIya pirisqatIcaa saKaola AByaasa maI ip`TaoiryaamaQyao k$ Saklaao. yaaAByaasaacaa puZo malaa BarpUr ]pyaaoga vhayacaa Aaho¸ yaacaI malaa %yaavaoLI klpnaahInavhtI. malaa eka vaYaa-AKor¸ ikMvaa davaa AaQaI AaTplaa tr %yaapUvaI-hI¸ svadoSaIinaGaUna jaayacao haoto.

pNa [-SvarI saMkot vaogaLaca haota.

13. k Ul a IpN a ac a a An a u B a v a

T/a^nsavaala AaiNa Aa^roMja ÍI sToT yaaMmaQaIla ihMdI laaokaMcyaa pirisqatIcaosaivastr vaNa-na krNyaacao ho sqaL navho. itcaI pUNa- klpnaa imaLvaU [icCNaaáyaanao 'dixaNaAaiÍkocyaa sa%yaaga`hacaa [ithasa' vaacalaa paihjao. pNa itcaI $proYaa doNao AavaSyakAaho.

Aa^roMja ÍI sToTmaQyao ek kayada k$na 1888 maQyao¸ ikMvaa %yaapUvaI-ca¸ ihMdIlaaokaMcao sava- h@k ihravaUna GaoNyaat Aalao. toqao f@t ha^Tolaat vaoTr mhNaUna ikMvaaASaaca táhocaI majaurI k$na rahNyaapurtI ihMdI laaokaMnaa saUT imaLalaI. ihMdI vyaaparIhaoto %yaaMnaa naamamaa~ Barpa[- do}na kaZUna laavaNyaat Aalao. ihMdI vyaapaáyaaMnaI Aja- vagaOrokolaoÂ pNa %yaaMcyaa iTmakIcaa Aavaaja kaoNaalaa eokU yaoNaarÆ

T/a^nsavaalamaQyao 1885 saalaI kDk kayada Jaalaa. 1886 saalaI %yaat kahIsauQaarNaa JaalaI. %yaa Anvayao p`%yaok ihMdI maaNasaanao p`vaoSa fI mhNaUna tIna paOMD Vavao Asaozrlao. %yaaMcyaasaazI vaaDo naomalaolao haoto¸ %yaatca f@t %yaaMnaa jaimanaIcaI maalakI Baaogatayao[-. itlaasauwa maalakI mhNata yaayacao naahI. %yaaMcyaa mataiQakaracaa tr p`Snaca naahI.ho Jaalao Kasa eiSayaavaaisayaaMsaazI kolaolao kayado. iSavaaya SyaamavaNaI- laaokaMnaa laagaUkolaolao jao kayado tohI eiSayaavaaisayaaMnaa laagaU haotoca. %yaa kayaVaMAnvayao ihMdI laaokaMnaapayavaaTova$na ³fUTpaqava$na´ caalaNyaacaa h@k navhta¸ ra~I na} vaajalyaanaMtrprvaanyaaKorIja baahor pDta yaot navhto. yaa SaovaTlyaa kayaVacaa AMmala ihMdIlaaokaMiva$w kmaIjaast p`maaNaat haot Asao. jyaaMcaI Arbaat gaNanaa haot Asao¸ %yaaMnaamaohrbaanaIdaKla yaa inaba-MQaatUna maaokLo kolao haoto. mhNajao ASaa táhocaI saUT paoilasaaMcyaamajaI-var raht Asao.

yaa daonhI inayamaaMcaa pirNaama malaa svat:cyaa baabatIthI AnauBavaavaalaagalaa. ima. kaoT\sabaraobar maI puYkL vaoLa ra~Icaa ifrayalaa jaat Asao.GarI yaayalaa dhahI vaajat. maga malaa paoilasaanao pkDlao trÆhI QaastI malaa vaaTo %yaahUnahI kaoT\sanaa AiQak vaaTo. karNa kI¸ svat:cyaahbaSaI naaokraMnaa to svat:ca prvaanaa dot¸ pNa malaa ksaa prvaanaa doNaarÆ maalakalaa

123

124 Aa%makqaa

f@t svat:cyaa naaokraMnaa prvaanaa doNyaacaa AiQakar Asao. maI Gyaayacaa mhTlao AaiNakaoT\sacyaa manaatUna Vayacaa Asalaa¸ trI dota yaoNyaajaaogaa navhta¸ karNa kI tI labaaDIJaalaI AsatI.

mhNaUna kaoT\sa ikMvaa %yaaMcao kaoNaI ima~ malaa yaoqaIla sarkarI vakIla Da^.Ëa]Jao yaaMcyaakDo Gao}na gaolao. AamhI daoGaohI ekaca '[na' cao baîrsTr inaGaalaao. ra~Ina} vaajalyaanaMtr baahor pDNyaasaazI malaa prvaanaa Gaotlaa paihjao¸ hI gaaoYT %yaaMnaaAsa*ya vaaTlaI. %yaaMnaI maaJyaaba_la sahanauBaUtI dSa-ivalaI. malaa prvaanaa doNyaaeovajaIAaplyaatfo- ek p~ idlao. %yaacaa AaSaya Asaa haota kI vaaTola tovha vaaTola toqaoKuSaala jaavao¸ %yaat paoilasaanao malaa ADqaLa k$ nayao. ha kagad sava-kaLAaplyaajavaL zovaUna maI ifrt Asao. %yaacaa kQaI ]pyaaoga kravaa laagalaa naahIÂ pNa hayaaogaayaaogaca mhTlaa paihjao.

Da^. Ëa]JaonaI malaa Aaplyaa GarI baaolaavalao. AamacyaamaQyao maO~I jamalaImhNaayalaa hrkt naahI. maQaUnamaQaUna maI %yaaMcyaakDo jaa} laagalaao. %yaaMcyaamaaf-t%yaaMcyaahUnahI AiQak iva#yaat ASaa %yaaMcyaa baMQaUMcaI AaoLK JaalaI. jaaohainasabaga-maQyaopiblak\ pàîsa@yaUTr mhNaUna %yaaMcaI naomaNaUk JaalaI haotI. baaoAr laZa[-cyaa vaoLI %yaaMcyaavareka [Mga`ja AiQakaáyaacaa KUna krNyaacaa kT kolyaacyaa Aaraopava$na KTlaa JaalaaAaiNa saat vaYao- tu$MgavaasaacaI iSaxaa JaalaI haotI. %yaaMcaI sanadhI baoMcaraMnaI prt GaotlaIhaotI. laZa[- AaTaoplyaanaMtr toca Da^. Ëa}Jao tu$MgaatUna sauTlao¸ sanmaanapUva-kT/a^nsavaalacyaa kaoTa-t puna: daKla Jaalao¸ AaiNa svat:caa QaMda puna: k$ laagalao. yaaAaoLKIcaa malaa puZo saava-jainak kamaI ]pyaaoga Jaalaa¸ AaiNa yaaMcyaacamauLo maaJao puYkLsaosaava-jainak kama sarL Jaalao.

payavaaTova$na caalaNyaacyaa baabaIcaa maa~ maaJyaa baabatIt jaastgaMBaIr pirNaama GaDUna Aalaa. maI naohmaI pòisaDoMT sT/ITmaQaUna maaokLyaamaOdanaat ifrayalaa jaat Asao. yaa pozomaQyao pòisaDoMT Ëugarcao Gar haoto.yaa Garalaa DamaDaOla mauLIca navhtaÂ %yaacyaa saBaaovaar kMpa}MDhI navhto.SaojaarcaI [tr Garo AaiNa ho yaaMcyaamaQyao kahI frk idsat nasao. ip`TaoiryaamaQyaopuYkL EaImaMt laaokaMcaI Garo yaa GarahUna KUp maaozI va SaaoiBavaMt AaiNa kMpaa}MDAsalaolaI ASaI haotI. pòisaDoMTcaa saaQaopNaa p`#yaat haota. ho Gar kaoNaa AmaladaracaoAaho ho %yaacyaa samaaor ek iSapa[- ifrt Asao tovaZyaava$naca laxaat yao[-. maI naohmaIyaa iSapayaacyaa AgadI javaLUna jaat Asao¸ pNa iSapaa[- malaa kahI krIt nasao.iSapa[- varcyaavar badlao. ekda eka iSapayaanao saUcanaa idlyaaiSavaaya¸ vaaTova$na ]t$na

kUlaIpNaacaa AnauBava 125

jaaNyaasa na saaMgata¸ malaa Qa@ka idlaa¸ laaqa maarlaI AaiNa KalaI kaZlao. maI p`qamaqa@kca Jaalaao. %yaalaa jaaba ivacaarNaar %yaapUvaI-ca kaoT\sa GaaoDyaavar basaUna javaLUna jaathaoto¸ %yaaMnaI malaa hak maa$na mhTlao¸

"gaaMQaI¸ maI sava- paihlao Aaho. tulaa KTlaa krayacaa Asaola tr maI saaxado[-na. tuJyaavar ASaa táhonao hllaa vhavaa¸ yaaba_la malaa vaa[-T vaaTto."

%yaaMt vaa[-T vaaTUna GaoNyaacao karNa naahI. iSapayaalaa ibacaaáyaalaa kayakLNaarÆ %yaacyaa samajautInao kaLo tovaZo kaLoca. hbaSaI laaokaMnaa tao payavaaTova$naAsaaca ]trvaIt Asaola¸ mhNaUna %yaanao malaahI Qa@ka idlaa. maI inayamaca kolaa Aaho¸ kImalaa vyai@tSa: sahna kravyaa laagaNaaáyaa @laoSaaMsaazI kaoTa-t jaayacao naahI¸ Aqaa-t malaaifyaa-d krayacaI naahI."

"ho tU Aaplyaa svaBaavaanauÉpca baaolalaasaÂ pNa tU punaÁ ivacaar kÉna paha¸Asalyaa maaNasaalaa kahI QaDa imaLalaaca paihjao.'' Asao mhNaUna to %yaa iSapayaakDovaLlao va %yaaMnaI %yaalaa zpka idlaa . malaa %yaaMcyaa baaolaNyaacaa sava- Aqa- samajalaanaahI. iSapa[- Dca haota¸ %yaacyaabaraobarcao saMBaaYaNahI DcamaQyaoca Jaalao. pNa iSapayaanaomaaJaI maafI maaigatlaI. maI tI maagaNyaapUvaI-ca do}na TaklaI haotI.

pNa maI tovhapasaUna tao rsta saaoDUna idlaa. dusaáyaa iSapayaalaa hI hkIktkaozUna samajaNaarÆ AapNa hao}na puna: ka laaqa maa$na GyaavaIÆ mhNaUna maI ifrayalaajaaNyaasaazI dusara rsta psaMt kolaa.

yaa p`saMgaamauLo ihMdI laaokaMba_lacaa maaJaa kLvaLa AiQak tIva` Jaalaa. yaakayaVasaMbaMQaI ibaìTSa ejaMTabaraobarca cacaa- k$na p`saMga pDlyaasa ek TosT kosa³namaunyaasaazI davaa´ krNyaasaMbaMQaI ihMdI laaokaMbaraobar cacaa- kolaI.

ASaa táhonao maI ihMdI laaokaMcyaa halaApoYTaMcaa¸ vaacaUna¸ eokUna AaiNa p`%yaxaAnauBavaUna¸ AByaasa kolaa. zrvalao kI¸ svaaiBamaana iTkvaU [icCNaaáyaa ihMdI maaNasaasaazIdixaNa AaiÍka ha yaaogya maulaUK navho. hI isqatI kSaI badlata yao[-la¸ yaacyaa ivacaaratmaaJao mana AiQakaiQak gauMtU laagalao. pNa AVap maaJao mau#ya kt-vya dada AbadullaaMcaadava saaMBaaLNao hoca haoto.

14. davyaacaI tyaarI

ip`TaoiryaamaQyao malaa jao ek vaYa- imaLalao¸ to maaJyaa AayauYyaat AmaUlya haoto.saava-jainak kama krNyaacyaa maaJyaa Sa@tIcaa kahIsaa AMdaja malaa yaoqao imaLalaa. kamaiSakayalaahI imaLalaoÂ Qaaima-k vaR<aI AapaoAapca tIva` hao} laagalaIÂ AaiNa KrI vaiklaIpNa yaoqaoca iSaklaao Asao mhNata yao[-la. navaa baîrsTr jaunyaa baîrsTrcyaa Aaîfsaat rahUnajao iSaktao to malaa yaoqao iSakayalaa imaLalao. vakIla yaa naa%yaanao maI AgadIca naalaayakrahNaar naahI¸ ASaa táhocaa Aa%maivaSvaasa malaa yaoqao Aalaa. vakIla haoNyaacaI caavaIhIyaoqaoca maaJyaa hatI laagalaI.

dada AbadullaaMcaa davaa lahanasahana navhta. caaLIsa hjaar paOMDaMcaa¸ mhNajaosaha laaK $pyaaMcaa haota. tao vyaaparacyaa baabatItlaa AsalyaamauLo %yaacyaamaQyaojamaaKcaa-cyaa gauMtagauMtI puYkL hao%yaa. davyaacaa AaQaar kahI AMSaI pàîmasarI naaoTaMvarAaiNa kahI AMSaI pàîmasarI naaoTa ilahUna doNyaacyaa vacanaaMvar haota. pìtvaadIcao mhNaNaohaoto¸ kI pàîmasarI naaoTa fsavaoigarInao GaoNyaat Aalyaa¸ AaiNa naaoTaMcaa pura eovaja imaLalaanavhta. yaat vastuisqatI AaiNa kayada yaaMcyaa dRYTInao pLvaaTa puYkL hao%yaa.jamaaKcaa-caI gauMtagauMthI puYkL haotI.

daonhI baajaUMnaI ]<amaaMt ]<ama saaîlaisaTr va baîrsTr naomaNyaat Aalao haoto.%yaamauLo malaa %yaa daoGaaMcyaahI kamaacaa AnauBava imaLNyaacaI sauMdr saMQaI imaLalaI. vaadIcaIbaajaU saaîlaisaTrsaazI tyaar krNyaacaa va itcyaa puYTIsaazI hkIkt QauMDaLUna kaZNyaacaaBaar sava-svaI maaJyaavar haota. %yaatUna saaîlaisaTr iktI zovaUna Gaotao¸ AaiNa saaîlaisaTrnaotyaar kolaolyaapOkI baîrsTr kovaZyaacaa ]pyaaoga krtao to malaa pahayalaa imaLo. maaJaIKa~I JaalaI¸ kI ha davaa tyaar krNyaacyaa kamaI maaJyaa ga`hNaSa@tIcao AaiNa mau_ovyavaisqat táhonao jauLivaNyaacyaa Sa@tIcao maap maaJao malaa caaMgalao imaLola.

maI davyaamaQyao pUNa- laxa Gaatlao. maI %yaat tnmayaca hao}na gaolaao.maagacao¹puZcao sava- kagadp~ vaacalao. AiSalaacaa maaJyaavar pirpUNa-ivaSvaasa haota¸ AaiNa %yaacaI bauiwma<aahI Apar haotIÂ %yaamauLo maaJao kamapuYkL saaopo Jaalao. maI jamaaKcaa-caa baarka[-nao AByaasa kolaa. puYkL gaujaraqaI p~o

126

davyaacaI tyaarI 127

haotI¸ %yaaMcaI BaaYaaMtro malaaca kravaI laagatÂ %yaamauLo BaaYaaMtr krNyaacaISa@tI vaaZlaI.

maI BarpUr maohnat Gaot Asao. var ilaihlyaap`maaNao Qaaima-k cacaa- vagaOroMcaI vasaava-jainak kamaacaI AavaD AsalaI AaiNa itkDo vaoL jaat Asalaa¸ trI %yaa gaaoYTImaaJyaa dRYTInao gaaONa hao%yaa. davyaacyaa tyaarIlaa maI p`Qaanapd dot Asao. %yaasaazIkayaVacao ikMvaa [tr kahI ja$r pDola to vaacana maI Agaaodr k$na Gaot Asao. %yaamauLodavyaacyaa hkIktIvar malaa [tka tabaa imaLalaa¸ kI maaJyaa[tkI maaihtI kdaicatvaadI¹pìtvaadIMnaahI nasaola. karNa maaJyaapaSaI daoGaaMcaIhI kagadp~o haotI.

malaa marhUma ima. ipnkTcyaa SabdaMcao smarNa Jaalao. %yaaMcao AaNaKI samaqa-namaagaUna dixaNa AaiÍkotIla saupìsaw baîrsTr marhUma ima. laonaD- yaaMnaI eka p`saMgaI kolao."vastuisqatI mhNajao tInacatuqaa-Sa kayada¹¹" ho ima. ipnkTcao vacana haoto. ekadavyaacyaa vaoLI malaa maahIt haoto kI¸ nyaaya sava-svaI AiSalaacyaa baajaUlaa Aaho¸ pNakayada iva$w jaatanaa idsat haota. maI inaraSa hao}na ima. laonaD-caI madt Gyaayalaagaolaao. %yaaMnaahI hkIktIva$na davaa Ba@kma Asalyaacao idsalao. to ]d\gaarlao¸ "gaaMQaI¸ maIek gaaoYT iSaklaao Aaho tI hI¸ kI hkIkt jar Aaplyaa laxaat AalaI Asaola¸ trkayada AapaoAapca Aaplyaalaa saapDtao. yaa davyaacaI hkIkt AapNa pahU yaa."Asao mhNaUna %yaaMnaI malaa punaÁ ekda hkIktIcao caaMgalao vaacana k$na maga puna:AaplyaakDo yaoNyaasa saaMigatlao. maI tIca hkIkt puna: tpasalaI¸ itcao manana kolao¸ tovhamalaa itcyaasaMbaMQaI inaraLI dRYTI saucalaI AaiNa yaa namaunyaacaa dixaNa AaiÍkot Jaalaolaaek jaunaa davaahI saapDlaa. maI hYa-Baranao ima. laonaD-paSaI gaolaao. to KUYa Jaalao AaiNamhNaalao "cala¸ AapNa ha davaa ijaMklaaca paihjao. nyaayaasanaavar kaoNata jajja Aaho tomaa~ jara laxaat zovalao paihjao."

dada AbadullaaMcyaa davyaacaI tyaarI krIt Asatanaa hkIktIlaa [tkomah<va Aaho hI gaaoYT maaJyaa Qyaanaat AalaI navhtI. hkIkt mhNajao KrI gaaoYT.Káyaalaa icakTUna raihlyaasa kayado AapNa hao}naca Aaplyaalaa AnaukUla ASaIjauLvaajauLva k$na Gaotat.

AiSalaacyaa davyaacaa pura AByaasa kolyaavar maaJyaa laxaat Aalao kI¸ %yaaMcaIbaajaU Ba@kma Aaho¸ kayada %yaaMcyaa madtIlaa Aalaaca paihjao.

128 Aa%makqaa

pNa davaa kaoTa-t laZt basalao tr daoGaohI saaoyaro¸ ekaca Sahrcao rihvaasaIQauLIlaa imaLNaar ho ]GaD idsat haoto. kaoTa-tca raihlaa tr davaa manaalaa yao[-la ittkoidvasa tao laaMbaivata yao[-la. tao laaMbaivaNyaapasaUna daoGaaMpOkI ekacaahI fayada naahI.mhNaUna davyaacaa inakala laagaola tr daoGaaMnaahI paihjao haota.

tOyyaba Saoznaa maI ivanavalao. Garcyaa GarI taoD kaZNyaacaa sallaa idlaa.%yaaMcyaa vaiklaalaa BaoTtao mhNaalao. daoGaaMcaahI ivaSvaasa Asaola Asao pMca %yaaMnaI naomalao trdavaa caTkna\ AaTaopola. vaiklaaMcaa Kca- [tka vaaZt caalalaa haota¸ kI maaozovyaaparIhI %yaacyaaKalaI icarDUna jaayacao. daoGaohI [tko kahI icaMtapUva-k davaa laZthaoto¸ kI %yaaMnaa svasqa manaanao dusaro kaoNatohI kama krta yao[-naa. *yaa vaoLatprspraMmaQaIla vaOmanasyahI vaaZt caalalao haoto. malaa vaiklaIba_la itrskar vaaTUlaagalaa. vakIla yaa naa%yaanao daoGaaMcyaahI vaiklaaMcao kama mhNajao dusaáyaavar maatkrNyaasaazI kayaVat saaMpDtIla tovaZyaa fTI SaaoQaUna kaZNyaacao. ijaMkNaaralaa sava-Kca- kQaIca imaLNao Sa@ya naahI. ho p`qama yaa davyaat malaa samajalao. pxakarapasaUnainayamaanao Gyaavayaacyaa fIcaa AakDa inaraLa¸ AaiNa %yaa ]praMt vakIla¹ASaIla yaaMcaaAapapsaaMtIla inaraLa. ho sava- malaa Asa*ya vaaTlao. malaa tr vaaTlao¸ kI maaJao kt-vyadaoGaaMcaI maO~I jauLvaUna doNao¸ ]Bayata saaoyaáyaaMcaa imalaaf krNao¸ ho haoya. tDjaaoDIsaazI maIjaIvaapaD maohnat kolaI. tOyyaba Saoz vaLlao. AKorIlaa pMca naomalao gaolao. %yaaMcyaapuZodavaa caalalaa. dada AbadullaaMcaa jaya Jaalaa.

prMtu evaZyaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI. pMcaacyaa zravaaMcaI AmalabajaavaNaIJaalaI¸ tr tOyyaba hajaI KanamahMmad [tko pOsao ekdmaca do} SakNaar navhto. dixaNaAaiÍkomaQyao rahNaaáyaa paorbaMdrcyaa maomaNaaMmaQyao ek GargautI AilaiKt kayada haota¸ kImarNa p%krtIla pNa idvaaLo kaZNaar naahIt. tOyyaba Saoz 37000 paOMD AaiNa Kca-ekaekI do} SakNaarca navhto. %yaaMnaa ek dmaDIsauwa kmaI VayacaI navhtIÂ idvaaLohIkaZayacao navhto. yaalaa ekca maaga- haota. tao ha kI dada AbadullaaMnaI %yaaMnaa puroSaImaudt idlaI paihjao. dada AbadullaaMnaI ]darta daKivalaI¸ AaiNa BarpUr vaoL idlaa.pMca naomaUna GaoNyaacyaa kamaI pDlaI %yaapoxaa ho laaMba maudtIcao hPto zrivaNyaacyaa kamaI malaaAiQak maohnat kravaI laagalaI. daonhI pxa KUYa JaalaoÂ daoGaaMcaI pìtYza vaaZlaI.maaJyaa saMtaoYaalaa saImaa raihlaI naahI. maI KrI vaiklaI iSaklaao.

Qaaima-k maMqana 129

manauYyaacaI caaMgalaI baajaU SaaoQaUna kaZayalaa iSaklaao. manauYyaacyaa )dyaat p`vaoSa krNyaacaIklaa saaQalaI. maI zrivalao kI¸ vaiklaaMcao kt-vya pxakaraMmaQyao pDlaolaI fUT Ba$nakaZNyaacao Aaho. ha paz maaJyaa manaat [tka dRZmaUla Jaalaa¸ kI maaJyaa vaIsa vaYaa-tIlavaiklaIcaa baracasaa vaoL svat:cyaa Aaîfsaat basaUna SaokDao davyaaMcyaa tDjaaoDIkrivaNyaatca gaolaa. %yaapasaUna maaJao kahI nauksaana Jaalao naahI. d`vyaacao nauksaana JaalaoAsao mhNata yaoNaar naahI¸ Aa%myaacao nauksaana tr naahIca Jaalao.

15. Qaaima-k maMqana

Aata puna: iK`stI ima~aMbaraobarcao saMbaMQa tpasaNyaacaI vaoL AalaI Aaho.maaJao puZo ksao hao[-la yaaba_la ima. baokrcaI icaMta vaaZt jaat haotI. to malaa

vaoilaMgTna knvhonSanalaa Gao}na gaolao. pàoTosTMT iK`ScanaaMmaQyao qaaoDyaaqaaoDyaa vaYaa-naMtrQama-jaagaRit ikMvaa Aa%maSauiw yaaMcyaasaazI ivaSaoYa p`ya%na krNyaacaa irvaaja Aaho. yaalaaAapNa Qamaa-caI puna:pìtYza ikMvaa Qamaa-cao puna:saMskrNa Asao mhNaU SakU. tSaa táhocaosaMmaolana vaoilMgaTnamaQyao Jaalao. %yaacao AQyaxa toqaIla p`#yaat Qama-inaYz padÌ rovh. A^MD/yaUmaro ho haoto. ima. baokrnaa ASaI AaSaa haotI¸ kI %yaa saMmaolanaapasaUna haoNaarI jaagaRtI¸toqao yaoNaa¹yaa laaokaMcaI Qaaima-k ]%kTta¸ %yaaMcaI ekinaYzta yaaMcaI maaJyaa )dyaavar[tkI Cap pDola¸ kI maaJyaanao iK`stI JaalyaaiSavaaya rahvaNaarca naahI.

pNa ima. baokrcaa AMitma AaQaar pàqa-naocyaa Sa@tIvar haota. %yaaMcaIpàqa-naovar KUp Eawa haotI. AMt:krNapUva-k kolaolaI pàqa-naa [-Svar eoktaoca¸ Asaa %yaaMcaaivaSvaasa haota. maular ³ek p`#yaat Baaivak iK`stI´ saarKo laaok pàqa-naocyaa baLavarAaplao vyavahar caalavaIt. %yaaMcaI ]dahrNao to malaa dot. pàqa-naocyaa maihmyaaivaYayaI maIsava- tTsqapNao eokUna Gaotlao. iK`stI haoNyaaba_la malaa AMt:pòrNaa imaLola¸ tr tsaokrtanaa maI kSaacaIhI ADcaNa maanaNaar naahI¸ Asao maI %yaaMnaa saaMigatlao. yaapUvaI-caik%yaok vaYaa-MpasaUna maI AMt:pòrNaonau$p vaagaayalaa iSaklaao haotao. itcyaap`maaNaovaagaNyaapasaUna malaa AanaMd vaaTt Asao. itcyaaiva$w jaaNao malaa kzINa va du:KdayakvaaTo.

Aa.¹9.

130 Aa%makqaa

AamhI vaoilaMgTnalaa gaolaao. malaa ¹¹ "kaLyaa AadmaI" laa ¹¹ naoNao ima.baokrnaa BaarI pDlao. Anaok p`saMgaI %yaaMnaa maaJyaamauLo ADcaNa saaosaavaI laagao. p`vaasaatAamhalaa ek idvasa mau@kama kravaa laagalaa. karNa kI ima. baokrcaa saMGa rivavaarIp`vaasa krIt nasao¸ AaiNa maQyao rivavaar pDt haota. rs%yaavarIla %yaacap`maaNao sToSanavarIlaha^TolaaMt maalak Agaaodr malaa Aat yao} do[-naatÂ AaiNa baáyaacaSaa kTkTInaMtr yao}idlao¸ trI BaaojanagaRhat jao} do[-naat, pNa ima. baokr Asao namato GaoNaaro navhto. hoha^Tolaat ]trNaaáyaacyaa h@kaMivaYayaI dRZ raht. pNa %yaaMnaa pDNaaáyaa ADcaNaI maaJyaalaxaat Aalyaa. vaoilaMgTnamaQyao %yaaMcyaabaraobarca ]trlaao haotao. toqaosauwa baarIksaarIkADcaNaI dDvaUna zovaNyaacaa %yaaMcaa saaOjanyapUNa- p`ya%na Asao. trI %yaa maaJyaa laxaatAalyaaiSavaaya raht nasao..

saMmaolanaat Baaivak iK`ScanaaMcaI BaoT JaalaI. %yaaMcaI Eawa pahUna malaa AanaMdvaaTlaa, ima. marocaI BaooT GaotlaI. maaJyaasaazI puYkL jaNa pàqa-naa krtanaa idsalao %yaaMcaIik%yaok Bajanao malaa far gaaoD vaaTlaI.

saMmaolana tIna idvasa caalalao.saMmaolanaat yaoNaaáyaaMcaI Qama-inaYza maI samajaUSaklaao. itcyaaba_la malaa Aadr vaaTlaa. prMtu malaa maaJyaa samajautImaQyao ¹ maaJyaa Qamaa-maQyao ¹ forfar krNyaalaa kahIek karNa imaLalao naahI. maI svat:laa iK`ScanamhNaivalao trca maI svagaa-laa jaa[-na¸ ikMvaa maaoxa imaLvaIna Asao malaa vaaTlao naahI. hIgaaoYT jaovha maI Balyaa iK`Scana ima~aMnaa saaMigatlaI¸ tovha %yaaMcyaa manaalaa Qa@ka basalaaÂpNa %yaalaa maaJaa naa[laaja haota.

maaJaI ADcaNa maUlaBaUt haotI. 'yaoSaU iK`st haca ek kaya tao [-Svaracaa pu~¸%yaacyaavar ivaSvaasa zovatIla tovaZoca trNaar¸' hI gaaoYT maaJyaa manaalaa pTonaa. [-Svaralaajar pu~ AsaU Sakt AsatIla¸ tr AamhI sava- %yaacao pu~ca Aahao. yaoSaU jar [-SvarasamaanaAsaola¸ [-Svarca Asaola¸ tr manauYyamaa~ [-Svarasamaana Aaho¸ [-Svar hao} Sakola. yaoSaUcyaamaR%yaunao AaiNa %yaacyaa r@tanao jagaatIla pap Qau}na gaolao hI gaaoYT AxarSa: Aqaa-nao KrImaanaNyaasa bauwI tyaar hao[-naa. $pk yaa naa%yaanao itcyaamaQyao sa%ya Asaola. iSavaayaiK`Scana samajautIp`maaNao manauYyaalaaca maa~ Aa%maa Aaho¸ [tr jaIvaaMnaa naahI¸ dohacyaanaaSaabaraobarca %yaaMcaa saMpUNa- naaSa haotao. pNa maaJaI samajaUt %yaacyaa ]laT haotI. yaoSaUlaaek %yaagaI¸ maha%maa¸ dOvaI pu$Ya mhNaUna svaIkarNyaacaI maaJaI tyaarI haotI¸ pNa %yaalaa

Qaaima-k maMqana 131

AiWtIya pu$Ya mhNaUna maI svaIka$ Sakt navhtao. yaoSaUcyaa maR%yaUpasaUna jagaalaa ek qaaor]dahrNa imaLalao. pNa %yaacyaa %yaa maR%yaUmaQyao kahI gaUZ At@ya- Sa@tI haotI ho maaJao)dya kbaUla k$ Sakt navhto.iK`Scana laaokaMcyaa piva~ jaIvanaamaQyao malaa Asao kahIhIAaZLlao naahI¸ kI jao AnyaQaima-yaaMcyaa jaIvanaamaQyaohI AaZLt naahI. %yaaMcyaamaQyaoJaalaolyaa pirvat-naasaarKIca pirvat-nao [traMcyaa AayauYyaat JaalaolaIhI maI paihlaI haotI.isawaMtaMcyaa dRYTInao phayacao¸ tr iK`stI isawaMtaMmaQyao malaa AlaaOikkta idsalaI naahI.%yaagaacaa ivacaar krayacaa¸ tr ihMdU Qaima-yaaMcaa %yaaga malaa AiQak vaaTlaa. ekMdrItiK`stI Qamaa-caa maI saMpUNa- Qama- ikMvaa sava-EaoYz Qama- mhNaUna svaIkar k$ Saklaao naahI.

ho )dyamaMqana p`saMga Aalao tovha iK`stI ima~aMpuZo maaMDlao. maaJao samaaQaanakrNyaasaarKa %yaacaa jabaaba to do} Saklao naahIt.

pNa jyaap`maaNao maI iK`stI Qamaa-caa svaIkar k$ Saklaao naahI¸ %yaacap`maaNaoihMdU Qamaa-cyaa saMpUNa-pNaaba_la ikMvaa sava-EaoYzpNaaba_lahI maaJaI %yaa vaoLI Ka~I navhtI.ihMdU Qamaa-tIla vaOgauNyao malaa DaoLyaaMsamaaor idsat haotI. AspRSyata ho jar ihMdU Qamaa-cao AMgaAsaola¸ tr to saDlaolao AaiNa ina$pyaaogaI AMga Asaavao Asao vaaTo. Anaok saMp`daya¸ AnaokjaatI va paoTjaatI yaaMcaa malaa Aqa- samajaonaaÂ va vaod maa~ [-Svarp`NaIt¸ mhNajao kayaÆvaod jar [-Svarp`NaIt tr baayabala AaiNa kuraNa ka naahItÆ

jyaap`maaNao iK`stI ima~aMnaI maaJyaavar pirNaama GaDvaUna AaNaNyaasaazI p`ya%nacaalavalao haoto. %yaap`maaNao mausalamaana ima~aMcaohI p`ya%na caalaU haoto. Abadullaa Saoz malaa[slaamacaa AByaasa krNyaaba_la Aaga`h krIt haotoÂ %yaatIla KubyaaMcaI cacaa- krItcaAsat.

maI maaJyaa SaMka rayacaMdBaa[-MpuZo maaMDlyaa. ihMdusqaanaatIla [tr Qama-SaasHyaaMbaraobarhI p~vyavahar caalaivalaa. %yaaMcao jabaaba Aalao. rayacaMdBaa[-Mcyaa p~anaomaaJao kahIsao samaaQaana Jaalao. %yaaMnaI malaa QaIr QarNyaaba_la AaiNa ihMdU Qamaa-caa KaolaAByaasa krNyaaba_la iSafarsa kolaI. %yaaMcyaa eka vaa@yaacaa Baavaaqa- Asaa haota: ihMdUQamaa-maQyao jao gaUZ AaiNa saUxma ivacaar Aahot¸ Aa%myaacao inarIxaNa Aaho¸ dyaa Aaho¸ tovaZodusaáyaa Qamaa-t naahIÂ ASaI maaJaI ina:pxapatIpNao kolaolyaa ivacaaraMtI Ka~I JaalaI Aaho.

132 Aa%makqaa

maI saolacao kuraNa Gao}na to vaacaNyaasa sau$vaat kolaI. [tr [slaamaI pustkohIimaLivalaI. ivalaayatotIla iK`Scana ima~aMbaraobar p~vyavahar caalavalaa. %yaaMcyaapOkIekanao eDvaD- maoTlaMDcaI AaoLK k$na idlaI. %yaaMcyaabaraobar p~vyavahar sau$ Jaalaa.%yaaMnaI A^naa ikMgsafD-cyaa baraobar 'prfo@T vao' ³]<ama maaga-´ naaMvaacao pustk ilaihlaohaoto¸ to malaa vaacaayalaa pazivalao. %yaamaQyao p`cailat iK`stI Qamaa-cao KMDna haoto.'baayabalacaa navaa Aqa-' naavaacao pustkhI %yaaMnaI malaa pazivalao. hI pustko malaaAavaDlaI. %yaaMcyaatUna ihMdU matalaa puYTI imaLalaI. Ta^lsTa^yacyaa 'vaOkuMz tumacyaa )dyaatAaho' naavaacyaa pustkanao malaa pCaDlao. %yaacaI maaJyaavar far Kaola Cap pDlaI. yaapustkacaI svatM~ ivacaarSaOlaI¸ %yaatIla pàOZ naItI¸ %yaatIla sa%ya yaaMcyaapuZo kaoT\sanaIidlaolaI sava- pustko SauYk vaaTlaI.

ASaa táhonao maaJaa AByaasa iK`stI ima~aMcaI [cCa haotI %yaahUna Bala%yaacaidSaonao malaa Gao}na caalalaa. eDvaD- maoTlaMDbaraobarcaa maaJaa p~vyavahar baraca laaMbalaa.kvaI ³rayacaMdBaa[-´ baraobar tr SaovaTpya-Mt caalalaa. %yaaMnaI ik%yaok pustko pazivalaItIhI maI vaacalaI. %yaaMt 'pMcaIkrNa'¸ 'maiNar%namaalaa'¸ yaaogavaaisaYzaMcao 'maumauxaup`krNa'¸hirBad`saUrIcao 'YaD\dSa-nasamauccaya' [%yaaid haotI.

ASaa táhonao jarI maI iK`stI ima~aMnaI yaaojalaolyaahUna inaraLyaaca maagaa-nao caalalaaohaotao¸ trI %yaaMcyaa samaagamaamauLo maaJyaamaQyao jaI Qama-ija&asaa jaagaRt JaalaI¸ itcyaaba_la maI%yaaMcaa sadOva ?NaI banalaao. ha maaJaa saMbaMQa maaJyaa ina%ya smarNaat rahIla. ASaa táhocaomaQaur va piva~ saMbaMQa yaapuZIla AayauYyaamaQyao vaaZtca gaolao¸ kmaI Jaalao naahIt.

16. kao jaanao klakI

Kbar nahIM [sa jaugamaoM plakIsamaja mana² kao jaanao kla kIÆ

davaa saMplaa¸ %yaa AqaI- malaa ip`Taoiryaat rahaNyaacao p`yaaojanaca raihlao naahI.maI Drbanalaa gaolaao. toqao jaa}na ihMdusqaanaat prt jaaNyaacaI tyaarI kolaI. AbadullaaSaoz malaa maanapanaaKorIja jaa} doNyaasaarKo navhto. %yaaMnaI isaDnah^mamaQyao maaJyaasaazImaMDLI jamavaUna maojavaanaI kolaI. toqao saMbaMQa idvasa Gaalavaayacaa haota.

maaJyaapaSaI kahI vat-maanap~o pDlaI haotI. tI maI caaLIt haotao. %yaaMcyaaeka kaopáyaat maI ek lahanasaa pircCod paihlaa. maqaLa '[MiDyana Í^Mcaa[Ja' Asaahaota. %yaacaa Aqa- 'ihMdI mataiQakar'. pircCodacaa maittaqa- Asaa haota¸ kI ihMdIlaaokaMnaa naataLcyaa ivaiQamaMDLamaQyao saBaasadaMcaI inavaDNaUk krNyaacaa h@k haota¸ taokaZUna Gyaavaa. yaasaMbaMQaIcyaa kayaVacaI ivaiQamaMDLamaQyao cacaa- caalaU haotI. malaa yaakayaVacaI maaihtI navhtI. baOzkItIla kaoNaalaahI ihMdI laaokaMcao h@k kaZUna GaoNaaáyaayaa KDyaa-ba_la kahI gaMQa navhta.

maI Abadullaa Saoznaa ivacaarlao. to mhNaalao¸ "Asalyaa baabatIt Aamhalaakaya kLoÆ vyaaparavar kahI AirYT Aalao¸ tr tovaZo Aamhalaa samajaNaar. paha naa¸Aa^roMja ÍI sToTmaQaUna¸ Aamacaa vyaapar paLaMmauLaMsah KNaUna kaZNyaat Aalaa. %yaabaabatIt AamhI maohnat kolaI. pNa AamhI pDlaao ApMga. vat-maanap~o vaacalaI¸ trIbaajaarBaava tovaZo Aamhalaa samajaNaar. kayaVacyaa gaaoYTI kaozUna samajaNaarÆ Aamacaogaaoro vakIla hoca Aamacao kana AaiNa DaoLo."

"prMtu yaoqao janmalaolao AaiNa [Mga`jaI iSaklaolao [tko t$Na ihMdI AaplyaapaSaIAahot¸ to kaya krtatÆ" maI ivacaarlao.

"Aao hao¸" Abadullaa SaoznaI kpaLalaa hat laavaUna mhTlao¸ "%yaaMcyaa pasaUnakaya imaLNaarÆ %yaa ibacaaáyaaMnaa yaatlao kaya samajaNaarÆ to Aamacyaa javaLpasahIifrkt naahIt¸ AaiNa Kro ivacaarala¸ tr AamhIhI %yaaMnaa AaoLKIt naahI. to iK`stIpDlao¸ %yaamauLo pad`yaaMcyaa jaaLyaatÂ AaiNa padÌ gaaoro¸ to sarkarcyaa gaaoTatlao."

133

134 Aa%makqaa

maaJao DaoLo ]GaDlao. yaa vagaa-laa Aaplaasaa kolaa paihjao. "iK`stI Qamaa-caahaca Aqa- kaÆ iK`stI Jaalao mhNaUna %yaaMnaI doSahI saaoDlaa kI kayaÆ to kaya prdoSaIJaalao.

prMtu malaa prt svadoSaI jaayacao haoto mhNaUna maI ho ivacaar baaolaUna daKivalaonaahIt. Abadullaa Saoznaa ivacaarlao¸

"pNa ha kayada jar Aaho Asaaca pasa Jaalaa¸ tr tumhaalaa jaD jaa[-la. hotr ihMdI laaokaMcaa naayanaaT krNyaacyaa maagaa-varIla pihlao pa}la Aaho. yaamaQyao maanahanaIAaho."

"Asaola. pNa maI tumhalaa yaa ÍoMcaa[-Jacaa ³[Mga`jaI BaaYaotIla puYkL SabdASaa táhonao ]ccaarat frk hao}na doSaI laaokaMmaQyao $Z hao}na raihlao haoto.'mataiQakar' mhTlao tr kaoNaalaa samajaayacao naahI.´ [ithasa saaMgatao. Aamhalaa %yaatlaokahIca maahIt navhto. pNa Aamacaa maaoza vakIla ima. eskMba Aaho ho tumhalaa maahItcaAaho. tao jabara laZvayyaa Aaho. tao va yaoqaIla Qa@@yaacaa [MiMjainayar yaaMcyaamaQyao KUpcaursa caalato. ima.eskMbalaa ivaiQamaMDLavar inavaDUna yaoNyaacyaa baabatIt yaa ivatuYTamauLoQaaoka ]d\Bavalaa mhNaUna %yaanao Aamhalaa Aamacyaa mataiQakaracaI maaihtI idlaI. %yaacyaasaaMgaNyaava$na AamhI AamacaI naavao mataiQakar p~amaQyao naaoMdivalaI¸ AaiNa tI sava- matoima. eskMbalaa idlaI. yaava$na tumhalaa samajaola kI¸ tumhalaa vaaTto ittkI Aamhalaayaa gaaoYTIcaI ikMmat vaaTlaolaI naahI. pNa tumhI mhNata to Aata Aamhalaa samajato. barotr tumacaa sallaa kayaÆ"

ha saMvaad [tr pahuNao laxapUva-k eokt haoto. %yaaMcyaapOkI ek jaNa mhNaalaa¸"maI tumhalaa Kroca saaMgaUÆ jar tumhI yaa baaoTInao na jaata maihnaaBar qaaMbalaa¸ tr tumhIsaaMgaala %yaap`maaNao AamhI laZU."

dusarohI AavaoSaanao mhNaalao¸ "baraobar baaolalaot. Abdullaa Saoz¸ tumhIgaaMQaIBaa[-Mnaa zovaUna Gyaa.

Abadullaa Saoz vastad haoto. to mhNaalao¸ "yaa puZo %yaaMnaa zovaUna GaoNyaacaa malaaAiQakar naahI, ikMvaa malaa Aaho tovaZaca tumhalaahI Aaho. pNa tumhI mhNata to baraobarAaho. AapNa sagaLo imaLUna %yaaMnaa zovaUna Gao} yaa. pNa to tr baîrsTr Aahot. %yaaMcyaafIcao kayaÆ"

fIcaa ]llaoK eokUna malaa du:K Jaalao. maI maQyao pDUna mhTlao¸"Abadullaa Saoz¸ yaa kamaI maaJyaa fIcaa p`Snaca yaot naahIÂ saava-jainak kamaigarI¹

raihlaao 135

ba_la fI ksalaIÆ maI raihlaao tr ek saovak mhNaUna rahNaar. hI sava- maMDLI maaJyaapUNa- pircayaacaI naahIt¸ pNa tumhalaa jar vaaTt Asaola¸ kI sagaLo maohnat krtIla tr maIek maihnaa rahNyaasa tyaar Aaho. evaZo maa~ Kro kI¸ jarI tumhalaa malaa kahI Vayalaanakao¸ trI pNa AsalaI kamao AgadIca pOSaaKorIja caalaayacaI naahIt. Aaplyaalaa tarakravyaa laagatIla. kahI Capavao laagaola. inarinaraLyaa izkaNaI gaolao paihjaoÂ %yaalaagaaDIBaaDo laagaNaar. kdaicat Aaplyaalaa sqaainak vaiklaaMcaahI sallaa Gyaavaa laagaola.malaa [kDcyaa kayaVacaI maaihtI nasaNaar. kayaVacaI pustko tpasaavaI laagatIla.iSavaaya AsalaI kamao ekTyaanao haot nasatatÂ AnaokaMnaI %yaat saamaIla Jaalao paihjao."

puYkLsao Aavaaja ekdma eokU Aalao¸ "KudacaI kRpa Aaho¸ pOsao trjamatIlaca. maaNasaohI Aahaotca. tumhI rahNyaacao kbaUla kra mhNajao Jaalao."

majalaIsa AaTaoplaI¸ AaiNa itcao kaya-vaahk saimatImaQyao $paMtr Jaalao.KaNaoipNao lavakr AaTaopUna GarI jaavao Asao maI saucaivalao. caLvaLIcaI $proYaa maI manaatjauLivalaI. mataiQakar iktIjaNaaMnaa Aaho to ivacaa$na Gaotlao,. maI ek maihnaa rahNyaacaainaScaya kolaa.

ASaa táhonao dixaNa AaiÍkotIla maaJyaa dIGa- vaastvyaacaa payaa [-Svaranaorcalaa¸ AaiNa svaaiBamaanaacyaa laZyaacao baIjaaraopNa Jaalao.

17. ra ihl a a o

sana 1893 saalaI naataLatIla ihMdI samaajaacao Aga`gaNya puZarI Saoz hajaImahMmad hajaI dada ho gaNalao jaat. saaMpi<ak isqatInao Saoz Abadullaa hajaI Aadma mau#yahaotoÂ prMtu to svat: va [tr laaok saava-jainak kamaamaQyao Saoz hajaI mahMmadnaaca Aga`sqaanadotÂ mhNaUna %yaaMcyaa AQyaxa%vaaKalaI Abadullaa Saozcyaa GarI ek saBaa BarlaI.itcyaamaQyao Í^Mcaa[Ja ibalaalaa ivaraoQa krNyaacao zrlao. svayaMsaovakaMcaI naavao naaoMdNyaatAalaI. yaa saBaomaQyao naataLat janmalaolyaa ekMdr ihMdI laaokaMnaa¸ Aqaa-t iK`stIt$NaaMnaahI¸ ek~ kolao haoto. ima. pa^la Drbanacyaa kaoTa-tIla duBaaYyao haoto¸ ima. sauBaanagaa^DÍo imaSana skUlacao hoDmaastr haotoÂ tohI saBaolaa hjar raihlao haotoÂ AaiNa %yaaMcyaa

136 Aa%makqaa

vajanaamauLo %yaa samaajaatIla t$NahI baáyaaca maaozyaa saM#yaoinaSaI hjar haoto. ho sava-svayaMsaovakaMmaQyao saamaIla Jaalao. vyaaparI tr puYkLca haoto. %yaaMcyaapOkI jaaNaNyaasaarKInaavao¸ Saoz da}d mahMmad¸ mahMmad kasama kma$i_na¸ Saoz AadmajaI imayaaKana¸ e.kaolaMdavaollaU iplao¸ saI. laCIrama¸ rMgasaamaI¸ piDyaacaI¸ Aamad jaIvaa vagaOro haotI. parSaI$stmajaI Asaayacaoca. karkUnavagaa-pOkI parSaI maaNaokjaI¸ jaaoSaI¸ narsaIrama vagaOro dadaAbadullaa [%yaadIMcyaa maaozyaa poZyaaMvarIla naaokr haoto. yaa savaa-Mnaa saava-jainak kamaatsaamaIla haoNyaacao kaOtukca vaaTlaoÂ saava-jainak kama krNyaacaI maagaNaI ikMvaa p`saMga ha%yaaMcyaavar pihlyaanaoca Aalaa haota. yao}na pDlaolyaa Aap<aIpuZo ]cca¹naIca¸lahana¹maaozo¸ Saoz¹naaokr¸ihMdu¹mausalamaana¸ parSaI¸ [-saa[-¸ gaujaraqaI¸ madàsaI¸ isaMQaI vagaOrosava- Baod ivasa$na gaolao haoto. sava-jaNa ihMdusqaanacaI laokro va saovak haoto.

ibalaacao dusaro vaacana Jaalao haoto kI vhayacao haoto. %yaavaoLI ivaiQamaMDLatJaalaolyaa BaaYaNaaMmaQyao ASaI TIka AalaI haotI¸ kI kayada [tka kDk AsatahI ihMdIlaaokaMkDUna yai%kMicat ivaraoQa Jaalaolaa naahI¸ haca ihMdI samaajaacyaa baodrkarIcaa AaiNamataiQakar BaaogaNyaacyaa naalaayakIcaa puravaa Aaho.

maI saBaolaa vastuisqatI samajaavaUna saaMigatlaI. pihlao kama ho Jaalao¸ kIivaiQamaMDLacyaa AqyaxaaMnaa tar krNyaat AalaI¸ kI %yaaMnaI ibalaacaa AiQak ivacaarthkUba zovaavaa. ASaaca Aqaa-caI tar mau#ya p`Qaana sar jaa^na raîbansana yaaMnaa krNyaatAalaI¸ AaiNa AaNaKI ek tar dada AbadullaaMcao ima~ mhNaUna ima. eskMbaaMnaa kolaI.yaa taraMcaa jabaaba Aalaa¸ kI ibalaacaI cacaa- daona idvasapya-Mt thkUba rahIla. savaa-MnaaAanaMd vaaTlaa.

Aja- tyaar kolaa. %yaacyaa tIna naklaa pazvaayacyaa hao%yaa.vat-maanap~aMsaazIhI ek na@kla tyaar kravayaacaI haotI. Ajaa-var Sa@ya tovaZyaasa*yaa GaoNyaacaa ivacaar haota. ho sava- kama eka ra~It AaTpayacao haoto.to sauiSaixat svayaMsaovak va %yaaMcyaabaraobar [tr javaLjavaL ra~Bar jaagalao.ima. Aaqa-r naavaacyaa %yaaMcyaatIla eka vaRw [samaacao hstaxar caaMgalao haoto.%yaaMnaI sauMdr Axarat Ajaa-caI na@kla kolaI. [traMnaI %yaacyaa AaNaKI naklaa kolyaa.ek saaMgao AaiNa pacajaNa ilahIt. ASaa táhonao ekdma paca naklaa Jaalyaa. vyaaparI

raihlaao 137

svayaMsaovak Aapaplyaa gaaDyaaMtUna ikMvaa svat:cyaa Kcaa-nao gaaDyaa BaaDyaanao Gao}na sahyaaimaLvaayalaa baahor pDlao.

Aja- gaolaa. vat-maanap~at pìsaw Jaalaa. %yaacyaasaMbaMQaI AnaukUla AiBapàyapìsaw Jaalao. ivaiQamaMDLavarhI %yaacaa caaMgalaa pirNaama Jaalaa. %yaacaI cacaa-hI KUpJaalaI. Ajaa-tIla yaui@tvaad KaoDUna kaZNyaacao p`ya%na Jaalao¸pNa to jyaacao %yaalaaca lauLovaaTlaoÂ trI pNa ibala pasa Jaalaoca.

ibala pasa haoNaar ho sava- jaaNaUna haoto. pNa samaajaamaQyao navaIna sfurNacaZlao. AapNa ek samaaja AahaoÂ kovaL vyaaparI h@kaMsaazIca navho¸ tr raYT/Iyah@kaMsaazIhI JagaDNao ` p`%yaokacao kt-vya Aaho¸ ho savaa-Mcyaa laxaat Aalao.

yaa vaoLI laa^D- irpna vasaahtIcao p`Qaana haoto. %yaaMnaa ek jaMgaI Aja-pazivaNyaacaa zrava kolaa. %yaa Ajaa-var Sa@ya tovaZyaaMcyaa sa*yaa Gyaavayaacyaa hao%yaa. hokama eka idvasaat haoNaaro navhto. svayaMsaovakaMcaI naomaNaUk JaalaI¸ AaiNa savaa-MnaI kama]calaNyaacaI tyaarI kolaI.

Aja- ilaihNyaacyaa kamaI maI KUp maohnat GaotlaI. maaJyaa hatI laagalao tovaZosaaih%ya vaacaUna kaZlao. ihMdusqaanaat Aamhalaa ek p`karcaa mataiQakar Aaho¸ AaiNanaataLat ihMdI laaokaMcaI vastI AgadIca Alp Aaho ho daona mau_o pàmau#yaanao maaMDlao haoto.

Ajaa-var dha hjaar sa*yaa Jaalyaa. eka pMQarvaDyaat Aja- pazivaNyaajaaogyaasa*yaa jamalyaa. evaZyaa maudtIt naataLat dha hjaar sa*yaa imaLivaNao hI vaacakaMnaIlahanasahana gaaoYT samajaU nayao.sa*yaa sabaMQa naataLatUna Gyaayacyaa hao%yaa. laaokaMnaaAsalyaa kamaacaI maaihtI navhtI. AapNa kSaavar sahI krtao yaacaI naIT samajaUtpaDlyaaiSavaaya sahI GyaayacaI naahI Asaa inaScaya haota. %yaamauLo mau_ama svayaMsaovak samaxapazvaUnaca sa*yaa Gyaavyaa laagat,. KoDI dUrdUr haotI. Aqaa-t puYkLSaa maMDLIMnaI ksaUnamaohnat kolaI¸ trca AsalaI kamao purI haotat. tsaoca Jaalao. savaa-MnaI ]%saahpUva-k kamakolao. %yaaMpOkI Saoz da}d mahMmad¸ parSaI $stmajaI¸ AadmajaI imayaaKana AaiNa AadmajaIvaa yaaMcyaa maUtI- AjaUnahI maaJyaa dRYTIsamaaor ]Byaa Aahot. %yaaMnaI puYkL sa*yaaAaNalyaa. da}d Saoz sabaMQa idvasa AaplaI gaaDI Gao}na ifrt Asat. kaoNaI ikrkaoLKcaa-caIsauwa maagaNaI kolaI naahI.

dada AbadullaaMcao Gar Qama-SaaLa ikMvaa saava-jainak kayaa-laya banaUna gaolao.sauiSaixat maMDLI maaJyaa hataSaI Asat. %yaaMcyaa va [tr kamagaaraMcyaa jaovaNyaa¹

138 Aa%makqaa

KaNyaacaI saaoya dada AbadullaaMkDo hao[-. ASaa táhonao sava-jaNa KUp Kcaa-t Aalao.Aja- rvaanaa Jaalaa. %yaacyaa ek hjaar naklaa Caplyaa hao%yaa. %yaa

Ajaa-va$na ihMdusqaanacyaa sava-saamaanya laaokaMnaa naataLcaI p`qama maihtI JaalaI. jyaa jyaavat-maanap~aMcaI AaiNa puZaáyaaMcaI naavao malaa maahIt haotI¸ tovaZyaa savaa-MkDo %yaa Ajaa-cyaanaklaa pazivalyaa.

'Ta[-msa Aa^f [MiDyaa' nao %yaa p`Snaavar Aga`laoK ilaihlaa¸ AaiNa ihMdIlaaokaMcyaa maagaNaIlaa caaMgalaa paizMbaa idlaa. ivalaayatothI sava- pxaaMcyaa puZaáyaaMkDonaklaa pazivaNyaat Aalyaa hao%yaa. itkDUna laMDnacyaa 'Ta[msa' caa paizMbaa imaLalaa.%yaava$na ibalaalaa maMjaurI imaLNaar naahI¸ ASaI AaSaa vaaTU laagalaI.

Aata maI naataL saaoDUna jaaNyaasaarKI isqatI raihlaI naahI,. laaokaMnaI malaacaaohIkDUna Gaorlao AaiNa naataLatca kayama rahNyaacaa AitSaya Aaga`h kolaa. maI maaJyaaADcaNaI daKvaUna idlyaa. manaaSaI maI inaScaya kolaa haota kI¸ maI saava-jainak pOSaavarrahU nayao. inaraLo ibaáhaD krNyaacaIhI malaa AavaSyakta Baasat haotI. GarhI caaMgalaoAaiNa caaMgalyaa vastIt Asalao paihjao ASaI maaJaI %yaavaoLI samajaUt haotI.

[tr baîrsTr rahtat %yaap`maaNao maIhI raihlyaanao ihMdI samaajaacaa djaa- vaaZolaAsaa maI ivacaar kolaa. ASaa táhocao Gar caalavaayacao tr vaYaa-cao 300 paOMDaMhUna kmaIpurayacaoca naahIt Asao malaa vaaTlao. tovaZyaa pOSaacyaa vaiklaIcaI hmaI imaLalaI trca malaarahta yaoNaar¸ Asao maI zrivalao AaiNa %yaap`maaNao maMDLIMnaa saaMigatlao.

"pNa evaZo pOsa tumhI samaajaacyaa kamaasaazI Gaot gaolaot¸ trI AamhalaaprvaDNyaasaarKo AahoÂ AaiNa tovaZo jamaa krNao Aamhalaa saaopo Aaho. vaiklaI k$naimaLola to tumacao¸" Asao sahkarI maMDLIcao mhNaNao pDlao.

"malaa ASaa táhonao pOsao Gaota yaoNaar naahIt. maaJyaa saava-jainak kamaacaI maIevaZI ikMmat samajaU Sakt naahI. malaa kahI %yaa kamaamaQyao vaiklaI &ana vaaprayacaonaahIÂ malaa f@t laaokaMkDUnaca kama Gyaayacao Aaho. %yaaba_la pOsao ksao GyaavaoÆ iSavaayamalaa tumacyaapasaUna saava-jainak kamaasaazI pOsao kaZavao laagaNaar. maI svat:saazI pOsao Gao}laagalaao¸ tr tumacyaakDUna maaozmaaozyaa rkmaa kaZayalaa malaa saMkaoca vaaTola AaiNa SaovaTIAaplao gaaDo ADkUna pDola. samaajaakDUna tr maI dr vaYaI- 300 paOMDaMpoxaa jaast Kca-krvaNaarca¸" maI ]<ar idlao.

kaLyaalaa majjaava 139

"pNa Aata AamhI tumhalaa puro AaoLKtao. tumhalaa svat:saazI pOsao qaaoDocamaagaayacao AahotÆ tumacaa rahNyaacaa Kca- Aamhalaa Vayalaa nakao kaÆ"

"pòmaamauLo va ta%kailak ]%saahamauLo tumhI Asao baaolata. haca ]%saah AaiNahoca pòma hI sava-kaL iTktIla ASaI kaoNaI Ka~I VavaIÆ tumhalaa maaJyaakDUnakQaIkaLI kDU baaolahI eokNyaacaa p`saMga yao[-la. tovhahI tumacaa maaJyaavarIla laaoBa maIiTkvaU Sakona kI naahI to ek [-Svar jaaNao. pNa mau#ya mau_a tr ha Aaho¸ kIsaava-jainak kamaasaazI malaa pOsao Gyaayacao naahIt. tumhI sava-jaNa Aaplao vakIlakamadoNyaacaI hmaI idlaIt¸ kI tovaZo malaa puro Aaho. hohI tumhalaa jara jaDca jaa[-la. maIkahI gaaora baîrsTr navho. kaoT- malaa dad do[-la kI naahI to trI maI kaya saaMgaUÆ malaavaiklaI iktpt saaQaola tohI malaa maahIt naahIÑ mhNaUna malaa AaQaIpasaUna vakIla¹fIdoNyaamaQyaosauwa tumhalaa QaaDsa ho kravao laagaNaarca Aaho. [t@yaavar tumhI malaavakIla¹fI idlaIt¸ tr maI maaJyaa saava-jainak kamaigarIba_laca mhTlaI paihjao¸ naahIkaÆ"

ASaa táhonao cacaa- krta krta AKorIlaa vaIsa ek vyaapaáyaaMnaI malaa ekavaYaa-cao vaYaa-sana baaMQaUna idlao. %yaaKorIja dada Abdullaa malaa inaraop dotovaoLI BaoT doNaarhaoto¸ %yaaeovajaI %yaaMnaI malaa ja$r to fina-car Gao}na idlao¸ AaiNa maI naataLat raihlaao.

18. kaLyaalaa majjaava

nyaayaalayaacao icanh tajavaa Aaho. tao ek ina:pxapatI¸ AaMQaLyaa prMtu caturbaa[-cyaa hatat idlaolaa Asatao. ivaQaa%yaanao itlaa AaMQaLI kolaIÂ ASaasaazI¸ kI itnaotaoMDakDo pahUna iTLa laavaU nayao¸ tr jaao gauNaaMnaI laayak Asaola %yaalaaca iTLa laavaavaa.yaacyaa ]laT naataLcyaa nyaayaalayaakDUna taoMDakDo pahUna iTLa laavaivaNyaacaa toqaIlavaiklasaBaonao ]Vaoga AarMiBalaa. nyaayaalaya yaa p`saMgaI Aaplyaa icanhalaa jaagalao.

malaa vaiklaIcaI sanad GyaayacaI haotI. maaJyaapaSaI mauMba[-cyaa hayakaoTa-caop`maaNap~ haoto. ivalaayatcao p`maaNap~ mauMba[- hayakaoTa-cyaa dPtrI raihlao. daKlahaoNyaacyaa Ajaa-baraobar caaMgalyaa vat-NaukIba_lacaI daona p`maaNap~o paihjao Asat.

140 Aa%makqaa

malaa vaaTlao¸ kI hI p`maaNap~o gaaoáyaa [samaaMcaI AsalaolaI ivaSaoYa barI¸ mhNaUna AbadullaaSaozmaaf-t jyaaMcyaaSaI maaJaI AaoLK JaalaI haotI¸ ASaa daona pìsaw gaaoáyaa vyaapaáyaaMcaIp`maaNap~o GaotlaI haotI. Aja- kaoNaatrI vaiklaamaaf-t pazivalaa paihjao haotaÂ AaiNasaamaanya irvaaja Asaa haota kI ASaa táhocaa Aja- A^TnaI- janarlanao fI na Gaotakrayacaa. ima. eskMba A^TnaI- janarla haoto to Abadullaa Saozcao vakIla haoto. %yaaMnaIAanaMdanao maaJaa Aja- pazivaNyaacao maanya kolao.

[t@yaat Avaicatca vakIlasaBaokDUna malaa naaoTIsa imaLalaI. naaoiTsaImaQyaomalaa sanad imaLNyaalaa hrkt GaotlaI haotI. %yaacao ek karNa Asao daKivalao haoto¸ kImaI sanadosaazI kolaolyaa Ajaa-saaobat Assala p`maaNap~ jaaoDlaolao naahI. pNa hrktItIlamau#ya mau_a ha haota¸ kI kaoTa-t vaiklaaMnaa daKla krNyaasaMbaMQaIcao inayama krNyaat Aalao¸%yaavaoLI kaoNaIhI kaLa ikMvaa ipvaLa AadmaI Aja- krIla Asaa saMBavahI vaaTlaanasaavaa. naataLcaI vaaZ gaaoáyaa laaokaMcyaa saahsaamauLo JaalaolaI AahoÂ %yaamauLo %yaamaQyaogaaoáyaaMnaaca mau#ya sqaana imaLalao paihjao. kaLo vakIla daKla Jaalao¸ tr hLUhLU gaaoáyaalaaokaMcao pàQaanya naahIsao hao[-la AaiNa %yaaMcyaa rxaNaacao kuMpNa maaoDUna pDola.

yaa ivaraoQaacao samaqa-na krNyaasaazI vakIlasaBaonao ek p`#yaat vakIla naomalaahaota. yaa vaiklaaMcaahI dada AbadullaaMSaI saMbaMQa haota. %yaaMcyaamaaf-t %yaaMnaI malaabaaolaavaUna Gaotlao. %yaaMnaI maaJyaaSaI inaBaI-DpNao saMBaaYaNa kolao¸ maaJaI pUva-pIizka ivacaa$naGaotlaI. maI tI saaMigatlaIÂ tovha to mhNaalao¸

"malaa tumacyaaiva$w kahI baaolaayacao naahI. malaa Baya vaaTt haoto kI¸ tumhIyaoqaoca janmalaolao kaoNaI lafMgao tr naahIÑ iSavaaya tumacyaajavaL Assala p`maaNap~hI naahI.%yaamauLo maaJyaa SaMkolaa jaaor Aalaa. dusaáyaacyaa p`maaNap~aMcaa ]pyaaoga krNaarohI laaokAsatatca naaÆ tumhI gaaoáyaa laaokaMcaI p`maaNap~o AaNalaI Aahot¸ %yaaMcaa maaJyaavar kahIcapirNaama Jaalaolaa naahI. %yaaMnaa tumacaI kaya maaihtIÆ tumacaI %yaaMcaI AaoLK tIiktISaIÆ"

"pNa yaoqao malaa sava-ca navao. Abadullaa SaozcaI AaoLKhI yaoqaoca JaalaI¸" maImaQyaoca baaolalaao.

"AsaolaÂ pNa tumhIca tr mhNata¸ kI to tumacyaa gaavacao Aahot.AaiNa tumacao vaDIla toqao idvaaNa haoto¸ %yaa AqaI- %yaaMnaa tumacyaa GaraNyaacaI trI

kaLyaalaa majjaava 141

maaihtI AsaNaarca naaÆ %yaaMcaI Sapqapi~ka tumhI hjar kolaIt¸ tr maga malaa kahImhNaayacao naahI. maI vakIlasaBaolaa ilahUna kLvaIna¸ kI maaJyaakDUna tumacaa ivaraoQa hao}Sakt naahI."

malaa raga Aalaa¸ pNa maI tao dabalaa. malaa vaaTlao¸ jar maI Abadullaa Saozcaop`maaNap~ AaNalao Asato¸ tr %yaacaI AvagaNanaa JaalaI AsatI¸ AaiNa gaaoáyaaMcaI AaoLKmaaigatlaI AsatI. iSavaaya maaJyaa kuLacaa AaiNa vaiklaIcyaa laayakIcaa saMbaMQa kayaÆ maIduYT ikMvaa kMgaala Aa[-baapaMcaa maulagaa Asalaao mhNaUna maaJaI laayakI zrivatanaa %yaacaIbaaQaa ka mhNaUna yaavaIÆ pNa ho sava- ivacaar manaatlyaa manaat zovaUna maI jabaaba idlaa¸

"jarI ASaa táhocaI hkIkt maagaNyaacaa vakIlasaBaolaa AiQakar Asalyaacaomalaa kbaUla naahI¸ trIhI maI tumacyaa [cConau$p Sapqap~ imaLvaUna Vayalaa tyaar Aaho."

Abadullaa Saozcao Sapqap~ tyaar kolao AaiNa %yaa vaiklaalaa idlao. %yaanaosamaaQaana vya@t kolao. pNa vakIlasaBaocao samaaQaana Jaalao naahI. itnao kaoTa-puZo maaJyaadaKla haoNyaalaa hrkt GaotlaI. kaoTa-nao ima. eskMbacaa jabaaba eokNyaasahI na qaaMbatasaBaocaI hrkt r_ kolaI. mau#ya nyaayaaQaISa mhNaalao¸

"Aja-daranao Assala p`maaNap~ hjar kolaolao naahI¸ yaa tËarIt rama naahI.%yaanao Sapqaovar KaoTo saaMigatlao Asaola¸ tr %yaacyaavar KaoTyaa Sapqaoba_la faOjadarI caalaUSakola¸ AaiNa %yaacao naava vaiklaaMtUna kaZUna TakNyaat yao[-la. kaoTa-cyaa inayamaatkaLyaa¹gaaoáyaaMcaa Baod naahI. Aamhalaa ima.gaaMQaIMnaa vaiklaIcaI baMdI krNyaacaa AiQakarnaahI. Aja- maMjaUr krNyaat yaot Aaho. ima.gaaMQaI¸ tumhI Sapqa Gao} Sakta."

maI ]zlaao. rijasT/arpuZo Sapqa GaotlaI. Sapqa Gaotaca mau#ya jajja mhNaalao¸"Aata tumhI AaplaI pgaDI ]trvalaI paihjao. vakIla yaa naa%yaanao vaiklaacyaapaoSaaKasaMbaMQaIcaa kaoTa-caa inayama tumhalaahI paLavaa laagaNaarÑ"

maI maaJaI mayaa-da samajalaao. Drbanacyaa maîjasT/oTcyaa kcaorIt jaI pgaDI nakaZNyaacaa maI Aaga`h raKlaa haota¸ tI maI yaoqao ]trvalaI. yaaiva$whI baaolatayaoNyaasaarKo haoto. prMtu malaa maaozo laZo laZayacao haoto. pgaDI GaalaNyaacyaa h+atca malaamaaJaI yauwklaa saMpvaUna TakayacaI navhtI. %yaa h+amauLo qaaorlyaa laZyaaMnaa kmaIpNaahIyaoNyaacaa saMBava haota.

142 Aa%makqaa

Abadullaa Saoz va [tr ima~ yaaMnaa maaJaa maRdUpNaa ³kI dubaLopNaaÆ´ AavaDlaanaahI. %yaaMcyaa mato vakIla yaa naa%yaanaohI maI pgaDI GaalaUna zovaNyaacaa Aaga`h caalavaayalaapaihjao haota. maI %yaacaI samajaUt GaalaNyaacaa p`ya%na kolaa. 'doSa tsaa vaoYa' yaa mhNaItIlarhsya samajaavaUna saaMigatlao. ihMdusqaanaat gaaora Amaladar ikMvaa jajja pgaDI kaZNyaacaIsa@tI k$na pahIla¸ tr %yaalaa ivaraoQa kolaa paihjao. pNa naataLsaar#yaa doSaat AaiNatohI kaoTa-tIla ek hu_odar yaa naa%yaanao¸ maI kaoTa-cyaa irvaajaaMcaa ivaraoQa krNao SaaoBaNaarnaahI.

yaa va ASaa táhocyaa yaui@tvaadaMnaI maI ima~maMDLIlaa kahIsao SaaMt tr kolao¸prMtu ekaca vastUkDo inarinaraLyaa táhonao pahNyaacaI yau@tta samaaQaanakark táhonao maI%yaavaoLI %yaaMnaa pTvaUna do} Saklaao Asao malaa vaaTt naahI. pNa maaJyaa jaIvanaamaQyaoAaga`h AaiNa Anaaga`h naohmaIca ek~ caalat Aalao Aahot. sa%yaaga`hamaQyao ho Ainavaaya-Aaho¸ Asaa malaa maagaUna Anaok vaoLa AnauBava Aalaa Aaho. yaa samaaQaanavaR<aIba_la malaaijavaavarIla Qaaoko AaiNa ima~aMcaa AsaMtaoYa Anaok vaoLa sahna kravao laagalao Aahot. pNasa%ya vajaàsaarKo kzINa AaiNa kmaLasaarKo maRdU Aaho.

vakIlasaBaocyaa ivaraoQaamauLo dixaNa AaiÍkot maaJaI pìsawI krNyaasaazI Anya]payaaMcaI ja$rI raihlaI naahI² bahutok vat-maanap~aMnaI malaa Jaalaolaa ivaraoQa Ayaaogyazrivalaa AaiNa vakIlamaMDLavar ma%saracaa Aaraop kolaa, yaa pìsawImauLo maaJao kaya- kahIAMSaI saaopo Jaalao.

19. naataL [MiDyana ka^Mgaòsa

vaiklaIcaa QaMda krNao hI maaJyaa baabatIt gaaONa baaba haotI va AKorpya-Mt tIgaaONaca raihlaI. maaJyaa naataLatIla vaastvyaacao saaqa-k krayacao¸ tr malaa saava-jainakkamaamaQyao tnmaya hao}na jaaNao ja$r haoto. ihMdI mataiQakarpìtbaMQak kayaVaiva$winavvaL Aja- k$na BaagaNyaasaarKo navhto. %yaaba_lacaI caLvaL caalaU raihlaI trcavasaaht¹maMHyaavar kahI pirNaama haoNaar haota. %yaasaazI eKaVa saMsqaocaI sqaapnaa krNaoAavaSyak vaaTlao. mhNaUna Abadullaa Saozbaraobar %yaasaMbaMQaI cacaa- kolaI. [trsahkaáyaaMnaa BaoTlaao¸ AaiNa ek saava-jainak saMsqaa sqaapNyaacaa AamhI inaScaya kolaa.

naataL [MiDyana ka^Mgaòsa 143

itcao naava zrivatanaa kahIsao Qama-saMkT pDlao. yaa saMsqaolaa kaoNa%yaahIivaiSaYT vagaa-ba_la pxapat krayacaa navhta. ihMdusqaanaatIla ka^Mgaòsacao naava ka^Javho-iTvapxaalaa Aip`ya vaaTt Asao¸ ho malaa maahIt haoto. pNa ka^Mgaòsa mhNajao ihMdusqaanacaa pàNahaota. itcaI Sa@tI vaRiwMgat JaalaI paihjao. to naava lapvaUna zovaNao ikMvaa QaarNakrtanaa saMkaoca krNao¸ ho naamad-pNaacao vaaTlao. mhNaUna maI maaJaI karNao saaMgaUna saMsqaolaa'ka^Mgaòsa' hoca naaMva doNyaaivaYayaI saucaivalao. ASaa táhonao 22 mao 1894 raojaI 'naataL[MiDyana kaMgaosa' caa janma Jaalaa.

dada AbdullaaMcaI maaDI Ba$na gaolaI haotI. laaokaMnaI yaa saMsqaocaa ]%saahpUva-ksvaIkar kolaa. GaTnaa saaQaI zovalaolaI haotI. vaga-NaI BaarI haotI. drmaha kmaIt kmaIpaMca iSalaIMga do[-la taoca saBaasad hao} Sakt haota. Qainak vyaapaáyaaMpasaUna %yaaMcao manavaLvaUna AiQakat AiQak kaZta yao[-la tovaZo kaZayalaa maaokLIkca haotI. AbadullaaSaozkDUna maaisak daona paOMDacaa AakDa Gaalaivalaa. dusaáyaa daona gaRhsqaaMkDUnahI ittkocailahivalao. maI svat:SaI ivacaar kolaa¸ kI maIhI AMgacaaorpNaa k$na ]pyaaogaI naahIÂmhNaUna maI drmaha eka paOMDacaa AakDa Gaatlaa. maaJyaa maanaanao hI r@kma BaarIcahaotI. pNa maI ivacaar kolaa¸ kI kaoNaIkDUnahI maaJaa Kca- caalaayacaa Asaola¸ tr malaadrmaha ek paOMD BarNaohI jaD naahI. [-Svaranao maaJao gaaDo Zklalao. ek paOMDvaalaopuYkL imaLalao. dha iSalaIMgavaalao %yaahUnahI AiQak. %yaaKorIja saBaasad na haotahIkaoNaIhI Aaplyaa [cConau$p doNagaI mhNaUna kahI idlao¸ tr to Gyaayacao haotoca.

AnauBavaaMtI Asao AaZLlao¸ kI maagaayalaa gaolyaaiSavaaya kaoNaI vaga-NaI BarInaa.Drbanabaahorcyaa laaokaMkDo vaoLaovaoLI jaaNao ASa@ya haoto. 'AarMBaSaUr%vaa' caa daoYaqaaoD@yaaca kaLat idsaUna Aalaa. DrbanamaQyaosauwa puYkL holapaTo Gaalaavao tovha pOsaoimaLavayaacao. maI kaya-vaah haotao. vaga-NaI vasaUla krNyaacoa kama maaJyaa iSaravar haoto.malaa maaJyaa karkunaalaa bahutok saara idvasa vasaulaIcyaa kamaatca gauMtvaavao laagao¸ ASaIisqatI JaalaI. karkUnahI ~asalaa.malaa vaaTU laagalao¸ kI maaisak naahI pNa vaaiYa-kvaga-NaI AsaavaIÂ AaiNa tI savaa-MnaI Aagaa} idlaI paihjao. saBaa baaolaaivalaI. savaa-naIsaUcanaa maanya kolaI AaiNa kmaIt kmaI vaaiYa-k tIna paOMD vaga-NaI GaoNyaacao zrlao va vasaulaIcaokama saaopo Jaalao.

144 Aa%makqaa

sau$vaatIpasauna maI ek QaDa Gaotlaa haota¸ kI saava-jainak kama kQaI kja-kaZUna k$ nayao. [tr gaaoYTIt laaokaMcyaa vacanaavar ivaSvaasa zovata yao[-la¸ prMtUpOOSaacyaa vaayaVaMvar kQaI ivaSvaasa zovaU nayao. AakDa Gaatlyaap`maaNao r@kma doNyaacaaQama- laaok kaozoca inayaimat rItInao paLIt naahIt Asao maI paihlao haoto. naataLcao ihMdIlaaok yaalaa Apvaad navhto. mhNaUna naataL [MiDyana ka^Mgaòsanao kQaI kja- kaZUna kamakolao naahI.

saBaasad krNyaacyaa kamaI sahkaáyaaMnaI Amayaa-d ]%saah daKivalaa. %yaaMnaa tokama AavaDo. %yaapasaUna AmaUlya AnauBava imaLt haota. puYkL laaok AanaMdanao naavaonaaoMdivat AaiNa pOsaohI lagaoca do}na TakIt. dUrdUrcyaa gaavaI jara pMcaa[-t pDo.saava-jainak kaya- mhNajao kaya yaacaI laaokaMnaa klpnaahI nasao. puYkL izkaNaaMhUna trlaaok Aaplyaa itkDo yaoNyaaba_la inamaM~NahI pazvaItÂ Aga`gaNya vyaapaáyaaMkDo]trNyaacaI vyavasqaa krIt. pNa yaa daOáyaamaQyao eko izkaNaI Aamhalaa sau$vaatIlaaADcaNa AalaI. %yaa Ga$na saha paOMD imaLayalaa paaihjao haoto¸ pNa tao vyaaparI tInacyaavar jaa[-ca naa. tovaZoca Gyaavao tr [traMpasaUnahI jaast imaLalao nasato. ]trlaao haotao%yaacyaakDoca. Aamha savaa-Mnaa BaUk laagalaI haotI. pNa vaga-NaI kaZlyaaiSavaaya jaovaayacaoksaoÆ %yaa gaRhsqaacaI KUp ivanavaNaI kolaIÂ prMtu %yaacao toca Kro. gaavaatIla [trvyaapaáyaaMnaIhI %yaaMnaa saaMgaUna paihlao. sagaLI ra~ GaasaaGaIsa GaalaNyaat gaolaI. baraobarcyaamaMDLIMpOkI puYkL ragaavalaohIÂ pNa kaoNaIhI ivanaya saaoDlaa naahI. AgadI ]jaaDta]jaaDta %yaa gaRhsqaacyaa )dyaalaa paJar fuTlaa¸ AaiNa %yaanao saha paOMD idlao. AamhalaajaovaU Gaatlao. ha p`saMga TaoMgaaT yaoqao GaDUna Aalaa. %yaacaa pirNaama ]<ar iknaayaavar qaoTsT^Mgarpya-Mt AaiNa Aat qaoT caala\-s\aTa}napya-Mt paocalaa. Aamacao vasaulaIcao kama saaopoJaalao.

pNa pOsao gaaoLa krNao ha mau#ya hotU navhtaca. ja$rIpoxaa jaast pOSaacaa saMga`hkravayaacaa naahI ho t<vahI maaJyaa laxaat Aalao haoto.

saBaa ja$rIp`maaNao dr AazvaDyaalaa ikMvaa dr maihnyaalaa haotAsao. saBaot Agaaodrcyaa saBaocaa Ahvaala vaacaNyaat yao[-¸ va Anaok p`karcaIcacaa- hao[-. cacaa- krNyaacaI ikMvaa qaaoD@yaat mau_osaUd baaolaNyaacaI savaya laaokaMnaamauLIca navhtI. %yaaMnaa ]Bao rahUna baaolaNyaacaa saMkaoca vaaTo. maI %yaaMnaa saBaocaoinayama samajaavaUna saaMigatlao¸ %yaanaMtr to %yaa inayamaaMcao palana krIt. %yaapasaUna

naataL [MiDyana kaMgaosa 145

%yaaMnaa haoNaara fayada idsaUna Aalaa. jyaaMnaa kQaI saBaot basaNyaacaI savaya navhtI Asaolaaok saava-jainak kayaa-ba_la baaolaayalaa va ivacaar krayalaa iSaklao.

saava-jainak kamaasaMbaMQaanao baarIksaarIk Kca-ca puYkLsao pOsao Gao}na jaatathohI malaa maahIt haoto. sau$vaatIlaa pavatIpustkohI na CapNyaacaa maI inaScaya kolaahaota. maaJyaa Aaîfsaat saaya@laaosTa[la zovalaa haota. %yaavar pava%yaa CapUnakaZlyaa. AhvaalahI %yaaca pwtInao CapvaIt Asao. itjaaorIt jaovha pOsaa BarpUrjamalaa¸ saBaasad vaaZlao¸ kama vaaZlao tovhaca pava%yaa vagaOro CapivaNyaacaI pwt sau$kolaI. ASaa táhocaI kaTksar p`%yaok saMsqaot AavaSyak AahoÂ trIhI itcaa Amala haotnaahI ho malaa maahIt Aaho. mhNaUnaca yaa lahanaSaa vaaZ%yaa saMsqaocyaa baalapNacyaabaarIksaarIk gaaoYTIhI yaoqao namaUd krNao malaa yaaogya vaaTlao. laaok pavatIcaI ifkIrkrIt nasat¸ trIhI %yaaMnaa Aaga`hpUva-k pavatI dot AsaU. %yaamauLo sau$vaatIpasaUna pOna\pOcaaihSaoba caaoK raihlaa. AaiNa malaa vaaTto¸ AajahI naataL ka^Mgaòsacyaa dPtramaQyao 1894cyaa saMpUNa- tpSaIlavaar jamaaKcaa-cyaa vahyaa saaMpDlyaa paihjaot. pOna\pOcaa caaoK ihSaoba hokaoNa%yaahI saMsqaocao naak Aaho. %yaacyaa ABaavaI saMsqaa AKorIlaa kujaUna pìtYzaSaUnyabanaUna jaato. caaoK ihSaobaaKorIja Sauw sa%ya iTkvaNao ASa@ya Aaho.

ka^Mgaòsacao dusaro ek kama vasaahtIt janmalaolyaa sauiSaixat ihMdI laaokaMcaI saovaakrNao ho haoto. %yaasaazI "kaolaaoinayala¹baa^na- [MiDyana ejyaukoSanala A^saaoisaeSana"³vasaahtIt janmalaolyaa ihMdI laaokaMcyaa iSaxaNasaMsqao´ caI sqaapnaa kolaI. itcao saBaasadmau#ya%vaok$na sauiSaixat t$Naca haoto. %yaaMnaI VavayaacaI vaga-NaI Alp haotI. yaasaMsqaomaaf-t %yaaMcyaa garjaa va ADcaNaI vya@t hao} SaktÂ %yaaMcaI ivacaarSa@tI vaaZo¸%yaaMcaa vyaapaáyaaMSaI saMbaMQa yao[- AaiNa %yaaMnaa svat:laa kaya- krNyaalaa saMQaI imaLo. hIsaMsqaa cacaa-maMDLasaarKI haotI. itcyaa inayaimat saBaa haot. %yaaMt to inarinaraLyaaivaYayaaMvar BaaYaNao krIt ikMvaa inabaMQa vaacaIt. itlaa jaaoDUna eka CaoTyaaSaapustkalayaacaI sqaapnaa JaalaI.

kaMgaosacao itsaro kama baahorcaI caLvaLÂ mhNajao dixaNa AaiÍkotIla[Mga`ja laaokaMmaQyao %yaacap`maaNao baahor [MglaMD va ihMdusqaanaamaQyao KáyaamaaihtIcaa p`saar krNao. %yaasaazI maI daona puistka ilaihlyaa. pihlaI puistka"dixaNa AaiÍkot rahNaaáyaa p`%yaok [Mga`jaasa ivanaMtI" yaa naavaacaI haotI.%yaamaQyao naataLatIla ihMdI laaokaMcyaa saamaanya isqatIcao idgdSa-na saaQaar kolaolao haoto.dusarI "ihMdI mataiQakar ¹ ek ivanaMtI" naavaacaI haotI. tIt ihMdI mataiQakaracaaAa.¹10

146 Aa%makqaa

[ithasa AakDyaaMinaSaI va puravyaainaSaI idlaolaa haota. *yaa daonhI caaopDyaa KUp maohnatAaiNa AByaasa k$na ilaihlaolaI haotI. %yaaMcaa ]pyaaogahI tsaaca Jaalaa. %yaaMcaa maaozyaap`maaNaavar p`saar krNyaat Aalaa. yaa p`ya%naaMmauLo dixaNa AaiÍkomaQyao ihMdI laaokaMcao ima~inamaa-Na Jaalao¸ [MglaMDatIla va ihMdusqaanaatIla sava- pxaaMkDUna madt imaLalaI AaiNa kamakrNyaacaI idSaa saapDlaI va na@kI JaalaI.

20. baalaasauMdrma\

jaSaI jyaacaI Baavanaa tsao %yaalaa fL imaLto ha inayama maaJyaa baabatItAnaok vaoLa laagaU pDlaolaa maaJyaa AnauBavaasa Aalaa Aaho. laaokaMcaI mhNajao garIbaaMcaIsaovaa krNyaacyaa maaJyaa tIva` [cConao garIbaaMbaraobar naohmaI maaJaI Anaayasaoca gaaz GaalaUnaidlaI Aaho.

naataL [MiDyana ka^MgaòsamaQyao naataLat janmalaolyaa ihMdI laaokaMnaI Baaga Gaotlaahaota. maohtavaga- %yaamaQyao daKla Jaalaa haota¸ trI pNa AgadI Kalacaa vaga-¸ majaUr¸igarimaTyao yaaMnaI tIt p`vaoSa kolaa navhta. ka^Mgaòsa %yaaMcaI banalaI navhtI. %yaaMnaahI itcaIvaga-NaI Ba$na¸ itcyaat daKla hao}na itlaa AaplaISaI krNyaacaI maaokLIk haotI. prMtuka^Mgaòsa %yaaMcaI saovaa krIla¸ tovhaca %yaaMnaa ka^Mgaòsaba_la AapulakI vaaTU laagaNaar. Asaap`saMga AapNa hao}na caalaUna Aalaa¸ AaiNa taohI ASaa vaoLI kI jaovha maaJaI ikMvaaka^MgaòsacaI %yaa p`saMgaasaazI tyaarIhI JaalaolaI navhtI. karNa kI yaa vaoLI malaa vaiklaIsau$ k$na caardaona maihnao Jaalao AsatIla nasatIla. ka^MgaòsacaohI baalavaya haoto. ASaavaoLI eko idvaSaI ek faTko kpDo Gaatlaolaa¸ AMgaalaa kMp sauTlaolaa Aaho¸ taoMDatUnar@t gaLto Aaho¸ puZcao daona dat pDlao Aahot¸ Asaa ek madàsaI ihMdI foTa hatatQa$na rDt maaJyaasamaaor yao}na ]Baa raihlaa. %yaalaa %yaacyaa maalakanao sa@t maar idlaahaota. maaJyaa karkunaalaa tamaIL kLt haoto. %yaacyaamaaf-t maI %yaacaI maaihtIimaLivalaI. baalaasaundrma\ eka pìtiYzt gaaoáyaa [samaakDo majaurI krIt Asao. maalakalaakahI karNaanao raga Aalaa Asaavaa. %yaalaa Baana raihlao naahI AaiNa %yaanao baalaasauMdrma\laaKUp maar idlaa. %yaaMt baalaasauMdrma\cao daona dat maaoDUna pDlao.

maI %yaalaa Da^@TraMkDo pazivalao. %yaavaoLI gaaoro Da^@Trca]plabQa haoto. Jaalaolyaa [jaoba_lacao Da^@Trcao p`maaNap~ malaa paihjao haoto. to Gao}na

baalaasauMdrma\ 147

maI baalaasauMdrma\laa maîjasT/oTkDo Gao}na gaolaao. toqao baalaasauMdrma\caI Sapqaovar jabaanaI namaUdkolaI. tI vaacaUna maîjasT/oT maalakavar saMtaplaoÂ %yaacyaavar samansa kaZNyaacaa hukUmaidlaa.

maaJaa hotU maalakalaa iSaxaa krivaNyaacaa navhta. maaJyaa manaatUna f@tbaalaasaUMdrma\laa %yaacyaapasaUna saaoDvaayacaa haota. igarimaTyaasaMbaMQaIcaa kayada maI vaacaUnapaihlaa. saamaanya naaokranao naaokrI saaoDlaI¸ tr maalak %yaacyaavar idvaaNaI davaa k$Saktao¸ faOjadarI k$ Sakt naahI. igarmaIT AaiNa saamaanya naaokrI yaaMmaQyao puYkLfrk haota. pNa mau#ya mau_a ha haota kI¸ igarimaTyaa maalakalaa saaoDUna gaolaa¸ tr taofaOjadarI gaunha hao[- AaiNa %yaaba_la %yaalaa kOdocaI iSaxaa BaaogaavaI laagao. mhNaUnaca sarivalsana hMTrnao yaa isqatIlaa gaulaamaigarIcaI ]pmaa idlaI. gaulaamaap`maaNao igarimaTyaa hamaalakacaI maalama<aa samajalaa jaa[-. baalaasauMdrma\laa saaoDivaNyaacao daonaca maaga- haoto : ektr igarimaTyaaMsaazI naomalaolyaa Amaladaranao ¹ yaalaa kayaVat %yaaMcaa 'rxak' Asao naavaidlaolao haoto ¹ igarmaIT r_ kravao ikMvaa dusa¹yaacyaa naavaavar caZvaUna VavaoÂ ikMvaa maalaksvat: %yaalaa saaoDayalaa tyaar Jaalaa tr. maI maalakalaa BaoTlaao. %yaalaa mhTlao¸ "maaJyaamanaat tumhalaa iSaxaa kravayaacaI naahI. yaa maaNasaalaa sa@t maar basalaa Aaho ho tumhalaaidsatoca Aaho. tumhI %yaacao igarmaIT dusaáyaacyaa naavaavar caZvaayalaa kbaulaI idlaIt trImalaa puro Aaho. maalakalaa trI toca paihjao haoto. maga maI 'rxakalaa' BaoTlaao. %yaaMnaIhIprvaanagaI doNyaacao maanya kolao. maa~ eka SatI-var kI¸ maI baalaasauMdrma\saazI dusara SaozSaaoQaUna kaZlaa paihjao.

navaIna maalak SaaoQaayalaa tao [Mga`jaca paihjao haota. ihMdI laaokaMnaa igarimaTyaozovaayalaa prvaanagaI navhtI. AjaUna maaJaI qaaoDyaaca [Mga`jaaMSaI AaoLK JaalaI haotI.%yaaMpOkI ekalaa BaoTlaao. %yaanao maaJyaavar maohorbaanaI mhNaUna baalaasauMdrma\laa zovaUna GaoNyaacaokbaUla kolao. maI %yaacyaa maohorbaanaIcaa svaIkar kolaa. maîjasT/oTnao maalakalaa gaunhogaarzrvaUna %yaanao baalaasauMdrma\cao igarmaIT dusaáyaacyaa naavaavar caZvaUna doNyaacao kbaUla kolyaacaInaaoMd kolaI.

baalaasauMdrma\cyaa kosacaI hkIkt igarimaTyaaMmaQyao caaohIkDo psarlaI¸ AaiNa maI%yaaMcaa baMQaU zrlaao. malaa ho naato AavaDlao. maaJyaa kcaorIpuZo igarimaTyaMacaI maailaka sau$JaalaI¸ AaiNa %yaaMcaI sauKduÁKo jaaNaNyaacaI malaa ]<ama saMQaI pàPt JaalaI.

148 Aa%makqaa

baalaasauMdrma\cyaa kosacao pìtQvanaI qaoT madàsa [laa#yaapya-Mt eokU gaolao. %yaa[laa#yaacyaa jyaa p`doSaaMtUna laaok naataLcyaa igarimaTat jaat¸ %yaa %yaa p`doSaaMtIlalaaokaMnaa igarimaTyaaMnaIca hI hkIkt kLivalaI. yaa kosacao Ku_ ivaSaoYa mah<va navhtoÂpNa AaplyaasaazI saava-jainakrI%yaa kama krNaara kaoNaI trI inaGaalaa Aaho¸ yaacaocalaaokaMnaa maaozo kaOtuk vaaTlao. %yaamauLo %yaaMnaa ek táhocaa QaIr imaLalaa.

maI var ilaihlao Aaho¸ kI baalaasauMdrma\ Aaplaa foTa kaZUna hatat Qa$na AatAalaa haota. yaa gaaoYTImaQyao far k$Na rsa Barlaolaa Aaho. itcyaava$na AaplaI hInaisqatI idsaUna yaoto. maaJaa pgaDI ]trNyaacaa p`saMga Aaplyaalaa pUvaI- kLlaaca Aaho.igarimaTyaa ikMvaa [tr navaKo ihMdI kaoNaahI gaaoáyaa [samaakDo gaolao Asata %yaacyaasanmaanaaqa- Dao@yaacao kaZIt. maga tI TaopI Asaao¸ baaMQalaolaI pgaDI ikMvaa gauMDaLlaolaa foTaAsaao. daona hataMnaI salaama krNyaanao Baagat nasao. baalaasauMdrma\laa vaaTlao¸ kI maaJyaapuZohI%yaaca táhonao Aalao paihjao. baalaasauMdrma\cao ASaa táhocao dRSya maaJyaa AnauBavaat pihlaocahaoto. malaa Sarma vaaTlaI. baalaasauMdrma\laa foTa baaMQaayalaa saaMigatlao. tao baaMQatanaa %yaanaofar saMkaoca kolaa¸ pNa %yaamauLo %yaalaa Jaalaolaa AanaMd maI pahU Saklaao. dusaáyaalaa]NaopNaa AaNaNyaat laaokaMnaa Aaplaa maana Jaalaasao ksao vaaTto¸ ho kaoDo maI AVap]lagaDU Saklaao naahI.

21. tIna paOMDaMcaa kr

baalaasauMdrma\ GaTnaomauLo maaJaa ihMdI igarimaTyaaMSaI saMbaMQa Aalaa. pNa %yaaMcyaavarkr laadNyaacaI jaI caLvaL caalalaI¸ itcyaamauLo malaa %yaaMcyaa isqatIcaa #aaola AByaasakravaa laagalaa.

yaa 1894 saalaI ihMdI igarimaTyaaMvar dr vaYaI- pMcavaIsa paODaMcaa mhNajao 375$pyaaMcaa kr laadNyaaivaYayaIcyaa kayaVacaa masauda naataL sarkarnao tyaar kolaa. taomasauda vaacaUna maI tr id=maUZca hao}na gaolaao. sqaainak ka^MgaòsapuZo maI tao ivacaaraásaazImaaMDlaa. ka^gaòsanao %yaa baabatIt yaaogya tI caLvaL krNyaacaa zrava kolaa.

yaa kraracaI qaaoDI hkIkt samajaUna GaotlaI paihjao.saumaaro 1860 saalaI jaovha naataLat ]saacao pIk ]<ama hao}

Sakola¸ Asao vasaahtvaalyaa gaaoáyaa laaokaMnaa idsalao tovha to majauraMcaa tpasa k$

tIna paOMDaMcaa kr 149

laagalao. majaUr imaLalao naahI¸ tr ]sa ipkNaar naahI¸ saa#ar paDta yaoNaar naahI.naataLatIla hbaSaI laaokaMkDUna hI majaurI haoNyaasaar#aI navhtI. %yaasaazI naataLatIlagaaoáyaa laaokaMnaI ihMdusqaana sarkarbaraobar Klabat k$na ihMdI majauraMnaa naataLat Gao}najaaNyaacaI prvaanagaI imaLivalaI. %yaaMnaa paca vaYaa-pya-Mt majaurI krayalaa baaMQaUna Gaotlao.paca vaYaa-AKor naataLat svatM~pNao basaNyaacaI %yaaMnaa maaokLIk haotI. jaimanaIcaImaalakI QaarNa krNyaacaa puNa- h@khI zovalaolaa haota. ASaa táhocaI laalaUca %yaaMnaazovaNyaat AalaI haotI. %yaavaoLI gaaoáyaa laaokaMnaahI paihjaoca haoto¸ kI ihMdI majauraMnaIAaplaI paca vaYao- BarlyaanaMtr jamaIna ksaavaI AaiNa Aaplyaa ]Vaogaacaa laaBa naataLlaaVavaa.

ha laaBa ihMdI majauraMnaI %yaaMcyaa ApoxaoplaIkDo idlaa. BaajaIpalaa KUpkolaa. ihMdusqaanaatIla ik%yaok cavadar Baajyaa nao}na laavalyaa. pUvaI-pasaUna haotAsalaolyaa Baajyaa svast kolyaa.ihMdusqaanaatUna nao}na AaMbyaacaI laagavaD kolaI. pNa%yaabaraobar %yaaMnaI vyaaparhI krayalaa sau$vaat kolaI. Garo baaMQaNyaasaazI jaimanaI KrodIkolyaa AaiNa ik%yaokjaNa majauraMcao maaozo GarMdaja jamaInadar banalao. majauraMmaQaUna tyaarJaalaolyaa Asalyaa GarMdaja laaokaMcyaa pazaopaz svatM~ vyaaparIhI Aalao. %yaaMpOkI marhUmaSaoz AbaUbakr Aamad ho p`qama daKla Jaalao. %yaaMnaI svat:cyaa QaMVacaa caaMgalaa jamabasaivalaa.

gaaoro vyaaparI capaplao.ihMdI majaUr Aalyaaba_la p`qama %yaaMnaa saMtaoYa vaaTlaa.pNa tovha %yaaMnaa %yaaMcyaa AMgacyaa vyaaparI kaOSalyaacaI klpnaa JaalaI navhtI. to svatM~hao}na SaotkrI banaUna raihlao¸ trI %yaavaoLI %yaaMnaa hrkt vaaTt navhtI. pNa vyaaparat%yaaMcaI spQaa- %yaaMnaa sahna hao[-naaSaI JaalaI.

ho ihMdI laaokaMnaa haoNaaáyaa ivaraoQaacao maUL.%yaat [tr gaaoYTIMcaI Bar pDlaI. AamacaI inaraLyaa táhocaI rahaNaI¸ Aamacaa

saaQaopNaa¸ Aamhalaa qaaoD@yaa naFyaat haoNaara saMtaoYa¸ Aaraogyaacyaa inayamaaMba_lacaI AamacaIbaoifikrI¸ Gar¸ AMgaNa vagaOro saaf zovaNyaacyaa baabatItIla AaLsa¸ %yaaMcyaabaaMQaNaI¹du$stItIla kMjaUYapNaa¸ Aamacao inaraLo Qama- ¹ *yaa savaa-MmauLo ivaraoQaalaa AaNaKIbaL caZlao.

tao ivaraoQa mataiQakar kaZUna GaoNaaáyaa AaiNa igarimaTyaaMvar kr laadNaaáyaakayaVaMcyaa $panao p`kT Jaalaa. kayaVaMKorIjahI hrtáhocaI TaocaNaI sau$ JaalaIca haotI.

150 Aa%makqaa

pihlaa ivacaar tr Asaa haota¸ kI igarmaIT puro vhayalaa Aalao¸ kI ihMdIlaaokaMnaa jabardstInao prt pazvaavao¸ jaoNaok$na %yaaMcaa krar ihMdusqaanaat pura vhavaa. hIsaUcanaa ihMdusqaana sarkarkDUna kbaUla haoNyaacaa saMBava navhtaÂ mhNaUna ASaI saUcanaa AalaIkI :

1. majaurIcaa krar pura haotaca igarimaTyaanao prt ihMdusqaanaat jaavaoÂikMvaa ¹

2. daonadaona vaYaa-cao igarmaIT puna:puna: kravaoÂ AaiNa ASaa p`%yaok p`saMgaI%yaaMnaa qaaoDI pgaarvaaZ doNyaat yaavaI.

3. prthI gaolaa naahI¸ ikMvaa puna: majaurIcaa krarnaamaahI kolaa naahI¸ tr%yaanao vaYaa-laa 25 paOMD kr mhNaUna Baravao.

hI saUcanaa kbaUla k$na GaoNyaakrta sar honrI baInsa va ima. maosana\ yaaMcaoDoPyauToSana ihMdusqaanaat pazivaNyaat Aalao. laa^D- eiljana vha[sara^ya haoto. %yaaMnaIpMcavaIsa paOMDacaa kr tr naamaMjaUr kolaaÂ pNa tSaa táhocyaa p`%yaok ihMdI maaNasaapasaUnatIna paOMDacaa kr GaoNyaat yaavaa yaalaa saMmatI idlaI. malaa %yaavaoLI vaaTlao¸ AaiNaAjaUnahI vaaTto¸ kI vha[sarayaaMcaI hI GaaoDcaUk JaalaI. %yaaMnaI saMmatI dotanaaihMdusqaanacyaa ihtacaa mauLIca ivacaar kolaa naahI. naataLatIla gaaoáyaa laaokaMcaI ASaatáhocaI saaoya k$na doNao %yaaMnaa mauLIca SaaoBaNaaro navhto. tIna¹caar vaYaa-MnaI haca krigarmaIT¹mau@t ihMdI laaokaMcyaa baayakaMpasaUna¸ saaoLa ikMvaa AiQak vayaacyaa p`%yaokmaulaapasaUna AaiNa tora ikMvaa AiQak vayaacyaa p`%yaok maulaIpasaUnahI GaoNyaacao zrlao. ASaatáhonao pitp%naI AaiNa daona maulao¸ jyaaMpOkI ptIlaa far far tr maaisak caaOda iSalaIMgaimaLt AsatIla¸ evaZyaa kuTuMbaapasaUna baara paOMD¸ mhNajao 180 $pyao¸ kr GaoNao hafajaIla jaulaUma mhTlaa paihjao. ASaa táhocaa kr duinayaot kaozohI ASaa isqatItlyaagarIba maaNasaaMpasaUna Gaotlaa jaat navhta.

yaa kraiva$w tIva` JagaDa sau$ Jaalaa. naataL [MiDyana ka^MgaòsakDUna mauLIcaAaorD JaalaI nasatI¸ tr vha[sara^yaaMnaI kdaicat 25 paOMDhI kbaUla kolao Asato.pMcaivasaacao tIna paOMD Jaalao¸ hahI ka^Mgaòsacyaa caLvaLIcaaca pirNaama AsaNyaacaa pUNa- saMBavaAaho. pNa hI maaJaI caukIcaI klpnaahI AsaU Sakola. AsaohI Asaola¸ kI vha[sara^yaaMnaIp`qamapasaUnaca 25 paOMDaMcaa [nkar kolaa¸ AaiNa ka^Mgaòsanao ivaraoQa kolaa nasata trI %yaaMnaItIna paOMDaMcaa krca maanya kolaa Asata. tsao Asaloa trI tao ihMdusqaanacyaa ihtacaa BaMgatr haotaca. ihMdusqaanacaa ihtrxak yaa naa%yaanao vha[sara^yaaMnaI Asalaa AmaanauYa krkQaIca kbaUla krayalaa nakao haota.

Qama-inarIxaNa 151

pMcaivasaaMcao tIna paOMD ³ 375 $pyaaMcao 45 $pyao´ Jaalao yaaMt ka^MgaòsafuSaarkI ksalaI saaMgaNaarÆ ka^gaòsa igarimaTyaaMcao ihtrxaNa pUNa-pNao k$ SaklaI naahIhIca gaaoYT itlaa salat haotI. AaiNa tIna paOMDaMcaa kr Aaja¹]Va r_ Jaalaaca paihjao¸ha inaScaya ka^Mgaòsanao kQaIhI DaoLyaaMAaD kolaa naahI. tao inaScaya par paDNyaat vaIsavaYao- laaoTlaI. %yaacyaasaazI naataLcyaaca navho tr sava- dixaNa AaiÍkocyaa ihMdI laaokaMnaakYT Gyaavao laagalao. %yaacyaasaazI gaaoKlyaaMnaa inaima<amaa~ vhavao laagalao. %yaamaQyaoigarimaTyaa ihMdI laaokaMnaa pirpUNa- Baaga Gyaavaa laagalaa. %yaacyaapayaI ik%yaokaMnaagaaoLIbaaramaQyao maravao laagalao. dha hjaaraMvar ihMdI laaokaMnaa tu$Mgavaasa Baaogaavaa laagalaa.

pNa AMtI sa%yaacaa ivajaya Jaalaa. sa%ya ihMdI laaokaMcyaa tpScayao-cyaa baLanaop`kT Jaalao. yaa ivajayaasaazI AZL Eawa¸ QaOya- AaiNa satt p`ya%na yaaMcaI AavaSyaktahaotI. ihMdI samaaja jar htaSa hao}na basalaa Asata¸ ka^Mgaòsalaa jar laZyaacaa ivasarpDlaa Asata¸ ikMvaa kr Ainavaaya- Aaho Asao samajUana tI gaPp basalaI AsatI¸ tr hakr Aajatagaayat ihMdI igarimaTyaaMpasaUna vasaUla krNyaat Aalaa Asata¸ AaiNa %yaacaolaaMcCna itkDIla ihMdI laaokaMbaraobar samast ihMdusqaanaalaahI laagalao Asato.

22. Qama-inarIxaNa

ASaa táhonao maI jaao samaajaacyaa saovaomaQyao tnmaya hao}na gaolaao¸ %yaacao karNaAa%madSa-naacaI AiBalaaYaa hoca haoto. [-SvaracaI AaoLK saovaonaoca hao[-la Asao samajaUna maIsaovaaQamaa-caa svaIkar kolaa. ihMdI laaokaMcaIca saovaa krNyaacao karNa tI saovaamalaa sahjapàPt haotI. tI kSaI krayacaI to malaa samajat haoto. malaaitcaa maaga- SaaoQaayalaa jaavao laagalao navhto. maI maaJyaa samajautInao p`vaasakrNyaasaazI¸ kazovaaDcyaa laTpTIMtUna sauTNyaasaazI AaiNa inavaa-hacao saaQanaimaLivaNyaasaazI dixaNa AaiÍkolaa gaolaaoÂ pNa toqao saapDlaao [-SvaracyaaSaaoQaat¹Aa%madSa-naacyaa p`ya%naat. iK`Scana ima~aMnaI maaJaI Qama-ija&asaa far tIva` k$nasaaoDlaI¸ tI kahI kolyaa SaaMt haoNyaasaarKI navhtI. maI SaaMt basaayacao mhTlao Asato¸trI iK`stI ima~ malaa qaaoDoca basaU doNaar haotoÑ karNa kI DrbanamaQyao ima. sponsarvaa^lTna ho dixaNa AaiÍkocyaa imaSanacao p`mauK haoto. %yaaMnaI malaa huDkUna kaZlao. %yaaMcyaa

152 Aa%makqaa

GarI maI kuTuMbaatlyaasaarKa banaUna gaolaao. yaa pircayaacao maUL ip`ToairyaamaQyao JaalaolyaaBaoTImaQyao haoto. ima. vaa^lTnacaI táha kahI AaOr haotI.%yaManaI malaa iKstI haoNyaacaakQaI Aaga`h kolyaacao smart naahI.prMtu %yaaMnaI Aaplao jaIvana maaJyaapuZo Qarlao¸ AaiNaAaplaI sava- kayao- malaa pahU idlaI. %yaaMcaI Qama-p%naI AtI nama` prMtu tojasvaI baa[- haotI.

malaa yaa jaaoDPyaacaI pwtI psaMt pDlaI. AamacyaamaQyao mauLatca AsalaolaomatBaod Aamha daoGaaMnaahI kLt haoto. ho Baod cacaa- k$na kaZUna Takta yaoNyaasaarKonavhto. jaoqao ]darta¸ saihYNauta AaiNa sa%ya hI vaasa krIt Asatat toqao matBaodhIlaaBadayak zrtat. malaa yaa jaaoDPyaacaI nama`ta¸ ]VaogaSaIlata AaiNa kaya-prayaNata hogauNa far AavaDlao. %yaamauLo AamhI varcaovar BaoTt AsaU.

%yaaMcyaaSaI Jaalaolyaa daT pircayaamauLo maI jaagaRt raihlaao. Qaaima-k vaacanaasaazImalaa jaSaI ip`TaoiryaamaQyao fursat imaLt Asao tSaI Aata imaLNao ASa@ya haoto. pNa jaaokahI vaoL imaLo¸ %yaacaa ]pyaaoga maI tsalyaa vaacanaacyaa kamaI krIt Asao. maaJaa Qaaima-kp~vyavahar caalaU haotaca. rayacaMdBaa[- malaa maaga-dSa-na krIt Asat. eka ima~anao malaanama-daSaMkraMcao 'Qama-ivacaar' pustk pazvalao. %yaacaI p`stavanaa maaJyaa ]pyaaogaI pDlaI.nama-daSaMkraMcyaa ivalaasaI jaIvanaasaMbaMQaIcyaa gaaoYTI maI eoklyaa hao%yaa. %yaaMcyaa jaIvanaamaQyaoJaalaolyaa forfaracoa vaNa-na p`stavanaot Aalao haoto¸ to malaa far ica<aakYa-k vaaTlao va%yaamauLo %yaa pustkaba_la malaa Aadr vaaTU laagalaa. maI to laxapUva-k vaacalao. ma^@samaUlarcao 'ihMdusqaana kaya iSakvatao' ho pustk maI maaozyaa AavaDInao vaacalao.iqaAa^saaîfkla saaosaayaTInao pìsaw kolaolao ]pinaYadaMcao BaaYaaMtr vaacalao. maaJaa ihMduQamaa-ba_lacaa Aadr vaaZt caalalaa. %yaaMtIla Kubyaa malaa samajaU laagalyaa. pNa mhNaUna malaa[tr Qamaa-Mba_la itrskar maa~ vaaTlaa naahI. vaaîSaMgTna Aayaiva-MgakRt mahMmadcair~ AaiNakalaa-[-lacaI mahMmadp`SastI vaacalaI. pOgaMbaraba_la maaJaI AadrbauwI duNaavalaI, 'jartuYT/caIvacanao' naavaacao pustkhI vaacalao.

ASaa táhonao maI inarinaraLyaa saMp`dayaaMcao kmaIjaast &ana imaLivalao.Aa%mainarIxaNa vaaZlao. vaacaUna jao psaMt pDola to Amalaat AaNaNyaacaI savaya dRZ JaalaI.%yaamauLo ihMduQama-ga`MqaaMmaQyao saucaivalaolyaa pàNaayaamaasaMbaMQaIcyaa ik%yaok iËyaa pustkava$nasamajalyaa¸ tSaa krNyaasa maI sau$vaat kolaI. pNa malaa jamaonaa.ihMdusqaanaat prt jaa[-natovha kaoNa%yaa trI iSaxakacyaa doKroKIKalaI %yaaMcaa AByaasa kravaa Asaa baot kolaa.tao kQaI par pDU Saklaa naahI.

Qama-inarIxaNa 153

Ta^lasTa^yacyaa pustkaMcao vaacana vaaZvalao. %yaacyaa 'gaa^spola [na\ baÌf' ³navyaakraracaa saaraMSa´¸ 'vha^T Tu DUÆ' ³tr maga kaya kravao baroÆ´ vagaOro pustkaMcaa manaavarfar dRZ pirNaama Jaalaa. maaNasaalaa ivaSvapòma kaozvar Gao}na jaa} Sakola ho maaJyaaAiQakaiQak laxaat yao} laagalao.

yaaca vaoLI dusaáyaa eka iK`stI kuTuMbaaSaI maaJaa saMbaMQa jamalaa. %yaaMcyaa[cCova$na maI dr rivavaarI vaoislayana dovaLat jaat Asao. bahutok dr rivavaarIsaMQyaakaLI jaovaayalaahI maI %yaaMcyaakDo Asaayacaa. vaoislayana dovaLacaI maaJyaa manaavarbarIcaSaI Cap pDlaI naahI. toqao haoNaarI p`vacanao malaa naIrsa vaaTt. pòxakaMmaQyao malaaBai@tBaava idsaUna Aalaa naahI. ho Akra vaajatacao maMDL malaa Ba@tjanaaMcaosao idsalaonaahI¸ tr kahI AMSaI krmaNaukIsaazI AaiNa kahI AMSaI irvaaja Aaho mhNaUna AalaolyaasaMsaarI jaIvaaMcaoca idsalao. kQaI kQaI yaa saBaomaQyao [cCa nasatahI malaa Dula@yaa yaot.malaa laaja vaaTo¸ pNa maaJyaa Aasapasacyaa eKaVa [samaalaahI Dula@yaa Gaotanaa paihlaomhNajao maaJaI laaja hlakI hao[-. maaJaI hI isqatI malaa AavaDlaI naahI. SaovaTI maI %yaadovaLat jaaNyaacao saaoDUna idlao.

jyaa kuTuMbaakDo maI dr rivavaarI jaat Asao¸ %yaacyaakDUna malaa rjaaca imaLalaImhTlao trI caalaola. GarQanaINa BalaI¸ BaaoLI¸ pNa saMkuicat manaacaI haotI. itcyaabaraobardr vaoLI ksalaI trI Qama-cacaa- caalaoca. %yaavaoLI maI GarI 'laa[T Aa^f eiSayaa' vaacaIthaotao. AamhI yaoSaU AaiNa bauw yaaMcyaa jaIvanaacaI tulanaa k$ laagalaao.

"gaaOtmaacaI dyaabauwI paha naaÑ tI manauYyajaatIplaIkDo jaa}na [trpàNyaaMpya-Mt paocalaI haotI. %yaacyaa KaMVavar KoLNaaáyaa kaokracao ica~ DaoLyaaMsamaaor ]Baoraihlao mhNajao tumacao )dya pòmaanao Ba$na yaot naahIÆ pàiNamaa~aba_lacao ho pòma malaa yaoSaUcyaacair~at kaozo AaZLt naahI."

baa[-laa vaa[-T vaaTlao. maaJyaa to laxaat yaotaca maI tao ivaYaya puZo caalaivalaanaahI. AamhI jaovaNaacyaa KaolaIt gaolaao. %yaaMcaa paca ek vaYaa-caa hsatmauK maulagaahIAamacyaabaraobar haota. malaa maulao BaoTlaI mhNajao AaNaKI kaya paihjaoÆ %yaacyaabaraobarmaaJaI daostI jamalaolaI haotIca. maI %yaacyaa taTat Asalaolyaa maaMsaacyaa tukDyaacaI qa+akolaI AaiNa maaJyaa baSaIt SaaoBaUna raihlaolyaa safrcaMdacaI stutI kolaI. inaYkpT maUla to¸%yaacao mana vaLlaoÂ taohI safrcaMdacyaa stutIt saamaIla Jaalaa.

154 Aa%makqaa

pNa Aa[-cao kayaÆ maaJao baaolaNao ibacaarIcyaa manaalaa laagalaoÑmaI saavaQaigarI kolaI. gaPp basalaao. BaaYaNaacaa ivaYaya badlalaa.puZcyaa AazvaDyaalaa maI saavaQapNaoca %yaaMcyaakDo gaolaao Kra¸ prMtu malaa

QaastI vaaTtca haotI. AapNa hao}na %yaaMcyaakDo jaaNao baMd kravao¸ ho malaa saucalao naahI.zIkhI vaaTlao naahI. Balyaa baa[-naoca maaJaI ADcaNa dUr kolaI. tI mhNaalaI¸ ima. gaaMQaI¸tumhI vaa[-T vaaTUna Gao} naka. pNa malaa tumhalaa saaMigatlao paihjao kI¸ tumacyaa saMgatIcaamaaJyaa maulaavar vaa[-T pirNaama hao} laagalaa Aaho. Aata tao raoja maaMsa Kayalaa AaZovaoZoGaotao AaiNa %yaa idvasaacyaa tumacyaa cacao-caI AazvaNa do}na fLo maagaU laagatao. malaa hoprvaDayacao naahI.maaJyaa maulaanao maaMsa saaoDlao¸ tr tao AajaarI naahI pDlaa trI ASa@tKasa banaola. to maI ksao sahna kravaoÆ tumacaI cacaa- Aamha maaozyaa maaNasaaMSaI kolaolaISaaoBaola. maulaavar itcaa AinaYT pirNaamaca haoNaar.

"imasaosa ¹¹¸ malaa vaa[-T vaaTto. Aa[-cyaa naa%yaanao tumhalaa vaaTNaarI icaMta maIsamajaU Saktao. malaahI maulao Aahotca. yaa Aap<aItUna taoD kaZNao saaopo Aaho. maaJyaabaaolaNyaacaa hao[-la %yaapoxaa maI kaya Katao na Katao¸ to pahUna maulaavar farca AiQakpirNaama haoNaar mhNaUna ]<ama maaga- mhNajao maI yaapuZo rivavaarI tumacyaakDo yao} nayao.%yaamauLo Aaplyaa snaohat frk pDNyaacao kahIca karNa naahI."

baa[- AanaMidt hao}na mhNaalaI¸ "tumacao AaBaar maanato."

23. gaRhvyavasqaa

mauMba[-t AaiNa ivalaayatot maI ibaáhaD qaaTlao haoto¸ %yaat AaiNa naataLatIlaGarcyaa vyavasqaot frk haota. naataLat puYkLsaa Kca- inavvaL pìtYzosaazI caalaivalaahaota. naataLat ihMdI baîrsTr va ihMdI laaokaMcaa pìtinaQaI yaa naa%yaanao malaa caaMgalyaaqaaTat raihlao paihjao ASaI maaJaI samajaUt haotI. mhNaUna EaImaMt vastImaQyao caaMgalaosao GarGaotlao haoto. Garat saamaanasaumaanaacaI maaMDNaIhI sauroK kolaI haotI. Anna saaQaoca Asao¸ pNa[Mga`ja ima~aMnaa jaovaayalaa baaolavaayacao Asao¸ %yaacap`maaNao ihMdI ima~aMnaahI baaolavaIt AsaoÂ%yaamauLo itkDUnahI Kca- baraca yao[-.

naaokracaI ADcaNa sagaLIkDoca Asato. kaoNaalaa naaokr mhNaUna zovaNyaacaomalaa kQaIca jauLlaolaoca naahI.

gaRhvyavasqaa 155

maaJyaabaraobar ek saaobatI rahat Asao. ek AacaarI zovalaa haota¸ taokuTuMbaatlaaca banalaa. Aaîfsaat jao karkUna zovalao haoto¸ %yaaMpOkI Sa@ya tovaZyaaMnaaGarIca zovaIt Asao.

ha p`yaaoga yaSasvaI Jaalaa ASaI maaJaI samajaUt AahoÂ pNa %yaatUna malaa jagaacaokDU AnauBavahI imaLalao.

maaJaa tao saaobatI far huSaar AaiNa maaJyaa samajautInao BarvaSaalaa jaagaNaarahaota. pNa malaa %yaacaI parK JaalaI naahI. AaîfsaatIla eka karkunaalaa maI GarIzovalao haoto. yaa saaoba%yaalaa %yaacaa hovaa vaaTlaa. %yaanao Asao jaaLo rcalao¸ kI %yaamauLo %yaakarkunaaivaYayaI maI saMSaya Gyaavaa. karkUna far svatM~ baaNyaacao gaRhsqa haoto. %yaaMnaI GarAaiNa Aaîfsa daohaovarhI laaqa maarlaI. malaa vaa[-T vaaTlao. %yaaMcyaavar Anyaaya JaalaaAsalaa trÆ ha ivacaar malaa jaacat raihlaa.

[t@yaat maI jaao AacaarI zovalaa haota¸ %yaalaa kahI karNaanao dusarIkDo jaavaolaagalao. maI %yaalaa ima~acyaa SauEauYaosaazI zovalao haoto. %yaamauLo %yaacyaaeovajaI dusaraAacaarI AaNaavaa laagalaa. ha manauYya p@ka pataLyaM~I haota Asao malaa maagaUna kLlao.jaNaU kaya malaa tsalyaaca maaNasaacaI ja$r AsaavaI %yaap`maaNao %yaacaa malaa ]pyaaoga Jaalaa.

yaa Aacaaáyaalaa zovaUna daonatIna idvasa Jaalao AsatIla nasatIla¸ tovaZyaat%yaalaa maaJyaa Garat maaJyaa nakLt caalalaolyaa kRYNakR%yaaMcaa saugaavaa laagalaa¸ AaiNa %yaanaomalaa saUcanaa doNyaacaa inaScaya kolaa. maI BaavaaqaI- AaiNa saaQaarNa maanaanao caaMgalaa manauYyaAaho¸ ASaI maaJyaaba_lacaI samajaUt laaokaMmaQyao psarlaI haotI. %yaamauLo yaa AacaaáyaalaamaaJyaaca Garat caalalaolaI tI GaaNa Bayaanak vaaTlaI.

maI AaîfsaatUna duparcyaa jaovaNaasaazI ek vaajata GarI jaat Asao. baaravaajaNyaacaa saumaar haota¸ [t@yaat AacaarI Qaapa TakIt Aalaa AaiNa malaa mhNaalaa¸"tumhalaa kahI pahayacao Asaola tr Asaocyaa Asao GarI calaa."

maI mhTlao "yaacaa Aqa- kayaÆ kaya kama Aaho to saaMgaSaIla kI naahIÆyaavaoLI maI GarI yao}na pahayacao kaya AsaNaarÆ"

"naahI Aalaa tr pScaatap pavaala. tumhalaa yaahUna jaast saaMgat naahI¸"AacaarI mhNaalaa.

%yaacyaa dRZtocaa maaJyaavar pirNaama Jaalaa. karkunaalaa baraobar Gao}na maI GarIgaolaao. AacaarI puZo caalalaa.

156 Aa%makqaa

GarI paocataca tao malaa maaDIvar Gao}na gaolaa. jyaa KaolaIt tao saaobatI rahatAsao¸ itcyaakDo baaoT daKvaUna mhNaalaa¸ "hI KaolaI ]GaDUna paha."

Aata maaJyaa Dao@yaat p`kaSa pDlaa. maI KaolaIcaa drvaajaa zaoklaa.jabaaba ksalaa imaLNaarÆ maI puna: KUp jaaoranao drvaajaa zaoklaa. iBaMtsauwa hadrlaI¸tovha kaozo drvaajaa ]GaDlaa. Aat pahtao¸ tr ek badfOlaI baa[-² maI itlaa mhTlao¸"baa[-¸ tU yaoqaUna inaGaUna jaa. puna: kQaI yaa Garat pa}la TakU nakaosa." saaoba%yaalaamhTlao¸ "AajapasaUna tuJaa maaJaa saMbaMQa tuTlaa. maI sapSaola fsalaao¸ AaiNa maUK-pNaakolaa. maaJyaa ivaSvaasaacaI hI yaaogya foD navho."

saaoba%yaacao ibanasalao. maaJao sava- cavaazyaavar AaNaNyaacaI malaa QamakI do}laagalaa.

"maaJyaapaSaI gauPt vyavahar kahI ek naahI. maI jao kahI kolao Asaola totumhI KuSaala jaahIr kra. pNa tumacaa maaJaa saMbaMQa maa~ tuTlaa."

saaobatI AiQakca saMtaplaa. maI KalaI ]Byaa Asalaolyaa karkunaalaa mhTlao¸"tumhI jaa¸ paolaIsa saupirToMDMTlaa maaJaa salaama saaMgaa AaiNa kLvaa¸ maaJyaa ekajaaoDIdaranao malaa dgaa idlaa Aaho. %yaalaa maI Aaplyaa Garat zovaU [cCIt naahI¸ trI taoinaGaUna jaat naahI. maohorbaanaI k$na malaa madt pazvaa."

gaunhogaaramaQyao Qamak kaozUna AsaNaarÆ maI evaZo mhNataca tao saaobatI narmaAalaa. %yaanao maafI maaigatlaI. saupirMToMDMTkDo manauYya na pazivaNyaaba_la gayaavayaa k$laagalaa¸ AaiNa lagaoca Gar saaoDUna jaaNyaacao kbaUla kolao. gaolaahI.

yaa GaTnaomauLo maaJyaa AayauYyaacaI caaMgalaI JaDtI JaalaI. %yaa [samaacaI saaobatiktI AinaYT haotI¸ AaiNa %yaanao malaa ksao Baarlao haoto to maaJyaa Aataca spYTpNaolaxaat Aalao. yaa saaoba%yaalaa zovaNyaamaQyao maI caaMgalao krNyaasaazI vaa[-T saaQana caalaUidlao haotoÂ kairMMTacyaa vaolaalaa kakDyaa QartIla ASaI maI AaSaa kolaI haotI.saaoba%yaacaI caalacalaNaUk caaMgalaI navhtI¸ trI pNa tao maaJyaaSaI [maanaanao vaagaola ASaImaaJaI samajaUt haotI. %yaalaa sauQaarayalaa pahat Asata maIca javaLjavaL maaKlaa gaolaao.maaJyaa ihticaMtkaMcaa sallaa maI manaavar Gaotlaa naahI. maaohamauLo maI AaMQaLa Jaalaao.

yaa Anapoixat banaavaanao jar maaJao DaoLo ]GaDlao nasato¸ malaa Krap`kar samajalaa nasata¸ tr saMBava Aaho kI¸ jao svaap-Na maI k$ Saklaao tokQaIhI k$ Saklaao nasatao. maaJaI saovaa SaovaTpya-Mt ApUNa- raihlaI AsatI. karNakI¸ %yaa saaoba%yaanao maaJyaa p`gatIlaa AaDkazI AaNalaI AsatI. malaa maaJaa baracasaa

svadoSaI prt Aalaao 157

vaoL %yaacyaakDo Vavaa laagalaa Asata. malaa AMQaarat zovaUna maaJyaa manaat BalaBalatocaBarvaUna doNyaacao ksaba %yaacyaa AMgaI haoto.

pNa dova tarI %yaalaa kaoNa maarIÆ maaJaI inaYza Sauw haotI. %yaamauLo maaJyaacauka haot AsatahI maI inaBaavaUna gaolaao AaiNa pihlyaaca AnauBavaanao malaa saavaQa kolao.

%yaa Aacaaáyaalaa jasao kahI dovaanaoca pazivalaoÑ %yaalaa svayaMpak krta yaotnasao. tao maaJyaakDo caalaNyaasaarKa navhta. pNa tao yaota naa¸ tr dusaáyaa kaoNaI malaajaagao kolao nasato. tI baa[- p`qamaca maaJyaa Garat AalaI haotI Asao naahI pNa yaaAacaaáyaa[tkI dusaáyaa kaoNaalaa ihMmat hao[-la tr naaÑ saaoba%yaavar maaJaa piropUNa- ivaSvaasaAsalyaacao savaa-Mnaa maahIt haoto.

evaZa ]pkar k$na Aacaaáyaanao %yaaca idvaSaI¸ navho %yaaca xaNaI inaraopmaaigatlaa.

"malaa tumacyaa GarI rahUna caalaayacao naahI. tumhI pDlaot BaaoLo. maaJao yaoqaokama naahI."

maI Aaga`h kolaa naahI.%yaa karkunaavar saMSaya ]pisqat krNaara ha saaobatIca haota¸ ho malaa yaa

vaoLIca samajalao. %yaalaa Jaalaolyaa Anyaayaacao inarakrNa krNyaacaa maI KUp p`ya%na kolaa.prMtu SaovaTpya-Mt maI %yaacao pUNa- samaaQaana k$ Saklaao naahIÂ hI gaaoYT malaa naohmaIca du:Kdot raihlaI. fuTlaolao BaaMDo iktIhI majabaUt saaMQalao¸ trI to saMaQalaolaocaÂ AKMD kahIkolyaa vhayacao naahI.

24. svadoSaI prt Aalaao

Aata malaa dixaNa AaiÍkot yao}na tIna vaYao- hao}na gaolaI haotI. maIlaaokaMnaa AaoLKU laagalaao haotao¸ laaok malaa AaoLKU laagalao haoto. 1896 saalaI sahamaihnao GarI jaaNyaacaI maI prvaanagaI maaigatlaI. malaa dixaNa AaiÍkot baracakaLpya-Mt rahavao laagaNaar ho malaa idsat haoto. maaJaI vaiklaI caaMgalaI caalalaIhaotI Asao mhNaayalaa hrkt naahI. saava-jainak kayaa-saazI laaokaMnaa maaJaIja$r vaaTt haotI¸ malaahI vaaTt haotI. mhNaUna maI dixaNa AaiÍkomaQyaosahkuTuMba rahNyaacaa ivacaar kolaa AaiNa %yaasaazI svadoSaI jaa}na yaoNaomalaa yaaogya vaaTlao. iSavaaya ihMdusqaanaat gaolaao¸ tr toqao kahI saava-jainak kamahI krta

158 Aa%makqaa

yao[-la Asao vaaTlao. ihMdusqaanaat laaokmat jaagaRt k$na yaa p`SnaakDo AiQak laxa vaoQaUnaGaota yao[-la ASaI samajaUt haotI. tIna paOMDacaa kr mhNajao vaahtI jaKma haotI. tao r_hao[-pya-Mt gaPp basaNao Sa@ya navhto.

pNa maI svadoSaI gaolaao¸ tr ka^Mgaòsacao AaiNa iSaxaNasaMsqaocao kama kaoNasaMBaaLNaarÆ daona sahkaáyaaMvar dRYTI gaolaI. AadmajaI imayaaKana AaiNa parSaI$stmajaI. vyaaparI vagaa-tUna puYkL kaya-kto- inaGaalao haoto¸ pNa kaya-vaahacao kama k$SaktIla Asao inayaimat kama krNaaro AaiNa dixaNa AaiÍkot janmalaolyaa ihMdI laaokaMcaImanaohI AakYa-U SaktIla Asao ho daoGaoca pihlyaa EaoNaIt GaalaNyaasaarKo haoto. kaya-vaahalaasaamaanya [Mga`jaI &anaacaI ja$r haotIca. yaa daoGaaMpOkI marhUma AadmajaI imayaaKana yaaMsakaya-vaahacao kama doNyaacaI maI ka^Mgaòsalaa iSafarsa kolaI AaiNa tI maanya JaalaI.AnauBavaanao hI inavaD far ]<ama zrlaI. kLkL¸ ]darta¸ gaaoD svaBaava va ivavaokyaaMmauLo Saoz AadmajaI imayaaKananaI savaa-Mnaa saMtaoYa idlaaÂ va savaa-Mnaa ivaSvaasa Aalaa¸ kIkaya-vaahacao kama krNyaasaazI vakIla¹baîrsTrcaI ikMvaa puYkLsao [Mga`jaI iSaklaolyaapdvaIQaracaI ja$r Aaho Asao naahI.

1896 saalacyaa maQyaacyaa saumaaralaa maI svadoSaI yaoNyaasaazI paoMgaaolaaAagabaaoTInao inaGaalaao. hI baaoT klak<yaalaa jaaNaar haotI.

baaoTIvar ]ta$ KUp haoto. daona [Mga`ja Amaladar haoto¸ %yaaMcaI maaJaI saaobatjamalaI. %yaapOkI ekabaraobar maI raoja tasaBar bauiwbaLo KoLt Asao. baaoTIvarIlaDa^@Tranao malaa ek tamaIL iSaxak naavaacao pustk idlao. %yaacaa maI AByaasa sau$ kolaa.

naataLat maaJyaa laxaat Aalao haoto¸ kI mausalamaanaaMSaI jaast inakT saMbaMQajaaoDNyaasaazI malaa }d-U iSaklao paihjao¸ AaiNa madàsaI laaokaMbaraobar tsaaca saMbaMQajaaoDNyaasaazI tamaIL iSaklao paihjao.

}dU-saazI [Mga`ja ima~acyaa maagaNaIva$na maI Dokcyaa ]ta$MmaQaUna ek caaMgalaamaunaSaI SaaoQaUna kaZlaa¸ AaiNa Aamacaa AByaasa jaaorat sau$ Jaalaa. [Mga`ja AmaladaracaIsmarNaSa@tI maaJyaapoxaa varcyaa djaa-caI haotI. }dU- Axaro AaoLKtanaa malaa pMcaa[-tpDo¸ pNa %yaanao ekda Sabd paihlaa kI puna: ivasarayacaa naahI. maI jaast maohnat Gao}napaihlaI trI malaa %yaacyaa jaaoDIlaa yaota yao[-naa.

tamaILcaa AByaasahI zIk caalalaa. %yaat kaoNaacaI madt imaLNyaasaarKInavhtI. pustkhI ASaa táhonao ilaihlaolao haoto kI¸ madtIcaI ivaSaoYa ja$r pDU nayao.

svadoSaI prt Aalaao 159

malaa ]maod vaaTt haotI¸ kI ha AarMBalaolaa AByaasa doSaI paocalyaanaMtrhI maIcaalaU zovaU Sakona. pNa to jamalao naahI. 1893 naMtrcao maaJao vaacana va maaJaa AByaasa hImau#ya%vaok$na tu$Mgaatca JaalaI. yaa daonhI BaaYaaMcao AQyayana maI puZo caalaivalao #aro, pNa tosava- tu$Mgaataca. tamaILcao dixaNa AaiÍkotIla tu$Mgaat AaiNa }d-Ucao yaorvaDyaalaa. pNatamaIL baaolata kQaIca Aalao naahI. vaacaayalaa naIT yao} laagalao haoto¸ %yaavar savayanasalyaamauLo gaMja caZt Aaho. nyaUna malaa AVap salat Aaho. dixaNa AaiÍkotIla madàsaIlaaokaMkDUna maI pòmarsaacaa yaoqaocC Aasvaad Gaotlaa Aaho. %yaaMcao smarNa malaa pìtxaNaIhaoto. %yaaMcaI EaQda¸ %yaaMcaa ]Vaoga¸ %yaaMcyaapOkI AnaokaMcaa ina:svaaqa- %yaaga ho sava-¸ kaoNaItamaIL¸ tolagaU maaJyaa dRYTIlaa pDlaa kI AazvalyaaiSavaaya rahat naahI. AaiNa to sava-javaLjavaL inarxar haoto. jasao pu$Ya tSaa is~yaahI hao%yaa. dixaNa AaiÍkotIla laZainarxar laaokaMcaaca haotaÂ %yaaMtIla laZvayyaohI inarxarca haoto. tao laZa garIbaaMcaa haotaAaiNa garIbaca %yaamaQyao JagaDlao.

yaa Balyaa BaaoLyaa ihMdI laaokaMcao ica<a hrNa krNyaacyaa kamaI malaa BaaYaocaaADqaLa kQaIca Aalaa naahI. %yaaMnaa maaoDkItaoDkI ihMdusqaanaI samajao¸ jaomatoma [Mga`jaIsamajao¸ tovaZyaava$na Aamacao gaaDo caalat Asao. pNa maI yaa pòmaacaa maaobadlaa mhNaUnatamaIL¸ tolagaU iSakU [cCIt haotoa. tamaIL qaaoDobahUt iSaklaao. tolagau iSakNyaacaap`ya%na ihMdusqaanaat Asatanaa kolaa¸ pNa mauLaxaro pahNyaaplaIkDo majala gaolaIca naahI.

maI tamaIL¸ tolagaU hstgat kolao naahI. yaapuZo krNao durapastca. mhNaUna hod`vaIDBaaYaI laaok ihMdusqaanaI iSaktIla ASaI maI AaSaa krIt Aaho. dixaNa AaiÍkotIlad`vaID 'madàsaI' tr qaaoDoqaaoDo ihMdI baaolatatca. ADcaNa yaoto tI [Mga`jaI iSaklaolyaaMSaIca.jaNaU kaya [Mga`jaIcao &ana ha Aamacyaa doSaI BaaYaa iSakNyaacyaa maagaa-tIla ek ADqaLacaAaho.

pNa ho ivaYayaaMtr Jaalao. Aaplyaalaa p`vaasa pura kravayaacaa Aaho.AjaUna paoMgaaolaa baaoTIcyaa kPtanaacaI AaoLK k$na VayacaI raihlaI Aaho.

AamacaI maO~I jamalaI. ha Balaa kPtana PlaImaqa ba`drnacyaa saMp`dayaapOkI haota.%yaamauLo naaOkanayanaivaVopoxaa AQyaa%maivaVocyaaca gaaoYTI AamacyaamaQyao AiQak haot.%yaanao naItI AaiNa Qama-Eawa yaaMcyaamaQyao Baod kolaa. %yaacyaa mato baayabalacaaAByaasa mhNajao paorKoL haota. baayabala saaopo Aaho hIca tr %yaacaI KubaI.s~Ipu$YaaMnaI¸ maulaaMnaI¸ kaoNaIhI yaoSaUvar AaiMNa %yaacyaa bailadanaavar ivaSvaasa zovalaa

160 Aa%makqaa

kI %yaaMcaI papo Qau}na jaatat. yaa PlaImaqa ba`drnalaa pahUna malaa ip`TaoiryaatIlaba`drnacyaa pircayaacaI AazvaNa JaalaI. jyaat naItIlaa japavao laagato tao Qama- %yaalaakucakamaacaa vaaTo. hI maO~I va hI AaQyaai%mak cacaa- maUL maaJyaa Annaaharava$na sau$JaalaI. maI maaMsa ka Ka} nayaoÆ gaaomaaMsa KaNyaat daoYa kaoNataÆ pSaupxyaaMnaahI [-SvaranaoJaaDpalyaap`maaNao manauYyaacyaa sauKsaaoyaIsaazI va AaharasaazIca inamaa-Na kolao naahI kaÆAsalyaa %yaacyaa p`SnaaMva$na AaQyaai%mak cacaa- ]pisqat JaalyaaiSavaaya rahIca naa.

AamhI ekmaokaMcaI samajaUt paDU Saklaao naahI. maaJaa svat:caa ivacaarAiQakca dRZ Jaalaa¸ kI Qama- AaiNa naItI hI ekaca vastUcaI daona naavao Aahot.kPtanaalaahI svat:cyaa matacyaa sa%yatoba_la ibalakula SaMka navhtI.

caaovaIsa idvasaaMcyaa SaovaTI ha sauKacaa p`vaasa pura Jaalaa¸ AaiNa hugaLIcaosaaOMdya- paht paht maI klak<yaalaa ]trlaao. maI %yaaca idvaSaI mauMba[-cao itkIT kaZlao.

25. ihMdusqaanaat

klak<yaahUna mauMba[-laa jaatanaa vaaTot p`yaaga laagalao. toqao gaaDI 45 imainaToqaaMbat haotI. tovaZyaa vaoLat maI Sahrat forI maa$na yaoNyaacaa ivacaar kolaa. malaakoimasTakDUna AaOYaQahI Gyaayacao haoto. koimasT DaoLo caaoLItca baahor Aalaa. AaOYaQa do[-pya-Mt %yaanao KUp vaoL Gaotlaa. maI sToSanaavar paocatao taoca gaaDI caalaU JaalaolaI idsalaI.Balyaa sToSanamaastranao gaaDI imainaTBar qaaMbavaUna QarlaI¸ pNa maI yaot naahIsao pahUna maaJaosaamaana ]t$na GaoNyaacaI %yaanao KbardarI GaotlaI.

maI kolanarcyaa ha^Tolaat ]trlaao¸ AaiNa toqaUnaca maaJyaa kamaalaa sau$vaatkrNyaacao zrivalao. yaoqaIla 'payaaoinayar' p~acaI kItI- maI eoiklaI haotI.to raYT/Iya AakaMxaaMnaa ivaraoQa krIt AsalyaacaohI malaa maahIt haoto. %yaavaoLIQaakTo ima. caoJanaI saMpadk Asalyaacao malaa smart Aaho. malaa sava- pxaaMcyaagaazI Gao}na p`%yaokacaI madt imaLvaayacaI haotI. mhNaUna maI ima. caoJanaIMnaaBaoTIsaazI icazI ilaihlaI¸ gaaDI cauklyaacao ilaihlao AaiNa dusaáyaaca idvaSaImalaa p`yaaga saaoDUna jaayacao Aaho Asao kLivalao. ]<arI %yaaMnaI malaa lagaocaBaoTNyaasa saaMigatlao. malaa baro vaaTlao. %yaaMnaI maaJao mhNaNao laxapUva-k eokUna Gaotlao. maI

ihMdusqaanaat 161

kahI laoK vagaOro ilaihlao¸ tr AapNa %yaaMcao lagaoca samaalaaocana k$ Asao saaMigatlaoÂ vaAaNaKI mhNaalao¸ "pNa tumacyaa sagaLyaaca maagaNyaa malaa maanya haotIla Asao saaMgavatnaahI. vasaahtIcaa dRYTIibaMdUhI Aamhalaa samajaUna Gaotlaa paihjao va ihSaobaat Gaotlaapaihjao."

maI ]<ar idlao¸ "tumhI yaa p`Snaacaa AByaasa kravaa va %yaacaI cacaa- kravaIevaZo malaa puro Aaho. Sauw nyaayaaplaIkDo maI kahIhI maagat naahI ikMvaa [cCItnaahI." baakIcaa idvasa p`yaagacyaa Bavya i~vaoNaI saMgamaacyaa dSa-naamaQyao AaiNa puZIlakamaacaa ivacaar krNyaamaQyao Gaalaivalaa.

yaa Anapoixat maulaaKtInao maaJyaavar naataLat Jaalaolyaa hllyaacao baIja porlaogaolao.

mauMba[-laa na qaaMbata maI rajakaoTlaa gaolaao AaiNa ek puistka ilaihNyaacaItyaarI kolaI. puistka ilahUna CapUna kaZNyaat saumaaro ek maihnaa gaolaa. puistkolaaihrvao vaoYTNa Gaatlaolao haoto. %yaava$na puZo itcaI 'ihrvaI puistka' yaa naavaanao pìsawJaalaI. %yaat maI dixaNa AaiÍkotIla ihMdI laaokaMcyaa isqatIcao ica~ [radapUva-k saaOmyaroKaTlao haoto. naataLatIla daona caaopDyaaMmaQyao¸ jyaaMcaa maI pUvaI- ]llaoK kolaolaaca Aaho¸maI jaI BaaYaa vaaprlaI haotI %yaahUna yaamaQyao naomast BaaYaa vaaprlaI. karNa kI ¸ malaamaahIt haoto kI¸ lahana du:KhI du$na paihlao AsataM BayaMkr vaaTto.

ihrvyaa puistkocyaa dha hjaar p`tI Capivalyaa¸ va %yaa sabaMQa ihMdusqaanaBarvat-maanap~aMnaa AaiNa sava- pxaaMcyaa pìsaw laaokaMnaa pazivalyaa. payaaoinayarmaQyao%yaacyaavar savaa-t AaQaI laoK pìsaw Jaalaa. %yaacaa saaraMSa ivalaayatolaa gaolaa¸ AaiNa %yaasaaraMSaacaa saaraMSa puna: ra^yaTrmaaf-t naataLlaa gaolaa. hI tar AvaGaI tIna AaoLIMcaIhaotI. tIt naataLat ihMdI laaokaMnaa kSaa táhonao vaagaivaNyaat yaoto yaacao jao ica~ maIroKaTlao haoto¸ %yaacaI lahana AavaR<aI haotI. tI maaJyaa SabdaMt navhtI. itcaa pirNaamakaya Jaalaa to puZo pahU. hLUhLU sava- p`mauK vat-maanap~aMmaQyao yaa p`SnaacaI saivastr cacaa-JaalaI.

hI puistka Tpalaat TakNyaasaazI kagad vagaOro gauMDaLUna tyaar krNyaacaokama ~asaacao haotoÂ to pOsao do}na k$na Gyaavao¸ tr far Kca- Aalaa Asata.maI ek saaopI yau@tI SaaoQaUna kaZlaI. AaLItIla sava- maulaaMnaa ek~ kolaoAaiNa %yaaMcyaapOkI jaovaZyaaMnaa Aaplyaa sakaLcyaa vaoLopOkI daona¹tIna tasa dotayaoNyaasaarKo AsatIla %yaaMnaI to Vavao¸ ASaI %yaaMcyaapaSaI maagaNaI kolaI. maulaaMnaI KuYaInaoAa¹11

162 Aa%makqaa

evaZo kama krNyaacao maanya kolao. maaJyaakDUna maI %yaaMnaa maaJyaakDo jamaNaarI vaaprlaolaIpaoYTacaI itikTo AaiNa AaSaIvaa-d doNyaacao kbaUla kolao. maulaaMnaI hsatKoLt maaJao kamapuro k$na idlao. lahana maulaaMnaahI ASaa táhonao svayaMsaovak banaivaNyaacaa ha maaJaa pihlaap`yaaoga haota. yaa maulaaMpOkI daoGaojaNa AajahI maaJyaabaraobar kama krIt Aahot.

yaaca saumaaralaa mauMba[-t pihlyaa p`qama Plaoga sau$ Jaalaa. caaohIkDo laaok GaabaroJaalao. rajakaoTmaQyaohI Plaoga fOlaavaNyaacaI BaItI haotI. malaa vaaTlao kI AapNaAaraogyaKa%yaamaQyao kama k$ SakU. maI maaJaI saovaa saMsqaanaalaa do} kolaI. saMsqaanaanaokimaTI naomalaI¸ va itcyaamaQyao malaahI naomalao. SaaOcakupaMcyaa svacCtovar maI ivaSaoYa jaaoridlaa¸ va kimaTInao gallaaogallaI jaa}na SaaOcakUp tpasaNyaacaa inaScaya kolaa. garIbarihvaaSyaaMnaI Aapaplao SaaOcakUp tpasaU doNyaalaa mauLIca AaZovaoZo Gaotlao naahItÂ evaZocanavho tr %yaaMnaa saucaivalyaap`maaNao %yaaMnaI sauQaarNaahI kolyaa. pNa¸ jaovha AamhI pìtiYztvagaa-caI Garo tpasaayalaa inaGaalaao¸ tovha ik%yaok izkaNaI tr Aamhalaa SaaOcakUppahNyaacaIhI prvaanagaI imaLonaa¸ maga sauQaarNyaacaI gaaoYT tr dUrca raihlaI. Aamhalaa sava-saamaanya AnauBava Asaa Aalaa¸ kI Qainak vagaa-cao SaaOcakUp AiQak GaaNaorDo Asat. %yaatAMQaar¸ duga-MQaI AaiNa Amayaa-d GaaNa AsaayacaI. paya zovaNyaacyaa jaagaI ikDo vaLvaLtAsaayacao. ijavaMtpNaI raoja narkvaasa BaaogaNyaap`maaNao ho haoto. AamhI saucavalaolyaasauQaarNaa saaQyaa hao%yaa. maL jaimanaIvar pDU doNyaaeovajaI kuMDIt pDolasao kravaoÂ paNaIhIjaimanaIt ija$ doNyaaeovajaI kuMDIt jaa[-lasao kravaoÂ baOzk AaiNa BaMgaI yaoNyaacaI jaagaayaaMcyaamaQyao jaI iBaMt zovaNyaat yaot Asao tI kaZUna TakavaI¸ mhNajao BaMgaI sava- Baagabaraobar svacC k$ Sakola¸ AaiNa SaaOcakupaMcaa AakarhI kahIsaa maaoza hao}na %yaat hvaaAaiNa ]jaoD KoLU Sakola. baDyaa laaokaMnaI yaa sauQaarNaa krNyaacyaa baabatIt puYkLADqaLo AaNalaoÂ AaiNa SaovaTI pura Amala kolaa naahIca.

kimaTIcaa maharvaaDyaathI jaayacao haotoca. kimaTIcyaa saBaasadaMpOkI f@tekca [sama maaJyaabaraobar itkDo yaayalaa tyaar Jaalaa. toqao jaayacao¸ AaiNa tohISaaOcakUp tpasaayalaaÑ pNa malaa maharvaaDa pahUna saanaMdaScaya- vaaTlao. maharvaaDyaat maI*yaa janmaaMt p`qamaca gaolaao haotao. mahar baMQauBaiganaInaahI Aamhalaa pahUna AaScaya- vaaTlao."tumacao SaaOcakUp tpasaayacao Aahot¸" mhNaUna maI saaMigatlao. to mhNaalao¸

ihMdusqaanaat 163

"AamacyaakDo SaaOcakUp kaozUna Aalao AahotÆ Aamacao SaaOcakUp jaMgalaat.SaaOcakUp tumha baDyaa laaokaMsaazI."

"tr maga Aamhalaa tumacaI Garo pahU ValaÆ""yaa naa¸ Baa[-saahobaÑ tumacyaa majaI-laa yao[-la toqao calaa. AamacaI Garo

AsalaIca."maI Aat gaolaao AaiNa GaracaI %yaacap`maaNao AMgaNaacaI safa[- pahUna KUYa hao}na

gaolaao. Garat sava- Baaga naIT saarvalaolao idsalao. AMgaNa JaaDlaolao¸ AaiNa jaI qaaoDISaIBaaMDI haotI tI saaf AaiNa cakcakIt haotI. %yaaMcyaakDo Aajaaracao Baya navhto.

eka SaaOcakUpacaa ivaSaoYa ]llaoK kolyaaiSavaaya rahavat naahI. p`%yaok GaralaamaaorI AsaayacaIca. %yaat paNaI saaMDIt AaiNa laGauSaMkahI haot Asao. %yaamauLo duga-MQaI naahIASaI KaolaI saapDNao ivarLa. pNa eka Garat tr inajaayacyaa KaolaIt maaorI AaiNapayaKanaa daonhI AaZLlaIÂ AaiNa tI sava- GaaNa naLItUna KalaI pDt Asao. yaa KaolaIt]Bao rahavat navhto. %yaaMt GarQanaI ksao Jaaopt yaacaa vaacakaMnaI ivacaar kravaa.

kimaTInao hvaolaIMnaahI BaoT idlaI. hvaolaIMcyaa vyavasqaapkacaa gaaMQaIkuTuMbaaSaIsnaohsaMbaMQa haota. %yaanao hvaolaI pahU doNyaacao AaiNa Sa@ya %yaa sauQaarNaa krNyaacao kbaUlakolao. %yaanao svat: tao Baaga kQaIca paihlaa navhta. hvaolaItlao KrkTo AaiNa p~avaLImaagacyaa baajaUlaa iBaMtIva$na fokUna doNyaat yaotÂ AaiNa tao Baaga kavaLo AaiNa GaarI yaaMcaoinavaasasqaana hao}na raihlaa haota. payaKanao tr gailacC haotoca. vyavasqaapkanaoiktISaI sauQaarNaa kolaI to malaa pahayalaa imaLalao naahI. hvaolaItIla GaaNa pahUna vaa[-Ttr vaaTlaoca. jyaa hvaolaIlaa AapNa piva~ sqaana maanatao itcyaat trI AaraogyaacyaainayamaaMcao ksaUna palana vhavao ASaI AaSaa baaLgaNao Ayaaogya haoNaar naahI. smaRitkaraMnaIAMtbaa-*ya Sauicatovar KUp jaaor idlaolaa Aaho¸ hI gaaoYT %yaa vaoLIhI maaJyaa maaihtIthaotI.

26. raj a i n a Yza Aa iN a S a u E a U Y a a

Sauw rajainaYza malaa svat:cyaa zayaI ijatkI AaZLlaI ittkI [traMcaoizkaNaI @vaicatca idsaUna AalaI Aaho.yaa rajainaYzocyaa mauLaSaI sa%yaaba_lacao maaJaosvaaBaaivak pòma haoto ASaI maaJaI samajaUt Aaho. rajainaYzocao ikMvaa dusa¹yaa kaoNa%yaahIgaaoYTIcao p`dSa-na maaJyaakDUna kQaIca GaDlaolao naahI. naataLat maI kaoNa%yaahI saBaolaa gaolaaotrI toqao 'gaa^D saovh d ikMga' ³[-Svar rajaacao rxaNa krao´¸ ho pd gaaiyalao jaayacaoca.malaavaaTlao maIhI to mhTlao paihjao. ibàTISa rajavaTImaQyao malaa %yaa vaoLIhI daoYa idsat haoto¸trI pNa ekMdrIt tI rajavaT malaa caaMgalaI vaaTo. ibaìTSa Amala va ibaìTSa AmaladaryaaMcao QaaorNa ekMdrIt p`jaolaa ihtkark Aaho Asao malaa %yaavaoLI vaaTt Asao.

dixaNa AaiÍkomaQyao yaacyaa ]laT QaaorNa idsat haotoÂ vaNa-WoYa idsat haota.yaa gaaoYTI ta%pur%yaa va sqaainak Aahot Asao malaa vaaTo. %yaamauLo rajainaYzocyaa baabatItmaI [Mga`jaaMnaahI maagao TakU pahat Asao. [Mga`jaaMcao raYT/gaIt 'gaa^D saovh d ikMga' caI caalamaI AasqaapUva-k iSakUna GaotlaI. to saBaaMmaQyao gaat %yaa vaoLI %yaamaQyao maI Aaplaa saUrimaLvaIt AsaoÂ AaiNa puZo puZo kolyaaiSavaaya rajainaYza vya@t krNyaacao jao jao p`saMgayaot¸ %yaaMmaQyao maI Baaga Gaot Asao.

]Byaa janmaat maI yaa rajainaYzocaa kQaI vyaapar kolaa naahI. svat:caaKajagaI svaaqa- saaQaNyaacaa ivacaarhI kQaI maaJyaa manaalaa iSavalaa naahI. rajainaYza hoek ?Na Aaho¸ Asao samajaUna maI to naohmaI foDIt Aalaao Aaho.

maI ihMdusqaanaat Aalaao¸ tovha raNaIcyaa DayamaMD jyauibalaIcaI tyaarI sau$ JaalaIhaotI. rajakaoTmaQyaohI ek saimatI naomaNyaat AalaI. malaa itcaa saBaasad haoNyaaba_lainamaM~Na Aalao. maI to maanya kolao. malaa %yaamaQyao dMBaacaa vaasa Aalaa. f@tdoKavyaasaazIca puYkL caalalaolao idsalao. ho pahUna malaa vaa[-T vaaTlao. saimatImaQyaorahavao kI naahI yaacaahI malaa p`Sna pDlaa. SaovaTI maaJyaa vaaTyaacao kama k$na saMtaoYamaanaNyaacaa maI inaScaya kolaa.

vaRxaaraopNa krNao ha kaya-ËmaatIla ek Baaga haota. ha tr malaadMBa vaaTlaa. vaRxaaraopNa krNyaamaQyao saahoba laaokaMnaa KUYa krNyaaplaIkDo hotUnavhta. maI laaokaMcyaa manaaMvar zsaivaNyaacaa p`ya%na kolaa¸ kI vaRxaaraopNa kolaoca paihjao

164

rajainaYza AaiNa SauEaUYaa 165

ASaI kahI sa@tI naahIÂ tI ek saUcanaa mhNaUna Aaho. JaaDo laavaayacaI tr manaapasaUnalaavaavaI¸ naahI tr mauLIca laavaU nayaot. malaa saaQaarNa Aazvato¸ kI maI Asao mhNatacamaaJao baaolaNao hsaNyaavaarI naot. maI maaJyaa vaaTyaacao JaaD kaLjaIpUva-k laavalaoÂ KtpaNaIGaalaUna %yaacaI jaaopasanaahI kolaIÂ evaZo malaa Aazvato.

'gaa^D saovh d ikMga' maI GaratIla maulaaMnaahI iSakvaIt Asao. maI to T/oinaMgaka^laojacyaa ivaVaqyaa-MnaahI iSakivalyaacao malaa smarto. pNa to yaaca p`saMgaI kI¸ saatvyaaeDvaD- baadSahaacyaa rajyaaraohNap`saMgaI¸ to baraobar Aazvat naahI. puZo ho pd gaaNyaatmalaa hrkt vaaTU laagalaI. AihMsaosaMbaMQaIcao maaJao ivacaar jasajasao baLavat gaolao tsatsaa maIsvat:cao ivacaar va vaaNaI yaaMba_la AiQakaiQak japU laagalaao. yaa pdacyaa daona AaoLIAsaahI Aahot :

'%yaacyaa Sa~UMcaa naaSa kr.%yaaMcaI karsqaanao laTkI paD.'

*yaa AaoLI gaaNao Ayaaogya vaaTlao. maaJao ima~ Da^. baUqa yaaMcyaapaSaI yaaba_labaaolalaao. %yaaMnaIhI kbaUla kolao¸ kI ho gaaNao AihMsak maaNasaalaa SaaoBaNaar naahI. jyaaMnaaSa~U mhTlao to GaatkIca AsatIla Asao ksao mhNaavaoÆ Aaplyaalaa jao Sa~U vaaTtat¸%yaaMcaa pxa caukIcaaca Asalaa paihjao¸ ASaI Ka~I kaoNaI VavaIÆ [-SvarapaSaI AapNaf@t nyaayaacaI maagaNaI kravaI. Da^. baUqanaa ho mhNaNao pTlao. %yaaMnaI svat:cyaa maMDLatgaaNyaasaazI inaraLo pd rcalao. Da^. baUqacaa ivaSaoYa pircaya puZo hao[-la.

jyaap`maaNao rajainaYzocaa gauNa maaJyaamaQyao svaaBaaivak haota %yaacap`maaNaoSauEauYaocaa. AajaarI maaNasaaMcaI¸ maga tI saaoyarI Asaaot ikMvaa prkI Asaaot¸ SauEaUYaakrNyaacaa malaa Yaaok haota Asao mhTlao trI caalaola. rajakaoTmaQyao maaJao dixaNaAaiÍkocao kama caalaU Asata maQyaMtrI maI maUMba[-laa jaa}na Aalaao. maaozmaaozyaa SahrI saBaaBarvaUna laaokmatalaa ivaSaoYa caalanaa doNyaacaa maaJaa ivacaar haota. %yaasaazIca maI gaolaaohaotao. p`qama nyaayamaUtI- ranaDyaaMnaa BaoTlaao. %yaaMnaI maaJao mhNaNao laxapUva-k eoklao AaiNamalaa ifraojaSahaMnaa BaoTNyaacaa sallaa idlaa. naMtrca maI jaisTsa badù_Ina tOyyabajaIMnaaBaoTlaao. %yaaMnaIhI maaJao mhNaNao eokUna taoca sallaa idlaa. "jaisTsa ranaDo ikMvaa maI tumacaoivaSaoYa maaga-dSa-k hao} Sakt naahI. AamacaI isqatI tumhalaa kLtoca. AamhIsaava-jainak kamaat Baaga Gao} Sakt naahI. AamacaI sahanauBaUtI maa~ tumacyaa kayaa-laapUNa-pNao Aaho. Kro puZarI tr ifraojaSahaca Aahot."

166 Aa%makqaa

sar ifraojaSahaMnaa BaoTayacao maI zrivalaoca haotoÂ prMtu yaa daona vaDIla maMDLIMnaI%yaaMcyaa sallyaap`maaNao vaagaNyaaba_la saaMigatlyaava$na sar ifraojaSahaMcyaa laaokaMvarIlavajanaacaI malaa ivaSaoYa klpnaa AalaI.

sar ifraojaSahaMnaa BaoTlaaoÂ %yaaMcyaakDUna idpUna jaaNyaacaI maaJaI tyaarIcahaotI. %yaaMnaa doNyaat yaoNaaáyaa pdvyaa eoklyaaca hao%yaa. 'mauMba[-cyaa isaMhalaa' 'mauMba[-cyaaAnaiBaiYa@t baadSahalaa' BaoTayalaa malaa jaayacao haoto. prMtu baadSahanao malaa GaabarvalaonaahI. baap jyaa pòmaacao Aaplyaa t$Na maulaalaa BaoTtao %yaaca pòmaanao to malaa BaoTlao. malaa%yaaMnaa %yaaMcyaa caoMbarmaQyao BaoTayacao haoto. %yaaMcyaa saBaaoMvaar %yaaMcyaa AnauyaayaaMcao maMDLjamalaolao Asaayacaoca. vaacCa haoto¸ kamaa haoto. %yaaMcaI maaJaI AaoLK k$na idlaI.vaacCaMcao naaMva maI eoklaoca haoto. %yaaMnaa ifraojaSahaMcao ]javao hat samajat. vaIrcaMdgaaMQaIMnaI %yaaMcaI AaMkDoSaas~I mhNaUna maaihtI saaMigatlaI. to mhNaalao¸ "gaaMQaI¸ AapNapuna: ekda BaoTU."

evaZo hao[-pya-Mt far tr daona imainaTo gaolaI AsatIla. %yaanaMtr sarifraojaSahaMnaI maaJao mhNaNao eokUna Gaotlao. nyaayamaUtI- ranaDo va tOyyabajaI yaaMnaa BaoTlaaohaotao¸ tohI %yaaMnaa saaMigatlao. "gaaMQaI¸ tuJyaasaazI malaa jaahIr saBaa kravaI laagaola. tulaamadt kolaIca paihjao." maunaSaIMkDo vaLlao¸ AaiNa %yaaMnaa saBaocaa idvasa na@kI krayalaasaaMigatlaa. idvasa na@kI k$na malaa rjaa idlaI. saBaocyaa Agaaodrcyaa idvaSaIAaplyaalaa BaoTNyaacaI Aa&a kolaI. maaJaI BaItI inavaarlaI¸ AaiNa maI hYa-yau@tAMt:krNaanao GarI gaolaao.

mauMba[-tIla mau@kamaamaQyao mauMba[-t rahNaaáyaa maaJyaa maovhNyaaMnaa maI BaoTayalaagaolaao. to AajaarI haoto. %yaaMcaI isqatI gairbaIcaI haotI. baihNaIcyaanao ekTInao SauEaUYaahaoNyaasaarKI navhtI. duKNao BaarI haoto. maI %yaaMnaa maaJyaabaraobar rajakaoTlaa calaamhTlao. %yaaMnaa AanaMd Jaalaa. baihNaIlaa va maovhNyaaMnaa baraobar Gao}na maI rajakaoTlaagaolaao. duKNao vaaTlao haoto %yaahUna AiQak ivakaopalaa gaolao. maI %yaaMnaa Aaplyaaca KaolaItzovalao. sabaMQa idvasa maI %yaaMcyaajavaL basat Asao. ra~IcaohI jaagaavao laagao. %yaaMcaISauEaUYaa krIt Asatanaa maI dixaNa AaiÍkocao kamahI krIt Asao. maovhNyaaMnaa dovaa&aJaalaI. pNa AKorcyaa idvasaat malaa %yaaMcaI saovaacaakrI krayalaa imaLalaI¸ yaaba_la malaafar samaaQaana vaaTlao.

SauEaUYaoba_lacyaa yaa maaJyaa Yaaokanao puZo puZo ivaSaala sva$p QaarNakolaoÂ yaoqapya-Mt¸ kI %yaasaazI maI Aaplaa QaMda baajaUlaa zovaIt AsaoÂ maaJyaa

mauMba[-caI saBaa 167

Qama-p%naIlaa %yaaca kamaaMt gauMtvaIt AsaoÂ Garcyaa saaáyaa maMDLIMnaahI gauMtvaIt Asao. yaavaR<aIlaa maI Yaaok Asaoca naaMva idlao Aaho. karNa kI¸ maaJaI ASaI Ka~I JaalaI Aaho kI¸*yaa sa%kmaa-pasaUna svat:laa AanaMd haot Asalaa trca %yaacao caIja haotoÂ AaoZUna taNaUna¸doKavyaapurtI¸ ikMvaa janalajjaostva SauEaUYaa kolaI tr yaa gaaoYTIKalaI manauYya dDpUnajaatao¸ AaiNa %yaacao jaIvana KurTlyaasaarKo haoto. jyaa saovaomaQyao AanaMd vaaTt naahIitcyaapasaUna saovakalaa laaBa haot naahI¸ AaiNa saovyaalaahI sauK vaaTt naahI. jyaasaovaomaQyao AanaMd vaaTtao¸ %yaa saovaopuZo eoYaAarama ikMvaa d`vyaaja-na [%yaaid gaaoYTI tucCvaaTtat.

27. m a u M b a[ - c a I s aB a a

maovhNyaaMcyaa maR%yaucyaa dusaáyaaca idvaSaI malaa mauMba[-cyaa saBaosaazI jaayacao haoto.jaahIr saBaosaazI BaaYaNa yaaojaUna zovaNyaapurtI fursat malaa imaLalaI navhtI. jaagarNaacaaqakvaa jaaNavat haota. Gasaa basaUna gaolaa haota. [-Svar ksaa trI malaa inaBaavaUna nao[-laAsaa ivacaar krIt maI mauMba[-laa gaolaao. BaaYaNa ilahUna kaZlao paihjao hI gaaoYT maaJyaasvaPnaIhI navhtI.

saBaocyaa tarKocyaa Aadlyaa idvaSaI saMQyaakaLI paMca vaajata Aa&onau$p maIifraojaSahaMcyaa Aaîfsaat hjar Jaalaao.

"gaaMQaI¸ tumacao BaaYaNa tyaar Aaho kaÆ""jaI¸ naahI. BaaYaNa taoMDIca krNyaacaa maaJaa ivacaar Aaho¸" maI BaIt BaIt

]<ar idlao."ho mauMba[-t caalaNyaasaarKo naahI. [qao irpaoTI-Mga Kraba Aaho. %yaamauLo yaa

saBaopasaUna jar Aaplyaalaa kahI flainaYpi<a paihjao Asaola¸ tr BaaYaNa ilaihlaolaocapaihjao¸ AaiNa to rataorat CapUna kaZlao paihjao. BaaYaNa rataorat ilahUna kaZU SakalanaaÆ"

maI Gaabarlaao¸ pNa maI ilaihNyaacaa p`ya%na krNyaacao kbaUla kolao."tr maga maunaSaIMnaI BaaYaNa Gyaayalaa tumacyaakDo kovha yaavaoÆ" mauMba[-cao isaMh

mhNaalao."Akra vaajata¸" maI ]<ar idlao.sar ifraojaSahaMnaI %yaa tasaalaa maaJyaakDUna BaaYaNa Gao}na rataorat CapvaUna

GaoNyaacaI Aa&a kolaI¸ AaiNa malaa inaraop idlaa.

168 Aa%makqaa

dusaáyaa idvaSaI saBaot gaolaao. BaaYaNa ilahUna kaZayalaa saaMgaNyaat iktIcaturpNaa haota to maaJyaa laxaat Aalao. sar kavasajaI jahaMgaIr [insTTyaUTcyaa ha^lamaQyaosaBaa haotI. maI eoklao haoto kI¸ sar ifraojaSaha baaolaayacao Asalao¸ kI %yaa saBaot ]BaorahayalaahI jaagaa imaLt naahI. %yaat ivaSaoYak$na ivaVaqaI-vagaa-laa AavaD vaaTo.

Asalyaa saBaocaa ha maaJaa pihlaaca AnauBava haota. maaJaa svar kaoNaalaahIeokUM jaaNao Sa@ya naahI ASaI maaJaI Ka~I JaalaI. maI kaMpt kaMpt BaaYaNa vaacaNyaasasau$vaat kolaI. sar ifraojaSaa malaa ]<aojana dot¸ 'AjaUna jara ]Mca svarat' Asaa [Yaaradot tsatsaa¸ malaa vaaTto¸ maaJaa Aavaaja AaNaKI AaNaKI KalaIca pDt caalalaa haota.

jaunao ima~ koSavarava doSapaMDo maaJyaa saahayyaalaa QaavaUna Aalao. maI %yaaMcyaahatat BaaYaNa idlao. %yaaMcaa Aavaaja zIkca haota. pNa EaaotRvaga- kaozcaa eokayalaaÆ'vaacCa¸ vaacCa¸' nao ha^la gajabajaUna gaolaa. vaacCa ]zlao. %yaaMnaI doSapaMDyaaMkDUna kagadGaotlaa. maaJao kama Jaalao. saBaa lagaoca SaaMt JaalaI AaiNa AqapasaUna [tIpya-Mt saBaonaoBaaYaNa eokUna Gaotlao. iSars%yaap`maaNao yaaogya %yaa izkaNaI¸ 'Saoma¸ Saoma¸' yaaogya toqao TaLyaa¸yaa Asaayacyaaca. malaa baro vaaTlao.

sar ifraojaSahaMnaa BaaYaNa AavaDlao. malaa gaMgaot GaaoDo nhalyaasaarKo Jaalao.yaa saBaomauLo doSapaMDo AaiNa ek parSaI gaRhsqa yaa daoGaaMcaI manao d`valaI.

parSaI gaRhsqa Aaja maaozyaa hu_avar Aahot. mhNaUna %yaaMcao naaMva pìsaw krNyaacaI BaItIvaaTto. %yaaMcaa inaScaya nyaa.#aurSaodjaI yaaMnaI DLmaLvalaaÂ AaiNa tao DLmaLNyaacyaamauLaSaI ek parSaI BaiganaIhI haotI. " ivavaah kravaa kI dixaNa AaiÍkolaa jaavao Æ "%yaaMnaI ivavaah krNyaacaoca pMsat kolao. pNa yaa ima~acyaa vatInao parSaI $stmajaIMnaIpàyaiScat Gaotlao¸ AaiNa parSaI BaiganaIcyaa vatIcao pàyaiScat [tr parSaI BaiganaIsaoivakaMcao kama k$na AaiNa KadIpÌ%yaqa- sava-svaavar paNaI saaoDUna krIt Aahot AaiNamhNaUna maI yaa dMptIMnaa xamaa krtao. doSapaMDyaaMnaa lagnaacao AakYa-Na navhto¸ pNa to yao}Saklao naahIt. %yaacao pàyaiSca<a to svat:ca krIt Aahot. AaiÍkolaa prt jaatanaaJaaMijabaarlaa ek tOyyabajaI BaoTlao. %yaaMnaIhI yaoNyaacao AaSvaasana idlaoÂ pNa to AaiNadixaNa AaiÍkolaa yaoNaarÆ yaa na yaoNyaacyaa gaunhyaacaI Barpa[- Abbaasa tOyyabajaI AatakrIt Aahot. pNa %yaa vaoLI baîrsTr ima~aMcao dixaNa AaiÍkolaa yaoNyaaba_la manavaLivaNyaacao maaJao p`ya%na vyaqa- gaolao.

mauMba[-caI saBaa 169

yaoqao malaa postnajaI patSahaMcaI AazvaNa haoto. %yaaMcaa maaJaa ivalaayatot haotaotovhapasaUnacaa snaoh haota. postnajaIMcaI maaJaI AaoLK laMDnamaQaIla AnnaaharIBaaojanagaRhamaQyao JaalaI. %yaaMcao baMQaU barjaaorjaI yaaMcaI vaoDo mhNaUna maI kItI- eokt haotao.BaoT JaalaI navhtIÂ pNa ima~maMDLI to 'caËma' Asalyaacao saaMgat. GaaoDyaacaI dyaa yao}naT/mamaQyao basat naaÂ SatavaQaanyaasaarKI smarNaSa@tI AsaUnahI iDgaÌ Gaot naaÂ svatM~ baaNaamhNajao ASaa táhocaa¸ kI kaoNaacaI tabaodarI p%krayacaI naahIÂ AaiNa parSaI AsaUnaAnnaaharIÑ postnajaI kahI AgadIca %yaaMcyaaca taoDIcao samajalao jaat nasat. pNa %yaaMcaIbauiwma<aahI saupìsaw haotI. ivalaayatothI %yaaMcaI #yaatI haotI.pNa Aamacaa saMbaMQa Aalaatao %yaaMcyaa AnnaaharamauLo. %yaaMcyaa bauiwma<aocaI baraobarI krNao maaJyaa Aavaa@yaabaahorcaohaoto.

maI postnajaIMcaa mauMba[-t SaaoQa laavalaa.to hayakaoTa-t pàoqaaonaaoTrI ³mau#yakarkUna´ haoto. maI BaoTlaao %yaa vaoLI baRhd\ gaujaraqaI kaoSaacyaa kamaat gauMtlaolao haoto.dixaNa AaiÍkocyaa kamaI madt maagaNaacyaa baabatIt maI ekahI ima~alaa saaoDlao navhto.postnajaI patSahaMnaI tr malaaca dixaNa AaiÍkolaa na jaaNyaacaa sallaa idlaa² "maItumhalaa madt tI kaya krNaarÆ pNa tumhI dixaNa AaiÍkolaa prt jaavao hoca malaa trIpsaMt naahI,. [kDo Aaplyaa doSaat kama kmaI ka AahoÆ pha naa¸ Aaplyaa BaaYaocaIsaovaa kaya qaaoDI krayacaI AahoÆ malaa iva&anaSaas~acyaa pairBaaiYak SabdaMcao Aqa-kaZayacao Aahot. ho ek xao~ Jaalao. doSaacyaa gairbaIcaa ivacaar kra. dixaNaAaiÍkomaQyao Aamacyaa laaokaMcaI du:isqatI Aaho¸ pNa %yaaMcyaasaazI tumacyaasaarKa manauYyaKcaI- pDavaa ho malaa sahna haoNyaasaarKo naahI. AapNa yaoqaoca jar rajasa<aa AaplyaahatI AaNalaI tr AapaoAapca itkDo madt paocaola. tumacao mana maI vaLvaU SakNaar naahI¸pNa tumacyaasaar#yaa [tr kaya-k%yaa-Mnaa tumacyaabaraobar jaa} doNyaacyaa kamaI maaJyaakDUnamadt vhayacaIca naahI." ho mhNaNao malaa pTlao naahI¸ pNa postnajaI patSahaMba_lacaamaaJaa Aadr iWgauiNat Jaalaa. %yaaMcao doSapòma¸ BaaYaapòma pahUna maaJaa %yaaMcyaaba_la farAnaukUla ga`h Jaalaa. AamacyaamaQaIla pòmagaaMz yaa p`saMgaamauLo AiQak dRZ JaalaI. %yaaMcaadRYTIibaMdU maI pUNa-pNao samajaU Saklaao. pNa %yaaMcyaa dRYTInao pahtahI maI dixaNaAaiÍkotIla kama saaoDUna doNyaaeovajaI toca jaast icakaTInao caalaivalao paihjao Asao malaavaaTlao. doSaBa@tanao doSasaovaocyaa ekahI maagaa-caI ]poxaa k$na caalaNaar naahIÂ AaiNamaaJyaa madtIlaa gaItocaa Slaaok tyaarca haota :

170 Aa%makqaa

Eaoyaana\ svaQamaao- ivagauNa: prQamaa-%svanauiYztat\ ÈsvaQamao- inaQanaM Eaoya: prQamaao- Bayaavah: ÈÈµ

varcyaa djaa-cyaa prQamaa-poxaa kmaI djaa-caa svaQama- AiQak bara. svaQamaa-maQyaomarNahI p%krlaoÂ prQama- Bayaavah Aaho.

28. puNao SahrI

sar ifraojaSahaMnaI maaJaa maaga- sarL k$na idlaa. mauMba[-hUna maI puNyaalaagaolaao. puNyaat daona pxa Asalyaacao malaa maahIt haoto. malaa savaa-McaI madt paihjao haotI,.laaokmaanyaaMnaa BaoTlaao. to mhNaalao¸

"sava- pxaaMcaI madt imaLivaNyaacaa tumacaa ivacaar AgadI baraobar Aaho. tumacyaap`Snaaba_la matBaod saMBavatca naahI. pNa tumhalaa pxaatIt AQyaxa paihjao. tumhI pào.BaaMDarkraMnaa BaoTa. to Aajakala kaoNa%yaahI caLvaLIt Baaga Gaot naahIt¸ prMtukdaicat to yaa kamaasaazI baahor pDtIla. %yaaMnaa BaoTUna to kaya mhNatat to malaasaaMgaa. maaJaI tumhalaa Sa@ya tI madt krNyaacaI [cCa Aaho. tumhI pào. gaaoKlyaaMnaaBaoTalaca. maaJyaakDo yaayacao Asaola tovha saMkaoca na maanata yaot calaa."

laaokmaanyaaMcao ho pihlyaanaoca dSa-na Jaalao. %yaaMcyaa laaokip`yatocao karNa maaJyaatovhaca laxaat Aalao.

toqaUna maI gaaoKlyaaMkDo gaolaao. to fgyaU-sana ka^laojamaQyao haoto. to malaa KUppòmaanao BaoTlao¸ AaiNa %yaaMnaI malaa Aaplaasaa k$na Gaotlaa. %yaaMcaahI ha p`qamaca pircayahaota. pNa ka kaoNa jaaNao¸ AamacaI pUvaI-caIhI AaoLK AsaavaI¸ Asaa Baasa Jaalaa. sarifraojaSaha tr malaa ihmaalayaasaarKo vaaTlaoÂ laaokmaanya samaudàsaarKo vaaTlaoÂ gaaoKlaogaMgaosaarKo vaaTlao. itcyaaMt malaa snaana krta yaoNyaasaarKo haoto. ihmaalaya caZUna jaaNaoASa@yaÂ samaudàt bauDNyaacaI QaastI AsatoÂ pNa gaMgaocyaa maaMDIvar KuSaala ËIDa kravaIÂitcyaavar haoDI KoLvaavaI. gaaoKlyaaMnaI maaJaI baarIk caaOkSaI kolaIÂ eKada ivaVaqaI-SaaLot navaIna daKla haoNyaasaazI Aalaa mhNajao %yaacaI prIxaa GyaavaI%yaap`maaNao kaoNaakaoNaalaa BaoTavao¸ ksao BaoTavao to saaMigatlao. maaJao BaaYaNa pahayalaa maaiga¹ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ µ AQyaaya 3 ¸ Slaaok 35.

puNao SahrI 171

tlao. malaa ka^laojacaI vyavasqaa daKivalaI. vaaTola tovha puna: Aaplyaalaa BaoTNyaasasaaMigatlao¸ Da^ BaaMDarkraMcaa jabaaba kLivaNyaasa saaMigatlao AaiNa malaa inaraop idlaa.rajakIya xao~amaQyao jao sqaana gaaoKlyaaMnaI ijavaMtpNaI maaJyaa )dyaat vyaaplao¸ va dohavasaanaJaalao trI AjaUnahI vyaapUna raihlao Aahot¸ to sqaana dusaáyaa kaoNaIhI pTkavalaolao naahI.

baap jyaap`maaNao maulaalaa BaoTtao¸ %yaap`maaNao ramakRYNa BaaMDarkr malaa BaoTlao.%yaaMcyaakDo gaolaao %yaa vaoLI dupar JaalaI haotI. ASaa vaoLIhI maI Aaplao kama caalaivalaohaoto¸ hI gaaoYTca dIGaao-VaogaI Saas~&aMnaa ip`ya vaaTlaIÂ AaiNa pxaatIt AQyaxaaba_lacaamaaJaa Aaga`h eokUna 'd^T\sa [T\¸' 'd^T\sa [T¸' 'baraobar Aaho¸' 'baraobar Aaho' Asao ]d\gaarsahjaI %yaaMcyaa taoMDavaaTo baahor pDlao.

saMBaaYaNaacyaa AKorIlaa to mhNaalao¸ kI "kaoNaalaahI ivacaarlaot trI totumhalaa saaMgatIla¸ kI maI hllaI kaoNa%yaahI rajakIya caLvaLIt Baaga Gaot nasatao. pNatumhalaa maI ivanmauK pazvaU Sakt naahI. tumacaI baajaU [tkI KMbaIr Aaho AaiNa tumhIGaot AsalaolaI maohnat [tkI vaaKaNaNyaasaarKI Aaho¸ kI maI tumacyaa saBaolaa yaoNyaacaonaaka$ Sakt naahI. ra. iTLk va ra. gaaoKlao yaaMnaa tumhI BaoTlaa ho zIk kolao.%yaaMnaa saaMgaa¸ kI daonhI pxa baaolaavatIla %yaa saBaolaa maI AanaMdanao yao[-na AaiNa AQyaxapdsvaIkarIna. vaoLocaa p`Sna malaa ivacaarNyaacaI ja$rI naahI. jaao vaoL ]BayapxaaMnaa saaoyaIcaavaaTola tao maI svat:laa jauLvaUna Gao[-na." Asao mhNaUna malaa SaabaasakI AaiNa AaSaIvaa-dyaaMsahIt inaraop idlaa.

yai%kMicat gaajaavaajaa ikMvaa DamaDaOla na krta puNyaacyaa yaa ivaWana va %yaagaImaMDLIMnaI eka saaQyaa GaramaQyao saBaa BarivalaI AaiNa malaa pirpUNa- pào%saahna do}na inaraopidlaa.

toqaUna maI madàsalaa gaolaao. madàsa tr hYa-vaoDo hao}na gaolao. baalaasauMdrma\cyaagaaoYTIcaa saBaovar KUp pirNaama Jaalaa. maaJao BaaYaNa maaJyaa naohmaIcyaa maanaanaolaaMbalacak Jaalao. sava- Caplaolao haoto. trIhI saBaonao Sabdna\ Sabd laxapUva-keoklaa. saBaocyaa AKorIlaa %yaa ihrvyaa puistkovar savaa-Mcyaa ]Dyaa pDlyaa.madàsamaQyao qaaoDyaa forfaraMsah %yaa puistkocaI dha hjaar p`tIMcaI dusarIAavaR<aI CapivalaI. %yaaMpOkI baáyaacaSaa p`tI ]DUna gaolyaa¸ pNa dhahjaaraMcaI ja$r navhtI evaZo malaa idsaUna Aalao. ]%saahacyaa Barat maaJaI ATkL

172 Aa%makqaa

mayaa-doplaIkDo gaolaI. maaJyaa BaaYaNaacaa pirNaama [Mga`jaI baaolaNaaáyaa vagaa-varca Jaalaahaota. %yaa vagaa-maQaUna ekTyaa madàsa SahraMtUna dha hjaar naklaaMcaI maagaNaI yaoNyaasaarKInavhtI.

yaoqao malaa maaozyaaMt maaozI madt kO. jaI. prmaoSvarna\ ipllao yaaMcaI JaalaI. to'madàsa sT^MDD-' cao saMpadk haoto. %yaaMnaI yaa p`Snaacaa caaMgalaa AByaasa kolaa haota.Aaplyaa Aaîfsaat malaa varcaovar baaolaavaIt AaiNa sallaamasalat dot. 'ihMdU' cao saMpadkjaI. saubàmhNyama\naahI BaoTlaao haotao. %yaaMnaI AaiNa Da^. sauba`mhNyama\naI pUNa- sahanauBaUtIdSa-ivalaI. pNa jaI. prmaoSvarna\ ipllao yaaMnaI tr malaa yaa kamaasaazI Aaplyaavat-maanap~acaa vaaTola tovaZa ]pyaaoga krNyaacaI mauBaa idlaI AaiNa maI itcaa BarpUrfayadahI Gaotlaa. saBaa pacyaaPpa ha^lamaQyao JaalaI AaiNa Da^. sauba`mhNyama\ AQyaxa haotoAsao malaa smarNa Aaho.

madàsamaQyao malaa AnaokaMkDUna pòma va ]%saah hI [tkI AnauBavaavayaasaimaLalaI¸ kI jarI toqao savaa-Mbaraobar mau#yat: [Mga`jaItca baaolaavao laagao trIhI malaaGarcyaasaarKo vaaTlao. poma ksalyaahI baMQanaaMnaa jaumaanaIt naahI.

29. 'l a g a o c a prt ifra '

madàsahUna klak<yaalaa gaolaao. klak<yaamaQyao maaJyaa ADcaNaIMnaa paravarraihlaa naahI. toqao gaoT [-sTna- ha^Tolaat ]trlaao. kaoNaacaI AaoLK naahI¸ doK naahI.ha^Tolaat 'DolaI Toilagaàf' cao pìtinaQaI ima. elarqaa^p- yaaMcaI AaoLK JaalaI. to baMgaala@labamaQyao rahat Asat. toqao yaoNyaaba_la %yaaMnaI malaa inamaM~Na idlao. %yaa vaoLI %yaaMnaamaaihtI navhtI¸ kI ha^Tolaacyaa idvaaNaKanyaat kaoNaahI ihMdI [samaalaa Gao}na jaata yaotnasao. maagaUna %yaaMnaa yaa pìtbaMQaacaI maaihtI imaLalaI. mhNaUna to malaa Aaplyaa KaolaItGao}na gaolao. ihMdI laaokaMba_la sqaainak [Mga`ja laaokaMnaa vaaTNaaáyaa yaa itrskaraba_la%yaaMnaa vaa[-T vaaTlao. malaa idvaaNaKaNyaaMt Gao}na na gaolyaaba_la %yaaMnaI maafI maaigatlaI.

'baMgaalacao dova' saurond`naaqa baanajaI-Mnaa tr BaoTayacao haotoca. %yaaMnaajaa}na BaoTlaao. maI gaolaao %yaa vaoLI %yaaMcyaapaSaI [trhI maMDLI BaoTNyaasaazIAalaolaI haotI. to mhNaalao¸ "tumacyaa kamaakDo laaokaMcao laxa vaoQaNaar naahI¸ASaI malaa QaastI vaaTto. tumhI pahataca naa¸ kI yaoqaohI kahI kmaI ivaTMbanaa naahIt.

'lagaoca prt ifra' 173

trIhI tumhI hao[-la tovaZo kravaoca. yaa kamaI tumhaMlaa maharajaMacaI madt paihjao. ibàiTSa[MiDyana A^saaoisaeSanacyaa pìtinaQaIMnaa BaoTa. rajaa sar PyaarImaaohna maukjaI- va maharajaaTagaaoraMnaa BaoTa. to ]darvaR<aIcao Aahot¸ AaiNa saava-jainak kayaa-t BarpUr BaagaGaotat." maI yaa gaRhsqaaMnaa BaoTlaao¸ pNa %yaaMcyaakDo maaJao saMQaana jauLlao naahI, daoGaaMnaIhIsaaMigatlao¸ "klak<yaamaQyao jaahIr saBaa BarivaNao saaopo kama naahI. pNa krayacaIcaAsaola¸ tr puYkLsaa AaQaar sauroMd`naaqa baanajaI-Mvar Aaho."

maaJyaa ADcaNaI yaoqaoca qaaMbalyaa naahIt. 'AmaRtbaJaar pi~ko' cyaa Aaîfsaatgaolaao. toqaohI malaa jao gaRhsqa BaoTlao %yaaMcaI klpnaa maI kaoNaI trI ]pTsauMByaa Aaho ASaIJaalyaacao idsalao. 'vaMgavaasaI' nao tr h_ kolaI. malaa ek tasaBar basavaUna zovalao.saMpadkmahaSaya [tr laaokaMbaraobar baaolatÂ to laaok AapaplaI kamao AaTpUna jaat. pNasaMpadkmahaSaya maaJyaakDo ZuMkUnahI pahat naa. ek tasaBar vaaT pahUna maI maaJaa ivaYayakaZlaaÂ tovha to mhNaalao¸ "AamacyaapuZo iktI kamao pDlaI Aahot tumhalaa idsat naahIÆtumacyaasaarKo iktI trI laaok AamacyaakDo yaot Asatat. tumhI rsta Qaravaa¸ hoca baro.Aamhalaa tumacaI kma-kqaa eokayacaI naahI." malaa kahI vaoL du:K tr vaaTlao¸ pNasaMpadkacaI dRYTIhI maI samajaU Saklaao. 'vaMgavaasaI' caI #yaatI eoklaIca haotI.saMpadkaMkDo laaok ekamaagaUna ek yaot jaat haoto¸ to malaa idsat haoto. to sava- %yaaMcyaaAaoLKIcao. %yaaMcao vat-maanap~ naohmaI Bargacca Barlaolao rahat Asao. dixaNa AaiÍkocaonaaMva pNa %yaa vaoLI @vaicat eokU yaot Asao. raoja navao laaok Aapaplao du:K puZo maaMDayalaayaot rahaNaarca. drokalaa svat:cao du:K tovaZo maaozo vaaTt Asato. pNa saMpadkajavaLAsalyaa du:iKtaMcaa naohmaI qavaaca Asaayacaa. tao ibacaara iktIkaMcao mhNaUna eokUna Gao[-laÆ iSavaaya du:KI maaNasaalaa saMpadkacao saamaqya- mhNajao kovaZo AfaT Asaola Asao vaaTtAsato. saMpadk svat: puro jaaNaUna Asatao kI¸ AaplaI sa<aa Aaplyaa kcaorIcyaa]MbaáyaaplaIkDo paocat nasaola.

maI htaSa Jaalaao naahIÂ [tr saMpadkaMnaa BaoTNyaacao caalaU zovalao. maaJyaairvaajaanau$p [Mga`jaaMnaahI BaoTlaao. 'sToT\sa\mana\' AaiNa '[MiglaSamana\' yaa daoGaaMnaahIdixaNa AaiÍkocyaa p`Snaacao mah<va samajat haoto. %yaaMnaI laaMbalacak maulaaKtICaplyaa. '[MiglaSamana\'cyaa ima. saaM^M^Dsa-naI malaa Aaplaasaa kolaa. %yaaMcyaaAaîfsaacaa va vat-maanap~acaa ]pyaaoga krNyaacaI malaa mauBaa imaLalaI.svat:cyaa Aga`laoKat du$s%yaa krNyaacaIhI %yaaMnaI malaa maaokLIk idlaI. AamacyaamaQyao

174 Aa%makqaa

snaoh jamalaa mhTlao¸ trI AitSayaao@tI haoNaar naahI. %yaaMnaI hao[-la tI madt malaakrNyaacao vacana idlao. maI prt dixaNa AaiÍkolaa gaolyaanaMtrhI svat:laa p~opazivaNyaasa malaa saaMigatlaoÂ AaiNa AaplyaakDUna hao[-la tovaZo k$ Asao AaSvaasanaidlao. malaa puZo idsaUna Aalao¸ kI %yaaMnaI ho vacana AxarSa: paLlaoÂ AaiNa %yaaMcaI p`kRtIibaGaDlaI %yaa vaoLopya-Mt %yaaMnaI maaJyaaSaI p~vyavahar caalaU zoivalaa. maaJyaa AayauYyaaMtASaa táhocao Anapoixat snaohsaMbaMQa Anaokda jamaUna Aalao Aahot. ima. saa^MDsa-naa maaJyaabaabatIt jao AavaDlao to AitSayaao@tIcaa ABaava AaiNa sa%yaprayaNata. %yaaMnaI maaJaIksaUna ]laTtpasaNaI kolaI haotI. %yaava$na %yaaMnaa idsalao¸ kI dixaNa AaiÍkotIla gaaoáyaalaaokaMcaI baajaU ina:pxapatpNao maaMDNyaacyaa kamaI AaiNa daonhI baajaUMcaI tulanaa krNyaacyaakamaI maI nyaUna zovalao navhto.

svat:cyaa AnauBavaava$na maI saaMgaU Saktao¸ kI iva$w pxaalaa nyaaya idlyaanaoAaplyaalaa nyaaya lavakr imaLtao.

ASaa táhonao malaa Anapoixat madt imaLalyaamauLo klak<yaamaQyaohI jaahIr saBaaBarivaNyaacaI AaSaa vaaTU laagalaI haotI. [t@yaat DrbanahUna tar AalaI¸ "pala-maoMTjaanaovaarIt BarNaarÂ lagaoca prt ifra."

mhNaUna maI vat-maanap~at ek p~ pìsaw k$na %yaat tabaDtaoba inaGaUnajaaNyaacyaa karNaacaa Kulaasaa kolaa AaiNa klak<aa saaoDlao. AaiNa pihlyaaca baaoTInaomaaJyaa jaaNyaacaI vyavasqaa krNyaaba_la dada AbadullaaMcyaa mauMba[-tIla ejaMTalaa tarkolaI. dada AbadullaaMnaI svat: 'kUrlaMD' naaMvaacaI AagabaaoT ivakt GaotlaI haotI.tIva$na malaa va maaJyaa kuTuMbaalaa maaoft Gao}na jaaNyaacaa %yaaMnaI Aaga`h Qarlaa. maI%yaacaa saaBaar svaIkar kolaa¸ AaiNa iDsaoMbarcyaa sau$vaatIlaa 'kUrlaMD' maQaUna maaJaIQama-p%naI¸ daona maulagao AaiNa maaJyaa svaga-sqa maovhNyaaMcaa ekulata ek maulagaa yaaMnaa Gao}nadixaNa AaiÍkolaa dusaáyaaMda jaaNyaasaazI inaGaalaao. yaa baaoTIbaraobar dusarI ek baaoT'naadorI' sauwa Drbanalaa jaaNyaasaazIca sauTlaI. itcao ejaMT dada Abadullaa haoto. daonhIbaaoTIt imaLUna AazSaocyaa Aasapasa p^saoMjar Asaavaot. %yaapOkI AQao-¹AiQak T/ansavaalalaajaaNaaro haoto.

KMD 3 ra

1. t ufan a ac a I p U v a - i c a nh o

kuTuMbaasahIt samaud`p`vaasa maI ha p`qamaca krIt haotao. maI Anaok vaoLa ilaihlaoAaho¸ kI ihMdU laaokaMmaQyao ivavaah baalavayaaMt haot AsalyaamauLo AaiNa maQyama vagaa-cyaakuTuMbaamaQyao bahuQaa navara iSaklaolaa AaiNa baayakao inarxar ASaI isqatI AsalyaamauLopitp%naIcyaa jaIvanaamaQyao tfavat pDto¸ va ptIlaa p%naIcaa iSaxak banaavao laagato. malaamaaJyaa Qama-p%naIcyaa va maulaaMcyaa paoYaaKacaI tsaoca KaNyaaipNyaacyaa va baaolaNyaacaalaNyaacyaapwtIcaI kaLjaI GyaavaI laagat haotI. %yaaMnaa rItBaat iSakavaavayaalaa paihjao haotI.ik%yaok gaaoYTI Aazvalyaa mhNajao malaa AjaUnahI hsaU yaoto. ihMdU p%naIcyaa dRYTInaopitprayaNata haca sava-EaoYz Qama-Â ihMdU ptI svat:laa p%naIcaa [-Svar samajatao. Aqaa-t\ptI naacavaIla tsao p%naInao naacalao paihjao.

jyaa kaLasaMbaMQaI maI ilahIt Aaho %yaa kaLI maaJaI ASaI samajaUt haotI kI¸sauQaarlaolyaa laaokaMt AaplaI gaNanaa vhayalaa paihjao Asaola¸ tr Aaplaa baa(acaar Sa@yataopya-Mt yauraoipyana laaokaMSaI jauLta Asalaa paihjao. Asao kolyaanaoca AaplaI CappDNaarÂ AaiNa Cap pDlyaaiSavaaya doSasaovaa saaQaayacaI naahI.

yaasaazI p%naIcaa AaiNa maulaaMcaa paoSaaK maIca psaMt kolaa. maulaokazovaaDI bainayao mhNaUna najarot BaravaI ho ksao baro vaaTolaÆ parSaI ho ihMdIlaaokat AiQakat AiQak sauQaarlaolao. mhNaUna jaoqao yauraoipyana paoYaaKacaoAnaukrNa krNao Ayaaogya vaaTlao¸ toqao parSaI paoYaaKacao kolao. p%naIsaazI saaDyaaparSaI baayaa vaaprtat¸ tsalyaa GaotlyaaÂ maulaaMsaazI parSaI kaoT¹paTlaaoNaIGaotlyaa. savaa-Mnaa payamaaojao baUT tr paihjaotca. p%naIlaa¸ %yaap`maaNoaca maulaaMnaa¸daonhI vastU ik%yaok maihnao AavaDt naa. baUT laagat¸ payamaaojyaaMnaa GaaNasauTo¸ paya saujat. yaa ADcaNaIMvar maaJyaajavaL p`%yau<aro tyaar Asat.]<aracyaa samap-kpNaapoxaaMhI hukmaaMcao baL jaast haotoca naaÆ Aqaa-t p%naInao va maulaaMnaI

175

176 Aa%makqaa

naa[laajaastva paoYaaKatIla forfaraMcaa svaIkar kolaa. itt@yaaca naa[laajaanao va AiQakkMTaLyaainaSaI jaovatanaa saurIkaTyaaMcaa ]pyaaoga sau$ kolaa. maaJaa maaoh jaovha dUr Jaalaa¸tovha prt %yaaMnaI maaojao¸ baUT va saurIkaTa yaaMcaa %yaaga kolaa. forfar jyaap`maaNaodu:Kkark Jaalaa %yaap`maaNao ekda saMvaya pDlyaanaMtr %yaacaa %yaagahI du:Kkark Jaalaa.pNa Aata malaa idsat Aaho¸ kI sauQaarNaocaI kat TakUna idlyaamauLo Aamhalaa savaa-Mnaacahlako vaaTU laagalao Aaho.

yaaca AagabaaoTImaQyao [tr AaPt va AaoLKIcaI maMDLIhI haotI. %yaaMcyaa%yaacap`maaNao DokvarIla [tr ]ta$Mcyaa inakT sahvaasaat maI yaot Asao. AiSalaacaI¸AaiNa %yaahUnahI ima~acaI AagabaaoT¸ %yaamauLo GarcyaasaarKo vaaToÂ AaiNa malaa sagaLIkDomaaokLopNao ihMDayalaa imaLo.

AagabaaoT maQyao baMdro kolyaaKorIja naataLlaa jaayacaI haotI¸ %yaamauLo f@tAzra idvasaaMcaa p`vaasa haota. paocalyaabaraobar Aamacyaavar kaosaLNaaáyaa tufanaacaIpUva-saUcanaa doNyaasaazIca jasao kaya¸ Aamhalaa paocaayalaa tIna¹caar idvasa iSallak haoto¸[t@yaat samaudàmaQyao jaaoracao vaadL Jaalao. yaa dixaNaokDIla p`doSaamaQyao iDsaoMbarcyaaidvasaaMt ]nhaLa va pa}sa Asatao. %yaamauLo dixaNa samaudàmaQyao yaa idvasaaMt lahana maaozItufanao haoNaarca. yaa vaoLcao vaadL [tko jaaoracao haoto AaiNa [tka vaoLpya-Mt caalalao¸kI ]ta$McaI pacaavar QaarNa basalaI.

%yaa vaoLcao dRSya gaMBaIr haoto. saMkTapuZo sava- ek hao}na gaolao. Baod ivasa$nagaolao. [-Svaracaa mana:pUva-k QaaMvaa k$ laagalao. ihMdu¹mausalamaana sava- ek~ hao}na[-Svaracao smarNa k$ laagalao. kaoNaI navasa baaolalao. kPtanahI savaa-Mbaraobar imasaLlaoÂAaiNa savaa-Mnaa QaIr do}na mhNaalao¸ kI tufana tIva` mhNaNyaajaaogao Aaho Kro. trI pNayaahUnahI BayaMkr tufanaaMcaa Aaplyaalaa AnauBava Aalaolaa Aaho. AagabaaoT majabaUt Asaolatr sahsaa bauDt naahI. ]ta$Mnaa %yaaMnaI ASaa táhonao puYkL saaMigatlao. pNa tovaZyaanao]ta$Mcao ica<a qaaáyaavar yao[- naa. AagabaaoTItUna Aavaaja tr Asao inaGat kI¸ jaSaI kaya[t@yaatca kuzo trI maaoDNaar¸ [t@yaatca Baaok pDNaar. holakavao tr Asao Ka[- kI¸jaNaU kaya [t@yaaca ]laqaUna pDNaar Asao vaaTo. Dokvar kaoNaI rahaNaar trI ksacaoÆ'[-Svar zovaIla tsao raihlao paihjao' yaaKorIja dusaro ]d\gaar eokU yaot navhto.

malaa Asao Aazvato kI¸ ASaa táhocyaa icaMtomaQyao caaovaIsa tasa laaoTlaoAsaavaot. AKorIlaa vaadL Samalao. saUya-naarayaNaanao dSa-na idlao. kPtana mhNaalaa¸"tufana AaTaoplao."

tufana 177

laaokaMcyaa caoháyaavarIla icaMta dUr JaalaI va %yaabaraobarca [-SvarhI lauPt Jaalaa.maR%yaucao Baya dUr haotaca KaNaoipNao¸ gaaNaobajaavaNao sau$ Jaalao. maayaocao AavarNa prt vyaapUnaraihlao. namaaja¸ Bajana vagaOro baMd pDlaI navhtI. pNa tufanaacyaa vaoLI %yaamaQyao jaogaaMBaIya- haoto¸ to Aata raihlao naahI²

pNa yaa tufanaanao ]ta$MSaI malaa ekjaIva k$na saaoDlao. malaa tufanaacao BayavaaTlao naahI¸ ikMvaa kmaIt kmaI vaaTlao Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. javaL javaL[tpt tufanaacaa malaa pUvaI-hI AnauBava haota. malaa AagabaaoT laagat naahIÂ BaaovaL yaotnaahIÂ %yaamauLo maI inaQaa-stpNao ]ta$MmaQyao if$ Sakt Asao %yaaMnaa QaIr do} Sakt AsaoAaiNa kPtanaacao inaraop kLvaIt Asao. ho snaohbaMQana puZo malaa far ]pyaaogaI pDlao.

AamhI 18 ikMvaa 19 iDsaoMbar raojaI Drbana baMdrI naaMgar Taklaa. 'naadorI'%yaaca idvaSaI paocalaI.

Káyaa tufanaacaa AnauBava AjaUna puZoca yaavayaacaa haota.

2. t ufa n a

iDsaoMbarcyaa 18 tarKocyaa saumaarasa daonhI baaoTIMnaI naaMgar Taklao. dixaNaAaiÍkocyaa baMdramaQyao ]ta$Mcyaa AaraogyaacaI ksaUna tpasaNaI haoto. vaaTot kaoNaalaasaaMsaiga-k raoga laagalaa Asaola¸ tr %yaalaa ivaTaLat ¹ @vaarMTa[namaQyao ¹ basaivatat.AamhI mauMba[-hUna inaGaalaao tovha toqao Plaoga caalaUca haota. %yaamauLo Aamhalaa ivaTaLatpDNyaacaI qaaoDIbahUt BaItI haotIca. baMdrat naaMgar Taklyaavar p`qama baaoTIlaa ipvaLabaavaTa ]Baaravaa laagatao. Da^@TrcaI tpasaNaI AaTaoplyaanaMtr Da^@Tr maaokLIk do[-la¸tovha ipvaLa baavaTa ]trivatat. magaca ]ta$Mcyaa AaPtoYTaMnaa vagaOro AagabaaoTIvaryaoNyaacaI prvaanagaI imaLto.

iSars%yaap`maaNao Aamacyaa baaoTIvarhI ipvaLa baavaTa fDklaa. Da^@Tr Aalao.tpasaNaI k$na paca idvasaaMcaa ivaTaL paDNyaat Aalaa¸ karNa kI Plaogacao jaMtU tovaIsaidvasaaMpya-Mt pirNaama k$ Saktat¸ ASaI %yaaMcaI samajaUt haotIÂ AaiNa mhNaUna %yaaMnaImauMba[- saaoDlyaapasaUna tovaIsa idvasaaMpya-Mt AagabaaoTIMnaa ivaTaLat basaivaNyaacao zrivalao.

Aa.¹12

178 Aa%makqaa

pNa yaa ivaTaLacyaa hukumaaMtIla hotU Aaraogya evaZaca navhta. AamhalaamaaGaaro GaalaivaNyaacaI caLvaL DrbanamaQaIla gaaoáyaa naagairkaMnaI caalaivalaI haotI. hohI yaahukUmaacao ek karNa haoto.

dada AbadullaaMkDUna Sahrat caalalaolyaa yaa caLvaLIcaI maaihtI AamhasaimaLt haotI. gaaoro laaok ekahUna ek jaMgaI saBaa krIt haoto. dada AbdullaaMnaa Qama@yaadot. %yaaMnaa AamaIYahI daKivalao. dada AbadullaaMnaa Qama@yaa dot. %yaaMnaa AamaIYahIdaKivalao. dada AbadullaaMnaI daonhI baaoTI prt vaLivalyaa¸ tr %yaaMnaa nauksaana Ba$nadoNyaasa gaaoro laaok tyaar haoto. dada Abadullaa kaoNaacyaa Qama@yaaMnaa dad doNaaro navhto.yaa poZIvar Abdula krIma hajaI Aadma ho haoto. %yaaMnaI pìt&a kolaI kI vaaTola tonauksaana saaosaavao laagalao trI baaoTI baMdrat AaNaayacyaa AaiNa ]ta$Mnaa ]t$na Gyaayacao.malaa %yaaMcaI saivastr p~o yaot. saudOvaanao yaaca vaoLI marhUma manasauKlaala ihralaala naaJarmalaa BaoTNyaasaazI Drbanalaa yao}na daKla Jaalao haoto. to huSaar AaiNa baha_r haoto.%yaaMnaI laaokaMnaa rast sallaa idlaa. vakIla ima. laa^Tna\ haoto. tohI tsaoca baha_r haoto.%yaaMnaI gaaoáyaa laaokaMcao vat-na gaOr zrivalao¸ AaiNa Aamacyaa laaokaMnaa yaa vaoLI jaao sallaaidlaa tao vakIla yaa naa%yaanao fI Gao}na navho¸ tr ek saccao ima~ mhNaUna idlaa.

ASaa táhonao DrbanamaQyao WMW yauw jauMpUna raihlao. eka baajaUlaa maUzBar garIbabaapDo ihMdI laaok AaiNa %yaaMcao hatacyaa baaoTaMvar maaojaNyaa[tko [Mga`ja ima~Â dusaáyaabaajaUlaa d`vyabaL¸ baahubaL¸ ivaVabaL AaiNa saM#yaabaL yaaMnaI pirpUNa- Asao gaaoro. %yaabalavaana pìtpxaalaa sa<aabaLhI imaLalaoÂ karNa kI naataLcyaa sarkarnao %yaaMnaa ]GaDpNaomadt kolaI. ima. h^rI eskMba p`QaanamaMDLat haoto¸ AaiNa toqaIla kto-Qat-o haoto. %yaaMnaIyaa maMDLIMcyaa saBaomaQyao ]GaDpNao Baaga Gaotlaa.

Aqaa-t Aamacyaa ivaTaLalaa f@t Aaraogyaacao inayamaca karNaIBaUt Jaalaolaonavhto. ksaohI k$na ejaMTalaa ikMvaa ]ta$Mnaa QaakdpTSaa daKvaUna Aamhalaa vaaTolaalaavaayacao haoto. ejaMTalaa QamakI imaLalaIca haotI. Aata Aamhalaa Qama@yaa yao}laagalyaa. "tumhI maaGaaro gaolaa naahI¸ tr tumhalaa dyaa-t bauDvaUna TakNyaat yao[-la.maaGaaro gaolaa tr tumhalaa prt jaaNyaacao BaaDohI imaLNyaacaa saMBava Aaho." maI ]ta$MmaQyaoKUp ifrlaao. %yaaMnaa QaIr idlaa. 'naadorI' varIla ]ta$MnaahI QaOya- QarNyaaba_la inaraoppazivalao. ]ta$ SaaMt raihlao¸ va %yaaMnaI ihMmat daKivalaI.

tUfana 179

]ta$Mcyaa manaaorMjanaasaazI AagabaaoTIvar krmaNaukIcao kaya-Ëma yaaojaNyaat yaotAsat. naataLcao idvasa Aalao. kPtanaanao %yaa p`saMgaI pihlyaa vagaa-cyaa ]ta$MnaamaojavaanaI idlaI. ]ta$MmaQyao mau#yat: maI AaiNa maaJao kuTuMba hIca haotao. Baaojanaa<arBaaYaNao vhayacaIca. maI paScaa%ya sauQaarNaosaMbaMQaI BaaYaNa kolao. ha p`saMga gaMBaIr BaaYaNaacaanavho ho malaa kLt haoto. pNa dusaáyaa ivaYayaavar baaolaNyaasaarKI maaJaI isqatI navhtI.qa+amaskrImaQyao maI Baaga Gaot haotaoÂ prMtu maaJao mana DrbanamaQyao caalalaolyaa laZyaamaQyaocagauMtUna raihlao haoto.

karNa kI yaa hullaDIcaa mau#ya raoK maaJyaavarca haota. maaJyaavar daonaAaraop haoto :

1. maI ihMdusqaanaat naataLvaasaI gaaoáyaa laaokaMcaI inaraQaar naalastI kolaI.2. naataL pàMt ihMdI laaokaMnaI Ba$na TakNyaacaa maaJaa [rada haotaÂ AaiNa

%yaasaazI mau_ama naataLmaQyao vasaivaNyaasaazI maI 'kUrlaMD' va 'naadorI'baaoTItUna ihMdI laaokaMnaa Ba$na AaNalao haoto.

malaa maaJyaa jabaabadarIcaI jaaNaIva haotI. maaJyaamauLo dada Abadullaa maaozyaanauksaanaIt Aalao haoto. ]ta$Mcao jaIva Qaao@yaat haoto AaiNa baraobar svat:cyaa kuTuMbaalaaAaNaUna %yaanaahI maI saMkTat laaoTlao haoto.

tqaaip maI pUNa- inarpraQaI haotao. naataLat yaoNyaacaI maI kaoNaalaaca Bar idlaInavhtI. 'naadorI' varIla ]ta$Mnaa maI AaoLKt navhtao. 'kUrlaMD' varIla maaJyaa daona¹tInanaatlagaaMplaIkDo SaokDao ]ta$McaI naavaogaavaohI malaa maahIt navhtI. maI ihMdusqaanaatnaataLcyaa gaaoáyaaMivaYayaI ek AxarhI Asao baaolalaao naahI kI jao maI Agaaodrca naataLmaQyaobaaolalaao navhtaoÂ AaiNa maI baaolalaao %yaacyaa samaqa-naaqa- maaJyaapaSaI BarpUr puravaa haota.

mhNaUna naataLcao gaaoro jyaa saMsk%aImaQyao vaaZlao haoto¸ jyaa saMskRtIcaoto pìtinaQaI AaiNa purskto- haoto¸ %yaa saMskRtIba_la malaa ikLsa vaaTU laagalaI.to ivacaar maaJyaa manaat GaaoLt haoto¸ %yaamauLo %yaasaMbaMQaIcaoca ivacaar maI%yaa lahanaSaa saBaopuZo maaMDlao AaiNa EaaotRvagaa-nao to sahna kolao. maI jyaaBaavanaonao maaMDlao %yaaca Baavanaonao kPtanaaidkaMnaI %yaaMcao ga`hNa kolao. %yaaivacaaraMva$na %yaaMcyaa jaIvanaamaQyao kahI forfar pDlaa kI naahI to malaa maahItnaahI. pNa yaa BaaYaNaanaMtr maaJao kPtana va [tr Amaladar yaaMbaraobar saMskRtIsaMbaMQaI

180 Aa%makqaa

baaolaNao Jaalao¸ %yaaMt paScaa%ya saMskRtIcaa maI mau#yat: ihMsak mhNaUna inado-Sa kolaa AaiNapUvao-kDIla saMskRtIcaa AihMsak mhNaUna. p`SnakaraMnaI maaJao isawaMt malaaca laagaU kolao.bahuQaa kPtanaanaoca ivacaarlao :

"QamakI dot Aahot %yaap`maaNaoca jar %yaaMnaI tumhaMlaa duKapt kolaI¸ trtumacyaa AihMsaocyaa isawaMtacaI tumhI kSaI kaya AMmalabajaavaNaI kralaÆ"

maI jabaaba idlaa¸ "malaa ]maod Aaho¸ kI %yaaMnaa xamaa krNyaacaI AaiNa%yaaMcyaavar kama na caalaivaNyaacaI ihMmat va bauwI [-Svar malaa do[-la. AajahI maaJaa%yaaMcyaavar raoYa naahI. %yaaMcyaa A&anaaba_la¸ %yaaMcyaa saMkuicat dRYTIba_la malaa KodvaaTtao. to jao mhNat Aahot va krIt Aahot to rast Aaho Asao %yaaMnaa KraoKrIcavaaTt Aaho¸ ASaI maaJaI samajaUt Aaho. Aqaa-t malaa raoYa vaaTNyaacao karNaca naahI."p`Snakar hsalaa. maaJao mhNaNao %yaalaa Kroca vaaTlao nasaavao.

ASaa táhonao Aamacao idvasa caalalao haoto va ekapuZo ek laaMbat haoto. ivaTaLsaMpNyaacaI maudt AKorpya-t na@kI JaalaI naahI. %yaa Ka%yaacyaa Amaladaralaa ivacaaravaotr tao mhNao¸ "hI gaaoYT maaJyaa AiQakaracyaa baahorcaI Aaho. sarkar malaa hukUma krIlatovha maI ]t$ doNaar."

SaovaTI ]ta$Mvar va maaJyaavar inavaa-NaIcaa Kilata Aalaa. daoGaaMnaahIpàNaaMvarIla Qaao@yaacaI QamakI doNyaat AalaI haotI. daoGaaMnaahI naataLcyaa baMdrat]trNyaacyaa svat:cyaa h@kaba_la ilaihlao¸ AaiNa vaaTola to saMkT Aalao trI %yaah@kalaa icakTUna rahNyaacaa Aaplaa inaScaya jaahIr kolaa.

AKorIsa tovaIsa idvasaaMnaI¸ mhNajao 13 jaanaovarI 1897 raojaI¸ AagabaaoTIlaamaaokLIk imaLalaI AaiNa ]ta$Mnaa ]trNyaacaa hukUma baahor pDlaa.

3. ksa a oT I

AagabaaoT Qa@@yaalaa laagalaI. ]ta$ ]trlao. pNa maaJyaa baabatIt ima.eskMbanaI kPtanalaa kLivalao haoto ¸ kI "gaaMQaIMnaa va %yaaMcyaa kuTuMbaalaa saayaMkaLI]trvaa. %yaaMcyaaiva$w gaaoro laaok far icaDlao Aahot¸ va %yaaMcaa jaIva Qaao@yaat Aaho.Qa@@yaavarIla saupirMToMDMT T^Tma %yaaMnaa saMQyaakaLI Gao}na jaatIla."

kPtanaanao %yaa inaraopacaI malaa Kbar idlaI. maI %yaap`maaNao kbaUla kolao. pNaha inaraop imaLalyaalaa AQaa- tasahI Jaalaa nasaola [t@yaat ima. laa^Tna Aalao AaiNakPtanaakDo jaa}na mhNaalao¸ "jar ima. gaaMQaI maaJyaabaraobar yaayalaa tyaar AsatIla¸ trmaI %yaaMnaa svat:cyaa jabaabadarIvar Gao}na jaa} [icCtao. baaoTIcyaa ejaMTacaa vakIla yaanaa%yaanao maI tumhalaa saaMgatao¸ kI ima. gaaMQaIMsaMbaMQaI jaao inaraop tumhalaa imaLalaa Aaho¸%yaatUna tumhI mau@t Aaha." kPtanaalaa yaap`maaNao saaMgaUna ima. laa^Tna maaJyaakDo Aalao¸AaiNa maaJaopaSaI puZIla Aqaa-nao baaolalao : "jar tumhalaa ijavaacaI BaItI vaaTt nasaola¸ trmaaJaI [cCa Aaho¸ kI imasaosa\ gaaMQaI va maulao yaaMnaI gaaDItUna $stumajaI SaozkDo jaavao AaiNatumhI va maI rajars%yaanao caalat jaavao. tumhI AMQaar pDlyaanaMtr gaupcaUp Sahrat iSaravaoho malaa ibalakula AavaDt naahI. malaa vaaTto¸ kI tumacyaa kosaalaahI Qa@ka laagaNaarnaahI. Aata sava-~ SaaMtta Aaho. gaaoro laaok sava- Aapaplyaa izkaNaI inaGaUna gaolaoAahot. pNa kahI Asalao¸ trI tumhI lapUna p`vaoSa k$ca nayao Asaa maaJaa AiBapàyaAaho."

maI kbaUla Jaalaao. maaJaI Qama-p%naI va maulao gaaDItUna $stumajaI SaozkDo gaolaIAaiNa sauK$p paocalaI. maI kPtanaacaa inaraop Gao}na ima. laa^Tnabaraobar ]trlaao.$stumajaI Saozcao Gar saumaaro daona maOla AMtravar Asaavao.

AamhI AagabaaoTItUna ]trlaao taoca ik%yaok paoraMnaI malaa AaoLKUnakaZlao¸ AaiNa "gaaMQaI¸ gaaMQaI" Asaa pukara kolaa. lagaoca daona¹caar [samajamalao AaiNa AaorDa maaozyaanao sau$ Jaalaa. jamaava maaoza haoNaar Asaoidsataca ima. laa^Tna\naI irxaa maagaivalaI. malaa itcyaat basaNao kQaIhI AavaDt nasao.ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µpiriSaYT 1 paha.181

182 Aa%makqaa

ha maaJaa pihlaaca AnauBava haoNaar haota. pNa paoro ksalaI basaU dotatÆ %yaaMnaIirxaavaalyaalaa QamakI idlaI¸ tovha tao caalata Jaalaa.

AamhI puZo caalalaao. jamaava vaaZt caalalaa. caaMgalaI gadI- JaalaI. pihlyaap`qama %yaa jamaavaanao malaa ima. laa^Tna\pasaUna vaogaLa paDlaa. maga maaJyaavar QaaoMDyaaMcaa vakuja@yaa AMDyaaMcaa vaYaa-va sau$ Jaalaa. ekanao maaJaI pgaDI ]DvaUna idlaI. laaqaa sau$Jaalyaa.

malaa GaorI AalaI. maI javaLcyaa GaracaI jaaLI Qa$na dma Kallaa. itqao ]Baorahta yaoNyaajaaogao navhtoca. tDako basaU laagalao.

[t@yaat¸ toqaIla paolaIsa saupirMToMDMTcaI baayakao malaa AaoLKIt Asao¸ tI %yaars%yaanaoca caalalaI haotI. malaa pahtaca tI maaJyaa baajaUlaa yao}na ]BaI raihlaI. }nanavhto trIhI itnao AaplaI C~I ]GaDUna QarlaI. %yaamauLo jamaava kahIsaa narma Aalaa.Aata maar Vayacaa tr imasaosa\ Alao@JaaMDrlaa caukvaUna Vavaa laagaNaar.

yaapUvaI-ca kaoNaI ihMdI t$Na malaa maar basatanaa pahUna paolaIsa zaNyaavar QaavaUnagaolaa haota. saupirMToMDMT Alao@JaaMDrnaI ek tukDI maaJyaa saBaaovaar rahUna maaJaa bacaavakrNyaasaazI pazivalaI. tI vaoLovar yao}na paocalaI. maaJaa rsta paolaIsa zaNyaava$nacajaat haota. saupirMToMDMTnaI malaa zaNyaamaQyaoca AaEaya GaoNyaaba_la saucaivalao. maI tonaakarlao AaiNa mhTlao¸ "AaplaI caUk laxaat AalaI¸ kI laaok SaaMt haotIla. maaJaa%yaaMcyaa nyaayabauwIvar ivaSvaasa Aaho."

%yaa tukDIbaraobar caalaUna maI parSaI $stumajaIMcyaa GarI sauK$p paocalaao. malaapazIvar gau_o basalao haoto. r@t Asao ekaca izkaNaI Aalao haoto. baaoTIvarIla Da^@TrdadI barjaaor toqaoca haoto. %yaaMnaI malaa ]pcaar caaMgalyaa táhonao kolao.

ASaa táhonao Aat sava- SaaMt haotoÂ pNa baahorcyaa gaaoáyaa laaokaMnaI Garalaa vaoZaidlaa haota. saUyaa-st hao}na gaolaa. AMQaar pDlaa. hjaarao laaok baahor AaorD krIthaoto. AaiNa "gaaMQaIlaa Aamacyaa svaaQaIna kra" ASaa táhocyaa AaraoLyaa ]zt hao%yaa.ekMdr pirisqatI laxaat Gao}na saupirMToMDMT Alao@JaaMDr toqao yao}na paocalao¸ AaiNajamaavaalaa Qama@yaaMnaI navho pNa ivanaaod k$na Aava$na Qa$ laagalao.

trI pNa %yaaMnaa AatUna kaLjaI vaaTtca haotI. %yaaMnaI malaapuZIla AaSayaacaa inaraop pazivalaa : "jar tumhalaa tumacyaa ima~acao Gar va maalama<aa

ksaaoTI 183

AaiNa tumacao kuTuMba yaaMcaa bacaava vhayalaa Asaola¸ tr maI saaMgaona %yaa rItInao tumhI gauPtpNaoyaa GaratUna pLUna gaolao paihjao."

ekaca idvaSaI malaa prspriva$w ASaI daona kamao krNyaacaa p`saMga Aalaa.pàNaavarIla saMkT jaovha kalpinaksao vaaTt haoto¸ tovha ima. laa^Tna\naI malaa ]GaDpNaobaahor pDNyaacaa sallaa idlaa¸ AaiNa maI tao maanya kolaa. jaovha saMkT p`%yaxa maaJyaaDaoLyaaMsamaaor ]Bao raihlao¸ tovhaM dusaáyaa ima~anao %yaacyaa ]laT sallaa idlaa AaiNa taohI maImaanya kolaaÑ maI svat:cyaa pàNaavarIla saMkTalaa Byaalaao¸ kI ima~acyaa pàNaaMvarIla vamaalama<aovarIla saMkTalaa¸ kI itGaaMnaahI¸ to kaoNa saaMgaU SakolaÆ maaJao baaoTIva$naihMmatpUva-k KalaI ]trNao AaiNa maagaUna saMkT p`%yaxa ]Bao Jaalao Asata gauPtpNao pLUnajaaNao yaaogya haoto¸ Asao trI kaoNa inaScayapUva-k saaMgaU SakolaÆ pNa hao}na gaolaolyaagaaoYTIba_la ASaa táhocaI cacaa-ca inarqa-k Aaho. JaalaI gaaoYT samajaUna GyaavaI¸ itcyaapasaUnaGaota yao[-la tao QaDa Gyaavaa¸ evaZyaacaaca ]pyaaoga Aaho. Amauk p`saMgaI Amauk manauYyakaya krIla ho inaScayapUva-k saaMgataca yaot naahI. %yaacap`maaNao manauYyaacyaa baa(acaarava$na%yaacyaa gauNaaMcaI AapNa jaI prIxaa krtao tI ApurI va AMdajaIca Asato¸ hI gaaoYTAaplyaa laxaat yaoNyaasaarKI Aaho.

ksaohI Asaao¸ pLNyaacyaa tyaarIpuZo Jaalaolyaa jaKmaa maI ivasa$na gaolaao. maIihMdI iSapayaacaa paoYaaK caZvalaa. Dao@yaavar kdaicat maar basaola¸ tr %yaapasaUna bacaavakrNyaasaazI iptLocao tbak zovalao AaiNa %yaacyaava$na madàsaI pwtIcaa maaoza foTalapoTlaa. baraobar daona iDToi@Tvh haoto. %yaaMpOkI ekanao ihMdI vyaapaáyaacaa paoYaakkolaaÂ svat:cao taoMD ihMdI maaNasaacyaa taoMDap`maaNao rMgavalao. dusaáyaa [samaanao ksalaa paoYaakkolaa to Aata malaa smart naahI. AamhI baajaUcyaa gallaItUna javaLcyaa eka dukanaatiSarlaao¸ AaiNa gaaodamaat rcalaolyaa gaaoNaIMcyaa raSaIva$na AMQaaratlyaa AMQaarat caZUnajaa}na dukanaacyaa drvaajaanao baahorcyaa GaaoL@yaaMtUna psaar Jaalaao. rs%yaacyaa naa@yaavargaaDI ]BaI haotI¸ tIt malaa basavaUna pUvaI-cyaaca ¹ jyaacaa AaEaya GaoNyaaba_la saupirMToMDMTAlao@JaaMDrnaI saucaivalao haoto %yaa ¹ zaNyaavar to Gao}na gaolao. maI saupirMToMDMTAlao@JaaMDrcao¸ %yaacap`maaNao gauPt paoilasaaMcyaa AmaladaraMcao ]pkar maanalao.

ASaa táhonao ekIkDUna malaa pLvaUna naot Asata dusarIkDo saupirMToMDMTAlao@JaaMDr %yaa GaaoL@yaalaa gaaNao saaMgat haoto. %yaa gaaNyaacao BaaYaaMtr Asao :

184 Aa%makqaa

'calaa faMSaI VayalaaicaMcaocyaa JaaDavar gaaMQaIlaa.'

jaovha maI sauK$p zaNyaavar paocalyaacaI baatmaI saupirMToMDMTlaa Alao@JaaMDrlaaimaLalaI¸ tovha to %yaa jamaavaalaa mhNaalao¸ "tumacaI iSakar tr yaa dukanaatUna ijavaainaSaIpLUna gaolaI." TaoLIMpOkI ik%yaok saMtaplao¸ ik%yaok hsaU laagalaoÂ puYkLaMnaa to KrocavaaTonaa.

"tr maga tumacyaaMtUna jyaaMnaa naomaala %yaaMnaa maI Aat Gao}na jaatao. %yaaMnaItpasaUna pahavao. jar tumhalaa gaaMQaI saaMpDlaa¸ tr %yaalaa tumacyaa svaaQaIna krIna¸ naahIsaaMpDlaa tr tumhI GarI jaavao. tumhI parSaI $stumajaIMcyaa Garalaa Aaga laavaNaar naahIikMvaa gaaMQaIMcyaa baayakapaoraMnaa duKapt krNaar naahI yaaba_la malaa Ka~I Aaho¸"saupirMToMDMT Alao@JaaMDr mhNaalao.

TaoLInao pìtinaQaI naomalao. pìtinaQaIMnaI TaoLIlaa inaraSaajanak Ahvaala idlaa.sava-jaNa saupirMToMDMT Alao@JaaMDrcaI samayasaUcakta va caatuya- vaaKaNaIt¸ tr ik%yaokjaNadaMtAaoz Kat¸ Aapaplyaa GaraoGar gaolao.

marhUma ima. caoMbarlaonanaI maaJyaavar hllaa krNaaraMvar KTlaa caalaivaNyaaba_lava malaa nyaaya imaLolasao krNyaaba_la tar pazivalaI. ima. eskMbanaI malaa AaplyaakDobaaolavaUna naolao. malaa Jaalaolyaa duKaptIba_la idlaigarI vya@t kolaI AaiNa mhTlao¸"tumacyaa kosaalaa Qa@ka laagalaolaa malaa psaMt pDNaar naahI¸ ho tumhI Kro maanaalaca.ima. laa^Tnacaa sallaa svaIka$na tumhI lagaoca ]t$na jaaNyaacao QaaDsa kolao tsaokrNyaacaa tumhalaa h@k haotaca¸ pNa maaJyaa inaraopalaa maana idlaa Asatat¸ tr hadu:Kd p`saMga banalaa nasata Aata jar tumhI hllaa krNaaáyaaMnaa AaoLKU Sakala¸ tr%yaaMnaa pkDUna %yaaMcyaavar kama caalaivaNyaasa maI tyaar Aaho. ima. caoMbarlaonacaIhI tSaImaagaNaI Aaho."

maI jabaaba idlaa¸ "kaoNaavarhI kama caalavaayacao naahI. hllaakrNaaáyaaMpOkI ekadaoGaaMnaa kdaicat maI AaoLKU SakonaÂ pNa %yaaMnaa iSaxaakrvaUna malaa kaya imaLNaarÆ iSavaaya hllaa krNaaraMcaa maI daoYahI kaZIt naahI.%yaaMnaa Asao BaasaivaNyaat Aalao¸ kI maI ihMdusqaanaat AitSayaao@tI k$nanaataLcyaa gaaoáyaa laaokaMcaI naalastI kolaI. hI gaaoYT %yaaMnaa KrI vaaTlaIAaiNa to saMtaplao¸ tr %yaat navala kayaÆ Kra daoYa varcyaa laaokaMcaa AaiNa ¸malaa mhNaU Vala tr¸ tumacaa mhTlaa paihjao. tumhI laaokaMnaa yaaogya maagaa-nao nao}Sakt haota. pNa tumhI sauwa ra^yaTrcaI tar KrI maanalaI¸ AaiNa maI AitSayaao@tI

SaaMtI 185

kolaI ASaI samajaUt k$na GaotlaI. malaa kaoNaavarca kama caalavaayacao naahI. KrI gaaoYTbaahor AalaI AaiNa laaokaMnaa samajalaI mhNajao %yaaMcaa %yaaMnaaca pScaa<aap hao[-la."

"tr maga tumhI malaa hI gaaoYT ilahUna ValaÆ malaa %yaap`maaNao ima. caoMbarlaonanaatar kravaI laagaola. tumhI Gaa[-Gaa[-nao kahI ilahUna Vavao Asao maI mhNat naahI. tumhIima. laa^Tnanaa va [tr ima~aMnaa ivacaa$na jao yaaogya vaaTola to kravao¸ ASaI maaJaI [cCaAaho. evaZo maa~ maI kbaUla krtao kI jar tumhI hllaa krNaaáyaaMvar kama caalaivalaonaahI¸ tr sava- isqarsqaavar krNao malaa far saaopo jaa[-la¸ AaiNa tumacaI pìtYza trKa~Inao vaaZolaca."

maI jabaaba idlaa¸ "yaa baabatItIla maaJao ivacaar z$na gaolaolao Aahot. malaakaoNaavarca kama caalavaavayaacao naahI¸ ha inaScaya AahoÂ %yaaAqaI- maI yaoqaoca tumhalaa ilahUnaVayalaa tyaar Aaho."

Asao mhNaUna maI yaaogya majakuracao p~ ilahUna idlao.

4. SaaMtI

hllyaanaMtr daona ek idvasaaMnaI jaovha maI ima. eskMbanaa BaoTayalaa gaolaao¸ %yaavaoLIsauwa paolaIsa zaNyaavarca haotao. maaJyaabaraobar saMrxaNaasaazI ek daona iSapa[- Asat¸pNa vaastivak jaovha malaa ima. eskMbakDo naoNyaat Aalao¸ tovha saMrxaNaacaI ja$rIraihlaI navhtI.

maI ]trlaao %yaaca idvaSaI mhNajao ipvaLa baavaTa ]trtaMxaNaIca 'naataLA^DvhTa-[Jar' caa pìtinaQaI maaJaI maulaaKt Gao}na gaolaa haota. %yaanao malaa KUp p`Snaivacaarlao¸ AaiNa %yaaMcaI ]<aro dotanaa maI ekna\¹ek AaraopaMcao saMpUNa-pNao inarakrNa k$Saklaao haotao. sar ifraojaSahaMcyaa saUcanaonao ihMdusqaanaat %yaa vaoLI maI ekhI BaaYaNailaihlyaaKorIja idlao navhto. yaa sava- maaJyaa BaaYaNaaMcaa AaiNa laoKaMcaa saMga`h maaJyaapaSaIhaotaca. maI tI %yaalaa idlaI AaiNa SaabaIt k$na idlao kI ihMdusqaanaat maI ASaI ekhIgaaoYT saaMigatlaI naahI¸ kI jaI AiQak jaaordar SabdaMt dixaNa AaiÍkomaQyao saaMigatlaInasaola. maI AsaohI daKvaUna idlao kI¸ 'kUrlaMD' va 'naadorI' varIla ]ta$MnaaAaNaNyaaMt maaJao mauLIca AMga navhto. %yaaMcyaapOkI puYkLjaNa jaunaoca haoto¸ AaiNa

186 Aa%makqaa

puYkLsao naataLat rahaNaar navhto¸ tr T/a^nsavaalalaa jaaNaar haoto. %yaa vaoLI naataLatmaMdI haotI. T/a^nsavaalamaQyao puYkL jaast kmaa[- haot Asao. %yaamauLo puYkL ihMdI itkDojaaNao psaMt krIt.

yaa KulaaSaacaa¸ %yaacap`maaNao hllaa krNaaáyaaMvar ifyaa-d krNyaacao maI naakarlao%yaacaa¸ [tka kahI pirNaama Jaalaa¸ kI gaaoáyaa laaokaMnaa Sarma vaaTlaI. vat-maanap~aMnaImalaa inadao-YaI zrvalaa AaiNa hllaa krNaaáyaaMnaa daoYa idlaa. ASaa táhonao malaa AKorIlaalaaBaca Jaalaa¸ AaiNa maaJaa laaBa tao kayaa-caa laaBa haota. ihMdI samaajaacaI pìtYzavaaZlaI AaiNa maaJaa maaga- AiQak sarL Jaalaa.

tIna¹caar idvasaaMt maI Aaplyaa GarI gaolaao¸ AaiNa qaaoD@yaaca idvasaat maaJaInaohmaIcaI idnacayaa- sau$ JaalaI. varIla p`saMgaamauLo maaJaI vaiklaIhI AiQak caaMgalaI caalaUlaagalaI.

pNa ASaa táhonao ihMdI laaokaMcaI pìtYza vaaZlaI¸ tr %yaabaraobarca%yaaMcyaaba_lacaa WoYahI vaaZlaa. %yaaMcyaamaQyao dRZtapUva-k JagaDNyaacaI Sa@tI Aaho ASaIgaaoáyaa laaokaMcaI Ka~I JaalaI¸ va %yaabaraobarca %yaaMcyaaba_lacao BayahI vaaZlao. naataLcyaakaOinsalamaQyao daona kayado daKla Jaalao. %yaamauLo ihMdI laaokaMcaI du:isqatI AiQak tIva`JaalaI. ekamauLo ihMdI vyaapaáyaaMcyaa QaMValaa Qa@ka paocalaa¸ dusaáyaamauLo ihMdI laaokaMcyaayaoNyaajaaNyaavar sa@t mayaa-da GaalaNyaat Aalyaa. saudOvaanao mataiQakaracyaa JagaDyaacyaavaoLI zrlao haoto¸ kI ihMdI laaokaMiva$w ihMdI mhNaUna kayada krta yaoNaar naahI¸ mhNajaokayaVamaQyao rMgaBaod ikMvaa jaaitBaod Asata kamaa nayao. %yaamauLo varIla daonhI kayaVaMcyaaBaaYaova$na to savaa-Mnaa laagaU pDNaarosao idsat haotoÂ pNa %yaaMcaa hotu f@t ihMdI laaokaMvarAiQak baMQanao GaalaNyaacaa haota.

yaa kayaVMamauLo maaJao kama far vaaZlao va ihMdI laaokaMmaQaIla jaagaRtIhIvaaZlaI. %yaa kayaVaMtIla baarIk saarIk mau_yaaMivaYayaIhI kaoNaI ihMdI [sama gaOrmaaihtgaarrahU nayao ASaa táhonao to laaokaMnaa samajaavaUna doNyaat AalaoÂ AaiNa AamhI %yaaMcaI BaaYaaMtropìsaw kolaI. tËar AKorIlaa ivalaayatopya-Mt gaolaI. pNa kayado naamaMjaUr Jaalao naahIt.

maaJaa bahutok vaoL saava-jainak kamaaMtca jaa} laagalaa. manasauKlaalanaaJar naataLmaQyao Asalyaacao maI var ilaihlaoca Aaho. t,o maaJyaabaraobar raihlao.

SaaMtI 187

%yaaMnaI saava-jainak kamaaMt AiQak Baaga GaoNyaasa sau$vaat kolaI. %yaamauLo maaJao kamakahIsao hlako Jaalao.

maaJyaa gaOrhjaorIt Saoz AadmajaI imayaaKana yaaMnaI Aaplao kaya-vaahacao kamafar ]<ama bajaavalao. saBaasad vaaZivalao AaiNa sqaainak ka^Mgaòsacyaa KijanyaatjavaLjavaL ek hjaar paOMDacaI Bar GaatlaI. ]ta$MvarIla hllyaamauLo¸ %yaacap`maaNao varIladaona kayaVaMmauLo jaI jaagaRtI JaalaI itcaa fayada Gao}na maI yaa BarIthI Bar GaalaNyaacaap`ya%na kolaa. AaiNa Kijanyaat javaLjavaL paMca hjaar paOMD Jaalao. malaa Asaa laaoBavaaTt haota¸ kI ka^Mgaòsacaa kayama fMD Asalaa¸ %yaanao jamaIna KrodI kolaI AaiNa itcaoBaaDo yaot gaolao¸ tr ka^Mgaòsa inaiScaMt banaola. saava-jainak saMsqaocaa ha maaJaa pihlaacaAnauBava haota. maI maaJaa ivacaar sahkaáyaaMpuZo maaMDlaa. %yaaMnaI tao psaMt kolaa. Garoivakt GaoNyaat AalaI¸ AaiNa BaaDyaalaa laaivalaI gaolaI. %yaaMcyaa BaaDyaaMtUna ka^Mgaòsacaamaaisak Kca- sahjaI caalaU laagalaa. imaLktIcaa Ba@kma T/sT kolaa. ASaa táhonao hIimaLkt AajahI iSallak AahoÂ pNa tI AapapsaaMtIla tMTyaalaa karNaBaUt JaalaI Aaho¸AaiNa imaLktIcao BaaDo Aaja kaoTa-t jamaa haot Aaho.

hI du:Kd GaTnaa maI dixaNa AaiÍka saaoDUna AalyaanaMtr GaDlaI. pNa saava-jainak saMsqaasaazI kayama fMD ]BaarNyaabaabatItlao maaJao ivacaar dixaNa AaiÍkotcabadlalao. Anaok saava-jainak saMsqaa sau$ k$na %yaaMcaI vyavasqaa caalaivaNyaacyaajabaabadarIcaa AnauBava GaotlyaanaMtrca maI ASaa dRZ inaNa-yaavar Aalaao¸ kI kaoNa%yaahIjaahIr saMsqaonao kayama fMDavar gaujaara krNyaacaa p`ya%na k$ nayao. tsao krNyaamaQyaoitcyaa naOitk AQaaogatIcao baIja saaMzivalaolao Aaho.

saava-jainak saMsqaa mhNajao laaokaMcaI maanyata AaiNa laaokaMcao pOsao yaaMvarcaalaNaarI saMsqaa. ASaa saMsqaolaa laaokaMcaI madt imaLonaaSaI hao[-la tovha itlaaAist%vaat rahNyaacaa h@kca raht naahI. kayama fMDavar caalaNaaáyaasaMsqaa laaokmataivaYayaI baopvaa- haotanaa AaZLtatÂ ik%yaok vaoLa tr QaDQaDItlaaokmataiva$w AacarNa krtanaa dRYTIsa pDtat. ASaa táhocao AnauBavaihMdusqaanaat Aaplyaalaa pavalaaopavalaI yaotat. Qaaima-k mhTlyaa jaaNaaáyaaik%yaok saMsqaaMcyaa ihSaobaizSaobaaMcaa zavaizkaNaa naahI. %yaaMcao vyavasqaapk%yaaMcao maalak hao}na basalao Aahot¸ AaiNa %yaaMcyaavar kaoNaacaa tabaa caalat naahI.saRYTI jyaap`maaNao raojacao Anna tyaar k$na raoja Kato¸ %yaap`maaNao saava-jainak saMsqaaMcaoAsalao paihjao¸ yaaba_la malaa itLmaa~ SaMka naahI. jyaa saMsqaolaa laaok madt krNyaasa

188 Aa%makqaa

tyaar naahIt %yaa saMsqaolaa saava-jainak saMsqaa mhNaUna jagaNyaacaa AiQakarca naahI.pìtvaYaI- imaLNaara fMD hI %yaa %yaa saMsqaocyaa laaokip`yatocaI va itcyaa caalakaMcyaapàmaaiNakpNaacaI ksaaoTI AahoÂ AaiNa p`%yaok saMsqaonao yaa ksaaoTIlaa ]trlaoca paihjaoAsaa maaJaa AiBapàya Aaho.

yaa maaJyaa ilaihNyaaivaYayaI gaOrsamaja hao} nayao. jyaa saMsqaaMnaa [malyaacaI vagaOroja$r laagato¸ ASaa saMsqaaMnaa varIla TIka laagaU pDt naahI. saava-jainak saMsqaaMcyaa caalaUKcaa-caa AaQaar laaokaMpasaUna imaLNaaáyaa fMDavar Asalaa paihjao.

ho ivacaar dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacyaa vaoLI dRZ Jaalao. *yaa sahavaYaa-cyaa mahana JagaDyaasaazI laaKao $pyaaMcaI ja$r pDlaI¸ pNa tao kayamainaQaIiSavaayacaalalaa. ASaIhI vaoL malaa Aazvato¸ kI jaovha ]Vacaa Kca- kaozUna imaLola yaacaI malaaklpnaahI navhtI. pNa puZo yaavayaacyaa p`saMgaacaa ]llaoK maI yaoqao krIt naahI. varIlaAiBapàyaacao samaqa-na vaacakalaa yaa kqaomaQyao %yaa %yaa p`saMgaI vaacaavayaasa imaLola.

5. ba al a iS ax aN a

sana 1897 cyaa jaanaovaarImaQyao maI Drbanalaa ]trlaao¸ tovha maaJyaabaraobar tInamaulagao haoto. maaJaa Baacaa saumaaro dha vaYaa-Mcaa¸ maaJaa maaoza maulagaa na} vaYaa-caa AaiNa dusaramaulagaa paca vaYaa-caa. yaa savaa-Mnaa iSakvaayacao kaozoÆ

gaaoáyaa laaokaMsaazI jyaa SaaLa hao%yaa¸ %yaat maI Aaplyaa maulaaMnaa pazvaU Sakthaotao¸ pNa to kovaL maohorbaanaI va Apvaad mhNaUna. [tr sava- ihMdI maulao toqao iSakUSaktIla ASaI isqatI navhtI. ihMdI maulaaMcyaa iSaxaNaasaazI iK`stI imaSanacyaa SaaLahao%yaa. %yaaMt Aaplyaa maulaaMnaa pazivaNyaacaI maaJaI tyaarI navhtI. toqao imaLNaaro iSaxaNamalaa psaMt navhto. toqao gaujaraqaItUna iSaxaNa kaozUna imaLNaarÆ [Mga`jaImaaf-tca imaLayacaoÂAaiNa farca p`yaasa kolaa¸ tr ASauw tamaIL ikMvaa ihMdImaaf-t. hI va [tr nyaUnao malaaKpNyaasaarKI navhtI.

maI svat: maulaaMnaa iSakivaNyaacaa qaaoDasaa p`ya%na krIt Asao¸ pNa tao AitSayaAinayaimat haota. maaJyaa psaMtIlaa yao[-la Asaa gaujaraqaI iSaxak malaa imaLalaa naahI.

baalaiSaxaNa 189

maI ivacaarat pDlaao. maaJyaa psaMtIcao iSaxaNa maulaaMnaa do[-la ASaa [Mga`jaIiSaxakasaazI maI jaaihrat idlaI. yaa táhonao jaao iSaxak imaLola %yaacyaamaaf-t qaaoDoinayaimat iSaxaNa Vavao AaiNa baakIcao maI svat: jamaola tsao caalavaavao Asaa ivacaar kolaa.eka [Mga`ja baa[-laa saat paOMDacyaa pgaaravar zovalaI AaiNa gaaDo ksao trI roTlao.

maI maulaaMSaI gaujaraqaItca baaolat caalat Asao. %yaamaaf-t %yaaMnaa qaaoDosaogaujaraqaI imaLt Asao. %yaaMnaa ihMdusqaanaat pazvaUna doNyaasa maI tyaar navhtao. malaa %yaavaoLIhI vaaTt Asao¸ kI lahana maulaaMnaI Aa[-baapaMpasaUna dUr raihlaolao baro naahI.sauvyavaisqat GaramaQyao jao iSaxaNa maulaaMnaa sahjaI imaLto to Ca~alayaat imaLNao Sa@ya naahI.%yaamauLo maulao bahutaMSaI maaJyaajavaL raihlaI. Baacaa va qaaorlaa maulagaa yaa daoGaaMnaahI qaaoDomaihnao maI svadoSaI inarinaraLyaa Ca~alayaaMmaQyao zovalao KroÂ pNa itkDUna %yaaMnaa lavakrcaprt baaolaavaUna Gaotlao. puZo maaJaa maaoza maulagaa baraca maaoza JaalyaanaMtr svat:cyaa [cConaoAhmadabaadcyaa hayaskulaaMt iSaxaNa GaoNyaasaazI dixaNa AaiÍka saaoDUna Aalaa. maaJyaaBaacyaalaa maI jao kahI dot haotao¸ tovaZyaavar %yaalaa saMtaoYa haota ASaI maaJaI samajaUtAaho. tao Bar ta$NyaamaQyao qaaoD@yaaca idvasaaMcyaa AajaaranaMtr prlaaokvaasaI Jaalaa.[tr tIna maulagao kQaI kaoNa%yaahI SaaLot gaolaolaoca naahIt. dixaNa AaiÍkotIlasa%yaaga`hacyaa AnauYaMgaanao maI sqaaiplaolyaa SaaLomaQyao %yaaMcaa qaaoDasaa inayaimat AByaasaJaalaa.

maaJao ho p`yaaoga ApUNa- haoto. maaJaI [cCa haotI tovaZa vaoL maI maulaaMkDo do}Sakt nasao. %yaamauLo AaiNa [tr Ainavaaya- yaaogaayaaogaaMmauLo maaJyaa manaajaaogato pustkIiSaxaNa maI %yaaMnaa do} Saklaao naahI. maaJyaa sava- maulaaMcaI yaa baabatIt maaJyaaiva$wtËar Aaho. karNa jaovha %yaaMcaI baI.e.¸ ema\.e. ikMbahunaa maîT/@yaulaoTSaIhI gaazpDto¸ tovha svat: SaaLot na iSaklyaacao vaOgauNya %yaaMnaa jaaNavato.

Asao AsaUnahI maaJaa svat:caa Asaa AiBapàya Aaho¸ kI %yaaMnaa jaoAnauBava&ana pàPt Jaalao Aaho Aa[-baapaMcaa jaao sahvaasa %yaaMnaa imaLU Saklaa¸svatM~tocaa jaao pdaqa-paz %yaaMnaa iSakNyaasa imaLalaa¸ tao jar maI %yaaMnaakaozUnahI SaaLot pazivaNyaacaa Aaga`h Qarlaa Asata¸ tr imaLalaa nasataÂ%yaaMcyaaba_la jaao inaiScaMtpNaa malaa Aaja Aaho tao nasata¸ AaiNa to jaaosaaQaopNaa AaiNa saovaaBaava iSaklao Aahot¸ tao maaJyaapasaUna dUr rahUna ivalaayatot

190 Aa%makqaa

ikMvaa dixaNa AaiÍkot kRi~ma iSaxaNa Gaotlyaanao %yaaMcaomaQyao Aalaa nasata. ]laT %yaaMcaIkRi~ma rahNaI maaJyaa doSakayaa-maQyao malaa ivaGna$p JaalaI AsatI.

%yaamauLo jarI maI %yaaMnaa maaJaI [cCa haotI tovaZo pustkI iSaxaNa do} SaklaaonaahI trIhI¸ maaJyaa puZcyaa vaYaa-caa ivacaar krta¸ %yaaMcyaasaMbaMQaIcao maaJao kt-vya maIyaqaaSa@tI bajaavalao naahI ASaI maaJaI samajaUt haot naahI¸ ikMvaa malaa pScaataphI haotnaahI. yaacyaa ]laT¸ maaJyaa vaDIla maulaacyaa baabatIt malaa jaao Kodjanak pirNaamaidsatao¸ tao maaJyaa AQa-kccyaa pUva-kaLacaa pìtQvanaI Aaho Asao malaa naohmaI vaaTt AalaoAaho. jyaalaa maI maaJaa maaohkala ³vaOBavakala´ Asao samajatao %yaacao pUNa- smarNa rahIlaevaZo %yaavaoLI %yaacao vaya haoto. pNa tao maaJaa maaohkalaca haota¸ Asao %yaalaa ka vaaTavaoÆ%yaanao Asao ka samajaU nayao¸ kI tao kaL maaJaa &anakala haotaÂ AaiNa %yaanaMtr JaalaolaIpirvat-nao Ayaaogya AaiNa maaohjanya haotIÆ %yaalaa Asao ka vaaTU nayao kI¸ %yaa vaoLI maIjagaacyaa maLlaolyaa rs%yaanao caalalaao haotao¸ va %yaamauLo saurixat haotao AaiNa %yaanaMtr kolaolaoforfar hoca maaJyaa saUxma AiBamaanaacao AaiNa A&anaacao Vaotk AahotÆ maaJyaa maulaaMnaabaîrsTr saar#yaa pdvyaa imaLalyaa Asa%yaa tr kaya ibaGaDlao AsatoÆ malaa %yaaMcao pMKkapUna TakNyaacaa kaya AiQakar haotaÆ maI %yaaMnaa pdvyaa vagaOro Gao} do}na svat:cyaaAavaDInau$p AayauYyaacaa maaga- zrivaNyaacyaa isqatIlaa ka AaNaUna paocaivalao naahIÆ ASaatáhocaa yaui@tvaad maaJyaa ik%yaok ima~aMnaIhI maaJyaapaSaI kolaa Aaho.

malaa yaa mhNaNyaat kahI Aqa- vaaTlaolaa naahI. maaJaa Anaok ivaVaqyaa-MSaIsaMbaMQa Aalaa Aaho. [tr maulaaMvar maI Anya táhocao p`yaaogahI kolao Aahot¸ ikMvaa krNyaacoakamaI madt kolaI Aaho. %yaaMcao pirNaamahI maI paihlao Aahot. ho t$Na va maaJao maulagaoAaja saar#yaaca vayaacao Aahot. maaNausakIcyaa baabatIt to maaJyaa maulaaMnaa maagao TaktIla¸ikMvaa maaJyaa maulaaMnaI %yaaMcyaapasaUna ivaSaoYasao iSakNyaasaarKo Asaola Asao malaa vaaTtnaahI.

trI pNa maaJyaa p`yaaogaaMcaa na@kI pirNaama puZoca kLNaar. yaa ivaYayaacaI yaoqaocacaa- krNyaaMtIla ta%pya- evaZoca¸ kI manauYyajaatIcyaa ]%ËaMtIcaa AByaasa krNaaáyaalaagaRhiSaxaNa va SaaLotIla iSaxaNa yaaMmaQyao ksaa frk pDtao¸ AaiNa Aa[-baapaMnaI svat:cyaajaIvanaamaQyao kolaolyaa forfaraMcaa %yaaMcyaa baalakaMvar kaya pirNaama haotoa¸ yaacaa qaaoDabahUtAMdaja krta yaavaa.

saovaavaR<aI 191

iSavaaya AaNaKI yaa p`yaaogaaMva$na sa%yaacyaa pujaaáyaalaa sa%yaacaI AaraQanaaAaplyaalaa kaozvar Gao}na jaa} Sakto to pahta yao[-la¸ AaiNa svatM~tadovaIcyaa]pasakalaa tI dovaI kSaa táhocyaa AahutI maagat Asato tohI samajaU Sakola¸ hohI yaap`krNaacao ek ta%pya- Aaho. maulaaMnaa AaplyaajavaL zovaUnahI jar maI svaaiBamaanaavar paNaIsaaoDlao Asato [tr ihMdI baalakaMnaa imaLt naahI¸ to maaJyaa maulaaMsaazIhI maI [icCta kamaanayao¸ ha ivacaar jar maI kayama kolaa nasata¸ tr maI maaJyaa maulaaMnaa pustkI iSaxaNa do}Saklaao Asatao #aroÂ pNa maI to jaao svatM~tocaa AaiNa svaaiBamaanaacaa pdaqa-paz iSaklao taoiSakU Saklao nasato. AaiNa jaoqao svatM~ta AaiNa Axar&ana yaaMcyaamaQyaoca psaMtI krayacaIAsato toqao svatM~ta Axar&anaapoxaa hjaarpTIMnaI barI¸ Asao kaoNa mhNaNaar naahIÆ

jyaa navayauvakaMnaa maI 1920 saalaI svaatMHyaivaGaatk SaaLa¹ka^laojao saaoDUnabaahor pDNyaacao inamaM~Na idlao¸ AaiNa jyaaMnaa inarxar rahUna ]GaDyaa rs%yaavar #aDI faoDNaoho gaulaamaImaQyao rahUna Axar&ana imaLivaNyaapoxaa caaMgalao Aaho Asao saaMigatlao to AatamaaJyaa mhNaNyaacao maUL kdaicat samajaU SaktIla.

6. saovaavaR<aI

maaJaa QaMda zIk caalalaa haota¸ pNa tovaZyaanao saMtaoYa vaaTt navhta. jaIvanaAiQak saaQao Jaalao paihjao¸ kahI trI SaarIirk saovaakaya- hatUna GaDlao paihjao¸ ASaatáhocaI KLbaL manaat caalaUca haotI.

[t@yaat eko idvaSaI ek ApMga r@tiptInao pIDlaolaa manauYya daraSaIAalaa. %yaalaa Kayalaa do}na kaZUna laavaNyaacaI ihMmat hao[-naa. %yaalaa eka KaolaItzovalao. %yaacyaa jaKmaa saaf kolyaa AaiNa %yaacaI SauEauYaa kolaI.

pNa far kaLpya-Mt Asao caalaNao Sa@ya navhto. %yaalaa GarI kayamacaozovaNyaacaI maaJyaapaSaI saaoya navhtIÂ maaJaI CatIhI navhtI. maI %yaalaa igarimaTyaaMsaazIcaalalaolyaa sarkarI [isptLat pazivalaa.

pNa tovaZyaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI. ASaa táhocyaa SauEauYaocao kamanaohmaI krayalaa imaLola tr iktI caaMgalao hao[-laÆ Da^. baUqa ho saoMT A^Dmsa\imaSanacao vairYz haoto. to naohmaI yao[-la %yaalaa maaoft AaOYaQa dot. far sajjana

192 Aa%makqaa

AaiNa pòmaL haoto. parSaI $stumajaIMcyaa datR%vaamauLo Da^. baUqacyaa doKroKIKalaI ekCaoTo [isptL ]GaDNyaat Aalao haoto. yaa [isptLat nasa- mhNaUna kama krNyaacaI malaap`baL [cCa JaalaI. toqao AaOYaQao doNyaacao kama ek¹daona tasaMacao Asao. AaOYaQa tyaark$na doNaaáyaa kaoNaatrI pgaardar maaNasaacaI ikMvaa svayaMsaovakacaI ja$r haotI. ho kamaAMgaavar Gao}na tovaZa vaoL kaZNyaacaa maI inaScaya kolaa. maaJao vaiklaIcao puYkLsao kamaAaîfsaat basalyaa basalyaa sallaa doNao¸ dsteovaja ilaihNao¸ ikMvaa kbjao imaTivaNao ASaacasva$pacao Asao. qaaoDosao davao maîjasT/oTcyaa kaoTa-t Asat. %yaaMpOkI puYkLsao ibanatËarAsat ima. Kana ho maaJyaa maagaUna Aalao haoto AaiNa %yaa vaoLI maaJyaabaraobarca rahatAsat. ASaa táhocao kaoTa-t davao AsatIla¸ tovha to caalaivaNyaacao ima. Kana yaaMnaIAMgaavar Gaotlao AaiNa maI yaa CaoTyaa [isptLat kama k$ laagalaao.

raoja sakaLI toqao jaayacao Asao. yaayalaa jaayalaa AaiNa [isptLat kamakrayalaa imaLUna saumaaro daona tasa laagat. yaa kamaamauLo malaa kahIsao samaaQaana vaaTlao.maaJao kama raogyaacao duKNao samajaUna Gao}na to Da^@Trlaa samajaavaUna saaMgaNyaacao¸ AaiNaDa^@Tr saaMgatIla to AaOYaQa tyaar k$na raogyaalaa doNyaacao haoto. yaa kamaamauLo maaJaadu:KI ihMdI laaokaMSaI gaaZ saMbaMQa Aalaa. %yaaMcyaapOkI barocasao tamaIL ikMvaa tolagaU Aqavaa]<ar ihMdusqaanaI igarimaTyao haoto.

ha AnauBava malaa puZo far ]pyaaogaI pDlaa. baaoAr yauwacyaa vaoLI jaKmaIlaaokaMcaI AaiNa [tr raogyaaMcaI SauEauYaa krNyaacyaa kamaI yaacaa malaa KUp ]pyaaoga Jaalaa.

baalakaMcyaa saMgaaopnaacaa p`Sna maaJyaapuZo haotaca. dixaNa AaiÍkomaQyao malaaAaNaKI daona pu~ Jaalao. %yaaMcao saMgaaopna k$na lahanaacao maaozo ksao kravao¸ ha p`SnasaaoDivaNyaacyaa kamaI malaa yaa AnauBavaacaI far madt JaalaI. maaJaa svatM~ svaBaava malaafar baojaar krIt Asao AaiNa AjaUnahI krtao. baaLMtpNa vagaOro Saas~Iya pwtInao kravaoAsaa AamhI ]BayataMnaI inaScaya kolaa haota. %yaamauLo¸ jarI Da^@TrcaI %yaacap`maaNaosau[NaIcaI saaoya AsalaI trI¸ Aaya%yaavaoLI Da^@Tr imaLalaa naahI ikMvaa da[- inaGaUna gaolaI¸tr maaJaI kaya gat haoNaarÆ da[- ihMdIca zovaayacaI haotI. iSaklaolaI da[- ihMdusqaanaatimaLtanaa pMcaa[-t pDto¸ maga dixaNa AaiÍkocaI gaaoYT baaolaayalaaca nakao. yaasaazImaIca baalasaMgaaopnaacaa AByaasa k$na Gaotlaa. Da^ i~Bauvanadasacao 'Aa[-laa iSakvaNa'ho pustk vaacalao. %yaat qaaoDo forfar k$na SaovaTlyaa daona maulaaMcaI jaaopasanaa

saovaavaR<aI 193

maI svat: kolaI Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. da[-caI madt dr vaoLI qaaoDyaamaudtIpya-Mtca ¹ daona maihnyaaMpoxaa jaast naahI ¹ GaotlaIÂ GaotlaI tIhI mau#yat: p%naIcyaaSauEaUYaosaazI. maulaaMnaa nha} GaalaNyaacao vagaOro kama sau$vaatIlaa maaJyaa hatUnaca haot Asao.

SaovaTlyaa maulaacyaa janmap`saMgaI maaJaI puropUr ksaaoTI JaalaI. p`saUitvaodnaaekaekI sau$ JaalaI. Da^@Tr GarI navhta. da[-laa baaolaavaNao pazvaayacao haoto. tIjavaL AsatI trI itcyaakDUna p`saUtI krivaNyaacao kama Jaalao nasato. p`saUtIcyaa vaoLcaosava- kama malaa Aaplyaa hatanaoca kravao laagalao. saudOvaanao maI ha ivaYaya 'Aa[-caIiSakvaNaI' tUna laxapUva-k vaacaUna zoivalaa haota¸ %yaamauLo maI gaaoMQaLlaao naahI.

maI Asao paihlao¸ kI svat:cyaa maulaaMcaI yaaogya táhonao jaaopasanaa krayacaIAsaola¸ tr Aa[-baapaMnaI t%saMbaMQaIcao saamaanya &ana imaLvaUna zoivalao paihjao. maI yaabaabatIt jaI dxata GaotlaI haotI¸ itcaa fayada malaa pavalaaopavalaI AaZLUna AalaaAaho. maaJao maulagao Aaja jao saamaanya Aaraogya ]pBaaogaIt Aahot to¸ jar maIAaraogyaasaMbaMQaIcao saamaanya &ana saMpadUna %yaacaa Amala kolaa nasata tr¸ to ]pBaaogaU Saklaonasato. AaplyaamaQyao Asaa ek caukIcaa samaja Aaho kI pihlyaa paMca vaYaa-maQyao maulaaMnaaiSaxaNaacaI vagaOro ja$rI nasato. vastuisqatI ASaI Aaho¸ kI pihlyaa paMca vaYaa-t maUlajaovaZo imaLvato tovaZo maagaUna saMbaMQa AayauYyaat imaLvaU Sakt naahI. maulaacao iSaxaNa Aa[-cyaa ]draMtUnaca sau$ haoto¸ Asao maI AnauBavaanao saaMgaU Saktao. gaBa-QaarNaocyaa vaoLocyaa Aa[-baapaMcyaa SaarIirk va maanaisak isqatIcaa zsaa maulaavar ]maTt Asatao. gaBa-kaLcaImaatocaI p`kRtI¸ maatacyaa Aahar¹ivaharacaI barIvaa[-T fLo¸ yaaMcaa vaarsaa Gao}naca baalakjanmaasa yaoto. janmalyaanaMtr to Aa[-baapaMcao AnaukrNa k$M laagato¸ AaiNa ik%yaokvaYaa-Mpya-Mt %yaacyaa ivakasaacaa AaQaar sava-svaI Aa[-baapaMvar rahtao.

ho ivacaar jaI samajaUtdar daMp%yao krtIla tI kQaIhI dMptIsaMgaalaaivaYayavaasanaocyaa tRPtIcao saaQana banaivaNaar naahIt¸ tr jaovha %yaaMnaa saMttIcaI[cCa hao[-la tovhaca saMga krtIla. ritsauK hI ek svatM~ vastU Aaho AsaomaanaNyaamaQyao Gaaor A&ana Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho. jananaiËyaovarjagatacao Aist%va AvalaMbaUna Aaho. ivaSva ho [-Svaracyaa laIlaocao sqaana Aaho.%yaacyaa maihmyaacao pìtibaMba Aaho. %yaacyaa sauvyavaisqat vaRwIsaazIca jananaiËyaainaima-laolaI Aaho, ho jyaacyaa laxaat Aalao tao AaTaokaT p`ya%na k$na ivaYayavaasanaocao inayaM¹

Aa.¹13

194 Aa%makqaa

~Na krIla¸ AaiNa ritBaaogaacyaa pirNaamaI jaI saMttI hao[-la¸ itcao SaarIirk¸ maanaisak vaAaQyaai%mak saMgaaopna krNyaasaazI ja$r laagaNaaro &ana saMpadna krIla va %yaa &anaacaafayada Aaplyaa saMttIlaa do[-la.

7. ba ` mhc a y a - ¹ 1

Aata ba`mhcayaa-saMbaMQaI ivacaar krNyaacaI vaoL AalaI Aaho. ivavaah JaalaatovhapasaUnaca ekp%naIva`talaa maaJyaa )dyaamaQyao sqaana haoto. p%naIba_lacaI ekinaYza homaaJyaa sa%yavàtacaoca ek AMga haoto. pNa svas~ISaI sauwa ba`mhcayaa-cao palana kravao homalaa dixaNa AaiÍkotca ]majalao. kaoNa%yaa p`saMgaava$na ikMvaa kaoNa%yaa pustkacyaap`BaavaamauLo ha ivacaar ]d\Bavalaa to Aaja malaa spYT Aazvat naahI. evaZo smarto kI¸%yaa baabatIt rayacaMdBaa[-MnaI GaDvaUna AaNalaolaa pirNaama ivaSaoYa mah<vaacaa haota.

%yaaMcyaabaraobar Jaalaolaa ek saMvaad malaa Aazvatao. eko vaoLI maI imasaosa\gla^DsTnacyaa gla^DsTnavarIla pòmaacaI stutI krIt haotao. ka^mansacyaa saBaomaQyao imasaosagla^DsTna gla^DsTnalaa caha banavaUna dot. hI gaaoYT yaa inayamabaw daMp%yaacyaa AayauYyaatIlaek inayamaca banaUna raihlaI Asalyaacao maI kaozotrI vaacalao¸ to maI kvaIMnaa saaMigatlao.AaiNa %yaa inaima<aanao maI dMptIpòmaacaI stutI kolaI. rayacaMdBaa[- mhNaalao¸ "yaaMt tumhaMlaaivaSaoYa kaya vaaTtoÆ imasaosa\ gla^DsTnacaa p%naIpNaa kI saovaaBaavaÆ tI baa[- gla^DsTnacaIbahINa AsatI trÆ ikMvaa %yaaMcaI svaaimainaYz naaokr AsaUna tovaZyaaca pòmaanao caha dotItrÆ ASaa baihNaIcao¸ ASaa naaokracao dRYTaMt Aaplyaalaa AajahI pahavayaalaa imaLtnaahIt kaÆ AaiNa s~IjaatIcao eovajaI pu$Yavagaa-maQyao tumhaMlaa Asalao pòma AaZLlao¸ trsaanaMdaScaya- vaaTNaar naahI kaÆ maI mhNatao %yaasaMbaMQaI ivacaar k$na pha."

rayacaMdBaa[- svat: ivavaaiht haoto. %yaa vaoLI %yaaMcao mhNaNao malaainaYzUrpNaacao vaaTlao. Asao malaa smarto. pNa %yaa vacanaanao malaa laaohcaUMbakap`maaNaovaoQaUna Gaotlaa. pu$Ya naaokracyaa izkaNaI ASaa táhocaI svaaimainaYza Asaolatr itcaI ikMmat p%naIcyaa pitinaYzopoxaa sahs~pT samajalaI paihjao.pitp%naIMmaQyao eo@ya Asato¸ %yaamauLo %yaaMcyaamaQyao pòma Asalao tr AaScaya- naahI. naaokr

ba`mhcaya- ¹ 1 195

va QanaI yaaMcyaamaQyao tSaa táhocao pòma AByaasaanao saMpadna kravao laagaola. idvasaoMidvasakvaIMcyaa mhNaNyaacaI sa%yata maaJyaa manaalaa AiQakaiQak pTUM laagalaI.

maI p%naISaI kaoNa%yaa sva$pacaa saMbaMQa zovaavaaÆ p%naIlaa ivaYayaBaaogaacao vaahnabanaivaNao yaaMt p%naIba_lacaI inaYza kaozo AalaI Æ maI jaaopya-Mt ivaYayavaasanaocyaa AaQaInaAaho taopya-Mt maaJyaa ekinaYzocaI ikMmat svaaBaaivak vaasanaoplaIkDo krta yaot naahI.yaoqao malaa kbaUla kolao paihjao kI¸ AamacyaaMmaQaIla saMbaMQaamaQyao p%naIkDUna AaËmaNa kQaIcaJaalaolao naahI. %yaa dRYTInao maI manaat AaNaIna tovhaM ba`mhcayaa-cao palana krNao malaa Sa@yahaoto. maaJaI svat:caI duba-lata ikMvaa Aasa@tIca maaJyaa AaD yaot haotI.

maI jaagaRt JaalyaanaMtrhI daona vaoLa hrlaao. p`ya%na krI¸ pNa fsao.p`ya%naaMtIla mau#ya hotU farsaa ]cca navhta. p`jaao%p<aI qaaMbaivaNyaacaa haota. %yaacyaabaa*yaaopcaarasaMbaMQaI maI ivalaayatot qaaoDobahUt vaacalao haoto. Da^ Aîlansana\ yaa ]payaaMcaap`caar krIt¸ yaa gaaoYTIcaa ]llaoK maI AnnaaharasaMbaMQaIcyaa p`krNaamaQyao kolaaca Aaho.%yaacaa ikMicat pirNaama xaNamaa~ maaJyaavar Jaalaa. pNa ima. ihlsanaI kolaolyaa %yaaMcyaaivaraoQaacaa va AaMtrsaaQanaacyaa ¹ saMyamaacyaa samaqa-naacaa zsaa AiQak jaaordar zrlaa¸ vaAnauBavaaMtI icarsqaayaI Jaalaa. %yaamauLo p`jaao%p<aIcaI AnaavaSyakta laxaaMt yaotaca maIsaMyamapalanaacaa p`ya%na sau$ kolaa.

saMyamapalana klpnaoplaIkDo ibakT AaZLlao. svatM~ KaTa zovalyaa. ra~IqakUna gaolyaanaMtrca JaaopNyaacaa p`ya%na kolaa. yaa sava- p`ya%naaMcaa laagaaolaaga malaa ivaSaoYa]pyaaoga jaaNavalaa naahI. pNa Aaja BaUtlaava$na dRYTI ifrivata malaa idsato kI yaa sava-p`ya%naaMnaIca malaa SaovaTcao baL idlao.

AMitma inaScaya qaoT 1906 saalaIca k$M Saklaao. %yaa vaoLI sa%yaaga`hacaIsau$vaat JaalaI navhtI. sa%yaaga`h maaJyaa svaPnaIhI navhta. baaoAr yauwanaMtrnaataLat JaulaU laaokaMcao 'baMD' Jaalao. %yaa vaoLI maI jaaohainasabaga-maQyao vaiklaIkrIt haotao. pNa malaa vaaTlao kI¸ %yaa baMDacao p`saMgaIhI maI AaplaI saovaanaataL sarkarlaa idlaI paihjao. maI tI do} kolaI. itcaa svaIkar Jaalaa.%yaasaMbaMQaIcao vaNa-na puZo yao[-la. pNa yaa kamaigarIcyaa p`saMgaanao maaJyaa manaaMttIva` ivacaar ]%pnna Jaalao. maaJyaa svaBaavaanausaar maI maaJyaa jaaoDIdaraMbaraobar%yaasaMbaMQaI cacaa- kolaI. malaa vaaTto¸ kI p`jaao%p<aI AaiNa baalasaMgaaopna hIsamaajasaovaoSaI ivasaMgat Aahot. yaa baMDaMt kama p%krlyaamauLo malaa maaJao jaaohainasabaga-¹

196 Aa%makqaa

maQaIla Gar maaoDavao laagalao. TapiTpInao qaaTlaolyaa Garacaa AaiNa saamaanasaumaanaacaaqaaTlyaapasaUna ek maihnyaacyaa Aatca maI %yaaga kolaa. p%naIlaa va maulaaMnaa ifina@samaQyaozovalao AaiNa maI BaaoyaaMcaI tukDI Gao}na baahor pDlaao. kzINa majalaa maarIt Asatanaamalaa kLUna Aalao¸ kI jar malaa laaoksaovaomaQyao tnmaya vhayacao Asaola tr saMtitlaaoBa vaQanalaaoBa yaaMcaa %yaaga kolaa paihjao¸ va vaanap`sqaQamaa-cao palana kolao paihjao.

'baMDa' maQyao malaa dID maihnyaaplaIkDo rahavao laagalao naahIÂ pNa ho sahaAazvaDo mhNajao maaJyaa AayauYyatIla AitSaya maaOlyavaana kaL haota. va`tacao mah<va yaavaoLI malaa AiQakaMt AiQak pTlao. va`t mhNajao baMQana navho¸ tr svatM~tocao War Aaho homaaJyaa laxaat Aalao. *yaa vaoLopya-Mt maaJyaa p`ya%naaMt malaa puroSaI saflata imaLalaI naahI¸yaacao karNa maI inaScaya kolaa navhta. malaa svat:cyaa Sa@tIba_la AivaSvaasa vaaTthaotaÂ [-SvarI kRpoba_la malaa AivaSvaasa haotaÂ AaiNa %yaamauLo maaJao mana Anaok trMga vaAnaok ivacaar yaaMcyaa tDa@yaat saaMpDt haoto. maI paihlao kI¸ va`tanao svat:laa baaMQaUna naGaoNyaamaQyao manauYya maaohalaa baLI pDtao. va`tanao svat:laa baaMQaUna GaoNao mhNajao vyaiBacaaraMtUnainaGaUna ekTyaa p%naISaI saMbaMQa raKNyaap`maaNao Aaho. 'p`ya%na krNao malaa maanya Aaho¸va`tanao baaMQalaa jaaNyaasa maI tyaar naahI¸' ho Sabd inaba-lata dSa-ivatatÂ AaiNa %yaamaQyaosaUxma $panao Baaogalaalasaa Aaho. jaI vastU %yaajya Aaho itcaa sava-qaOva %yaaga krNyaamaQyaohanaI ksalaIÆ jaao saap malaa caavaNaar¸ %yaacaa maI inaScayapUva-k %yaaga krtao %yaagakrNyaacaa f@t p`ya%na k$na qaaMbat naahI. maaJaI Ka~I Aaho¸ kI f@t p`ya%naaMvarqaaMbaNyaamaQyao marNa Aaho. f@t p`ya%naaMvar ivasaMbaUna rahNao mhNajao sapa-cyaaivaËaLpNaacyaa spYT &anaacaa ABaava Asaa Aqa- haotao. %yaacap`maaNao jyaa vastUcaa %yaagakrNyaacaa AapNa f@t p`ya%na krIt rahtao %yaa vastUcyaa %yaagaacaI [YTta AaplyaalaapUNa-pNao pTlaolaI naahI Asaoca isaw haoto. 'maaJao ivacaar maagaUna badlalao trÆ' ASaI SaMkaGao}na puYkLda AapNa va`t Gyaayalaa kcartao. %yaa ivacaaramaQyao pUNa- p`caItIcaa ABaavaAaho¸ mhNaUnaca inaYkulaanaMdanao mhTlao Aaho¸

%yaaga na Tko ro vaOraga ivanaa ÈeKaVa vastUba_la saMpUNa- vaOragya baaNalao mhNajao maga itcyaa baabatIt va`t GaoNao

hI Ainavaaya- gaaoYT Aaho.

8. ba ` mhc a y a - ¹ 2

BarpUr cacaa- kolyaanaMtr AaiNa pUNa- ivacaar kolyaanaMtr maI sana 1906 saalaIva`t Gaotlao. va`t GaoNyaacyaa vaoLopya-Mt maI p%naIcaa ivacaar Gaotlaa navhta¸ tao va`tacao vaoLIGaotlaa. itcyaakDUna malaa yai%kMicathI ivaraoQa Jaalaa naahI.

ho va`t GaoNao malaa far ibakT gaolao. maaJaI Sa@tI Alp haotI. ivakaraMnaadabaat zovaNyaacao ksao jauLolaÆ svap%naISaI ivakarI saMbaMQaacaa %yaaga hI gaaoYTcama%kairkSaI vaaTt haotI. trI pNa maaJao kt-vya hoca Aaho evaZo malaa spYT idsathaoto. maaJaI danat Sauw haotI. [-Svar Sa@tI do[-la Asao mhNaUna maI ]DI GaotlaI.

Aaja vaIsa vaYaa-MnaMtr %yaa va`tacao smarNa Jaalao mhNajao malaa saanaMdaScaya-vaaTto. saMyama paLNyaacaI vaR<aI 1901 pasaUnaca baLavat haotI¸ va maI saMyama paLItcahaotaoÂ pNa jaI svatM~ta va jaao AanaMd maI Aata ]pBaaogaU laagalaao tao 1906 saalaapUvaI-]pBaaoigalyaacao malaa smart naahI. karNa %yaa vaoLI maI vaasanaabaw haotaoÂ vaaTola tovhaitcyaa tavaDIt saaMpDt Asao. Aata vaasanaa maaJyaavar svaar haoNyaasa Asamaqa- JaalaI.

iSavaaya Aata ba`mhcayaa-caa maihmaa AiQakaiQak samajaU laagalaa. va`t maIifina@samaQyao Gaotlao. GaayaaL laaokaMnaa madt krNyaacyaa kamaatUna maaokLa haotaca maIifina@salaa gaolaao haotao. toqaUna malaa lagaoca jaaohainasabaga-laa jaayacao haoto. maI itkDo gaolaaoAaiNa eka maihnyaacyaa Aatca sa%yaaga`hacyaa laZyaacaa payaa Gaatlaa gaolaa. jasao kahI hoba`mhcaya-va`t maaJaI %yaacyaasaazI tyaarI krayalaaca Aalao. sa%yaaga`hacaI klpnaa maI yaaojaUnazovalaI navhtI. ]%p<aI Anaayaasaanao ¹ [cCa nasatanaa ¹ JaalaI. pNa malaa idsaUna AalaokI¸ %yaa pUvaI-caI maaJaI sava- kR%yao ¹ ifina@salaa jaaNao¸ jaaohainasabaga-caa maaoza GarKca-AaTaopta GaoNao AaiNa AKorIlaa ba`mhcaya-va`t GaoNao hI jaNaU kaya %yaacaI pUva-tyaarIca haotI.

ba`mhcayaa-cao saMpUNa- palana mhNajao ba`mhdSa-na ho &ana malaa ga`MqaatUnaimaLalao naahI. ha Aqa- maaJyaapuZo ËmaaËmaanao AnauBavaisaw haot gaolaa.%yaasaMbaMQaIcaI Saas~vaa@yao maI maagaUna vaacalaI. ba`mhcayaa-maQyao SarIrrxaNa¸ bauiwrxaNaAaiNa Aa%myaacao rxaNa Aaho¸ yaacaa malaa va`tsvaIkaranaMtr idvasaidvasa AiQakaiQak

197

198 Aa%makqaa

p`%yaya yao} laagalaa. karNa kI Aata ba`mhcayaa-laa Gaaor tpScayaa- mhNaUna rahU doNyaaeovajaI%yaalaa rsamaya banavaayacao haotoÂ %yaacyaaca AaQaaravar caalaayacao haoto. %yaamauLo %yaatIlamamaa-caa ina%ya navaa saaxaa%kar hao} laagalaa.

pNa maI ASaa táhonao ba`mhcayaa-tUna rsa lauTIt haotao mhNaUna %yaacaa kzINapNaahImaaJyaa AnauBavaalaa yaot navhta Asao kaoNaI samajaU nayao. Aaja malaa CPpna vaYao- purI JaalaIAahot trIsauwa %yaacyaa ibakTpNaacaa AnauBava yaotca Aaho. to AisaQaarava`t Aaho homalaa AiQakaiQak samajaUna yaot Aaho. AKMD jaaga$ktocaI AavaSyakta idsaUna yaotAaho.

ba`mhcayaa-cao palana kravayaacao tr svaadoMid`yaavar tabaa imaLivalaaca paihjao.svaad ijaMklaa tr ba`mhcaya- AitSaya saulaBa Aaho¸ yaacaa maI svat: AnauBava Gaotlaa Aaho.%yaamauLo yaapuZIla maaJao Aaharacao p`yaaoga kovaL Annaaharacyaa dRYTInao navho¸ trba`mhcayaa-cyaa dRYTInao hao} laagalao. Aahar qaaoDa¸ saaQaa¸ masaalyaaiSavaaya AaiNa naOsaiga-ksva$patIla Kallaa paihjao¸ yaacaa maI p`yaaoga k$na AnauBava Gaotlaa. maI svat:cyaa sahavaYaa-cyaa p`yaaogaaMtI zrivalao¸ kI ba`mhcaaáyaacaa Aahar varpIk fL haca haoya. maI sau@yaaikMvaa varpIk fLaMvar rahat haotao¸ %yaavaoLI jaI inaiva-karta AnauBavaIt Asao tIAaharat forfar kolyaanaMtr AnauBavaavayaasa imaLalaolaI naahI. flaaharacyaa AvaQaItba`mhcaya- sahja haoto¸ dugQaaharamauLo to kYTsaaQya banalao Aaho. flaaharava$nadugQaaharavar ka jaavao laagalao yaacaa ivacaar yaaogya sqaLI hao[-la. yaoqao evaZo saaigatlaomhNajao puro Aaho¸ kI ba`mhcayaa-laa duQaacaa Aahar ivaGnakta- Aaho yaaba_la malaa SaMkavaaTt naahI. yaava$na kaoNaI Asaa Aqa- kaZU nayao¸ kI hrek ba`mhcaaáyaanao duQaacaa %yaagakolaaca paihjao. Aaharacaa ba`mhcayaa-var iktI¸ ksaa pirNaama haotao yaa baabatIt puYkLp`yaaogaaMcaI AavaSyakta Aaho. duQaa[tkaca snaayaU puYT krNaara AaiNa pcaayalaa hlakaAsaa flaahar malaa AVap AaZLlaolaa naahIÂ ikMvaa kaoNaI vaOV¸ hkIma ikMvaa Da^@TrtSaa táhocaI fLo ikMvaa Qaanya malaa daKvaUna do} Saklaolaa naahI. %yaamauLo dUQa hIivakar ]%pnna krNaarI vastU Aaho¸ yaacaI jaaNaIva AsatahI maI %yaacaa %yaaga krNyaacaIiSafarsa saQyaa kaoNaalaahI k$ Sakt naahI.

baa*ya ]pcaaraMmaQyao jyaap`maaNoa Annaacao p`kar va p`maaNa yaaMcaI mayaa-dasaMBaaLNao AavaSyak Aaho¸ %yaap`maaNao ]pasaacao samajaavao. [Mid`yao [tkI balavaanaAahot kI¸ %yaaMnaa caaohIkDUna¸ va$na AaiNa KalaUna¸ dahI idSaaMnaI Gao$na Takavao

ba`mhcaya- ¹ 2 199

tovhaca tI tabyaat rahtat. AnnaaKorIja tI kama k$ Sakt naahIt¸ ho p`%yaokalaamaahItca Aaho. %yaamauLo [Mid`yadmanaacyaa hotUnao svaocCapUva-k kolaolyaa ]pasaacMaI[Mid`yadmanaalaa far madt imaLto¸ yaaba_la malaa SaMka vaaTt naahI. ik%yaok laaok]paoYaNa krtat¸ pNa to vyaqa- jaato. yaacao karNa Asao Aaho¸ kI ]pasaanaoca sava- kahIhao[-la ASaa samajautInao to f@t sqaUla ]pvaasa krtat¸ va manaanao táhotáhocaI p@vaannaocaaKIt Asatat. ]pvaasa caalaU Asatanaa ]pvaasa AaTaoplyaavar kaya kaya Kavao%yaacaa vaOcaairk svaad Gaot AsatatÂ AaiNa maga tËar krtat¸ kI ]pasaanao svaadoMid`yaacaosaMyamana Jaalao naahI AaiNa jananaoMid`yaacaohI Jaalao naahIÑ manauYyaacao manahI dohdmanaalaa dujaaoradot Asaola toqaoca ]pvaasaacaa ]pyaaoga haoNaar. mhNajao manaalaa ivaYayaaopBaaogaaba_la ivar@tI]%pnna JaalaI AsalaI paihjao. ivaYayaacaI paLomauLo manaat psarlaolaI Asatat.]pvaasaaidk saaQanaaMcaI madt puYkL haot AsalaI trI %yaa maanaanao kmaIca Asao mhNaNyaasahrkt naahIÂ ikMbahunaa ]pvaasa caalaU AsatahI manauYya ivaYayaasa@t rahU Saktao. pNa]pvaasaaiSavaaya ivaYayaasa@tIcaa paLaMmauLaMcaasauwa naayanaaT krNao Sa@ya naahI. mhNaUnaba`mhcaya-palanaacao ]pvaasa ho ek Ainavaaya- AMga Aaho.

puYkLaMcaa ba`mhcaya-palanaacaa p`ya%na inaYfL haotao. karNa kI KaNaoipNao¸dRYTI [%yaaid baabatIt to Aba`mhcaaáyaap`maaNaoca vaagaU pahtat¸ AaiNa trIsauwa ba`mhcayaa-caopalana vhavao ASaI [cCa Qartat. Asalaa p`ya%na mhNajao gaÌYma ?tumaQyao SaItkalaacaaAnauBava imaLvaU pahNyaap`maaNao Aaho. saMyamaI va svacCMdI¸ BaaogaI va %yaagaI yaaMcyaa ekMdrrahaNaImaQyao Baod Asalaaca paihjao. saamya Asalao trI to f@t varvar idsaNaaro.daoohaotIla frk ha spYTpNao idsaUna Aalaaca paihjao. DaoLyaaMcaa ]pyaaoga daoGaohIkrNaarÂ pNa ba`mhcaarI dovadSa-na krIla¸ BaaogaI naaTktmaaSaaMt dMga rahIla. daoGaohIkanaaMcaa ]pyaaoga krNaarÂ pNa ek [-SvarBajana eokola¸ tr dusaáyaalaa SaRMgaairk pdoeokNyaat maaOja vaaTola. daoGaohI jaagarNa krtIlaÂ pNa ekjaNa jaagaopNaI )dyamaMidramaQyaoivarajamaana AsaNaaáyaa ramaalaa AaLvaIla¸ tr dusaáyaalaa naaca¹tmaaSaacyaa dMgalaIt Jaaopocaaivasar pDola. daoGaohI jaovatIlaÂ pNa ekjaNa SarIr$pI tIqa-xao~acyaa rxaNaapurto dohalaaBaaDo do[-la¸ tr dusara ijaBaocao kaoD purivaNyaasaazI SarIrat Anaok pdaqa- kaoMbaUna %yaalaaGaaNaorDo k$na saaoDIla. ASaa táhonao daoGaaMcyaahI AacaarivacaaraMmaQyao hrek baabatItfrk pDNaar¸ va tao frk idvasaoMidvasa vaaZt jaaNaar¸ kmaI haoNaar naahI.

200 Aa%makqaa

ba`mhcaya- mhNajao kayaavaacaamanaok$na sava- [Mid`yaaMcaa saMyama. yaa saMyamaasaazI vardSa-ivalyaap`maaNao %yaagaacaI AavaSyakta Aaho ho malaa idvasaoidvasa spYT idsaU laagalao.AajahI idsat Aaho. %yaagaacyaa xao~alaa saImaa naahI¸ jaSaI ba`mhcayaa-cyaa maihmyaalaanaahI. ASaa táhocao ba`mhcaya- Alp p`ya%naanao saaQya haoNyaasaarKo naahI. kaoTyavaQaIlaaokaMcyaa baabatIt ho f@t dUrcaa AadSa- mhNaUnaca rahNaar. karNa kI p`ya%naSaIlaba`mhcaarI svat:maQaIla nyaUna naohmaI DaoLyaaMpuZo raKIla. svat:maQyao kaonaakaopáyaatraihlaolao ivakar huDkIla AaiNa to kaZUna TakNyaacaa satt p`ya%na krIla. jaaopya-MtivacaaraMvar evaZa tabaa Aalaa naahI¸ kI [cCoiSavaaya ekhI ivacaar yaoNaar naahI¸ taopya-Mtba`mhcaya- pUNa- Jaalao naahI. p`%yaok ivacaar ha ivakarca Aaho. %yaalaa tabyaat AaNaNaomhNajao manaalaa tabyaat AaNaNao. AaiNa manaalaa vaSa krNao ho vaayaUlaa pkDNyaapoxaaMhIkzINa Aaho. trI pNa jar Aa%myaalaa Aist%va Asaola¸ tr hI gaaoYT saaQya AsalaIcapaihjao. Aaplyaalaa ADcaNaI yaotat evaZyaava$na tI AsaaQya Aaho Asao kaoNaIhImaanaNyaacao karNa naahI. tao prma Aqa- AahoÂ AaiNa prma Aqaa-saazI prma p`ya%naaMcaIja$r pDavaI yaat AaScaya- to kaoNatoÆ

pNa ihMdusqaanaat AalyaanaMtr malaa kLUna Aalao¸ kI ASaa táhocao ba`mhcaya-kovaL p`ya%nasaaQya naahI. taopya-Mt maI QaMudIt haotao Asao mhNaavayaasa hrkt naahI.flaaharanao ivakar samaUL naYT vhavao ASaI maaJaI samajaUt haotI¸ AaiNa maI AiBamaanapUva-kmaanaIt haotao¸ kI Aata malaa yaa baabatIt kahI krayacao ]rlaolao naahI.

pNa yaa ivacaarasaMbaMQaIcao p`krNa yaayalaa AvakaSa Aaho. tUt- evaZo saaMgaUnazovaNao AavaSyak Aaho¸ kI jao kaoNaI [-Svarsaaxaa%karasaazI maI var idlaolyaa vyaa#yaonau$pba`mhcaya-palana k$ [cCIt AsatIla¸ %yaaMcaI jar svat:cyaa p`ya%naabaraobarca [-SvaravarhIEawa Asaola¸ tr %yaaMnaa inaraSa haoNyaacao mauLIca karNa naahI.

ivaYayaa ivainavat-nto inaraharsya doihna: Èrsavaja- rsaao|Pyasya prM dRYT\vaa inavat-to ÈÈµ

mhNaUna ramanaama va ramakRpa hoca Aa%myaaqaI- jaIvaacao AKorcao saaQana Aaho. yaagaaoYTIcaI p`caItI malaa ihMdusqaanaatca AalaI.ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µinaraharI maaNasaacyaa ivaYayaaMcaa laaop haotao¸ pNa vaasanaocaa laaop haot naahI.[-SvardSa-naanao vaasanaahI KUMTto. gaIta¸ A. 2 Slaaok 59

9. saaQaI rahNaI

Baaoga BaaogaNyaasa sau$vaat tr kolaI¸ pNa to far idvasa iTklao naahI.saamaanasaumaana qaaTtanaahI malaa %yaacyaaba_la maaoh Asaa vaaTlaaca navhta. %yaamauLo GarqaaTlyaanaMtr lagaoca maI Kca- kmaI krNyaasa sau$vaat kolaI. Qaaobyaacaa Kca-hI fajaIlavaaTlaa. AaiNa iSavaaya QaaobaI kpDo vaoLovar AaNaUna dot nasao¸ %yaamauLo daona¹tIna DJanaSaT- AaiNa itt@yaaca ka^larI¸ evaZyaanaohI maaJao Baagaonaa. ka^larI raoja badlaayacyaaÂ SaT-raoja naahI tr ek idvasaaAaD badlaayacao. yaap`maaNao daohIkDUna Kca- hao[-. ho malaaAnaavaSyak vaaTlao. mhNaUna QauNyaacao saamaana AaNaUna zovalao. QauNyaacyaa klaocao pustkvaacaUna Qauvaayalaa iSaklaaoÂ p%naIlaahI iSakivalao. kamaacaa baaojaa kahIsaa vaaZlaa¸ pNakama navaIna %yaamauLo majaa vaaTo.

maaJaI svat: QautlaolaI pihlaI ka^lar ivasarNao Sa@ya naahI. itlaa KL jaastlaagalaI AaiNa [s~I puroSaI garma navhtI. %yaaMtca AaNaKI ka^larlaa AaMca laagaola yaaBaItInao [s~I baraobar dabalaI naahIÂ %yaamauLo ka^lar kDk tr banalaI¸ pNa itcyaava$naKL gaLUna pDt haotI.

ASaa qaaTat maI kaoTa-t gaolaao¸ AaiNa baîrsTraMcyaa qa+ocaa ivaYaya hao}nabasalaao. pNa maaJyaamaQyao ASaa táhocaI qa+a sahna krNyaacaI Sa@tI %yaa vaoLIhI BarpUrhaotI.

"ka^lar hatanao QauNyaacaa ha pihlaaca p`yaaoga Aaho¸ %yaamauLo itcyaava$na KLgaLUna pDto Aaho. malaa %yaapasaUna kahIca ADcaNa pDNaar naahIÂ AaiNa iSavaaya tumhasavaa-McaI [tkI krmaNaUk haot Aaho ha var fayada." maI Kulaasaa kolaa.

"pNa QaaobaI tr imaLtnaasao Jaalao naahItÆ" eka ima~anao ivacaarlao."yaoqaIla Qaulaa[-Kca- malaa trI Asa*ya vaaTtao. ka^larcyaa ikMmatI[tkIca

Qaulaa[- haoto AaiNa evaZo k$nahI Qaaobyaacyaa hataMt mausa@yaa. %yaapoxaa svat: QauNao malaabaro vaaTto."

yaa svaavalaMbanaatIla mama- maI ima~aMnaa daKvaUna do} Saklaao naahI.malaa saaMigatlao paihjao kI¸ SaovaTI maI Qaaobyaacyaa QaMVamaQyao Aaplyaa

kamaapurtI kuSalata imaLivalaI. Qaaobyaacyaa Qaulaa[-poxaa GarcaI Qaulaa[- yai%kMicat¹

201

202 Aa%makqaa

hI kmaI djaa-caI nasao. ka^larIcaa kDkpNaa AaiNa cakcakItpNaa Qaaobyaanao Qautlaolyaaka^larIpoxaa kmaI nasao. gaaoKlyaaMpaSaI kO. mahadova gaaoivaMd ranaDyaaMcao p`saad$p ek]prNao haoto. ho ]prNao gaaoKlao far kaLjaIpUva-k zovaIt Asat va ivaSaoYa p`saMgaIcavaaprIt. jaaohainasabaga-maQyao %yaaMcyaa sanmaanaaqa- jaI maojavaanaI doNyaat AalaI¸ %yaa vaoLocyaasaMmaolanaacaa p`saMga mah<vaacaa haota. dixaNa AaiÍkotIla %yaaMcao %yaa vaoLcao BaaYaNa savaa-tmaaozo haoNaar haoto. mhNaUna %yaa p`saMgaI %yaaMnaa to ]prNao vaaprayacao haoto. to caurgaLlao haotova %yaalaa [s~I krNyaacaI ja$rI haotI. Qaaobyaalaa gaazUna %yaacyaakDUna lagaoca [s~I k$naGaoNao ASa@ya haoto. malaa maaJyaa kaOSalyaacaa ]pyaaoga k$ doNyaacaI maI maagaNaI kolaI.

"tuJyaa vaiklaIvar maI ivaSvaasa zovaIna¸ pNa yaa ]prNyaavar tuJaI QaaobaIklaacaalavaU doNaar naahI. ]prNyaalaa tU Daga paDlaosa trÆ %yaacaI ikMmat tulaa maahItAahoÆ" Asao mhNaUna p`saadasaMbaMQaI hkIkt %yaaMnaI malaa Ait]%saahapUva-k saaMigatlaI.

maI Daga pDU na doNyaacaI ivanayapUva-k jabaabadarI GaotlaI. malaa [s~IkrNyaacaI prvaanagaI imaLalaI. maaJyaa kuSalatoba_la malaa p`maaNap~ imaLUna cauklao²yaa]pr malaa jagaanao p`maaNap~ idlao naahI mhNaUna kaya ibaGaDlaoÆ

Qaaobyaacyaa gaulaamaigarItUna sauTlaao %yaap`maaNaoca hjaamaacyaa gaulaamaigarItUnasauTNyaacaa p`saMga Aalaa. ivalaayatolaa jaaNaaro sava-ca laaok svat:caI daZI krayalaaiSaktat¸ pNa kosa kapayalaasauwa kaoNaI iSakt AsatIlaSaI maaJaI klpnaa naahI.ip`TaoiryaamaQyao ekda maI eka [Mga`ja hjaamaacyaa dukanaI gaolaao. %yaanao maaJaI hjaamatkrNyaacoa saaf naakarlaoÂ AaiNa naakartaMnaa jaao itrskar vya@t kolaa¸ tao inaraLaca.malaa vaa[-T vaaTlao. lagaoca baajaarat jaa}na kosa kapNyaacaa saMca ivakt AaNalaa¸ AaiNaAarSaasamaaor ]Bao rahUna kosa kaplao. samaaorcao kosa ksaobasao kaplao tr gaolaoÂ pNa maagacaokaptanaa far pMcaa[-t pDlaIÂ sarL tr kapta Aalaoca naahIt. kaoTa-t hMSaaipklaa.

"tuJyaa Dao@yaavar ]MdraMnaI p`yaaoga kolaolaa idsataoÑ"maI mhTlao¸ "naahI. maaJyaa kaLyaa Dao@yaalaa gaaora hjaama spSa- ksaa

krNaarÆ mhNaUna vaa[-T¹baro pNa svat: kaplaolao kosa malaa AiQak ip`ya vaaTtat."yaa ]<aracao ima~aMnaa AaScaya- vaaTlao naahI. Kro pahta %yaa hjaamaacaa

kahI daoYa navhta. tao SyaamavaNa- laaokaMcao kosa kapU laagalaa¸ tr %yaacaa QaMda

baaoAr yauw 203

basaNaar. AamhI trI ]ccavaNaI-ya ihMdUMcyaa hjaamaaMnaa Aamacyaa AspRSyaaMcao kosa kaozokapUna dotaoÆ yaacao pàyaiSca<a malaa dixaNa AaiÍkot ekda navho pNa Anaok vaoLaimaLalao Aaho. AaiNa Aamacyaa svat:cyaa kmaa-cao ho fL Aaho¸ ASaI maaJaI samajaUtAsalyaamauLo malaa yaa gaaoYTIba_la kQaI raga Aalaolaa naahI.

svaavalaMbana va saaQaopNaa yaaba_lacyaa maaJyaa AavaDIlaa puZo jao tIva` sva$ppàPt Jaalao¸ %yaacao vaNa-na puZo yaaogya sqaLI yao[-la. %yaa vastUcao maUL pihlyaapasaUnaca haoto.%yaalaa palavaI fuTNyaasaazI f@t isaMcanaacaI AavaSyakta haotI. to isaMcana AnaayaasaanaocapàPt Jaalao.

10. ba a oAr y a uw

sana 1897 to 99 pya-Mtcao [tr Anaok AnauBava saaoDUna do}na Aata baaoAryauwavar yaotao. ho yauw jaovha Jaalao¸ tovha maaJaI svat:caI sahanauBaUtI baaoAraMcyaa baajaUlaahaotI. pNa Asalyaa gaaoYTIt svat:cyaa vaOyai@tk ivacaaraMp`maaNao kama krNyaacaaAiQakar malaa AjaUna Aalaolaa naahI Asao maI samajat haotao. yaa baabatIMtIla ivacaaraMcyaaAaoZataNaIcao saUxma inarIxaNa maI 'dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' yaa pustkatkolao Aaho¸ mhNaUna to yaoqao krIt naahI.µ ija&asaU vaacakaMnaI tao [ithasa vaacaavaa ASaImaaJaI saUcanaa Aaho. yaoqao evaZo saaMigatlao mhNajao puro kI¸ ibaìTSa rajyaaba_lacyaa maaJyaarajainaYzonao malaa balaa%karanao yaa yauwat Baaga Gyaayalaa laavalao. malaa Asao vaaTlao¸ kIjar maI ibaìTSa p`jaajana yaa naa%yaanao h@k maagat Aaho¸ tr %yaaca naa%yaanao iba`TISarajyaacyaa rxaNaamaQyao Baaga GaoNao ho maaJao kt-vya Aaho. ihMdusqaanacaI saMpUNa- ]nnatI ibaìTSasaamaàjyaat haoNao Sa@ya Aaho¸ ASaI %yaa vaoLI maaJaI samajaUt haotI.

mhNaUna imaLtIla tovaZo jaaoDIdar imaLvaUna AaiNa Anaok ADcaNaI sahnak$na AamhI GaayaaL saOinakaMcaI SauEauYaa krNaarI ek tukDI ]BaI kolaI.AjaUnapya-Mt [kDcyaa [Mga`ja laaokaMmaQyao saamaanyat: ASaIca samajaUt haotI¸ kIihMdI laaok QaaDsaacaI kamao krNaar naahIt¸ ikMvaa svaaqaa-plaIkDo %yaaMnaakahI saucat naahI. %yaamauLo Anaok [Mga`ja ima~aMnaI malaa inaraSaajanak ]<aro idlaIÂÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µ SaovaTI piriSaYT 2 paha.

204 Aa%makqaa

f@t Da^. baUqanaI KUp ]<aojana idlao. %yaaMnaI Aamhalaa GaayaaL saOinakaMcaI SauEauYaakrNyaacao iSaxaNa idlao. Aamacyaa laayakIba_la Da^@TraMcaI p`maaNap~o imaLvaUna idlaI.ima. laa^Tna\ va marhUma ima. eskMba yaaMnaIhI ho kama psaMt kolao. SaovaTI laZa[-maQyaoAamhalaa kama k$ doNyaaba_la AamhI sarkarkDo Aja- kolaa ]<arI sarkarnao AaBaarmaanalao¸ pNa yaa vaoLI tumacyaa madtIcaI AavaSyakta naahI¸ Asao Aamhalaa kLivaNyaatAalao.

pNa malaa evaZyaa nakaravar saMtaoYa maanaUna gaPp basaavayaacao navhto. Da^.baUqacaI madt Gao}na %yaaMcyaabaraobar maI naataLcyaa ibaSapnaa jaa}na BaoTlaaoÂ AamacyaatukDImaQyao puYkL iK`stI haoto. ibaSapnaa maaJaI maagaNaI far AavaDlaI. %yaaMnaI madtkrNyaacao kbaUla kolao.

maQyaMtrI ivaiQaGaTnaa Aaplao kama krItca hao%yaa. baaoAr laaokaMcaI tyaarI¸dRZta¸ SaaOya- [%yaaid ApoxaoplaIkDo tojasvaI zrlaI. sarkarlaa puYkL rMga$TaMcaI ja$rpDlaI AaiNa AKorIlaa Aamacyaa maagaNaIcaa svaIkar Jaalaa.

yaa tukDImaQyao saumaaro 1100 laaok haoto. %yaat saumaaro 40 naa[-k haoto.AaNaKI saumaaro tIna svatM~ ihMdI BartImaQyao daKla Jaalao haoto. baakIcao igarimaTyaohaoto. Da^. baUqahI Aamacyaabaraobar haoto. tukDIlaa gaaoLIcyaa TPPyaabaahor kama krayacaohaoto. AaiNa itlaa roDËa^sacaoµ rxaNahI haotoÂ trI pNa itnao ]<ama kama kolao.ADcaNaIcyaa p`saMgaI gaaoLIcyaa h_IthI kama krNyaacaI saMQaI Aamhalaa imaLalaI.sarkarnao svaocConaoca ASaa táhocyaa Qaao@yaat na pDNyaacaa krar AamacyaaSaI kolaa haota¸pNa ispyaaMkaopcyaa prajayaanaMtr isqatI palaTlaI. yaamauLo janarla vaularnaI inaraopQaaDlaa¸ kI jarI tumhI Qaao@yaat pDayalaa baaMQalaolao naahI trIhI tumhI tSaa táhocaa Qaaokap%k$na GaayaaL saOinakaMnaa va AmaladaraMnaa rNaxao~aMtUna ]calaUna DaolyaaMtUna Gao}na jaaNyaasatyaar vhala¸ tr sarkar tumacao ]pkar maanaIla. AamhI Qaaoka sahna krNyaasa t%prcahaotao. %yaamauLo ispyaaMkaopcyaa yauwanaMtr AamhI gaaoLIbaaracyaa h_ImaQyao kama k$laagalaao.ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µmhNajao laala svaistk. yauwamaQyao yaa icanhacao p+o SauEauYaocao kamakrNaaracyaa Davyaa hatalaa baaMQaIt Asatat. Sa~UnaohI %yaaMnaa [jaa krayacaI naahI Asaainayama Asatao. jaast maaihtIsaazI¸ dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa¸ KMD 1¸p`krNa 9 pha.

baaoAr yauw 205

yaa idvasaaMmaQyao savaa-Mnaa puYkLda raojaI vaIsapMcavaIsa maOlaaMcaI majala maaravaIlaagaoÂ AaiNa ekda tr GaayaaL saOinakaMnaa DaolyaaMtUna ]calaUna tovaZo maOla caalaavao laagalao.ASaa táhonao jyaa GaayaaL yaaowyaaMnaa ]calaUna Aamhalaa nyaavao laagalao¸ %yaaMmaQyao janarlavaUDgaoT vagaOrohI haoto.

saha AazvaDyaaMnaI Aamacyaa tukDIlaa rjaa doNyaat AalaI. ispyaaMkaop vavaalaËanJacyaa prajayaanaMtr laoDIismaqa vagaOro sqaLo baaoAr laaokaMcyaa vaoZyaaMtUna jaladIsaaoDvaUna GaoNyaacaa ivacaar ibaìTSa saonaaptIMnaI saaoDUna idlaa¸ AaiNa [MglaMD va ihMdusqaanayaoqaUna yaavayaacyaa saOnyaacaI vaaT pahNyaacaa va Aasto kama krNyaacaa baot kolaa.

Aamacyaa Alp kamaigarIcaI %yaa vaoLI trI far vaahvaa JaalaI. %yaamauLo ihMdIlaaokaMcaI pìtYza vaaZlaI. 'kahI Jaalao trI ihMdI laaok saamaàjyaacao vaarsa tr Kroca.'ASaa Aqaa-caI gaIto gaaiyalaI gaolaI. janarla baularnaI Aaplyaa Kila%yaamaQyao AamacyaatukDIcyaa kayaa-caI tarIf kolaIÂ naa[kaMnaa laZa[-cao iballaohI imaLalao.

ihMdI samaaja AiQak saMGaiTt Jaalaa. maI igarimaTyaa ihMdI laaokaMcyaa saMbaMQaatfarca AiQak yao} Saklaao. %yaaMcyaamaQyao AiQak jaagaRtI JaalaIÂ AaiNa ihMdu¸ mausalamaana¸iK`stI¸ madàsaI¸ gaujaraqaI ho sava- AapNa ihMdI Aahao hI Baavanaa AiQak dRZ JaalaI.savaa-Mnaa vaaTU laagalao¸ kI Aata ihMdI laaokacaI du:Ko dUr JaalaIca paihjaot. gaaoáyaalaaokaMcyaa vaagaNaukImaQyaohI %yaa vaoLopurta spYT frk idsaUna Aalaa.

laZa[-maQyao gaaoáyaa laaokaMSaI jao saMbaMQa Aalao to gaaoDIgaulaabaIcao haoto. hjaarao'Ta^maI' SaI Aamacaa sahvaasa GaDlaa. to AamacyaaSaI pòmaanao vaagat va AamhI %yaaMcyaasaovaosaazI Asalyaacao samajataca ]pkar maanaIt.

manauYyasvaBaava du:Kacyaa p`saMgaI ksaa narma yaotao yaacao ek maQaur smarNayaoqao idlyaaiSavaaya rahvat naahI. AamhI icavalaI CavaNaIkDo jaat haotao. laa^D-ra^baT-sa\caa maulagaa laoFTnaMT ra^baT-sa\ yaalaa yaaca rNaxao~avar pàNaaMikt jaKmaJaalaI haotI. laoFTnaMT ra^baT-sa\cao Sava Gao}na jaaNyaacaa maana Aamacyaa tukDIlaacaimaLalaa haota. prt vaLlaao %yaa idvaSaI }na kDk haoto. AamhI kUcacaalaivalaI haotI. savaa-Mnaa thana laagalaI haotI. rs%yaamaQyao ek lahanasaaJara paNaI ipNyaajaaogaa haota. p`qama paNaI kaoNaI PyaavaoÆ 'Ta^maI' cao ip}naJaalyaanaMtr AapNa Pyaavao Asaa AamhI ivacaar kolaa haota. prMtu 'Ta^maI' naI Aamhalaa

206 Aa%makqaa

pahataca Aamhalaa Agaaodr paNaI ipNyaaba_la Aaga`h sau$ kolaa¸ va ASaa táhonao baracavaoLpya-Mt AamacyaamaQyao "AaQaI tumhI¸ maga AamhI" ASaa táhocaI maQaur spQaa- caalalaI.

11. nagar¹sauQaarNaa va duYkaLinaQaI

samaajaacyaa ekahI AMgaacaI hyagaya JaalaI trI to malaa naohmaIca baaocatrahato. laaokaMcyaa daoYaaMvar JaaMkNa GaalaUna %yaaMcaI trfdarI krNao ikMvaa daoYa dUrkolyaaiSavaayaca h@k imaLivaNao ho malaa naohmaIca naapsaMt Asato. %yaamauLo dixaNaAaiÍkot rahNaaáyaa ihMdI laaokaMvarIla eka Aaraopacao¸ kI jyaamaQyao kahIsaa tqyaaMSahaota¸ inavaarNa krNyaacao kama maaJyaa toqaIla vaastvyaacyaa sau$vaatIlaaca maI yaaoijalaohaoto. ihMdI laaok svat:caI Garodaro saaf zovaIt naahIt¸ AaiNa far AsvacC rahtatASaa táhocaa Aaraop vaoLaovaoLI krNyaat yao[-. yaa Aaraopacao inarakrNa krNyaasaazIsau$vaatIlaa samaajaatIla mau#ya mau#ya samajalyaa jaaNaaáyaa gaRhsqaaMcyaa GaraMmaQyao sauQaarNaaMcaIsau$vaat hao}na cauklaI haotI. prMtu DrbanamaQyao jaovha Plaogacyaa pàdu-BaavaacaI BaItI vaaTUlaagalaI tovha GaraoGar ifrNyaalaa sau$vaat JaalaI. yaamaQyao myauinaisapailaTIcyaaAmaladaraMcaIhI sahkairta va saMmatI haotI. AamacaI madt imaLalyaamauLo %yaaMcao kama saaopoJaalao AaiNa ihMdI laaokaMnaahI kmaI ~asa sahna kravaa laagalaa.karNa kI¸ saamaanyapNaoPlaoga vagOarocaa ]pd,va sau$ Jaalaa mhNajao AmaladaraMcaI QaaMdla ]Dto¸ va to p`maaNaabaahortIva, [laaja yaaojaU laagatat Â AaiNa %yaaMcyaa dRYTInao jao AinaYTsao idsatat %yaaMcyaavar%yaaMcaI dDpSaahI [tkI yao}na pDto¸ kI tI Asa*ya haoto. ihMdI samaajaanao AapNahao}naca sa@t ]paya yaaojalyaamauLo tao Asalyaa jaulamaapasaUna bacaavalaa.

malaa kahI kTU AnauBavahI Aalao. malaa idsaUna Aalao¸ kI sqaainaksarkarapaSaI h@kaMcaI maagaNaI krNyaacyaa kamaI laaokaMcaI madt imaLivaNao ijatkosaaopo jaat Asao¸ ittko laaokaMpasaUna %yaaMcyaa svat:cyaa kt-vyaacao palana krvaUnaGaoNyaacyaa kamaI madt imaLivaNao saaopo navhto. ik%yaok izkaNaI Apmaana hao[- trik%yaok izkaNaI ivanayapUva-k pNa baopvaa-[- daKivaNyaat yao[-. GaaNa saafkrNyaacaI tsadI GaoNyaacao laaokaMnaa vaOYamya vaaTo. pOsao Kca- krNyaacao tr naavacakaZayalaa nakao. laaokaMkDUna ksalaohI kama Gyaavayaacao Asaola tr saaoiSakpNaa

nagar¹sauQaarNaa va duYkaLinaQaI 207

QaarNa kolaa paihjao¸ ho maI AiQak caaMgalyaa táhonao iSaklaao. sauQaarNaocaI garja AsatosauQaarkalaa svat:laa. jyaa laaokaMpasaUna tao sauQaarNaocaI Apoxaa krtao %yaaMcyaakDUna %yaanaoivaraoQaacaI¸ itrskaracaI¸ ikMbahunaa ijavaavarIla saMkTacaIhI Apoxaa zovalaI paihjao.sauQaark ijalaa sauQaarNaa mhNatao tI kuQaarNaaca Aaho Asao samaajaanao ka maanaU nayaoÆ ikMvaakdaicat kuQaarNaa maanalaI naahI trI %yaa baabatIt ]dasaIna trI ka rahU nayaoÆ

yaa caLvaLIcaa evaZa pirNaama Jaalaa¸ kI Garodaro svacC raKNyaacaIAavaSyakta ihMdI samaajaalaa kmaIjaast p`maaNaat pTlaI. Amaladarvagaa-paSaI maaJaI ptvaaZlaI. tËarI krNao ikMvaa h@kaMcaI maagaNaI krNao evaZaca maaJaa QaMda naahI¸ trtËarI ikMvaa h@kaMcaI maagaNaI krNyaat maI ijatkI t%prta baaLgaIt Asao¸ ittkIcat%prta va ]%saah AaMtirk sauQaarNaoba_lahI malaa vaaTt Asat¸ hI gaaoYT %yaaMcyaa laxaatAalaI.

trI AjaUna samaajaacyaa vaR<aIcaa dusaáyaa eka idSaonao ivakasa krNyaacao rahUnajaat haoto. yaa prdoSaI rahNaa¹yaa laaokaMnaI p`saMga pDlyaasa BaartvaYaa-ba_lacao Aaplaokt-vya maanaNao va bajaavaNao ja$rIcao haoto. BaartvaYa- dirdÌ Aaho. laaok d`vyaaja-naasaazIprdoSa p%krtat. %yaaMcyaa kmaa[-caa kahI AMSa BaartvaYaa-laa ADcaNaIcyaa p`saMgaIimaLalaa paihjao. sana 1897 saalaI duYkaL pDlaa haota¸ AaiNa 1899 saalaI puna: tIva`duYkaL pDlaa. yaa daonhI duYkaLaMcyaa p`saMgaI dixaNa AaiÍkotUna caaMgalaI madt gaolaI.pihlyaa duYkaLacyaa vaoLI jamaU SaklaI %yaapoxaa dusaáyaa duYkaLacyaa vaoLI puYkLca jaastr@kma jamaa JaalaI. yaa p+ImaQyao [Mga`jaaMpasaUna AamhI hatBaar maaigatlaa¸ AaiNa%yaaMcyaakDUna p`%yau<arhI caaMgalao imaLalao. igarimaTyaa ihMdI laaokaMnaIhI AaplyaaprIhatBaar laavalaa.

ASaa táhonao yaa daona duYkaLaMcyaa vaoLI pDlaolaa irvaaja AjaUnahI kayamaAaho. AapNa pahtaoca¸ kI BaartvaYaa-var yaoNaaáyaa sava-jainak saMkTacyaa p`saMgaI dixaNaAaiÍkohUna toqaIla ihMdI laaok maaozyaa rkmaa pazivat Asatat.

ASaa táhonao dixaNa AaiÍkotIla ihMdI laaokaMcaI saovaa krItAsatanaa maI svat: ekamaagaUna ek baáyaaca gaaoYTI iSakUna Gaot haotao. sa%yaha ek ivaSaala vaRxa Aaho. %yaacaa AaEaya kravaa tsatSaI Anaok fLo%yaacyaapasaUna inaGatanaa idsaUna yaotat. %yaaMnaa AMtca nasatao sa%yaamaQyao jasajasaoKaolaKaola ]travao tsatSaI %yaatUna r%nao hatI yaotatÂ saovaocao p`saMga caalaUna yaotat.

12. d oS a g a m ana

laZa[-cyaa kamaatUna maaokLa JaalyaanaMtr malaa vaaTU laagalao¸ kI yaapuZo maaJaokama dixaNa AaiÍkot nasaUna svadoSaI Aaho. dixaNa AaiÍkot basalyaa basalyaa qaaoDISaIsaovaa maI k$ Sakonaca¸ pNa toqao maaJaa mau#ya QaMda pOsao kmaavaNao evaZaca hao}na rahIlaAsao malaa vaaTlao.

svadoSaahUna ima~maMDLIMcaahI svadoSaI yaoNyaaba_la Aaga`h caalaU haota. malaahIvaaTt haoto¸ kI svadoSaI gaolyaanao maaJaa ]pyaaoga AiQak hao} Sakola. naataLmaQyaoima. Kana AaiNa manasauKlala naaJar haotoca.

maI sahkarI maMDLIMjavaL malaa maaokLa krNyaaba_la maagaNaI kolaI. maaozyaamauYkIlaInao tI maagaNaI eka ATIvar maanya JaalaI. AT ASaI haotI¸ kI eka vaYaa-cyaaAat jar ihMdI samaajaalaa maaJaI ja$r pDlaI¸ tr maI prt dixaNa AaiÍkolaa yaavao.malaa hI AT kzINa vaaTlaI¸ pNa maI pomapaSaaMnaI jaKDlaolaa haotao.

kacao ro taMtNao manao hrjaIe baaMQaI Èjaoma taNao toma tomanaI ro È

manao laagaI kTarI pòmanaI ÈÈµhI maIrabaa[-caI ]pmaa qaaoDyaabahUt AMSaI malaa laagaU pDt haotI. pacaaMmauKI

prmaoSvar Aahoca naaÆ ima~aMcao mhNaNao naakarNao malaa Sa@ya navhto. maI vacana idlao vaprvaanagaI imaLivalaI.

yaa vaoLI maaJaa inakT saMbaMQa naataLSaIca haota Asao mhNata yao[-la.naataLatIla ihMdI laaokaMnaI malaa pòmaamaRtanao nha} Gaatlao. izkizkaNaI maanap~odoNyaasaazI saBaa Jaalyaa AaiNa hrek izkaNaahUna maaOlyavaana BaoTI Aalyaa.

1896 saalaI maI svadoSaI Aalaao¸ tovhahI BaoTI imaLalyaa hao%yaaÂ pNa yaavaoLcyaa BaoTI AaiNa saBaaMmaQaIla doKavao hI malaa Asa*ya JaalaI. BaoTImaQyao saaonyaacaaMdIcyaavastU hao%yaaca¸ pNa iSavaaya ihromaaiNakaMcyaa vastUhI hao%yaa.ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µ kccyaa tMtUna malaa hrInao baaMiQalaI È taNaIt jaSaI %yaacaI [cCa ga È

malaa kTyaar pomaacaI laagalaI ÈÈ

208

doSagamana 209

yaa sava- vastUMcaa svaIkar krNyaacaa malaa kaya AiQakarÆ %yaaMcaa svaIkarkolaa tr maga samaajaacaI saovaa maI pOsao na Gaota krIt haotao ASaI svat:cyaa manaacaI samajaUtkSaI GaalaavaIÆ yaa BaoTIMpOkI AiSalaaMkDUna imaLalaolyaa kahI BaoTI vajaa krta baakIcyaasaaáyaa saava-jainak kamaaba_laca imaLalaolyaa hao%yaa. iSavaaya maaJyaa dRYTIpuZo tr ASaIlava [tr sahkarI yaaMcyaamaQyao Baod navhta. sava-ca mau#ya mau#ya AiSala saava-jainak kamaIhImadt krNaaro haoto.

iSavaaya yaa najaraNyaaMmaQyao ks%aUrbaa[-saazI pnnaasa iganaIMcaa ek harhI imaLalaahaota. prMtu itlaa imaLalaolyaa vastUhI maaJyaa saovaoba_laca hao%yaa. %yaamauLo %yaa inaraLyaakaZNyaacao karNa naahI.

yaaMpOkI mau#ya najaraNao jyaa idvaSaI saMQyaakaLI imaLalao¸ %yaa idvasaacaI ra~ maIbaavarlaolyaa isqatIt jaagaUna kaZlaI. KaolaIt yaorJaara GaalaIt raihlaao. pNa kaoDosauTonaa. SaokDao $pyaaMcao najaraNao saaoDUna doNao kzINa vaaTo¸ pNa to zovaUna GaoNao %yaahUnakzINa vaaTt haoto.

maI ek Asalao najaraNao pcavaU Sakona. pNa maaJyaa maulaaMcao kayaÆ p%naIcaokayaÆ %yaaMnaa maI saovaocao iSaxaNa dot AsaoÂ saovaoba_la maaobadlaa GaoNao yaaogya naahI Asao saaMgatAsao. GaramaQyao maI maaOlyavaana daiganao vagaOro zovaIt nasao. rahaNaI AiQakaiQak saaQaI haothaotI. ASaa isqatIt saaonyaacaI GaDyaaLo vaaprNaar kaoNaÆ saaonyaacao CoDo AaiNa ihrojaiDtAaMgazyaa kaoNaI vaapravyaaÆ %yaa kaLI sauwa maI [traMnaa daiganyaaMcaI haOsa saaoDUna doNyaasasaaMgat Asao. maga malaa yaa daiganyaaMcaa AaiNa javaaihraMcaa ]pyaaoga kayaÆ

maI yaa vastU zovaUna Gaota kamaa nayao¸ ASaa inaNa-yaavar maI Aalaao. parSaI$stumajaI [%yaaidkaMnaa %yaa daiganyaaMcao T/sTI naomaUna %yaaMcyaa naavao ilahUna doNyaacaa krarilahUna kaZlaa¸ AaiNa sakaLI s~I¹pu~aidkaMcaa ivacaar Gao}na svat:caa Baar hlakakrNyaacaa inaScaya kolaa.

p%naIcaI samajaUt GaalaNao kzINa jaaNaar ho maI samajaUna haotao. maulaaMcaI samajaUtGaalaNyaat ibalakUla ADcaNa yaoNaar naahI yaaba_la malaa Ka~Ica haotI. %yaaMnaaca maaJaovakIla krNyaacaa baot kolaa.

maulaaMcaI lagaoca samajaUt pTlaI. "Aamhalaa yaa daiganyaaMcaI ja$r naahI.AapNa to sava- prt kravao. AaiNa %yaatUna Aamhalaa Asalyaa vastU hvyaa vaaTlyaa trAamacao AamhIca naahI ka Gao} SaktÆ" Asao to mhNaalao.Aa.¹14

210 Aa%makqaa

malaa AanaMd vaaTlaa. "tr maga Aa[-caI tumhI samajaUt Gaalaala naaÆ" maIivacaarlao.

"ja$r¸ ja$r. to Aamacao kama. itlaa trI ho daiganao qaaoDoca AMgaavarGaalaayacao AahotÆ tI zovaNaar AamacyaasaazI mhNaUnaca. Aamhalaa tr %yaaMcaI ja$r naahI¸maga tI kSaalaa h+ krtoÆ"

pNa vaaTlao haoto %yaahUna to kama kzINa zrlao."tumhalaa ek nasaola ja$r¸ tumacyaa maulaaMnaahI nasaola. maulaaMcao kayaÆ jaSaI

caZvaavaI tSaI caZtat. malaa naahI GaalaU idlaot trI hrkt naahIÂ pNa maaJyaa saunaaMcaokayaÆ %yaaMcyaa trI ]pyaaogaI pDtIlaÆ AaiNa ]Vacao idvasa ksao yaotIla ho trI kaoNaIpaihlao AahoÆ [t@yaa pòmaanao idlaolyaa vastU prt krNao baro naahI ¹¹" ASaa táhonaovaagQaara sau$ JaalaI AaiNa %yaatca AEauQaara yao}na imasaLlaI. maulao Ba@kma raihlaIÂ malaaDgamagaNyaacao karNaca navhto.

maI hLUca mhTlao¸ "maulagao lagna krtIla tovhacaI gaaoYT. Aaplyaalaa kuzobaalavayaat lagnao k$na VayacaI AahotÆ maaozo Jaalyaavar svat:laa vaaTola %yaap`maaNaokronaatÆ AaiNa Aaplyaalaa trI daiganyaaMcaI haOsa vaaTNaaáyaa saunaa qaaoDyaaca SaaoQaayacyaaAahotÆ [t@yaa]pr kahI daiganao hvaoca vaaTlao tr maI kuzo gaolaao naahI naaÆ"

"tumacao praËma kLlaoÑ maaJao daiganaohI kaZUna Gaotlao toca tumhI kI naahIÆmalaa QaD GaalaU idlao naahIt to tumhI saunaaMsaazI kaya GaoNaarÆ maulaaMnaa tr AajapasaUnabaOragaI banavata AahaÑ malaa ho to maahIt naahI. ho daiganao prt naahI krayacao. %yaatUnamaaJyaa haravar tumacaa kaya h@kÆ"

"pNa tao har trI tuJyaa kamaigarIba_la imaLalaa Aaho¸ kI maaJyaakamaigarIba_laÆ" maI ivacaarlao.

"%yaacao kaya maaozoÆ tumacaI kamaigarI tI maaJaI pNa KrIca. malaa ra~MidvasarabaivalaIt hI kaya kamaigarI navhoÆ malaa rDvaUnahI vaaTola %yaalaa Garat zovalaat¸ AaiNamaaJyaakDUna %yaacaI caakrI krivalaIt to kuzo gaolaoÆ"

ho sava- baaNa tIxNa haoto. %yaatIla ik%yaok malaa BaodUnahI jaat haoto.pNa daiganao tr malaa prt kravayaacaoca haoto. puYkLSaa gaaoYTIba_la maIjaomatoma kbaulaI imaLivalaI. 1896 saalaI imaLalaolyaa AaiNa 1901 saalaI imaLalaolyaaBaoTI prt idlyaa. %yaaMcyaa T/sT kolaa AaiNa %yaaMcyaa saava-jainakkayaa-saazI maaJyaa ikMvaa T/sTIMMMcyaa [cConau$p ]pyaaoga vhavaa¸ ASaI AT zrvaUna %yaa

svadoSaI 211

ba^Mkot zoivalyaa. ho daiganao ivakUna TakNyaacyaa inaima<aanao maI puYkLda pOsao jamavaU SaklaaoAaho. AajaimatIlaahI tao Aapai<ainaQaI mhNaUna iSallak Aaho¸ va %yaat BarhI pDt gaolaIAaho.

%yaa kR%yaaba_la malaa kQaIca pScaatap vaaTlaolaa naahI. kalaaMtranaokstUrbaa[-laahI %yaaMtIla rastpNaa samajaUna Aalaa. AamhI puYkL maaohaMpasaUna bacaavaUnainaGaalaao.

samaajasaovakalaa KajagaI najaraNao Gaotaca yaot naahIt¸ Asaa maaJaa AiBapàyabanalaa Aaho.

13. sv ad o S a I

ASaa táhonao svadoSaI ¹¹ ihMdusqaanaat jaaNyaasa inaGaalaao. rs%yaat maaîrSasa baoTlaagalao. toqao AagabaaoT far vaoL qaaMbalaI haotI. mhNaUna maaîrSasamaQyao ]trlaao AaiNatoqaIla isqatIcaa BarpUr AnauBava Gaotlaa. ek ra~ toqaIla gavhna-r sar caala-sa baùsayaaMjakDohI mau@kamaalaa haotao.

ihMdusqaanalaa paocalyaanaMtr qaaoDa kaL ifrNyaat dvaDlaa. ho saala 1901haoya. yaa vaYaI-caI mahasaBaa ³ka^Mgaòsa´ klak<yaalaa haotI. idnaSaa edlajaI vaacCaAQyaxa haoto. malaa mahasaBaolaa jaayacaoca haoto. mahasaBaocaa ha maaJaa pihlaaca AnauBavahaota.

mauMba[-hUna jyaa gaaDInao sar ifraojaSaha inaGaalao %yaaca gaaDInao maIhI gaolaao.%yaaMcyaaSaI malaa dixaNa AaiÍkosaMbaMQaI baaolaayacao haoto. malaa %yaaMcyaa DbyaatUna eksToSanapya-Mt jaaNyaacaI Aa&a JaalaI. %yaaMnaI tr spoSala salaUna kolao haoto. %yaaMcyaabaadSaahI Kcaa-caI AaiNa idmaaKacaI malaa maaihtI haotI. jyaa sToSanavar %yaaMcyaa DbyaatjaaNyaaba_la malaa Aa&a JaalaI haotI¸ %yaa sToSanavar maI %yaaMcyaakDo gaolaao. %yaaMcyaa Dbyaat%yaa vaoLI idnaSaa vaacCa AaiNa icamaNalaala saoTlavaaD basalao haoto. %yaaMcyaaSaI rajaikyaivaYayaaMvar cacaa- caalalaI haotI. malaa pahUna sar ifraojaSaha mhNaalao¸" gaaMQaI¸ tumacao kamahaoNyaasaarKo naahI. tumhI saaMgaala tao zrava AamhI pasa k$¸ pNa svat:cyaa doSaatcaAamhalaa iktIsao h@k AahotÆ malaa tr vaaTto¸ kI jaaopya-Mt Aaplyaa doSaatcaAaplyaalaa sa<aa naahI taopya-Mt vasaahtIMtIla tumacaI isqatI sauQaarNao Sa@ya naahI."

212 Aa%makqaa

maI id=\maUZca hao}na gaolaao. sar icamaNalaalanaI varIla mhNaNyaalaa dujaaoraidlaa. sar idnaSaaMnaI maaJyaakDo dyaad`- dRYTInao paihlao.

maI maaJao mhNaNao samajaavaUna saaMgaNyaacaa kahIsaa p`ya%na kolaa. pNa mauMba[-cyaaAnaiBaiYa@t baadSahacaI maaJyaasaarKa manauYya kaya samajaUt GaalaNaarÆ malaa mahasaBaotzrava maaMDU dotIla evaZyaavarca maI saMtaoYa maanaUna raihlaao.

"zrava tyaar k$na malaa daKvaa hao¸ gaaMQaIÑ" sar idnaSaa malaa ]<aojanadoNyaacyaa ]_oSaanao mhNaalao.

maI AaBaar maanalao. puZcyaa sToSanavar gaaDI ]BaI rahtaca maI pL kaZlaaAaiNa Aaplyaa Dbyaat jaa}na basalaao.

klak<yaalaa paocalaao. naagairk laaok AQyaxa va [tr puZarI yaaMnaa maaozyaaqaaTainaSaI Gao}na gaolao. maI svayaMsaovakalaa ivacaarlao¸ "maI kaozo jaavaoÆ"

tao malaa irpna ka^laojaat Gao}na gaolaa. toqao puYkLSaa pìtinaQaIMcaI saaoyakolaolaI haotI. maaJyaa saudOvaanao jyaa ivaBaagaamaQyao maI haotao %yaaca ivaBaagaamaQyaolaaokmaanyaaMcaa tL haota. to ek idvasa maagaUna Aalao Asao smarto. laaokmaanya AsatIlatoqao ek lahanasaa drbaar jamaayacaaca. maI ica~kar Asatao¸ tr to eka KaTovar basat%yaacao ica~ maI kaZU Saklaao Asatao¸ [tko spYT smarNa malaa %yaa jaagaocao AaiNa %yaaMcyaabaOzkIcao AjaUnahI Aaho. %yaaMnaa BaoTayalaa yaoNaaáyaa AsaM#ya maaNasaaMpOkI ekacaoca naavamalaa Aazvat Aaho ¹ 'AmaRtbaJaar pi~ko'cao maaotIbaabaU. %yaa daoGaaMcao KdaKda hsaNaoAaiNa rajyak%yaa-Mcyaa AnyaayaasaMbaMQaIcyaa %yaaMcyaa gaaoYTI ivasarNao Sa@ya naahI.

pNa AapNa AMmaL toqaIla vyavasqaokDo vaLU yaa.svayaMsaovak ekmaokaMcyaa AaD yaot. jao kama jyaacyaavar saaopvaavao %yaacao to

kama navhoÂ tao lagaoca dusaáyaalaa baaolaavaIÂ dusara itsaáyaalaa. pìtinaQaI ibacaara naahI QaD[kDo¸ naahI itkDo.

maI ik%yaok svayaMsaovakaMSaI ga+I kolaI. %yaaMnaa dixaNa AaiÍkosaMbaMQaIkahI gaaoYTI saaMigatlyaa. %yaamauLo to kahIsao AaoSaaLlao. maI %yaaMnaa saovaocao mama-samajaavaUna doNyaacaa p`ya%na kolaa. %yaaMcaI qaaoDISaI samajaUt pTlaI¸ pNa saovaocaIhataoTI kahI BaUC~ap`maaNao eka GaTkot ]gavaUna Gaota yaot naahI. %yaasaazI [cCapaihjao AaiNa %yaanaMtr savaya paihjao. %yaa BalyaaBaaoLyaa svayaMsaovakaMnaa [cCatr KUp haotIÂ pNa iSaxaNa AaiNa savaya kaozUna imaLNaarÆ mahasaBaa vaYaa-tUna

svadoSaI 213

tIna idvasa caalaUna JaaopI jaat Asao. pìtvaYaI- tIna idvasa iSaxaNa Gao}na iktISaI tyaarIhaoNaarÆ

jasao svayaMsaovak tsao pìtinaQaI. %yaaMnaahI itt@yaaca idvasaaMcao iSaxaNa. svat:jaatInao kahIca krayacao naahI. jyaa %yaa baabatIt hukUma sauTayacao. 'svayaMsaovak¸ ho Gao}nayaa' AaiNa 'to Gao}na yaa' eksaarKo caalaayacao.

A#aa Bagatacyaa 'laulyaa Avayavaa'caahI BarpUr AnauBava Aalaa. puYkLSaalaaokaMnaa spSaa-spSaa-caI ADcaNa yaot Asao. dìvaDI pakSaaLa AgadIca svatM~. %yaapìtinaQaIMnaa najarocaahI ivaTaL baaQat AsaoÑ %yaaMcyaasaazI ka^laojacyaa kMpaOMDat hatáyaaMcaosvayaMpakGar baaMQalaolao haoto. maaNaUsa Gausam,aTUna jaa[-la evaZa %yaat QaUr. jaovaNaKaNa sagaLo%yaatca. BaaojanagaRh mhNajao itjaaorIÂ kuzcyaahI baajaUnao ]GaDo AsaUna caalaayacao naahIÑ

malaa ha vaNa-Qama- cama%kairk vaaTlaa. mahasaBaomaQyao yaoNaaáyaa pìtinaQaIMnaa jar[tkI iSavaaSaIva haoto¸ tr %yaaMnaa pazivaNaaáyaaMnaa iktI haot Asaola¸ yaa ~OraiSakacao]<ar kaZU laagalaao tovha malaa dIGa- ina:Svaasa saaoDavaa laagalaa.

GaaNa tr Amayaa-d. ijakDo itkDo paNaIca paNaI hao}na gaolao haoto. payaKanaoqaaoDoca haoto. %yaaMcyaa duga-MQaacaI AazvaNa JaalaI mhNajao AjaUna AMgaavar Saharo ]Baorahatat. maI tI GaaNa svayaMsaovakalaa daKivalaI. %yaanao saaf saaMigatlao kI¸ "ho trBaMgyaacao kama." maI korsauNaI maaigatlaI. svayaMsaovak maaJyaakDo DaoLo vaTa$na pahatcaraihlaa. maI korsauNaI pOda kolaI. payaKanaa saaf kolaa. pNa ho Jaalao trI maaJyaasvat:cyaa saaoyaIpurto. gadI- [tkI haotI AaiNa SaaOcakUp [tko qaaoDo haoto¸ kI p`%yaokvaoLI ]pyaaoga kolyaanaMtr to lagaoca saaf krNao ja$r haoto. tsao krNao maaJyaaSa@tIbaahorcao haoto. %yaamauLo maI svat:purtI saaoya k$na Gao}na svasqa basalaao. malaa Asaoidsalao kI¸ [traMnaa tI GaaNa jaacat navhtI.

pNa evaZyaanao BaagaNyaasaarKo navhto. ra~Icyaa vaoLI kaoNaI kaoNaIKaolaIlagatcyaa pDvaIcaaca ]pyaaoga krIt Asat. sakaLI maI svayaMsaovakalaa daKivalao.GaaNa kaZUna Takayalaa kaoNaIca tyaar hao[-naa.tI saaf krNyaacaa maanahI malaacaimaLalaa.

Aaja yaa baabatIt puYkL sauQaarNaa JaalaI Aaho. trI AivacaarI pìtinaQaIAjaUnahI vaaTola toqao malaivasaja-na k$na mahasaBaocaI CavaNaI Kraba k$na TaktatÂ AaiNatI GaaNa kaZUna TakNyaacaI sava- svayaMsaovakaMcaI tyaarI Asato Asao naahI.

214 Aa%makqaa

malaa Asao idsaUna Aalao¸ kI Asalyaa GaaNaImaQyao mahasaBaocaI baOzk jar jaastvaoL caalaU raihlaI¸ tr raogara[- #aa~Inao vhayacaI.

14. kark U n a v a ' b a o r a '

mahasaBaa BarNyaalaa ekdaona idvasaaMcaa AvaQaI haota. maI zrivalao haoto¸ kImahasaBaocyaa kcaorIMt jar malaa kama krayalaa imaLalao¸ tr krayacao AaiNa AnauBavaimaLvaayacaa.

jyaa idvaSaI AamhI yao}na paocalaao¸ %yaaca idvaSaI snaana vagaOro ]rkUnamahasaBaocyaa kcaorImaQyao gaolaao. EaI.BaUpoMd,naaqa basaU va EaI.GaaoYaL ho icaTNaIsa haoto.BaUpoMd,baabaUpaSaI gaolaao AaiNa kamaacaI maagaNaI kolaI. %yaaMnaI maaJyaakDo pahUna mhTlao¸

" maaJyaapaSaI kahI kama naahI. prMtu ima. GaaoYaL kdaicat tumhalaa kamadotIla. %yaaMcyaakDo calaa. "

maI GaaoYaLbaabaUMpaSaI gaolaaoÂ %yaaMnaI malaa nyaahaLUna paihlao. ikMicat hsalaoAaiNa ivacaarlao¸

" maaJyaapaSaI karkunaacao kama AahoÂ to krala Æ "maI ]<ar idlao¸ " AvaSya krIna maaJyaa Aavaa@yaabaahor nasaola Asao kaoNatohI

kama krNyaasaazI maI AaplyaakDo Aalaao Aaho."" ho t$Naa hIca yaaogya Baavanaa Aaho."SaojaarI svayaMsaovak ]Bao haoto¸ %yaaMcyaakDo pahUna mhNatat¸" hyaa t$Naanao kaya saaMigatlao to eoklao ka Æ "maga maaJyaakDo vaLUna mhNaalao¸" tr maga ha pha p~aMcaa ZIga¸ AaiNa hI maaJyaasamaaorcaI #aucaI-. itcyaavar

basaa. maaJyaapaSaI SaokDao laaok yaot jaat Asatat ho tumhI pahtaca.%yaaMcyaaSaI baaolaUkI ho irkamaTokDo laaok p~ #arDIt basatat %yaaMnaa javaaba ilahIt basaU Æ maaJyaapaSaIASaa táhocao karkUna naahIt kI¸ jyaaMcyaapasaUna Asalao kama Gaota yao[-la. yaa sava-p~aMmaQyao kahIca tqya nasaNaar. pNa tumhI sava- vaacaUna kaZa. jyaaMnaa f@t p~paohcalyaaba_la ilahayacao---------------------------------

µ [Mga,jaI baoArr Sabdacaa ApBa,MSa. saovaacaakrI krNaara¸ i#ajamatgaar .klak<yaamaQyao GaraMtIla ksalyaahI naaokralaa " ba^ra " Sabdanao saMbaaoQatat.

karkUna va ' ba^ra ' 215

Asaola¸ %yaaMnaa tsao ilaiht calaaÂ AaiNa jyaaMcyaa jabaabaaivaYayaI malaa ivacaaravao laagaola%yaaMcyaaba_la malaa ivacaara." maaJyaavar evaZa ivaSvaasa Taklyaaba_la malaa AanaMdacyaagaudgaulyaa hao} laagalyaa.

EaI. GaaoYaaL malaa AaoLKIt navhto. naava gaava samajaUna GaoNyaacao kama %yaaMnaImaagaahUna kolao. p~aMcaa ZIga Klaasa krNyaacao kama malaa saaopo vaaTlao. pDlaolaa ZIga maI%vairt Klaasa kolaa. GaaoYaaLbaabaU KUYa Jaalao. %yaaMcaa svaBaava gaPpaLU haota. gaPpaMmaQyaopuYkLsaa vaoL GaalavaIt¸ Asao malaa AaZLUna Aalao. maaJaa pUva-[ithasa samajalyaanaMtrmalaa karkunaacao kama idlyaaba_la %yaaMnaa ikMicat Sarma vaaTlaI. maI %yaaMnaa inaiScatkolao.

"maaJaI gaaoYT kuzo AaiNa tumacaI kuzoÆ tumhI mahasaBaocao jaunao saovak. malaatumhI vaiDlaaMsamaana AahaM. maI pDlaao AnanauBavaI t$Na. ho kama doNyaamaQyao tumhImaaJyaavar ]pkarca kolao Aahot. karNa kI malaa mahasaBaomaQyao kama krayacao Aaho.itcaa karBaar jaaNaUna GaoNyaacaI AlaBya saMQaI tumhI malaa idlaI."

"Kro ivacaarala tr hIca KrI vaRi<a Aaho. pNa Aajakalacao t$Na Asaosamajat naahIt. baakI malaa mahasaBaocaI sau$vaatIpasaUna maaihtI Aaho. itlaa janmadoNyaamaQyao ima. *yaUmabaraobar maaJaahI ihssaa haota¸" GaaoYaaLbaabaU mhNaalao.

Aamacaa caaMgalaa snaohsaMbaMQa jauLlaa. duparcyaa jaovaNaalaa malaaAaplyaabaraobarca zovaUna Gaot. GaaoYaaLbaabaUMcaI baTNaohI 'ba^ra' ca laavaIt Asao¸ to pahUna'ba^ra' cao kama maIca ]calalao. malaa to AavaDo. vaDIla maMDLIba_la malaa far AadrvaaTo. maaJaI hI vaRi<a jaovha %yaaMcyaa laxaat AalaI tovha maga malaa to svat:caI sava-p`karcaI saovaacaakrI k$ do} laagalao. baTNao laavaU dotanaa hsaUna mhNat¸ "pha naa¸mahasaBaocyaa kaya-k%yaa-Mnaa baTNao laavaayalaahI fursat imaLt naahI. karNa kI %yaavaoLathI kamao krayacaI pDlaolaI AsatatÑ" malaa yaa BaaoLopNaaba_la hMsaU yao[-. prMtuASaa táhocyaa saovaoba_la manaat yai%kMicathI kMTaLa vaaTlaa naahI. malaa jaao laaBa Jaalaa%yaacaI tr ikMmatca krta yaayacaI naahI.

qaaoD@yaaca idvasaat mahasaBaocyaa kaya-pwtIcaI malaa maaihtI JaalaI.Anaok puZaáyaaMcaI BaoT JaalaI. gaaoKlao¸ sauroMd`naaqa vagaOro yaaowo yaot jaat.%yaaMcao rItI¹irvaaja maI pahU Saklaao. kalaacaa jaao Apvyaya caalalaa haota¸%yaacaohI malaa pUNa- &ana Jaalao. [Mga`jaI BaaYaocao pàbalyahI laxaat Aalao. %yaaba_lamalaa %yaa vaoLIhI Kod vaaTlaa. ekahUna haoNyaajaaogyaa kamaavar AnaokjaNa zovalao

216 Aa%makqaa

jaat¸ to maaJyaa laxaat AalaoÂ AaiNa ik%yaok AavaSyak kama krayalaa kaoNaIca imaLonaahohI idsaUna Aalao.

maaJao mana yaa sava- gaaoYTIMcaI TIka krIt haotoÂ pNa ica<a ]dar AsalyaamauLocaalalao Aaho %yaat sauQaarNaa krNao ASa@ya Asaavao ASaI samajaUt k$na to Gaot haoto.%yaamauLo kaoNaaivaYayaIhI Anaadr vaaTt nasao.

15. m ah as aB a o m a Q y a o

mahasaBaa sau$ JaalaI. maMDpacaa Bavya doKavaa¸ svayaMsaovakaMcaI raMga¸vyaasapIzavar basalaolaI vaDIla maMDLI vagaOro pahUna maI Gaabarlaao. Asalyaa saBaot maaJaIkaya dad laagaNaar yaa ivacaaranao maI gaaoMQaLUna gaolaao.

AQyaxaaMcao BaaYaNa mhNajao ek pustkca haoto. to sagaLo vaacata yao[-la ASaIisqatI navhtI. %yaapOkI kahI kahI Baagaca vaacaNyaat Aalao.

naMtr ivaYayainayaamak maMDLacyaa saBaasadaMcaI inavaDNaUk JaalaI. gaaoKlao malaa%yaa maMDLacyaa baOzkIlaa Gao}na gaolao.

sar ifraojaSahaMnaI maaJa zrava GaoNyaacao tr kbaUla kolaoca haotoÂ pNa tao zravaivaYayainayaamak maMDLapuZo kaoNa maaMDIla¸ kovha maaMDIla Asaa ivacaar krIt maI baOzkImaQyaobasalaao haotao. ekoka zravaavar laaMbalacak BaaYaNao¸ sagaLI [Mga`jaIt. p`%yaok zravaacaopurskto- qaaor qaaor laaok. yaa nagaaáyaaMpuZo maaJyaa iTmakIcaa Aavaaja kaoNa eokNaarÆ ra~AiQak haot caalalaI tsatsao maaJao kaLIja QaDQaDU laagalao. AKor AKorcao zravaAlaIkDcyaa ivamaanaaMcyaa gatInao caalalao haoto Asao malaa Aazvato. sava-jaNa inaGaUnajaaNyaacyaa tyaarIt Aahot. ra~Icao Akra vaajalao Aahot. maaJaI baaolaNyaacaI ihMmat haotnaahI. maI gaaoKlyaaMnaa BaoTUna Gaotlao haoto. %yaaMnaI maaJaa zrava paihlaolaa haota.

%yaaMcyaa KucaI-paSaI jaa}na maI hLUca mhTlao :"maaJao kahI trI kra."to mhNaalao¸ "tumacaa zrava smarNaatUna gaolaolaa naahI. yaoqaIla Gaa[- tumhalaa

idsatoca Aaho. trI pNa yaa zravaacao maI ivasmarNa hao} doNaar naahI.”"ksao kaya¸ Aata AaTplao naa Æ sar ifraojaSaha mhNaalao."dixaNa AaiÍkocaa zrava raihlaa Aaho naaÆ ima. gaaMQaI kovhacao vaaT pahat

raihlao Aahot¸" gaaoKlao caTkna mhNaalao.

m ah a s a B a o m a Q y a o 217

"tumhI tao zrava paihlaa Aaho ka Æ" sar ifraojaSahaMnaI ivacaarlao."Alabat.""tumhalaa tao bara vaaTlaa Æ""yaaogya AahoÑ"tr maga gaaMQaI¸ vaacaaÑ"maI kapt kapt daKivalaa.gaaoKlyaaMnaI Anaumaaodna idlao."ekmatanao pasa¸" sava-jaNa ekdma baaolalao."gaaMQaI¸ tumhI paca imainaTo GyaavaI¸" vaacCa mhNaalao.ho dRSya pahUna malaa baro vaaTlao naahI. ekanahI zrava samajaUna GaoNyaacaI tsadI

GaotlaI naahI. savaa-Mnaa Gaa[- JaalaolaI haotI. gaaoKlyaaMnaI paihlaa haota tovaZyaava$na[traMnaa pahaNyaacaI ikMvaa eokUna GaoNyaacaI ja$r raihlaI naahI. sakaL JaalaI.

malaa maaJyaa BaaYaNaacaa Gaaor laagaUna raihlaa haota. paca imainaTaMt kayabaaolaayacao Æ maI tyaarI tr BarpUr kolaI¸ pNa paihjao to Sabd saucat naa. BaaYaNavaacaayacao naahI Asaa inaScaya kolaa haota. pNa dixaNa AaiÍkot BaaYaNa krNyaacaIJaalaolaI savaya yaa izkaNaI baujaUna gaolyaasaarKI idsalaI.

maaJyaa zravaacaI paLI AalaI¸ tovha vaacCanaI maaJao naava pukarlao. maI]zlaao. Daoko garga$ laagalao. ksaabasaa zrava vaacalaa. kaoNaa eka kvaInao Aaplaokavya CapUna kaZUna pìtinaMQaInaa vaaTlao haoto. %yaamaQyao prdoSagamanaacaI AaiNasamaud,pya-TnaacaI stutI kolaI haotI. maI to vaacaUna da#aivalaoÂ AaiNa dixaNa Aaifk,otIladu:#aaMsaMbaMQaI qaaoDasaa ]llao#a kolaa. [t@yaat sar idnaSaaMcaI GaMTa vaajalaI. malaa #aa~IhaotI¸ kI maI AVap paca imanaITo GaotlaolaI naahIt. malaa saUcanaa doNyaasaazI tI GaMTa daonaimanaITo baakI Asatanaaca vaajaivalaI haotI¸ ho malaa maahIt navhto. maI puYkLjaNaaMnaaAQaa- pa}Na pa}Na tasa BaaYaNa krtanaa eoklao haoto Â trI pNa GaMTa vaajalaI navhtI.malaa vaa[-T tr vaaTlaoca. GaMTa vaajataca #aalaI basalaao. pNa tovaZyaa kavyaamaQyaoca sarifraojaSahaMnaa javaaba imaLUna cauklaa¸ Asao maaJyaa lahanagyaa bauQdIlaa %yaa vaoLI vaaTlao.

zrava pasa haoNyaaba_la ivacaarayalaaca nakao. %yaa vaoLI pòxak va pìtinaQaIAsaa Baod ivaSaoYasaa navhtaca. zravaaMnaa ivaraoQa vagaOro krNyaacaa p`Snaca navhta.sava-jaNa hat var krayacaoca. yaoqaUna toqaUna sava- zrava ekmatanao pasa haot. maaJyaa

218 Aa % m akq a a

zravaacaohI tsaoca Jaalao. %yaamauLo malaa zravaacao maaozosao kahI vaaTlao naahI. trI pNamahasaBaot zrava pasa Jaalaa evaZIca gaaoYT malaa AanaMd vaaTNyaasa puroSaI haotI.mahasaBaocaa iSa@ka jyaavar pDlaa¸ %yaavar sava- BaartvaYaa-caa iSa@ka pDlaa¸ hyaaivacaaranao kaoNaacao samaaQaana haoNaar naahI Æ

16. laa^D- kJa-nacaa drvaar

mahasaBaa AaTaoplaIÂ pNa malaa dixaNa Aaif,kocyaa kamaainaima<aanaoklak<yaamaQyaoca caoMbar Aa^f ka^masa- [%yaaid saMsqaacyaa maMDLInaa BaoTayacao haoto. %yaasaazImaI klak<yaat maihnaaBar raihlaao. yaa vaoLI maI ha^Tolaat ]trNyaaeovajaI AaoL#aimaLvaUna '[MiDyaa @labaa' maQyao ]trNyaacaI vyavasqaa kolaI. yaa @labaamaQyao ihMdI puZaáyaaMcaamau@kama AsaoÂ %yaamauLo %yaaMcyaaSaI pircaya k$na Gao}na to AaiÍkocyaa baabatIt laxaGaalatIlasao krNyaacaI AaSaa vaaTt haotI. yaa @labaamaQyao gaaoKlao naohmaI naahI trIpuYkLda ibailayaD- KoLayalaa yaot Asat. malaa klak<yaat rahayacao Aaho ho %yaaMnaasamajataca %yaaMnaI malaa Aaplyaabaraobar rhaNyaacao inamaM~Na idlao.maI %yaacaa AaBaarpUva-ksvaIkar kolaa. pNa maI AapNa hao}na itkDo jaavao ho malaa baro vaaTonaa. ekdaona idvasavaaT paaihlaI¸ tovaZyaat gaaoKlao svat:baraobarca malaa itkDo Gao}na gaolao. maaJaaiBaDstpNaa pahUna to mhNaalao¸ "gaaMQaI¸ tumhalaa svadoSaI rahayacao Aaho¸ tr maga AsalaaiBaDstpNaa kamaacaa naahI. jaovaZyaa laaokaMcyaa saMbaMQaat tumhalaa yaota yao[-la tovaZyaaMcyaasaMbaMQaat Aalao paihjao. malaa tumacyaapasaUna mahasaBaocao kaya Gyaayacao Aaho."

gaaoKlyaaMcyaa ibaáhaDI jaaNyaapUvaI- [MiDyaa @labaamaQyao imaLalaolyaa ekaAnauBavaacaa ]llaoK krtao.

yaaca saumaaralaa laa^D- kJa-nacaa drbaar haota. %yaa drbaaralaa jaaNaara kaoNaIek rajao¹maharajao yaa @labaamaQyao haoto. @labaamaQyao tr %yaaMnaa maI naohmaI Canadar baMgaalaIQaaotr¸ sadà va ]prNao yaa paoYaaKat phat Asao. Aaja phatao tao %yaaMnaI paTlaaoNa¸payaGaaoL AMgarKa¸ caaopdaracyaa QatI-caI pgaDI AaiNa cakcakIt baUT Gaatlao haoto. malaavaa[-T vaaTlao¸ AaiNa yaa forfaracao maI %yaaMnaa karNa ivacaarlao.

laa^D- kJa-nacaa drbaar 219

AamacaI dSaa Aamhalaa maahIt. svat:caoca Qana AaiNa svat:cao iktabasaMBaaLNyaasaazI Aamhalaa jao Apmaana sahna kravao laagatat¸ to tumhalaa kaya kLNaarÆ"jabaaba imaLalaa.

"trI pNa caaopdaracyaa QatI-caI hI pgaDI AaiNa baUT yaaMcaa Aqa- kayaÆ""Aamacyaat AaiNa caaopdarat tumhalaa frk tao kaya idsalaaÆ to Aamacao¸

tr AamhI laa^D- kJa-nacao caaopdar. maI laovhIlaa gaOrhjar raihlaao¸ trIsauwa to malaaBaaovaola. maI Aaplyaa naohmaIcyaa paoYaaKat gaolaao¸ tr tao gaunha samajalaa jaa[-la. AaiNatoqapya-Mt jaa}na trI malaa laa^D- kJa-nabaraobar baaolaayalaa ka imaLNaar AahoÆ mauLIcanaahI."

malaa yaa spYTva@%yaa gaRhsqaacaI dyaa AalaI.ASaaca sva$pacyaa AaNaKI eka drbaaracaI malaa AazvaNa haoto. kaSaI

ihMdU¹ivaVapIzacaa payaa laa^D- haiD-Mgacyaa hsto GaalaNyaat Aalaa¸ %yaa vaoLI %yaaMcaa drbaarBarlaa haota. %yaalaa rajaomaharajao Asaayacaoca. BaartBaUYaNa maalavaIyajaIMnaI malaahI %yaap`saMgaI hjar rahaNyaaba_la mau_ama Aaga`h kolaa haota. maI %yaap`maaNao gaolaao haotao. kovaLis~yaaMnaaca SaaoBatIla ASaa táhocao rajao¹maharajaaMcao paoYaaK pahUna malaa Kod vaaTlaa.roSamaI ivajaarI¸ roSamaI AMgarKo AaiNa gaLyaat iháyaamaao%yaaMcao kMzoÑ hatat baajaUbaMd AaiNapgaDyaaMvar iháyaamaao%yaaMcao gaaoMDo² yaa sagaLyaaMcyaa baraobarca kmarolaa saaonyaacyaa mauzIcaItrvaarhI laTkavalaolaI AsaayacaI. hI %yaaMcyaa rajyaaiQakaracaI navho¸ pNa %yaaMcyaagaulaamaIcaI icanho Aahot Asao kaoNaI trI mhNaalaa. malaa vaaTlao haoto¸ kI AsalaInaamad-pNaacaI BaUYaNao to svaocConaoca vaaprIt AsatIla. malaa maagaUna samajalao¸ kI ASaatáhocyaa saBaaMmaQyao rajaaMnaI AaplyaakDIla sava- maaOlyavaana AlaMkar caZivalaoca paihjaotASaI sa@tI Asato. malaa samajalao kI¸ %yaaMpOkI puYkLaMnaa Asalao daiganao vaaprNyaaivaYayaIitTkara vaaTt haotaÂ AaiNa Asalyaa drbaarcyaa p`saMgaaKorIja [tr kaoNa%yaahI p`saMgaI toAsalao AlaMkar GaalaIt nasat. hI hkIkt iktI AMSaanao KrI haotI to malaa maahItnaahI. [tr p`saMgaI vaapraot ikMvaa na vaapraot¸ vhaa[sara^yaaMcyaa drbaarlaa kaya ikMvaadusaáyaa kaozo kaya¸ baayakaMnaaca SaaoBatIla Asalao daiganao GaalaUna jaaNao %yaaMnaa Baaga pDavao¸hI kmaI KodacaI gaaoYT navho. Qana¸ sa<aa AaiNa maana hI manauYyaakDUna kaya kaya papAaiNa Anaqa- GaDvaIt Aahot baroÑ

17. gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa ¹ 1

AgadI pihlyaaca idvasaapasaUna maI pahuNaa Aaho Asao gaaoKlyaaMnaI malaa BaasaUidlao naahI. maI %yaaMcaa sa#Ka QaakTa Baa} Asaavaa ASaa táhonao %yaaMnaI malaa vaagaivalao.malaa kaya kaya paihjao Asato to samajaUna Gaotlao AaiNa tsatSaI saaoya krNyaacaI tjavaIjakolaI. saudOvaanao malaa qaaoD@yaaca vastUMcaI ja$rI haotI. sava- kamao jaatInao krNyaacaIsavaya maI paDlaI haotI. %yaamauLo malaa dusaáyaacaI saovaa @vaicatca GyaavaI laagao. maaJyaa yaasvaavalaMbanaacyaa savayaIcaI¸ maaJyaa %yaa vaoLocyaa paoYaaK vagaOrocyaa baabatItIla TapiTpIcaI¸maaJyaa ]VmaSaIlatocaI AaiNa inayaimatpNaacaI %yaaMcyaa manaavar gaaZ Cap pDlaIÂ AaiNamalaa nakaosao haoNyaa[tkI to %yaaMcaI stutI k$ laagalao.

maaJyaapasaUna %yaaMnaa kahI gauPt gaaoYTI raKayacyaa AsatIla Asao malaa BaasalaonaahI. jao kaoNaI maaozo laaok %yaaMnaa BaoTNyaasa yaot %yaaMcyaaSaI AaoLK k$na dot. ASaatáhonao AaoLK Jaalaolyaa maMDLIpOkI yaa GaTkolaa savaa-MhUna ivaSaoYa zLkpNao maaJyaadRYTIsamaaor ]Bao rahatat to Da^. p`fullacaMd` raya. to gaaoKlyaaMcyaa GaraSaojaarIca rahatAaiNa bahutok raoja %yaaMcaI Kop hao[- Asao mhNaNyaasa hrkt naahI.

ho pàofosar raya. yaaMnaa maihnaa AazSao $pyao imaLtat. pNa svat:cyaa Kcaa-saazI caaLIsa $pyao zovaUna Gao}na baakIcao sava- to saava-jainak kayaa-laa do}na Taktat.lagna kolao naahI¸ krNyaacaa ivacaar naahI." ASaa SabdaMnaI gaao#alyaaMnaI malaa %yaaMcaIAaoL#a k$na idlaI.

Aajacao Da^.raya AaiNa %yaa vaoLocao pào.raya yaaMmaQyao malaa qaaoDaca frkidsatao. jyaa táhocaa paoYaa#a %yaa vaoLI to krIt¸ javaLjavaL %yaaca táhocaa AajahIAaho. evaZo Kro kI¸ Aaja KadI Aaho¸ %yaa vaoLI KadI mauLI navhtIca. svadoSaIigarNaIt banalaolao kpDo AsatIla. gaaoKlao AaiNa Da^. raya yaaMcao saMvaad eoktanaa malaatRPtI kSaI tI vaaToca naaÂ karNa kI %yaaMcao saMvaad doSaihtasaMbaMQaIca Asaayacao¸ ikMvaaksalaI trI &anacacaa- AsaayacaI. ik%yaok gaaoYTI KodkarkhI AsatÂ karNa %yaamaQyaopuZaáyaaMvar TIka caalao. jyaaMnaa maI mahana\ yaaowo mhNaUna samajat haotao to lahana idsaUlaagalao.

gaaoKlyaaMcaI kama krNyaacaI pwt pahUna malaa ijatka AanaMd Jaalaa¸ittkaca baaoQahI imaLalaa. to Aaplaa ek xaNahI fukT jaa} dot nasat. %yaaMcao

220

gaaoKlyaaMcyaa sahvaasaat ek maihnaa ¹ 1 221

sava- sabaMQa doSakayaa-laa AnaulaxaUnaca haoto Asao malaa AaZLUna Aalao. %yaaMcaobaaolaNaocaalaNaohI doSakayaa-saazI Asao. %yaaMcyaa vaaNaImaQyao malaa kaozohI malaInata¸ dMBaikMvaa Asa%ya AaZLlao naahI. ihMdusqaanacao daird`ya AaiNa partMHya %yaaMnaa pìtxaNaIjaacat Asao. Anaok p`karcao laaok Anaok p`karcyaa gaaoYTIMkDo %yaaMcao laxa vaoQaNyaasaazIyaot. %yaaMnaa to ekca jabaaba dot¸ "ho kama tumhI kraÂ malaa maaJao k$ Va. malaadoSaacao svaatMHya imaLvaayacao Aaho. to imaLivalyaanaMtr malaa [tr gaaoYTI saucatIla. saQyaatrI malaa yaa kamaapuZo eka xaNaacaIhI fursat rahat naahI."

ranaDyaaMba_lacaI %yaaMcaI pUjyabauwI %yaaMcyaa baaolaNyaat vaarMvaar idsaUna yao[-.'ranaDo Asao mhNat' ho tr %yaaMcyaa baaolaNyaamaQyao javaL javaL "saUt ]vaaca" saarKo yaotAsao. maI haotao %yaa AvaQaIt ranaDyaaMcaI jayaMtI ³kI puNyaitqaI to malaa Aata AazvatnaahI´ yaot haotI. gaaoKlao tI naohmaI paLIt Asaavao Asao idsalao. %yaa p`saMgaImaaJyaaKorIja %yaaMcao ima~ pào. kaqavaTo va dusaro ek sabajajja Asalaolao gaRhsqa haoto.%yaaMnaa %yaaMnaI jayaMtI saajarI krNyaasaazI baaolaaivalao. AaiNa %yaa pàsaMgaI %yaaMnaIAamacyaapuZo ranaDyaaMsaMbaMQaI Anaok AazvaNaI saaMigatlyaa. ranaDo¸ tolaMga AaiNa maMDlaIkyaaMcaI tulanaa kolaI. tolaMgaaMcyaa BaaYaocaI stutI kolaI¸ Asao malaa smarto. maMDilakaMcaIsauQaark mhNaUna stutI kolaI. svat:cyaa AiSalaaMba_la %yaaMnaa vaaTNaaáyaa Aasqaocao ]dahrNamhNaUna¸ raojacaI AagagaaDI cauklaI tovha spoSala T/ona k$na gaolao¸ %yaa p`saMgaacao vaNa-na kolaoÂAaiNa ranaDyaaMcyaa sava-gaamaI Sa@tIcao vaNa-na k$na %yaa vaoLcyaa puZaáyaaMmaQyao to sava-EaoYzksao haoto %yaacao ivavarNa kolao. ranaDo f@t nyaayamaUtI-ca navhtoÂ to [ithasakar haoto¸Aqa-Saas~I haoto¸ sauQaark haoto. svat: sarkarI nyaayaaQaISa AsatahI mahasaBaolaa pòxakmhNaUna inaBa-yapNao hjar rahat. tsaoca %yaaMcyaa caatuyaa-ba_la savaa-Mnaa [tka ivaSvaasa vaaTthaota kI¸sava-jaNa %yaaMcao inaNa-ya maanya krItº ho vaNa-na krtanaa gaaoKlyaaMcyaa hYaa-laa parrahat nasao.

gaaoKlao GaaoDagaaDI zovaIt Asat. maI %yaaba_la tËar ]zivalaI. malaa %yaaMcyaaADcaNaI samajat navh%yaa. "tumhI vaaTola toqao T/mamaQaUna jaa} Sakt naahI kI kayaÆ%yaamauLo puZarIvagaa-caI pìtYza kmaI hao[-la kI kayaÆ"

ikMicat idlagaIr hao}na %yaaMnaI jabaaba idlaa¸ "tumhIsauwa malaa AaoLKUSaklaa naahI kaÆ malaa vairYz ivaiQamaMDLaMtUna jao imaLto %yaacaa maIsvat:saazI ]pyaaoga krIt naahI. tumacyaa T/macyaa p`vaasaaba_la malaa hovaavaaTtao. pNa maaJyaakDUna tsao haoNyaasaarKo naahI. tumhalaa jaovha maaJyaa[tkoca laaok

222 Aa%makqaa

AaoLKU SaktIla¸ tovha tumhalaahI T/mamaQaUna jaaNao ASa@ya naahI trI kzINa hao}najaa[-la. puZarI jao kahI krtat to eoYaAaramaasaazIca krtat¸ Asao maanaNyaacao karNanaahI. tumacaa saaQaopNaa malaa psaMt Aaho. maI Sa@ya itt@yaa saaQaopNaanao rahataoca. pNatumhI Ka~I baaLgaa kI¸ ik%yaok Kca- maaJyaasaar#yaalaa Apirhaya- Asatat."

ASaa táhonao maaJaI ek tËar tr karNaaMinaSaI r_ JaalaI. pNa malaaAaNaKI ek tËar krayacaI haotI. itcaa to saMtaoYakark jabaaba do} Saklao naahIt.

"pNa tumhI QaD ifrayalaahI jaat naahI¸ maga tumhI AajaarI rahta yaat navalakayaÆ doSakayaa-maQaUna vyaayaamaasaazIhI fursat imaLNaar naahI kI kayaÆ" maI mhTlao.

"tumhI malaa kQaI irkamaa pahta¸ kI %yaa vaoLI maI ifrayalaa jaavaoÆ" jabaabaimaLalaa.

maaJyaa manaaMt gaaoKlyaaMba_la [tka Aadr haota¸ kI maI %yaaMnaa p`%yau<ar dotnasao. varIla jabaabaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahI¸ trI pNa maI gaPp basalaao. malaa vaaTlaoAaiNa AjaUnahI vaaTto kI¸ iktIhI kamao pDlaI AsalaI trIsauwa jyaap`maaNao AapNajaovaNaasaazI vaoL kaZtao %yaap`maaNaoca vyaayaamaasaazI kaZlaa paihjao. %yaamauLo doSaacaI saovaaAiQakca hao[-la¸ kmaI naahI¸ Asaa maaJaa nama` AiBapàya Aaho.


gaaoKlyaaMcyaa C~aKalaI rahUna maI saara vaoL GarI basaUnaca Gaalaivalaa naahI.maI dixaNa AaiÍkotIla maaJyaa iK`stI ima~aMnaa saaMgaUna Aalaao

haotao kI¸ maI ihMdusqaanaatIla iK`stI laaokaMnaa BaoTona va %yaaMcaI isqatIsamajaUna Gao[-na. kalaIcarNa baanajaI-Mcao naava maI eoklao haoto. to mahasaBaomaQyao puZarI yaanaa%yaanao Baaga Gaot. %yaamauLo %yaaMcyaaba_la AadrhI vaaTt haota. sava-saaQaarNaiK`stI laaok mahasaBaopasaUna va ihMdumausalamaanaaMpasaUna Alaga rahat. %yaamauLo%yaaMcyaasaMbaMQaI AivaSvaasa vaaToÂ tsaa kalaIcarNa baanajaI-MivaYayaI vaaTt navhta.maI %yaaMnaa BaoTavayaasa jaaNyaasaMbaMQaI gaaoKlyaMapaSaI baaolalaao. to mhNaalao¸"%yaaMcyaakDo jaa}na tumhI kaya imaLivaNaarÆ to far sajjana gaRhsqa Aahot.


pNa malaa vaaTto kI¸ to tumacao samaaQaana k$ SakNaar naahIt. maI %yaaMnaa caaMgalaoAaoLKtao. trI pNa tumhalaa jaayacao tr KuSaala jaa."

maI vaoL maaigatlaa. %yaaMnaI malaa tabaDtaoba vaoL idlaa va maI gaolaao. %yaaMcyaaGarI %yaaMcyaa Qama-p%naI maR%yauSayyaovar pDlaolyaa hao%yaa. %yaaMcao Gar saaQao haoto. mahasaBaomaQyao%yaaMnaa kaoT paTlaaoNa Gaatlaolao paihlao haotoÂ GarI to baMgaalaI Qaaotr AaiNa sadra yaapaaoYaaKat AaZLlao. ha saaQaopNaa malaa AavaDlaa. %yaa vaoLI maI svat: jarI parSaIkaoT paTlaaoNa GaalaIt Asao¸ trI pNa tao paoYaaK va saaQaopNaa malaa AavaDlaa. maI %yaaMcaavaoL na Gaota maaJyaa SaMka maaMDlyaa.

%yaaMnaI malaa ivacaarlao¸ "tumhalaa vaaTto ka kI¸ AapNa pap Gao}naca janmaalaayaotaoÆ"

maI mhTlao¸ "haoya¸ vaaTto.""tr yaa maUlaBaUt papacao inavaarNa ihMdU Qamaa-t naahI¸ va iK`stI Qamaa-t Aaho¸

Asao mhNaUna to puZo mhNaalao¸ "papacaa maaobadlaa maR%yaU Aaho. %yaa maR%yaUpasaUna bacaavaUnajaaNyaacaa ]paya yaoSaUlaa SarNa jaaNao ha Aaho¸ Asao baayabala saaMgato."

maI Bagavad\gaItotIla Bai@tmaaga- saucaivalaa. prMtu maaJao baaolaNao inarqa-k haoto.maI %yaa Balyaa manauYyaacao %yaacyaa caaMgaulapNaaba_la AaBaar maanalao. maaJao samaaQaana JaalaonaahI¸ trI pNa yaa BaoTIpasaUna malaa laaBaca Jaalaa.

yaaca maihnyaat maI klak<yaacaI gallaIna\ gallaI ihMDlaao mhTlao trI caalaola.bahutok kama payaI if$naca krIt Asao. yaa vaoLIca nyaayamaUtI- ima~ yaaMnaa BaoTlaao. sargau$dasa baanajaI-Mnaa BaoTlaao. %yaaMcaI madt dixaNa AaiÍkocyaa kamaI paihjao haotI. rajaaPyaarImaaohna maukjaI-Mcao dSa-nahI yaaca AvaQaIt Gaotlao.

kalaIcarNa baanajaI-naI malaa kalaIcyaa maMidraba_la saaMigatlaoca haoto. to maMidrpahaNyaacaI malaa tIva` [cCa vaaTt haotI. %yaacao vaNa-na maI pustkaMt vaacalao haoto. mhNaUnaeko idvaSaI itkDo maaocaa- vaLivalaa. nyaayamaUtI- ima~ yaaMcao Gar %yaaca BaagaamaQyao haoto.mhNaUna %yaaMnaa jyaa idvaSaI BaoTlaao¸ %yaaca idvaSaI kalaImaMidrathI gaolaao. rs%yaanaobailadanaacyaa bakáyaaMcaI raMgaca raMga caalalaI haotI. maMidracyaa gallaIt pa}la Taktaotaoca iBakaáyaaMcaI raMgaca raMga laagaUna raihlaolaI idsalaI. baavaa tr Asaayacaoca. maaJaI %yaavaoLIhI QaYTpuYT iBakaáyaalaa kahIhI na doNyaacaI pwt haotI. kahI iBakarI maaJyaapazIsa laagalao.

224 Aa%makqaa

ek baavaajaI AaoTyaavar basalao haoto. %yaaMnaI malaa baaolaavalao¸ "ksao kayabaoTa¸ kaoNaIkDoÆ" maI %yaaMcyaa manaajaaogaa jabaaba idlaa. %yaaMnaI malaa va maaJyaa saaoba%yalaabasaayalaa saaMigatlao. AamhI basalaao.

maI ivacaarlao¸ "bakáyaaMnaa baLI doNao ha Qama- Aaho Asao tumhaMlaa vaaTto kaÆ"to mhNaalao¸ "pàNyaaMnaa zar maarNao ha Qama- kaoNa mhNaolaÆ""tr maga tumhI yaoqao basaUna laaokaMnaa baaoQa ka krIt naahIÆ""to Aamacao kama navho. AamhI f@t basalao rahUna Bagavad\Ba@tI krayacaIÑ""pNa tumhalaa dusarI jaagaa na saapDta hIca barI saapDlaIÆ""AamhI kaozohI basalaao trI saarKoca. laaok ho bakáyaaMcyaa kLpaMp`maaNao

AahotÂ qaaor laaok naotIla %yaa vaaTonao jaaNaar. Aamha saaQaUMnaa %yaacao kayaÆ" baavaajaImhNaalao.

maI saMBaaYaNa puZo caalaivalao naahI. AamhI dovaLat jaa}na paocalaao. samaaorr@tacaI nadI vaaht haotI. dSa-na GaoNyaasaazI ]Bao rahNyaacaI malaa [cCa raihlaI naahI.maI far i#anna Jaalaao¸ kaya kravasao malaa hao}na gaolao. tao do#aavaa maI AVap ivasa$Saklaolaao naahI. baMgaalaI laaokaMcyaa eka saMmaolanaalaa malaa %yaaca saumaaralaa inamaM~Na imaLalaohaoto. toqao maI eka gaRhsqaapaSaI yaa GaatkI pUjaosaMbaQaI gaaoYT kaZlaI.to mhNaalao¸ " toqaonagaaro vaajat AsatatÂ %yaaMcyaa naadamaQyao bakáyaacaa kSaahI táhonao vaQa kolaa trI %yaalaavaodnaa haot naahIt ASaI AamacaI samajaUt Aaho."

malaa ho mat pTlao naahI." bakáyaalaa vaacaa AalaI tr tao inaraLoca saaMgaola¸"Asao maI %yaa gaRhsqaalaa saaMigatlao. ha GaatkI irvaaja baMd Jaalaa paihjao Asao vaaTlao.bauQddovaaMcaI gaaoYT AazvalaI. pNa ho kama Aaplyaa Sa@tIplaIkDcao Aaho¸ ho malaasamajat haoto.

malaa %yaa vaoLI vaaTlao toca AajahI vaaTt Aaho. maaJyaa mato bakáyaacyaajaIvaacaI ikMmat manauYyaacyaa jaIvaapoxaa kmaI naahI. manauYyadohacyaa rxaNaasaazI maIbakáyaacaa doh ihravaUna GaoNyaasa tyaar haoNaar naahI. pàNaI ijatka AiQakduba-la ittka %yaalaa maanavaI ËUrpNaapasaUna bacaavaUna jaaNyaasaazI manauYyaacaaAaEaya GaoNyaacaa AiQak AiQakar Aaho Asao malaa vaaTto. ittkIlaayakI nasaola¸ tr manauYya tsaa AaEayahI pNa do} SakNaar naahI. bakáyaalaa yaa


papI bailadanaapasaUna vaacaivaNyaasaazI maaJyaa AMgaI Aaho %yaahUna iktI trI AiQakAa%maSauwIcaI va %yaagaacaI AavaSyakta Aaho. yaa SauwIcaI AaiNa %yaagaacaI tUt-maaga-p`tIxaa krItca malaa prlaaok gaazavaa laagaNaar Asao idsato. Asaa kaoNaI trItojasvaI pu$Ya ikMvaa tojasvaI satI ]%pnna haovaao¸ kI jaao manauYyajaatIcaa yaa Gaaor patkatUna]war krIla¸ inarpraQaI pàNyaaMcao rxaNa krIla AaiNa dovaalayaaMcaI SauwI krIla¸ ASaIpàqa-naa tr maI sadOva krIt Asatao. &anaI¸ bauiwSaalaI¸ %yaagavaR<aInao pUNa- va Baavanaap`QaanabaMgaala hI h%yaa kSaI sahna krtao baroÆ


kalaImaatocyaa naavaanao haoNaara ivaËaL ya& pahUna baMgaalaI jaIvana samajaUnaGaoNyaaivaYayaI maaJaI ija&asaa baLavalaI. ba`mhsamaajaasaMbaMQaI baroca vaacalao haoto¸ va eoklaohIhaoto. p`tapcaMd` maujaumadaraMcao jaIvanacair~ qaaoDobahUt maaiht haoto. %yaaMcaI vyaa#yaanaoeokNyaasa maI gaolaao haotao. %yaaMnaI ilaihlaolao koSavacaMd` saonacao cair~ imaLivalao¸ va to A%yaMtAavaDInao vaacaUna kaZlao. saaQaarNa ba`mhsamaaja AaiNa Aaidba`mhsamaaja yaaMmaQaIla frksamajaUna Gaotlaa. pMiDt iSavanaaqaSaas~I yaaMcao dSa-na Gaotlao. mahYaI- dovaond`naaqa zakUr yaaMsaBaoTNyaasaazI pào. kaqavaTo va maI Asao gaolaao : prMtu to %yaa vaoLI kaoNaalaa BaoTt nasat¸%yaamauLo %yaaMcao dSa-na GaDlao naahI. prMtu %yaaMcyaakDo ba`mhsamaajaacaa ]%sava haota¸ %yaacaoAamhalaa inamaM~Na haotoÂ %yaava$na AamhI gaolaao. toqao ]cca p`karcao baMgaalaI saMgaIteokNyaasa imaLalao. tovhapasaUnaca baMgaalaI saMgaItaba_la malaa AavaD vaaTU laagalaI.

ba`mhsamaajaacao Sa@ya tovaZo inarIxaNa kolyaavar svaamaI ivavaokanaMdaMcaodSa-na Gyaayacao naahI Asao ksao hao[-laÆ A%yaMt ]%saahpUva-k maI baolaUr mazapya-MtbahutaMSaI payaIca gaolaao. sava- rsta caalaUna gaolaao kI AQaa- to Aata smart naahI.mazacao ekaMt sqaana malaa AavaDlao. svaamaIjaI AajaarI Aahot¸ %yaaMnaa BaoTtayaoNyaasaarKo naahI¸ va to klak<yaalaa svat:cyaa GarI Aahot Asao eokUnainaraSaa JaalaI. BaiganaI inavaoidtaMcyaa ibaáhaDacaa p<aa imaLivalaa. caaOrMGaIvarIlaeka baMgalyaamaQyao %yaaMcaI BaoT JaalaI. %yaaMcaa idmaaK pahUna maI idpavaUnagaolaao. saMBaaYaNaamaQyao %yaaMcao maaJao ivaSaoYasao jamalao naahI. maI hI gaaoYT gaaoKlyaaMpaSaIAa.¹15

226 Aa%makqaa

baaolalaao. to mhNaalao¸ "tI baa[- maaozI kDk AahoÂ Aqaa-t tumacao jamaNao Sa@ya naahI ho maIsamajaU Saktao."

puna: ekda %yaaMcaI BaoT malaa postnajaI padSahaMcyaa GarI JaalaI. postnajaIMcyaavaRw maataoEaIMnaa %yaa ]pdoSa dot hao%yaa¸ [t@yaat maI %yaaMcyaakDo jaa}na paocalaao.%yaamauLo maI %yaa ]BayataMmaQaIla duBaaYaI Jaalaao. BaiganaIMcao ihMdU Qamaa-ba_lacao pòma ]McabaLUnayaot haoto¸ evaZo maa~ Aamacao ekmaokaMSaI pTlao naahI trIhI maI pahU Saklaao. %yaaMcyaapustkaMcaa pircaya maagaahUna k$na Gaotlaa.

idvasaacao daona Baaga paDlao haoto. ek Baaga dixaNa AaiÍkocyaa kamaacyaabaabatIt klak<yaamaQyao rahNaaáyaa puZaáyaaMnaa BaoTNyaat GaalavaIt Asao¸ AaiNa ek Baagaklak<yaacyaa Qaaima-k saMsqaa va [tr saava-jainak saMsqaa pahNyaat. eko idvaSaI maIbaaoAr yauwamaQyao ihMdI SauEauYaapqakanao kolaolyaa kamaigarIsaMbaMQaI Da^. mailak yaaMcyaaAQyaxatoKalaI vyaa#yaana idlao. '[MiglaSamana' baraobarcaa maaJaa pircaya yaa vaoLIhI far]pyaaogaI pDlaa. ima. saa^MDsa- yaa vaoLI AajaarI Asat¸ trIhI %yaaMcaI madt 1896 saalaIimaLalaI haotI ittkIca imaLalaI. ho BaaYaNa gaaoKlyaaMnaa AavaDlaoÂ AaiNa Da^. rayanaamaaJyaa BaaYaNaacaI vaaKaNaNaI krtanaa eokUna %yaaMnaa far AanaMd Jaalaa.

ASaa táhonao gaaoKlyaaMcyaa CayaoKalaI raihlyaamauLo baMgaalamaQaIla maaJao kamafar saaopo Jaalao. baMgaalyaatIla Aga`gaNya kuTuMbaaMcaI maaihtI malaa Anaayaasaanao JaalaI¸ vabaMgaalaSaI maaJaa inakT saMbaMQa jaaoDlaa gaolaa. yaa icarsmarNaIya maihnyaatIla puYkLAazvaNaI malaa saaoDUna Vavyaa laagatIla. %yaa maihnyaatca maI ba`mhdoSaacaIhI Kop k$naAalaao. toqaIla fuMgaI maMDLIcyaa BaoTI Gaotlyaa. %yaaMcaa AaLsa pahUna vaa[-T vaaTlao.saaonaorI pgaaoDo paihlao. maMidraMt AsaM#ya baar@yaa baar@yaa maoNaba<yaa jaLt hao%yaa¸ to malaaAavaDlao naahI. dovaalayaacyaa gaaBaaáyaat ]MdIr ifrt haoto¸ to pahUna svaamaI dyaanaMdaMcaaAnauBava Aazvalaa. ba`mhdoSaacyaa is~yaaMcaI svatM~ta¸ %yaaMcaa ]%saah va toqaIla pu$YaaMcaabaavaLTpNaa pahUna is~yaaMvar KUYa Jaalaao va pu$YaaMba_la Kod vaaTlaa. maaJyaa %yaaca vaoLIlaxaat Aalao¸ kI jyaap`maaNao mauMba[- mhNajao ihMdusqaana navho¸ %yaacap`maaNao rMgaUna mhNajaobàmhdoSa navho. AaiNa ihMdusqaanaat jyaap`maaNoa AamhI [Mga`jaI vyaapaáyaaMcao kimaSana ejaMTbanalaao Aahao¸ %yaacap`maaNao ba`mhdoSaamaQyao AamhI [Mga`jaaMcyaa jaaoDIlaa jaa}na ba`mhI laaokaMnaakimaSana ejaMT banaivalao Aaho.


bàmhdoSaahUna prt Aalyaavar maI gaaoKlyaaMcaI rjaa GaotlaI. %yaaMcaa ivayaaoga malaadu:Kkr Jaalaa. prMtu maaJao baMgaalyaaMtIla¸ ikMvaa Kro baaolaayacao mhNajao klak<yaaMtIlakama AaTplao haoto.

QaMda sau$ krNyaapUvaI- ihMdUsqaanaacaa qaaoDasaa p`vaasa itsaáyaa vagaa-tUna k$na %yaavagaa-tIla ]ta$McaI maaihtI k$na GaoNyaacaa va %yaaMcaI du:Ko samajaUna GaoNyaacaa maaJaa ivacaarhaota. maI ha ivacaar gaaoKlyaaMpuZo maaMDlaa. p`qama tr tao %yaaMnaI hsaNyaavaarI naolaa. pNajaovha maI maaJyaa AaSaocao vaNa-na kolao¸ tovha %yaaMnaI maaJyaa yaaojanaolaa AanaMdanao saMmatIidlaI. malaa p`qama kaSaIlaa jaa}na toqao ivaduYaI A^naI baoJaMTcao dSa-na kravayaacao haoto.%yaa vaoLI %yaa AajaarI hao%yaa.

yaa p`vaasaasaazI malaa navaIna saamaana tyaar kravao laagalao. ek iptLI DbaagaaoKlyaaMnaIca idlaa¸ AaiNa %yaamaQyao maaJyaasaazI baosanaacao laaDU AaiNa purI GaalaayalaasaaMigatlaI. baara AaNyaaMcao ek iknatanaacao pakIT Gaotlao. Cayaacyaa ³paorbaMdrnajaIkcao ek KoDo´ laaokrIcaa kaoT krivalaa haota. pakITaMt ha kaoT¸ Tuvaala¸ sadraAaiNa Qaaotr evaZo saamaana haoto.paMGarNyaasaazI ek kaMbaLI GaotlaI. %yaa#aorIja ektaMbyaa baraobar Gaotlaa. evaZyaa saamaanaainaSaI maI baahor pDlaao.

gaao#alao AaiNa Da^. raya malaa sToSanavar paocaivaNyaasa Aalao. daoGaaMnaahI maI nayaoNyaaba_la ivanaMtI kolaI. pNa ]BayataMnaIhI yaoNyaaba_la Aaga,h Qarlaa. gaao#alao mhNaalao¸" tumhI pihlyaa vagaa-tUna jaat Asata¸ tr kdaicat maI nasataohI Aalaao. pNa Aata trmalaa Aalaoca paihjao."

Pla^Tfa^ma-var jaatanaa gaaoKlyaaMnaa kaoNaI ADivalao naahI. %yaaMnaI Aaplaa roSamaIfoTa baaMQalaa haota AaiNa Qaaotr va kaoT Asaa paoYaaK kolaa haota. Da^. rayanaI baMgaalaIpaoYaaK kolaa haota¸ %yaamauLo p`qama %yaaMnaa itkIT¹maastrnao ADivalao. pNa gaaoKlyaaMnaI'maaJao ima~ Aahot' Asao saaMigatlao¸ tovha Da^. rayanaahI p`vaoSa imaLalaa. ASaa táhonaodaoGaaMnaI malaa inaraop idlaa.

20. kaSaIt

ha p`vaasa klak<aa to rajakaoTpya-Mt krayacaa haota. kaSaI¸ Aagaà¸ jayapUr¸palaNapUr va rajakaoT ASaa rs%yaanao jaavayaacao haoto. yaaplaIkDo AaNaKI sqaLo phayalaafursat navhtI. drok izkaNaI ek ek idvasa qaaMbalaao. palaNapUrKorIja [tr sava-izkaNaI Qama-SaaLaMmaQyao ikMvaa yaa~ok$Mp`maaNao 'pMDyaa' cyaa GarI ]trlaao. malaa Aazvato¸kI sabaMQa p`vaasaalaa gaaDIBaaDyaacaasauwa ektIsa $pyao Kca- Aalaa haota. itsaáyaavagaa-cyaa p`vaasaathI bahutaMSaI maolagaaDI saaoDUna dot Asao¸ karNa kI tImaQyao AiQak gadI-Asato ho malaa maahIt haoto. saamaanya gaaDIcyaa itsaáyaa vagaa-cyaa maanaanao itcao BaaDohIAiQak Asao¸ hIhI ek ADcaNa haotIca.

itsaáyaa vagaa-cyaa DbyaaMmaQyao %yaa kaLIhI Aajacyaap`maaNaoca AsvacCta AaiNapayaKanyaacaI dud-Saa haotI. hllaIca kahI sauQaarNaa JaalaI Aaho¸ Asao vaaTlyaasamhNaavao. prMtu pihlyaa va itsaáyaa vagaa-MmaQyao %yaaMcyaa BaaDyaaMtIla frkacyaa maanaanaosauKsaaoyaIMtIla AMtr farca jaast AaZLUna Aalao. itsaáyaa vagaa-cao ]ta$ mhNajao maoMZroAaiNa %yaaMcaI vyavasqaa mhNajao maoMZraMp`maaNao vyavasqaa. yauraopmaQyao tr maI itsaáyaavagaa-tUnaca p`vaasa kolaa haota. AnauBava GaoNyaapurta pihlyaa vagaa-tUna ekdaca kolaahaota. itkDo malaa [kDcyaa[tko pihlyaa va itsaáyaa vagaa-maQyao AMtr idsalao naahI.dixaNa AaiÍkomaQyao itsaáyaa vagaa-cao ]ta$ mhNajao bahutok hbaSaI laaokca. trIhI toqaIlaitsaáyaa vagaa-maQyao AiQak saaoyaI Asatat. itkDo kahI BaagaaMmaQyao tr itsaáyaa vagaa-cyaaDbyaamaQyao JaaopNyaacaIhI saaoya Asato¸ AaiNa baOzka gaaVaMnaI maZivalaolyaa Asatat.p`%yaok DbyaamaQyao iktI ]ta$ basavaayacao yaa baabatItIla saM#yaocao inayama paLNyaatyaotat. [kDo tr itsaáyaa vagaa-cyaa baabatIt saM#yaocaa inayama paLNyaat yaotat. [kDotr itsaáyaa vagaa-cyaa baabatIt saM#yaocaa inayama paLlaolaa malaa kaozoca AaZLlaa naahI.

rolvaoKa%yaatIla yaa gaOrsaaoyaIKorIja Ku_ ]ta$McyaahI vaa[-T saMvayaImauLocaaMgalyaa ]ta$Mnaa itsaáyaa vagaa-caa p`vaasa mhNajao iSaxaaca haoto. vaaTola toqao qauMkNao¸vaaTola toqao kcara TakNao¸ vaaTola tovha AaiNa vaaTola tSaa ivaDyaa AaoZNao¸ panatMbaakUKaNao AaiNa basalyaa jaagaIca %yaacyaa ipcakaáyaa maarNao¸ KrkTo jaimanaIvar saaMDNao¸maaozmaaozyaanao baaolaNao¸ SaojaarI basalaolyaa ]ta$ba_la baopvaa- rahNao AaiNa BaaYaocaagailacCpNaa ¹ ha tr sava-~ca AnauBavaalaa yaotao.

228

kaSaIt 229

itsaáyaa vagaa-cyaa p`vaasaacyaa maaJyaa 1902 cyaa AnauBavaamaQyao AaiNa 1915 to1919 pya-t punha satt imaLalaolyaa AnauBavaamaQyao malaa ivaSaoYasaa frk idsaUna AalaolaanaahI. yaa mahavyaaQaIvar malaa ekca ]paya maahIt Aaho. tao mhNajao iSaixat vagaa-naoitsaáyaa vagaa-tUnaca p`vaasa krNao¸ va laaokaMcyaa savayaI sauQaarNyaacaa p`ya%na krNao.%yaa#aorIja rolvao¹AiQakaáyaaMnaa tËarI k$na BaoDsaavaUna saaoDNao¸ svat:purtI saaoya k$naGaoNyaasaazI ikMvaa JaalaolaI saaoya iTkvaUna QarNyaasaazI laaMcalaucapt na doNao vakayaVaiva$Qd caalaNaaáyaa xaullak baabatIMcaahI pazpuravaa krNao.

Asao kolyaanao puYkL sauQaarNaa hao} Sakto Asaa maaJaa AnauBava Aaho. xaINap`kRtImauLo malaa 1920 saalaapasaUna itsaáyaa vagaa-caa p`vaasa bahutaMSaI baMd kravaa laagalaaAaho¸ yaa gaaoYTIba_la malaa naohmaI du:K va Sarma vaaTt Asato. AaiNa itsaáyaa vagaa-caap`vaasa baMd kravaa laagalaa¸ taohI ASaa vaoLI¸ kI jaovha %yaatIla ADcaNaI dUr krNyaacyaakamaacaa kahIsaa izkaNaa laagat haota. rolvaomaQyao¸ %yaacap`maaNao AagabaaoTImaQyao¸ garIbalaaokaMnaa haoNaara ~asa¸ %yaaMcyaa svat:cyaaca vaa[-T saMvayaImauLo %yaat pDNaarI Bar¸vyaaparacyaa dRYTInao prkIya vyaapaáyaaMnaa sarkarkDUna imaLNaa¹yaa Ayaaogya savalatI vagaOrop`Sna¸ ho Aajacyaa Aamacyaa saava-jainak jaIvanaacao ek svatM~ mah%vaacao AMga banalao Aaho vato saaoDivaNyaasaazI ekdaona huYaar va kLkLIcyaa gaRhsqaaMnaI Aaplaa sava- vaoL Kca- kolaatrI vaavagao naahI.

pNa ha itsaáyaa vagaa-cyaa p`vaasaacaa ivaYaya evaZyaavarca saaoDUna do}na AatakaSaItIla AnauBavaakDo vaLtao. kaSaIt ]jaaDtanaa ]trlaao. malaa kaoNaatrIpMDyaakDoca ]trayacao haoto. puYkLSaa baàmhNaaMnaI malaa Gao$na Taklao. malaa jaao%yaaMtlyaa %yaaMt naITnaoTka va barasaa vaaTlaa %yaacao Gar psaMt kolao. maaJaI inavaD yaaogyazrlaI. baàmhNaacyaa AMgaNaat gaaya baaMQalaolaI haotI. var maaDI haotI. toqao malaa]trNyaasa jaagaa idlaI. malaa ivaiQapUva-k gaMgaasnaana kravayaacao haoto. taopya-Mt ]pasakrayacaa haota. pMDyaanao sava- isawta kolaI. maI %yaalaa saaMgaUna Taklao haoto¸ kIAaplyaalaa savvaa $pyaaopoxaa jaast dixaNaa dota yaoNaar naahI¸ Aqaa-t %yaa maanaanao tyaarIkravaI. pMDyaanao maaJaI ivanaMtI ibanatËar maanya kolaI.

"EaImaMt¸ garIba savaa-Mnaa AamhI pUjaa saarKIca saaMgatao. yajamaanaacaIjaSaI [cCa AaiNa Sa@tI tSaI dixaNaa" pMDyaajaInao pujaaivaQaImaQyao kahI

230 Aa%makqaa

dDpadDpIt naolyaacao Baasalao naahI. baaraek vaajata snaanaaidk AaTpUna maIkaSaIivaSvanaaqaacyaa dSa-naalaa gaolaao. toqaIla isqatI pahUna vaa[-T vaaTlao.

mauMba[-t 1891 saalaI maI vaiklaI krIt haotao¸ tovha ekda pàqa-naasamaajaacyaamaMidramaQyao 'kaSaIcaI yaa~a' yaa ivaYayaavar vyaa#yaana eoklao haoto. %yaamauLo inaraSaosaazIqaaoDISaI tyaarI JaalaolaIca haotI. pNa inaraSaa JaalaI tI ApoxaoplaIkDo.

A$Md GasarDyaa gallyaaMtUna jaayacao² SaaMttocao naava naahI. maaSyaaMcaabaujabaujaaT¸ vaaTsa$Mcaa va dukanadaraMcaa gaaoMgaaT¸ ho sava- Asa*ya Jaalao.

jyaa izkaNaI manauYuya Qyaana va BagavaiccaMtna yaaMcaI Apoxaa zovatao¸ toqao %yaaMMMpOkIkahIca imaLt naahIÑ Qyaana paihjao Asaola¸ tr to AMtrIcyaa BaavanaotUna imaLivalaopaihjao. ASaa Baaivak is~yaahI malaa idsalyaa¸ kI jyaaMnaa saBaaovaar kaya caalalao AahoyaacaI gaMQavaata- navhtI¸ va jyaa kovaL svat:cyaa QyaanaamaQyao magna hao%yaa. pNa ho kahIvyavasqaapkacyaa p`BaavaamauLo navho. kaSaIivaSvanaaqaacyaa saBaaovaar SaaMt¸ inama-L¸ saugaMiQatva svacC vaatavarNa ¹ baa*ya %yaap`maaNaoca AaMtirk ¹ inamaa-Na krNao va iTkvaNao hovyavasqaapkacao kt-vya Aaho. %yaaeovajaI jyaamaQyao lauccaoigarIcaI prmaavaQaI JaalaolaI Aaho¸ASaa táhocaI imaza[-caI va KoLNyaaMcaI dukanao malaa idsalaI.

maMidraSaI jaatao tao drvaajaasamaaor kujalaolyaa fulaaMcaI GaaNa sauTlaolaI. AatsauMdr saMgamaravarI dgaDacaI frsabaMdI haotI¸ tI kaoNaa AMQaEawaLU [samaanao $pyao jaDvaUnaivaicCnna k$na TaklaI haotI AaiNa %yaa $pyaaMmaQyao maL saaMcaUna raihlaa haota.

&anavaapIpaSaI gaolaao. toqao maI [-Svaralaa huDkUna kaZNyaacaa p`ya%na kolaaÂprMtu tao AaZLoca naa. %yaamauLo manaat #aLbaL caalalaI haotI. &anavaapIpaSaIhI GaaNaAaZLlaI. dixaNaa zovaNyaalaa mana Gaotca navhto. mhNaUna maI #arI#aurIca ek pO zovalaI.to pahUna pMDyaajaI taplao. %yaaMnaI pO fokUna idlaI¸ caardaona iSavyaa hasaDlyaa AaiNamhNaalao¸ " tU ASaa táhocao Apmaana krSaIla tr narkat pDSaIla.

malaa kahIca vaaTlao naahI. maI mhTlao¸ " maharaja¸ maaJao vhavayaacaoAsaola to hao[-la baapDo. pNa tumacyaa taoMDI ApSabd SaaoBat naahIt. hIpO GyaayacaI Asaola tr Gyaa¸ naahItr tIhI jaa[-la. " jaa¸ torI pa[- mauJao nacaaihe ¸" Asao mhNaUna AaNa#aI #arDp+I kaZlaI. maI pO Gao}na caalaU laagalaao. manaat

kaSaIt 231

mhTlao¸ " maharaja pO GaalavaUna basalao¸ AaiNa maaJaI tovaZIca vaacalaI ² " pNa maharaja pOhatcaI qaaoDIca jaa} doNaar Æ %yaaMnaI malaa maaGaara baaolaavalaa¸ " AcCa¸ [Qar do. maOM torojaOsaa nahI haonaa caahta. maMO na laUM tao tora baUra haogaa."

maI maukaTyaanao pO idlaI¸ AaiNa ina:Svaasa¸ TakUna caalata Jaalaao. naMtr daonadakaiSaivaSvanaaqaalaa gaolaao Aaho pNa tao ' maha%maa ' JaalyaanaMtr. Aqaa-t maga 1902 caoAnauBava kaozUna imaLNaar Æ maaJaoca 'dSa-na' krNaaro malaa kuzUna dSa-na Gao} VayalaaÆ'maha%myaa' caI du:#ao maaJyaasaar#yaa ' maha%myaalaa' ca za}k. baakI duga-MQaI AaiNa gaaoMgaaTmaI qaoT tSaIca AnauBavalaI.

BagavaMtacyaa dyaoba_la kaoNaalaa SaMka vaaTt Asaola tr %yaanao AsalaI tIqa-xao~ophavaI. taoo mahayaaogaI Aaplyaa naavaavar caalalaolaI iktI ZaoMgao¸ AQama- AaiNa pa#aMD[%yaaid sahna krtao baro² %yaanao saaMgaUna Taklaoca Aaho¸

yao yaqaa maaM p`pVnto taMs%aqaOva Bajaamyahma\ ÈÈAqaa-t 'kravao tsao Baravao '. kmaa-laa naahIsao krNyaacaI kaoNaacaI Sa@tI AahoÆ magaBagavaMtalaa maQyao pDNyaacao p`yaaojanaca kazo ]rlaoÆ tao saRYTIcao Aaplao kayado GaalaUnado}na svat: AilaPt raihlaa Aaho.

ho AnauBava Gao}na maI imasaosa\ baoJaMTnaa BaoTNyaasa gaolaao. %yaa nauk%yaacaduKNyaatUna ]zlyaa hao%yaa ho malaa maahIt haoto. maI maaJao naava Aat QaaDlao. %yaa lagaocabaahor Aalyaa. malaa f@t dSa-naca Gyaavayaacao haotoÂ mhNaUna maI mhTlao¸ "AaplaI tbyaotnaajaUk Asalyaacao malaa maahIt Aaho. malaa f@t Aaplao dSa-na Gyaayacao haoto. tbyaotnaajaUk AsatahI AapNa malaa BaoTU idlao evaZyaanaoca maaJao samaaQaana haot Aaho. maIAaplaa AiQak vaoL Gaot naahI."

Asao mhNaUna maI rjaa GaotlaI.

21. m a u M b a[ -t i sq ar J a al a a o

gaaoKlyaaMcaI far [cCa haotI¸ kI maI mauMba[-maQyao kayama rahavao¸ toqaobaîrsTrIcaa QaMda kravaa AaiNa Aaplyaabaraobarca saava-jainak kamaamaQyao Baaga Gyaavaa. %yaavaoLI saava-jainak kaya- mhNajao mahasaBaocao kaya- haoto. %yaaMnaI sau$ kolaolyaa saMsqaocao mau#yakama mahasaBaocao kaya- caalaivaNao hoca haoto.

maaJaI [cCahI tSaIca haotI. pNa QaMVacaa jama basaNyaasaMbaQaI malaaAa%maivaSvaasa vaaTt navhta. pUvaI-cyaa AnauBavaacao smarNa baujaUna gaolao navhto. KuSaamatkrNao malaa ivaYaasamaana vaaTt haoto.

%yaamauLo p`qama tr maI rajakaoTlaaca raihlaao. toqao maaJao jaunao ihticaMtk vamalaa ivalaayatlaa pazivaNaaro kovaLrama maavajaI dvao haoto. %yaaMnaI maaJyaa hatI tIna KTlaoidlao. kazovaaDcyaa jyauDIiSayala AisasTMTpuZo daona ApIlao haotI¸ AaiNa ek maULcaaKTlaa jaamanagarmaQyao haota. tao KTlaa mah<vaacaa haota. maI hyaa KTlyaacaI jabaabadarIGaoNyaaba_la kakU krIt haotao. to pahUna kovaLrama AavaoSaanao mhNaalao¸ "hrlaao trAamhIca h$ kI naahIÆ tumacyaakDUna hao[-la tovaZo tumhI kra. maIhI tumacyaabaraobarAsaNaarca naaÆ"

yaa KTlyaamaQyao maaJao pìtpxaI kO. samaqa- haoto. maI tyaarI zIk kolaIhaotI. [kDcyaa kayaVacaI malaa farSaI maaihtI navhtI. pNa kovaLrama dvyaaMnaI malaayaa baabatIt tyaar kolaa haota. dixaNa AaiÍkolaa gaolaao¸ %yaapUvaI- puravyaacaa kayadaifraojaSahaMcyaa ijavhagaÌ Aaho¸ AaiNa hIca %yaaMcyaa yaSaacaI gau$ikllaI Aaho¸' Asao snaohImaMDLI mhNat Asat. to maI laxaat zovalao haoto va dixaNa AaiÍkolaa jaatanaa maI [kDcaapuravyaacaa kayada TIkosahIt vaacaUna kaZlaa haota. %yaaKorIja dixaNa AaiÍkot AnauBacaimaLalaaca haota.

KTlaa ijaMklaa. %yaamauLo malaa kahIsaa Aa%maivaSvaasa ]%pnna Jaalaa. %yaaAiplaasaMbaMQaI malaa mauLapasaUna QaastI vaaTt navhtI. %yaamauLo mauMba[-sa gaolaao trIhI hrktpDNaar naahI Asao vaaTU laagalao.

yaa ivaYayaakDo vaLNyaapUvaI- [Mga`ja Amaladaracaa Aivacaar va A&anayaaMsaMbaMQaI Aalaolaa qaaoDasaa AnauBava saaMgaUna Taktao. jyauDIiSayala AisasTMT kahIekaca izkaNaI basat nasat.%yaaMcaI svaarI ifrtIvar Asao.to jaoqao jaatIla toqao vaiklaa¹

232

mauMba[-t isqar Jaalaao 233

AiSalaaMnaI gaolao paihjao. vaiklaaMcaI fI maUL izkaNaapoxaa baahor gaavaI jaastAsaayacaIca. %yaamauLo AiSalaalaa sahja duPpT Kca- yao[-. yaacaa ivacaar nyaayaaiQaSaalaakrNyaacao p`yaaojanaca navhto.

yaa AiplaacaI saunaavaNaI vaoravaLmaQyao haotI. vaoravaLmaQyao %yaa vaoLI jaaoracaaPlaoga sau$ haota. raoja pnnaasa maaNasaaMcaI laagaNa Asao¸ Asao malaa smarto. toqaIlalaaokvastI saaDopaca hjaar haotI. gaava bahutok irkamaa Jaalaa haota. maI itqalyaa inaja-naQama-SaaLomaQyao ]trlaao haotao. tI gaavaapasaUna kahISaa AMtravar haotI. pNa AiSalaaMcaIvaaT kayaÆ to garIba Asalao tr %yaaMcaa Baar [-Svaravar.

vakIla ima~aMnaI malaa tar kolaI¸ kI PlaogasaazI CavaNaI dusarIkDo naoNyaaba_lamaI saahobaaMnaa ivanaMtI kravaI. saahobaaMnaa ivanaMtI krta to mhNaalao¸ "tumhalaa kahI BayavaaTto kI kayaÆ"

maI mhTlao¸ "maaJyaa Bayaacaa ha p`Sna naahI. malaa svat:caI kaLjaI Gaota yaoto¸ASaI maaJaI samajaUt Aaho. pNa AiSalaaMcao kayaÆ"

saahoba mhNaalao "Plaoganao tr ihMdusqaanaat Gar kolao Aaho. %yaalaa ByaayacaoksalaoÑ vaoravaLcaI hvaa iktI f@kD AahoÑ³saahoba gaavaapasaUna dUr dyaa-iknaaáyaavarmahalavajaa tMbaUmaQyao rahat haoto.´ laaokaMnaI ASaa táhonao baahor rahayalaa iSaklaopaihjao."

yaa t<va&anapuZo maaJao kaya caalaNaarÆ saahobaaMnaI iSarstodaralaa saaMigatlao¸"ima. gaaMQaI saaMgatat to laxaat zovaa¸ AaiNa jar vaiklaaMnaa ikMvaa AiSalaaMnaa ivaSaoYaADcaNa pDt Asaola¸ tr malaa saaMgaa."

yaat saahobaanao sarL Aaplyaa samajautIp`maaNao yaaogya toca kolaoÂ pNa kMgaalaihMdusqaanacyaa ADcaNaIMcaI klpnaa %yaalaa kaozUna yaoNaarÆ yaa gaRhsqaalaa ihMdusqaanacyaagarjaa¸ baáyaavaa[-T savayaI¸ rItIBaatI kaya samajaNaarÆ pMQara $pyaaMcyaa maaohaoraMcaa ihSaobakrNaaralaa pOcao maap idlao tr tao ihSaoba caTkna ksaa k$ SakNaarÆ [cCa ]<amaat]<ama AsaUnahI h<aI jyaap`maaNao mauMgaIsaazI ivacaar krNyaalaa Asamaqa- Asatao¸ %yaacap`maaNoah<aIevaZyaa paoTacaa [Mga`ja mauMgaIevaZyaa paoTacyaa ihMdI maaNasaasaazI ivacaar krNyaasaikMvaa inayama zrivaNyaasa Asamaqa-ca AsaNaar.

Aata maUL ivaYayaakDo vaLtao.var ilaihlyaap`maaNao f<ao JaalaI trIhI maI kahI kaLpya-Mt rajakaoTlaaca

rahaNyaacyaa ivacaarat haotao. [t@yaat eko idvaSaI kovaLrama maaJyaakDo Aalao

234 Aa%makqaa

AaiNa mhNaalao¸ "gaaMQaI¸ AamhI tumhalaa yaoqao rahU doNaar naahI. tumhalaa mauMba[-saca gaolaopaihjao."

"prMtu toqao malaa kaLa ku~asauwa ivacaarNaar naahI. maaJaa Kca- tumhIcaalavaala kaÆ" maI mhTlao.

"hao hao¸ maI tumacaa Kca- caalavaIna. tumhalaa baDo baîrsTr mhNaUna kQaI [kDoAaNavaU AaiNa ilaihNyaasavarNyaacao kama tumacyaakDo pazvaUna dot jaa}. baîrsTraMnaalahanaqaaor banaivaNao Aamha vaiklaaMcaoca kama Aaho naaÆ tumacyaa Sa@tIcaI klpnaa tumhIjaamanagar va vaoravaL yaoqao idlaolaIca Aaho. %yaamauLo malaa ifkIr vaaTt naahI.raYT/kayaa-saazI [-Svaranao tumhalaa janmaasa Gaatlao Aaho %yaat tumhalaa AamhI kazovaaDatgaaDlao jaa} doNaar naahI. baaolaa¸ kQaI jaataÆ"

"naataLhUna maaJao qaaoDo pOsao yaayacao baakI AahotÂ to yaotaca jaatao."pOsao pMQara¹ek idvasaat Aalao¸ AaiNa maI mauMba[-laa gaolaao. 'pona igalbaT- AaiNa

sayaanaI' cyaa AaîfsamaQyao 'caoMbasa-' BaaDyaanao Gaotlyaa AaiNa kayama basalaaosao vaaTlao.

22. Qa m a - s a MkT

maI Aaîfsa Gaotlao¸ %yaacap`maaNao igargaavaat ibaáhaD Gaotlao. pNa [-Svaranao malaaisqar hao} idlao naahI. ibaáhaD k$na farsao idvasa Jaalao naahIt¸ taoca maaJyaa dusaáyaamaulaalaa jaaoracao duKNao Aalao. %yaalaa ivaYamajvar Jaalaa. tap ]tronaa. %yaabaraobar Ba`maJaalaa AaiNa ra~I sainnapatacaI icanhohI idsaU laagalaI.

Da^@Trcaa sallaa Gaotlaa. Da^@Trnao saaMigatlao¸ "%yaalaa AaOYaQaanao qaaoDIca madthaoNaar. %yaalaa AMDI AaiNa kaoMbaDIcaa kaZa Vavaa laagaola.

"maiNalaalacao vaya dha vaYaa-cao haoto. %yaalaa maI kaya ivacaarNaarÆ maI %yaacaapalak pDlaao. Aqaa-t malaaca inaNa-ya kolaa paihjao. Da^@Tr ek farca sajjana parSaIgaRhsqa haoto. "Da^@Tr¸ AamhI tr sava-jaNa SaakaharI Aahaot. yaa daohaopOkI ekhIvastU maulaalaa doNyaalaa maaJao mana Gaot naahI. dusaro kahI naahI ka saaMgata yaoNaarÆ

Da^@Tr mhNaalao¸ "tumacyaa maulaaMcaa jaIva Qaao@yaat Aaho. dUQa AaiNapaNaI imaEaNa k$na dota yao[-laÂ pNa tovaZyaanao %yaalaa purosao paoYaNa imaLNaar

Qama-saMkT 235

naahI. tumhalaa maahItca Aaho¸ kI maI puYkL ihMdU kuTuMbaaMkDo jaat Asatao. pNa AaOYaQamhNaUna AamhI kaoNatIhI vastU idlaI trI tI to Gaotat. malaa vaaTto¸ kI tumhI Aaplyaamaulaavar ASaa táhocaI sa@tI na krala tr baro."

"tumhI mhNata to Kroca. tumhI Asaoca saaMigatlao paihjao. maaJaI jabaabadarIfar maaozI Aaho. maulagaa maaoza Jaalaolaa Asata tr maI AvaSya %yaacaI majaI- jaaNaUnaGaoNyaacaa p`ya%na kolaa Asata¸ AaiNa %yaacyaa [cCop`maaNao k$ idlao Asato. yaa p`saMgaImaIca yaa maulaasaazI ivacaar kolaa paihjao. malaa vaaTto¸ kI manauYyaacyaa Qamaa-caI ksaaoTIASaaca vaoLI haot Asato. Kra Asaao KaoTa Asaao¸ pNa maI haca Qama- maanalaa Aaho¸ kImanauYyaanao maaMsaaidk Ka} nayao. jagaNyaacyaa saaQanaaMnaahI kahI mayaa-da paihjaoca. kahIgaaoYTI AapNa jaIva jagaNyaasaazI mhNaUnahI krta kamaa nayaot. maaJyaa Qamaa-nao GaalaUnaidlaolyaa mayaa-daMmauLo maaJyaa svat:saazI va maaJyaa maulaaMmaaNasaaMsaazI ASaa p`saMgaI maaMsa[%yaaidcaa ]pyaaoga krNyaasaazI manaa[- Aaho. Aqaa-t malaa tumhI mhNata tao Qaaokap%krlaaca paihjao. pNa tumacyaapaSaI ek maagaNaI krtao. tumacao ]paya maI krNaarnaahI. pNa malaa maulaacaI CatI¸ naaDI [%yaaid tpasaayacao kLNaar naahI. malaa paNyaacyaa]pcaaraMcaI qaaoDI maaihtI Aaho. to ]pcaar krNyaacaa ivacaar Aaho. pNa tumhI maQaUnamaQaUna yao}na maiNalaalacaI tbyaot pahat rahala¸ AaiNa SarIrat haoNaaáyaa forfaraMcaI malaamaaihtI dot jaala tr maI tumacao AaBaar maanaIna."

Balao Da^@Tr maaJaI ADcaNa samajalao¸ AaiNa maaJyaa ivanaMtIlaa Anausa$namaiNalaalalaa pahayalaa yaoNyaacao %yaaMnaI kbaUla kolao.

maiNalaala svat:caI inavaD k$ Sakola ASaI isqatI navhtI¸ trI pNaDa^@TraMSaI Jaalaolao baaolaNao maI %yaalaa saaMigatlao¸ AaiNa %yaacao svat:cao mat ivacaarlao.

"tumhI paNyaacao ]paya KuSaala kra. malaa kaoMbaDyaaMcaa kaZa PyaayacaanaahI¸ ikMvaa AMDIhI KayacaI naahIt."

jar ka maI %yaalaa yaa daona vastU Ka} Gaatlyaa Asa%yaa¸ tr %yaanao KallyaahIAsa%yaa¸ ho malaa samajat haotoÂ trIhI %yaacao ho mhNaNao eokUna malaa AanaMd vaaTlaa.

malaa @yaUnaIcao ]pcaar maahIt haoto. %yaasaMbaMQaI p`yaaogahI kolaohaoto. AajaaramaQyao ]pasaalaa far mah<va Aaho hohI maahIt haoto. maI maiNalaalalaa

236 Aa%makqaa

@yaUnaIcyaa pwtInao kiTsnaana GaalaNyaasa sau$vaat kolaI. %yaalaa tIna imainaTaMpoxaa jaastvaoL ipMpat basavaIt nasao. tIna idvasaaMpya-Mt naairMgaacyaa rsaat paNaI GaalaUna %yaavarca%yaalaa zovalao.

tap hTonaa. ra~I kahIcyaa baahI barLo. tap 104 AMSaaMpya-Mt caZo. maIGaabarlaao. maulagaa jar hatI laagalaaM naahI tr jaga malaa kaya mhNaolaÆ vaDIla baMQaU kayamhNatIlaÆ dusaáyaa Da^@Trlaa ka baaolaavaU nayaoÆ vaOVaMnaa ka baaolaavaU nayaoÆ svat:caI&anahIna A@kla caalaivaNyaacaa Aa[-baapaMnaa kaya AiQakarÆ

ASaa táhocao ivacaar manaat yaot. ]laT AsaohI vaaTo :'ho gaRhsqaaÑ tU svat:cyaa baabatIt krNaar toca maulaacyaa baabatIt kolaosa tr

prmaoSvar saMtaoYa maanaIla. tuJaI paNyaacyaa ]pcaaraMvar Eawa Aaho¸ AaOYaQaavar naahI.Da^@Tr jaIvadana do} Sakt naahItÂ tohI p`yaaogaca krtat. pàNasaU~ eka [-SvaracyaahatI Aaho. [-Svaracao naaMva Gao}na %yaacyaavar Eawa zova¸ AaiNa Aaplaa maaga- saaoDUnakaosa."

ASaI kalavaakalava manaat caalalaI haotI. ra~ pDlaI. maI maiNalaalalaakuSaIt Gao}na Jaaoplaao haotao. maI iBajavaUna ipLlaolyaa caadrIt %yaalaa lapoTNyaacaa inaScayakolaa. ]zlaao¸ caadr GaotlaI¸ qaMD paNyaanao iBajaivalaI¸ ipLUna kaZlaI. tIt %yaalaapayaapasaUna Dao@yaapya-Mt lapoTUna zovalaa. var daona QaabaLyaa paMGarayalaa Gaatlyaa.Dao@yaavar Aaolaa Tuvaala zovalaa. garma tvaa Asaavaa tsaa tap fNafNat haota. SarIrAgadI sauko haoto. Gaamaacao naava navhto.

maI KUp dmalaao haotao maiNalaalalaa %yaacyaa Aa[-kDo saaopvaUna maI AQyaa-tasaapurta hvaa Ka}na tajaatvaanaa haoNyaasaazI va manaalaahI SaaMtI AaNaNyaasaazIcaaOpaTIvar gaolaao. ra~Icyaa dhacaa saumaar haota. maaNasaaMcaI yao jaa kmaI JaalaI haotI.maaJao itkDo laxa qaaoDoca haoto. maI ivacaarsaagarat bauDalaao haotao. ho [-Svara¸ yaa Qama-saMkTat maaJaI laaja raK. 'rama¸ rama' caa jap taoMDanao caalaUca haota. qaaoDasaaforfTka k$na QaDQaD%yaa CatIinaSaI prt Aalaao. Garat pa}la Taktao taomaiNalaalanao hak maarlaI¸ "baabaa¸ tumhI AalaatÆ"

"hao baaL²""malaa Aata yaatUna kaZa naa² AMgaacaa BaDka caalalaa Aaho.""kaÆ Gaama sauTtao Aaho kI kayaÆ""maI tr Gaamaanao AaolaaicaMba Jaalaao AahoÂ Aata malaa maaokLa kra naa baabaaÑ"

prt dixaNa AaiÍkolaa 237

maI maiNalaalacyaa kpaLalaa hat laavaUna paihlaa. mastkavar Gaamaacao ibaMdUjamalao haoto. tap ]trt caalalaa haota. maI [-Svaracao ]pkar maanalao.

"maiNalaala¸ Aata tuJaa tap jaaNaar. AjaUna qaaoDa Gaama naahI yao} dotÆ""naahI¸ baabaa¸ Aata malaa saaoDvaa. puna: paihjao tr Asalao kra."malaa Aata QaIr Aalaa haota. mhNaUna maI gaPpagaaoYTI baaolaUna AaNaKI qaaoDa

vaoL kaZlaa. kpaLava$na Gaamaacao AaohaoL caalalao. maI caadr kaZlaI AMga pusaUnakaZlao AaiNa baaplaok ek~ Jaaoplaao. daoGaaMnaIhI KUp Jaaop kaZlaI.

sakaLcyaa saumaarasa maiNalaalacaa tap kmaI Jaalaolaa idsalaa. jalaimaiEat dUQaAaiNa fLo yaaMvar tao caaLIsa idvasa raihlaa. maI inaiScaMt Jaalaao haotao. tap inaGaonaa¸pNa AaTao@yaat Aalaa haota. Aaja maaJyaa sava- maulaaMmaQyao maiNalaala AMgaanao saudRZ Aaho.

ha ramaacaa p`Baava kI paNyaacyaa ]pcaaracaa¸ hla@yaa Aaharacaa kISauEauYaocaa¸ %yaacaa inaNa-ya kaoNa k$ SakNaarÆ p`%yaokalaa Aapaplyaa Eawonau$p zrvaUVa. maI trI Asao samajalaao¸ kI [-Svaranao maaJaI laaja raKlaI¸ va AajahI maaJaI tSaIcasamajaUt Aaho.

23. prt dix aN a Aa iÍk ol a a

maiNalaala bara Jaalaa KraÂ pNa maI zrivalao kI igargaavaatIla GarrahaNyaalaayak naahI. %yaaMt Aaola yao[-. p`kaSa purosaa naahI. rovaaSaMkrBaa[-cyaa sallyaanaoAamhI ]BayataMnaI mauMba[-cyaa kaoNa%yaa trI ]pnagaramaQyao ]GaDyaa jaagaot baMgalaa GaoNyaacaainaScaya kolaa. maI saaMtaËuJa vagaOro Baagaat BaTklaao. vaaMd`yaamaQyao k<alaKanaa haota¸%yaamauLo vaaMd`yaamaQyao rahNyaacaI AamacyaapOkI kaoNaalaaca [cCa JaalaI naahI. GaaTkaoprvagaOro samaudàpasaUna dUr vaaTlaI. saaMtaËuJamaQyao ek sauMdr baMgalaa AaZLlaa¸ %yaamaQyaorahaNyaasa gaolaao¸ AaiNa Aaraogyaacyaa dRYTInao Aamhalaa kaLjaI krayalaa nakao¸ AsaovaaTlao. maI caca-gaoTcaa pihlyaa vagaa-caa pasa kaZlaa. pihlyaa vagaa-t puYkLda maIekTaca Asao¸ %yaaba_la kahIsaa AiBamaanahI vaaTo Asao Aazvato. puYkLda vaaMd`yaahUnacaca-gaoTlaa jaaNaarI jalad gaaDI pkDNyaasaazI maI saaMtaËuJahUna vaaMd`yaapya-Mt caalat jaatAsao.

238 Aa%makqaa

maaJaa QaMda d`vyaacyaa dRYTInao vaaTlao haoto %yaahUna caaMgalaa caalataosao idsalao.dixaNa AaiÍkotIla ASaIla malaa kahInaa kahI kama dotca AsatÂ %yaaMtUna maaJaa #aca-sahjaI Baagaola Asao malaa vaaTlao.

hayakaoTa-cao kama malaa AjaUna kahI imaLt navhto. prMtu %yaa vaoLI 'maUT'³cacaa-´ caalao¸ itlaa maI jaat Asao. tIt Baaga GaoNyaacaI ihMmat caalaonaa. malaa smarto¸ kIitcyaamaQyao jaimayatrama naanaaBaa[- BarpUr Baaga Gaot. [tr navyaa baîrsTraMp`maaNao maIhIhayakaoTa-t KTlao eokNyaasa jaat Asao. toqao iSakNyaasaarKo imaLo¸ %yaapoxaa samaudàcaavaara JauLJauL yao[- %yaa vaaáyaavar Dula@yaa GaoNyaacaI gaMmatca BarpUr imaLt Asao. [trDula@yaa GaoNaaro jaaoDIdarhI maI pahat Asao. %yaamauLo malaa laaja vaaTt nasao. malaa idsaUnaAalao¸ kI Dula@yaa KaNao hI ek f^Sanaca gaNalaI jaat Asao.

hayakaoTa-cyaa pustkalayaacaa ]pyaaoga krNyaasa sau$vaat kolaI. toqao kahIAaoLKIhI k$ laagalaao. malaa vaaTU laagalao¸ kI qaaoD@yaaca AvaQaIt maIhI hayakaoTa-tkama k$ laagaona.

ASaa táhonao eka baajaUnao maaJyaa QaMVaba_la kahISaI inaiScaMtta yao}laagalaI.

dusaáyaa baajaUnao gaaoKlyaaMcaI dRYTI tr maaJyaavar iKLUna raihlaolaIca haotI.AazvaDyaatUna daonatIna vaoLa maaJyaa caoMbarmaQyao yao}na maaJaI Kbar kaZUna jaat¸ AaiNaAaplyaa inakTcyaa ima~aMnaahI kQaI kQaI Gao}na yaot. kaya- krNyaacyaa svat:cyaapwtIcaI malaa maaihtI k$na dot.

prMtu [-Svaranao maaJao BaivaYyakalaasaMbaMQaIcao kaoNatoca baot caalaU idlaolao naahItAsao mhTlao trI caalaola.

maI svasqa haoNyaacaa inaScaya krtao AaiNa svasqatocaa AnauBava Gao} laagatao¸ taoekaekI dixaNa AaiÍkohUna tar AalaI : "caoMbarlaona [kDo yaot Aahot. tumhalaa lagaocaAalao paihjao." maaJao vacana malaa smartca haoto. maI tar idlaI¸ "malaa Kcaa-laa pazvaaÂmaI yaayalaa tyaar Aaho." %yaaMnaI lagaoca pOsao pazivalao AaiMNa Aaîfsa imaTvaUna maI caalaUlaagalaao.

malaa vaaTlao¸ kI malaa ek vaYa- sahja puro hao[-la. baMgalaa caalaU zovalaa AaiNabaayakamaulaaMnaI yaoqaoca rahavao ho [YT vaaTlao.

malaa %yaa vaoLolaa vaaTt haoto¸ kI jyaa t$NaaMnaa svadoSaId`vyaaja-naacao saaQana nasaola va jao QaaDSaI AsatIla ASaaMnaI prdoSaI jaavao ho caaMgalao.

prt dixaNa AaiÍkolaa 239

mhNaUna maI Aaplyaabaraobar caarpaca jaNaaMnaa Gao}na gaolaao. %yaaMmaQyao maganalaala gaaMQaIhIhaoto.

gaaMQaIkuTuMba maaozo haoto¸ AajahI Aaho. maaJao QaaorNa Asao haoto¸ kI %yaaMpOkIjyaaMcaI svatM~ haoNyaacaI [cCa Asaola %yaaMnaI svatM~ vhavao. maaJao vaDIla puYkLaMcaI saaoyalaavaIt¸ pNa tI rajavaaDyaacyaa naaokrImaQyao. yaa naaokrImaQaUna baahor pDta yao[-la trcaaMgalao Asao malaa vaaTlao. maaJyaakDUna %yaaMnaa naaokrI imaLvaUna doNyaacyaa kamaI madthaoNyaasaarKI navhtI. to va %yaap`maaNaoca [trhI svaaEayaI banatIla tr caaMgalao ASaIsamajaUt haotI.

pNa SaovaTI tr jasajaSaI maaJyaa AadSaa-maQyao ]%ËaMtI JaalaI ³Asao malaavaaTto´ tsatsaa yaa t$NaaMcyaa AadSaa-MnaahI vaLNa laavaNyaacaa maI p`ya%na kolaa. %yaaMpOkImaganalaala gaaMQaIMnaa vaLivaNyaamaQyao malaa far saflata imaLalaI. pNa ha ivaYaya puZo hatIGyaavaa laagaNaar Aaho.

baayakamaulaaMcaa ivayaaoga¸ baaMQalaolao GarTo maaoDNao¸ inaiScat isqatImaQaUna AinaiScatisqatImaQyao p`vaoSa¸ yaa savaa-Mcao xaNamaa~ du:K vaaTlao. pNa malaa AinaiScat jaIvanaacaIsavaya pDlaI haotI. yaa jagaamaQyao jaoqao [-Svar mhNaa ikMvaa sa%ya mhNaa¸ yaaKorIja dusarokahIca inaiScat naahI¸ toqao inaiScatpNaacaI Apoxaa krNao hoca Ayaaogya idsato. ho jao sava-Aaplyaa saBaaovatI idsato va GaDt Asato to AinaiScat Aaho¸ xaiNak AahoÂ %yaamaQyao jaoek prma t<va inaiScat$panao lapUna raihlaolao Aaho¸ %yaacaa ANaumaa~ saaxaa%kar Jaalaa¸%yaacyaavar Eawa basalaI trca jagaUna saaqa-k. %yaacaa SaaoQa haca prma pu$Yaaqa- Aaho.

maI Drbanalaa ja$r %yaapoxaa ek idvasahI Agaaodr paocalaao Asao mhNata Aalaonasato. maaJyaasaazI kama tyaarca haoto. ima. caoMbarlaonapaSaI DoPyauToSana naoNyaacaI tarIKna@kI hao}na gaolaI haotI. malaa %yaaMcyaapuZo vaacaavayaacaa Aja- tyaar kravayaacaa haota¸AaiNa DoPyauToSanabaraobar jaayacao haoto.

KMD 4 qaa

1. Aajav arc a I m a o h n at f ukT g a o l a I

ima. caoMbarlaona dixaNa AaiÍkot Aalao to AaiÍkotUna saaDotIna kaoT paOMDGao}na jaayalaaÂ [Mga`jaaMcao AaiNa Sa@ya tr baaoAr laaokaMcao mana hrNa krayalaa. %yaamauLoihMdI pìtinaQaIMnaa vaaTaNyaacyaaca Axata imaLalyaa²

"tumhalaa maahItca Aaho¸ kI svaaya<a vasaahtIvar saamaàjyasarkarcaI sa<aanaavaacaIca Asato. tumacaI gaaáhaNaI tr nyaayya idsatat. maaJyaakDUna hao[-la to maIkrInaca. pNa tumhI hao[-la tovaZo k$na sqaainak gaaoáyaa laaokaMnaaca rajaI raKUna raihlaopaihjao."

ho ]<ar eokUna pìtinaQaI qaMDgaar pDlaoÑ maI pNa hat caaoLIt basalaao.inajaUna ]zlyaapasaUnaca navaa idvasa sau$ Jaalaa Asao mhNaUna 'punaSca hir: !' pasaUnasau$vaat krayacaI zrivalaI. jaaoDIdaraMcaI samajaUt GaatlaI.

ima. caoMbarlaonacao p`%yau<ar trI caukIcao ksao mhNaavaoÆ mauLmauLIt jabaabadoNyaaeovajaI %yaaMnaI sarL saaMgaUna Taklao. 'maarIla %yaacaI tlavaar' haca nyaaya %yaaMnaIkahISaa gaaoD SabdaMt saaMigatlaa.

prMtu AamacyaapaSaI tlavaar dUrca raihlaI¸ pNa tlavaarIcao GaavaJaolaNyaasaarKI SarIrohI navhtI.

ima. caoMbarlaona kahI AazvaDoca rahavayaacao haoto. dixaNa AaiÍka mhNajaokahI CaoTasaa pàMt navho. tao ek doSa Aaho¸ KMD Aaho. sabaMQa AaiÍka ho ek KMDAsalao¸ trI %yaacyaa paoTaMt Anaok ]pKMDaMcaa samaavaoSa Jaalaolaa Aaho. knyaakumaarIpasaUnaEaInagar 1900 maOla Aaho¸ tr DrbanahUna kopTa}nasauwa 1100 maOlaat kmaI naahI. yaaKMDBar ima. caoMbarlaonanaa vaayauvaogaanao ihMDayacao haoto. to T/ansavaalalaa jaayalaa inaGaalao.toqaIla ihMdI laaokaMcaI baajaU tyaar k$na maaMDNyaacao kamahI maaJaoca haoto. pNa ip`TaoiryaagaazayacaI kSaIÆ toqao maI vaoLovar paocaayacao tr %yaasaazI prvaanaa paihjaoÂ taoimaLivaNyaacao kama Aamacyaa laaokaMkDUna haoNyaasaarKo navhto.

240

AajavarcaI maohnat fukT gaolaIÑ 241

laZa[-naMtr T/ansavaalacaa maulaUK ]jaaD hao}na gaolaa haota. Kayalaa¹PyaayalaaAnna navhto. AMqara¹paMGarayalaa kpDo navhto. irkamyaa hao}na baMd pDlaolyaa dukanaaMtmaala Ba$na tI ]GaDayacaI haotI. ho kama AastoAastoca haoNaar. maala Bart jaa[-latsatsao Gardar TakUna pLUna gaolaolyaa laaokaMnaa prt yao} dota yaoNaar. %yaasaazIT/ansavaalacyaa p`%yaok rihvaaSyaalaa pasa kaZavaa laagao. gaaoáyaa laaokaMnaa pasa maagataxaNaIimaLoÂ ihMdI laaokaMnaa maa~ ADcaNa pDo.

laZa[-cyaa maudtIt ihMdusqaanaatUna va laMko ³isalaaona´hUna Anaok Amaladar vaiSapa[- dixaNa AaiÍkomaQyao jaa}na daKla Jaalao haoto. %yaapOkI jyaaMcaI toqaoca vasaNyaacaI[cCa Asaola %yaaMcaI saaoya k$na doNao¸ ho ibaìTSa AiQakaáyaaMcao kt-vya samajalao jaathaoto. %yaaMnaa trI navaIna AiQakarI naomaavao laagaNaarca haoto. %yaa kamaI yaa AnauBavaIAmaladaraMcaa sahjaIca ]pyaaoga Jaalaa. AmaladaraMcyaa tIxNa bauwItUna eka navaInacaKa%yaacaI @laRPtI inaGaalaI. to Kato caalaivaNyaacaI laayakIsauwa %yaaMcyaamaQyao ivaSaoYa haotIho kbaUla kolaoca paihjaoÑ hbaSaI laaokaMcao mhNaUna ek inaraLo Kato haotoca. magaeiSayaavaasaI laaokaMcaohI ka nasaavaoÆ ha yaui@tvaad maanya Jaalaa. maI paocalaao %yaapUvaI-ca hoKato ]GaDlao haoto. to hLUhLU Aaplao jaaLo psarIt haoto. pLUna gaolaolyaa laaokaMnaaprvaanao doNaaáyaa AiQakaáyaanao savaa-Mnaaca prvaanao idlao trI hrkt navhtI. prMtueiSayaavaasaIyaaMcaI %yaalaa maaihtI kaozUna AsaNaarÆ mhNaUna yaa navyaa Ka%yaacyaaiSafarSaInaoca jar %yaaMnaa prvaanao idlao¸ tr %yaa AiQakaáyaaMcaI jabaabadarIhI kmaI hao[-la va%yaacyaavarIla kamaacaa baaojaa kahIsaa hlaka hao[-la Asao saaMgaNyaat Aalao. AMdrkI baatASaI haotI¸ kI yaa navyaa Ka%yaalaa kahI trI kama paihjao haoto¸ AaiNa damahI paihjaohaota. kama nasaola tr Ka%yaacaI AavaSyakta isaw haoNaar naahI va to baMd krNyaat yao[-la. %yaasaazI ho kama %yaalaa saaoyaIcao saapDlao.

ihMdI maaNasaanao yaa Ka%yaakDo Aja- krayacaa. %yaanaMtr puYkLSaa idvasaaMnaIjabaaba yaoNaar. T/ansavaalacyaa pasaasaazI Aja-dar puYkLÂ %yaamauLo %yaaMcaI dad laavaNaarodlaala ]%pnna Jaalao. yaa dlaalaaMnaI AaiNa AmaladaraMnaI imaLUna garIba ihMdI laaokaMcaohjaarao $pyao igaLMkRt kolao. malaa ASaI maaihtI imaLalaI¸ kI vaiSalyaaiSavaaya prvaanaaimaLtca naahIÂ AaiNa vaiSalaa AsaUnasauwa kQaI kQaI ekoka maaNasaamaagao SaMBar SaMBarpaOMDaM[tka Kca- yaotao. ASaa isqatIt maaJaI dad kSaI laagaavaIÆ

Aa.¹16

242 Aa%makqaa

maI maaJao jaunao ima~ Drbanacao paolaIsa saupirMToMDMT yaaMjakDo gaolaao. AaiNa %yaaMnaasaaMigatlao¸ "tumhI prvaanyaacyaa AiQakaáyaalaa maaJaI AaoLK do}na malaa prvaanaa imaLvaUnaVa. maI T/ansavaalaat raihlaolaao Aaho¸ ho tumhalaa maahItca Aaho." to lagaoca TaopIcaZvaUna maaJyaabaraobar Aalao¸ AaiNa %yaaMnaI malaa prvaanaa imaLvaUna idlaa. AagagaaDIlaaeka tasaacaa AvakaSa Asaola nasaola, maI samaana baaMQaUna tyaar zovalaolaoca haot. saupirMToMDoMTAlao@JaaMDrcao AaBaar maanalao AaiNa ip`Taoiryaacaa rsta Qarlaa.

maagaa-tIla ADcaNaIMcaI klpnaa malaa puropUr yao}na cauklaI haotI. ip`Taoiryaalaapaocalaao. Aja- ilahUna kaZlaa. DrbanamaQyaoM ihMdI pìtinaQaIMpOkI kaoNaacaIhI naavao Agaaodrivacaarlyaacao malaa smart naahI. pNa yaoqao navao Kato caalaU Jaalao haoto. %yaamauLopìtinaQaIMcaI naavao Agaaodr ivacaarNyaat AalaI. %yaaMtIla hotU malaa dUr zovaNao haca haota¸ASaI ip`TaoiryaaMtIla ihMdI laaokaMnaa maaihtI imaLalaI haotI. yaa du:Kdayak prMtu majaodarp`saMgaacao vaNa-na puZo k$.

2. eiS ay a a iTk Ka%y a a c a I s a u l at a n a i g ar I

maI T/ansavaalaat daKla Jaalaao trI ksaa¸ yaacaa navyaa Ka%yaacyaa AmaladaraMnaa]lagaDaca hao[-naa. %yaaMnaI %yaaMcyaakDo yaoNaaáyaa jaaNaaáyaa ihMdI laaokaMpaSaI caaOkSaI kolaI¸pNa %yaa ibacaaáyaaMnaa maaihtI kaozUnaÆ AmaladaraMnaI Anaumaana kolao¸ kI pUvaI-cyaaAaoLKIcyaa jaaoravar maI prvaanyaaiSavaaya daKla Jaalaao Asaona¸ AaiNa tsao Asalyaasa malaakOd krta yao[-la.

maaozmaaozyaa laZayaaMnaMtr kahI kaLpya-Mt sarkarI AiQakaáyaaMnaa jaadaAiQakar doNyaat yaot Asatat. tIca isqatI dixaNa AiÍkothI haotI. yaoqao SaaMttaraKNyaasaMbaMQaIcaa kayada krNyaat Aalaa haota. %yaaMtIla ek klama Asao haoto¸ kI jaaokaoNaI prvaanyaaKorIja T/ansavaalaat iSarola %yaalaa pkDUna kOdocaI iSaxaa doNyaat yaavaI.yaa klamaacyaa AaQaaro malaa pkDlao paihjao¸ ASaaba_la Klabato haotI. pNa maaJyaapaSaIprvaanaa maagaayalaa kaoNaacaI ihMmat hao[-naa.

AmaladaraMnaI Drbanalaa tar tr kolaIca haotI¸ AaiNa jaovha%yaaMnaa samajalao¸ kI maI prvaanaa kaZUnaca daKla Jaalaao Aaho¸ tovha %yaaMcaIinaraSaa JaalaI. prMtu evaZyaa inaraSaonao har jaaNaaro ho Kato navhto. maI Aalaao Asalaao¸

eiSayaaiTk Ka%yaacaI saulatanaigarI 243

trI ima. caoMbarlaonapaSaI malaa jaa} Vayacao naahI¸ evaZI gaaoYT %yaaMnaa sahja krtayaoNyaasaarKI haotI.

pìtinaQaIMcaI naaMvao ivacaarNyaat AalaI mhNaUna maagao ilaihlao. tI evaZyaasaazIcaivacaarNyaat AalaI haotI. dixaNa AaiÍkomaQyao vaNa-WoYa pavalaaopavalaI p`%yayaasa yaotcahaota. pNa yaoqao tr ihMdusqaanaatlyaa saarKaca kujaTpNaa AaiNa C@kopMjao yaaMcaI duga-MQaIyaot haotI. dixaNa AaiÍkomaQyao sarkarcyaa saamaanya Ka%yaaMcaa vyavahar p`jaocyaa ihtaqa-cacaalaivalaa jaat Asao. %yaamauLo AiQakaáyaaMmaQyao ek p`karcaa sarLpNaa va nama`pNaa idsaUnayaot Asao. %yaacaa fayada saahijakca kaLyaaipvaLyaa caamaDIcyaa laaokaMnaahI kahI AMSaIimaLt Asao. Aata jaovha navao eiSayaaiTk vaatavarNa daKla Jaalao¸ tovha toqalyaap`maaNaoAroravaI¸ laTpT vagaOro duga-MQaIhI daKla JaalaI. dixaNa AaiÍkot ek p`karo p`jaasa<aahaotIÂ tr eiSayaamaQaUna Avvala saulatanaSaahI AalaI. karNa toqao p`jaocaI sa<aa caalatnavhtI¸ tr p`jaovar sa<aa caalat haotI. dixaNa AaiÍkomaQyao gaaoro laaok Garo k$na raihlaohaoto. %yaamauLo %yaaMcaI gaNanaa toqaIla p`jaapxaamaQyao haot Asao. %yaamauLo %yaaMcaaAmaladaraMvar daba Asao. %yaaMt eiSayaatUna Aalaolyaa inarMkuSa AmaladaraMnaI iSaÉna ihMdIlaokaMcaI isqatI AaDik<yaaMtIla sauparIsaarKI k$na TaklaI.

malaahI yaa sa<aocaa caaMgalaaca AnauBava imaLalaa. p`qama malaa %yaa Ka%yaacyaavairYzapaSaI baaolaaivaNyaat Aalao. ho vairYz AiQakarI laMkohUna Aalao haoto.'baaolaaivaNyaat Aalao' ha Sabdp`yaaoga qaaoDasaa vastuisqatIlaa saaoDUnaca Aaho¸ mhNaUna ikMicatAiQak spYT Kulaasaa krtao. malaa yaoNyaaba_la p~ vagaOro kahIek Aalaolao navhto.prMtu p`mauK ihMdI maaNasaaMnaa %yaaMcaokDo varcaovar jaavao laagat Asao. ASaa p`mauKmaMDLIMpOkI marhUma Saoz tOyyaba hajaI KanamahMmad hohI ek haoto. %yaaMnaa saahobaanaoivacaarlao¸ "gaaMQaI ha kaoNaÆ kSaasaazI Aalaa AahoÆ"

tOyyaba SaozjaIMnaI jabaaba idlaa¸ to Aamacao sallaagaar Aahot. %yaaMnaa AamhIbaaolaaivalao Aaho."

"tr maga AamhI sagaLo yaoqao Aahao to kSaasaazIÆ AamacaI naomaNaUk tumacyaarxaNaasaazIca kolaolaI naahI kaÆ gaaMQaIla yaoqalao kaya kLNaarÆ" saahoba mhNaalao.

tOyyaba SaozjaIMnaI ksaabasaa ha Taolaa prtvalaa. "tumhI tr AahaMcaÂ pNa hoAamacyaaMtlaoca naaÆ %yaaMnaa AamacaI BaaYaa samajato. to Aamhalaa pUNa-pNao AaoLKtat.tumhI iktI Jaalaa trI Amaladarca naaÆ"

244 Aa%makqaa

saahobaaMnaI fmaa-ivalao¸ "gaaMQaIlaa maaJyaakDo Gao}na yaa."tOyyaba Saoz [%yaaidbaraobar maI gaolaao. KucaI- malaa kuzUna imaLNaarÆ AamhI sava-

jaNa ]Bao raihlaao."ka¸ tumhI [qao kaya samajaUna Aalaa AahaÆ" saahobaaMnaI maaJyaakDo pahUna

ivacaarlao."maaJyaa ima~maMDLIMcyaa inamaM~Naava$na %yaaMnaa sallaa doNyaasaazI Aalaao Aaho¸ maI

jabaaba idlaa."pNa tumhalaa maahIt naahI ka¸ kI tumhalaa yaoqao yaoNyaacaa h@kca naahI²

tumhalaa prvaanaa imaLalaa Aaho tao najarcaukInao idlaa gaolaa Aaho. tumhalaa yaoqaIlarihvaasaI mhNataca yaot naahI. tumhalaa prt jaavao laagaNaar. ima. caoMbarlaonakDo trtumhalaa jaayalaa imaLNaarca naahI. yaoqaIla ihMdI laaokaMcao rxaNa krNyaasaazIca tr AamacaoKato mau_ama naomalaolao Aaho. baro jaa Aata."

evaZo baaolaUna saahobaaMnaI malaa rjaa idlaI. malaa ]<ar Vayalaa vaoLca idlaanaahI.

maaJyaa saaoba%yaaMnaa qaaMbavaUna Gaotlao. %yaaMnaa dma do}na ihtacaa sallaa mhNaUnaidlaa¸ kI %yaaMnaI malaa T/ansavaalamaQaUna QaaDUna Vavaa.

saaobatI AaMbaT taoMD k$na Aalao. ASaa táhonao ekaekI ek navaInaca kaoDoAamacyaapuZo yao}na ]Bao raihlao.

3. kD U G a a oT Py a al a a o Ñ

yaa Apmaanaacao malaa far du:K Jaalao. pNa yaapUvaI-hI Asalao Apmaana maI sahnakolaolao AsalyaamauLo maI inaZa-valaa jaat haotao. %yaamauLo ApmaanaakDo laxa na dota tTsqavaR<aInao malaa jao kt-vya saucaola to kravao Asaa maI inaScaya kolaa.

saahobamajakuraMcyaa sahIcao p~ Aalao. %yaaMt ilaihlao haoto kI ima.caoMbarlaonanaI DrbanamaQyao ima. gaaMQaIMcaI BaoT GaotlaolaI AahoÂ sababa Aata %yaaMcao naavapìtinaQaIMcyaa yaadItUna kaZUna TakNao AvaSya Aaho.

ima~maMDLIMnaa ho p~ Asa*ya vaaTlao. %yaaMnaI DoPyauToSana Gao}najaaNyaacaa baot r_ krNyaacaa ivacaar dSa-ivalaa. maI %yaaMnaa ihMdI samaajaacaIAsahaya isqatI daKvaUna idlaI. "jar tumhI ima. caoMbarlaonakDo gaolaa naahI¸ tr yaoqao

kDU GaaoT Pyaalaao² 245

tumhalaa ksalaoca kYT pDt naahIt¸ Asaa Aqa- kolaa jaa[-la. iktI Jaaloa trI jao kahIsaaMgaayacao to ilahUnaca nyaayacao Aaho. to tyaar Aaho. maI vaacalao kaya ikMvaa dusaáyaakaoNaI vaacalao kaya¸ %yaacaI icaMta naahI. ima. caoMbarlaona cacaa- trI qaaoDIca krNaarAahotÆ maaJaa Apmaana Jaalaa¸ prMtu tao AapNa igaLUna Taklaa paihjao."

maI Asao baaolat Aaho taoca tOyyaba Saoz ]saLUna mhNaalao¸ tumacaa Apmaana taosagaLyaa samaajaacaa Apmaana navho kaÆ tumhI Aamacao pìtinaQaI Aaha¸ hI gaaoYT ivasa$nacaalaNaar naahI."

maI mhTlao¸ "ho KroÂ pNa Asalao Apmaana samaajaanaosauwa igaLUna Taklaopaihjaot. AaplyaapaSaI dusara kaoNata [laaja AahoÆ"

"kaya vhayacao Asaola to hao[-la¸ pNa Aaplyaaca hatanao AaNaKI navaa Apmaanaka mhNaUna AaoZUna GyaavaaÆ ivaTMbanaa hI naahI trI caalalaIca Aaho. jaaLayalaa AamhaMlaah@k trI ksalao AahotÆ" tOyyaba Saoz p`%yau<aradaKla baaolalao.

ha ]%saah malaa manaaMtUna AavaDlaa¸ prMtu %yaacaa ]pyaaoga k$na caalaNaar naahIhohI malaa idsat haoto. samaajaacaI Sa@tI iktI mayaa-idt Aaho yaacaa malaa AnauBava haota.mhNaUna maI saaoba%yaaMnaa SaaMt kolao AaiNa maaJyaa eovajaI marhUma jaa^ja- gaa^DÍo ³ho ek ihMdIbaîrsTr haoto yaaMsa Gao}na jaaNyaacaa sallaa idlaa.

ASaa táhonao ima. gaa^DÍo ho DoPyauToSanacao p`mauK Jaalao. maaJyaaba_la ima.caoMbarlaonanaI qaaoDI cacaa-hI kolaI. "ekaca maaNasaacao mhNaNao punha eokNyaapoxaa navyaa navyaamaMDLIkDUna eokNao AiQak baro¸" vagaOro baaolaUna kolaolaI jaKma Ba$na kaZNyaacaa %yaaMnaIp`ya%na kolaa.

pNa %yaamauLo samaajaacao va maaJao kama vaaZlao¸ saMplao tr naahIca.ekI¹ekpasaUna sau$vaat krNyaacaa p`saMga Aalaa. "tumacyaa saaMgaNyaava$na ihMdIsamaajaanao laZa[-t Baaga Gaotlaa¸ yaacaa haca pirNaama naaÆ" Asao TaomaNao maarNaarohIBaoTlao. yaa TaomaNyaaMcaa maaJyaavar kahIca pirNaama Jaalaa naahI. maI mhTlao¸"idlaolyaa sallyaaba_la malaa pScaatap haot naahI. AapNa Baaga Gaotlaa toyaaogyaca kolao¸ Asao AjaUna malaa vaaTto. AapNa tsao k$na Aaplao kt-vyabajaavalao %yaacao fL Aaplyaa dRYTIlaa pDlao naahI trI ifkIr naahI. pNaSauBa kayaa-cao fL SauBaca yaoNaar Asaa malaa dRZ ivaSvaasa vaaTtao. hao}na gaolaolyaa

246 Aa%makqaa

gaaoYTIcaa kaqyaakUT krNyaapoxaa yaapuZo Aaplao kt-vya kaya¸ yaacaa ivacaar krNao AiQakEaoyaskr. trI AapNa %yaacaaca ivacaar k$ yaa."

[traMnaIhI yaa mhNaNyaalaa dujaaora idlaa.maI mhTlao¸ Kro pahta jyaa kamaasaazI malaa baaolaaivalao haoto¸ to Aata puro

Jaalao Asao mhNata yao[-la. malaa vaaTto kI¸ tumhI malaa rjaa idlaIt trIsauwa haota hao[-latao maI T/ansavaala saaoDUna jaa} nayao. yaapuZo maaJao kama naataLmaQaUna na caalata yaoqaUnacacaalalao paihjao. AaiNa malaa Aata yaoqaoca vaiklaIcaI sanad imaLivalaI paihjao. yaa navyaaKa%yaalaa pu$na ]rNyaacaI malaa ihMmat vaaTto. yaa Ka%yaacaa baMdaobast kolaa naahI¸ trAaplaa samaaja lauTlaa jaa[-la AaiNa kdaicat yaoqaUna Aaplyaalaa payahI kaZavaa laagaola.samaajaacaI hInaavasqaa pìtidna vaaZtca jaaNaar. ima. caoMbarlaonanaa malaa BaoTU idlao naahI¸tao Amaladar maaJyaaSaI tusaDopNaanao vaagalaa¸ pNa sabaMQa samaajaacaa paNa]tara haoNyaapuZoyaa gaaoYTIcao kahIca naahI. yaoqao AapNa kuHyaap`maaNao rahavao hI gaaoYT Asa*ya Aaho."

ASaa táhocao maI baaolat Asao. ip`Taoiryaa va jaaohainasabaga-maQyao rahNaaáyaa p`mauKihMdI laaokaMcyaa sallyaanao AKorIsa jaaohainasabaga-maQyao Aaîfsa zovaNyaacao na@kI Jaalao.T/ansavaalamaQyao malaa vaiklaIcaI sanad imaLNyaasaMbaMQaIhI SaMka tr haotIcaÂ pNavakIlamaMDLakDUna maaJyaa Ajaa-laa hrkt GaoNyaat AalaI naahI¸ va vairYz kaoTa-nao maaJaaAja- maMjaUr kolaa.

ihMdI maaNasaalaa yaaogya jaagaI Aaîfsa imaLNaohI mauiYklaIcao haoto. ima. ircaSaImaaJaa caaMgalaa pircaya Jaalaa haota. %yaa vaoLI to vyaaparIvagaa-maQyao haoto. %yaaMcyaaAaoLKIcyaa ha}sa¹ejaMTamaaf-t maI caaMgalyaaSaa izkaNaI AaîfsasaazI Gar imaLivalaoAaiNa vaiklaI sau$ kolaI.

4. va aZtI % y a a g a v a R < a I

T/ansavaalamaQyao raYT/Iya h@kaMsaazI ksaksao JagaDavao laagalao va eiSayaaiTk#aa%yaacyaa laaokaMSaI ksao vaagaavao laagalao¸ *yaacao vaNa-na puZo caalaivaNyaapUvaI- maaJyaajaIvanaacyaa [tr baajaUMvar najar TakNao AavaSyak Aaho.

AjaUnapya-Mt qaaoDobahUt d`vya saazivaNyaacaI [cCa Asao. prmaaqaa-baraobarsvaaqaa-cao imaEaNa haoto.

mauMba[-sa Aaîfsa ]GaDlao %yaa vaoLI eka Amaoirkna ivamaakMpnaIcaa ejaMT Aalaahaota. %yaacaa caohra maaohk haota¸ baaolaNao maQaur haoto. AamhI jasao kahI jaunao daostAsaavaot ASaa táhonao %yaanao maaJyaaSaI maaJyaa BaavaI klyaaNaasaMbaMQaI gaaoYTI kaZlyaa."Amaoirkot tr tumacyaa isqatItIla sava- laaok Aaplyaa AayauYyaacaa ivamaa ]trivatat.tumhIsauwa tsaoca k$na BaivaYyakaLaba_la inaiScaMt Jaalao paihjao. AayauYyaacaa BarMvasaanaahI. Amaoirkot tr AamhI ivamaa ]trivaNao ha Qama- maanatao. maaJaI tr [cCa Aaho¸ kItumhIsauwa ek lahanaSaI paîlasaI kaZavaI. yaa]pr tumacaI majaI-."

toqapya-Mt dixaNa AaiÍkot kaya ikMvaa ihMdusqaanaat kaya¸ Anaok ejaMTaMnaa maIdad idlaI navhtI. malaa vaaTo¸ kI ivamaa ]trivaNyaamaQyao kahIsaa ByaaDpNaa AaiNa[-Svaraba_la AivaSvaasa Aaho. prMtu yaa vaoLI maI maaohalaa baLI pDlaao. tao baaolat jaa[-tsatSyaa maaJyaa DaoLyaaMpuZo baayakamaulaaMcyaa maUtI- ]Byaa rahat. "gaDyaa¸ tU p%naIcaodaiganao tr bahutok sava- ivakUna Taklao Aahosa.tuJao kmaIjaast Jaalao¸ tr tuJyaabaayakamaulaaMcaa Baar ibacaaáyaa vaDIla Baavaavarca jyaanao Aajavar vaiDlaaMcaI jaagaa Gao}na tISaaoBaivalaI %yaacyaavarca ¹ pDNaar naaÆ to yaaogya haoNaar naahI." ASaa táhocaa yaui@tvaadsvat:cyaa manaaSaI k$na maI $. 10¸000 caI paîlasaI kaZlaI.

pNa dixaNa AaiÍkomaQyao pirisqatI palaTlaI¸ tsao maaJao ivacaarhIpalaTlao. dixaNa AaiÍkotIla yaa navyaa saMkTacyaa p`saMgaI maI jao jao kahIkolao to [-Svaralaa saaxaI zo}naca kolao. dixaNa AaiÍkot iktI kaL laaoTola%yaacaI malaa kahIca klpnaa navhtI. prt ihMdusqaanalaa paya laagaNaar naahIt¸Asaoca samajaUna maI caalat haotao. baayakamaulao maaJyaabaraobarca raihlaI paihjaot. yaapuZo

247

248 Aa%makqaa

tI va maI vaogaLo rahaNao baro naahI¸ %yaaMcaa inavaa-hhI dixaNa AaiÍkotUnaca caalalaa paihjao.ha ivacaar yaotaca tI paîlasaI malaa du:Kdayak JaalaI. ivamaa ejaMTacyaa jaaLyaat fSaIpDlyaacaI malaa Sarma vaaTU laagalaI. "vaDIla baMQaU jar ip%yaasamaana Aahot¸ tr %yaaMnaaQaakTyaa Baavaacyaa ivaQavaocaa Baar vaaTola¸ Asao tulaa vaaTavaoca kaÆ tUca Agaaodr marSaIlaAsao trI kSaava$naÆ paalanakta- [-Svarca Aaho¸ tUhI naahIsa ikMvaa Baa}hI naahI.ivamaa ]trvaUna tU Aaplyaa baalabaccyaaMnaahI praQaInaca banaivalaosa. %yaaMnaI svaavalaMbaI kahao} nayaoÆ AsaM#ya gaaorgairbaaMcyaa maulaabaaLaMcao ksao caalatoÆ %yaaMcaI gat tIca tuJaI¸ AsaotU ka samajaU nayaosaÆ"

ASaa táhonao ivacaaraMcaa p`vaah sau$ Jaalaa. %yaaMcaa AmaMla laagaaolaaga JaalaaAsao naahI. ek hPta dixaNa AaiÍkotUnahI pazivalyaacao smarto.

prMtu yaa ivacaarsarNaIlaa baahorcaohI ]<aojana imaLalao. dixaNa AaiÍkocyaapihlyaa Kopolaa maI iK`stI vaatavarNaat yao}na maaJyaamaQyao Qamaa-ivaYayaI jaagaRtI JaalaI. yaavaoLI iqaAa^saa^fIcyaa vaatavarNaat Aalaao. ima. irca iqaAa^saaîfsT haoto. %yaaMnaI maaJaajaaohainasabaga-cyaa saaosaayaTISaI saMbaMQa jaaoDUna idlaa. maI itcaa saBaasad Jaalaao naahIÂ maaJaokahI matBaod haoto. trI pNa javaLjavaL p`%yaok iqaAa^saaîfsTaSaI inakT pircayaGaDlaa. %yaaMcyaabaraobar raoja Qama-cacaa- hao[-. maI %yaaMcaI pustko vaacaIt Asao. %yaaMcyaasaBaomaQyao BaaYaNa krNyaacaahI p`saMga yao[-. baMQauBaavanaa ]%pnna krNao va vyaapk krNao hIiqaAa^saa^fItIla mau#ya gaaoYT Aaho. yaasaMbaMQaI AamhI KUp cacaa- krIt AsaUÂ AaiNa haisawaMt va saBaasadaMcao p`%yaxa AacarNa yaaMmaQyao malaa jaoqao frk idsao¸ toqao maI TIkahIkrIt Asao. yaa TIkocaa pirNaama svat: maaJyaavar caaMgalaa Jaalaa. maI Aa%mainarIxaNakrayalaa iSaklaao.

5. Aa% m a i n ar Ix aN a ac a a pirN a a m a

1893 saalaI iK`stI ima~aMcaa inakT pircaya GaDlaa. yaa vaoLI maaJaI AvasqaainavvaL ija&asaUcaI haotI. baayabalacaa saMdoSa malaa eokivaNao¸ samajaavaUna va pTvaUna doNaoASaaba_la i#a`s%aI ima~aMcaa p`ya%na caalaU haota. maI nama`pNao tTsqa vaR<aInao %yaaMcaI iSakvaNaeokUna Gao[-¸ samajaUna Gao[-. %yaava$na maI ihMdU Qamaa-caa yaqaaSai@t AByaasa kolaa¸ AaiNa [trQama- samajaUna GaoNyaacaa p`ya%na kolaa. Aata 1903 maQyao isqatI kahISaI badlalaI haotI.iqaAa^saaîfsT ima~ malaa Aaplyaa maMDLat AaoZNyaacaa p`ya%na krItca Asat. prMtu tao¸maI ihMdU¸ tovha maaJyaakDUna kahI trI iSakavao¸ yaaca hotUnao. iqaAa^saa^fIcyaa pustkaMmaQyaoihMduQamaa-cao pìtibaMba va ihMdU Qamaa-caI Cap hI BarpUr Aahot. yaava$na yaa maMDLIMnaa vaaTlao¸kI maI %yaaMnaa madt k$ Sakona. maI %yaaMnaa samajaavaUna saaMigatlao¸ kI maaJaa saMskRtcaaAByaasa naahIsaarKaca. pàcaIna Qama-ga`Mqa maI saMskRtatUna tr vaacalaolao naahIt.BaaYaaMtramaaf-t vaacanahI maaJao baotacaoca. prMtu to pDlao punaja-nma AaiNa pUva-janmaIMcaosaMskar yaaMvar ivaSvaasa zovaNaaro. %yaamauLo maaJyaakDUna kahItrI madt hao[-laca Asao tosamajat haoto. 'vaasarat laMgaDI gaaya SahaNaI' tSaI maaJaI isqatI JaalaI. kaoNaabaraobarivavaokanaMdacaa tr kaoNaabaraobar maiNalaala naBauBaa[-caa 'rajayaaoga' vaacaU laagalaao. ekaima~abaraobar 'patMjala yaaogadSa-na' vaacaavao laagalao. puYkLaMbaraobar gaItocaa AByaasa sau$Jaalaa. ek CaoTosao 'ija&asaumaMDL' naaMvaacao maMDL sqaaiplao. AaiNa inayaimat AByaasa sau$kolaa. gaItovar maaJao pòma AaiNa Eawa tr haotIcaÂ Aata itcyaamaQyao Kaola ]trNyaacaIAavaSyakta BaasaU laagalaI. maaJyaapaSaI ekdaona BaaYaaMtro haotI. %yaaMcyaa saahayyaanao maULsaMskRt samajaUna GaoNyaacaa p`ya%na kolaa¸ AaiNa naohmaI ekdaona Slaaok paz krNyaacaozrivalao.

sakaLcyaa datNa¹snaanaacyaa vaoLocaa maI paz krNyaakDo ]pyaaogakrIt Asao. datNaat pMQara imainaTo AaiNa snaanaat vaIsa imainaTo jaat. datNa[Mga`jaI pwtInao ]Byaanao krIt Asao. samaaorcyaa iBaMtIvar gaItoca Slaaok ilahUnakaZUna icakTvaIt Asao¸ AaiNa ja$r pDola tsatsao pahUna GaaokIt Asao. hoGaaoklaolao Slaaok prt snaana AaTaopopya-Mt p@ko haot. tovaZyaa vaoLat maagacyaa SlaaokaMcaI

249

250 Aa%makqaa

ekda AavaR<aIhI krta yao[-. ASaa táhonao tora AQyaayaapya-Mt paz kolyaacao malaasmarto. %yaanaMtr kamao vaaZlaI. sa%yaaga`hacaa janma JaalyaanaMtr %yaa baalakacao saMgaaopnakrIt Asata ivacaarasaazI malaa imaLNaara vaoLhI %yaacyaaca saMgaaopnaat jaa[-¸ AaiNaAVaphI jaat Aaho Asao mhNata yao[-la.

yaa gaItavaacanaacaa pirNaama maaJyaa sahaQyaayaaMvar kaya Jaalaa Asaola tao %yaaMcaa%yaaMnaaca maahIt. pNa maaJyaa baabatIt trI tao ga`Mqa AacarNaacaa ek EaoYz maaga-dSa-kJaalaa. tao maaJaa Qaaima-k kaoSa Jaalaa. Apiricat [Mga`jaI SabdaMcyaa vaNa-rcanao ³spoilaMga´saazI ikMvaa Aqaa-saazI jyaap`maaNao maI [Mga`jaI SabdkaoSa ]GaDIt Asao¸ %yaacap`maaNaoAacarNaatIla ADcaNaI¸ yaatIla BaanagaDIcaI kaoDI vagaOro gaItokDUna saaoDvaUna Gaot Asao.Apirga`h¸ samaBaava [%yaaid SabdaMnaI malaa pkDUna Qarlao. samaBaava ksaa AByaasaavaaÆksaa iTkvaavaaÆ Apmaana krNaaro Amaladar¸ laacaKa} Amaladar¸ kalapya-t jaaoDInaokama k$na Aata maa~ inaYkarNa ivaraoQa krNaaro vagaOro¸ AaiNa jyaaMnaI A%yaMt ]pkarkolao Aahot Asao sajjana yaaMcyamaQyao Baod kravayaacaa naahI mhNajao kayaÆ Apirga`h ksaabaro paLayacaaÆ doh ha trI kaya kmaI pirga`h AahoÆ s~Ipu~aid mhNajao trI pirga`hnaahI tr kayaÆ pustkaMcyaa r_IcaI kpaTo kaya jaaLUna TakayacaIÆ Gar jaaLUna tIqa-krayacaoÆ lagaoca jabaaba imaLalaa¸ kI Gar jaaLlyaaKorIja tIqa- haoNaarca naahI. [Mga`jaIkayaVacaa paizMbaa imaLalaa. snaolanao kolaolao kayaVacyaa isawaMtaMcao ivavaocana Aazvalao.'T/sTI¹vaihvaaTdar' Sabdacaa Aqa- gaItocyaa AByaasaaAMtI ivaSaoYa samajalaa. kayaVacyaaSaas~aba_lacaa Aadr vaaZlaa. kayaVacyaa mauLaSaIhI malaa Qama- idsaU laagalaa. T/sTIpaSaIkaoTyavaQaI $pyao Asalao¸ trI %yaaMtIla ek pOsauwa %yaacaI navho. %yaacap`maaNao maumauxaUnaovaagalao paihjao¸ ho malaa gaItova$na spYT idsaUna Aalao. Apirga`hI vhayacao¸ samaBaavaIvhayacao tr )dyapirvat-na AavaSyak Aaho¸ ho malaa idvyaap`maaNoa spYT idsaUna Aalao.rovaaSaMkrBaa[-Mnaa ilahUna kLivalao¸ kI ivamyaacaI paîlasaI baMd kra¸ kahI prtimaLNyaasaarKo Asaola tr Gyaa¸ nasaola tr Barlaolao pOsao bauDalao mhNaa. baayakamaulaaMcao rxaNa%yaaMcaa Aamacaa janmadata krIla. ASaa Aqaa-cao p~ ilaihlao. iptRtulya vaDIla baMQaUMnaailaihlao :

"Aajapya-Mt tr maaJaa Kca- BaagaUna ]ro¸ to tumhalaa Ap-Na krIt gaolaao.yaapuZo maaJaI AaSaa saaoDa. Aata iSallak rahIla tI yaoqaoca samaajaasaazI vaaprlaIjaa[-la."

Aa%mainairxaNaacaa pirNaama 251

hI gaaoYT maI baMQaUMnaa caTkna pTvaUna do} Saklaao naahI. p`qama tr %yaaMnaIkDk SabdaMmaQyao maaJao %yaaMcyaasaMbaMQaIcao kt-vya daKvaUna idlao. vaiDlaaMpoxaa maI svat:laaAiQak SahaNaa samajaU nayao. vaiDlaaMnaI naahI ka kuTuMbaacao paoYaNa kolaoÆ tsaoca maIhI kolaopaihjao vagaOro. maI ]laT ivanayapUva-k saaMigatlao¸ kI vaiDlaaMcaIca prMpra maI caalavaItAaho. kuTuMbaacaa Aqa- jara ivastRt kolaa mhNajao maaJyaa kR%yaaMcaI saMgatI laagaola.

baMQaUMnaI AaSaa saaoDUna idlaI. javaLjavaL Abaaolaa Gaotlyaap`maaNao kolao.%yaapasaUna malaahI du:K Jaalao. prMtu malaa jaao Qama- vaaTt haota¸ tao saaoDNao AiQakcaAsa*ya vaaTt haoto. maI kmaI du:Kacaa maaga- p%krlaa. [tko AsaUnahI baMQaUMba_lacaI maaJaIBa@tI inama-L va tIva` haotI. baMQaUMcyaa du:Kacyaa mauLaSaI %yaaMcao pòmaca haoto. %yaaMnaa maaJyaapOSaapoxaa maaJyaa saWvat-naacaIca AiQak caaD haotI.

Aaplyaa AKorIcyaa idvasaaMmaQyao baMQaU ivarGaLlao. maR%yauSayyaovar AsataMnaa%yaaMcyaa laxaat Aalao¸ kI maaJaoca krNao yaaogya AaiNa Qamya- haoto. %yaaMcao A%yaMtk$Naajanak p~ Aalao. baapanao maulaacaI maafI maagaNao Sa@ya Asaola tr %yaaMnaI maaJaImaafI maaigatlaI mhNaa naaÑ Aaplyaa maulaaMnaa maaJyaa pwtInao vaaZivaNyaaba_la malaaiSafarsa kolaI. svat: malaa BaoTayalaa AQaIr JaalaoÂ malaa tar kolaI. maI 'yaa' Asaataronaoca jabaaba pazivalaa. prMtu Aamacyaa BaoTIcaa yaaogaayaaoga navhta.

%yaaMcaI Aaplyaa maulaaMbaabatcaI [cCahI pUNa- JaalaI naahI. baMQaUMcao svadoSaatcadohavasaana Jaalao. %yaaMcyaa maulaaMvar %yaaMcyaa Agaaodrcyaa jaIvanaacaI Cap haotI. %yaaMcaopirvat-na Jaalao naahI. maI %yaaMnaa svat:kDo AakYaU- Saklaao naahI. %yaat %yaaMcaahI daoYanaahI. svaBaava kaoNa badlaU SakNaarÆ balavaana saMskar kaoNa pusaUna TakU SakNaarÆAapNaalaa vaaTto¸ kI Aaplao pirvat-na ikMvaa ivakasa hao[-la tsatsaa AaplyaaAaiEataMmaQyao ikMvaa saaoba%yaaMmaQyaohI forfar Jaalaa paihjaoÂ pNa to fukT Aaho.

Aa[-baap haoNaaraMcaI jabaabadarI iktI maaozI Aaho yaacaI yaa dRYTaMtava$nakahISaa klpnaa haoNyaasaarKI Aaho.

6. Sa akahar aq a - b a il ad a n a

rahaNaImaQyao %yaaga va saaQaopNaa ho vaaZlao AaiNa Qama-jaagaRtI vaaZlaI tsatSaISaakaharacaI AaiNa %yaacyaa p`caaracaI haOsahI vaaZt caalalaI. p`caaracaa ekca maaga-maaJyaa maaihtIt Aaho : svat:cao AacarNa AaiNa %yaacabaraobar ija&asaUMbaraobarivacaarivainamaya.

jaaohainasabaga-maQyao ek SaakaharI BaaojanagaRh haoto. %yaacaa caalak ek jama-nahaota. %yaacaa @yaUnaIcyaa jalaicaik%saovarhI ivaSvaasa haota. maI %yaa BaaojanagaRhat jaa}laagalaao¸ AaiNa jyaa jyaa [Mga`ja ima~aMnaa %yaacyaakDo naota yao[-la itt@yaaMnaahI Gao}na jaatAsao. pNa malaa idsaUna Aalao kI ho gaRh far kaL caalaNao Sa@ya naahI. %yaa vyavaharat%yaalaa pOSaacaI TMcaa[- ina%ya jaaNavatca Asao. malaa yaaogya vaaTlaI tovaZI madt maI %yaalaakolaI. %yaat kahI pOsao bauDalaohI. AKorIlaa to baMd pDlao. iqaAa^saaîfsT bahuQaaSaakaharIca Asatat¸ kaoNaI puro¸ kaoNaI AQa-vaT. %yaa maMDLIMpOkI ek baa[- saahsaIhaotI. itnao maaozyaa payaavar ek SaakaharI BaaojanagaRh ]GaDlao. ha baa[-laa klaocaa Yaaokhaota. Kca- saZL hatanao krI¸ pNa jamaaKcaa-cao ittkosao Baana navhto. itcaoima~maMDLhI ivastRt haoto. sau$vaatIlaa itcao kama lahana p`maaNaavar caalaU JaalaoÂ prMtuitnao %yaat vaaZ krNyaacaa AaiNa maaozI jaagaa GaoNyaacaa ivacaar zrivalaa. %yaa kamaI maaJaImadt maaigatlaI. %yaa vaoLI itcyaa ihSaobaacaI vagaOro malaa kahI ek klpnaa navhtI.itcaa AMdaja baraobar Asaola Asao maI Qa$na caalalaao. malaa savaD krta yaoNyaasaarKIhaotI. puYkL AiSalaaMcao pOsao maaJyaapaSaI Asat. %yaaMcyaapOkI ekacaI AnaumatI Gao}nasaumaaro ek hjaar paOMD %yaacyaa pOSaaMtUna idlao. ha ASaIla qaaor manaacaa va EawaLU haota.tao p`qama igarimaTat Aalaa haota. %yaanao saaMigatlao¸ "Baa[- Aapka idla caaho tao pOsao dodao. maOM kuC naa jaanaUM. maO tao Aap kao hI jaanata hUM." %yaacao naava badÌ. %yaanaosa%yaaga`hamaQyao far maaoza Baaga Gaotlaa haota. tu$MgavaasahI Baaogalaa haota. evaZyaasaMmatIva$na maI %yaacao pOsao kjaa-} idlao. daonatIna maihnyaaMtca kLUna cauklao¸ kI ho pOsaoprt yaoNyaacaI AaSaa nakao. evaZyaa maaozyaa rkmaocao nauksaana saaosaNyaacaI maaJaI takdnavhtI. %yaaca pOSaat malaa [tr kamao krta yaoNyaasaarKI haotI. pOsao prt imaLalao

252

Saakaharaqa- bailadana 253

naahItca¸ pNa maaJyaa ivaSvaasaavar rahaNaaáyaa badÌcao pOsao bauDUna ksao caalaolaÆ tao f@tmalaaca AaoLKIt haota. %yaacao pOsao maI Barlao.

eka ASaIla¹ima~aSaI maI yaa rkmaocyaa vyavaharacaI gaaoYT baaolalaao. %yaanao malaagaaoD Sabdat daoYa do}na saavaQa kolao :

"Baa[-¸ ³dixaNa AaiÍkot maI maha%maa banalaao navhtao 'baapU' hI Jaalaao navhtao.ASaIla¹ima~ malaa 'Baa[-' yaa naavaanao saMbaaoQaIt.´ ho kama tumacyaa saar#yaacao navho¸ barokaÆ AamhI tumacyaa ivaSvaasaavar caalaNaar. ho pOsao prt tumacyaa hatI laagaayacaonaahItca. badÌcao pOsao tumhI Ba$na Vala AaiNa svat:cao Gaalavaala. pNa sauQaarNaaMcyaakamaI sagaLyaa AiSalaaMcao pOsao gauMtvaU laagalaat¸ tr ASaIlahI martIla AaiNa tumhIhIiBakarI hao}na GarI basaala. %yaat tumacyaa saava-jainak kamaacaIhI hanaI hao[-la."

saudOvaanao ha ima~ AVap hyaat Aaho. dixaNa AaiÍkot kaya ikMvaa yaoqaokaya¸ %yaacyaahUna AiQak inama-L AMt:krNaacaa manauYya malaa AaZLlaolaa naahI. kaoNaahImaaNasaaivaYayaI manaat SaMka ]d\BavalaI Asaola¸ tr tI KaoTI Asalyaacao laxaat yaotacalagaoca %yaa maaNasaacaI maafI maagaUna svat:caa AMtra%maa saaf k$na TakIt Asao. malaa yaaAiSalaacaI saUcanaa pTlaI. badÌcao pOsao malaa Barta Aalao. pNa %yaaca vaoLI AaNaKI ekhjaar paOMDacao nauksaana Jaalao Asato tr to BarNyaacaI maaJaI ibalakula takd navhtI.malaa kjaa-t saapDavao laagalao Asato. tovaZo kama maI maaJyaa sabaMQa AayauYyaat kQaI kolaonaahI¸ AaiNa %yaaba_la maaJyaa manaat naohmaIca naapsaMtI raihlaolaI Aaho. maaJyaa laxaatAalao¸ kI sauQaarNaocyaa laaoBaanaohI svat:cyaa Sa@tIplaIkDo jaaNao baro naahI. hI gaaoYThImaaJyaa laxaat AalaI¸ kI ha vyavahar krNyaamaQyao maI gaItocyaa tTsqa¸ inaYkama kmaa-cyaamau#ya iSakvaNaIcaa BaMga kolaa haota. hI caUk malaa Qaao@yaacyaa ba<aIp`maaNao ]pyaaogaIpDlaI.

SaakaharasaazI Asalao bailadana krNyaacao maaJyaa klpnaomaQyao navhto. maaJyaahatUna ho AinacCyaa puNyacarNa GaDlao²

7. m a atIc a o v a paNy a a c a o p ` y a a o g a

maaJyaa rahaNaImaQyao saaQaopNaa vaaZt caalalaa tsatSaI AajaarasaazI AaOYaQaoGaoNyaaba_lacaI naaKuYaI¸ jaI mauLapasaUnaca haotI¸ tIhI vaaZt gaolaI. maI DrbanamaQyao vaiklaIkrIt Asatanaa Da^@Tr pàNajaIvanadasa maohta malaa nyaayalaa Aalao haoto. %yaavaoLI malaaASa@tta vaaTt Asao¸ AaiNa kQaI kQaI saUjahI yao[-. %yaavar %yaaMnaI ]pcaar kolao vamalaa gauNa vaaTlaa. %yaanaMtr ihMdusqaanaat prt yao[-pya-Mt malaa mhNaNyaasaarKo duKNaoAalyaacao smart naahI.

pNa jaaohainasabaga-maQyao malaa bawkaoYz hao[-¸ AaiNa vaoLaovaoLI Daoko duKUlaagao. SaaOcaacao kahItrI AaOYaQa Gao}na tbyaot jaomatoma saaMBaaLUna zovaIt Asao. KaNyaatpqya naohmaI paLItca AsaoÂ prMtu tovaZyaanao maI pUNa- vyaaiQamau@t Jaalaao naahI. rocakacyaa~asaatUna sauTka hao[-la tr baro¸ Asao manaat vaarMvaar yao[-.

maM^McaosTrmaQyao "naao baòkfasT AsaaoisaeSana" ³nyaaharIinaYaoQa saMsqaa´sqaapnaJaalyaacao vaacalao. %yaaMcao mhNaNao Asao haoto¸ kI [Mga`ja laaok far vaoLa AaiNa farKatat. ra~I baara vaajaopya-Mt Kat rahatat¸ AaiNa maga Da^@TraMcaI Garo QauMDaLItbasatat. yaa ]paQaItUna sauTayacao Asaola tr sakaLcao KaNao 'baòkfasT' saaoDUna Va. hayaui@tvaad malaa jarI pUNa-pNao laagaU pDt navhta¸ trI AMSat: laagaU pDtao Asao malaaidsalao. maI tInada paoTBar jaovaIt Asao. AaiNa iSavaaya duparcaa cahahI Gao[-. AlpaharIAsaa maI kQaI navhtaoca. Saakahar AaiNa masaalyaaMcaa %yaaga hI saaQaUna jaovaNaat jaovaZaimaYTpNaa AaNata yao[-la tovaZa AaNaIt Asao. saha¹saat vaajaNyapUvaI- @vaicat ]ztAsao. %yaava$na maaJyaa manaanao Gaotlao¸ kI maIhI jar sakaLcao KaNao saaoDUna idlao trDaokoduKItUna AvaSya mau@t hao[-na. maI sakaLcao KaNao saaoDlao. kahI idvasa kzINavaaTlao¸ prMtu Daoko duKNao kayamaca baMd Jaalao. %yaava$na maI Anaumaana kaZlao¸ kI maaJaaAahar ja$rIpoxaa jaast Asao.

pNa bawkaoYzacaI tËar yaa forfaranao dUr JaalaI naahI. @yaUnaIcaokiTsnaanaacao ]pcaar kolao. %yaanao qaaoDa Aarama vaaTlaa¸ pNa pura frkpDlaa naahI. [t@yaat var ]llaoK kolaolyaa jama-na KanaavaLvaalyaanao kI dusaáyaakaoNaI trI¸ maaJyaa hatat jausTkRt 'irTna- Tu naocar' ³prt inasagaa-kDo calaa´ naavaacao

254

maatIcao va paNyaacao p`yaaoga 255

pustk idlao. %yaat maI maatIcyaa ]pcaarasaMbaMQaI vaacalao. saukI va tajaI fLo hacamaaNasaacaa naOsaiga-k Aahar Aaho¸ yaa gaaoYTIcaohI sadr laoKkanao jaaoranao samaqa-na kolaoAaho. kovaL flaahar krNyaacaa p`yaaoga maI %yaa vaoLI sau$ kolaa naahI¸ pNa maatIcao]pcaar lagaoca sau$ kolao. %yaacaa maaJyaavar AaScaya-kark pirNaama Jaalaa. ]pcaaracaIpwtI puZIlap`maaNao : SaotatIla svacC taMbaDI ikMvaa kaLI maatI GyaavaIÂ itcyaat paNaIGaalaavaoÂ tI svacC patL Aaolyaa fD@yaat gauMDaLUna paoTavar zovaavaI va var p+IbaaMQaavaI. hI GaDI ra~I inajato vaoLI maI baaMQaIt Asao AaiNa sakaLI¸ ikMvaa ra~I jaagaaJaalaao tr %yaa vaoLI¸ kaZUna TakIt Asao. %yaamauLo maaJao bawkaoYz par naahIsao Jaalao. homaatIcao ]pcaar %yaanaMtr maI svat:var AaiNa maaJyaa Anaok saaoba%yaaMvar kolaoÂ AaiNa tobahut k$na kaoNaacao baabatIt inaYfL zrlyaacao malaa smart naahI.

svadoSaI AalyaanaMtr maI Asalyaa ]pcaarasaMbaMQaIcaa Aa%maivaSvaasa gamaavaUnabasalaao Aaho. p`yaaoga krNyaasaazI eko izkaNaI isqar hao}na basaayalaa malaa savaDhIimaLalaolaI naahI. trIhI maatIcyaa va paNyaacyaa ]pcaaraMvarIla maaJaI Eawa bahutaMSaIAarMBaI haotI tSaIca AajaimatIlaa Aaho. Aajasauwa mayaa-da saaMBaaLUna maatIcao p`yaaogasvat:var tr maI krtaoca¸ AaiNa p`saMgaI saaoba%yaaMnaahI krNyaacaa sallaa dotao. maaJyaaAayauYyaat maI daonada ijavaavarcao duKNao BaaogaUna par pDlaao Aaho. trIhI maaJaI samajaUtAaho¸ kI maaNasaalaa AaOYaQao GaoNyaacaI ivaSaoYa ja$rI naahIca. pqya AaiNa paNaI va maatI[%yaadIMcyaa GargautI ]payaaMnaI hjaaraMtlao na}Sao navyaaNNava raogaI baro hao} SaktIla.

]zlyaa¹sauTlyaa vaOV¸ hkIma AaiNa Da^@TraMkDo QaaMva maarlyaanao AaiNaSairrat naahI naahI to Ak- rsaayanao kaoMbalyaanao manauYya svat:cao AayauYya saMpuYTatAaNatao. evaZoca navho¸ tr svat:cyaa manaavarIla tabaa gamaavaUna basataoÂ AaiNa puZomanauYya%vaalaahI parKa hao}na Sairracaa svaamaI rahaNyaaeovajaI %yaacaa gaulaama banaUna jaatao.

duKNaa[-t ibaCanyaat pDlyaa pDlyaa maI ho ilahIt Aaho¸ evaZyaava$nakaoNaI maaJyaa yaa ivacaaraMcaI AvagaNanaa k$ nayao. maaJyaa AajaaracaI karNaomalaa maahIt Aahot. maaJyaaca daoYaaMmauLo maI AajaarI pDlaao¸ yaacao malaa pUNa-&ana va Baana Aaho¸ AaiNa tI jaaNaIva AsalyaamauLoca maI QaIr saaoDItnaahI. yaa AajaaraMnaa maI [-Svaracaa Anauga`h maanatao¸ AaiNa hrtáhocaI AaOYaQaokrNyaacyaa maaohapasaUna dUr rahatao. maaJyaa h+amauLo Da^@Tr ima~aMnaa maI kMTaLa AaNatao

256 Aa%makqaa

hohI malaa samajato. pNa to ]dar manaanao maaJaa h+ sahna krtat va maaJaa %yaaga krItnaahIt.

pNa maaJyaa saQyaacyaa isqatIcao vaNa-na laaMbaivaNao yaaogya naahI,. sababa AapNasana 1904¹1905 kDo vaLU yaa.

prMtu t%saMbaMQaI AiQak ivacaar krNyaapUvaI- vaacakalaa qaaoDa [Saara doNaoAavaSyak Aaho. ho vaacaUna kaoNaI jausTcao pustk ivakt GaotIla¸ tr %yaaMnaI %yaatlao sava-kahI vaodvaa@ya maanaUna caalaU nayao. sava- laoKaMmaQyao laoKkacaI ekaMgaI dRYTI bahuQaaAsatoca. pNa p`%yaok vastUkDo kmaIt kmaI saat dRYTInao pahta yaotoÂ AaiNa %yaa %yaadRYTInao tI tI vastU KrI Asato. pNa sava-ca iBanna dRYTI ekaca vaoLI AaiNa ekacap`saMgaI Káyaa AsaNao Sa@yaca naahI. iSavaaya puYkL pustkaMmaQyao igaáha[-kI vanaavalaaOikk yaaMcyaa hvyaasaacaa daoYahI Asatao. mhNaUna jao kaoNaI sadrhU pustk vaacatIla%yaaMnaI to ivavaokpUva-k vaacaavao¸ AaiNa kahI p`yaaoga krNao Asalyaasa kaoNaa AnauBavaI[samaacaa sallaa imaLvaavaaÂ ikMvaa Gaa[- na krta Asalyaa gaaoYTIcaa qaaoDa AByaasa k$nanaMtr p`yaaoga hatI Gyaavao.

8. ek [Sa ar a

p`vaahI kqaaBaaga AjaUna puZcyaa p`krNaasaazI thkUba zovaavaa laagat Aaho.gaolyaa p`krNaat maatIcyaa p`yaaogaasaMbaMQaI maI jao ilaihlao¸ %yaa QatI-caaca maaJaa

AaharacaahI p`yaaoga haota. mhNaUna %yaasaMbaMQaI yaa vaoLI qaaoDo ilahUna TakNao ]icat vaaTto.AaNaKI kahI gaaoYTI p`saMgaaopa<a puZo yaotIla.

AaharasaMbaMQaIcao maaJao p`yaaoga AaiNa %yaasaMbaMQaIcao maaJao ivacaar yaaMcaaivastar yaa p`krNaamaQyao krta yaoNaar naahI. dixaNa AaiÍkot Asatanaa '[MiDyanaAaoipinayana' saazI ilaihlaolyaa 'AaraogyaaivaYayaI saamaanya maaihtI'µ naavaacyaa pustkamaQyaoyaasaMbaMQaI ivastRt ivavaocana kolao Aaho. maaJyaa CaoTyaa pustkaMpOkI ho pustkcapaScaa%ya doSaaMt tsaoca yaoqaohI savaa-t AiQak pìsawI pavalao Aaho.%yaacao karNa AVappya-Mt maaJyaa Qyaanaat yaot naahI. ho pustkkovaL ' [MiDyana Aaoipinayana ' cyaa vaacakaMsaazI ilaihNyaat Aalao haotoÂ pNaÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µmaha%maa gaaMQaIMnaI sauQaarlaolyaa yaacyaa AavaR<aIcao marazI BaaYaaMtr navajaIvanaT/sTnao 'AaraogyaacaI ikllaI' yaa naavaanao pìsaw kolao Aaho.

ek [Saara 257

%yaacyaa AaQaaravar puYkL baMQaUBaiganaIMnaI Aaplyaa jaIvanaamaQyao forfar kolao Aahot¸AaiNa maaJyaabaraobar p~vyavahar caalaivalaa Aaho. %yaamauLo %yaasaMbaMQaI yaoqao qaaoDoilaihNyaacaI AavaSyakta ]%pnna JaalaI Aaho. karNa kI jarI %yaat namaUd kolaolyaamaaJyaa ivacaaraMmaQyao forfar krNyaacaI AavaSyakta malaa jaaNavalaolaI nasalaI¸ trI maaJyaaAacarNaamaQyao maI mah<vaacaa forfar kolaolaa Aaho yaacaI %yaa pustkacyaa vaacakaMnaa Kbarnasato. %yaaMnaa hI gaaoYT maahIt haoNao Aga%yaacao Aaho.

ho pustk ilaihNyaatIla hotU ¹ [tr pustkaMcyaa p`maaNaoca ¹ sava-svaI Qaaima-khaota¸ AaiNa maaJyaa drok kR%yaamaQyao AajahI taoca hotU Asatao. %yaamauLo %yaatIla kahIivacaaraMcaa maI saQyaa Amala k$ Sakt naahI¸ yaacaa malaa Kod vaaTtao¸ Sarma vaaTto.

malaa Asaa dRZ ivaSvaasa vaaTtao¸ kI manauYya baalapNaI Aa[-cao dUQa iptao¸%yaavyaitir@t [tr duQaacaI %yaalaa AavaSyakta naahI. manauYyaacaa Aahar saukI va tajaIp@va fLo haca haoya. badamaasaar#yaa baIjaMapasaUna AaiNa dàxaasaar#yaa fLaMmaQaUna %yaacyaaSairralaa va bauwIlaa BarpUr paoYaNa imaLU Sakto. ASaa táhocyaa Aaharavar jaao kaoNaIrahIla %yaalaa ba`mhcayaa-id Aa%masaMyamana farca saaopo jaato. 'Aahar tSaI Zokr'¸ 'manauYyaKatao tsaa banatao' yaa mhNaImaQyao puYkL tqya Aaho¸ Asaa maaJaa AaiNa maaJyaa saaoba%yaaMcaaAnauBava Aaho.

yaaca ivacaaraMcao ivastRt samaqa-na AaraogyaasaMbaMQaIcyaa sadr pustkamaQyao kolaolaoAaho.

prMtu ihMdusqaanaat maaJaa p`yaaoga saMpUNa-tolaa naoNyaacao maaJyaa naiSabaI navhto.KoDa ijalhyaat saOinakBartIcao kama krIt Asata svat:cyaaca caukImauLo maI maR%yauSayyaovarpDlaao. duQaavaacaUna jagaNyaacaI maI KUp QaDpD kolaI. AaoLKIcyaa sava- vaOV¸ Da^@Tr ¸rsaayanaSaas~I yaaMcaI madt maaigatlaI. kaoNaI maugaacao paNaI¸ kaoNaI maaohacao tola¸ kaoNaIbadamaacao dUQa vagaOro saucaivalaI. yaa sava- vastUMcyaa p`yaaogaaMKalaI maI Sairracyaa kYTacaIkahI baakI zoivalaI naahIÂ trIsauwa Qarlaolao AMqa$Na sauTonaa.

vaOVaMnaI malaa cark [%yaaid ga`MqaatUna Slaaok kaZUna daKivalao¸ kIvyaaQaI dUr krNyaasaazI KaVaKaVaMcaa ivaiQainaYaoQa saaoDUna doNyaasa hrktnaahIÂ maaMsahI KuSaala Kavao. Asalao vaOV malaa duQaacaa %yaaga kayama iTkivaNyaacyaakamaI madt kaozUna k$ SakNaarÆ jaoqao 'baIf TI' ³ gaaomaaMsaacaa kaZa ´ AaiNa

Aa.¹17

258 Aa%makqaa

ba`^MDIlaahI mauBaa Aaho¸ %yaa izkaNaahUna dUQa vajya- krNyaacyaa kamaI madt kSaI imaLavaIÆmalaa gaa[-mhSaIcao dUQa tr vajya-ca haoto. maI tsao va`tca Gaotlao haoto. va`tacaa hotU sava-p`karcao dUQa vajya- krNyaacaa haota. pNa va`t GaotovaoLI maaJyaa dRYTIpuZo gaaomaata AaiNamaihYaImaataca hao%yaa. mhNaUna¸ AaiNa jagaNyaacaa laaoBa mhNaUna¸ maI manaacaI kSaIbaSaIsamajaUt kolaIÂ va`tacao Axar tovaZo paLlao¸ AaiNa bakrIcao dUQa Pyaayalaa sau$vaat kolaI.maaJyaa va`tacaa Aa%maa zar Jaalaa¸ hI gaaoYT bakrImaatocao dUQa sau$ krto vaoLIhI maaJyaalaxaat AalaI haotI.

prMtu malaa raOlaT A^@T iva$w JauMjaayacao haoto. tao maaoh malaa saaoDItnavhta. %yaamauLo jagaNyaacaI [cCa haotI. ASaa táhonao jyaalaa maI maaJyaa AayauYyaaMtIlamahana\ p`yaaoga maanatao tao kaosaLUna pDlaa.

KaNyaaipNyaaSaI Aa%myaacaa saMbaMQa naahI. Aa%maa KathI naahI va pIthInaahI. Aa%myaacaa hanaI¹laaBa paoTaMt kaya gaolao na gaolao %yaapasaUna haot naahI¸ tr jaovaaNaItUna baahor pDto¸ %yaapasaUna haotao¸ [%yaaid yaui@tvaad malaa maahIt Aahot.%yaaMcyaamaQyao tqyaaMSahI Aaho. pNa %yaa yaui@tvaadat na iSarta maI yaoqao manaacaa dRZinaScayaca namaUd krtao¸ kI jaao manauYya [-Svaralaa iBa}na caalaU [icCtao¸ jaao [-Svaracaop`%yaxa dSa-na k$ [icCtao¸ ASaa saaQakacyaa ikMvaa maumauxaucyaa baabatIt svat:cyaaAaharacaI inavaDainavaD ¹ %yaaga va svaIkar ¹ ittkIca AavaSyak Aaho¸ kI ijatkIivacaar va vaaNaIcaI inavaDainavaD AavaSyak Aaho.

pNa jyaa baabatIt maI svat:ca har KallaI Aaho¸ %yaa baabatIt [traMnaa maaJyaaAaQaaranao caalaNyaacaa sallaa maI doNaarca naahIÂ ]laT %yaaMnaa pravaR<a krIna. mhNaUnaAaraogyacyaa pustkacyaa AaQaaro p`yaaoga krNaa¹yaa sava- baMQaUBaiganaIMnaa maI saavaQaana k$[icCtao. duQaacaa %yaaga savaa-MSaI ihtkark vaaTlaa ikMvaa AnauBavaI vaOV¸ Da^@TraMnaI %yaacaa%yaaga krNyaacaa sallaa idlaa Asalaa tr zIkca AahoÂ naahIpoxaa maaJyaa pustkacyaaAaQaaro kaoNaI dUQaduBato vajya- k$ nayao. maaJyaa yaoqaIla AnauBavaava$na AjaUnapya-Mt trImalaa Asao idsat Aaho¸ kI jyaacaI pcanaSa@tI maMd JaalaI Aaho ikMvaa jaao AMqa$NaalaaiKLlaolaa Aaho¸ %yaalaa duQaasaarKa hlaka va paOiYTk Aahar dusara naahI. mhNaUnapustkamaQyao duQaacyaa gauNaasaMbaMQaI mayaa-da dSa-ivalaolaI Aaho¸ tIca Gao}na na basaNyaaba_la%yaa pustkacyaa vaacakaMnaa maaJaI ivanaMtI va iSafarsa Aaho.

ho p`krNa jyaaMcyaa vaacanaat yao[-la ASaa vaOV¸ Da^@Tr¸ hkImaikMvaa [tr AnauBavaI gaRhsqaaMnaI¸ %yaaMnaa duQaacyaa jaagaI caalaU Sakola ASaI ittkIca¸

balavaanaaSaI daona hat 259

paoYak va trIsauwa pcaayalaa hlakI ASaI vanasptI¸ ga`Mqavaacanaava$na navho¸ tr svat:cyaaAnauBavaacyaa AaQaaro¸ maahIt Asaola tr malaa kLivalyaasa ]pkar haotIla.

9. bal a v a a n a aS a I da o n a hat

Aata eiSayaaiTk AmaladaraMkDo najar vaLvaU yaa. eiSayaaiTk AmaladaraMcaosavaa-t maaozo zaNao jaaohainasabaga-maQyao haoto. yaa zaNyaamaQyao ihMdI¸ icanaI vagaOrocao rxaNa navho¸pNa BaxaNa caalalaolao malaa idsat haoto. maaJyaapaSaI raoja ifyaa-dI yaot. "h@kdaraMnaayaota yaot naahI¸ AaiNa ibanah@kdar SaMBar SaMBar paOMD Ba$na ibanaQaaok yaot Asatat.yaacaa [laaja tumhI naahI tr kaoNa krNaarÆ" malaahI tsaoca vaaTt haoto. hI GaaNainaGaalaI naahI¸ tr T/ansavaalaat maaJyaa rahNyaacaa ]pyaaoga kayaÆ

maI puravaa jamavaU laagalaao. maaJyaapaSaI BarpUrsaa puravaa jamalaa tovha maIpaolaIsa kimaSanarpaSaI gaolaao. %yaacyaa AMgaI malaa dyaa va nyaaya idsaUna AalaI. maaJaobaaolaNao mauLatca na iJaDkarta %yaanao SaaMtpNao eokUna Gaotlao¸ va puravaa $jaU krayalaasaaMigatlaa. saaxaIdaraMcaI svat:ca tpasaNaI kolaI. %yaacaI Ka~I pTlaI. prMtumaaJyaap`maaNao %yaalaahI maahIt haoto¸ kI dixaNa AaiÍkomaQyao gaaoáyaa gaunhogaaralaa iSaxaadovaivaNao kzINa haoto. "trI pNa AapNa p`ya%na tr k$ yaa. Asalao gaunhogaar jyaUrIcyaahatUna sauTUna jaatIla¸ yaa Bayaanao %yaaMnaa pkDavayaacaoca naahI¸ hohI baraobar naahI. sababa maI%yaaMnaa pkDNaar. maaJyaakDUna p`ya%naat maagao GaoNaar naahI¸ evaZyaaba_la tumhalaa Ka~Idotao " Asao tao mhNaalaa.

malaa Ka~I haotIca. [tr AmaladaraMnaa sauwa SaMka tr haotIca¸ pNa%yaaMcyaaiva$w malaa imaLalaolaa purava kccaa haota. daoGaaMba_la SaMkolaa mauLIca jaagaanavhtIÂ mhNaUna daoGaaMvar vaa^rMTo inaGaalaI.

maaJyaa halacaalaI gauPt rahaNyaasaar#yaa navh%yaa. maI bahuQaa raojapaolaIsa kimaSanarkDo jaat Asao¸ ho puYkLaMnaa idsat haoto. yaa daonaAmaladaraMcao lahanamaaozo horhI haotoca. to maaJyaa Aaîfsavar paLt zovaUna maaJyaayaoNyaajaaNyaacaI baatmaI %yaa AmaladaraMnaa dot. yaoqao malaa hohI saaMigatlao paihjao¸ kI

260 Aa%makqaa

sadrhU AmaladaraMcaa ~asa [tka baosaumaar haota¸ kI %yaaMnaa horhI ivaSaoYa imaLNyaasaarKonavhto. ihMdI laaokaMp`maaNaoca icanaI laaokaMcaI malaa madt nasatI¸ tr ho Amaladar hatIlaagalaoca nasato.

%yaa daoGaa AmaladarMaMpOkI ekjaNa pLalaa. paolaIsa kimaSanarnao baahorcao vaa^rMTkaZUna %yaalaa pkDUna AaNaivalaa. KTlaa caalalaa. puravaahI Ba@kma pDlaa. trIsauwa¸AaiNa ekjaNa pLUna gaolaa Asalyaaba_la jyaUrIpaSaI puravaa AsaUnahI daoGaohI sauTlao²

maaJaI far inaraSaa JaalaI. paolaIsa kimaSanarlaahI vaa[-T vaaTlao. vaiklaIcyaaQaMVaba_la maaJyaa manaat itrskar ]%pnna Jaalaa. bauwIcaa ]pyaaoga gaunha CpivaNyaacyaakamaI haot Asalaolaa pahUna malaa bauwIca Aip`ya vaaTU laagalaI.

daoGaahI AmaladaraMcyaa gaunhyaacaa [tka baBaà Jaalaa haota¸ kI to sauTlaotrIsauwa sarkarlaa %yaaMnaa naaokrIt zovaNao ASa@ya Jaalao. daoGaohI baDtf- Jaalao AaiNaeiSayaaiTk Kato kahIsao caaoK Jaalao. %yaapasaUna Aamacyaa samaajaalaa QaIr Aalaa AaiNaihMmathI vaaTU laagalaI.

maaJaI pìtYza vaaZlaI. QaMVacaI vaaZ JaalaI. jamaatIcao SaokDao paOMDdrmaihnyaalaa laacaomaQyaoca jaat¸ %yaaMpOkI puYkLsao vaacalao. sava-ca vaacalao Asao mhNatayaoNaar naahIca. ApàmaaiNak haoto to AjaUnasauwa cartca haoto¸ pNa pàmaaiNak laaoksvat:caa pàmaaiNakpNa iTkvaUna Qa$ Saklao evaZo trI mhNata yao[-la.

maI saaMgaU Saktao¸ kI ho Amaladar jarI [tko AQama Asalao¸ trI %yaaMcyaaSaImaaJaa KasagaI WoYa itLmaa~ navhta. ha maaJaa svaBaava to jaaNat haoto. AaiNa %yaaMnaa%yaaMcyaa ADcaNaIcyaa kaLI madt krNyaacaa p`saMga jaovha maaJyaavar Aalaa¸ tovha maI tIhIkolaI. maI hrkt GaotlaI naahI¸ tr jaaohainasabaga- myauinaisapalaITImaQyao %yaaMnaa naaokrIimaLNyaasaarKI haotI. %yaaMcaa ek ima~ malaa yao}na BaoTlaa¸ AaiNa maI %yaaMnaa naaokrIimaLvaUna doNyaacyaa kamaI madt krNyaacao kbaUla kolao. %yaap`maaNoa %yaaMnaa naaokrIimaLalaIhI.

yaa kR%yaacaa pirNaama Asaa Jaalaa¸ kI jyaa gaaoáyaa laaokaMSaI maaJaa saMbaMQa yao[-to maaJyaaivaYayaI inaBa-ya banaU laagalaoÂ AaiNa jarI malaa %yaaMcyaa Ka%yaaiva$w puYkLdaJagaDavao laagalao¸ kDk BaaYaa vaapravaI laagalaI¸ trI to maaJyaaSaI ima~%vaacaa saMbaMQa zovaItAsat. ASaa táhocaI vat-NaUk maaJyaa haDaMtca haotI¸ yaacaI malaa %yaa vaoLI jaaNaIvanavhtI. Asalyaa vat-naamaQyaoca sa%yaaga`hacao baIja Aaho¸ to AihMsaocao ek mah<vaacao AMgaAaho¸ ho malaa maagaahUna samajaU lagalao.

ek puNyasmarNa AaiNa pàyaiSca<a 261

manauYya va %yaacaI kR%yao yaa daona svatM~ vastU Aahot. caaMgalyaa kR%yaaMba_laAadr AaiNa vaa[-TaMba_la itrskar AvaSya vaaTlaa paihjao. barIvaa[-T kR%yao krNaaáyaamaaNasaaMba_la maa~ AnauËmao Aadr ikMvaa dyaa vaaTlaI paihjao. hI gaaoYT samajaNyaasa saaopIAaho. Asao AsaUna itcaa AMmala kmaIt kmaI haot Asatao. %yaamauLoca yaa jagaat jahrpsart Asato.

ASaa táhocaI AihMsaa ho sa%yaacyaa SaaoQaacao maULca Aaho. to hatI Aalao naahItaopya-Mt sa%ya saapDNao ASa@ya Aaho. yaa gaaoYTIcaa malaa xaNaaoxaNaI AnauBava yaot Aaho.kR%yaaMiva$Qd JagaDa kolaolaa SaaoBaola¸ k%yaa-iva$Qd JagaDa krNao mhNajao svat:SaIcaJagaDNyaap`maaNao Aaho. karNa AapNa sava- ekaca kuMcalyaanao rMgaivalaolaI ica~o Aahaot.ekaca ba`mhdovaacaI p`jaa Aahaot. k%yaa-cyaa izkaNaI AnaMt Sa@tI saazivalaolyaa Aahot.k%yaa-caa Anaadr ¹ itrskar ¹ krayacaa mhNajao %yaa Sa@tIcaa Anaadr haotao¸ AaiNa tsaokrNyaanao kta- va jaga daoGaaMnaahI nauksaana paocato.

10. ek p u Ny a s m arN a Aa iN a p ` a y a iSc at

maaJyaa jaIvanayaa~omaQyao ASaa táhocao p`saMga vaarMvaar GaDUna Aalao Aahot¸ kIjyaamauLo maI iBanna Qamaa-cyaa va jaatIcyaa laaokaMcyaa inakT sahvaasaamaQyao yao} Saklaao. yaasavaa-Mcyaa AnauBavaava$na evaZo saaMgata yao[-la¸ kI AaPt AaiNa prko¸ doSaI AaiNa prdoSaI¸gaaoro AaiNa kaLo¸ ihMdU AaiNa mausalamaana ikMvaa iK`stI¸ parSaI ikMvaa yahudI yaaMcyaamaQyaoBaod ksaa tao maaJyaa manaalaa kQaI iSavalaolaahI naahI. maaJao )dya Asalao Baod AaoLKUSakt naahI¸ Asao maI saaMgaU Saktao. ha maI maaJaa sad\gauNahI samajat naahI. karNa kI¸jyaap`maaNoa AihMsaa¸ ba`mhcaya-¸ Apirga`h [%yaaid yama AByaaisaNyaacaa p`ya%na kolyaacaI va taop`ya%na AjaUnahI caalaU AsalyaacaI malaa pUNa- jaaNaIva Aaho¸ %yaap`maaNao yaa p`karcaa ABaodiSakNyaacaa kQaI maI mau_ama mhNaUna p`ya%na kolaa Asaola Asao malaa smart naahI.

DrbanamaQyao maI vaiklaI krIt haotao¸ %yaa vaoLI maaJao karkUnapuYkLda maaJyaabaraobarca rahat Asat. %yaaMt ihMdUhI Asat AaiNa iK`stIhIAsat. AaiNa pàMtvaar baaolaayacao tr¸ gaujaraqaI AaiNa madàsaI Asat.%yaaMcyaaba_la maaJyaa manaat kQaI BaodBaava ]%pnna Jaalyaacao malaa smart naahI.%yaaMnaa maI kuTuMbaatlaoca maanaIt AsaoÂ AaiNa p%naIkDUna %yaa baabatIt kahI ivaGna Aalyaasa

262 Aa%makqaa

itcyaabaraobar JagaDthI Asao. ek karkUna i#a`stI haota. %yaacao Aa[-baap pMcama jaatIcaohaoto. Aamacyaa GaracaI baaMQaNaI paScaa%ya pQdtIcaI haotI. %yaat #aaolyaaMmaQyao maaorI AsatnaahI ¹ AsaNao yaaogyahI naahI Asao malaa vaaTto ¹ %yaamauLo drok #aaolaIt maaorIeovajaIlaGavaIsaazI ek BaaMDo Asato. to ]calaNyaacao kama naaokracao navhto¸ Aamacaoca¸yajamaana¹yajamaainaNaIcao haoto. jao karkUna svat:laa Garcyaap`maaNao samajaU laagat to svat:Aapaplao BaaMDo ]calaIthI. ho pMcama kuLat janmalaolao karkUna navao haoto. %yaaMcao BaaMDoAamhalaaca ]calaNao pàPt haoto. [tr BaaMDI kstUrbaa[- ]calaIt Asao¸ prMtu ha itcyaamato kDolaaoT Jaalaa. AamacyaamaQyao QausafUsa JaalaI. maI ]calaavao tr tohI itlaa kbaUlanaahI¸ AaiNa svat: ]calaNaohI itlaa jaD vaaTlao. DaoLyaaMtUna AEauibaMdUMcaI maao%yaoZaLNaaáyaa¸ hatat BaaMDo Qarlaolyaa¸ svat:cyaa taMbaDyaa laala DaoLyaaMnaI malaa zpka dotAsalaolyaa¸ ijanyaava$na ]trNaaáyaa kstUrbaa[-cao ica~ maI yaa GaTkolaahI roKaTU Saktao.

pNa maI jasaa pòmaL tsaaca inaYzUr ptI haotao. maI svat:laa itcaa iSaxakhIsamajat AsaoÂ AaiNa %yaava$na Aaplyaa AaMQaLyaa pòmaalaa vaSa hao}na itlaa nakaosaohIkrIt Asao.

ASaa táhonao itnao f@t BaaMDo ]calalyaanao maaJao samaaQaana Jaalao naahIÂ tIhsatmauKanao nao[-la tovha maaJao samaaQaana haoNaar. mhNaUna maI daona Sabd KDyaa sauratcasaunaavalao. "AsalaI QausafUsa maaJyaa Garat naahI caalaNaar¸" maI baDbaDlaao.

Sabd tIrap`maaNao JaaoMbalao.p%naIcaa ËaoQaaigna poTlaa. "tr maga tumacao Gar AaplyaapaSaIca zovaaÑ hI maI

caalalao."[-Svaracao smarNa malaa raihlao navhto dyaocaa ibaMdUhI raihlaa navhta. maI hat

Qarlaa. ijanyaacyaa samaaorca baahor jaaNyaacaa drvaajaa haota. maI %yaa Asahayya Abalaocaahat Qa$na itlaa drvaajaapya-Mt AaoZIt naolaI. drvaajaa AQaa- ]GaDlaa.

DaoLyaaMtUna gaMgaayamaunaa vaaht Aahot ASaI kstUrbaa[- baaolalaI¸ "tumhalaa eklaaja naahI¸ malaa Aaho. kahI trI laaja Qara. maI baahor pDUna jaaNaar kuzoÆ [qao Aa[-baap trI qaaoDoca Aahot¸ kI %yaaMcyaakDo trI jaa}Æ maI baayakao pDlao¸ tovha tumhI Vala%yaa laaqaa malaa Kallyaa paihjaot. Aata laaja Qara AaiNa dar baMd kra. kaoNaIpaihlao tr daoGaaMpOkI ekacaIhI SaaoBaa rahaNaar naahI."

ek puNyasmarNa AaiNa pàyaiSca<a 263

maI taoMD tr laalacyaa laala zovalao¸ pNa Sarmalaao maa~ Kra. drvaajaa baMdkolaa. p%naI jar malaa saaoDUna jaa} Sakt navhtI¸ tr maI trI itlaa TakUna kuzo jaaNaarhaotaoÆ AamacyaamaQyao BaaMDNao puYkL JaalaI AahoatÂ pNa naohmaI pirNaama klyaaNap`dcaJaalaa Aaho. p%naInao svat:cyaa Ad\BaUt sahnaSa@tIcyaa jaaoravar jaya imaLivalaa Aaho.

ho vaNa-na Aaja maI tTsqa vaR<aInao k$ SaktaoÂ karNa ha p`saMga Aamacyaajaunyaa yaugaacaa Aaho. Aaja maI maaohaMQa ptI naahI¸ iSaxakhI naahI. manaat AaNalyaasakstUrbaa[-ca Aaja malaa QamakI do} Sakola. Aaja AamhI ksalaolao ima~ Aahao.ekmaokaMivaYayaI inaiva-kar hao}na vaagat Aahao. kaoNa%yaahI táhocyaa ]pkarfoDIcaIApoxaa na krta maaJyaa duKNyaamaQyao maaJaI SauEauYaa krNaarI tI saoivaka Aaho.

varIla GaTnaa 1898 saalaI JaalaI. %yaa vaoLI ba`mhcayaa-cyaa palanaasaMbaMQaI malaakahI kLt navhto. tao kaL Asaa haota¸ kI jyaa vaoLI p%naI hI kovaL sahQaima-NaI¸sahcaairNaI AaiNa sauKdu:KaMtIla saaobatINa Aaho¸ ho malaa spYTpNao kLt navhto. malaaAazvato¸ kI maI Asaoca samajaUna caalat Asao¸ kI tI ivaYayaBaaogaacao saaQana AahoÂ ptInaokolaolaI ksalaIhI Aa&a maanaNyaasaazIca tI janmaalaa AalaolaI Aaho.

sana 1900 saalaapasaUna maaJyaa ivacaarat gaMBaIr pirvat-na Jaalao. to 1906saalaI pUNa- Jaalao. prMtu yaa pirvat-naacaI AapNa yaaogya sqaLI cacaa- k$.

yaoqao evaZo saaMigatlao mhNajao puro¸ kI maI jasajasaa inaiva-kar haot gaolaao¸tsatsaa maaJaa GarsaMsaar SaaMt¸ inama-L AaiNa sauKacaa haot gaolaa AaiNa AVaphI haotAaho.

yaa puNyasmarNaava$na kaoNaI Asao maanaNyaacao maa~ karNa naahI¸ kIAamhI AadSa- dMptI Aahao¸ ikMvaa maaJyaa Qama-p%naImaQyao ksalaaca daoYa naahI¸ ikMvaaAamacao jaIvanaacao AadSa- Aata trI ekca Aahot. kstUrbaa[-cao kahI svatM~AadSa- Aahot kI naahI¸ yaacaI %yaa ibacaarIlaa svat:laahI Kbar nasaola. saMBavaAaho kI AajahI maaJyaa AacarNaatIla puYkL gaaoYTI itlaa AavaDt nasatIla.%yaasaMbaMQaI AamhI kQaI cacaa- krIt naahI¸ krNyaat Aqa- naahI,. itlaa itcyaaAa[-baapaMnaI iSaxaNa idlao naahI ikMvaa vaoL haota tovha maIhI do} Saklaao naahI.pNa itcyaamaQyao ek gauNa far maaozyaa p`maaNaat Aaho¸ jaao [tr puYkLihMdU is~yaaMmaQyao kmaIjaast p`maaNaat Asataoca. $caao na $caao¸ kLao na kLao¸

264 Aa%makqaa

maaJyaa maagaUna yaoNyaamaQyaoca itnao svat:cyaa jaIvanaacao saaqa-k maanalao AahoÂ AaiNa inama-LjaIvana caalaivaNyaacyaa maaJyaa p`ya%naamaQyao itnao kQaI AaDkazI AaNalaolaI naahI. %yaamauLojarI Aamacyaa bauiwSa@tImaQyao puYkL AMtr Asalao¸ trIhI Aamacao jaIvana samaaQaanaacao¸sauKacao AaiNa }Qva-gaamaI Aaho Asao malaa vaaTto.

11. [ M g a ` j a a M c a a i n akT pirc a y a

ho p`krNa ilahayalaa Gaotanaa Asaa p`saMga Aalaa Aaho¸ kI sa%yaacyaa p`yaaogaaMcaIhI kqaa kSaa táhonao ilaihlaI jaat Aaho %yaacaI maI vaacakaMnaa maaihtI k$na idlaIpaihjao.

kqaa ilaihNyaasa AarMBa kolaa %yaa vaoLI maaJyaapaSaI ksalaIca yaaojanaa tyaarnavhtI. svat:paSaI ksalaI pustko raojanaISaI ikMvaa [tr kagadp~ Gao}na maI hIp`krNao ilaiht nasatao. ilaihNyaacyaa idvaSaI AMtyaa-maI malaa vaLvatao tsaa ilahIt jaatao¸Asao mhNata yao[-la. maaJyaamaQyao jaI iËyaa caalato¸ tI AMtyaa-maIcaIca mhNaavaI kI naahI¸to maI inaScayapUva-k saaMgaU Sakt naahI. pNa gaolyaa ik%yaok vaYaa-pasaUna maaJaI jaI kR%yaomaaozyaat maaozI maanalaI gaolaI Aahot tI AaiNa xaullakat xaullak mhNata yaotIla tIhI maIjyaa pwtInao krIt Aalaao Aaho¸ hI pwtI tpasata tI kR%yao AMtyaa-maIcyaa pòrNaonaocaJaalaI Aahot¸ Asao mhNaNao malaa Anauicat vaaTt naahI.

AMtyaa-maIlaa maI paihlaolaa naahI¸ AaoLKIthI naahI. jagaalaa [-SvaraivaYayaIvaaTNaarI Eawa maI maaJaISaI kolaI Aaho. hI Eawa kaoNa%yaahI karNaanao pusaUna jaaNao Sa@yanaahI. mhNaUna maI itlaa Eawocyaa $panao na AaoLKta AnauBavaanaoca AaoLKtao. trIhIitlaa ASaa táhonao AnauBavaacaI pdvaI doNao mhNajaohI ek p`karo sa%yaacaa BaMga haoya.mhNaUna itcao yaqaaqa-pNao vaNa-na krNaara Sabd maaJaopaSaI naahI Asao mhNaNao hoca kdaicatAiQak yaaogya zrola.

yaa AdRSya AMtyaa-maIcyaa Aa&onausaar maI hI kqaa ilahIt Aaho¸ ASaI maaJaIsamajaUt Aaho.

gaolao p`krNa sau$ kolao tovha %yaacaa maqaLa '[Mga`jaaMcaa pircaya'Asaa kolaa haota. pNa p`krNa ilaihta ilaihta maaJyaa laxaat Aalao¸kI %yaa AaoLKIpya-Mt yaoNyaapUvaI- maI ilaihlao to puNyasmarNa ilaihNao AavaSyak haoto.

[Mga`jaaMcaa inakT pircaya 265

Aqaa-t p`krNa tSaa táhonao ilaihlao gaolao AaiNa ilahUna JaalyaanaMtr maUL maqaLa badlaavaalaagalaa.

Aata ho p`krNa ilahayalaa Gaotao¸ tr punha navaInaca Qama-saMkT ]pisqat JaalaoAaho. [Mga`jaaMcyaa pircayaacao vaNa-na krtanaa kaya saaMgaavao AaiNa kaya saaMgaU nayao¸ ha ekmah<vaacaa p`Sna Jaalaa Aaho. mau_yaacaI gaaoYT rahUna gaolaI¸ tr sa%yaalaa baaQa yaoNaar. prMtuhI kqaa ilahayalaa GaoNao hoca kdaicat gaOrmau_yaacao AsaNyaacaa saMBava Aaho. %yaamauLokaoNatI baaba mau_yaacaI AaiNa kaoNatI gaOrmau_yaacaI yaacaa inakala caTkna krNaohImauiYklaIcao Jaalao Aaho.

ksalaIhI Aa%makqaa AsalaI trI itcyaatIla ADcaNaI AaiNa [ithasa yaanaa%yaanao itcaI ApUNa-ta yaasaMbaMQaI maI puvaI- vaacalao haoto¸ %yaacaa Aqa- Aata jaast spYTpNaokLt Aaho. sa%yaacyaa p`yaaogaaMcyaa Aa%makqaomaQyao malaa AazvaNaaáyaa sava-ca gaaoYTI maI dotnasatao ho ]GaDca Aaho. sa%ya ]GaD krNyaasaazI maI kaya kaya saaMigatlao paihjaokaoNaalaa za}kÑ ikMvaa nyaayamaMidramaQyao Apuáyaa va ektfI- puravyaacaI ikMmat kayahaoNaarÆ kaoNaI irkamaa manauYya ilaihlaolyaa p`krNaaMvar maaJaI ]laTtpasaNaI k$ laagalaa¸tr yaaca p`krNaaMvar AaNaKI iktI baro p`kaSa paDIlaÆ %yaatUnahI tao TIka krNyaacyaadRYTInao tpasaNaI k$ laagalaa tr iktI trI 'ZaoMgao' ]GaDkIlaa AaNaUna jagaacaI krmaNaUkk$ Sakola AaiNa svat:hI fulaUna jaa[-la.

yaa dRYTInao ivacaar k$ laagalao mhNajao xaNaBar Asaoca vaaTU laagato¸ kI hIp`krNao ilahayacao baMd kravao hoca baro naahI kaÆ prMtu AarMiBalaolao kama¸ to AnaIitmayaAaho Asao spYT idsat naahI taopya-Mt saaoDU nayao. yaa inayamaasa Anausa$na AMtyaa-maI manaa[-krIpya-Mt hI p`krNao ilahIt jaavao ASaa inaNa-yaavar maI Aalaao Aaho.

hI kqaa TIkakaracao samaaQaana krNyaasaazI ilaihlaolaI naahI. hahI sa%yaacyaap`yaaogaaMpOkI ek p`yaaogaca Aaho. iSavaaya saaoba%yaaMnaahI %yaapasaUna qaaoDobahUt AaSvaasanaimaLola hI dRYTIhI Aahoca. itcaa AarMBaca %yaaMcyaa samaaQaanaaKatr kolaolaa Aaho. svaamaIAanaMd AaiNa jayaramadasa maaJyaa maagao laagalao nasato¸ tr kdaicat ho kama hatIca Gaotlaonasato. Aqaa-tca hI kqaa ilaihNyaat kahI daoYa Asalyaasa tohI %yaat BaagaIdar Aahot.

Aata maqaLyaalaa Anausa$na caalaU yaa. karkUna va [tr ihMdIsaaoba%yaaMnaa jyaap`maaNao maI GarIca rahavaUna Gaot Asao¸ %yaacap`maaNoa [Mga`jaaMnahI zovaU laagalaao.

266 Aa%makqaa

ho maaJao krNao maaJyaabaraobar rahaNaaáyaa savaa-Mnaaca psaMt haoto Asao naahIÂ pNa maI Aaga`hpUva-k %yaaMnaa zovaUna Gaotlao. savaa-Mnaa zovaUna GaoNyaamaQyao naohmaI SahaNapNaaca haot haota AsaomhNata yaot naahI. ik%yaok saMbaMQaaMpasaUna kTU AnauBavahI AalaoÂ pNa tsalao doSaI¸ prdoSaIdaoGaaMcyaahI baabatIt Aalaolao Aahot. kTU AnauBavaaMba_la malaa pScaatap Jaalaolaa naahI.kDU AnauBava Aalao AsaUnahI AaiNa ima~aMcaI gaOrsaaoya haoto¸ %yaaMnaa ADcaNaI pDtat¸ hokLt AsatahI maI maaJaI savaya badlalaolaI naahI¸ va ima~aMnaIhI tI ]dar manaanao sahnakolaI Aaho. navyaa navyaa maaNasaaMSaI jaaoDlaolao saMbaMQa ima~aMnaa ~asadayak Jaalao¸ tovha maI%yaaMcaaca daoYa kaZayalaahI kmaI kolao naahI. maaJaI ASaI samajaUt Aaho¸ kI jao manauYyaAaistk Aaho¸ jyaalaa svat:cyaa AMtyaa-maI saMcarNaaáyaa [-Svaracaa saaxaa%kar sava-~krayacaa Aaho¸ %yaanao savaa-Mbaraobar AilaPt vaR<aInao rahaNyaacaI klaa saaQalaIca paihjao .AaiNa hI klaa na baaolaavatahI p`saMga yaotIla tovha tovha¸ %yaapasaUna dUr na pLta navaInanavaIna saMbaMQa p%krIt gaolyaanao AaiNa to p%k$nahI ragaWoYaaMpasaUna AilaPt raihlyaanaocasaaQaU Sakola.

mhNaUna baaoAr¹ibaìTSa yauw sau$ Jaalao¸ %yaa vaoLI maaJao Gar Barlaolao AsatahImaI jaaohainasabaga-hUna Aalaolyaa daona [Mga`jaaMnaa GarI zovaUna Gaotlao. daoGaohI iqaAa^saaîfsThaoto. %yaaMpOkI ekacao naava ikicana haoto. %yaaMcyaaSaI Aaplaa puZohI saMbaMQa yaayacaaAaho. yaa ima~aMcyaa sahvaasaapayaI p%naIlaa rDvaavaoca laagalao. itcyaa naiSabaI maaJyaapaSaIrDNyaacao p`saMga Anaok Aalao Aahot. [Mga`jaaMnaa kahIek AaDpDda na zovata [t@yaainakT sahvaasaat zovaNyaacaa ha maaJaa pihlaaca AnauBava haota. [MglaMDat maI %yaaMcyaaGarat raihlaao haotao Kra¸ pNa %yaa vaoLI maI %yaaMcaI rahaNaI ]calalaolaI haotI. AaiNa torahaNao Jaalao trI bahutok KaNaavaLIt rahaNyaasaarKoca haoto. [qao %yaacyaa ]laTisqatI. to ima~ kuTuMbaIjana banalao. to bahutaMSaI ihMdI irvaajaaMnaa Anausa$na rahatAsat. Garat baahorcao saamaanasaumaana [Mga`jaI pwtIcao Asalao¸ trI AatlaI rahaNaI va AnnaihMdI pwtIcao haoto. %yaaMnaa GarI zovalyaamauLo kahI ADcaNaI ]pisqat Jaalaolyaa malaaAazvatat. trI pNa maI evaZo AvaSya saaMgaU Saktao¸ kI daoGaohIjaNa Garcyaa [trmaaNasaaMSaI imaLUna imasaLUna rahat Asat. jaaohainasabaga-maQyao ho saMbaMQa DrbanacyaahI puZogaolao.

12. [ M g a ` j a a M c a a s ahv a a s a

jaaohainasabaga-maQyao maaJyaapaSaI eka vaoLI caar ihMdI karkUna Jaalao haoto.%yaaMnaa karkUna mhNaavao kI maulagao¸ to maI saaMgaU Sakt naahI. tovaZyaavar maaJao kamaBaagaonaa. TayaipMgaiSavaaya tr caalaocanaa. TayaipMgacao &ana kahI Asalaoca¸ tr to ekTyaamalaaca. caar t$NaaMpOkI daoGaaMnaa TayaipMga iSakivalao¸ pNa [Mga`jaIcao &ana kccaoAsalyaamauLo %yaaMcyaakDUna TayaipMga naIT hao} Sakonaa. iSavaaya ihSaobanaIsahI malaa%yaaMcyaatUnaca tyaar kolao paihjao haoto. manaat AaNalao trI naataLhUna kaoNaalaa baaolaavaUnaGaoNao Sa@ya navhto. karNa kI prvaanyaaKorIja kaoNaahI ihMdI [samaalaa p`vaoSa imaLt nasaoÂAaiNa svat:cyaa saaoyaIsaazI AmaladaraMcaI maohorbaanaI maagaayalaa maI tyaar navhtao.

maI pocaat pDlaao. kama [tko vaaZlao¸ kI iktI maohnat kolaI trI vaiklaIcaIkamao va saava-jainak kamao maaJyaanao AaTaoponaat.

[Mga`ja karkUna ikMvaa karkunaINabaa[- imaLalyaasa maaJaI hrkt navhtI. pNakaLyaa AadmaIkDo gaaora naaokrI kSaI krIlaÆ yaacaI malaa QaastI vaaTt haotI. pNa maIp`ya%na krNyaacao zrivalao. Ta[prayaiTMga ejaMT maaJyaa saaQaarNaSaa pircayaacaa haota.%yaacyaakDo maI gaolaao¸ AaiNa kaLyaa maaNasaacyaa hataKalaI naaokrI krNyaasa hrkt namaanaNaarI baa[- ikMvaa Baa[- imaLalyaasa SaaoQa krayalaa saaMigatlao. %yaa ejaMTanao malaa tSaatáhocaa manauYya imaLvaUna doNyaacaI KTpT krNyaacao vacana idlao. %yaalaa imasa\ iDknaavaacaI ek ska^ca kumaairka imaLalaI. tI baa[- nauktIca ska^TlaMDhUna AalaI haotI.pàmaaiNak naaokrI imaLola toqao krNyaasa itcaI hrkt navhtI. itlaa lavakr kamaalaalaagaayacao haoto. %yaa ejaMTanao %yaa baa[-laa maaJyaakDo pazivalao. p`qamadSa-naIca tI maaJyaaDaoLyaat BarlaI.

maI itlaa ivacaarlao "tumhalaa ihMdI maaNasaacyaa hataKalaI kama krayalaahrkt vaaTt naahIÆ"

itnao malaa dRZtapUva-k jabaaba idlaa¸ "ibalakula naahI.""tumhalaa pgaar kaya paihjaoÆ""saaDosatra paOMD tumhalaa AiQak vaaTtatÆ" itnao ]<ar idlao.

267

268 Aa%makqaa

"tumacyaakDUna malaa AaSaa vaaTto to kama tumhI krala¸ tr ha pgaar malaaibalakula jaast vaaTt naahI. tumhI kovha kamaalaa laagaalaÆ"

"tumacaI majaI- Asalyaasa AatahI."maI KUYa Jaalaao AaiNa %yaa baa[-laa %yaaca vaoLI samaaor basavaUna p~acaa majakUr

saaMgaayalaa sau$vaat kolaI.itnao maaJyaa karkunaacao navhoca pNa malaa vaaTto AaOrsa maulaIcao ikMvaa sa##yaa

baihNaIcao sqaana Alp kaLatca sahjaI pTkavalao. malaa itlaa kQaI kaoNatIhI gaaoYTAavaaja caZvaUna saaMgaavaI laagalaI naahI. itcyaa kamaat caUk @vaicatca kQaI inaGaalaIAsaola. hjaarao paOMDaMcaI vyavasqaa eka kaLI itcyaa hatat haotIÂ AaiNa jamaaKca-hItIca zovaIt Asao. itnao maaJaa ivaSvaasa pUNa-pNao saMpadna kolaa haota. prMtu itcyaa gaUZtmaBaavanaa jaaNaUna GaoNyaa[tka itcaa ivaSvaasa maI saMpadna k$ Saklaao yaacaoca malaa ivaSaoYavaaTto. svat:caa saaobatI psaMt krNyaacyaa kamaI itnao maaJaa sallaa Gaotlaa. knyaadanakrNyaacaohI sad\Baagya malaaca pàPt Jaalao. imasa\ iDk jaovha imasaosa ma^@DaonaalD Jaalyaatovha %yaaMnaa malaa saaoDUna jaaNao Baagaca haoto. trIhI ivavaahanaMtrsauwa ivaSaoYa ADcaNaIcyaap`saMgaI maI %yaaMcyaakDUna vaaTola tovha kama Gaot Asao.

pNa Aaîfsaat kayamacyaa eka laGaulaoKkacaI ja$r haotIca. tohI kamaJaalao. %yaa baa[-cao naaMva imasa\ SlaoiSana\. itlaa maaJyaakDo Gao}na yaoNaaro ima. k^lanaba^khaoto. yaaMcaI AaoLK vaacakaMnaa puZo haoNaar Aaho. hI baa[- saQyaa eka hayaskulaatiSaixaka mhNaUna kama krIt Aaho. maaJyaapaSaI tI AalaI tovha itcao vaya satra vaYaa-caoAsaavao. itcyaa kahI ivaica~ gaaoYTIpuZo malaa va ima. k^lanaba^klaa hat Tokavao laagat.tI kahI naaokrI krayalaa AalaI navhtI. itlaa AnauBava imaLvaayacaa haota. rMgaWoYaitcyaa haDatca mauLI navhta. tI kaoNaacaIhI pvaa- zovaIt nasao. vaaTola %yaacaa paNa]tarakrayalaa maagao Gaot nasaoÂ AaiNa manaaMt dusaáyaaba_la jaao ivacaar yao[-la tao spYT baaolaUnaTakNyaacaa itlaa saMkaocahI vaaTt nasao. yaa svaBaavaamauLo tI ik%yaokda malaa ADcaNaItAaNaIt Asao. pNa itcyaa sarL svaBaavaamauLo sava- ADcaNaI dUr haot. itcao [Mga`jaIcao &anamalaa maaJyaahUna ]cca djaa-cao vaaTo mhNaUna¸ AaiNa itcyaa ivaSvaasaUpNaaba_la pUNa- Ka~IhaotI mhNaUna itnao Ta[-p kolaolyaa puYkL kagadaMvar maI to punha na tpasataca sahI krItAsao.

[Mga`jaaMcaa sahvaasa 269

itcyaa %yaagavaR<aIlaa saImaaca navhtI. tI maaJyaakDUna baraca kaLpya-Mt drmaha f@t sahapaOMDca Gaot AsaoÂ AaiNa SaovaTpya-Mt dha paOMDapoxaa AiQak Gyaayalaa itcaI ca@k naakbaulaIAsao. maI AiQak Gyaayalaa saaMigatlao¸ tr ]laT maaJyaavarca ]saLUna mhNao¸ "maIpgaarasaazI qaaoDIca raihlao AahoÆ malaa tumacyaabaraobar ho kama krNao AavaDto¸ AaiNatumacaI Qyaooyao malaa AavaDtat mhNaUna rahato Aaho."

maaJyaakDUna itnao svat:cyaa garjaosaazI 40 paOMD Gaotlao haotoÂ prMtu to ]sanaomhNaUna. gaolyaa vaYaI- to sava- pOsao itnao prt pazvaUna idlao.

itcaI %yaagavaR<aI jaSaI ]%kT haotI tSaIca itcaI ihMmathI haotI.sfiTkmaNyaap`maaNao piva~ AaiNa xai~yaalaahI idpvatIla ASaa SaaOya-vaana\ is~yaa pahNyaacaosad\Baagya malaa pàPt Jaalaolao Aaho. ASaa is~yaaMpOkI yaa baalaolaa maI ek maanatao. Aajatr tI ek maaozI pàOZ kumaairka Aaho. AajacaI itcaI mana:isqatI malaa pUNa-pNao maahItnaahI. pNa maaJyaa AnauBavaaMpOkI yaa baalaocaa AnauBava maaJyaa baabatIt naohmaIca puNyasmarNamhNaUna rahIla. mhNaUna malaa itcyaasaMbaMQaI jaI maaihtI Aaho¸ tI ilaihlaI naahI¸ tr maIsa%yaacaa dàohI zrona.

kama krtanaa itnao ra~ kI idvasa paihlaolaa naahI. ra~I Apra~I tI ekTIpaihjao toqao jaayalaa inaGaoÂ AaiNa maI kaoNaalaa itcyaabaraobar Vayacao mhTlao¸ trmaaJyaavarca DaoLo vaTarI. hjaarao daZIvaalao ihMdIhI itcyaakDo Aadryau@t dRYTInao pahatAaiNa itcyaa AQyaa- vacanaat rahat. AamhI sagaLo tu$Mgaat haotao¸ jabaabadarIGaoNyaajaaogaa pu$Ya ivaSaoYa kaoNaI maaokLa navhta¸ ASaa vaoLI tI ekakI sagaLa laZasaMBaaLIt haotI. laaKao $pyaaMcao ihSaoba itcyaa hatat¸ sava- p~vyavahar itcyaa hatat¸AaiNa '[MiDyana Aaoipinayana' hI itcyaa hatat¸ ASaI isqatI haotI. pNa itlaa qakvaaksaa tao maahIt navhta.

imasa\ SlaoiSanaivaYayaI iktI ilaihlao¸ trI maaJao samaaQaana vhayacao naahI. pNagaaoKlyaaMcao p`maaNap~ ]t$na do}na maI ho p`krNa puro krtao. gaaoKlyaaMnaI maaJyaa sava-saaoba%yaaMcaI AaoLK k$na GaotlaI haotI. AaoLK JaalyaanaMtr puYkLaMba_la %yaaMnaasamaaQaana vaaTlao haoto. %yaaMnaa p`%yaokacyaa caairHyaacaI AakarNaI krNyaacaa SaaOk Asao.maaJyaa sava- ihMdI AaiNa yauraoipyana saaoba%yaaMmaQyao %yaaMnaI imasa\ SlaoiSanalaa p`mauKpd idlao."evaZa svaaqa-%yaaga¸ [tkI piva~ta¸ [tkI inaBa-yata AaiNa evaZo ktR-%va hI maIqaaoDyaaMtca paihlaI. maaJyaa dRYTInao tr tumacyaa sahkaáyaaMmaQyao savaao-cca sqaana imasa\SlaoiSanacao Aaho."

13. '[ M iDy a n a Aa o ip i n a y a n a '

AjaUna AaNaKI [tr yauraoipyanaaMSaI Jaalaolyaa inakT pircayaacao vaNa-na Vayacaoraihlao Aaho. pNa %yaapUvaI- daona¹tIna mah<vaacyaa gaaoYTIMcaI naaoMd krNao Aga%yaacao Aaho.

ek pircaya maa~ yaoqaoca do}na Taktao. imasa`\ iDklaa zovaNyaanaoca maaJao sava-kama BaagaNyaasaarKo navhto. ima. ircaivaYayaI maI Agaaodr ilaihlaolaoca Aaho. %yaaMcaamaaJaa caaMgalaa pircaya haota. to eka vyaaparI poZIcao maunaIma haoto. toqaUna inaGaUna maaJyaahataKalaI AaiT-kla GaoNyaacaI maI %yaaMsa saUcanaa kolaI. tI %yaaMnaa pTlaI AaiNa to maaJyaaAaîfsaat $jaU Jaalao. %yaamauLo maaJyaa varIla kamaacaa baaojaa kahIsaa hlaka Jaalaa.

yaaca saumaaralaa EaI. madnajaItaMnaI '[MiDyana Aaoipinayana' naavaacao vat-maanap~kaZNyaacaa baot kolaa. maaJaa sallaa va madt maaigatlaI. CapKanaa to caalavaItca haoto.vat-maanap~ kaZNyaacyaa yaaojanaot maI saamaIla Jaalaao. yaa p~acaa pàrMBa 1904 saalaIJaalaa. manasauKlaala naaJar saMpadk haoto¸ pNa saMpadk%vaacaa Kra baaojaa maaJyaavarcapDlaa. maaJyaa naiSabaI bahutok naohmaI du$naca vat-maanap~acaI vyavasqaa caalaivaNyaacaoAalaolao Aaho.

manasauKlaala naaJar saMpadk%va caalavaU Saklao nasato Asao kahI naahI.ihMdusqaanamaQyao to puYkL vat-maanap~aMsaazI ilahIt Asat. pNa dixaNa AaiÍkotIlaBaanagaDIcyaa p`SnaaMvar maI Asatanaa svatM~ laoK ilaihNyaacaI %yaaMnaI ihMmat kolaI naahI.maaJyaa ivavaokSa@tIvar %yaaMcaa pirpUNa- ivaSvaasa haota. %yaamauLo jyaa jyaa ivaYayaaMvarilaihNao ja$rIcao Asaola %yaaMvar laoK ilahUna pazivaNyaacaI jabaabadarI to maaJyaavarTakIt.

ho p~ saaPtaihk haoto. AajaimatIlaahI tsaoca Aaho. sau$vaatIlaa tr togaujaraqaI¸ ihMdI¸ tamaIla va [Mga`jaI [t@yaa BaaYaaMt inaGao. pNa maI paihlao¸ kI tamaIla vaihMdI Baaga kovaL naavaacaoca haoto. %yaaMnaI samaajaacaI saovaa ksalaIca haot navhtI. hoivaBaaga zovaNao malaa kahIsao ZaoMgaIpNaacao vaaTlao¸ mhNaUna to ivaBaaga baMd kolao. %yaanao maaJyaamanaacao samaaQaana Jaalao.

yaa vat-maanap~amaQyao malaa kahI pOsao gauMtvaavao laagatIla ASaI maaJaIklpnaa navhtI. pNa qaaoD@yaaca maudtIt maI paihlao¸ kI maI pOsao idlyaaKorIja p~

270

'[MiDyana Aaoipinayana' 271

caalaNao Sa@ya naahI. maI p~acaa saMpadk nasalaao¸ trI %yaaMtIla laoKaMcaI jabaabadarImaaJaIca haotI¸ ho ihMdI laaokaMnaa va gaaoáyaa laaokaMnaa daoGaaMnaahI maahIt Jaalao haoto. p~kaZlaoca nasato¸ trI zIk Jaalao Asato. pNa kaZlyaanaMtr baMd pDlyaasa tI samaajaacyaadRYTInao naamauYkIcaI gaaoYT Aaho va %yaapasaUna Aamacyaa samaajaalaa nauksaana paocaola Asao malaavaaTlao.

maI %yaat pOsaa AaotIt gaolaao. AaiNa SaovaTI SaovaTI maaJaI sava- iSallak %yaatcajaa[- mhNaayalaa hrkt naahI. Asaa ek vaoL malaa Aazvatao¸ kI tovha dr maihnyaalaa75 paOMD pazvaavao laagat.

pNa [t@yaa vaYaa-naMtrhI malaa vaaTto kI yaa p~anao samaajaacaI saovaa BarpUrbajaavalaI Aaho. %yaatUna pOsao krNyaacaa hotU kaoNaacaahI mauLapasaUnaca navhta.

to maaJyaa hatat Asaopya-Mt %yaat Jaalaolao forfar maaJyaa jaIvanaatIlaforfaracao Vaotk haoto. jyaap`maaNao saQyaa 'yaMga [MiDyaa' AaiNa 'navajaIvana' hI maaJyaajaIvanaacyaa Amauk Baagaacao kaZlaolao saar Aaho¸ %yaacap`maaNao '[MiDyana Aaoipinayana' haoto.%yaat maI dr AazvaDyaalaa svat:caa Aa%maa AaotIt Asao. jyaalaa maI sa%yaaga`h samajathaotao %yaacao sva$p samajaavaUna doNyaacaa p`ya%na krIt Asao. tu$Mgavaasaacyaa maudtI saaoDUnaidlyaasa dha vaYaa-tIla mhNajao sana 1914 pya-Mtcyaa 'M[MiDyana Aaoipinayana'caa eKadacaAMk Asaa Asaola¸ kI jyaamaQyao maI kahI trI ilaihlaolao naahI. %yaat maI ekhI Sabdivacaar kolyaaiSavaaya¸ taolalyaaiSavaaya ikMvaa kaoNaalaa inavvaL KUYa krNyaasaazIilaihlyaacao ikMvaa jaaNaUna baujaUna AitSayaao@tI kolyaacao malaa Aazvat naahI. malaa trI hop~ Aa%masaMyamanaacyaa AByaasaacao saaQana Jaalao haoto. TIkakaraMnaa %yaatUna TIkolaa saaQanaqaaoDoca imaLU Sako. malaa maahIt Aaho¸ kI %yaaMtIla laoK Asao Asat¸ kI TIkakaraMnaahIAaplaI laoKNaI saMBaaLUna caalaivaNao Baaga pDo. yaa vat-maanap~aKorIja sa%yaaga`hacaa laZacaalaU Saklaa nasata. vaacakaMnaa to p~ Aaplaosao vaaToÂ AaiNa %yaava$na %yaaMsa caLvaLIcaIAaiNa dixaNa AaiÍkotIla laaokaMcyaa isqatIcaI yaqaaqa- maaihtI imaLo.

yaa vat-maanap~acyaa Waro ivaivaQa manauYyasvaBaavaacao malaa KUp inarIxaNakrayalaa imaLalao. saMpadk va gaàhk yaaMmaQyao inama-L va ijavhaLyaacaa saMbaMQabaaMQaNyaacaaca p`ya%na zoivalaa AsalyaamauLo maaJyaapaSaI )dya Kulao krNaa¹yaap~aMcaa ZIga pDt Asao. %yaaMtUna itKT¸ kDU¸ maQaur ASaa sava- táhocaIilaKaNao maaJyaapaSaI yaot. tI vaacaayacaI¸ ivacaar krayacaa¸ ivacaaraMcao spYT mau_o kaZUna

272 Aa%makqaa

jabaaba ilahayacao¸ yaat malaa ]<ama táhocao iSaxaNa imaLalao. td\Waro samaajaat caalaNaaáyaagaaoYTI va ivacaar maI p`%yaxa kanaaMnaI eokt Aaho Asao malaa vaaTo. saMpadkacaI jabaabadarImalaa caaMglaI kLUna AalaI. AaiNa samaajaaMtIla laaokaMvar malaa jaao tabaa imaLalaa %yaamauLopuZcaa laZa Sa@ya Jaalaa¸ SaaoBalaa AaiNa %yaalaa jaaor Aalaa.

vat-maanap~o saovaaBaavaanaoca caalalaI paihjaot¸ ho '[MiDyana Aaoipinayana'cyaapihlyaa maihnyaacyaa karkIdI-va$naca maaJyaa laxaat Aalao. vat-maanap~ hI mahana\ Sa@tIAahoÂ pNa jyaap`maaNao paNyaacaa inarMkuSa laaoT gaavacao gaava bauDvaUna Taktao¸ AaiNa ipkacaanaaSa krtao %yaap`maaNaoca laoKNaIcaI inarMkuSa gatI hainakark haoto. ha AMkuSa baaho$nalaadNyaat Aalyaasa tao inarMkuSatopoxaahI AiQak Gaatk zrtao. AaMtirk AMkuSacalaaBadayaI hao} SakNaar.

hI ivacaarsarNaI KrI Asaola¸ tr duinayaotIla iktISaI vat-maanap~o %yaat iTkUSaktIlaÆ pNa ina$pyaaogaI vat-maanap~o baMd krNyaacaI sa<aa kaoNaalaaÆ kaoNaI kaoNaalaaina$pyaaogaI zrvaayacaoÆ ]pyaaogaI va kucakamaI ekaca vaoLI caalaNaar. jyaanao %yaanaoAapaplyaapurtI %yaaMtUna inavaD kravaI.

14. 'kUlaI laaokoSana' mhNajao QaoDvaaDa

ihMdusqaanaat AaplaI maaozyaat maaozI samaajasaovaa krNaaro QaoD¸ BaMgaI [%yaadIMnaaAapNa AspRSya samajaUna %yaaMnaa gaavaabaahor inaraLo zovatao. gaujaraqaIt %yaaMcyaa vastIlaaQaoDvaaDa mhNatat¸ AaiNa to naava ]ccarNyaacaIhI Aamhalaa ikLsa vaaTto. %yaacap`maaNaoyauraopaMtIla iK`Scana laaok eko kaLI yahudI laaokaMnaa AspRSya maanaIt. %yaaMcyaasaazI jaaoQaoDvaaDa vasalaolaa Asao %yaalaa 'GaoTao' mhNat. ho naaMva ASauBa samajalao jaat Asao.%yaacap`maaNao dixaNa AaiÍkomaQyao AamhI ihMdI laaok AspRSya banalaao Aahao. AM^MD/yaUjacyaasvaaqa-%yaagaamauLo AaiNa Saas~IjaIMcyaa yaixaNaIcyaa kaMDInao AamacaI SauwI hao}na %yaaWaroAamhI QaoD naahIsao hao}na saBya maanalao jaa} ikMvaa naahI to pahayacao Aaho.

ihMdUMp`maaNao yahudIhI svat:laa [-Svaracao laaDko maanaIt¸ AaiNa [traMnaahlako gaNaIt. %yaa gaunhyaacaI iSaxaa %yaaMnaa ivaica~ va AinaYT rItInao imaLalaI.javaL javaL %yaacap`maaNao ihMdU svat:laa sausaMskRt ikMvaa Aaya-¸ AaiNa svat:cyaacaeka Avayavaalaa pàkRt¸ Anaaya-¸ ikMvaa QaoD maanaIt Aalao Aahot. %yaa papacao

'kUlaI laaokoSana' mhNajao QaoDvaaDa 273

fL to ivaica~ rItInao ¹ Anyaayya rItInao ka hao[-naa ¹ dixaNa AaiÍka [%yaaidvasaahtIMmaQyao BaaogaIt AahotÂ AaiNa %yaaMcaoca SaojaarI mausalamaana¸ parSaI vagaOro jao %yaaMcyaacarMgaacao AaiNa doSaacao Aahot¸ tohI %yaaMt saapDlao Aahot¸ Asaa %yaacaa maI Aqa- laavatao.

jaaohainasabaga-cyaa jyaa laaokoSanasaazI ho p`krNa ADvalao Aaho %yaacaI kahISaIklpnaa Aata vaacakaMnaa yao[-la. AamhI dixaNa AaiÍkomaQyao 'kUlaI' mhNaUna naavaajalaolaoAahao. 'kUlaI' Sabdacaa Aqa- [kDo f@t 'majaUr' Asaa haotaoÂ pNa dixaNa AaiÍkotIla%yaa Sabdacaa Aqa- QaoD¸ pMcama [%yaaid itrskarvyaMjak SabdaMnaIca dSa-ivata yao[-la. dixaNaAaiÍkomaQyao jao izkaNa kUlaIMnaa rahaNyaasaazI inaraLo kaZlaolao Asato¸ %yaalaa 'kUlaIlaaokoSana' mhNatat. Asalao ek laaokoSana jaaohainasabaga-maQyao haoto. [tr sava- izkaNaIjaI laaokoSanao zoivalaolaI haotI va AjaUna Aahot¸ %yaat ihMdI laaokaMcaa ksalaahI maalakIh@k zoivalaolaa nasatao. pNa jaaohainasabaga-maQaIla yaa laaokoSanamaQaIla jamaIna navyaaNNavavaYaa-cyaa kraranao idlaolaI haotI.%yaat ihMdI laaokaMcaI vastI Bargacca haotI. vastIvaaZlaI¸ trI laaokoSana vaaZNyaasaarKo navhto. toqaIla payaKanao ksaobasao saaf haot evaZoKro. pNa %yaaplaIkDo myauinaisapailaTItfo- ksalaIca doKroK haot nasao. maga saDk ikMvaaidvaaba<aIcao naavaca Gyaayalaa nakao. ASaa táhonao laaokaMcyaa SaaOcaaid saMbaMQaIcyaarahaNaIba_lahI ijaqao pvaa- navhtI¸ itqao saafsafa[- kaozUna AsaNaarÆ jao ihMdI laaok toqaorahat Asat to kahI SahrsauQaarNaa¸ Aaraogya [%yaaidsaMbaMQaI maaihtI AsaNaaro¸ sauiSaixat¸AadSa- ihMdI laaok navhto¸ kI %yaaMnaa myauinaisapailaTIcaI doKroK %yaaMcyaa rahaNaIvarAsaNyaacaI ja$rca pDU nayao. jaMgalaat maMgala krNaaro¸ maatItUna Qaanya kaZNaaro bauiwvaanaihMdpu~ itkDo jaa}na basalao Asato¸ tr %yaaMcaa ekMdr [ithasa inaraLa banalaa Asata.ASaa táhocao laaKao laaok jagaBar psarlaolao Aahot. %yaaMnaa kaozohI prdoSa AsaajaaNavatca naahI. saamaanyat: laaok prdoSa p%krtat¸ tao Qana ikMvaa QaMda yaasaazIca.ihMdusqaanaaMtUna gaolaolao laaok AgadI inarxar¸ garIba¸ dIna¸ du:KI majaUr haoto. %yaaMnaapavalaaopavalaI rxaNaacaI ja$r haotI. %yaaMcyaamaagaUna vyaaparI va [tr svatM~ ihMdI laaokgaolao Kro¸ pNa to maUzBarca haoto.

ASaa táhonao svacCtocaI doKroK krNaaáyaa Ka%yaacyaa AxamyagaflatImauLo AaiNa ihMdI rihvaaSaaMcyaa A&anaamauLo laaokoSanacaI isqatI AaraogyaacyaadRYTInao AgadI Kraba Asalyaasa navala naahI. tI sauQaarNyaacaa yaaogya p`ya%na¸

Aa.¹18

274 Aa%makqaa

myauinaisapailaTInao laoSamaa~ kolaa naahI. pNa svat:cyaaca hlagajaI-pNaamauLo ]%pnna JaalaolyaaGaaNaIcao inaima<a k$na sadr laaokoSanacaa naaSa krNyaacaa inaScaya %yaa Ka%yaanao kolaa AaiNa%yaa jaimanaIcaa kbajaa GaoNyaacaI sa<aa toqaIla ivaiQamaMDLakDUna imaLivalaI. maIjaaohainasabaga-maQyao rahayalaa gaolaao¸ %yaa vaoLI ASaI isqatI haotI.

rihvaaSaI Aapaplyaa jaimanaIcao maalak haotoÂ Aqaa-t %yaaMnaa kahI trInauksaanaBarpa[- idlaIca paihjao. nauksaanaIcaI r@kma zrivaNyaasaazI Kasa Adalat basalaIhaotI. myauinaisapailaTInao zrivalaolaI r@kma GarQanyaanao na svaIkarlyaasa sadr AdalatzrvaIla tovaZIca imaLo. myauinaisapailaTInao zrivalaolyaa ikMmatIpoxaa AdalatInao tI AiQakzrivalaI¸ tr Qanyaacyaa vakIlaacaa Kca- myauinaisapailaTInao Baravaa Asaa kayada haota.

yaaMpOkI p`%yaok davyaaMtIla GaraMcyaa maalakaMnaI malaa vakIla naomalao haoto. malaa%yaaMtUna pOsao kmavaayacao navhto. maI %yaaMnaa saaMgaUna Taklao haoto kI¸ "tumacaa jaya Jaalaa¸ trjaao kahI Kca- myauinaisapailaTIkDUna imaLola tovaZyaavarca maI saMtaoYa maanaIna. tumacaa jayahaovaao ikMvaa prajaya haovaao¸ tumhI malaa p`%yaok kraramaagao dha paOMD Va mhNajao Jaalao."%yaaMtlaIhI AQaI- r@kma garIbaaMsaazI ha^spITla baaMQaNyaacyaa ikMvaa Asalyaaca ksalyaa trIsaava-jainak kamaI vaaprNyaacaI inaraLI kaZUna zovaNyaacaa maaJaa [rada maI %yaaMnaa baaolaUnadaKivalaa. saahijakpNaoca %yaamauLo sava- KUYa Jaalao.

saumaaro sa<ar KTlyaaMpOkI ekatca har AalaI. Aqaa-t maaJaI fIcaI r@kmahIKUp JaalaI. pNa %yaaca vaoLI '[MiDyana Aaoipinayana'caI maagaNaI maaJyaapuZo d<aca haotI.%yaamauLo saumaaro 1600 paOMDacaa caok %yaaMtca gaolaa Asao malaa smarto.

yaa davyaaMmaQyao maaJyaa samajautIp`maaNao maI BarpUr maohnat Gaot Asao. AiSalaaMcaImaaJyaapaSaI gadI-ca Asao. yaaMpOkI bahutokjaNa ]<arokDcao ibahar vagaOro pàMtatUna AaiNadixaNakDcao tamaIL¸ tolagaU [%yaaid p`doSaaMtUna p`qama baaMQaIva maudtIsaazI Aalaolao AaiNanaMtr maaokLo hao}na svatM~ QaMda krNaaro haoto.

yaa laaokaMnaI svat:caI ivaSaoYa du:Ko inavaarNyaasaazI svatM~ ihMdI vyaaparIvagaa-cyaa maMDLahUna inaraLo Asao ek maMDL sqaaplao haoto. %yaat maaokLyaa manaacao¸]dar Baavanaavaalao AaiNa caairHyasaMpnna ihMdpu~ca haoto. %yaaMcyaaAQyaxaaMcao naava EaI. jaoramaisaMh haoto. AaiNa AQyaxa nasalaa trI javaL javaL AQyaxaa¹

Plaoga¹1 275

saar#yaaca ASaa dusaáyaa ekacao naava EaI. badÌ haoto. daoGaohI prlaaokvaasaI JaalaoAahot. daoGaaMcaIhI malaa far madt JaalaI haotI. EaI. badÌSaI maaJaa ivaSaoYa inakTpircaya Jaalaa haota¸ AaiNa sa%yaaga`hamaQyao %yaanao AaGaaDIcaa Baaga Gaotlaa haota. yaa vaASaa [tr sad\gaRhsqaaMcyaa maaf-t maaJaa ]<ardixaNacyaa Anaok ihMdI laaokaMSaI inakTsaMbaMQa jauLlaaÂ AaiNa maI %yaaMcaa vakIlaca navho¸ tr baMQaU banaUna gaolaao¸ va %yaaMcyaa ivaivaQap`karcyaa du:KaMcaa BaagaIdar banalaao. Saoz AbadullaaMnaa malaa 'gaaMQaI' mhNaNao baro vaaTonaa.malaa 'saahoba' maanaIla ikMvaa mhNaola trI kaoNaÆ %yaanaI farca pòmaacao naava SaaoQaUna kaZlao.malaa to 'Baa[-' yaa naavaanao saMbaaoQaU laagalao. to naava dixaNa AaiÍkot SaovaTpya-Mt caalaUhaoto. pNa ho igarimaTmau@t ihMdI laaok jaovha malaa 'Baa[-' mhNaUna saMbaaoQaIt¸ tovha maa~malaa %yaat AaOr gaaoDI vaaTo

15. Plaoga ¹ 1

yaa laaokoSanacaI maalakI myauinaisapailaTInao AaplyaakDo GaotlaI trI ihMdIrihvaaSyaaMnaa toqaUna lagaoca GaalavaUna idlao navhto. %yaaMnaa dusarI saaoyaIcaI jaagaa doNyaacaap`Sna haotaca. tI jaagaa myauinaisapailaTInao inaiScat kolaI navhtI. %yaamauLo ihMdI laaok%yaaca 'gailacC' laaokoSanamaQyao raihlao. forfar daona Jaalao : ihMdI laaok maalak haoto tomyauinaisapailaTIcao BaaDokrI banalao ha ekÂ va duga-MQaI vaaZlaI ha dusara. Agaaodr ihMdImaalak haoto tovha manalajjaostva naahI¸ tr janalajjaostva trI to qaaoDISaI svacCtazovaIt. Aata myauinaisapailaTIlaa ivacaarNaara kaoNaIca naahI. GaraMtUna BaaDokrI vaaZlao¸AaiNa %yaabaraobar duga-MQaI va AvyavasqaahI vaaZlaI.

ASaa táhonao sava- caalalao haoto. ihMdI laaokaMcyaa manaalaa svasqata navhtI.[t@yaat ekaekI kaLa Plaoga sau$ Jaalaa. ha Plaoga pàNaaMitk haota. tao fuPfusaaMcaaPlaoga haota. gaaMzIcyaa Plaogapoxaa ha Plaoga AiQak BayaMkr samajat.

saudOvaanao Plaogacao karNa laaokoSana navhto. %yaacao karNa jaaohainasabaga-cyaaAasapasa Anaok saaonyaacyaa KaNaI Aahot¸ %yaaMpOkI ek haotI. toqao mau#ya%vaohbaSaI laaok kama krIt Asat. toqaIla svacCtocaI jabaabadarI %yaaMcyaagaaoáyaa maalakaMcyaa iSaravarca haotI. yaa KaNaIcyaa saMbaMQaanao ik%yaok ihMdIlaaokhI kama krIt haoto. %yaaMcyaapOkI tovaIsa jaNaaMnaa ekaekI saMsaga- baaQalaa AaiNa to

276 Aa%makqaa

eko idvaSaI saMQyaakaLI BayaMkr Plaoganao pCaDlaolao laaokoSanamaQyao svat:cyaa rah%yaa GarIAalao.

%yaaca vaoLI Baa[- madnaijat '[MiDyana Aaoipinayana' laa gaàhk imaLivaNyaasaazIAaiNa vaga-NaI vasaUla krNyaasaazI toqao Aalao haoto. to laaokoSanamaQyao ifrt Asat.%yaaMcyaamaQyao inaBa-yatocaa gauNa vaaKaNaNyaasaarKa haota. yaa duKNaa[taMnaa pahUna %yaaMcyaa)dyaalaa carka basalaa. %yaaMnaI iSasapoinsalaInao ilahUna malaa ek icaTaoro pazivalao. %yaacaaBaavaaqa- Asaa haota.

"yaoqao ekaekI kaLa Plaoga ]d\Bavalaa Aaho. tumhI lagaoca yao}na kahI trIkolao paihjaoÂ naahI tr pirNaama BayaMkr hao[-la. Asaala tsao yaa."

madnaijataMnaI ek irkamao Gar pDlao haoto¸ %yaacao kulaUp inaQaa-stpNao taoDUna%yaacaa kbajaa Gaotlaa va %yaat yaa raogyaaMnaa zovalao. maI saayaklavar basaUna laaokoSanamaQyaojaa}na paocalaao. toqaUna Ta}na @laak-laa hkIkt ilahUna pazivalaI¸ AaiNa AamhI kSaapirisqatIt Garacaa kbajaa Gaotlaa to kLivalao.

Da^. ivalyama gaa^DÍo jaaohainasabaga-maQyao Da^@TrI krIt Asat. %yaaMnaa KbarimaLtaca to QaavaUna Aalao¸ AaiNa raogyaaMcao Da^@Tr va nasa- daonhI Jaalao. pNa AamhaitGaaMnaa tovaIsa raogaI saaMBaaLNao ASa@ya haoto.

danat Sauw AsalaI mhNajao saMkTinavaarNaasaazI saovak AaiNa saaQanao kaozUnatrI caalaUna yaotat¸ Asaa maaJaa AnauBavaisaw ivaSvaasa Aaho. maaJyaa AaîfsaatklyaaNadasa¸ maaNaoklaala va AaNaKI daona ihMdI haoto. SaovaTlyaa daoGaaMcaI naavao Aata malaaAazvat naahIt. klyaaNadasaaMnaa %yaaMcyaa baapanaoca maaJyaa hvaalaI kolao haoto.%yaaMcyaasaarKo praopkarI AaiNa hukUma Jaolaayacaa tovaZa maahIt Asao saovak malaa toqaoqaaoDoca BaoTlao AsatIla. saudOvaanao klyaaNadasa %yaa vaoLI Aivavaaiht haotoÂ %yaamauLo %yaaMnaavaaTola to jaaoKmaIcaohI kama Vayalaa maI maagao puZo pahat nasao. dusaro maaNaoklaala. ho malaajaaohainasabaga-maQyaoca laaBalao haoto. tohI Aivavaaiht haoto ASaI maaJaI klpnaa Aaho. caarIkarkUna mhNaa¸ saaobatI mhNaa ikMvaa pu~ mhNaa¸ %yaaMnaa laaoTNyaacaa maI inaScaya kolaa.klyaaNadasaaMnaa ivacaarayacao to kayaÆ [traMnaa ivacaarNyaacaIca fursat¸ to tyaar Jaalao."tumacaI gat¸ tIca AamacaI¸ Asaa qaaoD@yaatca pNa gaaoD jabaaba haota.

ima. ircacaa pirvaar maaoza haota. to svat: ]DI Gyaayalaa tyaar haotoÂ pNamaIca %yaaMnaa Aavarlao. maI %yaaMnaa *yaa jaaoKmaIt ADkvaayalaa mauLIca tyaar navhtaoÂ malaaihMmatca hao[-naa. pNa %yaaMnaI baahorcao sava- kama saaMBaaLlao.

Plaoga ¹ 2 277

SauEauYaocaI tI ra~ Bayaanak haotI. maI puYkL raogyaaMcaI SauEauYaa kolaI haotI¸pNa Plaogacyaa raogyaaMcaI SauEaUYaa krNyaacaa p`saMga malaa kQaI Aalaa navhta. Da^. gaa^DÍocaIihMmat pahUna AamacaIhI BaItI pLalaI haotI. raogyaaMcaI ivaSaoYaSaI saovaa krta yaoNyaasaarKInavhtI. %yaaMnaa AaOYaQa pajaNao¸ QaIr doNao¸ paNaI vagaOro doNao AaiNa %yaaMcaa maL kaZNao¸yaa]pr ivaSaoYa kahI krNyaasaarKo navhto.

%yaa caar t$NaaMcaI inaBa-yata AaiNa %yaaMnaI SairracaI pvaa- na krtacaalaivalaolaI maohnat pahUna maaJaa hYa- gaganaat maavaonaa.

Da^. gaa^DÍocaI ihMmat samajata yaoNyaasaarKI haotI. tIca gaaoYT madnaijatcaI.pNa yaa t$NaaMnaa kaya mhNaavaoÆ

ra~ kSaIbaSaI gaolaI. malaa smarto %yaap`maaNao %yaa ra~I trI kaoNaI raogaIgamaavalaa naahI.

pNa ha p`saMga ijatka k$Naajanak Aaho¸ ittkaca tao )V AaiNa maaJyaadRYTInao Qaaima-khI Aaho. mhNaUna %yaalaa AaNaKI daona p`krNao trI VavaI laagaNaar.

16. Plaoga ¹ 2

ASaa táhonao Garacaa AaiNa raogyaaMcaa tabaa Gaotlyaaba_la myauinaisapailaTIcyaasaoËòTrInao maaJao AaBaar maanalao¸ AaiNa pàMjaLpNao kbaUla kolao kI¸ "ASaa táhocyaa p`saMgaIlagaocacyaa lagaoca AamacaI AamhI vyavasqaa krNyaacaI saaQanasaamagaÌ AamacyaapaSaI naahI.tumhalaa laagaola tI madt maagaa. Sa@ya Asaola tovaZI Ta}na kaOinsala do[-la." prMtuyaaogya [laaja krNyaabaabat dxa Asalaolyaa %yaa myauinaisapailaTInao p`saMgaaoicat ]payayaaojaNyaacyaa kamaI ibalakula idrMgaa[- kolaI naahI.

%yaaMnaI dusaáyaaca idvaSaI ek irkamao pDlaolao gaaodama maaJyaa hvaalaI kolao¸AaiNa raogyaaMnaa %yaacyaamaQyao Gao}na jaaNyaaba_la saucaivalao. to saaf krNyaacaI jabaabadarImyauinaisapailaTInao ]calalaI naahI. Gar AaoMgaL AaiNa kcaáyaanao Barlaolao haoto. AamhIsvat:ca to saaf kolao. danaSaIla ihMdI laaokaMcyaa madtInao KaTa vagaOro jamaivalyaa AaiNalagaoca ek ta%purto [isptL sau$ kolao. myauinaisapailaTInao ek nasa- pazivalaI¸ vaitcyaabaraobar ba`^MDIcaI baaTlaI AaiNa raogyaaMnaa ja$r pDNaaáyaa [tr vastU pazivalyaa.Da^. gaa^DÍovarIla jabaabadarI kayama raihlaI.

278 Aa%makqaa

nasa-laa AamhI ivaSaoYaok$na raogyaaMnaa iSavaU dot nasaU. nasa- svat: iSavaayalaatyaar Asao. svaBaavaanao BalaI baa[- haotI. prMtu itcyaavar Balataca p`saMga yao} nayaoASaaba_la AamhI japt AsaU.

raogyaaMnaa varcaovar ba`^MDI doNyaaba_la Aamhalaa saUcanaa imaLalaI haotI. nasa-AamhalaahI saMsaga- baaQaU nayao ASaasaazI qaaoDqaaoDI ba`^MDI GaoNyaasa saucavaIt Asao¸ AaiNasvat:hI Gao[-. AamacyaapOkI trI kaoNaI ba`^MDI GaoNyaasa tyaar navhtoca. maaJaa trraogyaaMnaahI ba`^MDI doNyaavar ivaSvaasa navhta. itGao raogaI ba`^MDIiSavaaya caalaivaNyaasa AaiNamalaa maatIcao p`yaaoga k$ doNyaasa tyaar haoto. Da^@Tr gaa^DÍocyaa prvaanagaInao maI %yaaMcyaaDao@yaavar va CatIvar jaoqao duKt haoto toqao maatIcaa laop doNyaacaa p`yaaoga kolaa. yaa itGaaMraogyaaMpOkI daoGao bacaavalaoÂ baakIcao sava- raogaI gamaavalao. vaIsa raogaI tr %yaa gaaodamaatcaAMt pavalao.

[kDo myauinaisapailaTI Anya vyavasqaa krItca haotI. jaaohainasabaga-pasaUna saatmaOlaaMvar ek la^JaroTao mhNajao saaMsaiga-k raogaaMcao [isptL haoto. toqao tMbaU ]Baa$na %yaatyaa itGaaM raogyaaMnaa Gao}na gaolao. Plaoganao AaNaKI kaoNaI laagalyaasa %yaaMnaahI toqaoca naoNyaacaIvyavasqaa kolaI haotI. AamacaI %yaa kamaaMtUna maaokLIk JaalaI. qaaoDyaaca idvasaaMnaMtrAamhalaa Kbar imaLalaI¸ kI %yaa Balyaa nasa-laa Plaoga Jaalaa va %yaatca itcaa dohaMtJaalaa.to daoGao raogaI vaacalao AaiNa Aamhalaa saMsaga- baaQalaa naahI¸ yaacao karNa kaya tokaoNa saaMgaU SakNaarÆ prMtu maatIcyaa ]pcaaravarIla maaJaI Eawa AaiNa AaOYaQaacyaakamaIhI da$caa ]pyaaoga krNyaaba_lacaI maaJaI AEawa hI daonhI dRZ JaalaI. malaa maahItAaho¸ kI hI Eawa AaiNa AEawa daonhI inaraQaar AsatIla. prMtu maaJaa %yaa vaoLIJaalaolaa AaiNa AjaUnapya-Mt iTkUna raihlaolaa ga`h maI badlaU Sakt naahI¸ AaiNa mhNaUnacayaa p`saMgaI %yaacaa ]llaoK krNao malaa AavaSyak vaaTto.

ha Plaoga ]d\BavalyaanaMtr lagaoca maI vat-maanap~aMmaQyao laaokoSana svat:cyaatabyaat AalyaanaMtr myauinaisapailaTInao ivaSaoYaca p`karo daKivalaolaI baodrkarI va PlaogacaapàduBaa-va yaaMba_la myauinaisapailaTIlaa zpka doNaaro kDk p~ pìsaw kolao haoto. %yaap~amauLo malaa ima. honarI paolaak laaBalao. to p~ marhUma jaaosaof Daok yaaMcyaamaulaaKtIlaahI kahI AMSaI karNaIBaUt Jaalao.

maagao gaolaolyaa p`krNaaMmaQyao maI ]llaoK kolaaca Aaho¸ kI ekainaraimaYa BaaojanagaRhamaQyao maI jaovaayalaa jaat Asao. toqao maaJaI ima. AalbaT- vaosTSaIAaoLK JaalaI. raoja saMQyaakaLI AamacaI %yaa KaNaavaLIt gaaMz pDo¸ va Baaojanaao<ar

Plaoga ¹ 2 279

AamhI baraobar ifrayalaa jaat AsaU. vaosT ho eka lahanaSaa CapKanyaat BaagaInao kamakrIt Asat. %yaaMnaI vat-maanap~at maaJao PlaogasaMbaMQaIcao p~ paihlao AaiNa jaovatovaoLIKaNaavaLIt maa~ maI idsaonaa %yaava$na to Gaabarlao.

maI va maaJyaa jaaoDIcyaa saovakaMnaI Plaogacyaa idvasaaMt Aahar kmaI kolaa haota.far idvasaaMpasaUna maI pwt zoivalaI haotI¸ kI saaMqaIcao duKNao Asaola tovha paoTavar BaarkmaI pDola tovaZa caaMgalaa. mhNaUna maI saMQyaakaLcao jaovaNa baMd kolao AaiNa duparI [trjaovaNaaraMnaa laoSamaa~ Qaaoka rahU nayao mhNaUna [tr kaoNaI nasatIla ASaa vaoLI jaa}najaovaUna yaot Asao. BaaojanagaRRhacyaa maalakaSaI maaJaa daT pircaya haota. %yaalaa maI saaMgaUnazoivalao haoto¸ kI maI Plaogacyaa raogyaaMcaI SauEaUYaa krIt AsalyaamauLo [traMSaI Sa@ya tovaZakmaI saMbaMQa zovaU [icCtao.

ASaa táhonao maI KaNaavaLIt na idsalyaamauLo dusaáyaa ikMvaa itsaáyaaca idvaSaIsakaLcyaa p`hrI¸ maI baahor inaGaNyaacyaa tyaarIt gauMtlaao haotao [t@yaat vaosTnaI KaolaIcaodar zaozavalao. dar ]GaDtaca vaosT mhNaalao :

"tumhI KaNaavaLIt idsalaa naahI¸ %yaamauLo malaa QaastI vaaTU laagalaI¸ kI najaaNaao tumhalaa tr kahI Jaalao nasaolaÆ mhNaUna yaa vaoLI trI tumhI na@kI BaoTNaar yaasamajautInao Aalaao. maaJyaakDUna kaMhI madt haoNyaasaarKI Asaola¸ tr saaMgaaÂ maIraogyaaMcyaa SauEaUYaolaahI tyaar Aaho. tumhalaa maahItca Aaho¸ kI maaJyaavar svat:cao paoTBarNyaaplaIkDo ksalaIca jabaabadarI naahI."

maI vaosTcao AaBaar maanalao. maI ivacaar krayalaa ek imanaIThI Gaotlyaacao malaasmart naahI. maI mhTlao :

"tumhalaa maI nasa- mhNaUna tr GaoNaar naahIca. AaNaKI raogaI Aalao naahIt¸ trAamacao kama ek¹daona idvasaaMtca Klaasa hao[-la. trI pNa ek kama Aaho Kro."

"to kaoNatoÆ""tumhI Drbanalaa jaa}na [MiDyana Aaoipinayanacyaa CapKanyaacaI vyavasqaa hatI

Gyaala kaÆ madnaijat tr saQyaa yaoqao kamaat gauMtlao Aahot. itkDo kaoNaI trI jaayalaapaihjaoca Aaho. tumhI gaolaa tr maaJaI %yaa baajaUcaI kaLjaI pUNa-pNao hlakI hao[-la."

vaosTnaI ]<ar idlao¸"maaJyaa gaLyaat CapKanaa Aaho ho tumhalaa maahItca Aaho.

navyaaNNava T@ko maI jaayalaa tyaar hao[-na. AKorcaa jabaaba Aaja saMQyaakaLpya-Mt

280 Aa%makqaa

idlaa tr caalaola naaÆ tumhalaa ifrayalaa yaayalaa savaD JaalaI¸ tr %yaaca vaoLI baaolaU."malaa AanaMd Jaalaa. %yaaca idvaSaI saMQyaakaLI qaaoDo baaolaNao Jaalao. vaosTlaa

drmaha dha paOMD pgaar AaiNa CapKanyaat kahI nafa raihlyaasa %yaacaa Amauk BaagadoNyaacaa zrava Jaalaa. vaosT pgaarasaazI jaatca navhto¸ %yaamauLo tao p`Sna %yaaMcyaapuZonavhta. dusaáyaaca idvaSaI ra~Icyaa maolanao vaosT svat:caI vasaulaI maaJyaakDo saaopvaUnaDrbanalaa jaayalaa rvaanaa Jaalao. tovhapasaUna to maI dixaNa AaiÍka saaoDIpya-Mt to maaJyaasauKdu:KaMcao BaagaIdar raihlao. ivalaayatocyaa eka prgaNyaaMtIla laa]qa naamak gaavaatIlaeka SaotkrI kuTuMbaat janmalaolao vaaZlaolao¸ SaaLotIla saamaanya iSaxaNa GaotlaolaoÂ pNaAnauBavaacyaa SaaLot AMgamaohnatInao iSakUna trbaoja Jaalaolao¸ piva~¸ saMyamaI¸ [-SvaralaaiBa}na caalaNaaro¸ praopkarI [Mga`ja gaRhsqa : maI vaosTnaa AaoLKIt Aalaao Aaho¸ tao naohmaIyaaca sva$pat. %yaaMcaa AaiNa %yaMacyaa kuTuMbaacaa pircaya Aaplyaalaa yaapuZIlap`krNaamaQyao haoNaarca Aaho.

17. la a ok o S a n a c a I h a oLI

maI AaiNa maaJao jaaoDIdar jarI raogyaaMcyaa SauEauYaotUna maaokLo Jaalaao trIhIPlaogamaQaUna ]pisqat JaalaolaI [tr kamao Aamacyaa iSaravar haotIca.

laaokoSanacyaa isqatIsaMbaMQaI myauinaisapailaTI KuSaala baodrkar rahU Sakt haotIÂpNa gaaoáyaa naagairkaMcyaa Aaraogyaalaa maa~ tI caaovaIsahI tasa DaoLyaat tola GaalaUna japtAsao. %yaaMcyaa AaraogyarxaNaasaazI pDola tao Kca- krayalaa tI maagao puZo pahat nasao¸AaiNa yaa p`saMgaI Plaogacao pa}la puZo pDU nayao yaasaazI tr itnao paNyaasaarKa pOsaa Kca-kolaa. ihMdI laaokaMcyaa baabatIt myauinaisapailaTIcao Anaok daoYa malaa idsat haoto. trIhIgaaoáyaa laaokaMcaI tI vaaht AsalaolaI kaLjaI pahUna itlaa Qanyavaad idlyaaKorIjamaaJyaacyaanao rahvalao naahIÂ AaiNa itcyaa yaa SauBa p`ya%naamaQyao malaa jaovaZI mhNaUna madtdota AalaI¸ tovaZI maI idlaI. maaJaI samajaUt Aaho¸ kI maI tI madt idlaI nasatI trmyauinaisapailaTIlaa jaD gaolao Asato¸ AaiNa kdaicat itnao baMdukIcyaa baLacaahI ]pyaaogakolaa Asata¸ maagao puZo paihlao nasato¸ AaiNa Aaplao to Kro kolao Asato.

laaokoSanacaI haoLI 281

pNa tsao kahI haoNyaacaa p`saMga Aalaa naahI. ihMdI laaokaMcyaa vat-NaukInaomyauinaisapailaTIcao Amaladar saMtuYT Jaalao¸ AaiNa %yaanaMtrcaI kahI kamao saulaBa JaalaI.ihMdI laaokaMnaa myauinaisapailaTIcyaa mhNaNyaap`maaNao vaagaavayaasa laavaNyaasaazI¸ maaJao%yaaMcyaavar haoto navhto tovaZo vajana maI vaaprlao. to sava- krNao ihMdI laaokaMnaa far jaDhaoto¸ trIhI ekanaosauwa maaJaa Sabd ]llaMiGalyaacao malaa smart naahI.

laaokoSanacyaa saBaaovaar phara basaivaNyaat AalaaÂ prvaanagaIiSavaaya kaoNaIbaahor pDayacao naahI ikMvaa AathI jaayacao naahI. maaJyaa jaaoDIdaraMnaa va malaa paihjaotovha jaaNyaayaoNyaacao prvaanao idlao haoto. myauinaisapailaTIcaa ivacaar laaokoSanamaQaIla sava-rihvaaSyaaMnaa tIna AazvaDopya-Mt jaaohainasabaga-pasaUna tora maOla AMtravar Kulyaa maOdanaattMbaU laavaUna %yaaMmaQyao basavaUna laaokoSanalaa Aaga laavaUna doNyaacaa haota. tMbaUMcaoca ka hao[-naapNa navao gaava vasaivaNao¸ itkDo daNaagaaoTa paocaivaNao [%yaaidmaQyao kahI idvasa jaaNaarca.%yaa maudtIt varIla phara basaivalaolaa haota.

laaok KUp Gaabarlao¸ pNa maI %yaaMcyaapaSaIca AsalyaamauLo %yaaMnaa QaIr haota.%yaaMcyaapOkI puYkL garIba laaok svat:cao pOsao svat:cyaa Garat pu$na zovaIt. Aata tohlavaavao laagaNaar. %yaaMnaa ba^Mk imaLavaI kaozUnaÆ ba^MMkomaQyao %yaaMnaa kLNaar trI kayaÆ maI%yaaMcaI ba^Mk banalaao. maaJyaapaSaI pOSaaMcao ZIga yao}na pDlao. maI ASaa p`saMgaI fIAakarNao yaaogya Jaalao nasato. ksao basao ho kama saMBaaLU Saklaao. Aamacyaa ba^Mkocyaama^naojarSaI maaJaI caaMgalaI AaoLK haotI. maI %yaaMnaa kLivalao¸ kI tumacyaakDo AamhalaaKUp pOsao zovaavao laagaNaar Aahot. ba^Mka taMbyaacao ikMvaa $Pyaacao naaNao Amauk ekamayaa-doplaIkDo Gyaayalaa tyaar nasatat. %yaaiSavaaya Plaogacyaa TapUMtUna yaoNaaáyaapOSaaMnaa hat laavaNyaasa karkUna naaKUYa AsatIla AsaahI saMBava haota. prMtu ma^naojarnaomalaa sava- saaoya k$na idlaI. pOsao jaMtunaaSak paNyaanao QauvaUna ba^MkokDo pazivaNyaacaozrlao. ASaa táhonao saumaaro 60¸000 paOMD ba^MkomaQyao Barlao gaolao Asao malaa smarto.maaJyaa AiSalaaMpOkI jyaaMcyaapaSaI AiQak pOsao haoto¸ %yaaMnaa to zrIva maudtInaovyaajaI laavaNyaacaa maI sallaa idlaa. ASaa táhonao kahI pOsao %yaa %yaa AiSalaaMcyaanaavaavar zoivalao gaolao. %yaacaa pirNaama Asaa Jaalaa kI %yaaMcyaapOkI ik%yaokaMnaa ba^MkotpOsao zovaNyaacaI savaya laagalaI. i@lapspùT fama- naavaacao jaaohainasabaga-SaojaarI ekizkaNa Aaho. toqao laaokoSanacyaa rihvaaSyaaMnaa spoSyala T/onamaQaUna naolao. toqaoyaaMnaa AnnapaNaI myauinaisapailaTInao svat:cyaa Kcaa-nao purivalao. tMbaUcyaa yaa gaavaacaa doKavaa

282 Aa%makqaa

laYkracyaa CavaNaIsaarKa haota. laaokaMnaa ASaa táhonao rahNyaacaI savaya nasalyaamauLomaanaisak vyaqaa JaalaI. navao navao vaaTo¸ pNa mhNaNyaasaarKI gaOrsaaoya sahna kravaI laagalaInaahI. maI raoja saayaklava$na ek Kop maa$na yaot Asao. tIna AazvaDopya-Mt ASaatáhonao Kulyaa hvaot raihlyaanao laaokaMcyaa AaraogyaamaQyao sauQaarNaa tr AvaSya JaalaI¸ AaiNamaanaisak du:Kacaa tr pihlao caaovaIsa tasa saMpNyaapUvaI-ca ivasar pDlaa. Aqaa-tca magalaaok AanaMdanao rahU laagalao. maI jaa[- tovha %yaaMcao Bajana¹kIt-na¸ KoL¸ krmaNaUk [%yaaidcaalaU Asao.

malaa Aazvato¸ kI laaokoSana irkamao krNyaat Aalao %yaacyaa dusaáyaaca idvaSaI%yaacaI haoLI krNyaat AalaI. %yaaMtIla ek doKIla vastU saaoDvaUna AaNaNyaacaa laaoBamyauinaisapailaTInao kolaa naahI. %yaaca saumaaralaa va %yaaca karNaanao myauinaisapailaTInaosvat:cyaa maako-Tcao laaMkUDkamahI sava- jaaLUna TaklaoÂ va %yaapayaI saumaaro dha hjaarpaOMDaMcao nauksaana saaosalao. maako-Tat maolaolao ]MdIr saaMpDlao mhNaUna ha kDk ]payayaaojaNyaat Aalaa haota. nauksaana KUp Jaalao Kro¸ pNa pirNaama ha Jaalaa kI¸ Plaogacaap`saar ASa@ya JaalaaÂ Sahr Bayamau@t Jaalao.

18. eka p u stkac a a i v al ax aN a pirN a a m a

yaa PlaogamauLo garIba ihMdI laaokaMvarIla maaJao vajana¸ maaJaa QaMda AaiNa maaJaIjabaabadarI hI vaaZlaI. iSavaaya yauraoipyana laaokaMSaI vaaZt Asalaolyaa maaJyaa kahIAaoLKI [t@yaa inakTcyaa haot gaolyaa¸ kI %yaamauLohI maaJaI naOitk jabaabadarI vaaZUlaagalaI.

vaosTcaI AaoLK maI inaraimaYa BaaojanagaRhamaQyao kolaI haotI. paolaakcyaabaabatIthI tsaoca GaDlao. eko idvaSaI maI jyaa TobalaaSaI basalaao haotao¸ toqaUna dUrcyaa ekaTobalaaSaI ek t$Na gaRhsqa jaovaIt haoto. %yaaMnaI malaa BaoTNyaacyaa [raVanao naavaacaI icazIpazivalaI. maI %yaaMnaa maaJyaa Tobalaavar baaolaaivalao. to Aalao AaiNa mhNaalao :

"maI 'iËiTk'caa ]psaMpadk Aaho. tumacao PlaogasaMbaMQaIcao p~ vaacaUna malaatumhalaa BaoTNyaacaI far [cCa JaalaI. Aaja malaa tI saMQaI imaLalaI."

ima. paolaakcyaa manamaaokLopNaamauLo maI p`qamadSa-naIca %yaaMcaokDoAakiYa-laa gaolaao. %yaaca ra~I AamhI ekmaokaMcao puro piricat Jaalaao AaiNajaIvanaasaMbaMQaIcyaa Aamacyaa ivacaaraMmaQyao Aamhalaa farca saamya idsaUna Aalao. %yaaMnaa saaQaI

eka pustkacaa ivalaxaNa pirNaama 283

rahaNaI AavaDt haotI. Amauk ek gaaoYT bauwIlaa pTlaI mhNajao itcaa AMmala krNyaacyaabaabatIt %yaaMcaI Sa@tI AaScaya- vaaTNyaasaarKI haotI. %yaaMcyaa AayauYyaaMtIla kahIforfar %yaaMnaI JaTidSaI k$na Taklao.

[MiDyana Aaoipinayanacaa Kca- vaaZt caalalaa haota. vaosTnaI kLivalaolyaahkIktInao maI cakIt Jaalaao. %yaaMnaI ilaihlao¸ "tumhI saaMigatlao tSaa táhocaa nafa yaakamaat naahI. ]laT malaa nauksaanaca idsat Aaho. jamaaKcaa-cyaa vahyaa AvyavaisqatAahot. ]QaarI puYkL Aaho¸ pNa itlaa SaoMDabauDKa kahI naahI. puYkL forfarkravao laagatIla. pNa yaa hkIktInao tumhI GaabarNyaacao karNa naahI. maaJyaakDUna hao[-latovaZI vyavasqaa maI krtao¸ nafa naahI mhNaUna ho kama saaoDIna Asao mauLIca naahI."

nafa idsat nasalyaamauLo vaosT majaI- laagalyaasa kama saaoDNyaasa maaokLo haotoÂtsao krNyaaba_la maI %yaaMnaa mauLIca daoYa do} Saklaao nasatao. evaZoca navho¸ tr tpasa nakrtaca 'kama fayaVat Aaho' Asao saaMigatlyaaba_la malaa daoYa doNyaacaahI %yaaMnaaAiQakar haota. Asao AsatahI malaa JaaoMbaola Asaa ek SabdhI to kQaI baaolalao naahIt.pNa malaa vaaTto¸ yaa navaIna maaihtImauLo maI ivacaar na krta ivaSvaasa TakNaara Aaho AsaovaosTnaI zrivalao Asaola. madnaijatcyaa samajaaba_la caaOkSaI na krta kovaL %yaaMcyaasaaMgaNyaavar ivaSvaasa zovaUna maI vaosTpaSaI naFyaacaI gaaoYT baaolalaao haotao. malaa vaaTto¸saava-jainak kama krNaaranao Asaa ivaSvaasa na zoivata jyaacaa svat: tpasa kolaa AsaolaAsalaIca gaaoYT baaolalaI paihjao. sa%yaacyaa pujaaáyaanao farca dxata zoivalaI paihjao.svat:caI pUNa- Ka~I JaalaI nasatanaa dusaáyaacyaa manaavar mayaa-doplaIkDo pirNaama krNaoyaapasaUna sa%yaalaa hanaI paocato. malaa saaMgaNyaasa idlaigarI vaaTto¸ kI ho samajat AsaUnahI]tavaLopNaanao ivaSvaasa TakUna kama caalaivaNyaacaa maaJaa svaBaava maI pUNa-pNMao sauQaa$Saklaao naahI. %yaat malaa svat:cyaa Sa@tIplaIkDo kama krNyaacaa laaoBa ha daoYaidsatao. yaa laaoBaamauLo maaJyaapoxaahI maaJyaa saaoba%yaaMcaI AiQak pMcaa[-t haot AalaIAaho.

vaosTnao ASaa táhocao p~ AalyaamauLo maI naataLlaa jaayalaa inaGaalaao. paolaaknaaAata maaJyaa sava- karBaaracaI maaihtI JaalaIca haotI. to malaa paocavaayalaa sToSanavarAalao haoto. AaiNa "ho pustk p`vaasaat vaacaNyaasaarKo Aaho¸ to vaacaUna kaZa. tumhalaato AavaDola¸" Asao mhNaUna %yaaMnaI risknacao 'AnTu idsa laasT' ho pustk maaJyaa hatatidlao.

284 Aa%makqaa

ho pustk vaacaNyaasa sau$ kolyaanaMtr maaJyaanao to saaoDvaoca naa. %yaanao malaaBaa$naca Taklao jaaohainasabaga- to naataL caaovaIsa tasaaMcaa rsta Aaho. T/ona saMQyaakaLIDrbanalaa paocalaI. paocalyaanaMtr sabaMQa ra~Bar Jaaop yao[-naa. pustkat dSa-ivalaolao ivacaarAmalaat AaNaNyaacaa ivacaar zrlaa.

yaapUvaI- risknacao ekhI pustk maI vaacalao navhto. ivaVaqaI-dSaot AByaasaacyaapustkaplaIkDo maaJao vaacana naahIsaarKoca mhNata yao[-la. kma-BaUmaImaQyao p`vaoSa kolyaanaMtrvaoL far qaaoDa imaLo. %yaamauLo AajaimatIlaahI Asaoca mhNata yao[-la¸ kI maaJao pustkacao&ana farca tuTpuMjao Aaho.sahjaasahjaI ikMvaa inaÉpayaastva paLlyaa gaolaolyaa yaasaMyamaamauLo maaJao kahIek nauksaana Jaalaolao naahI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. pNa jaIqaaoDISaI pustko maI vaacalaI Aahot¸ tI caaMgalaI pcaivalaI Aahot Asao mhNata yao[-la.ASaa pustkaMpOkI hoca ek pustk Asao mhNata yao[-la¸ kI jyaanao maaJyaa jaIvanaamaQyaot%kaL mh<vaacaa rcanaa%mak forfar GaDvaUna AaNalaa. puZo maI %yaacao BaaYaaMtrhI kolao vato 'savaao-dya' yaa naavaanao Caplaolao Aaho.

maaJaI ASaI samajaUt Aaho¸ kI jaI gaaoYT maaJyaamaQyao Kaola iBanalaolaI haotIitcaoca spYT pìtibaMba malaa risknacyaa yaa ga`Mqar%naamaQyao pahavayaasa imaLalao. %yaamauLo%yaanao maaJyaavar saMpUNa- tabaa imaLivalaa AaiNa %yaacyaatIla ivacaaraMcaI AmalabajaavaNaImaaJyaakDUna krivalaI. AaplyaamaQyao jyaa sad\Baavanaa sauPt Asatat¸ %yaa jaagaRtkrNyaacaI Sa@tI jyaacyaamaQyao Asato tao kvaI haoya. sava- kvaIcaa savaa-varca saarKapirNaama haot naahI. karNa savaa-MmaQyao sava-ca caaMgalyaa Baavanaa eksaar#yaa p`maaNaatnasatatca.

'savaao-dya' cao isawaMt maI samajalaao to Asao :1. savaa-Mcyaa klyaaNaat Aaplao klyaaNa Aaho.2. vakIla kaya ikMvaa nhavaI kaya¸ daoGaaMcyaahI kamaacaI ikMmat saarKIca

AsalaI paihjao. karNa paoTapaNyaacaa h@k daoGaaMnaahI saarKacaAaho.

3. saaQao¸ AMgamaohnatIcao¸ Saotkáyaacao jaIvana hoca Kro jaIvana haoya.pihlaI gaaoYT malaa maahIt haotIÂ dusarI malaa AMQaUk idsat haotIÂ itsarIcaa

maI ivacaarca kolaa navhta. pihlaImaQyao dusaáyaa daonhI samaaivaYT Aahot ho malaa savaao-dyaanaoidvyaasaarKo spYT daKivalao. p`Baat JaalaI AaiNa ivacaaraMcyaa AmalabajaavaNaIcyaap`ya%naalaa maI laagalaao.

19. ifin a@s ac a I sq a apn a a

sakaLI p`qama maI vaosTpaSaI gaaoYT kaZlaI. 'savaao-dya' pustkanao maaJyaa varkolaolaa pirNaama maI %yaaMnaa baaolaUna daKivalaa va saucaivalao¸ kI '[MiDyana Aaoipinayana'eKaVa SaotIcyaa jaimanaIt nyaavao. toqao savaa-MnaI eksaarKa paoTapurta pgaar Gyaavaa¸savaa-MnaI AapaplaI SaotI kravaI AaiNa ]rlaolyaa vaoLat '[MiDyana Aaoipinayana' cao kamakravao. vaosTnaI yaa saUcanaolaa $kar idlaa. p`%yaokalaa paoTgaIKca- tIna paOMD yao[-la AsaaihSaoba kolaa haota. %yaat gaaoro kaLo Asaa Baod kolaa navhta.

pNa CapKanyaat tr dha AsaamaI kama krNaaro haoto. savaa-Mnaaca jaMgalaatibaáhaD krNao pTola kI naahI¸ ha ek p`Sna haota¸ AaiNa sagaLoca saarKa paoTapurtapgaar Gyaayalaa tyaar haotIla ikMvaa naahI¸ ha dusara p`Sna haota. AamhI daoGao tr ASaainaScayaavar Aalaao¸ kI jyaaMnaa yaa yaaojanaot daKla haota yaot nasaola %yaaMnaI svat:caa pgaarGyaavaa. hLUhLU savaa-MnaI saMsqaavaasaI hao}na rahavao ASaI dRYTI zovaavaI.

yaa dRYTInao maI kamagaaraMSaI baaolaNao sau$ kolao. madnaijataMnaa tr tI gaaoYTpToca naa. %yaaMnaa BaItI vaaTU laagalaI¸ kI %yaanao svat:cao Sai@tsava-sva KcaI- GaalaUna ]BaIkolaolaI vastU maaJyaa maUK-pNaamaULo maihnaaBarat QauLIlaa imaLUna jaaNaar. '[MiDyanaAaoipinayana' caalaNaar naahI¸ CapKanaahI baMd pDola AaiNa kamagaar inaGaUna jaatIla.

maaJao putNao Cganalaala gaaMQaI yaa CapKanyaat kama krIt Asat.vaosTbaraobarca maI %yaaMcyaaSaIhI gaaoYT kaZlaI. %yaaMcyaa pazIvar kuTuMbaacaa baaojaa haota.pNa baalapNaapasaUna %yaaMnaI maaJyaa tabyaat rahUna kama krNao psaMt kolao haoto. maaJyaavar%yaaMcaa far ivaSvaasa haota¸ %yaamauLo to vaadivavaad na krtaca yaaojanaot saamaIla Jaalao vaAajaimatIpya-Mt maaJyaabaraobarca Aahot.

itsaro gaaoivaMdsvaamaI naavaacao yaM~& haotoÂ to pNa saamaIla Jaalao. [tr jarIsaMsqaavaasaI banalao naahIt¸ trI maI CapKanaa Gao}na jaa[-na itkDo yaoNyaacao %yaaMnaI kbaUlakolao.

ASaa táhonao kamagaaraMbaraobar baaolaNao krNyaat daohIpoxaa AiQakidvasa gaolao AsatIla Asao malaa smart naahI. lagaoca vat-maanap~at Drbanacyaa najaIk

285

286 Aa%makqaa

eKaVa sToSanapaSaI jamaIna paihjao mhNaUna jaaihrat idlaI. jabaaba Aalaa¸ %yaaMtifina@sacyaa jaimanaIcaI saaMgaI AalaI. vaosT va maI tI jamaIna pahayalaa gaolaao. saatidvasaaMcyaa Aatca vaIsa ekr jamaIna KrodI kolaI. tIt paNyaacaa ek lahanasaa Jarahaota. naairMgaaMcaI va AaMbyaacaI kahI JaaDo haotI. %yaalaa laagaUnaca 80 ekraMcaa dusaraek Baaga haota. %yaat barIca fLJaaDo haotI¸ va ek JaaopDo haoto. tao BaagahI AaNaKIkahI idvasaaMnaI KrodI kolaa. daohaoMcao imaLUna 1¸000 paOMD idlao.

Saoz parsaI $stumajaI ho Asalyaa sava- saahsaaMmaQyao maaJao saaobatI Asaayacaoca.%yaaMnaa maaJaI hI yaaojanaa AavaDlaI. eka maaozyaa gaaoDa}nacao p~o vagaOro %yaaMcyaakDopDlaolao haoto to %yaaMnaI maaoft idlao. %yaaMinaSaI baaMQakama sau$ kolao. kahI sautar vagavaMDI maaJyaabaraobar laZa[-var Aalaolao haoto. %yaaMpOkI kahIjaNa kamaalaa imaLalao.%yaaMcyaa madtInao CapKanaa baaMQaNyaasa sau$vaat kolaI. eka maihnyaat Gar tyaar Jaalao.to 75 fUT laaMba va 50 fUT $Md haoto. vaosT vagaOro SairracaI pvaa- na krtagavaMDI¹sautaraMbaraobar rahU laagalao.

ifina@samaQyao rana far maajalaolao haoto¸ vastI ibalakula navhtI. %yaamauLosapa-Mcaa ]pd`va haota. hI ek jaaoKImaca haotI. p`qama tr sava-jaNa tMbaU zaokUna %yaatcarahat Asat.

mau#ya Gar tyaar Jaalao¸ tovha Aaz ek idvasaat bahutok saamaana KTaáyaaMnaIifina@salaa naolao. Drbana to ifina@sa tora maOlaaMcao AMtr haoto. ifina@sa sToSanapasaUnaADIca maOla dUr haoto.

f@t ekaca AazvaDyaalaa '[MiDyana Aaoipinayana' ma@yau-rI pòsamaQyao CapUnaGyaavao laagalao.

maaJyaabaraobar ihMdusqaanaatUna jao jao naatovaa[-k vagaOro Aalaolao haoto¸AaiNa vyaaparat gauMtlaolao haoto¸ %yaaMnaa maaJyaa matakDo AaoZUna ifina@samaQyao daKlak$na GaoNyaacaa maI p`ya%na caalaivalaa. to tr sava- pOsao kmaaivaNyaacyaa hotUnaodixaNa AaiÍkolaa Aalaolao haoto. %yaaMcaI samajaUt GaalaNao maha mauiYklaIcao kama haoto.pNa kahIMcaI samajaUt pTlaI. %yaa savaa-MpOkI maganalaala gaaMQaIMcao naava yaa vaoLImaaJyaa najarosamaaor ivaSaoYak$na yaot Aaho. karNa kI¸ [tr jao kbaUla Jaalaohaoto¸ to qaaoDabahut vaoL ifina@samaQyao rahUna d`vyaaja-naat pDlao. maganalaalagaaMQaI svat:caa vyavahar AaTaopUna malaa yao}na imaLalao to tovhapasaUna kayamaraihlao Aahot. AaiNa svat:cao bauiwbala¸ %yaagaSa@tI AaiNa AnanyaBa@tI yaaMcyaa baLavar

pihlaI ra~ 287

maaJyaa AaMtirk p`yaaogaaMtIla maaJyaa maULpasaUnacyaa saaoba%yaaMmaQyao Aaja p`mauKsqaanaI AahotÂva svayMaiSaixat karagaIr yaa dRYTInao tr maaJyaa mato %yaaMnaI %yaaMcyaamaQyao AiWtIya sqaanapàPt kolao Aaho.

ASaa táhonao 1904 saalaI ifina@sacaI sqaapnaa JaalaI AaiNa Anaok ivap<aIMtUnajaavao laagalao Asalao¸ trI ifina@sa saMsqaa va '[MiDyana Aaoipinayana' daonhI AVap iTkUnaraihlaI Aahot. pNa yaa saMsqaolaa sau$vaatIlaa Aalaolyaa ADcaNaI va %yaaMt JaalaolyaaAaSaa¹inaraSaa hyaa puZIla p`krNaat pahU.

20. pihlaI ra~

ifina@samaQyao pihlaa AMk kaZNao baroca jaD gaolao. daona baabatIMtAgaaodrpasaUna kaLjaI GaoNyaacao malaa vaoLIca saucalao mhNaUna baroÂ naahIpoxaa AMk ekAazvaDa baMd raihlaa Asata ikMvaa ]iSara inaGaalaa Asata. yaa saMsqaomaQyao eMjaInavarcaalaNaarI yaM~o AaNaUna ]BaI krNyaacaI maaJaI vaR<aI navhtI. jaoqao SaotIsauwa jaatInaokrayacaI haotI toqao vat-maanap~hI hataMnaI caalaivata yaoNyaasaar#yaa yaM~aMnaIca caalaola trbaro¸ Asaa ivacaar haota. pNa to jamaNyaasaarKo naahI¸ Asao %yaa vaoLI vaaTlyaava$naifina@samaQyao Aa^[-la¹eMjaIna naolaolao haoto. pNa ho tolayaM~ baMd pDlao tr tovaZyaavaoLopurtI dusaáyaa ksalyaa trI saaQanaacaI trtUd k$na zovalaolaI barI¸ Asao maI vaosTnaasaucaivalao. %yaava$na %yaaMnaI hatanao caalavaayacao ek caË zoivalao haoto AaiNa %yaa caakanaomaud`NayaM~alaa gatI doNyaacaI vyavasqaa kolaI haotI. vat-maanap~acaa Aakar dOinakp~aevaZa Asao. qaaorlao yaM~ baMd pDlao tr to lagaoca du$st krNyaacaI saaoya %yaa izkaNaInavhtI. %yaamauLohI vat-maanap~ KaoLMbaUna rahNyaacaa saMBava haota. hI ADcaNaTaLNyaasaazI vat-maanap~acaa Aakar badlaUna saamaanya saaPtaihkaevaZa kolaaÂ hotu AsaakI¸ ADcaNaIcyaa vaoLI CaoTyaa yaM~avarhI payaanao qaaoDI panao trI kaZta yaavaIt.

pihlyaa pihlyaanao '[MiDyana Aaoipinayana' pìsaw haoNyaacyaa Aadlyaara~I savaa-Mnaa qaaoDobahUt jaagarNa ho vhayacaoca. panaaMcyaa GaDyaa krNyaacyaakamaalaa lahanamaaozo sagaLo laagatÂ AaiNa kama ra~I dha bara vaajata puroohao[-. pNa pihlyaa ra~Icaa kQaIca ivasar pDNaar naahI,. CapNyaacaI caaOkTbaaMQaUna tyaar JaalaIÂ pNa eMjaIna caalaayalaa kbaUla naahIÑ eMjaIna jaaoDUnasau$ k$na doNyaasaazI eka eMijainayarlaa baaolaaivalaa haota. %yaanaI va vaosTnaI

288 Aa%makqaa

KUp maohnat GaotlaI¸ pNa eMjaIna caalaU mhNaUna hao[-naa. sagaLo icaMtaga`st hao}na basalao.AKorIlaa vaosT inaraSa hao}na DaoLo Ba$na Aalaolao Asao maaJyaapaSaI Aalao¸ AaiNamhNatat¸ "eMjaIna Aata Aaja sau$ haoNyaacao laxaNa idsat naahIÂ Aqaa-t yaaAazvaDyaacaa AMk vaoLovar inaGat naahI."

"tsaoca Asaola tr Aaplaa [laaja naahI. prMtu AEau ZaLNyaacao karNacanaahI. AjaUna kahI ya%na caalaNyaasaarKa Asalyaasa k$na pahU yaa. hao¸ pNa tao GaaoDatr Aaho naaÆ" Asao mhNaUna maI QaIr idlaa.

vaosT mhNaalao¸ "GaaoDa caalavaayalaa maaNasao paihjaotÂ tI AaplyaapaSaI kaozoAahotÆ AapNa Aahao tovaZyaaMnaI tao GaaoDa caalaNaar naahI. tao caalavaayalaa AaLIpaLInaocaar caar maaNasao paihjaot. AapNa tr sava- qaklaoBaagalaolao Aahao."

sautarI kama sava- AaTaoplaolao navhto¸ %yaamauLo sautar AVap inaGaUna gaolaonavhto. to CapKanyaat Jaaopt Asat. %yaaMcaokDo baaoT k$na maI mhTlao¸ "pNa ho sagaLosautar Aahot to kSaalaaÆ BarIlaa AapNahI AajacaI sava- ra~ AKMD jaagarNa k$.evaZo ek kt-vya iSallak raihlao Aaho Asao malaa vaaTto."

"sautaraMnaa ]zvaUna %yaaMcaI madt maagaayalaa AaplaI ihMmat haot naahIÂ AaiNaAamacyaa qaklaolyaa maaNasaaMnaa trI ksao saaMgaavaoÆ"

"to maaJyaakDo laagalao¸ maI mhTlao."tr maga kdaicat AjaUnahI Jaopola."maI sautaraMnaa jaagao kolao AaiNa %yaaMcaI madt maaigatlaI. malaa %yaaMcyaa ivanavaNyaa

krNyaacaI ja$rca pDlaI naahI. to mhNaalao¸ ASaa vaoLI AamhI tumacyaa ]pyaaogaI pDlaaonaahI tr AamhI maaNasao ksalaIÆ tumhI KuSaala inajaa. AamhI GaaoDa caalavaU. Aamhalaa hokama jaD vaaTNyaasaarKo naahI."

CapKanyaacao laaok tr tyaarca haoto.vaosTcaa hYa- gaganaat maavaonaa. %yaaMnaI kama krtaMnaa Bajana krNyaasa sau$vaat

kolaI. GaaoDa caalaivaNyaasaazI sautaraMcyaa baraobarInao maI laagalaao¸ AaiNa baakIcaohIpaLIpaLInao laagalao. kama inaGaU laagalao.

sakaLcaa saatcaa saumaar Jaalaa. maI pahatao tr kama puYkL vhayacao raihlaohaoto. vaosTnaa maI mhTlao¸ "Aata eMjaIinayarlaa ]zvalao trÆ idvasaa]jaoDI puna: p`ya%nak$na eMjaIna caalaivalao tr Aaplao kama vaoLovar AaTpU Sakola."

paolaaknaI ]DI zaoklaI 289

vaosTnaI eMjaIinayarlaa jaagao kolao. tao lagaoca ]zlaa AaiNa eMjaInacyaa KaolaItiSarlaa. eMjaIna sau$ krtaca caalaU Jaalao. sabaMQa CapKanaa hYaa-naMdaMnaI dumadumaUna gaolaa."Asao kSaanao haot AsaolaÆ ra~I kaya kaya ,maohnat kolaI trI caalaonaaÂ AaiNa AataMjaNaU kaya kahIca Jaalao naahI ASaa táhonao caalaU krtaca caalaU laagalaoÑ"

vaosTnaI kI eMjaIinayarnao ]<ar idlao¸ "yaacao ]<ar doNao kzINa Aaho. yaM~aMnaasauwa jaSaI kahI Aamacyaap`maaNao ivaEaaMtIcaI ja$r pDt AsaavaI. ASaa táhonao vaagatanaatI ik%yaokda AaZLtatÑ"

maI trI Asaoca maanalao kI¸ eMjaInacao na caalaNao hI Aamha savaa-McaI ksaaoTIhaotI¸ AaiNa AaNaIbaaNaIcyaa vaoLI %yaanao caalaU haoNao ho Sauw maohnatIcao SauBa fL haoto.

vat-maanap~ vaoLovar sToSanavar paocato Jaalao¸ AaiNa savaa-Mnaa hayasao Jaalao.ASaa táhocyaa Aaga`hamauLo vat-maanap~acaI inayaimatpNaaivaYayaI kItI- JaalaI

AaiNa ifina@samaQyao svaavalaMbanaacao vaatavarNa inamaa-Na Jaalao. yaa saMsqaomaQyao AsaohI ekyauga yao}na gaolao kI jaovha eMjaIna [radapUva-k baMd krNyaat yao}na %yaaeovajaI GaaoDyaavarcadRZtapUva-k kama caalaivaNyaat Aalao. ifina@sacaa ha savaao-cca naOitk kala haota ASaImaaJaI samajaUt Aaho.

21. paolaaknaI ]DI zaoklaI

ifina@sasaarKI saMsqaa sqaaiplyaanaMtr Ku_ maI itcyaamaQyao farca qaaoDavaoL rahU Saklaao¸ hyaa gaaoYTIcao malaa naohmaI du:K vaaTto. itcaI sqaapnaa krtovaoLImaaJaI klpnaa ASaI haotI¸ kI maI itqaoca Gar k$na rahIna¸ ]pjaIivakatoqaIla kamaatUnaca caalavaIna¸ hLUhLU vaiklaI saaoDIna¸ ifina@samaQyao rahUna jaIkaya saovaa haoNyaasaarKI Asaola tovaZI krIna AaiNa ifina@sacaI yaaojanaayaSasvaI krNao¸ ho svat:cao [itkt-vya maanaIna. prMtu yaa ivacaaraMcaI maI yaaoijalaIhaotI tSaI AMmalabajaavaNaI JaalaIca naahI. hI gaaoYT maaJyaa Anaokvaar AnauBavaalaaAalaI Aaho kI¸ AapNa yaaojatao ek AaiNa GaDUna yaoto kahI dusaroca. pNa%yaabaraobarca maaJaa AsaahI AnauBava Aaho¸ kI jaoqao sa%yaacaIca saaQanaa va ]pasanaaAaho¸ toqao pirNaama Aaplyaa yaaojanaop`maaNao na ka yao[-naa¸ trIhI jaao AkilptpirNaama yaotao taohI AinaYT tr nasataoca¸ ]laT ik%yaok vaoLa AapNa [icClaolyaaAa.¹19

290 Aa%makqaa

pirNaamaahUna AiQak Eaoyaskr Asatao. ifina@sacao jao Akilpt $paMtr Jaalao to AinaYTnavhto¸ evaZo trI maI inaScayapUva-k saaMgaU Saktao. AiQak Eaoyaskr haoto kI naahI ho maIKa~IpUva-k saaMgaU Sakt naahI.

AapNa savaa-MnaI AMgamaohnatInao paoT Baravao¸ ASaa klpnaonao maud`NaalayaacyaaAasapasa p`%yaok rihvaaSyaasaazI tIna tIna ekr jaimanaIcao tukDo paDlao haoto. %yaat ektukDa maaJyaasaazIhI maaojaUna inaraLa kaZNyaat Aalaa. yaa sava- tukDyaaMvar AamhIAamha savaa-Mcyaa [cCoiva$wca pHyaacaI Garo baaMQalaI [cCa tr Saotkáyaalaa saajaoSaImaatIgavatacaI ikMvaa ivaTaMcaI KaopTI baaMQaNyaacaI haotIÂ to GaDU Saklao naahI. %yaalaapOsaohI AiQak Kcaa-vao laagaNaar haoto¸ vaoLhI AiQak laagaNaar haota. sava-jaNa %vairtGardar qaaTUna kamaalaa laagaNyaasa AatUr Jaalao haoto.

saMpadk tr manasauKlaala naaJarca gaNalao jaat haoto. to *yaa yaaojanaomaQyaosaamaIla Jaalao navhto. %yaaMcao ibaáhaD DrbanamaQyao haoto. DrbanamaQyao '[MiDyanaAaoipinayana'caI ek CaoTI SaaKahI haotI.

Ta[-p jauLivaNyaasaazI pgaarI naaokr tr haotocaÂ pNa ivacaar Asaa haota kI¸vat-maanap~ caalaivaNyaacyaa kamaI AiQakat AiQak vaoL KaNaarI pNa ittkIca saaopIASaI jaI Ta[-p jauLivaNyaacaI iËyaa tI sava- saMsqaanavaasaIyaaMnaI iSakUna GyaavaI vakravaIhI. yaasaazI jyaaMnaa maaihtI navhtI¸ to iSakUna tyaar Jaalao. maI yaa kamaatSaovaTpya-Mt ek naMbarcaa Z raihlaao AaiNa maganalaala gaaMQaInaI savaa-Mcao puZo AaGaaDI maarlaI.maI naohmaIca maanaIt Aalaao Aaho¸ kI %yaaMnaa svat:laaca svat:maQyao Asalaolyaa Sa@tIcaIKbar navhtI. pUvaI- kQaI CapKanyaacao kama kolaolao nasata to Ta[-p jauLivaNyaat trbaojaJaalao AaiNa vaogaacyaa baabatIthI %yaaMnaI KUp p`gatI kolaIÂ evaZoca navho¸ tr qaaoD@yaacavaoLat CapKanyaasaMbaMQaIcyaa sava- kamaaMmaQyao caaMgalyaa táhonao vaakbagaar Jaalao va malaaAaScaya-cakIt k$na saaoDlao.

ho kama AVap raMgaolaa laagalao navhto¸ GarohI tyaar JaalaolaI navhtI¸[t@yaatca yaa navaIna rcalaolyaa kuTuMbaalaa saaoDUna maI jaaohainasabaga-laa pL kaZlaa itkDcaokama far kaLpya-Mt baajaUlaa saarNyaasaarKI maaJaI isqatI navhtI.

jaaohainasabaga-laa yao}na paolaakpaSaI yaa mah<vaacyaa forfarasaMbaMQaI baaolalaao.AapNa idlaolyaa pustkacaa evaZa pirNaama Jaalaolaa pahUna %yaaMnaa Apar AanaMd Jaalaa.

paolaaknaI ]DI zaoklaI 291

"tr maga malaahI yaat kaoNa%yaa naa kaoNa%yaa rItInao Baaga naahI Gaota yaoNaarÆ"%yaaMnaI ]%saahacyaa Barat ivacaarlao.

maI mhTlao¸ "tumhalaa ja$r Baaga Gaota yao[-la. [cCa Asaola tr tumhalaayaaojanaot saamaIlahI haota yao[-la."

"malaa saamaIla krNaar Asaala tr maaJaI tyaarIca Aaho¸" paolaaknaI ]<aridlao.

hI dRZta pahUna maI cakIt Jaalaao. paolaaknaI 'iËiTk' maQaUna AaplaImaaokLIk krNyaaba_la maalakalaa eka maihnyaacaI naaoTIsa idlaI va maudt Bartaca toifina@salaa gaolao. Aaplyaa manaimaLa} svaBaavaanao %yaaMnaI savaa-McaI manao hrNa kolaI AaiNa tokuTuMbaatlaosao hao}na rahU laagalao. saaQaopNaa %yaaMcyaa AMgaI haota¸ %yaamauLo ifina@sacyaarahaNaImaQyao %yaaMnaa kahI navaKo ikMvaa jaDsao tr vaaTlao naahIca¸ ]laT tI rahaNaI %yaaMnaasvaaBaaivak va maaOjaocaI vaaTlaI.

pNa maIca %yaaMnaa toqao far kaLpya-Mt raKU Saklaao naahI. ima. ircanaIivalaayatolaa jaa}na kayaVacaa AByaasa pura krNyaacao zrivalao. malaa ekTyaalaaAaîfsacao kama JaopNyaasaarKo navhto. %yaasaazI maI paolaakanaa maaJyaa Aaîfsaat rahUnavaiklaIcaa AByaasa krNyaaivaYayaI saucaivalao. maaJyaa manaatIla hotU Asaa¸ kI to vakIlaJaalao trI SaovaTI AamhI daoGaohIjaNa ifina@samaQyaoca jaa}na rahU.

ho sagaLo baot inaYfL zrlao. pNa paolaakcyaa svaBaavaamaQyao Asaa eksaIQaopNaa haota¸ kI jyaacyaavar %yaaMcaa ivaSvaasa basalaa¸ %yaacyaabaraobar ivatMDvaad naGaalata %yaacyaa ivacaaranausaar vaagaNyaacaa p`ya%na krayacaa. paolaaknaI malaa ilaihlao¸ "malaatr hIca rahaNaI AavaDto. yaoqao maI AanaMdat Aaho. yaa saMsqaocaIca Aaplyaalaa vaaZkrta yao[-la. pNa tumhalaa jar Asao vaaTt Asaola¸ kI maI itkDo Aalyaanaoca Aaplao hotUlavakr safla haotIla¸ tr maI yaayalaa tyaar Aaho." malaa ho p~ psaMt pDlao. paolaakifina@sa saaoDUna jaaohainasabaga-laa Aalao va maaJyaa Aaîfsaat vaiklaI ]maodvaar yaa naa%yaanaodaKla Jaalao.

yaaca saumaaralaa¸ kayaVacyaa prIxaocaI tyaarI krNyaat jyaalaa maI madt krItAsao ASaa eka skaîTSa iqaAa^saaîfsTlaahI maI paolaakcao AnaukrNa krNyaaivaYayaIAaga`h kolaa¸ va taohI yao}na imaLalaaÂ %yaacao naaMva maîknaTayar.

ASaa táhonao ifina@sacao Qyaoya lavakr gaaMzNyaacyaa SauBa [raVanao maItiW$w ASaa rahaNaImaQyaoca AiQakaiQak jaKDlaa jaatao kI kaya¸ Asao vaaTU

292 Aa%makqaa

laagalao. AaiNa [-SvarI saMkotca Anya táhocaa nasata¸ tr saaQyaa rahaNaIcyaa naavaaKalaIpsarlaolyaa maaohjaalaamaQyao maI svat:ca ADkNaar haotao.

AamacaI kaoNaacaIhI klpnaa navhtI ASaa táhonao maaJao va maaJyaa Qyaoyaacao rxaNakSaa táhonao Jaalao %yaa hkIktpya-Mt paocaayalaa AjaUna kahI p`krNao jaavaI laagatIla.

22. ra m a jy a ac a a pazIr aKa

Aata lavakrca svadoSaI prt jaaNyaacaI¸ inadana jaa}na itkDoca kayamarahaNyaacaI AaSaa maI saaoDUna idlaI haotI. p%naISaI tr maI ek vaYaa-caI baaolaI k$nadixaNa AaiÍkolaa Aalaao haotao. vaYa- hao}na gaolao va maaJao prt jaaNyaacao laaMbalao¸ mhNaUnamaulaaMnaa baaolaavaUna GaoNyaacaa inaScaya kolaa,.

maulao AalaIÂ %yaaMmaQyao maaJaa itsara maulagaa ramadasahI haota. %yaacaI vaaTomaQyaobaaoTIcyaa kPtanaabaraobar KUp daostI jamalaI AaiNa %yaacyaabaraobar KoLtanaa %yaacaa hatmaaoDlaa. kPtanaanao %yaacaI KUp SauEauYaa kolaI haotI. Da^@Tranao haD saaMQalao haoto¸ va taojaovha jaaohainasabaga-laa yao}na paocalaa %yaa vaoLI %yaacaa hat laaMkDacyaa p+yaaMmaQyao baaMQaUnava gaLyaat $maalaacaI JaaoLI ADkvaUna tIt laTkavaUna zoivalaolaa haota. baaoTIcyaaDa^@Tracaa sallaa haota kI¸ jaKmaovar kaoNaa trI Da^@TrakDUna ]paya krvaavao.

pNa maaJaa tao kaL tr ekjaat maatIcao ]pcaar krNyaacaa haota. maaJyaajyaa AiSalaaMcaa maaJyaa AaDmauzyaa vaOVkIvar ivaSvaasa haota¸ %yaaMcaokDUnahI maI maatIcao vapaNyaacao ]pcaar krvaIt Asao. maga ramadasaacyaa baabatIt trI dusaro kaya krNaarÆramadasaacao vaya Aaz vaYaa-cao haoto. "maIca tuJyaa jaKmaocaI QaU¹pUsa kolaI tr tU iBaNaartr naahIsa naaÆ" Asao maI %yaalaa ivacaarlao. ramadasaanao malaa ]pcaar krNyaasa hsatprvaanagaI idlaI. yaa vayaat %yaalaa saarasaarivavaok Aalaolaa navhta. Asao jarI AsalaotrI¸ Da^@Tr AaiNa naakaDaoLyaaMcaa vaOV yaaMcaomaQaIla Baod trI %yaalaa caaMgalyaa táhonaosamajat haota. Asao AsaUnahI %yaacaa maaJyaavar va maaJyaa p`yaaogaaMvar ivaSvaasa haota¸ %yaamauLo%yaalaa BaItI vaaTlaI naahI.

kapt kapt maI %yaacaI p+I saaoDlaI¸ jaKma saaf kolaI AaiNasvacC maatIcaI GaDI zovaUna p+I pihlyaap`maaNao baaMQaUna idlaI. ASaa táhonao maIraoja svat: jaKma QauvaIna maatI laavaIt Asao. maihnaaBarat jaKma pUNa- barI JaalaI.

rama jyaacaa pazIraKa 293

ekhI idvasa ksalaI ADcaNa AalaI naahI AaiNa idvasaoMidvasa jaKma Bart gaolaI.Da^@TraMcyaa malamap+Inaosauwa evaZa vaoL trI laagaNaarca¸ Asao baaoTIvarcyaa Da^@TranaokLivalao haoto.

yaa AnauBavaanao ASaa táhocyaa GargautI ]pcaaraMivaYayaIcaa maaJaa ivaSvaasa AaiNa%yaaMcaa ]pyaaoga krNyaaba_lacao QaOya- hI AiQakca vaaZlaI. yaanaMtr maI p`yaaogaaMcao xao~ KUpvaaZivalao. jaKmaa¸ tao¸ AjaINa-¸ kavaIL [%yaaid raogaaMsaazI maatIcao¸ paNyaacao AaiNa]pasaacao p`yaaoga lahanamaaozyaa s~I¹pu$YaaMvar kolao¸ AaiNa to bahutok yaSasvaI Jaalao. AsaoAsatahI jaI ihMmat malaa dixaNa AaiÍkomaQyao vaaTt haotI¸ tI yaoqao raihlaolaI naahIÂAaiNa AnauBavaanao Asao paihlao Aaho kI yaa p`yaaogaaMmaQyao QaaokahI Asatao.

yaa p`yaaogaaMcao vaNa-na krNyaamaQyao maaJaa hotU %yaa p`yaaogaaMcaa yaSasvaIpNaa isawkrNyaacaa naahI. ekhI p`yaaoga sava-svaI yaSasvaI Jaalaa AsaohI mhNata yaoNyaasaarKo naahIÂDa^@Tr Aaplyaa ]pcaaraMsaMbaMQaIhI tSaI Ka~I do} Sakt naahIt. pNa evaZocasaaMgaNyaacaa hotU Aaho kI¸ jyaalaa navaIna va Apiricat p`yaaoga kravayaacao AsatIla %yaanaosvat:pasaUna sau$vaat kolaI paihjao. tsao Jaalyaasa sa%ya lavakrca p`kT haoto¸ va ASaatáhocao p`yaaoga krNaaralaa [-Svar saaMBaaLUna naotao.

maatIcyaa p`yaaogaaMmaQyao jasao Qaaoko haoto¸ tsaoca yauraoipyanaaMcyaa inakTsahvaasaamaQyoahI haotao. Baod f@t p`karacaa haota. pNa yaa Qaao@yaaMcaa ivacaar maaJyaasvat:cyaa manaalaa kQaI iSavalaolaahI navhta.

paolaaknaa maaJyaa GarI rahNyaasa inamaM~Na idlao va AamhI sa##yaa Baavaap`maaNaorahU laagalaao. paolaaknaI jyaa s~ISaI lagna kolao itcyaaSaI %yaaMcaI maO~I AaQaI AnaokvaYaa-pasaUnacaI haotI.]BayataMmaQyao¸ AnaukUla kala yaotaca¸ lagna krNyaacao z$nahI gaolaohaoto. prMtu paolaak qaaoDyaabahUt d`vyasaMga`hacaI vaaT pahat raihlaolao haoto Asao malaasmarto. %yaaMnaI risknacaa maaJyaapoxaa puYkLca ivastRt AByaasa kolaa haotaÂ pNa paScaa%yavaatavarNaat %yaaMnaa risknacao ivacaar pUNa-pNao kRtIt AaNaNyaacao saucaNyaasaarKo navhto.maI Asaa yaui@tvaad kolaa kI¸ "ijacyaaSaI )dyaacaI gaaz baaMQalaI gaolaI itcaa ivayaaogakovaL d`vya naahI mhNaUna sahna kravaa ho yaaogya naahI. tumacyaa ihSaobaap`maaNao kaoNaahIgarIbaalaa lagna krta yaoNaar naahI. %yaatUnahI Aata tr tumhI maaJyaabaraobar rahtaÂAqaa-t p`pMcaKcaa-caa p`Snaca naahI. tumhI lavakr lagna kravao ASaI maaJaI trI [cCaAaho."

294 Aa%makqaa

malaa paolaakbaraobar kQaI daonada vaad kravaa laagalaolaaca naahI. %yaaMnaI maaJaomhNaNao lagaoca ]calaUna Qarlao. BaavaI imasaosa paolaak tr ivalaayatomaQyao hao%yaa. %yaaMcyaaSaIp~Waro ivacaar kolaa. %yaaMnaa AanaMdca Jaalaa¸ AaiNa qaaoDyaaca maihnyaaMt ivavaahkrNyaasaazI %yaa jaaohainasabaga-laa yao}na paocalyaa.

ivavaahamaQyao Kca- mauLIca kolaa naahI. lagnaacaa mhNaUna inaraLa paoYaaKhInavhta. %yaaMnaa Qama-ivaQaIcaI AavaSyakta vaaTt navhtI. imasaosa paolaak janmaanao iK`stIhao%yaa va paolaak yahudIÂ daoGaaMcyaamaQyao saamaanya Qama- mhNajao naIitQama- haca haota.

pNa yaa lagnaasaMbaMQaIcaa ek majaodar p`saMgahI saaMgaUna Taktao. T/ansavaalamaQyaogaaoáyaa laaokaMcyaa lagnaacaI naaoMd krNaara Amaladar kaLyaa maaNasaaMcyaa lagnaacaI naaoMdkrNaar naahI. yaa lagnaat navaáyaamaulaacaa TaokNaa maI haotao. eKada gaaora ima~hI kaZtaAalaa Asata. pNa paolaaknaa to KpNyaasaarKo navhto. mhNaUna AamhI itGao jaNaAmaladarapuZo hjar Jaalaao. maI jaoqao TaokNaa Asaona toqao vaQaUvaro daoGaohI gaaorI AsatIla¸yaaba_la Amaladaralaa Ka~I kSaI vaaTavaIÆ %yaanao tpasa krIpya-Mt naaoMd thkUbazovaNyaacaa ivacaar kolaa. dusaáyaa idvaSaI naataLmaQaIla ek saNa haota. GaaoDyaavarbasalaolyaa vaQaUvaraMcaa ivavaahmauhUt- ASaa táhonao laaMbaNaIvar pDavaa ho savaa-Mnaa Asa*yavaaTlao. baDa maîjasT/oT maaJyaa AaoLKIcaa haota. tao yaa Ka%yaacyaa mau#ya haota. maI yaajaaoDPyaalaa Gao}na %yaacaopuZo hjar Jaalaao. tao hsalaa AaiNa %yaanao malaa icazI ilahUnaidlaI. ASaa táhonao ivavaah rijasTr Jaalaa.

AjaUnapya-Mt qaaoDobahUt trI piricat Asaoca gaaoro pu$Ya maaJyaa GarI raihlaohaoto. Aata Apiricat ASaI ek [Mga`ja baa[- kuTuMbaat daKla JaalaI. malaa svat:laatrI kQaI kaLI BaaMDNatMTa Jaalyaacao smart naahI. prMtu jaoqao Anaok jaatIMcyaa AaiNainarinaraLyaa svaBaavaaMcyaa ihMdI laaokaMcao yaoNao jaaNao Asao. jaoqao maaJyaa p%naIlaahI AVapASaa táhocao AnauBava ivaSaoYasao imaLalaolao navhto¸ toqao yaa daoGaaMnaahI @vaicat ]Wogaacao p`saMgaAalaohI AsatIla. pNa ekaca jaatIcyaa kuTuMbaalaa tSaa táhocao jaovaZo p`saMga yaotat%yaapoxaa yaa iBannajaatIya kuTuMbaalaa AiQak trI Aalao naahIt evaZo Kasa. [tkoca navho¸tr jao p`saMga Aalyaacao malaa smarto tohI xaullak haoto. sajaatIya¹ivajaatIya ho manaacaotrMga. AapNa sava- imaLUna ekca kuTuMba Aahao.

GaratIla forfar va baalaiSaxaNa 295

vaosTcaa ivavaahhI yaaca p`krNaat saajara k$na Gaotao. maaJyaa AayauYyaaMtIlayaa kaLI ba`mhcayaa-saMbaMQaIcao maaJao ivacaar pirp@va Jaalao navhto¸ %yaamauLo Aivavaaihtima~aMcaI lagnao laavaUna doNyaacaa maaJaa QaMdaca haota. vaosT Aa[-baapaMcyaa BaoTIsaazI jaaNyaasainaGaalao¸ tovha %yaaMnaa maI Sa@ya tr lagna k$naca prt yaoNyaacaa sallaa idlaa. ifina@saAamacao savaa-Mnao Gar Jaalao haoto¸ AaiNa AamhI sava- SaotkrI hao}na basalaao haotao. %yaamauLoivavaah ikMvaa vaMSavaRiw yaaMt BaItI vaaTNyaajaaogao kahI raihlao navhto.

vaosT laosTr prgaNyaaMtIla eka sauMdr yauvatISaI lagna k$na itlaa Gao}naAalao. %yaa baa[-cao kuTuMba¸ laosTrmaQyao bauTaMcaa maaoza QaMda caalatao¸ %yaamaQyao kama krNaarohaoto. imasaosa vaosTnaIsauwa bauTaMcyaa karKanyaat kahI kaL Gaalaivalaa haota. %yaaMnaa maI'sauMdr' mhTlao Aaho. karNa %yaaMcyaa AMgacyaa gauNaaMcaa maI pujaarI AahoÂ AaiNa Kro saaOMdya-tr gauNaaMtca Aaho. vaosT Aaplyaa saasaUlaahI Gao}na Aalao haoto. tI BalaI baa[- AjaUnahIijavaMt Aaho. itcaI ]VaogaSaIlata AaiNa itcaa sada hsatmauK caohra pahUna AamacaIAamhalaaca laaja vaaTt Asao.

gaaoáyaa ima~aMcaI lagnao krivalaI¸ %yaacap`maaNao ihMdI ima~aMnaa Aapaplyaa kuTuMbaaMnaabaaolaavaUna GaoNyaasa ]<aojana idlao. %yaamauLo ifina@sa ek CaoTosao KoDo banaUna gaolao. toqaopaMcasaat ihMdI kuTuMbao rahU laagalaI¸ va %yaaMcaI vaaZhI hao} laagalaI.

23. G ar atIl a f orfar v a b a al a iS ax aN a

DrbanamaQyao ibaáhaD kolao haoto¸ %yaathI forfar kolaoca haoto. Kca- maaozacaalao¸ trIhI vaLNa saaQaopNaakDo haoto. pNa jaaohainasabaga-maQyao 'savaao-dyaa'tIla ivacaaraMmauLoivaSaoYaca forfar Jaalao.

baîrsTrcyaa Garat ijatka saaQaopNaa AaNata yaoNyaasaarKa haota¸ tovaZa trAaNalaacaÂ trI pNa kahI saamaana kaZUna TakNyaasaarKo navhto. Kra saaQaopNaa vaaZlaatao AMt:krNaacaa. p`%yaok kama svat:cyaa hatanao krNyaacaI haOsa vaaZlaI¸ AaiNa %yaatmaulaaMnaahI tyaar k$ laagalaao.

baajaarcaI raoTI GaoNyaaeovajaI Garcyaa GarIca @yaUnaIcyaa saUcanaonausaarmaaohnaaiSavaayacaI raoTI hatanao k$ laagalaao. itlaa igarNaIcao pIz ]pyaaogaacaonavhto. igarNaIt dLUna AaNalaolyaa ipzaeovajaI hatanao dLlaolao pIz vaaprNyaatsaaQaopNaa¸ Aaraogya va pOSaacaI AiQak kaTksar hI saaQatat¸ AsaohI malaa vaaTto.

296 Aa%makqaa

mhNaUna hatanao caalaivaNyaacao ek jaato saat paOMD do}na KrodI kolao. %yaacao poD jaD haototo daoGaaMnaa sauKanao caalaivata yao[- ¸ ekTyaalaa jaD pDo. ho jaato ifrivaNyaasa mau#yat:paolaak¸ maI va maulao laagat AsaU. kstUrbaa[- %yaa vaoLI svayaMpakat gauMtlaolaI Asao¸ pNatIhI kQaI kQaI yao[- . imasaosa paolaak Aalyaa¸ tovha %yaahI yaat saamaIla Jaalyaa. havyaayaama maulaaMnaa caaMgalaa fayadoSaIr Jaalaa. %yaaMcyaakDUna ho ikMvaa dusaro ksalaohI kama maIkQaI balaa%karanao krvaUna Gaotlaolao naahI¸ pNa to AapNa hao}naca KoL mhNaUna jaatoifrvaayalaa yaot. dmalao mhNajao saaoDUna jaaNyaacaI %yaaMnaa maaokLIk haotI. prMtu karNakahIhI Asaao¸ pNa hI maulao kaya ikMvaa [trhI kaya¸ jyaaMcaI maaihtI Aaplyaalaa puZohaoNaar Aaho tIhI sava- malaa naohmaIca KUp kama k$na dot Asat. maaJyaa naiSabaanaoitZyaa maulaaMSaIhI p`saMga yaot Asao¸ naahI Asao naahIÂ pNa bahutokjaNa idlaolao kama haOsaonaokrIt. 'dmalaao' mhNaNaaro %yaa vaoLcyaa maulaaMmaQyao trI farsao kaoNaI Aazvat naahIt.

Garacyaa saafsafa[-saazI ek naaokr haota. tao kuTuMbaatIlaca ek hao}narahat Asao¸ AaiNa %yaacyaa kamaat maulaohI BarpUr Baaga Gaot. payaKanyaaMtIla maL kaZUnanyaayalaa myauinaisapailaTIcaa naaokr yaot Asao. pNa payaKanyaacaI KaolaI saaf krNao¸baOzk saaf krNao¸ baOzk QauNao vagaOro kamao naaokrakDo doNyaat yaot nasat. %yaanao kravaIASaI Apoxaaca zovalaolaI navhtI. tI AamhI jaatInao krIt AsaU¸ va %yaaMthI maulaaMnaaiSaxaNa imaLo. %yaacaa pirNaama Asaa Jaalaa¸ kI maaJyaa ekahI maulaalaa payaKanao saafkrNyaacaI KMt vaaTt naahI. AaiNa Aaraogyaacao saamaanya inayamahI to sahjaasahjaI iSaklaoAahot. jaaohainasabaga-maQyao AajaarI tr kaoNaI @vaicatca pDt Asao. kaoNaI pDlaa trSauEauYaolaa maulao Asat AaiNa to kama tI AanaMdanao krIt.

%yaaMcyaa Axar&anaakDo maI dula-xa kolao Asao maI mhNat naahI¸ prMtu tobaajaUlaa saa$na zovaNyaacaahI malaa saMkaoca vaaTlaa naahI. yaa nyaUnaaba_la maaJyaamaulaaMnaa maaJyaaiva$w tËar krayalaa karNa raihlaolao Aaho. %yaaMnaI ik%yaokdasvat:caa AsaMtaoYa laaokaMpuZo vya@thI kolaa Aaho. yaa baabatIt malaa vaaTto¸kI maI svat:caa qaaoDasaa daoYa kbaUla kolaa paihjao. %yaaMnaa Axar&ana doNyaacaI[cCa malaa far far hao[-¸ p`ya%nahI krIt AsaoÂ pNa %yaa kamaI naohmaIca kahInaa kahI ivaGna yao}na pDt Asao. GarI %yaaMnaa iSakivaNyaacaI dusarI kahI saaoya kolaolaInavhtI. mhNaUna %yaaMnaa maaJyaabaraobar caalat Aaîfsaat Gao}na jaat Asao. Aaîfsa

GaratIla forfar va baalaiSaxaNa 297

ADIca maOla dUr haoto. mhNajao sakaL¹saMQyaakaL imaLUna kmaIt kmaI paca maOlaaMcaI rpoT%yaaMnaa va malaa imaLt Asao. rs%yaanao caalatanaa kahI trI iSakivaNyaacaa p`ya%na krItAsao. pNa tohI maaJyaabaraobar yaoNaaro dusaro kaoNaI nasatIla tr. Aaîfsaat %yaaMnaakarkUna va ASaIla yaaMcaa sahvaasa GaDo¸ kahI vaacaayalaa idlaolao Asalao tr to vaacaIt¸ihMDt ifrt¸ baajaaratUna ikrkaoL ijannasa AaNaayacao Asalyaasa to AaNaIt. savaa-tvaDIla jaao hirlaala %yaaKorIja [tr sava- maulagao ASaa táhonao vaaZlao. hirlaalaihMdusqaanaatca raihlaa haota. malaa jar %yaaMnaa Axar&ana doNyaasaazI inayaimatpNao ektasa trI kaZta Aalaa Asata¸ tr %yaaMnaa AadSa- iSaxaNa imaLalao Asao maI manaaSaIsamaaQaana maanalao Asato. %yaa baabatIt maI dRZ raihlaao naahI¸ yaaba_lacao du:K %yaaMcyaa vamaaJyaa daoGaaMcyaahI manaat rahUna gaolao Aaho. vaDIla maulaanao svat:caa Aat-svar maaJyaapaSaIva jaahIr rItInaohI Anaok vaoLa kaZlaa Aaho. [traMnaI )dyaacaI ]darta daKvaUna hadaoYa Apirhaya- maanaUna tao paoTat Gaatlaa Aaho. yaa nyaUnaaba_la malaa pScaatap haotnaahI¸ ikMvaa haot Asaola tr evaZaca kI maI AadSa- ipta Jaalaao naahI. pNa %yaaMcyaaAxar&anaacaa daoYahI maI¸ kdaicat A&anaanao Asaola¸ pNa svat:cyaa bauwIlaa pàmaaiNakpNaojao laaoksaovaocao kt-vya vaaTt haoto %yaacaosaazIca¸ kolaolaa Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho.%yaaMcao SaIla GaDivaNyaacyaa kamaI jao kahI krNao yaaogya haoto to krNyaacao kamaI maI kucara[-kolaolaI naahI evaZo maa~ maI saaMgaU SaktaoÂ va p`%yaok Aa[-baapacao ho AvaSyamaova kt-vyaAaho Asao malaa vaaTto. maaJaI ASaI dRZ samajaUt Aaho kI¸ maI maohnat kolaI AsatahImaaJyaa maulaaMmaQyao jao kahI caairHyadaoYa idsaUna Aalao Aahot to Aamha navarabaayakaocyaadaoYaaMcao pìtibaMba Aaho.

maulaaMmaQyao Aa[-baapacyaa $pacaa vaarsaa jyaap`maaNao ]trtao¸ %yaacap`maaNao %yaaMcyaagauNadaoYaaMcaa vaarsaahI ]trNaarca. %yaaMcyaamaQyao saBaaovaarcyaa vaatavarNaamauLo kahI kmaIAiQak Jaalao trI¸ maUL BaaMDvala baapjaaVaMkDUna jao imaLalao Asaola toca Kro. ASaatáhocyaa AanauvaaMiSak daoYaaMpasaUna kahI maulao AaplaI sauTka k$na Gaotat AsaohI malaaAaZLlao Aaho. ha Aa%myaacaa maUlasvaBaava haoyaÂ tI %yaacaIca qaaorvaI haoya.

paolaak va maaJyaamaQyao yaa maulaaMcyaa [Mga`jaI iSaxaNaasaMbaMQaI kDa@yaacaavaadivavaad hao[-. maI p`qamapasaUnaca maanaIt Aalaao Aaho kI¸ jao ihMdI Aa[-baapAaplyaa maulaaMnaa baalapNaapasaUnaca [Mga`jaI baaolaNaarI banaivatat to %yaa maulaaMcaa

298 Aa%makqaa

va doSaacaa dàoh krtat. malaa AsaohI vaaTto¸ %yaamauLo maulao Aaplyaa doSaacyaa Qaaima-k vasaamaaijak vaarSaapasaUna vaMicat rahatat AaiNa tovaZyaa AMSaanao doSaacaI ikMvaa jagaacaIsaovaa krNyaasa kmaI laayak banatat. maaJao mat ASaa táhocao AsalyaamauLo maI maulaaMbaraobarnaohmaI mau_ama gaujaraqaI BaaYaotca baaolat Asao. paolaaknaa to AavaDt nasao. %yaaMcao mhNaNaoAsao¸ kI maI maulaaMcyaa BaavaI ]%kYaa-laa AaDkazI AaNatao. [Mga`jaIsaarKI ivastRt p`saarpavalaolaI BaaYaa jar maulaaMnaa baalapNaapasaUna Avagat JaalaI¸ tr jagaamaQyao caalaU AsalaolyaajaIvanaacyaa Saya-tImaQyao %yaaMnaI ek maaoza TPpa sahjaI gaazlyaap`maaNao hao[-la Asao Aaplaomat to malaa Aaga`hpUva-k va pòmapUva-k pTvaUna doNyaacaa p`ya%na krIt. malaa to pTonaa.maaJao ]<ar %yaaMnaa AKorIsa manaapasaUna pTlao¸ kI maaJaa h+ pahUna to ]gaI basalao to Aatamalaa smart naahI. yaa saMvaadalaa Aata vaIsa vaYao- JaalaI. trIhI ho maaJao ivacaar¸ jao %yaavaoLI haoto toca AnauBavaanao AiQak dRZ Jaalao Aahot. maaJao maulagao Axar&anaamaQyao kccaoraihlao Asalao trI svaBaaYaocao saamaanya &ana %yaaMnaa sahjaI imaLalao. %yaapasaUna %yaaMcaa vadoSaacaa fayadaca Jaalaolaa Aaho. naahI tr Aaja to ihMdusqaanaat prkosao hao}na raihlaoAsato. iWBaaYaI va jaoqao mau#at: [Mga`jaI BaaYaaca baaolalaI jaato¸ ASaa doSaat raihlyaanao%yaaMnaa [Mga`jaI baaolata yao} laagalao va saaQaarNa ilaihtahI yao} laagalao.

24. Ja U l a U b a MD

Gar qaaTUna basalyaanaMtr isqarpNao eka izkaNaI rahaNyaacao maaJyaa kQaInaiSabaIca Aalao naahI. jaaohainasabaga-maQyao maI ina%yaËmaat $LlyaasaarKa haotao nahaotao [t@yaat ek Akilpt GaTnaa GaDUna AalaI. naataLmaQyao 'JaUlaU baMD' JaalyaacaIbaatmaI eoklaIÑ maaJao JaUlaU laaokaMSaI vaOr navhto. %yaaMnaI ekahI ihMdI maaNasaacaokahI vaakDo kolaolao navhto. 'baMD' saM&ocyaa yau@ttoba_lahI malaa SaMka haotI. pNa[Mga`jaI saamaàjya ho jagaacao iht krNaaro saamaàjya Aaho¸ Asao malaa %yaa vaoLIvaaTt Asao. maaJaI rajainaYza )dyaapasaUnacaI haotI. %yaa saamaàjyaacyaa naaSaacaI[cCa maI krIt navhtao. %yaamauLo sarkar AaplaI Sa@tI yaa izkaNaI nyaayaanaovaaprIt Aaho kI Anyaayaanao¸ ha ivacaar maaJyaa kt-vyapalanaacyaa AaDyaoNyaasaarKa navhta. naataLvar saMkT Aalao¸ tr rxaNa krNyaasaazI %yaacaopaSaI¸

JaUlaU baMD 299

svayaMsaovakaMcao laYkr haoto¸ AaiNa saMkTkalaI %yaaMcyaamaQyao puroSaI BartIhI haoNyaasaarKIhaotI. svayaMsaovakaMcao laYkr ho baMD maaoDNyaasaazI baahor pDlao AsalyaacaohI maI vaacalao.

maI svat:laa naataLvaasaI samajat Asao¸ AaiNa naataLSaI maaJaa saMbaMQa trhaotaca. mhNaUna maI gavhna-rlaa p~ ilaihlao¸ kI ja$r Asaola tr jaKmaI laaokaMcaI SauEaUYaakrNyaasaazI ihMdI laaokaMcaI ek tukDI Gao}na saovaa krNyaasaazI jaaNyaasa maI tyaarAaho. gavhna-rcaa lagaoca haokaraqaI- jabaaba Aalaa. AnaukUla jabaabaacaI ikMvaa tao [t@yaa%varonao yaoNyaacaI AaSaa malaa vaaTlaI navhtI. trIhI ho p~ ilaihNyaapUvaI- maI maaJaIvyavasqaa yaaojaUna zoivalaI haotI. Asao zrivalao haoto kI¸ gavhna-rakDUna maagaNaIcaa svaIkarJaalaa¸ tr jaaohainasabaga-cao ibaáhaD maaoDUna Takavao¸ ima. paolaaknaI inaraLo lahanasao GarGao}na rahavao¸ AaiNa kstUrbaa[-nao ifina@salaa jaa}na rahavao. yaa yaaojanaolaa ksturbaa[-caIpUNa- saMmatI imaLalaI. maaJyaa ASaa táhocyaa kR%yaaMmaQyao itcyaakDUna kQaIhI AaDkazIAalyaacao malaa smart naahI. gavhna-rcaa jabaaba yaotaca maI Garacyaa maalakalaa GarsaaoDNyaaba_la ek maihnyaacaI naaoTIsa idlaI. saamaanasaumaana kahI ifina@salaa gaolao¸ kahIpaolaakpaSaI raihlao.

Drbanalaa paocataca maI svayaMsaovakaMsaazI maagaNaI kolaI. maaozyaa tukDIcaIja$r navhtI. AamhI caaovaIsajaNa tyaar Jaalaao. %yaaMt maaJyaaKorIja caar gaujaraqaI haoto¸baakIcao madàsa [laa#yaaMtIla igarimaTyau@t majaUr haoto va ek pzaNa haota.

maanahanaI hao} nayao AaiNa kamaalaahI saaoyaIcao pDavao ASaasaazI¸ va tSaIpwthI haotI mhNaUna¸ AaOYaQaKa%yaacyaa vairYz AiQakaáyaanao malaa saaja-MT maojar'caata%purta hu_a idlaa¸ AaiNa maaJyaa psaMtIcyaa AaNaKI itGaaMnaa 'saaja-MT'caa va AaNaKIekalaa 'ka^pao-rla'caa¸ Asao hu_o idlao. paoYaaKhI sarkarkDUna imaLalao. yaa tukDInaosahaa AazvaDopya-Mt satt kama kolao Asao mhNata yao[-la.

'baMDa'cyaa jaagaI p`%yaxa jaa}na pahatao tr baMD mhNaNyaasaarKo kahIcanavhto. iva$w pxa kaozo idsatca navhta. baMD mhNaavayaasa karNa evaZoca¸kI JaUlaU laaokaMvar navaIna kr laadNyaat Aalaa haota. tao na doNyaaba_laeka JaUlaU sardaranao Aaplyaa laaokaMnaa sallaa idlaa¸ AaiNa kr vasaula krNyaasaazIgaolaolyaa eka saaja-MTlaa %yaanao kapUna kaZlaa. to ksaohI Asaao¸ maaJao )dyaJaUlaU laaokaMcyaa baajaUlaa haoto AaiNa zaNyaavar paocalyaanaMtr jaovha mau#yat: JaUlaU jaKmaI

300 Aa%makqaa

laaokaMcaI SauEauYaa krNyaacaoca kama Aamacyaa vaaTyaalaa Aalao¸ tovha malaa far samaaQaanavaaTlao. Am,aladar Da^@Tranao AamhI Aalaao yaaba_la AanaMd p`diSa-t kolaa. tao mhNaalaa¸"gaaoro laaok kaoNaI yaa jaKmaI laaokaMcaI SauEauYaa kravayaalaa tyaar haot naahIt. maI ekTaiktI laaokaMkDo pahaNaarÆ %yaaMcyaa jaKmaa saDUna jaat Aahot. Aata tumhI Aalaat hIyaa inadao-Ya laaokaMvar [-SvaracaIca kRpa JaalaI Asao maI trI samajatao." Asao mhNaUna %yaanaop+yaa¸ jaMtunaaSak paNaI vagaOro maaJyaapaSaI idlao AaiNa malaa %yaa raogyaaMpaSaI Gao}na gaolaa.jaKmaI laaokaMnaahI Aamhalaa pahUna AanaMd Jaalaa. gaaoro iSapa[- jaaLItUna DaokavaUna AamhIjaKmaa saaf k$ nayao ASaasaazI p`ya%na krIt. AamhI %yaaMcao eoklao naahI mhNajaoicaDtÂ AaiNa JaUlaU laaokaMivaYayaI jao ApSabd baaolat¸ to eokUna tr kana ikTt.

hLUhLU yaa iSapayaaMSaIhI maaJaI AaoLK JaalaI AaiNa to Aa,halaa hrktkrInaasao Jaalao. 1896 saalaI malaa ksaUna ivaraoQa kolaolao kna-la spa@sava kna-la vaayalaIyaa laYkramaQyao haoto. to maaJao ho kaya- pahUna AaScaya-cakIt Jaalao. %yaaMnaI malaa mau_amabaaolaavaUna maaJao AaBaar maanalao. to malaa janarla ma^koMJaIkDo Gao}na gaolao AaiNa %yaaMcaIAaoLK k$na idlaI.

yaaMtIla kaoNaI QaMdovaa[-k iSapa[- haoto Asao vaacakanao samajaU nayao. kna-lavaayalaI QaMVanao p`#yaat vakIla haotoÂ kna-la spa@sa- k<alaKanyaacao maalak mhNaUna pìsawhaotoÂ janarla ma^koMJaI ho naataLmaQaIla ek naavaajalaolao SaotkrI haoto. ho sava- svayaMasaovakhaoto. svayaMsaovak yaa naa%yaanao %yaaMnaI laYkrI iSaxaNa Gaotlao haoto va AnauBava imaLivalaahaota.

jyaa jaKmaI laaokaMcyaa SauEauYaocao kama AamacyaakDo saaopivaNyaat Aalao haototohI laZa[-t GaayaaL Jaalao haoto Asao kaoNaI samajaU nayao. %yaaMcyaapOkI kahIjaNaaMnaavaihmaava$na kOd kolaolao haotoÂ %yaaMnaa saonaaptIMnaI fT@yaaMcaI iSaxaa fmaa-ivalaI. caabakacaoho vaL AaOYaQapaNaI na JaalyaamauLo saujaUna Aalao haoto. [tr kahIjaNa haoto to JaUlaU laaokaMcaoima~ samajalao jaat ASaaMpOkI haoto. yaa ima~aMnaI ima~ta dSa-ivaNaarI icanho QaarNa kolaIAsatahI caukInao iSapayaaMnaI %yaaMnaa GaayaaL kolao haoto.

yaaKorIja Ku_ malaa gaaoáyaa iSapayaaMsaazI AaOYaQao AaNavaUna jyaacaI %yaalaadoNyaacao kama doNyaat Aalao haoto. Da^. baUqacyaa CaoTyaa [isptLamaQyao maI yaa kamaacaovaYa-Bar iSaxaNa Gaotlao AsalyaamauLo malaa ho kama saaopo haoto. yaa kamaacyaa inaima<aanao maaJaIpuYkL gaaoáyaa laaokaMSaI caaMgalaI AaoLK JaalaI.

)dya¹maMqana 301

pNa laZa[-maQyao gauMtlaolao laYkr ekaca izkaNaI qaaoDoca basaUna rahaNaarÆijakDUna ijakDUna BayaacaI baatmaI yao[-la¸ itkDo itkDo to jaaNaar. barocasao trGaaoDosvaarca haoto. AamacaI CavaNaI zaNyaava$na halalaIÂ Aamhalaa itcyaa maagaUna KaMVavarDaolyaa Gao}na caalaayacao haoto. daona¹tInada tr eka idvasaat caaLIsa caaLIsa maOlaaMcaokUca krNyaacaa p`saMga Aalaa. yaoqaohI Aamhalaa sava-svaI dovaacao kama imaLalao. JaUlaU ima~caukImauLo GaayaaL Jaalao haoto %yaaMnaa DaolyaaMt GaalaUna ]calaUna CavaNaIt nyaayacao haotoÂ AaiNatoqao %yaaMcaI SauEauYaa kravayaacaI haotI.

25. )dya¹ m a M q a n a

JaUlaU baMDamaQyao malaa KUp AnauBava imaLalao¸ AaiNa ivacaarhI krayalaaimaLalaa. yauwacaa BayaMkrpNaa baaoAr yauwamaQyaohI malaa jaaNavalaa navhta [tka yaoqaojaaNavalaa. yaoqao laZa[- navho tr maaNasaacaI iSakar caalalaI haotI. maaJao ekTyaacaoca homat navho¸ tr jyaaMcyaaSaI baaolaNyaacaa malaa p`saMga Aalaa %yaa [Mga`ja laaokaMcaohI Asaoca mathaoto. sakaLcyaa p`hrI laYkr KoDogaavaat jaa}na fTako vaajavaIt Asaavao ASaa táhocao%yaaMcyaa baMdukaMcao Aavaaja Aamha dUr AsaNaaáyaaMnaa eokU yaot. ho Aavaaja eokNao AaiNa%yaaMmaQyao rahaNao malaa Asa*ya Jaalao. pNa kDU AaOYaQaacaa GaaoT mhNaUna maI tao ip}naTaklaa. maaJyaa vaaTyaalaa kama Aalao tohI kovaL JaUlaU laaokaMcyaa saovaocaoca Aalao. AamhIgaolaao nasatao tr dusaáyaa kaoNaIhI %yaaMcaI SauEauYaa kolaI nasatI ho malaa idsatca haoto.evaZyaavar maI maaJyaa manaacao saaM%vana kolao.

yaa Baagaat vastI far qaaoDI haotI. phaD va KaorI yaaMmaQyao yaa Balyaa¸ saaQyaava jaMgalaI maanalyaa jaaNaaáyaa JaUlaU laaokaMcyaa KaopTaMplaIkDo kahI ek navhto. %yaamauLodRSya Bavya idsat Asao. ik%yaok maOlaaMpya-Mt vastIcao naava nasao. ASaa BaagaaMtUna AamhIeKaVa GaayaaL maaNasaalaa Gao}na ikMvaa tsaoca jaat Asatanaa maI ivacaarat gaZUnajaa[-.

ba`mhcayaa-saMbaMQaIcao maaJao ivacaar yaa izkaNaI pirp@va Jaalao. maaJyaajaaoDIdarabaraobarhI %yaasaMbaMQaI qaaoDISaI cacaa- kolaI. [-SvardSa-na saaQaayacao trba`mhcaya- Ainavaaya- vastU Aaho¸ hI gaaoYT %yaa vaoLIhI maaJyaa spYTpNao laxaatAalaI navhtI. pNa samaajasaovaolaa ba`mhcayaa-caI AavaSyakta Aaho ho malaa spYT

302 Aa%makqaa

idsaU laagalao. malaa vaaTU laagalao kI¸ ASaa táhocaI saovaa maaJyaa vaaTyaalaa AiQakaiQakyaoNaarÂ AaiNa maI jar BaaogaivalaasaamaQyao¸ p`jaao%p<aImaQyao¸ AaiNa baalasaMgaaopnaamaQyao gaZUnaraihlaao¸ tr maaJyaakDUna saMpUNa- saovaa GaDNaar naahI. malaa daona drDIvar paya zovatayaoNaar naahI. yaaca vaoLI p%naI gaBaa-r AsatI tr malaa inaiScaMt manaanao yaa saovaakayaa-tpDta Aalao nasato. ba`mhcayaa-cao palana krayacao nasaola tr kuTuMbavaRiw hI samaajaacyaaAByaudyaasaazI kravayaacyaa p`ya%naalaa ADqaLa AaNaNaarI vastU hao}na basaola. lagnaJaalao AsatahI ba`mhcayaa-cao palana GaDola tr maa~ kuTuMbasaovaa samaajasaovaolaa ivaraoQaI haoNaarnaahI. ASaa táhocyaa ivacaaraMcyaa Baaovaáyaat maI saapDlaao¸ va ba`mhcayaa-cao va`tca Gao}naTakNyaalaa AQaIr banalaao. yaa ivacaaramauLo malaa ek táhocaa AanaMd vaaTU laagalaa¸ vamaaJaa ]%saah vaaZlaa. klpnaonao saovaocao xao~ ivaSaala k$na saaoDlao.

ekIkDo manaat ivacaar jauLvaIt haotao AaiNa dusarIkDo SarIr ksavaIthaotao. [t@yaat kaoNaISaI baatmaI AaNalaI kI¸ baMD SaaMt haoNyaacyaa maagaa-var Aaho¸ vaAamhalaa Aata rjaa imaLola. dusaro idvaSaI tr Aamhalaa GarI jaaNyaacaI prvaanagaIimaLalaIhI¸ va %yaanaMtr qaaoDyaaca idvasaat gavhna-rnao varIla kamaigarIba_la malaaAaBaarp`dSa-naacao p~ pazivalao.

ifina@samaQyao paocalyaanaMtr maI tr ba`mhcayaa-caI gaaoYT maaozyaa AavaDInaoCganalaala¸ maganalaala¸ vaosT [%yaaidkaMpaSaI baaolalaao. savaa-Mnaa tI gaaoYT AavaDlaI¸ savaa-MnaIyaa gaaoYTIcaI AavaSyakta maanya kolaI. palana krNao savaa-Mnaaca far kzINa vaaTlao.ik%yaokaMnaI p`ya%na krNyaacaI ihMmat kolaI¸ AaiNa kahIjaNaaMcaa p`ya%na yaSasvaIhI JaalaaASaI maaJaI samajaUt Aaho.

maI va`t Gao}na Taklao kI¸ yaapuZo ba`mhcayaa-cao palana kravayaacao. yaa va`tacaomah<va va %yaacyaa palanaacaa ibakTpNaa hI %yaa vaoLI maaJyaa pUNa-pNao laxaat Aalaanavhta. %yaacyaa ibakTpNaacaa AnauBava AajaimatIpya-t yaot Aaho. %yaacao mah<vaidvasaoidvasa AiQakaiQak p`%yayaalaa yaot Aaho. %yaaiSavaaya ijaNao malaa SauYk va pSauvat\vaaTto. pSau svaBaavat: inarMkuSa Aaho. manauYyaacao manauYyapNa svaocCapUva-k Aa%masaMyamanakrNyaamaQyao Aaho. Qama-ga`MqaaMmaQyao ba`mhcayaa-caI jaI stutI AaZLto tI yaqaayaaogya Aaho¸AaiNa AnauBavaanao kolaolaI Aaho Asao idvasaoMidvasa malaa AiQakaiQak spYT idsat Aaho.

jyaa ba`mhcayaa-cao pirNaama ASaa táhonao imaLU Saktat to ba`mhcaya-saulaBa nasaNaar¸ tI kovaL SaarIirk kvaa[-t nasaNaar¸ ho ]GaD Aaho. SaarIirk

)dya¹maMqana 303

saMyama hI ba`mhcayaa-caI sau$vaat Aaho. pNa Sauw ba`mhcayaa-maQyao tr ivacaaraMcaI malaInatahIAsaU nayao. saMpUNa- ba`mhcaaáyaacyaa svaPnaamaQyaohI klauiYat ivacaar yaoNaar naahIt. jaaopyaM-tivakarI svaPnao pDt Aahot taopya-Mt ba`mhcaya- baroca ApUNa- Aaho¸ Asao samajalao paihjao.

malaa SaarIirk ba`mhcaya-palanaabaabathI #aUp kYT kaZavao laagalao Aahot.Aaja Asao mhNata yao[-la kI¸ %yaa baabatIt malaa Baya raihlaolao naahI. pNa svat:cyaaivacaaraMvarhI jasaa tabaa imaLayalaa paihjao tsaa AVap maI imaLvaU Saklaolaao naahI.maIp`ya%naat ksaUr kolaI Aaho Asao malaa vaaTt naahI. pNa Aaplyaalaa nakaot to ivacaarkaozUna AaiNa ksao yao}na Aaplyaavar caZa[- krtat¸ to AVap maI samajaU Sakt naahI.ivacaaraMnaahI tabyaat zovaNyaacaI ikllaI maaNasaapaSaI Aaho yaaba_la malaa SaMka vaaTtnaahI. pNa tI jyaacaI %yaanao svat:saazI SaaoQaUna kaZayacaI Asato¸ yaaca inaNayaa-var maIsaQyaa trI yao}na raihlaolaao Aaho. qaaor pu$Ya Aapaplao AnauBava AamacyaasaazI zovaUna gaolaoAahot. to AnauBava maaga-dSa-k Aahot¸ saMpUNa- naahIt. saMpUNa-ta hI kovaL [-SvarI kRpacahaoyaÂ AaiNa mhNaUna saaQausaMt AamacyaasaazI Aaplyaa tpScayao-nao punaIt Jaalaolao va Aamhalaapavana krNaaro ramanaamaaid maM~ zovaUna gaolao Aahot. saMpUNa- [-Svarap-NaaKorIja ivacaaraMvarpUNa- jaya imaLNaar naahI. ho vacana sava- Qama-pustkaMmaQyao vaacalaolao Aaho¸ va %yaacaI sa%yatayaa ba`mhcayaa-cyaa saUxmatma palanaacaa p`ya%na krtanaa maaJyaa p`%yayaalaa yaot Aaho.

pNa maaJyaa QaDpDIcaa qaaoDabahUt [ithasa yaapuZIla p`krNaaMmaQyao yaoNaarcaAaho. yaa p`krNaacyaa SaovaTI evaZoca saaMigatlao mhNajao puro kI¸ ]%saahacyaa Barat p`qamatrI malaa va`tacao palana saaopo vaaTlao. ek forfar maa~ va`t Gaotaca lagaoca maI k$naTaklaa. p%naIbaraobar sahSayyaa ikMvaa ekaMt hI vajya- kolaI. ASaa táhonao jyaa ba`mhcayaa-cao palana [cCa Asaao vaa nasaao¸ 1900 saalaapasaUna maI krIt Aalaao haotao %yaacaa va`tmhNaUna AarMBa 1906 saalacyaa maQyaapasaUna kolaa.

26. s a % y a a g a ` h a c a I ] %p< a I

ASaa táhonao Aa%maSauwI kolaI tI jaSaI kahI sa%yaaga`hasaazIca kolaI AsaavaI¸ASaa táhocaI ek GaTnaa maaJyaasaazI jaaohainasabaga-maQyao tyaar haot haotI. malaa AataAsao idsaUna yaot Aaho kI ba`mhcayaa-cao va`t GaoNyaacyaa AaQaI maaJyaa AayauYyaaMtIla sava- mau#yaGaTnaa nakLt %yaasaazIca maaJaI tyaarI krIt hao%yaa.

'sa%yaaga`h' SabdacaI ]%p<aI haoNyaapUvaI-ca maUL vastUcaI ]%p<aI JaalaI haotI.]%p<aIcyaa vaoLI ho kaya Aaho to maI AaoLKUca Saklaao navhtao. gaujaraqaImaQyaohI %yaalaa'pîsavh roiJasTnsa' yaa naavaanaoca sava-jaNa AaoLKU laagalao. malaa jaovha gaaoáyaa laaokaMcyaaeka saBaomaQyao idsaUna Aalao kI 'pîsavh roiJasTnsa' caa saMkuicat Aqa- kolaa jaatao¸ toinaba-laaMcao h%yaar Aaho ASaI samajaUt Aaho¸ %yaaMt WoYaalaa jaagaa rahato AaiNa %yaacaoAKorcao sva$p ihMsaomaQyaohI p`kT hao} Sakto¸ tovha malaa %yaa samajautIcaa ivaraoQa k$naihMdI laaokaMcyaa laZyaacao yaqaaqa- sva$p samajaavaUna saaMgaavao laagalao. tovhapasaUna ihMdIlaaokaMnaa Aaplyaa laZyaacaa yaqaaqa- baaoQa k$na doNaaáyaa navyaa SabdacaI ja$r jaaNavaUlaagalaI.

malaa tsaa svatM~ Sabd kahI kolao trI saucaonaa. mhNaUna %yaacyaasaazI naavaalaabaxaIsa zovaUna '[MiDyana Aaoipinayana' cyaa vaacakaMmaQyao %yaacyaasaazI spQaa- krivalaI. yaaspQao-tUna evaZo inaYpnna Jaalao kI¸ maganalaala gaaMQaIMnaI sat\¹Aaga`h yaacaa saMQaI k$na'sadaga`h' Asaa Sabd banavaUna pazivalaa. %yaaMnaI baxaIsa pTkavalao. pNa 'sadaga`h' SabdAiQak spYT krNyaasaazI maI maQyao AaNaKI ya GaalaUna 'sa%yaaga`h' Sabd banaivalaaÂ AaiNagaujaraqaImaQyao laZyaacao toca naava $Z Jaalao.

%yaa laZyaacaa [ithasa mhNajaoca maaJyaa dixaNa AaiÍkotIla AayauYyaËmaacaava ivaSaoYat: maaJyaa sa%yaacyaa p`yaaogaaMcaa [ithasa haoya¸ Asao mhNata yao[-la. ha[ithasa maI bahutok yaorvaDyaacyaa tu$MgaamaQyao ilahUna kaZlaa haota. baahorAalyaanaMtr baakIcaa pura kolaa. tao sava- 'navajaIvana' maQyao pìsaw JaalaaAaiNa naMtr 'dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' yaa naavaanao pustk$panaopìsaw hao}na cauklaa Aaho. %yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr EaI. vaalajaI gaaoivaMdjaIdosaa[- 'krMT qaa^T' saazI krIt Aahot. pNa Aata maI to [Mga`jaImaQyao pustk$panao

304

Annaacao AaNaKI p`yaaoga 305

lavakrca pìsaw krNyaacyaa tjaivajaIt Aaho.µ karNa tsao Jaalao mhNajao dixaNaAaiÍkotIla maaJao A%yaMt mah<vaacao p`yaaoga jyaaMcaI [cCa Asaola %yaa savaa-Mnaa samajaUna GaotayaotIla. gaujaraqaI vaacakaMpOkI jyaaMnaI 'dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' vaacalaanasaola¸ %yaaMnaI tao vaacaavaa ASaI maaJaI %yaaMnaa iSafarsa Aaho. yaapuZIla qaaoDI p`krNao %yaa[ithasaat yao}na gaolaolaa mau#ya kqaaBaaga vagaLUna dixaNa AaiÍkotIla maaJyaa baakIcyaaAayauYyaËmaaMtIla jao qaaoDosao KasagaI p`saMga rahUna gaolao AsatIla tovaZoca doNyaasaazI Kca-krNyaacaa maaJaa [rada Aaho. to AaTaoplyaanaMtr lagaoca ihMdusqaanaaMtIla p`yaaogaaMcaI maaihtIvaacakaMnaa k$na doNaar Aaho. yaasaazI p`yaaogaaMcyaa p`saMgaaMcaa Ëma AivaicCnna rahavaaASaI jyaaMcaI [cCa Asaola %yaaMnaI dixaNa AaiÍkocyaa [ithasaacaI tI p`krNao yaoqaUna puZosvat:cyaa samaaor zovaNao AavaSyak Aaho.

27. Ann a a c a o AaN aKI p ` y a a o g a

kaiyak¸ vaaicak¸ maanaisak ba`mhcayaa-cao palana ksao vhavao hI ek icaMta AaiNasa%yaaga`hyauwasaazI AiQakat AiQak vaoL ksaa kaZta yao[-la va AiQak Aa%maSauwI kSaIhao[-la hI dusarI icaMta. yaa daona icaMtaMnaI malaa AaharamaQyao AiQak saMyamana¸ AaiNa navaInaforfar krNyaasa laaivalao. iSavaaya pUvaI- jao forfar maI mau#ya%vaok$na AaraogyaacyaadRYTInao krIt Asao¸ to Aata Qaaima-k dRYTInao hao} laagalao.

yaamaQyao ]pvaasa va Alpahar yaaMnaa AiQak jaagaa imaLalaI. jyaamaaNasaalaa ivaYayavaasanaa Aaho %yaacaomaQyao ijaBaocaI svaadlaaolauptahI BarpUrAsaayacaIca. maaJaIhI tIca isqatI haotI. jananaoMid`ya va svaadoMid`ya yaaMcyaavarpura jaya imaLivalaa Aaho Asao AVaphI maI mhNaU Sakt naahI. maI svat:laaA%yaaharI maanaIt Aalaao Aaho. ima~maMDLI jyaalaa maaJaa saMyama mhNato %yaalaamaI kQaIca saMyama samajat naahI. qaaoDasaa jaao saMyama krayalaa maI iSaklaaotovaZahI k$ Saklaao nasatao tr maI pSaUpoxaahI naIca kaoTItlaa zrlaao Asatao AaiNamaaJaa kQaIca naaSa Jaalaa Asata. maaJyaamaQaIla daoYaaMcaI malaa pUNa- jaaNaIva Asalyaa¹ÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖÖ

µ yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr Satyagraha in South Africa yaa naavaanaoAamhI pìsaw kolao Aaho.Aa.¹20

306 Aa%makqaa

mauLo maI to dUr krNyaacaa BagaIrqa p`ya%na kolaa Aaho¸ Asao mhNata yao[-laÂ AaiNa mhNaUnacamalaa [tkI vaYao- ho SarIr iTkvaUna Qarta Aalao va %yaacyaakDUna qaaoDobahUt kama GaotaAalao.

hI jaaNaIva malaa AsalyaamauLo AaiNa Anaayaasao tsaa p`saMgahI imaLalyaamauLo maIekadSaIlaa ]pvaasa ikMvaa flaahar krNyaasa sau$vaat kolaI. janmaaYTmaIsaarKo [tridvasahI paLU laagalaao. pNa saMyamaacyaa dRYTInao malaa flaahar va Qaanyaahar yaaMmaQyao ivaSaoYafrk idsaUna Aalaa naahI. jyaalaa AapNa Qaanya mhNatao¸ %yaaMtUna AapNa jao svaadimaLivatao to sava- svaad flaaharamaQaUnahI imaLtatÂ AaiNa savaya pDlyaanaMtr trflaaharatUna AiQak cava imaLto¸ Asao malaa idsaUna Aalao. mhNaUna Qaaima-k idvaSaI ]pvaasaikMvaa ekda jaovaNa yaaMnaaca maI AiQak mah<va do} laagalaao. iSavaaya pàyaiSca<aasaarKoAmaL kahI karNa imaLalao kI¸ ek vaoLcaa ]pvaasa k$na TakIt Asao.

yaatUnahI malaa Asaaca AnauBava Aalaa kI¸ SarIr AiQak svacC JaalyaamauLotaoMDacaI cava vaaZlaI¸ BaUk AiQak caaMgalaI laagaU laagalaI¸ AaiNa malaa idsaUna Aalao kI]pvaasa vagaOro jaovaZyaa AMSaI saMyamaacao saaQana Aaho¸ tovaZyaaca AMSaI to BaaogaacaohI saaQanahao} Sakto. ho &ana JaalyaanaMtr %yaacaoca samaqa-na krNaaro ASaaca p`karcao AnauBava malaa¸%yaacap`maaNao [traMnaa¸ iktIda trI Aalao Aahot. SarIr AiQak caaMgalao va ksalaolaobanaivaNao ha jarI maaJaa hotU Asalaa¸ trI pNa yaapuZo mau#ya saMyama krNao¸ svaad ijaMkNaohaca Jaalaa. %yaa dRYTInao AaharaMtIla inarinaraLyaa vastU va %yaaMcao p`maaNa yaaMmaQyao forfark$ laagalaao. pNa svaad paz saaoDIca naa. ek vastU saaoDUna itcyaaeovajaI dusarI GyaavaItr itcyaatUna AiQakca gaaoDI vaaTU laagao.

maaJyaa yaa p`yaaogaaMmaQyao maaJao kahI jaaoDIdarhI haoto. %yaat hrmaana k^lanaba^kho mau#ya haoto. %yaaMcaI AaoLK maI dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacyaa [ithasaat idlaIAsalyaamauLo punha yaa p`krNaamaQyao doNyaacao rhIt krIt Aaho. to maaJyaabaraobar ]pvaasakrIt¸ ekBau@t rahat AaiNa maI [tr jao jao forfar krIt Asao to to doKIla krIt.laZa jyaa vaoLI eona rMgaat Aalaa haota¸ %yaa vaoLI maI %yaaMcyaaca GarI rahat Asao. AamhIdaoGaohIjaNa Aaplyaa AaharatIla forfarasaMbaMQaI cacaa- krIt AsaU¸ va p`%yaok navaInaforfaratUna pUvaI-cyaapoxaa AiQak gaaoDI imaLvaIt AsaU. %yaa vaoLI tr %yaa saMvaadaMcaIhIhaOsa vaaTo. %yaat kahI na SaaoBaNaaro AapNa krIt Aahao AsaohI vaaTt nasao.

p%naIcaI dRZta 307

AnauBavaanao laxaat Aalao kI¸ ASaa svaadsauKamaQyao rmaUna rahaNao hohI Ayaaogyaca haoto.dusaáyaa Sabdat baaolaayacao tr maaNaasaanao svaadasaazI navho tr SarIrQaarNaosaazI Kavao.p`%yaok [Mid`yaacao vyaapar jaovha SarIracyaa ihtacyaa dRYTInao va SarIramaaf-t Aa%madSa-nakrNyaacyaa dRYTInao caalat Asatat¸ tovha %yaaMtIla [Mid`yasauK SaUnyavat\ haotoÂ AaiNatovhaca [Mid`yao svaaBaaivakpNao vaagat Aahot Asao mhNata yao[-la.

ASaa táhocaI svaaBaaivakta saaQaNyaasaazI p`yaaoga kravao tovaZo qaaoDoca Aahot.AaiNa to krIt Asatanaa Anaok SarIraMcaI AahutI VavaI laagalaI trI %yaacaI AapNa pvaa-k$ nayao. saQyaa yaacyaa ]laT p`vaah caalaU Aaho. naaSavaMt Sairracyaa SaRMgaarasaazI¸ %yaacaoAayauYya vaaZivaNyaasaazI AapNa Anaok pàNyaaMcaI AahutI dot Asatao. %yaapasaUna ]laTSarIr va Aa%maa daoGaaMcaIhI hanaIca haoto. ek raoga maarNyaacaa va [Mid`yasauK BaaogaNyaacaap`ya%na krtanaa Anaok navao raoga ]%pnna krIt Asatao. AKorIlaa Baaoga BaaogaNyaacaISa@tIhI gamaavaUna basatao. AaiNa ha sava- p`kar Aaplyaa DaoLyaaMsamaaor caalaU Asata%yaacaokDo laxahI dot naahIÑ

Aaharacyaa p`yaaogaaMcao vaNa-na krNyaasaazI AaNaKI qaaoDa vaoL GaoNyaacaa maaJaaivacaar Aaho. mhNaUna %yaa p`yaaogaaMcaa Aqa- laxaat yaoNyaasaazI %yaacaa ]_oSa va %yaaMcyaamaagaoAsalaolaI ivacaarsarNaI yaaMcaa inado-Sa krNao AavaSyak haoto.

28. p%naIcaI dRZta

kstUrbaa[-laa tInada ijavaavarcaI duKNaI yao}na gaolaI¸ AaiNa ithIMtUnahI tIGargautI ]pcaaraMnaIca bacaavaUna gaolaI. %yaaMpOkI pihlaa p`saMga GaDlaa %yaa vaoLIsa%yaaga`h¹yauw caalaU haoto. itlaa vaarMvaar r@ts~ava ³QaupNaI´ haot Asao. ekaDa^@Tr¹ima~anao Sas~iËyaa k$na GaoNyaacaI iSafarsa kolaI haotI. qaaoDo AaZovaoZoGaotlyaanaMtr p%naI Sas~iËyaa k$na GaoNyaasa kbaUla JaalaI. SarIr tr AitSaya xaINahao}na gaolao haoto. Da^@Tranao @laaoraofa^mana dotaca Sas~iËyaa kolaI. Sas~iËyaocyaa vaoLIvaodnaa tr KUp haot hao%yaa. pNa jyaa saaoiSakpNaanao kstUrbaa[-nao to sava- sahna kolao topahUna maI tr AaScaya-cakIt Jaalaao. Sas~iËyaa inaiva-GnapNao purI JaalaI. Da^@Tr va%yaaMcaI p%naI yaaMnaI kstUrbaa[-caI ]<ama bardast zovalaI haotI.

308 Aa%makqaa

hI gaaoYT DrbanamaQyao GaDlaI haotI. daona¹tIna idvasaaMnaMtr Da^@TraMnaI malaainaiScaMtpNao jaaohainasabaga-laa jaaNyaacaI prvaanagaI idlaI. maI gaolaao. qaaoD@yaaca idvasaaMnaIbaatmaI AalaI kI¸ kstUrbaa[-cao SarIr ibalakula sauQaart naahI va itlaa AMqa$NaatUna]ztahI yaot naahI. ekda tr tI baoSauwhI JaalaI haotI. Da^@TraMnaa maahIt haoto kI¸malaa ivacaarlyaaiSavaaya kstUrbaa[-laa da$ ikMvaa maaMsa AaOYaQaasaazI ikMvaa Anna mhNaUnadota kamaa nayao. Da^@TraMnaI malaa jaaohainasabaga-laa Toilafaona kolaa.

"tumacyaa p%naIMnaa maaMsaacao saar ikMvaa gaaomaaMsaacaa kaZa doNao AavaSyak Aaho¸Asao malaa trI idsat Aaho. tumacaI prvaanagaI paihjao."

maI ]<ar idlao¸ "maI tSaI prvaanagaI do} Sakt naahI. pNa kstUrbaa[- svatM~Aaho. ivacaarNyaasaarKI isqatI Asaola tr ivacaara va itcaI [cCa Asaola tr baolaaSakVa.

"raogyaalaa Asalyaa gaaoYTI ivacaarNao malaa psaMt naahI. tumhI samaxa [kDo yaoNaoAavaSyak Aaho. maI zrvaIna to Ka} GaalaNyaacaI malaa prvaanagaI nasaola tr tumacyaap%naIcyaa ijavaaba_la maI jabaabadar naahI.

maI %yaaca idvaSaI DrbanacaI gaaDI pkDlaI. Drbanalaa paocalaao. Da^@TraMnaIsamaacaar saaMigatlaa¸ "maI tr saar Agaaodr do}na naMtr tumhalaa Toilafaona kolaa haotaÑ"

"Da^@Tr¸ maI tr hI fsavaoigarI samajatao¸" maI mhTlao."AaOYaQaaopcaar krtanaa fsavaoigarI vagaOro kahI malaa samajat naahI. AamhI

Da^@Tr laaok ASaa p`saMgaI raogyaaMnaa ikMvaa %yaaMcyaa AaPtoYTaMnaa fsaivaNyaamaQyaoca puNyasamajatao. vaaTola %yaa maagaa-nao pNa raogyaalaa bacaavaNao ha Aamacaa Qama- Aaho¸" Da^@TraMnaIdRZpNao jabaaba idlaa.

malaa far du:K Jaalao. maI gaPp raihlaao. Da^@Tr maaJao snaohIca haoto.svaBaavaacao Balao haoto. %yaaMcao va %yaaMcyaa p%naIcao maaJyaavar ]pkar haoto. pNa Asalao vat-nasahna krNyaacaI maaJaI tyaarI navhtI.

Da^@Tr¸ AjaUna kaya to spYT saaMgaa. kaya krayacao mhNataÆ maaJyaa p%naIlaamaI itcyaa saMmatIKorIja maaMsa Ka} GaalaU doNaar naahI. maaMsa na KallyaamauLo itcaa maR%yauhaoNaar Asaola tr tao sahna krNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho."

p%naIcaI dRZta 309

Da^@Tr mhNaalao¸ "tumacaa vaodaMt maaJyaa GarI trI caalaNaar naahI. maI saafsaaMgatao kI¸ Aaplyaa p%naIlaa maaJyaa GarI zovaNaar Asaala taopya-Mt maI itlaa ja$rIp`maaNaomaaMsa ikMvaa jao jao kahI Ka} GaalaNao yaaogya Asaola to to Ka} GaalaIna. tsao nakao Asaolatr tumhI Aaplyaa p%naIlaa Gao}na calaa. maI hao}na itlaa Aaplyaa Garat ma$ doNaarnaahI."

"tr maga tumacao Asao mhNaNao Aaho kI kaya¸ kI maI Aaplyaa p%naIlaa AatacaGao}na jaavaoÆ"

"maI kuzo mhNatao Aaho kI Gao}na jaaÆ maaJao evaZoca mhNaNao kI¸ maaJyaavarksalaahI inaba-MQa GaalaU naka. tsao kbaUla Asalyaasa Aamha daoGaaMkDUna hao[-la tovaZISauEauYaa AamhI k$¸ AaiNa tumhI KuSaala calaa. evaZI sarL gaaoYTsauwa jar tumhalaakbaUla nasaola tr maa~ malaa ina$payaastva saaMgaavao laagaNaar kI Aaplyaa p%naIlaa Gao}nacalaa."

malaa AMQauk smarto kI¸ maaJyaa maulaaMpOkIhI ekjaNa %yaavaoLI maaJyaabaraobarhaota. maI %yaacaahI ivacaar Gaotlaa. %yaanao saaMigatlao¸ "tumhI mhNata to malaa kbaUlaAaho. Aa[-laa maaMsa Ka} Gaalata kamaa nayao."

naMtr maI kstUrbaa[-paSaI gaolaao. tI far ASa@t JaalaI haotI. itlaa kahIhIivacaarNao maaJyaa ijavaavar Aalao. kt-vya mhNaUna maI itlaa varIla hkIkt qaaoD@yaatsaaMigatlaI. itnao dRZtapUva-k ]<ar idlao¸" "malaa maaMsaacaa saurvaa Gyaayacaa naahI.manauYyadoh vaarMvaar imaLt nasatao. tumacyaa maaMDIvar Daoko TokUna maI maolyao trI baoho<arÂ pNamaaJyaanao ha doh baaTivalaa jaaNaar naahI."

malaa samajaavaUna saaMgata Aalao tovaZo maI saaMigatlao AaiNa mhTlao¸ "tU maaJyaacaivacaarap`maaNao vaagaayalaa baaMQalaolaI naahIsa." Aamacyaa maaihtItIla ik%yaok ihMdU maaMsa vamaV Gaot Asat¸ tohI saaMigatlao. prMtu itcaa inaQaa-r TLonaa . SaovaTI tI mhNaalaI¸ "malaayaoqaUna Gao}na calaa."

malaa far samaaQaana vaaTlao. Gao}na jaaNyaacaI BaItI vaaTlaI¸ pNa inaScayak$na Taklaa. Da^@Trlaa p%naIcaa inaScaya kLivalaa. Da^@Tr mhNaalao¸

"tumhI tr GaatkI ptI idsataÑ Asalyaa duKNyaat %yaa ibacaarIpaSaIAsalaI gaaoYT kaZtanaa tumhalaa Sarma trI kSaI naahI vaaTlaIÆ maI tumhalaasaaMgatao kI tumacaI p%naI yaoqaUna halaivaNyaasaar#yaa isqatIt naahI. yai%kMicathIihsako sahna krNyaasaarKo itcao SarIr raihlaolao naahI. rs%yaatca itcaa pàNagaolaa tr malaa AaScaya- vaaTNaar naahI. [t@yaahI ]pr tumhI h+ca caalaivaNaar

310 Aa%makqaa

Asaala tr tumacao tumhI mauK%yaar Aahat. saar doNyaacaI malaa maaokLIk nasaola tr %yaaMnaaek ra~BarhI Aaplyaa Garat zovaNyaacaI jabaabadarI maI svaIkarNaar naahI.

pa}sa iJamaiJama pDt haota. sToSana dUr haoto. Drbana to ifina@saAagagaaDI va ifina@sa sToSanacyaa puZo saumaaro ADIca maOla payaI jaavayaacao haoto. Qaaoka trBarpUr haota. pNa [-Svar saahayya krNaara Aaho ASaI maI manaacaI samajaUt kolaI. maI trek manauYya Agaaodr ifina@salaa pazivalaa. ifina@samaQyao AamacaopaSaI h^mak haoto.h^mak mhNajao jaaLIdar kapDacaI JaaoLI ikMvaa paLNaa. %yaacaI Taoko baaMbaUlaa baaMQalaImhNajao raogyaalaa %yaacyaamaQyao sauKanao Jaulat rahata yaoto. vaosTnaa inaraop pazivalaa haotakI to h^mak¸ ek baaTlaI garma duQaacaI¸ ek baaTlaI garma paNyaacaI AaiNa saha maaNasaoevaZo Gao}na %yaaMnaI sToSanaavar yaavao.

dusarI AagagaaDI inaGaNyaacaI vaoL JaalaI tovha maI irxaa maagaivalaI¸ AaiNa %yaaBayaMkr isqatItca p%naIlaa itcyaamaQyao basavaUna maI sToSanacaa rsta Qarlaa.

p%naIlaa maI QaIr doNyaacaI ja$rca navhtI¸ ]laT itnaoca malaa QaIr do}namhTlao "malaa kahI vhayacao naahI. tumhI kaLjaI k$ naka."

haDaMcyaa %yaa saaMpLyaacao vajana ivaSaoYa navhtoca. Anna jaat nasao. gaaDIcyaaDbyaapya-Mt paocaNyaasaazI sToSanacyaa ivaSaala Pla^Tfa^ma-va$na dUrpya-Mt caalat jaayacao haoto.toqao irxaa jaaNyaasaarKI navhtI. maI itlaa ]calaUna Gao}na Dbyaapya-Mt Gao}na gaolaao.ifina@sa sToSanavar tI JaaoLI AalaIca haotI. tItUna AamhI duKNaa[talaa ~asaaiSavaaya]calaUna naolao. toqao kovaL paNyaacyaa ]pcaaraMnaI SarIr hLUhLU sauQaart gaolao.

ifina@salaa paocalyaanaMtr daona¹tIna idvasaaMnaI eka svaamaIcao AagamanaJaalao. %yaaMnaI Aamacyaa 'h+acaI' gaaoYT eoklaI. eokUna %yaaMnaa dyaa AalaIAaiNa to Aamha daoGaaMcaI samajaUt GaalaNyaasaazI Aalao. malaa smarto %yaap`maaNaosvaamaI Aalao %yaa vaoLI maiNalaala AaiNa ramadasahI toqao haoto. svaamaIjaIMnaImaaMsaaharacyaa inadao-YapNaavar p`vacana caalaivalao. manausmaRtItIla SlaaokaMcao p`maaNaidlao. p%naIcyaa doKt %yaaMnaI ho saMBaaYaNa caalaivalaolao malaa AavaDlao naahI. pNaiSaYTacaaraKatr maI to saMBaaYaNa caalaU idlao. malaa maaMsaaharacyaa puYTyaqa-manausmaRtIcyaa p`maaNaacaI ja$r navhtI. malaa to Slaaok maahIt haoto. to pìxaPt Aahot

Garat sa%yaaga`h 311

Asao maanaNaara ek pxa Aaho¸ hohI malaa maahIt haoto. AaiNa to pìxaPt nasalao trIhIAnnaaharasaMbaMQaIcao maaJao ivacaar svatM~pNaoca banalaolao haoto. kstUrbaa[-caI Eawa Aaplaokama krItca haotI. itlaa ibacaarIlaa Saas~aMcao p`maaNa kaya kLNaarÆ vaaDvaiDlaaMcaI$ZI haca tI Qama- samajat haotI. maulaaMcaa baapacyaa Qamaa-var ivaSvaasa haota¸ %yaamauLo tosvaamaIbaraobar ivanaaodca krIt haoto. AKorIlaa kstUrbaa[-naoca puZIlap`maaNao baaolaUna taosaMvaad qaaMbaivalaa :

"svaamaIjaI¸ tumhI kahI mhNaa¸ pNa malaa maaMsaacaa saurvaa Ka}na baro vhayacaonaahI. yaapuZo tumhI maaJao Daoko ]zivaNaar naahI tr ]pkar haotIla. [tr gaaoYTItumhalaa baaolaayacyaa AsatIla %yaa maulaacyaa vaiDlaaMbaraobar tumhI maagaahUna baaolaUna Gyaa.maImaaJaa inaScaya saaMgaUna Taklaa."

29. Garat sa%yaaga`hjaolacaa pihlaa AnauBava malaa 1908 saalaI imaLalaa. %yaa maudtIt malaa idsaUna

Aalao kI¸ jaolamaQyao kOVaMkDUna paLivalao jaaNaaro ik%yaok inayama saMyamaI ikMvaa ba`mhcaarI[samaanao svaKuYaInao paLNyaasaarKo Aahot.µ ]dahrNaaqa-¸ kOVaMnaI saUyaa-stapUvaI- pacavaajaopya-Mt jaovaUna Gaotlao paihjao. %yaaMnaa ¹ ihMdI va %yaacap`maaNao hbaSaI kOVaMnaa ¹ cahaikMvaa ka^fI imaLt nasao. maIz Kayacao Jaalyaasa inaraLo Gyaayacao. svaadasaazI kahIcaKayacao naahI. maI jaovha jaolacyaa Da^@TrpaSaI ihMdI kOVaMsaazI 'krI pavaDr' caI maagaNaIkolaI AaiNa maIz svayaMpak krtanaaca Gaalaayalaa saaMigatlao¸ tovha to mhNaalao¸ "yaoqao tumhIlaaok svaad caaKNyaasaazI Aalaa naahI. Aaraogyaacyaa dRYTInao krI pavaDrcaI ibalakUlaja$r naahI. Aaraogyaacyaa dRYTInao maIz var Gaotlao kaya ikMvaa svayaMpak krtanaa Gaatlaokaya daonhI ekca."

puYkL KTpT k$na itqalyaapurta AamhI AKorIlaa paihjao tsaaforfar krvaUna Gao} SaklaaohIÂ pNa kovaL saMyamaacyaa dRYTInao ivacaar krta daonhIinaba-MQa Canadarca haoto. ASaa táhocao maa$na mauTkUna laadlaolao inaba-MQa ]pyaaogaacaohaot naahIt¸ prMtu svaocCapUva-k svaIkarlaolao Asalao inaba-Mqa far ihtkarkhaotat. mhNaUna tu$MgaatUna sauTlyaanaMtr lagaoca maI tsao forfar k$na Taklao.-----------------------------------------µ gaaMQaIjaIMcao jaolacao AnauBava pustk$panao AamhI ihMdI¸ gaujaraqaI va [Mga`jaImaQyao pìsawkolao Aahot.

312 Aa%makqaa

haota hao[-la tao caha GaoNyaacao baMd kolao AaiNa saMQyaakaLI lavakr jaovaNyaacaI saMvayapaDlaI¸ jaI Aajalaa svaaBaaivak hao}na gaolaI Aaho.

pNa AsaahI ek p`saMga GaDlaa kI %yaamauLo maI imazacaahI %yaaga kolaa. ha%yaaga javaL javaL dha vaYao-pya-Mt AKMDpNao iTkUna raihlaa haota. AnnaaharasaMbaMQaIcyaaik%yaok pustkat vaacalao haoto kI maaNasaalaa maIz KaNao AavaSyak naahI¸ va to naKaNaaáyaaMcaa Aaraogyaacyaa dRYTInao fayadaca haotao. ba`mhcaaáyaacaa %yaapasaUna fayada hao[-laho maaJyaa laxaat Aalaoca haoto. jyaacao SarIr dubaLo Asaola %yaanao kDQaanya Ka} nayao¸Asao maI vaacalao haotoÂ va maaJaa AnauBavahI tsaaca haota¸ pNa to lagaoca saaoDU Saklaao naahI.daonhI vastU malaa ip`ya hao%yaa.

maagacyaa Sas~iËyaonaMtr kstUrbaa[-caa r@ts~ava kahI kaL baMd Jaalaa Kra¸pNa tao prt ]laTlaa va tao kahI kolyaa baMd hao[-naa. inavvaL paNyaacyaa ]pcaaraMnaIkahI hao[-naa. p%naIlaa maaJyaa ]pcaaraMba_la ivaSaoYa Aasqaa vaaTt haotI Asao naahI¸ pNa%yaaMcyaaba_la itrskarhI vaaTt navhta. dusarI AaOYaQao paihjaot Asaa itcaa Aaga`hnavhta. mhNaUna jaovha maaJao [tr ]pcaar vyaqa- gaolao tovha maI itcaI maIz va kDQaanyasaaoDNyaaba_la ivanavaNaI kolaI. puYkL samajaUt GaalaUna paihlaIÂ maaJyaa saaMgaNyaacyaapuYTyaqa- kahI majakUr vaacaUna daKivalaa. pNa tI eokonaa. SaovaTI itnao saaMigatlao¸""kDQaanya AaiNa maIz saaoDayalaa tumhalaa kaoNaI saaMigatlao tr tumhIsauwa saaoDNaarnaahIt." malaa vaa[-T vaaTlao AaiNa hYa-hI Jaalaa. maaJao pòma dSa-ivaNyaacaI malaa saMQaIimaLalaI. %yaa hYaa-cyaa Barat maI lagaoca mhTlao¸ "tuJaI samajaUt caukIcaI Aaho. malaaduKNao Aalao AaiNa vaOVanao hIca kaya¸ pNa dusarI kaoNatIhI vastU saaoDayalaa saaMigatlaItr AvaSya saaoDUna do[-na. pNa to rahU Va. maI kDQaanya va maIz eka vaYaa-purto saaoDlao.tU saaoD ikMvaa na saaoD¸ %yaacaa maaJyaa inaScayaaSaI saMbaMQa naahI."

p%naIlaa AitSaya pScaa<aap Jaalaa. tI varmaUna baaolalaI¸ "malaa xamaa kra.tumacaa svaBaava maahIt AsaUnahI baaolaNyaacyaa Barat maI baaolaUna gaolao. Aata maI tr maIz¸kDQaanya #aaNaar naahIca¸ pNa tumhI Aaplaa Sabd prt Gyaa. hI malaa baomausaar iSaxaacakolaIt Asao mhTlao paihjao."

maI mhTlao¸ " tU maIz¸ kDQaanya saaoDSaIla tr farca caaMgalao.malaa #aa~I Aaho kI %yaapasaUna tulaa fayadaca hao[-laÂ pNa kolaolaI pìt&amalaa badlata yaoNaar naahI. maaJaa Jaalaa trI fayadaca haoNaar. kaoNa%yaahI inaima<aanaomaaNasaanao saMyama paLlaa tr %yaapasaUna %yaalaa laaBaca Aaho. yaasaazI tU malaa Aaga`h

Garat sa%yaaga`h 313

k$ nakaosa. iSavaaya maaJaI malaa prIxaa hao[-la¸ AaiNa %yaa daona vastU saaoDNyaacaa tU jaaoinaScaya kolaa Aahosa¸ %yaa tuJyaa inaScayaalaa icakTUna rahaNyaacyaa kamaI tulaahI madtimaLola." evaZo saaMigatlyaanaMtr maaJaI AaNaKI samajaUt GaalaNyaacaa p`ya%na raihlaa naahI."tumhI mhNajao p@ko h+I. kaoNaI saaMigatlaolao eokayacaoca naahI¸" Asao mhNaUna qaaoDo AEaUZaLUna tI SaaMt raihlaI.

yaalaa maI sa%yaaga`h yaa naavaanao saMbaaoQaU [icCtao. maaJyaa jaIvanaaMtIla maQaursmarNaapOkI ho ek Aaho ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

yaanaMtr kstUrbaa[-caI tbyaot KUp sauQaarlaI. maIz va kDQaanyao yaaMcaa %yaaga%yaalaa karNaIBaUt Jaalaa kI naahI¸ ikMvaa iktI AMSaI karNaIBaUt Jaalaa¸ kI %yaa%yaagaamauLo AaharamaQyao GaDUna Aalaolao [tr lahanamaaozo forfar karNaIBaUt Jaalao¸ kIyaanaMtr [tr inayamaaMcao palana krvaUna GaoNyaabaabat maI japt Asao to karNaIBaUt Jaalao¸ kIvarIla p`saMgaamauLo Jaalaolaa maanaisak ]lhasa inaima<a$p Jaalaa ¹ to maI saaMgaU Sakt naahI.prMtu kstUrbaa[-cao xaINa hao}na gaolaolao SarIr sauQaa$ laagalao¸ r@ts~ava baMd Jaalaa AaiNa'vaOVraja' yaa naa%yaanao maaJaI pìtYza kahISaI vaaZlaI.

svat: maaJyaavar yaa daonhI vastUMcyaa %yaagaacaa pirNaama caaMgalaaca Jaalaa. vajya-kolyaanaMtr imazavar ikMvaa kDQaanyaavar vaasanaahI kQaI jaa[-naa. vaYa- tr ha ha mhNatasarlao. [Mid`yaaMcaa Sama AiQakaiQak AnauBavaat yao} laagalaa AaiNa manaalaa AiQakaiQaksaMyamanaacaI ]%kMza laagalaI. vaYa- saMplyaanaMtrsauwa maIz va kDQaanyao yaaMcaa %yaaga qaoTsvadoSaI yao[-pya-Mt kayama raihlaa Asao mhNaayalaa hrkt naahI. maa~ ekdaMcaivalaayatomaQyao 1914 saalaI maIz va kDQaanya Kallao haoto. pNa %yaa p`saMgaacao va svadoSaIAalyaanaMtr daonhI punha kSaI sau$ kravaI laagalaI yaacao vaNa-na puZo yao[-la.

maIz va kDQaanya saaoDNyaacao p`yaaoga maI [tr jaaoDIdaraMvarsauwa KUp kolao¸ vadixaNa AaiÍkot trI %yaaMcao pirNaama caaMgalaoca idsaUna yaot Asat. daonhI vastUsaaoDNyaaMsaMbaMQaI vaOVkIya dRYTInao dumat AsaU SakolaÂ pNa saMyamanaacao dRYTInao daonhI vastUMcaa%yaaga ihtavahca Aaho yaaba_la malaa ibalakula SaMka naahI. BaaogaI [samaaMhUna saMyamaI[samaacaa Aahar iBanna AsaNaar¸ vaogaLa AsaNaarÂ %yaaMcao maaga-ca inarinaraLo Jaalaopaihjaot. ba`mhcayaa-cao palana k$ [icCNaaro laaok svat:caI ekMdr rahaNaI maa~ BaaogaI[samaap`maaNao zoivatat¸ va %yaamauLo ba`mhcaya-palana kzINa va kQaI kQaI AgadI ASa@yacak$na Gaotat.

30. saMyamaakDo

AaharaMtIla ik%yaok forfar kstUrbaa[-cyaa duKNyaainaima<aanao GaDlyaacao gaolyaap`krNaat saaMigatlaoca Aaho. pNa yaapuZo tr idvasaoidvasa ba`mhcayaa-cyaa dRYTInao %yaacyaamaQyaoforfar haot gaolao.

%yaatIla pihlaa forfar mhNajao dUQa saaoDNyaacaa. dUQa hI [Mid`yaivakar ]%pnnakrNaarI vastU Aaho¸ hI gaaoYT p`qama malaa rayacaMdBaa[-MkDUna samajalaI haotI.AnnaharasaMbaMQaIcaI [Mga`jaI pustko vaacalyaanaMtr taoca ivacaar dRZ Jaalaa. pNa ba`mhcayaa-caava`t mhNaUna svaIkar kolaa navhta taopya-Mt dUQa saaoDNyaacaa mau_ama saMklp k$ SaklaaonaahI. SarIrQaarNaosaazI duQaacaI ja$r naahI¸ ho tr malaa kovhapasaUnaca kLlaolao haoto.pNa dUQa hI vastU caTkna sauTNyaasaar#aI navhtI. [Mid,yadmanaasaazI dUQa saaoDNao AavaSyakAaho hI gaaoYT maaJyaa AiQakaiQak laxaat yaot haotI. %yaaca saumaaralaa gavaLI laaok gaa[-mhSaIcaa jaao CL krtat¸ %yaasaMbaMQaIcao kahI vaa=\maya klak<yaahUna maaJyaakDo Aalao. yaavaa=\mayaacaa maaJyaavar ivalaxaNa pirNaama Jaalaa. %yaasaMbaMQaI maI ima.k^lanaba^kbaraobar cacaa-kolaI.

ima.k^lanaba^k yaaMcaI AaoL#a sa%yaaga,hacyaa [ithasaat k$na idlaolaI AahoÂAaiNa gaolyaa eka p`krNaat jaata jaata %yaaMcaa ]llaoKhI kolaolaa Aaho. ho Kro AsalaotrI yaoqao AaNaKIhI daona Sabd ilaihNao ja$rIcao vaaTto. %yaaMcaI maaJaI BaoT AnaayasaocaJaalaI. ima. KanacaI va %yaaMcaI maO~I haotI. %yaaMcyaamaQyao vaOragyavaR<aI KUp Kaolapya-MtgaolaolaI Aaho Asao ima. Kana yaaMnaa idsaUna Aalao¸ AaiNa mhNaUna %yaaMnaI maaJaI %yaaMcyaaSaIAaoLK k$na idlaI ASaI maaJaI samajaUt Aaho. p`qamaca AaoLK JaalaI¸ tovha%yaaMcaa YaaoiknapNaa va Kcaa-LUpNaa pahUna malaa ksaosaoca vaaTlao. pNa pihlyaacaBaoTIt %yaaMnaI malaa Qamaa-saMbaMQaI p`Sna ivacaarlao. %yaaMt AaoGaanaoca bauw BagavaanaaMcyaa%yaagaacaI gaaoYT inaGaalaI. yaanaMtr AamacaI maO~I vaaZt caalalaI¸ tI yaoqapya-Mt kI maIkrIna to %yaaMnaI kolaoca paihjao¸ Asaa %yaaMcyaa manaacaa inaQaa-r Jaalaa. to Garcao ekTocahaoto. svat: ekTyaavarca GarBaaDyaa]praMt saumaaro 1200 $pyao Kca- krIt.tovaZyaava$na AKorIlaa to [t@yaa saaQaopNaavar Aalao kI %yaaMcaa maaisak Kca- eko kaLI

314

saMyamaakDo 315

120 $pyaaMpya-Mt jaa}na paocalaa haota. maI Gardar Aava$na GaotlyaanaMtr va ekdatu$Mgaat jaa}na AalyaanaMtr AamhI daoGaohI ek~ rahU laagalaao. %yaa vaoLI AamacaIdaoGaaMcaIhI rahaNaI p`maaNaat farca kDk haotI.

yaa Aamacyaa ek~ ibaáhaDacao maudtIt duQaasaMbaMQaIcaI var ]llaoK kolaolaI cacaa-JaalaI. k^lanaba^knaI ivacaar maaMDlaa : "duQaaMtIla daoYaaMcaI tr AapNa Anaok vaoLa cacaa-krIt Aalaao Aahao. maga AapNa dUQa AgadIca saaoDUna ka do} nayaoÆ %yaacaI AavaSyaktatr naahIca." yaa %yaaMcyaa AiBapàyaanao malaa saanaMdaScaya- vaaTlao. maI %yaa saUcanaocaa sahYa-svaIkar kolaa¸ AaiNa ]BayataMnaI Ta^lasTa^ya fama-maQyao %yaaca xaNaI dUQa saaoDlao. hI gaaoYT1912 saalaI GaDlaI.

evaZyaa %yaagaanaohI manaacao samaaQaana Jaalao naahI. dUQa saaoDlyaanaMtr qaaoDyaacaidvasaaMnaI f@t flaaharaca p`yaaoga krNyaacaa maI inaScaya kolaa. flaaharamaQyaosauwa jaofL svastat svast imaLola %yaavarca caalaivaNyaacaa ivacaar haota. gairbaatIla garIbamanauYya jyaa pwtInao rahIla %yaaca pwtInao rahaNyaacaI Aamha ]BayataMnaa haOsa haotI.flaahar Aamhalaa far saaoyaIcaahI vaaTlaa. flaaharamaQyao caUla poTivaNyaacaI far k$naja$rca rahat naahI. kccao Bau[-maUgadaNao¸ koLI¸ KjaUr¸ ilaMbaU va ijatUnacao tola ¹ hacaAamacaa saamaanya Aahar hao}na basalaa haota.

ba`mhcayaa-cao palana k$ [icCNaaáyaaMnaa yaoqao ek saUcanaa do}na zovaNao AavaSyakvaaTto. Aahar va ]pvaasa yaaMcaa ba`mhcayaa-SaI inakT saMbaMQa Asalyaacao maI dSa-ivalao AsalaotrIhI evaZI gaaoYT spYT Aaho kI¸ %yaacaa mau#ya AaQaar manaavarca Aaho. malaInamana ]pvaasaanao Sauw haot naahI, Aaharacaa %yaacaovar kahIek pirNaama haot naahI.manaacaa maL ha ivacaaranao¸ [-SvaricaMtnaanao AaiNa AKorIlaa [-Svarp`saadanaoca inaGaUnajaatao. pNa manaacaa SarIraSaI inakT saMbaMQa Aaho. AaiNa ivakarI mana ivakarIAaharca SaaoQaIt Asato. ivakarI mana Anaok p`karcao svaad va Baaoga SaaoQaIt Asato.%yaa Aaharacaa AaiNa ]pBaaogaaMcaa manaavar ]laT pirNaama haotao. %yaamauLo vatovaZyaa AMSaanao Aaharacao inayamana krNyaacaI va inaraharacaIhI AavaSyakta ]%pnnahaoto. ivakarI mana SarIralaa va [Mid`yaaMnaa k*yaat vaagaivaNyaacyaa eovajaIsvat:ca [Mid`yaaMcyaa va SarIracyaa tabyaat jaato. %yaamauLohI SarIralaa Sauw va kmaItkmaI ivakarI ASaa inayaimat AaharacaI va p`saMgaaopa<a inaraharacaIhI ¹ ]pvaasaacaIhI ¹ja$r pDto. mhNaUna jao Asao mhNatat kI¸saMyamaI maaNasaalaa Aaharacyaa inayamanaacaI ikMvaa

316 Aa%makqaa

]pvaasaacaI ibalakula ja$r naahI¸ tohI tovaZIca maaozI caUk krtat¸ kI jaovaZI caUkAahar va inarahar yaaMnaaca sava-sva maanaNaaro krtat. maaJaa AnauBava malaa Asaoca iSakvaItAaho kI jyaacao mana saMyamaakDo vaLlao Aaho¸ %yaalaa Aaharacao inayamana va inarahar yaaMcaIfar madt haoto. %yaaMcyaa madtIiSavaaya manaacaI inaiva-kar vaR<aI saaQaNao malaa ASa@yapàyavaaTto.

31. ]pvaasa

dUQa va kDQaanya saaoDUna flaaharacaa p`yaaoga sau$ kolaa %yaaca saumaaralaasaMyamaacyaa dRYTInao ]pvaasahI sau$ kolao. yaaMthI ima. k^lanaba^k saamaIla Jaalao. pUvaI-]pvaasa krIt Asao¸ to f@t Aaraogyaacyaa dRYTInao. dohdmanaasaazI ]pvaasa krNyaacaIAavaSyakta Aaho hI gaaoYT eka ima~acyaa pòrNaova$na samajaUna AalaI. maaJaa janma vaOYNavakuTuMbaat Jaalaolaa¸ AaiNa Aa[- tr AitSaya kzINa va`to krIt Asao. %yaamauLo ihMdusqaanaatAsatanaa maIhI ekadSaIcao vagaOro ]pvaasa krIt Asao. prMtu to f@t dusaáyaaMcao pahUnaikMvaa Aa[-baapaMnaa saMtuYT krNyaacyaa hotUnao. Asalyaa va`taMpasaUna kahI laaBa haotao¸ hIgaaoYT %yaa vaoLI maaJyaa laxaat AalaI navhtIÂ samajaUthI tSaI navhtI. pNa sadrhu ima~]pvaasa krIt Asao¸ %yaava$na va svat:cyaa ba`mhcaya-va`talaa baLkTI AaNaNyaasaazI maI%yaacao AnaukrNa sau$ kolao¸ AaiNa ekadSaIcyaa idvaSaI ]pvaasa krNyaacao zrivalao.saamanyat: laaok ekadSaIcyaa idvaSaI dUQa AaiNa fLo yaaMvar raihlyaanao ekadSaI GaDlaIAsao samajatat. pNa flaaharI ]pvaasa tr Aata maaJyaa ina%yaacaaca hao}na basalaahaota. mhNaUna Aata maI paNaI GaoNyaacaI tovaZI saUT zoivalaI va baakI pUNa- ]pvaasa sau$kolao.

]pvaasaaMcaa p`yaaoga sau$ kolaa¸ %yaa saumaaralaa EaavaNa maasa yaot haota. %yaa vaYaI-rmaJaana va EaavaNa maasa eka vaoLI Aalao haoto. gaaMQaI GaraNyaamaQyao vaOYNava va`taMp`maaNao SaOvava`tohI paLIt Asat. kuTuMbaatIla maMDLI vaOYNavapMqaacyaa dovaLat jaat Asao¸ tSaIcaiSavaalayaathI jaat Asao. EaavaNa maasaBar kuTuMbaamaQyao dr vaYaI- kaoNaI naa kaoNaI p`daoYakrItca Asao. %yaava$na malaahI ha EaavaNa maasa paLNyaacaI [cCa JaalaI.

yaa mah%vaacyaa p`yaaogaacaa pàrMBa Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao Jaalaa.%yaa izkaNaI sa%yaaga`hI kOVaMcyaa kuTuMbaaMnaa Gao}na ima. k^lanaba^k va maI rahat

]pvaasa 317

AsaU. yaat maulao va navayauvakhI haoto. %yaaMcaosaazI SaaLa caalavaIt AsaU. yaa t$NaaMmaQyaocaarpaca mausalamaana haoto. %yaaMnaa [slaamacao inayama paLNyaalaa maI ]<aojana va madt dotAsaoÂ namaaja pZNyaacaI vagaOro saaoya k$na dot Asao. AaEamaamaQyao parSaI va iK`stIhIhaoto. yaa savaa-Mnaa Aapaplyaa Qamaa-p`maaNao vaagaNyaalaa pào%saahna doNyaacaa inayama haota.Aqaa-t yaa mausalamaana yauvakaMnaa raoJao paLNyaasa maI ]<aojana idlao. malaa svat:laa trp`daoYa krayacaoca haotoÂ pNa %yaaKorIja ihMdU¸ parSaI AaiNa iK`stI maMDLIMnaahI maImausalamaana yauvakaMcyaa baraobar ]pvaasa krNyaacaI iSafarsa kolaI. saMyamaacyaa baabatItkaoNaacyaahI saaobatInao caalalao trI to stu%yaca Aaho¸ ho maI %yaaMnaa samajaavaUna saaMigatlao.puYkLSaa AaEamavaasaIyaaMnaI maaJaI saUcanaa ]calaUna QarlaI. ihMdU va parSaI ho mausalamaanaima~aMcao sava-svaI AnaukrNa krIt Asao naahIÂ tovaZyaacaI AavaSyaktahI navhtI.mausalamaana saUya- maavaLNyaacaI vaaT pahat tr baakIcao %yaapUvaI- jaovaUna Gaot. ASaasaazI kI¸mausalamaanaaMnaa vaaZta yaavao ikMvaa %yaaMcaosaazI Kasa vastU tyaar krta yaavyaa. iSavaayamausalamaana phaTo jaovat¸ %yaat [traMnaI Baaga GaoNyaacaa p`Snaca navhta. AaiNa mausalamaanaidvasaa paNaIhI pIt nasat¸ tr baakIcao paNaI laagaola tovaZo pIt.

yaa p`yaaogaaMpasaUna ek fayada Asaa Jaalaa kI¸ ]pvaasa va ek vaoL BaaojanayaaMcao mah<va savaa-Mnaa kLU laagalaoÂ ekmaokaMba_la ]dar Baavanaa va pòmaBaava hI vaaZlaa.AaEamaat Annaaharacaa inayama haota. malaa yaa izkaNaI AaBaarpUva-k kbaUla kolao paihjaokI¸ yaa inayamaacaa svaIkar maaJyaa BaavanaaMkDo dRYTI do}naca krNyaat Aalaa haota.raoJyaaMcyaa idvasaat mausalamaanaaMnaa maaMsaacaI baMdI jaD vaaTlaI AsaNaarÂ pNa ekahInavayauvakanao malaa tsao jaaNavaU idlao naahI. to Annaahar AanaMdanao va cavaInao Gaot Asat.ihMdU maulaohI %yaaMcaosaazI AaEamaalaa caalaNyaajaaogao Asao svaaidYT ijannasa krIt Asat.

maaJyaa ]pvaasaaMcao vaNa-na krIt Asata ho ivaYayaaMtr maI jaaNaUnabaujaUna kolao.karNa yaa maQaur p`saMgaacao vaNa-na krNyaacaI saMQaI dusaáyaa kaozo malaa imaLalaI nasatI.AaiNa ho ivaYayaaMtr k$na maI maaJyaa eka savayaIcaohI vaNa-na k$na Taklao Aaho. tI hIkI¸ Amauk ek gaaoYT AapNa krtao tI caaMgalaI Aaho Asao malaa vaaTt Asalao¸ mhNajaomaaJyaabaraobar rahaNaaraMnaahI tIt saamaIla krivaNyaacaa p`ya%na krtao. ho ]pvaasaacao vaekaharacao p`yaaoga hI navaIna klpnaa haotI¸ pNa p`daoYaaMcyaa va rmaJaanaacyaa imaYaanao maIsavaa-Mnaaca %yaat AaoZlao.

318 Aa%makqaa

ASaa táhonao sahjaasahjaIca AaEamaamaQyao saMyamaI vaatavarNa vaaZlao. [tr]pvaasa va p`daoYa yaaMcaomaQyaohI AaEamavaasaI malaa saaobat k$ laagalao¸ va %yaacaa pirNaamahI[YT Jaalaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho. saMyamaacaa pirNaama p`%yaokacyaa )dyaavar iktIJaalaa¸ p`%yaokacyaa ivaYayavaasanaa AavarNyaacyaa kamaI ]pvaasaaMnaI iktIsaa hatBaarlaavalaa¸ ho maI na@kI saaMgaU Sakt naahI. pNa maaJyaavar trI Aaraogyaacyaa vaivaYaya%yaagaacyaa dRYTIMnaI caaMgalaaca pirNaama Jaalaa¸ Asaa maaJaa AnauBava Aaho. AsaoAsatahI malaa hohI kLto kI¸ ]pvaasa [%yaadIMcaa Asaaca pirNaama savaa-Mvar hao[-la AsaaAbaaiQat inayama naahI. [Mid`yainaga`hacyaa hotUnao kolaolyaa ]paoYaNaacyaa saMyamaacyaa kamaI]pyaaoga hao[-la. ik%yaok ima~aMcaa AsaahI AnauBava Aaho kI ]paoYaNaacyaa AKorIlaaivaYayaocCa va svaad AiQak tIva` haotat. yaacaa Aqa- Asaa kI¸ ]pvaasaacyaa maudtItivakar dabaNyaacaI va svaad ijaMkNyaacaI satt Baavanaa Asaola trca %yaacao SauBa fLimaLola. [radapUva-k ikMvaa mana:pUva-k na kolaolyaa ]pvaasaacaa svatM~ pirNaamaivaYayainaga`hca hao[-la Asao maanaNao AgadI caukIcao hao[-la. gaItocyaa dusaáyaa AQyaayaaMtIlaSlaaok yaa baabatIt far mananaIya Aaho :

ivaYayaa ivainavat-nto inaraharsya doihna: Èrsavaja- rsaao|Pyasya prM dRYT\vaa inavat-to ÈÈ

]pvaasaI maaNasaacao ivaYaya ³]pvaasaacyaa maudtIpurto´ Sama pavatat¸%yaaMcyaaivaYayaIcaI vaasanaa jaat naahI. rsa tr [-SvardSa-naanaoca ¹ [-Svarp`saadanaoca SaaMthaotao.

saaraMSa kI¸ ]pvaasa vagaOro saMyamaI [samaacyaa maagaa-maQyao saaQana yaa naa%yaanaoAavaSyak Aahot. pNa tovaZyaanao sava- kahI Baagalao Asao naahI. AaiNa jar SaarIirk]pvaasaabaraobar manaacaa ]pvaasa nasaola tr tao dMBaca mhNaavaa laagaola¸ va nauksaanakarkhao[-la.¸

32. pMtaojaI

'sa%yaaga`hacyaa [ithasaa' maQyao jyaa gaaoYTI Aalaolyaa naahIt ikMvaa AalyaaAsalyaasa saMxaopanao Aalyaa Aahot tovaZyaaca gaaoYTI yaa p`krNaaMmaQyao yaot Aahot evaZovaacakanao laxaat zovalao mhNajao %yaalaa p`krNaaMcaa AapapsaaMtIla saMbaMQa laxaat yao[-la.

Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao maulaaMmaulaIMsaazI iSaxaNaacaI kahI trI vyavasqaa krNaoAavaSyak haoto. maaJyaabaraobar ihMdU¸ mausalamaana¸ parSaI va iK`stI navayauvak haotoÂ AaiNaqaaoDya ihMdU maulaIhI hao%yaa. inaraLo iSaxak zovaNao ASa@ya haoto¸ va malaa AnaavaSyakvaaTlao. ASa@ya haoto¸ karNa laayak ihMdI iSaxak duima-L haoto¸ AaiNa imaLalao trI la{pgaar imaLalyaaKorIja DrbanapasaUna 21 maOla dUr kaoNa kSaalaa yao[-laÆ maaJyaapaSaI trIpOSaacao pova qaaoDoca Barlaolao haotoÆ baaho$na iSaxak AaNaNao AnaavaSyakhI vaaTlao. karNacaalaU iSaxaNapwtI malaa psaMt navhtI. yaaogya pwtI kaoNatI yaacaa maI AnauBavaimaLivalaa navhta. evaZo samajat haoto kI¸ AadSa- isqatImaQyao Kro iSaxaNa Aa[-baapaMcyaahataKalaIca imaLNaar. AadaSa- isqatImaQyao baa*ya madt kmaIt kmaI AsalaI paihjao.Ta^lasTa^ya AaEama ho ek kuTuMba haoto¸ va %yaat ip%yaacyaa sqaanaI maI haotao. Aqaa-t malaacayaa navayauvakaMnaa GaDivaNyaacaI jabaabadarI yaqaaSai@t ]calalaI paihjao Asaa maI ivacaarkolaa.

yaa samajautImaQyao puYkL daoYahI haoto. ho navayauvak maaJaopaSaI janmaapasaUnanavhto. p`%yaokjaNa inarinaraLyaa táhocyaa vaatavarNaat vaaZlaolaa haota. sagaLo ekaQamaa-caohI navhto. ASaa isqatIMtIla maulaaMcaa va maulaIMcaa maI ipta banalaao trI %yaaMcaa maIyaqaayaaogya saaMBaaL ksaa krNaarÆ

pNa maI )dyaacyaa iSaxaNaalaa mhNajao caairHyaacyaa ivakasaalaa naohmaIca p`qamasqaana dot Aalaao Aaho. AaiNa caairHyaacao &ana vaaTola %yaa vayaacyaa va vaaTola %yaavaatavarNaat vaaZlaolyaa maulaaMmaulaIMnaa¸ kmaIjaast p`maaNaat ka hao[-naa pNa¸ dota yao[-lacaAsaa ivacaar k$na maI maulaaMbaraobar ip%yaacyaa naa%yaanao ra~Midvasa rahat Asao. caairHyahaca %yaaMcyaa iSaxaNaacaa payaa Aaho Asao maanaUna maI caalalaao. payaa p@ka Jaalaa tr maulaosavaD imaLola %yaap`maaNao baakIcao¸ dusaáyaacaI madt Gao}na ikMvaa svat:cyaa baLavarhI imaLvaUSaktIla.

319

320 Aa%makqaa

trI pNa Axar&ana qaaoDobahUt trI idlaoca paihjao ho maI samajaUna haotao. mhNaUnavaga- kaZlao AaiNa %yaa kamaI ima. k^lanaba^k va EaI. pàgajaI dosaa[- yaaMcaI madt GaotlaI.

SaarIirk iSaxaNaacaI AavaSyakta malaa kLt haotI¸ pNa to iSaxaNa %yaaMnaasahjaI imaLt haoto.

AaEamaat naaokr tr navhtoca. payaKanyaapasaUna svayaMpakGarapya-MtcaI sava-kamao AaEamavasaIyaaMnaIca kravayaacaI haotI. fLJaaDo puYkL haotI. navaIna laagavaDkravayaacaI haotI. ima. k^lanaba^knaa SaotIcaI AavaD haotI. sarkarI AadSa-baigacyaamaQyao to svat: kahI idvasa iSakUna Aalao haoto. svayaMpakat gauMtlaolyaaKorIja [trsava- lahana¹maaozyaaMnaa raoja zraivak vaoL baigacyaamaQyao kama kravao laagat Asao.maulaaMkDUna %yaa kamaI BarpUr madt hao[-. maaozo KD\Do KNaNao¸ JaaDo taoDNao¸ AaoJaI vaahUnanaoNao [%yaaid kamaaMmaQyao %yaaMcaI SarIro caaMgalaI ksaUna inaGat. %yaaMnaa %yaa kamaacaI maaOjahIvaaTo¸ AaiNa hI kamao AsalyaamauLo %yaaMnaa [tr ksart ikMvaa KoL yaaMcaI AavaSyaktarahat nasao. kamaacao baabatIt kahI ivaVaqaI- ikMvaa kQaImaQaI sava-ca ivaVaqaI- TMgaLmaMgaLkrIt¸ AaLsa krIt. puYkL vaoLa maI itkDo dula-xa krIt Asao¸ kQaI sa@tInaohI%yaaMcaokDUna kama k$na Gaot Asao. jaovha sa@tI krIt Asao tovha to kMTaLt¸ hohImaaJyaa laxaat yao[-. trI pNa sa@tIcaa pìtkar kaoNaI kQaI kolyaacao smart naahI. jaovhajaovha sa@tI krIt Asao tovha tovha %yaaMcaI samajaUthI GaalaIt Asao va %yaaMcaokDUnaca kbaUlak$na Gaot Asao kI¸ kamaacyaa vaoLI KoL hI saMvaya barI navho. %yaaMcaI %yaa xaNaI samajaUtpDo¸ dusaáyaa xaNaalaa ivasar pDo. ASaa táhonao gaaDo roTt AsaoÂ trI pNa %yaaMcaI SarIromaa~ ksalaolaI banat haotI.

AaEamaat Aajaar @vaicatca yao[-. %yaacao ek mau#ya karNa hvaapaNaI AaiNayaaogya va inayaimat Aahar ho haoto¸ ho yaoqao namaUd kolao paihjao. SaarIirk iSaxaNaabaraobarAaOVaoigak iSaxaNaacaahI ]llaoK k$na Taktao. savaa-Mnaa kahI trI ]pyau@t QaMdaiSakvaavayaacaa Asaa baot haota. %yaasaazI ima. k^lanaba^k T/ipsT mazamaQyao caplaabanaivaNyaacao kama iSakUna Aalao. %yaaMcyaapasaUna maI iSaklaao¸ AaiNa jaI maulao QaMdaiSakayalaa tyaar JaalaI %yaaMnaa maI iSakivalao. ima. k^lanaba^knaa sautarkamaacaa qaaoDasaaAnauBava haota¸ AaiNa AaEamaat sautarkama jaaNaNaara AaNaKI ek jaaoDIdar haota.%yaamauLo to kamahI qaaoDqaaoDo iSakivalao jaat Asao. svayaMpakkama tr bahutok sava- maulaaMnaIiSakUna Gaotlao.

pustkI iSaxaNa 321

hI sava- kamao maulaaMnaa navaIna haotI. AsalaI kamao iSakavaI laagaNaar Asao%yaaMcyaa svaPnaamaQyaohI navhto. dixaNa AaiÍkomaQyao ihMdI maulaaMnaa jao kahI iSaxaNa imaLo¸ tof@t Axar&anaacaoca Asao. Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao p`qamapasaUnaca Asaa irvaaja paDlaolaahaota¸ kI jao kama AamhI iSaxak krNaar naahI to maulaaMkDUnahI krvaUna Gyaayacao naahI,mhNaUna naohmaI %yaaMcyaabaraobar toca kama krNaara ek iSaxakhI rahI. %yaamauLo maulao haOsaonaoiSakt.

caairHya va Axar&ana yaaMcaosaMbaMQaI puZo ilahU.

33. pustkI iSaxaNaSaarIirk iSaxaNa va tdnauYaMgaanao ksalao trI hstkaOSalya iSakivaNyaacao kama

Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao kSaa táhonao caalaivalao jaat Asao¸ to AapNa kahI AMSaI paihlao.to kama maI svat:laa pUNa- saMtaoYa vaaTola ASaa táhonao k$ Saklaao naahI¸ ho jarI KroAsalao¸ trI %yaa kamaI qaaoDosao trI yaSa imaLalao. pNa Axar&ana doNao kzINa pDlao. %yaakamaalaa puroSaI saaQanao maaJyaapaSaI navhtI. malaa svat:laa [cCa haotI tovaZI fursatimaLonaa. maaJao &anahI purosao navhto. sabaMQa idvasaBar SaarIirk kama k$na maI qakUnajaat AsaoÂ AaiNa qaaoDasaa kaozo Aarama Gyaayalaa pahavao %yaaca vaoLI vaga- Gyaayacao Asat.%yaamauLo maI tajaatvaanaa AsaNyaaeovajaI %yaa vaoLI mahap`ya%naanao jaagaa rahat Asao evaZoca.sakaLcaa vaoL SaotI AaiNa gaRhaoVaoga yaaMmaQyao jaat Asao. %yaamauLo duparI jaovaNaanaMtrlagaoca SaaLa caalaU hao[-. yaaKorIja dusara kaoNatahI vaoL saao[-skr navhta.

pustkI iSaxaNaasaazI AiQakat AiQak tIna tasa zovalaolao haoto. iSavaayavagaa-t ihMdI¸ tamaIL¸ gaujaraqaI va }dU- [t@yaaMcao iSaxaNa Vayacao Asao. p`%yaok maulaalaa%yaacyaa %yaacyaa maatRBaaYaotUnaca iSaxaNa Vayacao Asaa inaQaa-r haota. [Mga`jaIhI savaa-MnaaiSakivalao jaat Asao. %yaaKorIja gaujaraqaI¸ ihMdU maulaaMnaa saMskRt va savaa-Mnaaca ihMdIcaoqaaoDoqaaoDo &ana Vayacao. [ithasa¸ BaUgaaola va AMkgaiNat savaa-Mnaaca iSakvaayacao Asaa Ëmahaota. tamaIL va }dU- iSakivaNyaacao kama maaJaokDo haoto.

maaJao tamaIL&ana mhNajao AagabaaoTIvar va tu$MgaamaQyao imaLivalaolao.%yaaMthI paopkRt ]%kRYT 'tamaIL svayaMiSaixaka' yaaplaIkDo maaJaI majala gaolaolaInavhtI. }dU- ilapIcao &ana AagabaaoTImaQyao imaLivalao haoto tovaZoca. AaiNaKasa farSaI ikMvaa ArbaI Sabdacao &ana mhNajao mausalamaana ima~aMcyaa sahvaasaanao imaL¹Aa.¹21

322 Aa%makqaa

ivata Aalao tovaZocaÑ saMskRt hayaskulaat iSaklaao haotao toca. gaujaraqaI mhNajao SaaLkrImaulaaMcaoca.

evaZyaa BaaMDvalaavar maI kama caalaivaNaarÂ AaiNa maaJao madtnaIsa¸ to trmaaJyaahUnahI kmaI iSaklaolaoÑ prMtu maaJao doSaI BaaYaaMba_lacao pòma¸ iSakivaNyaacyaa svat:cyaahataoTIba_lacaa maaJaa Aa%maivaSvaasa¸ ivaVaqyaa-cao A&ana va A&anaapoxaahI AiQak AMSaI%yaaMcyaa manaacaI ]darta¸ yaaMcaI malaa far madt JaalaI.

tamaIL ivaVaqaI- dixaNa AaiÍkomaQyao janmalaolao haoto va %yaamauLo %yaaMnaa tamaILqaaoDo samajat Asao. ilapI tr mauLIca yaot navhtI. %yaamauLo %yaaMnaa ilapI va vyaakrNaacaImaUlat<vao malaaca iSakvaavaI laagat. to kama saaopo haoto. ivaVaqyaa-Mnaa maahIt haoto kI¸tamaIL baaolaNyaacyaa baabatIt to maaJaa sahja praBava k$ Sakt haoto. tamaIL jaaNaNaarolaaok malaa BaoTayalaa yaot¸ tovha ivaVaqaI-ca maaJao duBaaYaI haot Asat. trI pNa maaJao gaaDoZklat gaolao. karNa maI kQaI Aaplyaa ivaVaqyaa-pasaUna svat:cao A&ana lapivaNyaacaap`ya%na kolaa naahI. hrok baabatIt maI jasaa mauLat haotao tsaaca tohI malaa samajat haoto.%yaamauLo pustkI &anaacyaa baabatIt maaJao gaaZ A&ana AsatahI maI %yaaMcao pòma va Aadr hIkQaIhI hrvaUna basalaao naahI.

mausalamaana maulaaMnaa }d-U iSakivaNao %yaa maanaanao saaopo haoto. %yaaMnaa ilapI yaothaotI. %yaaMcaI vaacanaacaI gaaoDI vaaZivaNao va %yaaMcao Axar sauQaarNao evaZoca maaJao kama haoto.

saaQaarNapNao hI sava- maulao inarxar va SaaLot na iSaklaolaI ASaIca haotI.iSakvaIt Asataca malaa AaZLUna Aalao kI¸ malaa %yaaMnaa iSakvaayacao Asao qaaoDoca haoto.%yaaMcaa AaLsa inavaarNao¸ to AapNa hao}na vaacaIt basatIla Asao krNao¸ %yaaMcyaaAByaasaavar najar zovaNao¸ hIca kamao ivaSaoYa haotI. maI evaZyaavarca saMtaoYa maanaIt Asao.mhNaUna inarinaraLo ivaYaya iSakNaaáyaa maulaaMnaa ekaca KaolaIt basavaUna %yaaMcyaakDUna kamakrvaUna GaoNao Sa@ya haot Asao.

pazyapustkaMsaazI Anaok vaoLa AaorD krNyaat yaot Asato. pNa malaa%yaaMcaI ]NaIva kQaIca jaaNavalaI naahI. Asalaolyaa pustkaMcaahI ivaSaoYa ]pyaaogakolyaacao malaa smart naahI. maaJaI ASaI samajaUt Aaho kI¸ iSaxak hocaivaVaqyaa-cao pazyapustk Asaavao. iSaxakaMnaI pustkatUna iSakivalaolao Asao farcaqaaoDo Aaja maaJyaa smarNaat raihlaolao Aaho. %yaaMnaI svamauKanao iSakivalao tomaa~ AajahI Aazvato. maulao DaoLyaaMnaI ga`hNa krtat¸ %yaapoxaa kanaaMnaI eoklaolao

Aai%mak iSaxaNa 323

kmaI Eamaat AiQak gahNa k$ Saktat. maulaaMkDUna ek trI pustk maI puro vaacaUnaGaotlyaacao malaa smart naahI.

pNa maI svat: jao Anaok pustkaMcyaa vaacanaatUna pcaivalao haoto¸ to maI svat:cyaaBaaYaot saaMgat AsaoÂ AaiNa to %yaaMnaa AajaimatIlaahI smart AsaNaar Asao malaa vaaTto.vaacaUna daKivalaolao paz krNyaacaa %yaaMnaa ~asa vaaTt Asao. maI taoMDI saaMgat Asao to tomalaa lagaoca mhNaUna daKvaIt. vaacaayacaa %yaaMnaa kMTaLa yao[-. maIca EamaamauLo ikMvaa AnyakarNaaMnaI maMd va naIrsa Jaalaao tr gaaoYT inaraLI. naahIpoxaa saaMigatlaolao eokNyaat %yaaMnaagaaoDI vaaTo. %yaaMcyaa manaamaQyao p`Sna ]d\Bavat %yaaMcaI ]<aro dotanaa malaa %yaaMcyaaga`hNaSa@tIcaahI AMdaja imaLUna jaat Asao.

34. Aai % m ak iS ax aN a

ivaVaqyaa-McaI SarIro va manao yaaMcaa ivakasa krNyaapoxaa Aa%myaacaa ivakasakrNyaakirta malaa farca AiQak pirEama kravao laagalao. Aa%myaacaa ivakasakrivaNyaacyaa kamaI maI Qaaima-k pustkaMvar kmaI AaQaar zoivalaa haota. p`%yaokivaVaqyaa-laa Aaplyaa Qamaa-caI maUlat<vao maahIt AsalaI paihjaot¸ Aapaplyaa Qama-ga`MqaaMcaosaamaanya &ana %yaalaa Asalao paihjao¸ Asao maaJao mat AsalyaamauLo %yaaMnaa to &ana imaLolaASaI maI yaqaaSai@t vyavasqaa kolaI haotI. pNa maI ho baaOiwk iSaxaNaacaoca ek AMgasamajatao. Aa%myaacao iSaxaNa ha ek svatM~ca ivaYaya Aaho¸ ho malaa Ta^lasTa^ya AaEamaaMtIlamaulaaMnaa iSakvaU laagaNyaapUvaI-ca kLUna cauklao haoto. Aa%myaacaa ivakasa krNao mhNajao SaIlabanaivaNao¸ [-Svaracao &ana imaLivaNao¸ Aa%ma&ana pàPt k$na GaoNao. ho &ana imaLivaNyaasaazImaulaaMnaa KUpca madt paihjaoÂ AaiNa %yaaKorIjacao [tr &ana vyaqa- Aaho. hainakarkhIhaoNyaacaa saMBava Aaho¸ Asao malaa vaaTt haoto.

Aa%ma&ana catuqaa-EamaamaQyao imaLvaavao Asaa caukIcaa ga`h maaJyaa eokNyaatAalaolaa Aaho. pNa yaa AmaUlya vastUlaa jao catuqaa-Eamaapya-Mt qaaopvaUna Qartat¸%yaaMnaa Aa%ma&ana tr pàPt haot naahIca¸ pNa vaaQa-@ya va baalapNaacaIdusarI prMtu koivalavaaNaI punaravaR<aI imaLto¸ AaiNa to pRqvaIlaa BaarBaUthao}na jagat Asatat Asaaca saava-i~k AnauBava idsaUna yaotao. ho ivacaar yaaca SabdaMmaQyao

324 Aa%makqaa

kdaicat 1911¹12 saalaI maI maaMDlao nasato. prMtu %yaa vaoLcao ivacaar ASaaca táhocao haoto¸Asao malaa spYTpNao Aazvato.

Aai%mak iSaxaNa Vayacao ksaoÆ maulaaMnaa maI Bajanao saaMgat Asao¸ naItIcaI pustkovaacaUna daKvaIt Asao. pNa tovaZyaavar saMtaoYa hao[-naa. maulaaMSaI sahvaasa GaDU laagalaatsatsao maaJyaa laxaat Aalao kI¸ ho &ana pustkaMmaaf-t dota yaayacao naahI. SaarIirkiSaxaNa SarIracyaa ksartInao dota yaoto¸ baaOiwk iSaxaNa bauwIcyaa ksartInao¸ %yaacap`maaNaoAai%mak iSaxaNasauwa Aa%myaacyaa ksartInaoca dota yaoNaar. Aa%myaacaI ksart iSaxakacyaavat-naanaoca pàPt haoNaar. mhNaUna yauvak pahat Asaaot ikMvaa nasaaot¸ sadasava-da iSaxakanaosaavaQaana raihlao paihjao. laMkomaQyao basaUnahI iSaxak Aaplyaa vat-naanao iSaYyaacyaaAa%myaalaa hlavaU Sakola. maI KaoTo baaolat gaolaao AaiNa svat:cyaa iSaYyaaMnaa maa~ saccaobanaivaNyaacaa maI p`ya%na kolaa¸ tr tao vyaqa-ca jaayacaa.iBa~a iSaxak iSaYyaaMnaa SaaOya-iSakvaU SakNaar naahI. vyaiBacaarI iSaxak iSaYyaaMnaa saMyama ksaa iSakvaNaarÆ maI manaaSaIzrivalao kI¸ maI maaJyaapaSaI Asalaolao t$Na maulagao va maulaI yaaMnaa vas%aupaz$p hao}naraihlao paihjao. ASaa táhnao maaJao iSaYyaca maaJao iSaxak banalao. svat:saazI naahI tr%yaaMcyaasaazI trI malaa caaMgalao Jaalao paihjao va caaMgalao raihlao paihjao¸ ho maaJyaa QyaanaatAalao. Ta^lasTa^ya AaEamaatIla maaJaa bahutok saMyama yaa maulaaMmaulaIMcyaamauLoca Jaalaa AsaomhNaNyaasa hrkt naahI.

AaEamaamaQyao ek maulagaa #aUp AaDdaMDpNaa krI¸ #aaoTo baaolao¸ kuNaalaajaumaanaIt nasao va [traMbaraobar BaaMDt Asao. eko idvaSaI %yaanao farca dMgaa kolaa. maIifikrIt pDlaao. ivaVaqyaa-Mnaa maI kQaI iSaxaa krIt nasao. yaa vaoLI malaa farraga Aalaa. maI %yaacyaakDo gaolaao. %yaacaI samajaUt GaalaavaI tr kahI kolyaa samajaUtpTonaa. %yaanao malaa fsaivaNyaacaahI p`ya%na kolaa. maI javaL pDlaolaa $L ]calalaaAaiNa %yaacyaa dMDavar maarlaa. maartanaa maI kaMpt haotao ho %yaacyaa laxaat AalaoAsaavao. ASaa táhocaa AnauBava maaJyaa baabatIt kaoNaahI ivaVaqyaa-laa yaapUvaI-Aalaa navhta. ivaVaqaI- rDU laagalaa. %yaanao maaJyaapaSaI maafI maaigatlaI.%yaalaa kazIlaagaUna du:#a Jaalao¸ yaasaazI tao rDlaa Asao navho. manaat AaNata tr malaa BaarI JaalaaAsata¸ [tkI Sa@tI %yaacyaa maQyao haotIÂ %yaacao vaya satra vaYaa-cao haotoÂ baaMQyaanao majabaUthaota. pNa maaJyaa $Lat %yaalaa maaJao du:#a idsaUna Aalao. yaa p`saMgaanaMtr tao kQaImaaJyaaiva$Qd gaolaa naahI.pNa malaa maa~ tao $L maarlyaaba_la AjaUnapya-Mt pScaatap haot

baáyaavaa[-TaMcao ek~ rahaNao 325

Aaho. malaa QaastI vaaTto kI %yaalaa maa$na maI Aa%myaacao navho tr Aaplyaa pSautocaoAaivaYkrNa kolao.

baalakaMnaa maar do}na %yaaMnaa iSakivaNyaacaI pwtI malaa kQaIca psaMt naahI.malaa ekca p`saMga Aazvatao kI¸ jyaa vaoLI maI maaJyaa maulaaMpOkI ekalaa maarlao. $LmaarNyaat maI yaaogya kolao kI ksao yaacaa inaNa-ya maI AVap k$ Saklaolaao naahI. yaaiSaxaocyaa saMyaui@tktoivaYayaI malaa SaMka Aaho. karNa itcyaamaagao raga haota va iSaxaakrNyaacaa hotU haota. jar tIt f@t maaJyaa du:Kacao p`dSa-naca Asato tr maI tI iSaxaayaaogya mhTlaI AsatI. pNa yaa iSaxaotIla Baavanaa imaEa haotI. yaa p`saMgaanaMtr maa~ivaVaqyaa-Mnaa sauQaarNyaacaI AiQak caaMgalaI rIt maI iSaklaao. %yaa klaocaa ]pyaaoga maI sadrp`saMgaI kolaa Asata tr kaya pirNaama Jaalaa Asata to maI saaMgaU Sakt naahI. ha p`saMgatao yauvak tr lavakr ivasa$nahI gaolaa. %yaa maulaamaQyao ivaSaoYa sauQaarNaa JaalaI AsaohI maIsaaMgaU Sakt naahI. prMtu yaa p`saMgaamauLo ivaVaqyaa-Mcao baabatIt iSaxakacao kt-vya kayayaaba_la maI AiQak ivacaar k$ laagalaao. %yaanaMtr tSaaca táhocao daoYa t$NaaMkDUnaGaDlao¸ pNa maI dMDnaItIcaa kQaIca AvalaMba kolaa naahI. ASaa táhnao dusaáyaasa &anadoNyaacaa p`ya%na krIt Asatanaa malaa svat:laaca Aa%myaacyaa gauNaQamaa-cao AiQakaiQak &anahao} laagalao.

35. b a á y a a v a a[ -T a M c a o ek~ rahNa o

Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao ima.k^lanaba^knaI ek p`Sna maaJyaapuZo ]pisqat kolaa.%yaaMnaI tao p`Sna kaZNyaapUvaI- maI %yaasaMbaMQaI ivacaar kolaa navhta. AaEamaamaQyao kaMhImaulagao far AaDdaMD va naazaL haoto¸ tr kaoNaI ]naaD haoto. %yaaMcyaaca saMgatIt maaJaotIna maulagaohI Asat¸ tSaaca isqatIt vaaZlaolaI [tr maulaohI Asat. pNa ima.k^lanaba^kcao laxa maa~ tI ]naaD maulao AaiNa maaJao maulagao yaaMnaI ek~ ksao rahayacao yaacagaaoYTIkDo haoto. eko idvaSaI to AavaoSaanao mhNaalao¸ "hI tumacaI rIt malaa ibalakula pTtnaahI. yaa maulaaMbaraobar Aaplyaa maulaaMnaa imasaLU idlaot tr %yaacaa pirNaama ekca haoNaar :%yaaMnaa %yaa ]naaD maulaaMcaa saMsaga- laagaNaarÂ AaiNa tohI maga ibaGaDlyaaiSavaaya rahatIlakaÆ"

maI kahI vaoL trI ivacaarat pDlaao haotao kI naahI to malaaAata smart naahI. pNa maaJaa jabaaba maa~ Aazvatao. maI mhTlao¸ "maaJao AaOrsa

326 Aa%makqaa

maulagao AaiNa ho ]naaD maulagao yaaMcyaamaQyao Baod ksaa kravaaÆ saQyaa daoGaaMcyaahI baabatItmaaJaI jabaabadarI saar#aIca Aaho. ho yauvak maaJyaaca baaolaavaNyaava$na yaoqao AalaolaoAahot. maI %yaaMnaa pOsao purivalao tr to Aajacyaa Aaja jaaohainasabaga-laa jaa}na pUvaI-rahat haoto %yaa pQdtInao rahU laagatIla. %yaaMnaI yaoqao yaoNyaamaQyao maaJyaavar kahISaImaohorbaanaIca kolaI Aaho Asao %yaaMnaa va %yaaMcyaa Aa[-baapaMnaa vaaTlyaasa %yaathI AaScaya-vaaTNyaajaaogao kahI naahI. yaoqao yaoNyaanao %yaaMnaa gaOrsaaoyaI sahna kravyaa laagat Aahot homalaa va tumhalaa daoGaaMnaahI idsat Aaho. pNa maaJao kt-vya spYT Aaho. malaa %yaaMnaayaoqaoca zoivalao paihjao. Aqaa-t maga maaJaa maulagaahI %yaaMcao baraobarca rahaNaar. iSavaayaAapNa [traMhUna EaoYz Aahao¸ ASaa táhocaa BaodBaava maI maaJyaa maulaaMnaa AajapasaUnaca kaiSakvaavaaÆ ASaa táhocaa ivacaar %yaaMcyaa Dao@yaat GaalaNao mhNajaoca %yaaMnaa AaDmaagaa-laanaoNao Aaho. saQyaacyaa isqatIt raihlyaanao to caaMgalao GaDUna inaGatIla¸ baáyaavaa[-TacaI prIxaato svat:ca k$ laagatIla. AapNa Asaoca ka samajaU nayao kI %yaaMcyaat KraoKrca kahIgauNa Asalao tr ]laT %yaaMcaaca saMsaga- %yaaMcyaa saaoba%yaaMnaa laagaolaÆ to ksaohI Asaao¸ pNamalaa %yaaMnaa yaoqaoca zovaNyaaKorIja ga%yaMtr naahI. tsao krNyaat kahI Qaaoka Asalaa trItao QaaokahI malaa p%krlaa paihjao." ima. k^lana¹ba^knaI Daoko halaivalao.

p`yaaogaacaa pirNaama AinaYT Jaalaa Asao mhNata yaoNaar naahI. maaJyaa maulaaMcao%yaapasaUna yai%kMicathI nauksaana Jaalao Asao malaa vaaTt naahI. %yaaMcaa fayada Jaalaolaa trmalaa spYT idsat haota. %yaacyaamaQyao maaozopNaacaI Baavanaa kahI AMSaanaohI raihlaIAsalyaasa tI gaolaI. to savaa-Mbaraobar imasaLUna rahayalaa iSaklao¸ tavaUna¹saulaaKUna inaGaalao.

yaa va ASaaca táhocyaa [tr AnauBavaaMva$na malaa Asao vaaTU laagalao Aaho¸ kIAa[-baapaMcaI yaaogya doKroK Asaola tr AaplaI barIvaa[-T maulao ek~ raihlaI ikMvaaiSaklaI trI %yaapasaUna caaMgalyaa maulaaMcaI ksalaIca hanaI haot naahI. svat:cyaa maulaaMnaaitjaaorIt kaMoDUna zovalyaanao tI inadao-Ya rahatat AaiNa baahor kaZlyaanao ivaTaLtat Asaainayama tr naahIca. haM¸ evaZo maa~ Kro kI¸ jaoqao AnaokivaQa maulao va maulaI ek~ rahatatva iSakt Asatat toqao Aa[-baapaMcaI AaiNa iSaxakaMcaI ksaaoTI haoto va %yaaMnaa KUp laxazovaavao laagato.

36. pàyaiSca<aadaKla ]pvaasa

maulaaMmaulaIMnaa pàmaaiNakpNao vaaZivaNyaacyaa va iSaxaNa doNyaacyaa kamaI iktI vaksakSaa ADcaNaI Aahot %yaaMcaa idvasaoMidvasa AiQakaiQak AnauBava yaot haota. iSaxakva palak *yaa naa%yaanao %yaaMcyaa )dyaamaQyao p`vaoSa krayacaa haota. %yaaMcyaa sauKdu:KaMcaavaaTokrI vhayacao haotoÂ %yaaMcyaa jaIvanaat %yaaMnaa vaoLaovaoLI pDNaarI kaoDI ]klaayacaIhaotIÂ %yaaMcyaa ]saL%yaa ta$Nyaacyaa trMgaaMnaa sarL maaga- laavaayacaa haota.

ik%yaok kOdI sauTUna gaolyaanaMtr Ta^lasTa^ya AaEamaamaQyao qaaoDIca maaNasaoraihlaI. tI bahutok ifina@savaasaI haotI. %yaamauLo AaEama ifina@salaa Gao}na gaolaao.ifina@samaQyao maaJaI KUp ksaaoTI JaalaI. iSallak raihlaolyaa AaEamavaasaIyaaMnaaifina@salaa paocavaUna maI jaaohainasabaga-laa gaolaao. jaaohainasabaga-laa qaaoDo idvasa rahatao taocadaona vya@tIMcyaa BayaMkr ptnaacaI baatmaI malaa imaLalaI. sa%yaaga`hacyaa mahana\ laZyaamaQyaokaozohI ApyaSa Aalyaasaar#ao idsalao trI %yaanao maaJyaa manaalaa Qa@ka basat nasao. pNayaa hkIktInao maaJyaavar jaNaU kaya vajaàGaat kolaa. maaJyaa )dyaalaa maaozI ja#amaJaalaI. maI %yaaca idvaSaI ifnaI@sacaI gaaDI pkDlaI. iMma.k^lanabâknaI maaJyaabaraobaryaoNyaacaa Aaga`h Qarlaa. maaJaI koivalavaaNaI isqatI %yaaMcyaa laxaat yao}na gaolaI haotIÂmalaa ekTyaalaa jaa} Vayalaa to kbaUla haot navhto. ptnaacaI baatmaI malaa %yaaMcaokDUnacaiMmaLalaI haotI.

rs%yaamaQyao maI maaJaa Qama- samajaavaUna Gaotlaa¸ ikMvaa tao malaa samajalaa¸ ASaIsvat:cyaa manaacaI samajaUt k$na GaotlaI mhNaa naa. malaa Asao vaaTlao kI Aaplyaado#aro#aI#aalaI raihlaolyaaMcyaa ptnaaba_la palak ikMvaa iSaxak kahI AMSaanaI trIjabaabadar Aahot. yaa p`saMgaaba_lacaI maaJaI svat:caI jabaabadarI tr malaa spYT idsathaotI. maaJyaa p%naInao malaa saUcanaahI idlaI haotI. pNa maI svaBaavat: ivaSvaasaavarcaalaNaara AsalyaamauLo maI itcaI saucanaa manaavar GaotlaI navhtI. iSavaaya maaJaI ASaIhIklpnaa haotI kI¸ maI jar yaa ptnaaba_la pàyaiScat Gaotlao¸ trca %yaa pittaMnaa malaahaoNaaro du:#a samajaUna yao[-la¸ AaiNa %yaamauLo %yaaMnaa svat:cyaa caukIcaI jaaNaIva hao[-la¸tSaIca itcyaa gaaMBaIyaa-caIhI qaaoDIbahUt klpnaa hao[-la. mhNaUna maI saat idvasa ]pvaasa vasaaDocaar maihnao ekmau@t rahNao Asao va`t Gaotlao. k^lanaba^knaI malaa %yaapasaUna pravaR<akrNyaacaa puYkL

327

328 Aa%makqaa

p`ya%na kolaa¸ pNa tao inaYfL Jaalaa. AKorIlaa pàyaiSca<aacaI saMyaui@tkta %yaaMnaIhImaanya kolaI¸ AaiNa %yaaMnaI svat:hI maaJyaabaraobar to va`t paLNyaacaa Aaga`h Qarlaa.%yaaMcyaa inama-L pòmaapuZo maaJao kahI caalaonaa. evaZa inaScaya kolyaabaraobar malaa lagaocahlako vaaTU laagalao. mana SaaMt Jaalao. jyaaMcao hatUna daoYa GaDlaa haota¸ %yaaMcyaa ba_lacaaraga qaMDavalaa AaiNa %yaaMcyaaba_la dyaa tovaZI raihlaI.

ASaa táhonao AagagaaDImaQyaoca mana hlako k$na maI ifina@salaa paocalaao.tpasa k$na AiQak maaihtI kaZayacaI tI kaZUna GaotlaI. maaJyaa ]pvaasaaba_la savaa-MnaakzINa tr vaaTlaoca¸ pNa %yaamauLo vaatavarNa inama-L Jaalao. papacarNaacaI BayaMkrtasavaa-Mcyaa laxaat AalaI¸ AaiNa ivaVaqaI- va ivaVaiqa-naI yaaMcaa AaiNa maaJaa saMbaMQa AiQakmajabaUt va sarL Jaalaa.

yaa p`saMgaatUnaca kahI kaLanaMtr malaa caaOda idvasa ]pvaasa krNyaacaa p`saMgaAalaa. yaacaa pirNaama tr ApoxaoplaIkDo caaMgalaa Jaalaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

yaa p`saMgaava$na maaJaa Asao isaw krNyaacaa hotU naahI kI¸ iSaYyaacyaa p`%yaokdaoYaaba_la naohmaI iSaxakanao ]pvaasa vagaOro kolaoca paihjaot. pNa malaa vaaTto¸ kI kahIp`saMgaI trI Asalyaa pàyaiSca<aadaKla kravayaacyaa ]pvaasaaMcaI AvaSya ja$rI Aaho.maa~ %yaasaazI ivavaok va AiQakar paihjaot. jaoqao iSaYya¹iSaxakaMmaQyao Sauw pòmabaMQananaahI¸ jaoqao iSaxakalaa iSaYyaacyaa daoYaaba_la KraKura AaGaat vaaTlaolaa naahI¸ jaoqaoiSaYyaalaa iSaxakaba_la Aadr vaaTt naahI¸ toqao ]pvaasa inarqa-k Aaho AaiNa ]laThainakark haoNyaacaahI saMBava Aaho. prMtu Asalyaa ]pvaasa¹AQa-]pvaasaaMba_la matBaodAsalao trIhI iSaxak ha iSaYyaacyaa daoYaaMba_la qaaoDyaabahUt AMSaaMnaI trI jabaabadar Aahoyaaba_la malaa laoSamaa~ SaMka naahI.

saat ]pvaasa AaiNa naMtrcao ekBau@t rahaNao hI Aamhalaa kaoNaalaajaD vaaTlaI naahIt. %yaa maudtIt maaJao kaoNatohI kama baMd ikMvaa maMd Jaalao navhto.%yaa kaLI maI flaaharIca haotao. caaOda ]pvaasaaMcaa AKorcaa Baaga maa~ malaacaaMgalaaca jaD gaolaa. yaa vaoLI ramanaamaacaa cama%kar malaa pura samajalaa navhta.%yaamauLo du:K sahna krNyaacaI Sa@tI kmaI haotI. ]pvaasa caalaU AsalaolyaamaudtIt vaaTola to k$na pNa paNaI KUp Pyaalao paihjao yaa baa*ya yau@tIcaImalaa maaihtI navhtI. ]pvaasa jaD jaayalaa hohI ek karNa Jaalao. iSavaayapihlaa ]pvaasa sauKanao Jaalaa haota¸ %yaamauLo dusaáyaa Kopolaa maI baopvaa-hI raihlaao.

gaaoKlyaaMcyaa BaoTIsa 329

pihlyaa ]pvaasaamaQyao naohmaI @yaUnaIcyaa pwtIcao kiTsnaana krIt Asao. caaOda idvasaaMcyaa]pvaasaat daonatIna idvasaaMnaMtr to baMd kolao. paNaI taoMDaSaIca naovavaonaa AaiNa GaaoT Gaotlaatr AaokarI yao[-. yaamauLo paNaI far qaaoDo pIt Asao. %yaamauLo gaLa sauklaa¸ xaINa JaalaaAaiNa AKorcyaa idvasaaMt tr Aavaaja AgadI AaoZta inaGat Asao. trIhI ja$r tovaZosaaMgaUna ilahivaNyaacao kama AKorcyaa idvasaapya-Mt krta yaot haoto¸ AaiNa ramaayaNa [%yaaidSaovaTpya-Mt eokt Asao. kahI p`SnaaMsaMbaMQaI mat doNao yaasaarKI AavaSyak kamaohI k$Sakt Asao.

37. gaaoKlyaMacyaa BaoTIsa

dixaNa AaiÍkotIla puYkL AazvaNaI Aata saaoDUna Vavyaa laagat Aahot.1914 saalaI jaovha sa%yaaga`hacaa laZa samaaPt Jaalaa¸ tovha gaaoKlyaaMcyaa

[cCova$na malaa [MglaMDhUna svadoSaI yaayacao haoto¸ mhNaUna jaulaO maihnyaamaQyao kstUrbaa[-¸k^lanaba^k va maI ASaI itGao ivalaayatolaa jaayalaa inaGaalaao. sa%yaaga`hacyaa laZyaacyaavaoLIca maI itsaáyaa vagaa-nao p`vaasa krNyaasa sau$vaat kolaI haotI. Aqaa-t samaud`maagaa-naosauwaitsaáyaa vagaa-caoca itkIT kaZlao. pNa yaa itsaáyaa vagaa-t AaiNa AaplyaakDIla itsaáyaavagaa-t far tfavat Aaho. AaplyaakDo inajaNyaabasaNyaalaa jaagaa imaLNyaacaI pMcaa[-t¸svacCtocao tr naavaca Gyaayalaa nakao. pNa itkDcyaa itsaáyaa vagaa-t maa~ jaagaa yaaogyap`maaNaat imaLt haotI¸ AaiNa svcCtahI caaMgalaI zovaIt. kMpnaInao AamacyaasaazI ivaSaoYasaaoyahI k$na idlaI haotI. Aamhalaa kaoNaacaa ]psaga- paocaU nayao mhNaUna eka saMDasaalaamau_ama kulaUp GaalaUna %yaacaI ikllaI Aamacyaa hvaalaI kolaI haotIÂ AaiNa AamhI itGaohIflaaharI AsalyaamauLo Aamhalaa tajaI saukI fLo purivaNyaacaI Aa&ahI AagabaaoTIcyaakaozavaLyaalaa doNyaat AalaI haotI. ervaI itsaáyaa vagaa-cyaa ]ta$Mnaa fLo baotacaIcaimaLtatÂ sauka maovaa tr ibalakula naahI. yaa saaoyaI JaalyaamauLo samaudàvarIla Azra idvasafar SaaMtInao kaZlao.

yaa p`vaasaatIla ik%yaok smarNao jaaNaUna GaoNyaasaarKI Aahot.ima. k^lanaba^knaa duiba-NaIcaa far Yaaok haota. %yaaMnaI ekdaona BaarI ikMmatIcyaaduiba-NaI baaLgalyaa hao%yaa. %yaasaMbaMQaI AamacyaamaQyao raoja vaadivavaad hao[-.Aamacyaa AadSaa-laa¸ Aamhalaa jaao saaQaopNaa imaLvaayacaa Aaho %yaalaa¸ ho SaaoBatnaahI Asao %yaaMnaa pTvaUna doNyaacaa maI p`ya%na krIt Asao. eko idvaSaI AamacyaamaQyao

330 Aa%makqaa

%yaasaMbaMQaI JaNaJaNaIt vaad Jaalaa. AamhI daoGaohI Aamacyaa koibanacyaa iKDkIpaSaI ]Baohaotao.

maI mhTlao¸ "AamacyaamaQyao ha tMTa haot rahavaa yaapoxaa hI dubaI-Naca dyaa-tfokUna idlaI AaiNa itcaI vaata-ca saaoDUna idlaI tr iktI trI baro hao[-la¸ naahIÆ"

ima. k^lanaba^knaI lagaoca jabaaba idlaa¸ "Alaba<a¸ hI maaoh paDNaarI vastUfokUnaca Va."

maI mhTlao¸ "baro foktaoca tr."%yaaMnaIhI itt@yaaca jaladInao jabaaba idlaa¸ "maI KraoKrca mhNatao kI AvaSya

fokUna Va."maI dubaI-Na fokUna idlaI. tI saat ek paOMD ikMmatIcaI haotI¸ pNa itcao maaola

itcyaa ikMmatIva$naca krayacao navhto tr ima. k^lanaba^kcyaa itcyaavarIla maaohava$nakrayacao haoto. [tko AsaUnahI ima. k^lanaba^knaa itcyaaba_la kQaIhI hLhL vaaTlaInaahI. %yaaMcyaa maaJyaamaQyao ASaa táhocao p`saMga Anaok vaoLa GaDt. %yaaMtUna maI ha eknamaunaa yaoqao idlaa Aaho.

AamacyaamaQaIla saMbaMQaatUna Aamhalaa raoja navaIna navaIna iSakayalaa imaLo.karNa AamhI daoGaohI sa%yaalaa Anausa$na caalaNyaacaa p`ya%na krIt haotao. sa%yaacaI kasaQarlyaamauLo ËaoQa¸ svaaqa-¸ WoYa [%yaadIMcao sahjaI inavaarNa haot Asao¸ inavaarNa na Jaalyaasasa%yahI hatI laagat nasao. ragaWoYaaMnaI Barlaolaa manauYya sarL AsaU SakolaÂ vaaNaIcao sa%yahIpaLU SakolaÂ pNa Sauw sa%ya %yaalaa laaBaNaar naahIca. Sauw sa%yaacaa SaaoQa krNao mhNajaoragaWoYaasaar#yaa ivakaraMpasaUna pUNa- mau@tI imaLivaNao haoya.

AamhI p`vaasa sau$ kolaa %yaa vaoLI malaa ]pvaasa saMpvaUna farsaa kaL JaalaanavhtaÂ malaa puroSaI Sa@tIhI AalaI navhtI. AagabaaoTIt maI raoja Dokvar foáyaa GaalaUnavyaayaama k$na BarpUr KaNyaacaa va Kallaolao pcaivaNyaacaa p`ya%na krIt Asao. pNatsatsao maaJyaa payaacyaa paoTrIt AiQakaiQak duKU laagalao. ivalaayatolaa paocalyaanaMtrhImaaJao ho du:K kmaI Jaalao naahI¸ ]laT vaaZlaoca.ivalaayatot Da^ jaIvaraja maohtaMcaI AaoLKJaalaI. %yaaMnaa ]pvaasaacaI AaiNa payaaMtIla pIDocaI hkIkt saaMigatlaI. tovha tomhNaalao¸ "tumhI jar qaaoDo idvasa pUNa- ivaEaaMtI GaotlaI naahI tr paya kayamacao lauLo hao}najaatIla Asaa saMBava Aaho." tovhaca maaJyaa laxaat Aalao kI¸ dIGa- ]paoYaNa krNaaáyaanao

yauwat Baaga GaoNao 331

gaolaolaI Sa@tI tabaDtaoba prt imaLivaNyaacaa ikMvaa far KaNyaacaa laaoBa krNao baronaahI. ]paoYaNa krtanaa ijatko japavao laagato¸ %yaahUna to saaoDtanaa AiQak japavaolaagato. saMyamahI ]paoYaNa saaoDtanaaca AiQak kravaa laagat Asatao.

madarImaQyao Aamhalaa baatmaI imaLalaI kI¸ mahayauw BaDkayalaa kahIGaTkaMcaaca AvakaSa Aaho. [MglaMDcyaa KaDIlaa paocatao tao laZa[- sau$ JaalaIhI ASaIbaatmaI imaLalaI va Aamhalaa qaaopvaUna QarNyaat Aalao. paNyaaKalaI jaagaaojaaga gauPt sau$Mgalaavalaolao haoto. %yaatUna Aamhalaa nao}na saa]d^mTnalaa paocavaIpya-Mt ekdaona idvasa KaoLMbaaJaalaa. laZa[- 4 Aa^gasT raojaI sau$ JaalaI. AamhI 6 tarKolaa laMDnalaa paocalaao.

38. yauwat Baaga GaoNao

ivalaayatolaa paocatao tao baatmaI imaLalaI kI gaaoKlao pîrsamaQyao ADkUna pDlaoAahotÂ pîrsabaraobarcao dLNavaLNa baMd pDlao Aaho. Aqaa-t to kovha yaotIla to saaMgatayaoNyaasaarKo naahI. gaaoKlao p`kRtIsaazI Íansalaa gaolao haoto¸ itkDoca laZa[-mauLo ADkUnapDlao. %yaaMnaa BaoTlyaaKorIja svadoSaI jaayacao navhto. to kQaI yaotIla to kaoNaalaa saaMgatayaoNyaasaarKo navhto.

taopya-Mt krayacao kayaÆ laZa[-cyaa baabatIt maaJao kt-vya kayaÆtu$MgaaMtIla maaJao jaaoDIdar va sa%yaaga`hI Asao saaorabajaI AdajaiNayaa ivalaayatotcabaîrsTrIcaa AByaasa krIt haoto. ek ]%kRYT sa%yaaga`hI mhNaUna saaorabajaIMnaa¸%yaaMnaI [MglaMDat baîrsTrIcao iSaxaNa Gyaavao va naMtr dixaNa AaiÍkolaa yao}na maaJaIjaagaa GyaavaI yaa hotUnao pazivaNyaat Aalao haoto. %yaaMcaa Kca- Da^@Tr pàNajaIvanadasamaohta dot Asat. %yaaMcyaabaraobar cacaa- kolaIÂ tsaoca %yaaMcyaamaaf-tInao Da^@TrjaIvaraja maohta [%yaaid ivalaayatot rahaNaaáyaa ihMdI laaokaMcaI ek saBaa baaolaaivalaIva %yaaMcyaapuZo maI Aaplao ivacaar maaMDlao. maaJao Asao mat haoto kI¸ ivalaayatotrahaNaaáyaa ihMdI laaokaMnaI laZa[-maQyao svat:caa vaaTa ]calalaa paihjao. [Mga`jaivaVaqaa-MnaI laZa[-maQyao Baaga GaoNyaacaa Aaplaa inaScaya jaahIr kolaa haota. ihMdIivaVaqyaa-MnaI maagao rahUna caalaavayaacao naahI. yaa yaui@tvaadaiva$whI %yaa saBaomaQyaopuYkL matBaod Jaalao. 'Aaplyaa va [Mga`jaaMcyaa isqatImaQyao h<aIGaaoDyaa[tkoAMtr Aaho. ek gaulaama¸ dusaro sardar. ASaI isqatI Asatanaa QanyaacyaaADcaNaIcyaa p`saMgaI gaulaama svaocCapUva-k Qanyaalaa madt kSaI k$ SakNaarÆ

332 Aa%makqaa

gaulaamaigarItUna mau@t hao} [icCNaaáyaa gaulaamaacao kt-vya Qanyaacyaa ADcaNaIcaa svat:caImau@tta imaLivaNyaasaazI fayada GaoNao navho kayaÆ' ha yaui@tvaad %yaa vaoLI malaa ksaapTavaaÆ daoGaaMcyaa isqatItIla Baod malaa kLt navhta Asao navho. prMtu malaa AamacaIisqatI inavvaL gaulaamaigarIcaI Aaho Asao vaaTt navhto. maaJaI ASaI samajaUt haotI kI¸[Mga`jaI rajyapwtIt daoYa haoto¸ %yaapoxaa ik%yaok [Mga`ja AmaladaraMmaQyao AiQak daoYahaoto. to daoYa AapNa pòmaanao dUr k$ SakU. jar [Mga`jaaMmaaf-t va %yaaMcyaa saa*yaanao AapNaAaplaI isqatI sauQaarNyaacaI [cCa krIt AsaU tr¸ AapNa %yaaMcyaa ADcaNaIMcyaa vaoLI%yaaMnaa madt k$naca isqatI sauQaa$na GaotlaI paihjao. rajyapwtI sadaoYa AsalaI trIAaja jaSaI tI malaa Asa*ya vaaTto tSaI %yaa vaoLI vaaTt navhtI. pNa jyaap`maaNao %yaapwtIvarIla maaJaa ivaSvaasa Aaja ]DUna gaolaolaa Aaho¸ va %yaamauLo maI Aaja [Mga`jaI sa<aolaamadt krNaar naahI¸ %yaacap`maaNao jyaaMcaa tovhahI rajyapwtIva$naca navho trAMmaladaraMva$nahI ivaSvaasa ]DUna gaolaa haota¸ to madt krayalaa ksao tyaar vhavaotÆ

p`jaocaI maagaNaI jaaoranao puZo maaMDUna Aaplyaa isqatImaQyao sauQaarNaa k$naGaoNyaaba_la Aaga`h krNyaacaI hIca vaoL Aaho¸ ASaI %yaaMcaI samajaUt haotI. ]laT maaJaIsamajaUt ASaI haotI kI¸ [Mga`jaaMcyaa Aap<aIcaI vaoL hI Aaplyaa maagaNyaa krNyaacaI vaoLnavho. laZa[- caalaU AsataMnaa Aaplyaa maagaNyaa thkUba krNao yaaMtca iSaYTacaar va dIGa-dRYTI daonhI Aahot. %yaamauLo maI maaJaa sallaa kayama zovalaa AaiNa jyaaMnaa naavao naaoMdivaNaoAsaola %yaaMnaI naaoMdvaavaI Asao saucaivalao. naaoMdivalaolyaa naavaaMcaI saM#yaa BarpUr JaalaI. %yaaMtbahutok sava- pàMtaMcyaa va sava- Qamaa-cyaa maaNasaaMcaI naavao haotI.

yaa baabatIt maI laa^D- ËyaU yaaMnaa p~ ilaihlao¸ AaiNa ihMdI laaokaMcaI maagaNaIsvaIkarlaI jaavaI yaasaazI¸ jaKmaI iSapayaaMcaI SauEaUYaa krNyaacao iSaxaNa GaoNyaacaIAavaSyakta Asaola tr¸ to GaoNyaacaI [cCa va tyaarI vya@t kolaI. qaaoDyaavaaTaGaaTInaMtr laa^D- ËyaU yaaMnaI ihMdI laaokaMcaI maagaNaI svaIkarlaI AaiNa AaNaIbaaNaIcyaavaoLI saamaàjyaalaa madt krNyaacyaa tyaarIba_la AaBaarhI maanalao.

naavao doNaaraMnaI pìsaw Da^@Tr k^MTlaI yaaMcyaa hataKalaI jaKmaIlaaokaMcaI SauEaUYaa krNyaacao pàqaimak iSaxaNa GaoNyaasa sau$vaat kolaI. saha AazvaDyaaMcaaCaoTa AByaasaËma haota¸ pNa %yaaMt jaKmaI laaokaMnaa pàqaimak madt doNyaacyaasava- iËyaa iSakivaNyaat yaot hao%yaa. AamhI saumaaro 80 jaNa yaa mau_ama kaZlaolyaa

Qamaa-cao kaoDo 333

vagaa-t saamaIla Jaalaao. saha AazvaDyaaMnaMtr prIxaa GaoNyaat AalaI. tIt ekca jaNanaapasa Jaalaa. pasa JaalaolyaaMnaa Aata sarkarkDUna kvaa[-t vagaOro iSakivaNyaacaIvyavasqaa JaalaI. kvaa[-t iSakivaNyaacao ho kama kna-la baokr yaaMjakDo saaopivaNyaatAalao¸ va %yaaMnaa yaa tukDIcao sardar naomalao.

yaa vaoLcaa ivalaayatotIla doKavaa pahaNyaalaayak haota. laaok Gaabart navhto¸tr p`%yaok jaNa Aapaplyaa Sa@tInau$p laZa[-maQyao Baaga GaoNyaat gauMtlaolaa haota. saSa@tt$NaaMnaI tr laZa[-cao iSaxaNa GaoNyaasa sau$vaat kolaIÂ pNa ASa@t¸ vaRw¸ is~yaa[%yaadIMnaI kaya kravaoÆ %yaaMcaI [cCa Asaola tr %yaaMcyaasaazIsauwa kama haotoca. to laZa[-maQyao GaayaaL haoNaaáyaa saOinakaMsaazI kpDo vagaOro kapNyaaiSavaNyaacyaa kamaat gauMtlao.itkDo is~yaaMcaa 'laa[isayama' naavaacaa @laba Aaho. %yaacyaa saBaasadaMnaI yauwKa%yaalaalaagaNaaáyaa kpDyaaMpOkI haotIla tovaZo tyaar krNyaacaI jabaabadarI ]calalaI. saraoijanaInaayaDU %yaa @labacyaa saBaasad hao%yaa. %yaaMnaI *yaa kamaI pirpUNa- Baaga Gaotlaa. maaJaI%yaaMcyaaSaI AaoLK yaaca vaoLI p`qama JaalaI. %yaaMnaI maaJyaakDo kaplaolyaa kpDyaaMcaa ZIgaAaNaUna Taklaa AaiNa %yaaMpOkI ijatko svat: ikMvaa [traMkDUna iSavata iSavaivata yaotIlatovaZo iSavaUna Aaplyaa hvaalaI krNyaaba_la saaMigatlao. maI %yaaMcaI [cCa AanaMdanao maanyakolaI AaiNa jaKmaI laaokaMcyaa SauEaUYaocao iSaxaNa caalaU Asata haotIla tovaZo kpDo svat:iSavalao va [traMkDUna iSavavaUna Gaotlao.

39. Qa m a a - c a o ka oD o

laZa[-t kama krNyaasaazI AamhI kahIjaNaaMnaI ek~ imaLUna AaplaI naavaosarkarkDo pazivalaI¸ hI baatmaI dixaNa AaiÍkolaa paocataca itkDUna malaa daona taraAalyaa. ek tar paolaakcaI haotI. tIt ivacaarlao haoto¸ "tumacao ho kaya- tumacyaaAihMsaa t<vaacyaa iva$w naahI kayaÆ"

ASaa táhocaI tar yaoNaar Asao kahIsao malaa vaaTlaoca haoto. karNakI *yaa ivaYayaacaI maI 'ihMd¹svarajyaa' maQyao cacaa- kolaI haotIÂ AaiNa dixaNaAaiÍkomaQyao tr yaa ivaYayaacaI cacaa- inarMtr haotca Asao. yauwacaI naOitkAinaYTta Aamha savaa-Msa maanya haotI. malaa maarhaNa krNaaáyaaMvar ifyaa-dkrNyaasa maI kbaUla navhtao.tr maga daona rajyaaMmaQyao laZa[- sau$ JaalaIAsata¸ %yaaMcyaa prsprgauNadaoYaaMcaI malaa maaihtIhI nasata¸ maI %yaat Baaga ksaa

334 Aa%makqaa

GyaavaaÆ baaoAr yauwamaQyao maI Baaga Gaotlyaacao ima~aMnaa maahIt haotocaÂ trI pNa %yaaMcaIASaI klpnaa haotI kI¸ %yaanaMtr maaJyaa ivacaarat forfar Jaalao Asaavao.

Kro pahata jyaa ivacaarsarNaIlaa Anausa$na maI baaoAr yauwamaQyao pDlaao haotao%yaaca ivacaarsarNaIcaa ]pyaaoga yaa vaoLIhI kolaa haota. yauwamaQyao Baaga GaoNao yaacaa AihMsaat<vaaSaI maoL basat naahI ho malaa pUNa-pNao kLt haoto. pNa kt-vyaaMcao &ana ho saUyaa-cyaap`kaSaap`maaNao naohmaIca spYT nasato. sa%yaacyaa pujaaáyaalaa Anaok vaoLa gaaotohI Kavaolaagatat.

AihMsaa hI vyaapk vastU Aaho. AapNa ihMsaocyaa vaNavyaacyaa maQyaBaagaIsaapDlaolao pamar pàNaI Aahaot. 'jaIvaao jaIvasya jaIvanama\' ho vacana KaoTo naahI. manauYyaek xaNaBarhI baa*ya ihMsaoiSavaaya jagaU Sakt naahI. paNaI ipta¸ basata¸ ]zta¸ sava-iËyaa krtanaa¸ [cCa Asaao vaa nasaao¸ qaaoDI trI ihMsaa tao krItca Asatao %yaa ihMsaomaQaUnasauTNyaacaa tao mah%p`yaasa krIt Asaola¸ %yaacaI Baavanaa kovaL dyaocaIca Asaola¸ tao saUxmaatsaUxma jaMtUMcaahI naaSa [cCIt nasaola¸ AaiNa yaqaaSai@t %yaalaa vaacaivaNyaacaaca p`ya%na krItAsaola¸ tr tao AihMsaocaa pujaarI haoya. %yaacyaa hrek kayaa-maQyao naohmaI vaaZta saMyamarahIlaÂ %yaacaI k$NaavaR<aI inarMtr vaaZt jaa[-la. pNa kahI Jaalao trI kaoNaIhI dohQaarIbaa*ya ihMsaopasaUna sava-qaOva mau@t hao} Sakt naahI.

AaNaKI Asao kI AihMsaocaa payaa AWOtBaavanaa Aaho. AaiNa jar pàNaImaa~caAiBanna Aahot tr ekacyaa papacaa pirNaama dusaáyaavar haoNaarca. %yaamauLohI manauYyaihMsaopasaUna sava-qaOva mau@t rahU Sakt naahI. samaajaat vaavarNaara manauYya [cCa nasatahIsamaajaacyaa ihMsaot BaagaIdar banataoca. daona doSaaMmaQyao jaovha yauw haoto tovha AihMsaa maanyakrNaaáyaa vya@tIcao kt-vya to yauw qaaMbaivaNyaacao Aaho. to kt-vya jaao k$ Sakt nasaola¸jyaacyaamaQyao ivaraoQa krNyaacaI Sa@tI nasaola¸ jyaalaa ivaraoQa krNyaacaa AiQakar pàPtJaalaolaa nasaola¸ %yaanao laZa[-cyaa kamaat Baaga GyaavaaÂ AaiNa Baaga Gaot AsatahI %yaa kmaa-tUna svat:laa¸ svat:cyaa doSaalaa¸ %yaacap`maaNao jagaalaa saaoDivaNyaacaa %yaanao mana:pUva-k p`ya%nakravaa.

[Mga`jaI rajyaamaaf-t maaJaI¸ mhNajao maaJyaa doSabaaMQavaaMcaI isqatIsauQaarNyaacaI maaJaI [cCa haotI. maI [MglaMDat rahat Asata [MglaMDcao AarmaarmaaJao rxaNa krIt haoto. %yaacyaa baLacaa ASaa táhonao fayada Gaot AsalyaamauLo

Qamaa-cao kaoDo 335

%yaacyaamaQyao Asalaolyaa ihMsaktocaa maI sarLca BaagaIdar haot haotao. Aqaa-t jar malaa %yaasa<aoSaI saMbaMQa zovaayacaa Asaola¸ %yaa sa<aocyaa inaSaaNaaKalaI rahayacao Asaola¸ tr ek trmaI yauwacaa ]GaD ]GaD ivaraoQa k$na¸ jaaopya-Mt %yaa sa<aocaI yauwnaItI badlaNaar naahItaopya-Mt¸ sa%yaaga`hacyaa Saas~ap`maaNao itcyaavar baihYkar Gaatlaa paihjao¸ ikMvaa %yaa sa<aocaojao kayado maaoDNyaasaarKo AsatIla %yaaMcaa saivanaya BaMga k$na tu$Mgaacaa rsta pkDlaapaihjao. naahIpoxaa maI itcyaa yauwkayaa-maQyao Baaga Gaot rahUnaca %yaa kayaa-caa ivaraoQakrNyaacaI Sa@tI va AiQakar hI imaLivalaI paihjaot. tovaZI Sa@tI maaJyaamaQyaonavhtI. Aqaa-t malaa yauwat Baaga GaoNyaaKorIja dusara maaga- naahI Asao maI zrivalao.

AihMsaocyaa dRYTInao hatat baMdUk QarNaara va %yaalaa madt krNaara yaaMcyaamaQyaoBaod malaa trI idsat naahI. jaao manauYya lauTa$Mcyaa TaoLImaQyao %yaaMcaI pDola tI caakrIkrNyaasaazI¸ %yaaMcaI AaoJaI ]calaNyaasaazI¸ to laUT krIt AsatIla tovha pharakrNyaasaazI¸ to GaayaaL Jaalyaasa %yaaMcaI SauEaUYaa krNyaasaazI rahatao tao lauTIba_la %yaalauTa$M[tkaca jabaabadar Aaho. yaa dRYTInao ivacaar krta laYkrat jaKmaI laaokaMcaISauEaUYaa krNyaasa jaaNaara manauYya yauwacyaa jabaabadarItUna maaokLa rahU Sakt naahI.

ha ivacaar maI paolaakcaI tar yaoNyaapUvaI-ca k$na zovalaolaa haota. %yaaMcaI tarAalyaanaMtr maI %yaasaMbaMQaI kahI ima~aMSaI cacaa- kolaI. yauwamaQyao Baaga GaoNao malaa kt-vyavaaTt haoto¸ va AajahI ivacaar krta malaa varIla ivacaarsarNaImaQyao daoYa idsat naahI.ibaìTSa saamaàjyaabaabat %yaa vaoLI maaJao jao ivacaar haoto¸ %yaaMnaa Anausa$na maI yauwat BaagaGaotlaa. %yaamauLo %yaaba_la malaa pScaatap vaaTt naahI.

malaa maahIt Aaho kI¸ maaJyaa varIla ivacaaraMcaI saMyaui@tkta maI %yaa vaoLIhIsava- ima~aMnaa pTvaUna do} Saklaao navhtao. p`Sna saUxma AahoÂ %yaat matBaodalaa savaDAaho. mhNaUnaca AihMsaaQama- maanya krNaaáyaa va %yaacao saUxma palana krNaaáyaa maMDLIpuZo maImaaJaa AiBapàya Sa@ya tovaZa spYTpNao maaMDlaa Aaho. sa%yaaba_la Aaga`h raKNaaáyaa[samaanao kovaL $ZIlaa vaSa hao}naca kaoNatohI kaya- k$ nayao¸ %yaanao svat:cyaaivacaaraMnaaca h+anao icakTUna rahU nayao¸ Aaplao ivacaar caukIcao AsaNaohI Sa@ya Aaho hIjaaNaIva ina%ya baaLgaavaI¸ AaiNa cauka laxaat yaotaca¸ yaotIla %yaa ADcaNaI p%k$nahI %yaakbaUla kravyaa¸ va pàyaiScathI Baaogaavao.

40. sa % y a a g a `h ac a I c a u N a Uk

ASaa táhonao kt-vya mhNaUna maI yauQdat pDlaao #araÂ pNa %yaat jaatInao BaagaGaoNyaacao maaJyaa naiSabaI navhtoÂ evaZoca navho tr Asalyaa naajaUk vaoLIhI sa%yaaga`hkrNyaacaI paLI AalaI.

AamacaI naaMvao maMjaUr hao}na naaoMdlaI gaolyaanaMtr AamacaI kvaa[-t purI k$naGaoNyaasaazI ek Amaladar naomaNyaat Aalyaacao maI Agaaodrca ilahIlao Aaho. AamacaIsavaa-McaI samajaUt ASaI haotI kI¸ tao Amaladar laZa[-cao iSaxaNa doNyaapurtaca AamacaaAiQakarI haotaÂ [tr sava- baabatIt tukDIcaa p`mauK maI haotao. maaJyaa jaaoDIdaraMba_lamaI jabaabadar haotao¸ va maaJyaaba_la to jabaabadar haotoÂ mhNajaoca Amaladaranao sava- kamamaaJyaamaaf-t caalavaayacao ASaI AamacaI samajaUt haotI. pNa maulaacao paya paLNyaatidsatat %yaap`maaNao AmaladaracaI najar pihlyaaca idvasaapasaUna Aamhalaa inaraLI idsaUnaAalaI. saaorabajaI far catUr haoto. %yaaMnaI malaa bajaavalao¸ "Baa[-¸ paha¸ ha manauYyaAaplaI saulatanaigarI caalavaU pahat Aaho Asao idsato. Aamhalaa %yaacaI hukUmat nakao.AamhI %yaalaa iSaxak samajatao. pNa AaNaKIhI to t$Na Aalaolao Aahot naa¸ tohIAamacyaavar hukUma caalavaayalaaca Aalaolao Asaavao Asao idsato." ho t$Na Aa^@safD-caoivaVaqaI- haoto¸ va iSakivaNyaasaazI Aalao haoto. vairYz AMmaladaranao %yaaMnaa Aamacao duyyamaAiQakarI naoimalao haoto. saaorabajaIMnaI saaMigatlao to maaJyaahI Qyaanaat Aalao haoto. maIsaaorabajaIMcao saaM%vana kolao¸ va kaLjaI k$ naka Asao saaMigatlao. pNa saaorabajaIMcaI samajaUtcaTkna\ pTNyaasaarKI navhtI.

"tumhI BaaoLo Aaha. ho laaok gaaoDgaaoD baaolaUna tumhalaa fsavatIla¸ AaiNamaagaahUna tumacao DaoLo ]GaDlao mhNajao tumhI mhNaala¸ 'calaa sa%yaaga`h k$ yaaÂ' AaiNa magaAamhaMlaa baLI Vala¸" saaorabajaI hMsat mhNaalao.

maI ]<ar idlao¸ "maaJyaa saMgatIt tumhalaa Aa%maahutIKorIja dusaro kQaI kahIAnauBavaayalaa imaLalao AahoÆ AaiNa sa%yaaga`hIcaa janmaca fsavaUna GaoNyaasaazIca naahI kaÆmhNaUna ha saahoba malaa fsavaIla yaacaI ifkIr krNyaacao karNa naahI. maI tumhalaa hjaaraovaoLa saaMigatlao Aaho naa¸ kI AKorIlaa fsaivaNaaraca svat: fsat AsataoÑ"

336

sa%yaaga`hacaI cauNaUk 337

saaorabajaI KdKda hsat mhNaalao¸ "zIk¸ fsatca calaa tr magaÂ eKaVaidvaSaI sa%yaaga`hat pàNaalaa maukala AaiNa Aaplyaabaraobar Aamacyaasaar#yaaMnaa AaoZUnanyaala."

yaa SabdaMcao smarNa krtaca marhUma imasa ha^baha}sanaI Asahkaracyaa vaoLI malaailaihlaolyaa vaa@yaacao smarNa haot Aaho :

"sa%yaaKatr tumhalaa eKado idvaSaI faMsaavar caZavao laagalyaasa malaa AaScaya-vaaTNaar naahI. [-Svar tumhalaa sarL maagaa-nao naovaao va tumacao rxaNa krao."

saaorabajaIMbaraobarcao varIla saMBaaYaNa Amaladar t#tnaSaIna JaalyaanaMtrcyaaAarMBaIcyaa kaLatca Jaalao haoto. AarMBa va AMt yaaMmaQaIla AMtr qaaoDyaaca idvasaaMcaohaoto. pNa tovaZyaa maudtItca maaJyaa fasaLyaaMSaI KUp duKU laagalao. caaOda idvasaaMcyaa]pvaasaanaMtr SarIr prt Ba$na Aalao navhto. pNa tSaaca isqatIt maI kvaa[tIt puropUrBaaga GaoNyaasa sau$vaat kolaI haotI¸ AaiNa puYkLda Ga$na kvaayatIcyaa jaagaopya-Mt payaIjaat Asao.to AMtr daona maOlaaMcao trI haotoca. yaamauLo AKorIsa malaa AMqa$Na Qaravaolaagalao.

maaJaI hI ASaI isqatI Asatanaaca Aamhalaa k^MpmaQyao jaaNao Baaga pDlao.baakIcao toqaoca rahat. maI maa~ saMQyaakaLI prt GarI yaot Asao. yaoqaoca sa%yaaga`hacaap`saMga pàPt Jaalaa.

Amaladaranao svat:caa Amala gaajaivalaa. %yaanao spYT saaMgaUna Taklao kI¸ sava-baabatIt maIca tumacaa AiQakarI Aaho. svat:cyaa AiQakaracao caardaona vastupazhI %yaanaoAamhalaa iSakivalao. saaorabajaI maaJyaapaSaI yao}na qaDklao. to hI saulatanaigarI sahnakrNyaasa tyaar navhto. %yaaMnaI saaMigatlao¸ "sava- hukUma tumacyaamaaf-tca imaLalao paihjaot.saQyaa tr AapNa iSaxaNaacyaa CavaNaIt Aahao. Asao AsatahI raoja BalaBalato hukUmainaGat Aahot. to t$Na va AamhI yaaMcyaamaQyao Anaok baabatIt BaodBaava krNyaat yaotao.ho sahna haoNyaasaarKo naahI. yaacaa inakala %vairt Jaalaaca paihjao. naahIpoxaa Aaplaokama maaoDUna pDNaar Aaho. sava- ivaVaqaI- va [tr jao yaa kamaat saamaIla Jaalao Aahot¸ toekhI AnaazayaI hukUma sahna kravayaacao naahIt. svaaiBamaanaacyaa rxaNaaqa-hatI Gaotlaolyaakamaat pdaopdI Apmaanaca sahna krNao caalaNaar naahI."

maI AmaladarakDo gaolaao. maaJyaakDo Aalaolyaa sava- tËarI %yaaMcyaapaSaItaoMDI saaMigatlyaa. %yaaMnaI malaa p~ ilahUna sava- tËarI Aaplyaalaa lao#aI kLiva¹

Aa.¹22

338 Aa%makqaa

Nyaasa saaMigatlao¸ AaiNa %yaabaraobarca svat:cyaa AiQakaracaa inado-Sa kolaa. to mhNaalao¸"ifyaa-d tumacyaamaaf-t hao} SakNaar naahI. tI duyyama AiQakaáyaaMcyaa maaf-t sarLmaaJyaakDo AalaI paihjao."

maI jabaabaadaKla mhTlao¸ "malaa AiQakar Baaogaayalaa nakao Aaho. laYkrIdRYTInao maaJaI saamaanya iSapayaaMtca gaNanaa hao[-la. pNa Aamacyaa tukDIcaa p`mauK yaanaa%yaanao tumhI malaa %yaaMcaa pìtinaQaI mhNaUna svaIkarlao paihjao." maI maaJyaakDo AalaolyaatËarIhI kLivalyaa va "duyyama AiQakarI Aamacyaa tukDIlaa ivacaarlyaaiSavaaya naomaNyaatAalao Aahot¸ va %yaaMcyaasaMbaMQaI far AsaMtaoYa fOlaavalaa Aaho. yaastva %yaaMnaa badlaNyaatyaavao¸ va tukDIlaa svat:cao AiQakarI inavaDNyaacaa AiQakar doNyaat yaavaa¸ Asaosaucaivalao.

hI gaaoYT %yaaMnaa pTonaa. %yaaMnaI malaa saaMigatlao¸ kI AiQakarI tukDInaoinavaDNao hI gaaoYTca laYkrI inayamaaMcyaa iva$w AahoÂ AaiNa %yaa AiQakaáyaaMnaa dUrkolyaasa Aa&apalanaacaI naavainaSaaNaIhI rahaNaar naahI.

AamhI saBaa BarivalaI. sa%yaaga`hacao gaMBaIr pirNaama saaMigatlao. bahutok savaa-MnaIsa%yaaga`hacyaa Sapqaa Gaotlyaa. Aamacyaa saBaonao Asaa zrava kolaa kI¸ saQyaacyaaAiQakaáyaaMnaa dUr krNyaat Aalao naahI¸ va tukDIlaa navyaa AiQakaáyaaMcaI inavaDkrNyaasa imaLalaI naahI¸ tr Aamacyaa tukDInao kvaa[tIlaa va CavaNaIlaa jaaNao baMdkravao.

maI AiQakaáyaalaa ek p~ ilahUna maaJaI pUNa- naapsaMtI vya@t kolaI¸ va hohIkLivalao kI¸ maaJaa hotU AiQakar BaaogaNyaacaa naahI. malaa tr saovaaca kravayaacaI Aaho¸va ho saaMgaaopaMga par paDayacao Aaho. maI %yaaMnaa hohI ilaihlao kI¸ baaoAr yauwamaQyaomaaJyaakDo ksalaahI hu_a navhta¸ trIhI kna-la ga^lavao va AamacaI tukDI yaaMcyaamaQyao kQaIksalaahI BaaMDNaacaa p`saMga Aalaa naahI¸ va to Amaladar maaJyaa tukDIcaI [cCamaaJyaamaaf-t samajaavaUna Gao}na sava- gaaoYTI krIt Asat. maaJyaa p~asaaobat AamacyaatukDInao kolaolyaa zravaacaI ek na@klahI pazivalaI.

Amaladaravar %yaacaa kahI ek pirNaama Jaalaa naahI. %yaaMnaa tr AsaocavaaTt haoto¸ kI Aamacyaa tukDInao saBaa k$na zrava kolaa¸ haca laYkrI iSastIcaa farmaaoza BaMga haoya.

%yaanaMtr maI BaartmaMHyaaMnaa ek p~ ilahUna sava- hkIkt kLivalaI¸ vaAamacyaa saBaocaa zrava pazivalaa.

sa%yaaga`hacaI cauNaUk 339

BaartmaMHyaaMnaI ]<arI malaa kLivalao kI¸ dixaNa AaiÍkotIla isqatI inaraLIhaotI. yaoqao tr tukDIcyaa vairYz Amaladaralaa hataKalacao AiQakarI naomaNyaacaa h@kAaho. trI pNa yaapuZo tao tumacaI iSafarsa laxaat Gaot jaa[-la.

*yaanaMtr tr AamacyaamaQyao puYkL p~vyavahar Jaalaa. pNa sava-ca kTUAnauBava do}na maI ho p`krNa laaMbavaIt naahI.

pNa evaZo maa~ saaMigatlyaaiSavaaya caalaNaar naahI kI¸ ihMdusqaanaat Aaplyaalaap`%yahI yaotat %yaaca maasalyaacao ho AnauBava haoto. Amaladaranao QaakdpTSaa daKvaUna vayaui@tp`yau@tInao Aamacyaat fUT paDlaI. ik%yaokjaNa¸ %yaaMnaI Sapqaa Gaotlyaa hao%yaa trIhISa@tIlaa ikMvaa yau@tIlaa baLI pDlao. [t@yaatca naoTlaI haîspTlamaQyao klpnaoplaIkDojaKmaI iSapa[- yao}na pDlao¸ va %yaaMcyaa SauEaUYaosaazI Aamacyaa sabaMQa tukDIcaI ja$rpDlaI. Amaladaranao faoDlao haoto tovaZo naoTlaIlaa gaolao¸ pNa baakIcao gaolao naahIt. ho[MiDyaa Aaîfsalaa $calao naahI. maI tr AMqa$Naalaa iKLlaolaa haotao¸ pNa tukDItIlamaMDLIcyaa BaoTI haotca hao%yaa. ima. ra^baT-sa\caa va maaJaa caaMgalaa pircaya Jaalaa haota. tomalaa samaxa BaoTayalaa Aalao va baakIcyaaMnaahI naoTlaIlaa pazivaNyaaba_la %yaaMnaI Aaga`hkolaa. %yaaMnaI inaraLI tukDI mhNaUna jaavao¸ ASaI %yaaMcaI saUcanaa haotI. "naoTlaIhaîspTlamaQyao tr %yaa tukDIlaa toqaIla AiQakaáyaacyaa hukumaat rahavayaacao Aaho¸ %yaamauLo%yaaMcaI maanahanaI vhayacaI naahI. sarkarlaa %yaaMcyaa jaaNyaanao saMtaoYa hao[-la¸ AaiNa maaozyaap`maaNaat yao}na pDlaolyaa jaKmaI laaokaMcaI SauEaUYaahI hao[-la." malaa va maaJyaajaaoDIdaraMnaa hI saUcanaa AavaDlaI¸ AaiNa raihlaolao ivaVaqaI-hI naoTlaIlaa gaolao. maIca ekTaAsahaya isqatIt AMqa$Naat pDUna raihlaao.

41. g a a oKly a a M c a I ]darta

ivalaayatomaQyao malaa Jaalaolyaa fasaLyaaMcyaa duKNyaacaI hkIkt maI ilaihlaIcaAaho. to duKNao ]d\Bavalao %yaavaoLI gaaoKlao [MglaMDat yao}na daKla Jaalao haoto. maI vak^lanaba^k naohmaI %yaaMcaokDo jaat AsaU. saMBaaYaNa mau#yat: yauwasaMbaMQaIca caalao.k^lanaba^knaa jama-naIcaa BaUgaaola taoMDpaz haota AaiNa %yaaMnaI yaUraopcaa p`vaasahI KUp kolaolaahaota. %yaamauLo to nakaSao kaZUna laZa[-caI izkaNao gaaoKlyaaMnaa daKvaIt.

malaa jaovha duKNao Aalao tovha taohI ek cacao-caa ivaYaya hao}na basalaa. maaJaoAaharacao p`yaaoga caalaUca haoto. %yaa vaoLocaa maaJaa Aahar mhNajao Bau[-maUga¸ kccaI va p@kIkoLI¸ ilMbao¸ ijatUnacao tola¸ Taoma^Tao¸ dàxao vagaOroMcaa Asao. dUQa¸ Qaanya¸ DaL vagaOro maIibalakUla Gaot nasao. maaJaI SauEaUYaa jaIvaraja maohta krIt haoto. %yaaMnaI duQaacaa va QaanyaKaNyaacaa far Aaga`h kolaa. gaaoKlyaaMpya-Mt tËar gaolaI. flaaharacyaa maaJyaatrfdarIba_la %yaaMnaa ivaSaoYa mah<va vaaTt navhto. p`kRtI iTkivaNyaasaazI Da^@TrsaaMgatIla to Gyaavao Asaa %yaaMcaa Aaga`h haota.

gaaoKlyaaMcyaa Aaga`hacaa Sabd maaoDNao maaJyaa ijavaavar Aalao. %yaaMnaI jaovhafarca Aaga`h kolaa¸ tovha maI ivacaarasaazI caaovaIsa tasaaMcaI maudt maagaUna GaotlaI AaiNak^lanaba^k va maI GarI Aalaao. vaaTotca maaJao kt-vya kaya yaacaI %yaaMcyaabaraobar cacaa-kolaI. maaJyaa p`yaaogaamaQyao to maaJao jaaoDIdar haoto. p`yaaoga %yaaMnaahI AavaDt haota. pNamaaJyaa p`kRtIsaazI maI tao saaoDUna do[-na tr baro¸ Asaa %yaaMcaahI kla malaa idsalaa. Aqaa-tmaaJao maIca kaya to AMtnaa-dacaa kanaaosaa Gao}na zrvaayacao haoto.

sabaMQa ra~ ivacaarat GaalaivalaI. p`yaaoga Aijabaat saaoDUna Vavaa¸ trAjaUnapya-Mt )dyaaSaI saazivalaolao ivacaar QauLIsa imaLt haoto. %yaa ivacaarat malaakaozohI caUk idsaonaa. gaaoKlyaaMcyaa pòmaaKatr t<vahanaI iktISaI p%kravaIikMvaa SarIrrxaNaasaazIhI Asalao p`yaaoga iktIsao baajaUlaa saaravao ha p`Sna haota.mhNaUna maI Asaa inaScaya kolaa kI¸ %yaa p`yaaogaaMpOkI jaovaZa Baaga Qaaima-k dRYTInaokolaa haota¸ tovaZyaalaa icakTUna rahayacao va [tr sava- baabatIt Da^@TrsaaMgatIla tsao krayacao. dUQa vaja- krNyaamaQyao Qama-Baavanaa mau#ya haootI. klak<yaa¹

340

gaaoKlyaaMcaI ]darta 341

maQyao gaa[-mhSaIMvar caalaNaaro Anainvat p`kar maaJyaa najarosamaaor maUit-maMt ]Bao haoto.maaMsaap`maaNaoca janaavaraMcao dUQahI manauYyaacao Anna navho¸ hI gaaoYThI malaa ivacaarat GaotlaIpaihjao haotI. %yaamauLo duQaacyaa %yaagaalaa icakTUna rahayacaoca Asaa inaScaya k$na maIsakaLI ]zlaao. evaZyaa inaScayaanao maaJao mana far hlako Jaalao. gaaoKlyaaMcaI BaItIvaaTt haotIÂ pNa to maaJyaa inaScayaalaa maana dotIla Asaa ivaSvaasa vaaTt haota.

saMQyaakaLI AamhI %yaaMnaa na^Sanala ilabarla @labamaQyao BaoTayalaa gaolaao. %yaaMnaIlagaoca p`Sna kolaa¸ "ksao kayaÆ Da^@TraMcao saaMgaNao maanya krNyaacaa inaScaya kolaa naaÆ"

maI hLUca jabaaba idlaa¸ "maI sava- kaMhI krIna¸ pNa eka gaaoYTIcaa maa~AapNa Aaga`h k$ nayao. dUQaduBato ikMvaa maaMsaahar maa~ maI GaoNaar naahI. to naGaotlyaamauLo SarIr gaLUna pDNaar Asaola tr %yaalaa pDU doNyaamaQyaoca Qama- Aaho¸ Asao malaatrI vaaTto."

"ha AgadI AKorcaa inaNa-ya kaÆ" gaaoKlyaaMnaI ivacaarlao."malaa vaaTto malaa dusara kaoNataca jabaaba dota yaoNyaasaarKa naahI tumhalaa

%yaapasaUna vaa[-T vaaTto ho maI jaaNatao. pNa malaa xamaa kra¸" maI ]<ar idlao.gaaoKlyaaMnaI kaMhIsao du:Kanao prMtu A%yaMt pòmaanao mhTlao¸ "tumacaa inaScaya malaa

$cat naahI. malaa %yaat Qama- idsat naahI. pNa yaapuZo maI Aaga`h krNaar naahI." AsaomhNaUna jaIvaraja maohtaMkDo vaLUna %yaaMnaI saaMigatlao¸ "Aata gaaMQaIMnaa satavaU naka. tosaaMgatat %yaa mayaa-dot rahUna %yaaMnaa jao dota yao[-la tovaZoca Va."

Da^@TraMnaI AaplaI naaKuYaI dSa-ivalaI¸ pNa %yaaMcaahI naa[laaja Jaalaa. malaamaugaacao paNaI GaoNyaacaa %yaaMnaI sallaa idlaa. %yaalaa ihMgaacaI faoDNaI doNyaacaI saUcanaakolaI. maI tsao krNyaacao kbaUla kolao. ek¹daona idvasa to Anna Gaotlao. %yaanao tr maaJaodu:K AiQakca vaaZlao. malaa to maanavalao naahI. %yaamauLo maI prt flaaharavar gaolaao.Da^@TraMnaI baa*ya ]pcaar caalaivalaoca haoto. %yaamauLo AMmaL ]tar vaaTlaa. pNa maaJyaainayamaaMmauLo to pocaat pDt. maQyaMtrI gaaoKlyaaMnaa laMDnacao Aa^@Taobar¹naaovhoMbarmaQaIla Qaukosahna haoNyaasaarKo navhto¸ mhNaUna to ihMdusqaanalaa jaayalaa inaGaalao.

42. d uKNy a a v ar ka o N at a [l a aj a k o l a aÆ

fasaLyaaMtIla pIDa dUr hao[-naa. %yaamauLo maI ivavaMcanaot pDlaao.AaOYaQaaopcaaranao naahI tr Aaharat forfar kolyaanao va kahI trI baa*ya ]pcaaraMnaIcapIDa baMd haoNaar evaZo malaa samajat haoto.

pìsaw AnnaaharI va Aaharat forfar k$na raoga baro krNaaro Asao Da^.Aîlanasana\ yaaMnaa maI sana 1890 maQyao BaoTlaao haotao. %yaaMnaa maI baaolaaivalao. to Aalao.%yaaMcyaakDUna SarIr tpasaUna Gaotlao¸ AaiNa dUQa GaoNyaaba_lacyaa maaJyaa naaKuYaIba_lahIbaaolalaao. %yaaMnaI malaa lagaoca AaSvaasana idlao va mhNaalao¸ "duQaacaI mauLIca ja$rI naahI.AaiNa maaJyaa manaatUna tr tumhalaa kahI idvasa ksalyaahI carbaIiSavaaya zovaayacao Aaho."Asao mhNaUna %yaaMnaI p`qama tr malaa saukI raoTI va kccaI BaajaI yaaMvar va fLavar rahaNyaasasaaMigatlao. kccyaa BaajaIt mauLo¸ kaMdo ikMvaa tsalaIca mauLo va palaoBaajaI¸ AaiNafLaMmaQyao mau#yat: naairMgao Asat. Baajyaa iksaUna ikMvaa vaaTUna Kayacyaa Asat. maI AsaotInaek idvasa kolaoÂ pNa kccyaa Baajyaa ivaSaoYaSaa maanavalyaa naahIt. ha p`yaaoga pUNa-pNaocaalavaNyaa[tko ~aNa maaJyaa Sairrat navhtoÂ manaacaI tovaZI QamakhI navhtI. %yaaKorIja%yaaMnaI caaovaIsahI tasa iKD@yaa ]GaDyaa zovaNyaasa¸ raoja kaomaT paNyaanao snaana krNyaasa¸duKNaaáyaa Baagaavar tola caaoLNyaasa va pava to AQaa- tasa maaokLyaa hvaot ifrNyaasahIsaaMigatlao haoto. ho sava- malaa baro vaaTlao. Garalaa ÍoMca pwtIcyaa iKD@yaa hao%yaa. %yaasabaMQa ]GaDyaa zovaavyaa tr pavasaacao paNaI Aat yao[-. varcao tavadana ]GaDt nasao.%yaasaazI %yaacaI sabaMQa kaca faoDUna kaZUna %yaaMtUna trI AYTaOp`hr hvaa yaoNyaacaI saaoyakolaI. Aat JaD yao} nayao evaZyaa baotanao ÍoMca iKD@yaa ]GaDyaa zovaIt Asao.

ho sava- kolyaamauLo tbyaot kahISaI sauQaarlaI¸ saaf sauQaarlaI naahIca.maQaUna maQaUna laoDI isaisailayaa ra^baT-\sa maaJyaa samaacaaralaa yaot. %yaaMcaa maaJaacaaMgalaa pircaya haota. malaa dUQa Gyaayalaa laavaNyaacaI %yaaMnaa far [cCa haotI.to tr malaa vajya-. mhNaUna duQaacao gauNaQama- Asalaolyaa pdaqaa-caa %yaaMnaI SaaoQacaalaivalaa. %yaaMcyaa eka ima~anao %yaaMnaa 'maalToD imalk' daKivalao¸AaiNa %yaaMnaI AjaaNata malaa saaMigatlao¸ kI '%yaaMt duQaacaa spSa-hI naahI¸ tr

342

duKNyaavar kaoNata [laaja kolaaÆ 343

rasayainak p`yaaogaaMnaI banaivalaolaI tI duQaacyaa gauNaaMnaI yau@t ASaI ek BaukTI Aaho.'laoDI ra^baT-\sanaa maaJyaa Qaaima-k BaavanaaMba_la far Aadr vaaTt Asao¸ ho malaa maahIthaoto. %yaamauLo maI tI BaukTI paNyaat GaalaUna Pyaalaao. malaa %yaacaI cava duQaasaarKIlaagalaI. knyaa do}na kula ivacaarNyaap`maaNaoca maI kolao. baaTlaIvarIla kagad vaacalaa¸tovha maahIt Jaalao kI¸ tI tr duQaacaIca banaivalaolaI Aaho. Aqaa-t ekdaca GaotlyaanaMtritcaa %yaaga kravaa laagalaa. laoDI ra^baT-\sanaa hI gaaoYT kLivalaI va tumhI ibalakula icaMtak$ nayao Asao ilaihlao. %yaa GaabaáyaaGaabaáyaa ibaáhaDI Aalyaa va %yaaMnaI svat:caI idlaigarIp`diSa-t kolaI. %yaaMcyaa ima~anao baaTlaIvarIla kagad vaacalaolaaca navhta. maI %yaa Balyaabaa[-laa AaSvaasana idlao AaiNa %yaaMnaI evaZI tsadI Gao}na pOda kolaolyaa vastUcaa ]pyaaogamaaJyaakDUna haoNyaasaarKa naahI¸ yaaba_la maafI maaigatlaI. AjaaNata maaJyaakDUna BaukTIGaotlaI gaolaI yaaba_la malaa pScaa<aap vaaTNyaacao pàyaiSca<a krNyaacao p`yaaojana naahI hohIsaaMigatlao.

laoDI ra^baT-\sasaMbaMQaIcaI AaNaKIhI maQaur smarNao Aahot tI maI saaoDUna do}[icCtao. [trhI ik%yaokaMcaI ASaI smarNao Aahot kI jyaaMcaa mahana\ AaEaya malaa Anaokivap<aIMcyaa va ivaraoQaaMcyaa p`saMgaI imaLU Saklaa Aaho. Asalyaa ]dahrNaaMva$na EawaLUmanauYya evaZoca zrivatao¸ kI [-Svar du:K$pI kDU AaOYaQao dotao¸ %yaaMcyaabaraobar maO~IcaIgaaoD AnaupanaohI Vayalaa caukt naahI.

Da^@Tr Aîlanasana\naI dusaáyaa BaoTIt AiQak saUT idlaI¸ AaiNa isnagQatosaazIsau@yaa maovyaacao mhNajao Bau[-maugaasaar#yaacao laaoNaI AaiNa ijatUnacao tola Gyaayalaa saaMigatlao.kccyaa Baajyaa AavaDt nasalyaasa %yaa iSajavaUna Baatabaraobar GaoNyaasa saaMigatlao. hIsauQaarNaa malaa AiQak maanavalaI.

pNa duKNao saaf naahIsao Jaalao naahIÂ kaLjaI Gyaayalaa paihjao haotI.AMqa$Na sauTlao naahI. Da^. maohta varcaovar yao}na tpasaUna jaat Asat. "maI saaMgataotsao krala tr Aata tumhalaa baro krtao¸" ho palaupd naohmaI %yaaMcyaa taoMDI Asaayacao.

Asao caalat Asata ima. ra^baT-\sa eko idvaSaI maaJyaakDo Aalao¸ va %yaaMnaImalaa svadoSaI jaaNyaacaa Aaga`h kolaa. "yaa isqatIt tumacao naoTlaIlaa kQaIca jaaNaohaoNaar naahI. kDa@yaacaI qaMDI tr AjaUna puZoca pDayacaI Aaho. maaJaa trKasa Aaga`h Aaho kI tumhI svadoSaI calaa¸ AaiNa toqao baro vha. taopya-Mt laZa[-

344 Aa%makqaa

caalaU raihlaI tr madt krNyaacao Anaok p`saMga tumhalaa imaLtIlaca. naahI tr tumhI yaoqaokolaot tohI kahI kmaI navho¸ Asao malaa trI vaaTto."

maI ha sallaa maanya k$na svadoSaI yaoNyaacaI tyaarI kolaI.

43. i n a G a a l a a o

ima. k^lanaba^k ihMdusqaanalaa yaoNyaacyaa inaScayaanao Aamacyaabaraobar inaGaalaohaoto. ivalaayatot AamhI ek~ca rahat AsaU. pNa yauwamauLo jama-na laaokaMvar far krDInajar Asao. %yaamauLo k^lanaba^k maaJyaabaraobar yao} SaktIla kI naahI yaaba_la Aamhasavaa-Mnaaca SaMka vaaTt haotI. %yaaMcyaasaazI Kasa pasa imaLivaNyaacaa KUp p`ya%na kolaa.ima. ra^baT-\sa svat: %yaaMnaa pasa imaLvaUna Vayalaa rajaI haoto. %yaaMnaI saMpUNa- hkIktIcaItar vha[sara^yaaMnaa kolaI. pNa laa^D- haiD-Mgacaa saIQaa va JaTkna jabaaba Aalaa¸ "AamhIidlagaIr Aahao. Aajacyaa isqatIt Asalao ksalaohI jaaoKIma GaoNyaacaI AamacaI tyaarInaahI." yaa jabaabaacaI saMyaui@tkta Aamha savaa-Msa idsatca haotI. k^lanaba^kcyaaivayaaogaacao du:K malaa tr Jaalaoca¸ pNa maaJyaapoxaahI %yaaMnaa to AiQak Jaalao¸ Asao malaaidsalao. to ihMdusqaanalaa yao} Saklao Asato¸ tr Aaja ek Canadar Saotkáyaacao vaivaNakracao jaIvana vyatIt krIt Asato. Aata to dixaNa AaiÍkot maULcyaa pwtIcaoAaplao jaIvana vyatIt krIt Aahot¸ va eMjaIinayarcaa QaMda jaaorat caalavaIt Aahot.

AamhI itsaáyaa vagaa-caI itikTo imaLivaNyaacaa p`ya%na kolaa¸ pNa pI. A^NDAao. cyaa AagabaaoTIt itsaáyaa vagaa-cao itikT imaLonaa mhNaUna dusaáyaa vagaa-caI kaZavaIlaagalaI. dixaNa AaiÍkohUna baraobar AaNalaolaa qaaoDasaa sauka maovaa jaao baaoTIvarimaLNyaasaarKa navhta¸ tao baraobar Gaotlaa haotaÂ tajaI fLo AagabaaoTIvar sahjaIimaLNyaasaarKI haotI.

Da^. maohtaMnaI SarIr maID\sa\ PlaasTrcyaa p+Inao baaMQaUna kaZlao haotoÂAaiNa tI p+I jaSaIcyaa tSaIca zovaNyaasa saaMigatlao haoto. maI to daona idvasa tr sahnakolao¸ pNa AiQak vaoL sahna hao[-naa. mhNaUna barIcaSaI maohnat k$na tI p+IsaaoDvaUna kaZlaI AaiNa snaana krNyaacaI savalat GaotlaI. Aahar mau#yat:sau@yaa va tajyaa fLaMcaaca k$na Taklaa. tbyaot idvasaoMidvasa sauQaart caalalaI¸AaiNa saueJacyaa kalavyaapya-Mt paocaotao puYkLca caaMgalaI JaalaI. ASa@tta raihlaI

inaGaalaao 345

haotI. pNa malaa BaItI vaaTt haotI tI dUr JaalaI¸ AaiNa maI raoja vyaayaama qaaoDaqaaoDavaaZvaIt gaolaao. hI jaI sauQaarNaa JaalaI tI Sauw va samaSaItaoYNa hvaomauLoca¸ Asao malaavaaTlao.

pUvaI-cyaa AnauBavaamauLo ikMvaa AaNaKI AnyahI karNa Asaola¸ pNa [Mga`ja ]ta$va AamhI yaaMcyaamaQyao jao AMtr malaa yaoqao idsaUna Aalao¸ to dixaNa AaiÍkohUna yaotanaahIidsalao navhto. toqaohI AMtr tr haotoca¸ pNa yaoqao to %yaahUna inaraLyaaca p`karcao idsalao.eKad¹dusaáyaa [Mga`jaabaraobar baaolaNao hao[-¸ pNa to 'saahoba¸ salaama' purtoca. )dyaacaI BaoThaot nasao. dixaNa AaiÍkocyaa baaoTIt kaya ikMvaa dixaNa AaiÍkot kaya¸ )dyaacyaaBaoTI hao} Saklyaa hao%yaa. Asalyaa Baodacao karNa malaa trI hoca idsalao kI¸ [Mga`jaaMcyaamanaat maI rajyakta- Aaho AaiNa ihMdI maaNasaacyaa manaat maI pr@yaa sa<aoKalaI Aaho¸ *yaajaaNaIvaocaa pirNaama¸ maga tao laxaat yaovaao ikMvaa na yaovaao¸ vhayacaa tao haotca haota.

Asalyaa vaatavarNaatUna sauTUna svadoSaI paocaNyaasa maI AatUr Jaalaao haotao.eDnalaa paocataca kahIsao GarI AalyaasaarKo vaaTlao. dixaNa AaiÍkot AsatanaacaeDnacyaa maMDLIMbaraobar Aamacaa caaMgalaa saMbaMQa jauLlaa haota. karNa kI¸ Baa[- kOkaobaadkavasajaI idnaSaa Drbanalaa yao}na gaolao haoto. %yaaMcyaaSaI va %yaaMcyaa p%naISaI maaJaa caaMgalaapircaya Jaalaolaa haota. qaaoD@yaaca idvasaat AamhI mauMba[-laa paocalaao. 1905 saalaIcaprt svadoSaI yaoNyaacaI Apoxaa haotI. %yaa eovajaI dha vaYaa-MnaI trI prt yao} Saklaao¸%yaamauLo malaa far AanaMd Jaalaa. mauMba[-t gaaoKlyaaMnaI saBaa¹saMmaolanaaidkaMcaI vyavasqaak$na zovalaIca haotI. %yaaMcaI tbyaot far naajaUk haotI¸ trIhI mauMba[-laa Aalao haoto.%yaaMcaI BaoT Gao}na¸ %yaaMcyaa jaIvanaamaQyao samaaivaYT hao}na¸ maaJyaa Dao@yaavarIla Baar KalaI]trvaUna doNyaacaa baot k$na maI mauMba[-laa Aalaao haotao. pNa ivaQaa%yaanao inaraLacayaaogaayaaoga rcaUna zovalaa haota.

44. va ikla I s a M b a M Q a I c a I kahI s m arN a o

ihMdusqaanaat AalyaanaMtr maaJyaa jaIvanaalaa kSaI vaLNao imaLalaI %yaacyaavaNa-naavar yaoNyaapUvaI- maI jaaNaUnabaujaUna saaoDUna idlaolyaa kahI BaagaaMpOkI qaaoDasaa yaoqaodoNyaacaI ja$rI Baasat Aaho. ik%yaok ima~aMnaI vaiklaIcyaa vaoLcyaa ikMvaa vakIla yaanaa%yaanao Aalaolyaa AnauBavaaMcaI maagaNaI kolaI Aaho. hI smarNao [tkI kahI Aahot kI¸ilahIt basalyaasa %yaaMcaoca ek pustk hao}na jaa[-la. AsalaI vaNa-nao maI kilplaolyaamayaa-doibaahor pDtat. pNa ik%yaok jaI sa%yaasaMbaMQaIcaIca Aahot¸ tI doNao kdaicatAnauicat mhNata yaoNaar naahI.

malaa Aazvato %yaap`maaNao maI ho tr pUvaI- dSa-ivalao Aaho kI¸ vaiklaIcyaa QaMVatmaI kQaI Asa%yaacaa AaEaya kolaolaa naahIÂ AaiNa vaiklaacaahI maaoza Baaga kovaLsaovaosaazIca Aip-laolaa haota¸ va %yaacyaaba_la maI Kcaa-plaIkDo kahIhI Gaot nasaoÂ ik%yaokvaoLa Kca-hI svat: krIt Asao. maaJaI samajaUt haotI kI¸ yaa baabatIt evaZo ivaQaana kolaomhNajao puro Jaalao. pNa ima~aMcaI maagaNaI yaahUna AiQak Aaho. %yaaMnaa vaaTto kI¸sa%yapalanaacyaa p`saMgaaMcao maI saaQaarNapNao jarI vaNa-na kolao¸ trI vaiklaaMnaa %yaaMtUna kahItrI jaaNaNyaalaayak imaLola.

vaiklaIcyaa QaMVat KaoTo baaolalyaaiSavaaya caalaayacaoca naahI¸ Asao maI ivaVaqaI-dSaot AsatanaahI eokt Asao. malaa tr KaoTo baaolaUna pìtYzahI imaLvaayacaI navhtI¸ikMvaa QanahI kmavaayacao navhto. %yaamauLo %yaa gaaoYTIcaa maaJyaa manaavar pirNaama haot nasao.

dixaNa AaiÍkomaQyao yaacaI ksaaoTI Anaokvaar JaalaI. malaa kLtAsao kI pìtpxaacao saaxaIdar pZivalaolao Aahot¸ AaiNa maI AiSalaaMnaa ikMvaasaaxaIdaraMnaa KaoTo baaolaNyaasa yai%kMicat ]<aojana idlao trI maaJyaa AiSalaaMcaa jayahao[-la. pNa maI naohmaIca ha maaoh baajaUlaa saarIt Asao. malaa f@t ekcaAsaa p`saMga Aazvatao kI jaovha AiSalaacaa KTlaa ijaMklyaanaMtr malaa SaMkaAalaI kI¸ AiSalaanao malaa fsaivalao Asaavao. maaJyaa manaathI naohmaI AsaocaAsao kI¸ AiSalaacaa pxa jar Kra Asaola tr %yaacaa jaya vhavaa¸ AaiNa KaoTaAsaola tr prajaya vhavaa. fI GaotovaoLI fIcaa dr kQaIhI jayaapjayaanausaarna@kI kolyaacao malaa smart naahI. ASaIla hrao ikMvaa ijaMkao¸ maI tr naohmaI maohnatanaacaGaot Asao. jaya Jaalaa trIhI tovaZyaacaIca Apoxaa Asao. AiSalaalaa sau$vaatIlaa

346

vaiklaIsaMbaMQaIcaI kahI smarNao 347

saaMgaUna TakIt Asao kI¸ "tumacaa pxa KaoTa Asaola tr maaJyaakDo yao} naka.saaxaIdaralaa pZivaNyaacao kama maaJyaakDUna GaDola ASaI kQaIhI AaSaa baaLgaU naka."SaovaTI maaJaa laaOikk Asaa psarlaa kI KaoTo KTlao maaJyaapaSaI yaotca naa. AsalaoASaIlahI maaJyaapaSaI haoto kI jao Aaplao caaoK KTlao maaJyaapaSaI AaNaIt AaiNa jyaatqaaoDISaI SaMka Asaola tr to [tr vaiklaaMkDo Gao}na jaat.

ek p`saMga Asaa Aalaa kI jaovha maaJaI far sa@t prIxaa JaalaI. maaJyaaKasa pircat AiSalaaMpOkI ekacaa ha KTlaa haota. %yaat jamaaKcaa-cyaa puYkLBaanagaDI hao%yaa. KTlaa far laaMba kaLpya-Mt caalalaa haota. %yaacao kahI Baaga AnaokinarinaraLyaa kaoTa-t gaolao haoto. SaovaTI kaoTa-nao ek jamaaKcaa-tIla tj& pMca mhNaUnanaomalaa va ihSaobaacaa Baaga %yaacyaakDo saaopivaNyaat Aalaa. pMcaacaa zrava pirpUNa-pNaomaaJyaa AiSalaacyaa tfo-caa haota. pNa %yaacyaa ihSaobaat ek baarIkSaIca pNa mah<vaacaIcaUk rahUna gaolaI haotI. jamaa va Kca- yaaMcyaa baajaU pMcaacyaa najarcaukInao ]laTyaa maaMDlyaagaolyaa hao%yaa. iva$w pxaanao pMcaacaa zrava r_ krNyaaba_la kaoTa-kDo Aja- kolaa.AiSalaatfo- maI duyyama vakIla haotao. pMcaacaI caUk qaaorlyaa vaiklaaMcyaa Qyaanaat AalaIhaotI¸ pNa %yaaMcyaa mato pMcaacaI caUk kbaUla krayalaa pxakar baaMQalaolaa navhta.Aaplyaaiva$w AsalaolaI hkIkt kbaUla krayalaa kaoNataca vakIla baaMQalaolaa naahI¸Asaa %yaacaa spYT AiBapàya haota. maI mhTlao¸ "yaa KTlyaat rahUna gaolaolaI caUk kbaUlakolaIca paihjao."

qaaorlao vakIla mhNaalao¸ "tsao kolyaasa kaoT- sabaMQa zrava r_ krIla AsaahIpUNa- saMBava AahoÂ AaiNa kaoNatahI SahaNaa vakIla Aaplyaa pxakaralaa Asalyaa Qaao@yaaMtGaalaNaar naahI. maI trI ha Qaaoka Gyaayalaa kQaIca tyaar haoNaar naahI. KTlaa sabaMQa]laTlaa tr AiSalaalaa iktI trI Kcaa-t pDavao laagaola¸ AaiNa evaZo k$nahI AKorinakala kaya hao[-la to trI kaoNaI saaMgaavaoÆ"

yaa saMBaaYaNaacyaa vaoLI ASaIla hjar haoto. maI mhTlao¸ "AiSalaaMnaI va AapNadaoGaaMnaIhI Asalao Qaaoko p%krlao paihjaot. AamhI kbaulaI idlaI naahI trI kaoT- caukIcaazrava caUk laxaaMt AalyaanaMtr kayama raKIlaca yaacaI trI Ka~I kaozo AahoÆ AaiNacaUk sauQaarIt Asata AiSalaalaa nauksaana Jaalao tr %yaat hrkt vaaTNyaajaaogao kayaAahoÆ"

pNa AamhI caUk kbaUla k$ tr naaÆ" qaaorlao vakIla mhNaalao.

348 Aa%makqaa

"AamhI naahI kbaUla kolaI mhNaUna kaoTa-laa tI saaMpDNaar naahI ikMvaa iva$wpxa tI SaaoQaUna kaZNaar naahI¸ ASaI trI Ka~I kaozo AahoÆ" maI jabaaba idlaa.

"tr maga ha KTlaa tumhI caalavaalaÆ caUk kbaUla krNyaacyaa ATIvar maI%yaat hjar rahayalaa tyaar naahI¸" baDo vakIla dRZtapUva-k mhNaalao.

maI nama`pNao mhTlao¸ "tumhI ]Bao rahNaarca nasaala tr maga¸ AiSalaaMcaI tSaI[cCa Asalyaasa¸ maI ]Baa rahNyaasa tyaar Aaho. caUk kbaUla krayacaI nasaola trmaaJyaakDUna yaa KTlyaat kama haoNao ASa@ya idsato."

evaZo baaolaUna maI AiSalaaMkDo paihlao. to kahIsao pocaat pDlao. KTlyaamaQyaomaI sau$vaatIpasaUnaca haotao. AiSalaaMcaa maaJyaavar pUNa- ivaSvaasa haota. maaJaa svaBaava topUNa-pNao jaaNat haoto. %yaaMnaI saaMigatlao¸ "baro tr tumhIca kaoTa-t ]Bao raha. caUk kbaUlakra. naiSabaI hrNyaacao Asalao tr h$. sa%yaacaa vaalaI [-Svar tr Aahoca naaÆ"

malaa baro vaaTlao. yaahUna Anya jabaaba imaLola ASaI maaJaI ApoxaahI navhtI.qaaorlyaa vaiklaaMnaI malaa punha bajaavalao¸ va maaJyaa 'h+a' ba_la maaJaI kIva kolaI AaiNaQanyavaadhI idlaa.

kaoTa-t kaya GaDlao to puZo pahU.

45. zkba aj a IÆ

maI idlaolaa sallaaca yaaogya haota %yaaba_la malaa ibalakula SaMka navhtI. taoKTlaa yaaogya táhonao caalaivaNyaacaI laayakI maaJyaamaQyao Aaho kI naahI¸ yaaba_la maa~ malaaBarpUr SaMka vaaTt haotI. Asalaa jabaabadarIcaa KTlaa maaJyaasaar#yaanao vairYz kaoTa-tcaalaivaNao malaa far jaaoKmaIcao vaaTlao. %yaamauLo manaat BaItBaItca maI nyaayaaQaISaaMpuZo ]Baaraihlaao. %yaa caukIcaa ]llaoK haotaxaNaIca ek nyaayaaQaISa ]saLUna baaolalao¸

"hI zkbaajaI mhNata yao[-la¸ naahI kaÆ"maI ihrvaa ipvaLa hao}na gaolaao. jaoqao fsavaNaukIcaa lavalaoSahI naahI toqao

zkbaajaIcaI SaMka GaoNyaat yaavaI ho malaa Asa*ya Jaalao. "sau$vaatIlaaca jaoqaonyaayaaQaISaacaa ga`h Balataca Jaalaa Aaho¸ toqao Asalaa ibakT KTlaa ksaa ijaMktayaavaaÆ" Asaa maI manaaSaI ivacaar kolaa.

zkbaajaIÆ 349

svat:caa ËaoQa dabalaa AaiNa SaaMt hao}na maI jabaaba idlaa¸"purI hkIkt eokUna GaoNyaapUvaI-ca tumhI zkbaajaIcaa Aaraop laadta yaacao

malaa AaScaya- vaaTtoÑ""maI Aaraop krIt naahI¸ f@t SaMka ]pisqat kolaI¸" nyaayaaQaISa mhNaalao."AaplaI SaMka malaa AaraopasaarKI vaaTto. maI maaJaI hkIkt samajaavaUna

dotao. %yaa]pr SaMkolaa jaagaa rahIla¸ tr AapNa KuSaala SaMka Gyaa¸" maI ]<ar idlao."tumhalaa maQyaoca ATkavalyaaba_la malaa idlaigarI vaaTto. tumacaa Kulaasaa

samajaavaUna saaMgaa¸" nyaayaaQaISa SaaMt hao}na mhNaalao.KulaaSaasaazI maaJyaapaSaI BarpUr saamagaÌ haotIca. sau$vaatIlaaca SaMka inaGaalaI

va nyaayaaQaISaaMcao laxa maI maaJyaa mhNaNyaakDo AakYaU- Saklaao %yaamauLo malaahI ihMmat AalaIva maI samaga` hkIkt samajaavaUna idlaI. nyaayaaQaISaaMnaI tI SaaMtpNao eoiklaI¸ va %yaaMcyaalaxaat Aalao kI¸ daoYa najarcaukInaoca Jaalaolaa AahoÂ AaiNa KUp maohnat k$na tyaarkolaolaa ihSaoba r_ krNaohI %yaaMnaa baro vaaTlao naahI.

iva$w pxaacyaa vaiklaasa Ka~I vaaTt haotI kI caUk kbaUla kolaI gaolyaanaMtr%yaaMnaa ivaSaoYa baaolaavayaacao rahaNaar naahI. pNa Asalyaa spYT va sauQaarta yaoNyaasaar#yaabaabaIvar pMcaacaa zrava r_ krayalaa nyaayaaQaISa kbaUla haot naa. iva$w pxaacyaavaiklaanao KUp p`ya%na kolaaÂ pNa jyaa nyaayaaQaISaanao SaMka GaotlaI haotI¸ taoca maaJyaabaajaUcaa banalaa haota.

"ima. gaaMQaIMnaI caUk kbaUlaca kolaI nasatI tr tumhI kaya krNaar haotaÆ"nyaayaaQaISa mhNaalao.

"ihSaobaacyaa jyaa tj&alaa AamhI naomalaa %yaahUna AiQak vaakbagaar ikMvaapàmaaiNak tj& AamhI kaozUna AaNaavaaÆ" iva$w vakIla mhNaalao.

"tumacyaa KTlyaacaI tumhalaa saaMgaaopaMga maaihtI Aaho Asao Aamhalaa Qa$nacaalalaoca paihjao. kaoNa%yaahI ihSaobainasaacyaa hatUna GaDNyaacaa saMBava Aaho ASaacaukIplaIkDo [tr cauka jar tumhI daKvaUna do} Sakt nasaala¸ tr kayaVatIlabaarIkSaa fTIcyaa jaaoravar daonhI pxaaMnaa pihlyaapasaUna Kcaa-t Zklaayalaa kaoT- tyaarhaoNaar naahI. AaiNa kaoTa-nao ha KTlaa punha pihlyaapasaUna eokavaa Asao tumhI mhNatAsaala tr tohI haoNyaajaaogao naahI."

350 Aa%makqaa

yaa va Asalyaa yaui@tvaadaMnaI vaiklaalaa gaPp k$na va pMcaalaa cauka sauQaa$na¸ikMvaa hI evaZI caUk sauQaa$na¸ zrava prt pazivaNyaasa hukUma k$na¸ tao sauQaarlaolaazrava nyaayaaQaISaaMnaI maanya krNyaacao zrivalao.

maaJyaa hYaa-laa saImaa raihlaI naahI. pxakar va qaaorlao vakIla KUYa Jaalao¸AaiNa vaiklaIcyaa QaMVaMthI sa%yaalaa jaagaUna kama hao} Sakto hI maaJaI samajaUt dRZJaalaI.

maa~ vaacakanao evaZo laxaat zovalao paihjao kI QaMda mhNaUna vaiklaI krNao hocamauLat Ayaaogya Aaho. sa%yaacyaa palanaanao %yaa maUlaBaUt daoYaaMcao inarakrNa hao} SaktnaahI.

46. pxakar s ahkar I b a n a l a o

naataL va T/ansavaala yaoqaIla vaiklaImaQyao Asaa frk haota kI¸ naataLmaQyaoA^DvhaokoT va A^TnaI- Asaa Baod Asalaa trI daoGaohI sava- kaoTa-t samaanapNao vaiklaI k$SaktÂ tr T/ansavaalamaQyao mauMba[-saarKa Baod haota. toqao pxakarabaraobarcaa sava- vyavaharA^DvhaokoTnao A^TnaI-maaf-tca kolaa paihjao haota. baîrsTr Jaalaolyaa [samaalaa A^DvhaokoTikMvaa A^TnaI- yaaMpOkI ekacaIca sanad kaZta yao[- va maga %yaalaa tovaZa QaMda krta yao[-.naataLmaQyao maI A^DvhaokoTcaI sanad GaotlaI haotI va T/ansavaalamaQyao A^TnaI-caI. A^DvhaokoTyaa naa%yaanao maaJaa ihMdI laaokaMSaI p`%yaxa saMbaMQa yao} Saklaa nasata¸ AaiNa gaaoro A^TnaI-malaa kamao dotIla ASaa táhocao vaatavarNa dixaNa AaiÍkomaQyao navhto.

T/ansavaalamaQyao ASaa táhocaI vaiklaI krIt Asatanaa maîjasT/oTcyaa kaoTa-thImalaa puYkLda jaata yaot Asao. Asao krIt Asata ek p`saMga Asaa Aalaa kI¸KTlaa caalaU Asatanaaca maaJyaa Qyaanaat Aalao kI¸ maaJyaa AiSalaanao malaafsaivalao Aaho va %yaacaa pxa KaoTa Aaho. ipMjaáyaat ]Baa rahUna ]<aro dotAsata tao laTpTU laagalaa. %yaava$na maI maîjasT/oTlaa maaJyaa pxakaraiva$winakala doNyaasa saaMgaUna KalaI basalaao. pìtpxaacaa vakIla AaScaya-cakItJaalaa. maîjasT/oT KUYa Jaalaa. pxakaralaa maI daoYa idlaa. maI KaoTyaa ifyaa-dIGaot naahI ho %yaalaa maahIt haotoÂ %yaanao tI gaaoYT kbaUla kolaI. maI iva$winakala maaigatlaa yaaba_la %yaalaa raga Aalaa naahI Asao malaa vaaTto. kahI Jaalao

pxakar sahkarI banalao 351

trI yaa vaoLcyaa maaJyaa vat-naacaa maaJyaa QaMVavar ksalaaca vaa[-T pirNaama Jaalaa naahI¸AaiNa kaoTa-t maaJao kama sarL Jaalao. malaa AsaohI idsaUna Aalao kI¸ maaJyaa yaasa%yainaYzomauLo vakIlabaMQaUMmaQyaohI maaJaI pìtYza vaaZlaI haotIÂ AaiNa pirisqatI ivaica~AsatahI %yaaMpOkI ik%yaokaMcao pòma maI saMpadna k$ Saklaao haotao.

vaiklaI krIt AsatovaoLI maI AsaahI AaNaKI ek p`Gaat paDlaa haota kImaaJao A&ana maI AiSalaapasaUnahI lapvaUna zovaIt nasao ikMvaa vaiklaapasaUnahI lapvaIt nasao.jaoqao mhNaUna maaJaI matI caalaonaaSaI hao[- toqao maI AiSalaaMnaa [tr vaiklaakDo jaayalaa saaMgatAsaoÂ ikMvaa malaa zovaayacaaca Asalyaasa AiQak AnauBavaI vaiklaacaa sallaa Gao}na kamacaalavaayalaa saaMgat Asao. yaa pàMjalapNaamauLo maI AiSalaaMcao AgaaQa pòma va ivaSvaasa saMpadUSaklaao haotao. maaozyaa vaiklaakDo jaaNyaasaazI jaI fI VavaI laagao itcao pOsaohI tosvaKuYaInao dot Asat.

yaa ivaSvaasaacaa va pòomaacaa saava-jainak kayaa-maQyao pirpUNa- ]pyaaoga Jaalaa.maagaIla p`krNaat maI saaMigatlaoca Aaho kI¸ dixaNa AaiÍkomaQyao vaiklaI

krNyaat hotu kovaL laaoksaovaa haca haota. yaa saovaosaazIhI malaa laaokaMcaa ivaSvaasasaMpadna krNao AavaSyak haoto. qaaor manaacyaa ihMdI baaMQavaaMnaI maI pOsao Gao}na kolaolyaavaiklaIlaahI saovaa mhNaUnaca maanalaoÂ AaiNa maI jaovha %yaaMnaa %yaaMcyaa h@kasaazItu$MgavaasaacaI du:Ko sahna krNyaacaa sallaa idlaa¸ tovha %yaaMcyaapOkI AnaokaMnaI tao sallaaidlaa¸ tovha %yaaMcyaapOkI AnaokaMnaI tao sallaa &anapUva-k maanya krNyaapoxaa maaJyaavarIla%yaaMcyaa EawomauLoca va maaJyaavarIla %yaaMcyaa pòmaalaa vaSa hao}naca maanya kolaa.

ho ilahIt Asata vaiklaIsaMbaMQaIcaI AsalaIca Anaok maQaur smarNao maaJyaalaoKNaItUna ]t$ pahat Aahot. SaokDao laaok pxakar haoto¸ %yaaeovajaI ima~ Jaalao¸saava-jainak saovaomaQyao maaJao saccao jaaoDIdar banalao¸ AaiNa maaJyaa KDtr jaIvanaalaa %yaaMnaIrsamaya k$na saaoDlao.¸

47. ASa Il a t u$ M g a ap a s a U n a ks a a b ac a a v al a aÆ

yaa p`krNaaMcyaa vaacakaMnaa parsaI $stmajaIMcao naava tr caaMgalao piricatAahoca. parsaI $stmajaI ho ekaca vaoLI maaJao ASaIla va sahkarIhI haoto. ikMvaa%yaaMcyaasaMbaMQaI AsaohI mhNata yao[-la kI¸ to p`qama sahkarI banalao va naMtr ASaIla. %yaaMcaaivaSvaasa maI yaoqapya-Mt saMpadna kolaa haota kI¸ Aaplyaa KajagaI GargautI vyavaharathI tomaaJaa sallaa Gaot va %yaap`maaNao vaagat. %yaaMnaa duKNao Aalao trIhI %yaaMnaa maaJyaacasallyaacaI ja$rI Baasao. Aamacyaa rahaNaImaQyao farca iBannata haotI¸ trIhI to svat:varmaaJao ]pcaar krIt Asat.

yaa ima~aMvar ekda maaozI Aap<aI AaoZvalaI. to majajavaL svat:cyaavyavaharasaMbaMQaIhI puYkL gaaoYTI saaMgat AsatÂ pNa ek gaaoYT %yaaMnaI maaJyaapasaUna lapvaUnazoivalaI haotI. parsaI $stmajaI jakatIcaI caaorI krIt Asat. mauMba[-¹klak<yaahUna maalamaagavaIt %yaa baabatIt¸ hI caaorI haot Asao. sava- AmaladaraMSaI %yaaMcao baro Asao¸ %yaamauLo%yaaMcyaaivaYayaI kaoNaI SaMka Gaot naa. to jao AakDo hjar krIt¸ %yaavar jakatIcaIAakarNaI haot Asao. AsaohI kahI Amaladar Asaavao kI jao %yaaMcyaa caaorIkDo DaoLoJaakkrIt AsatIla.

pNa AKacao vacana to kaya KaoTo zrolaÆ¹¹ "kacaao parao Kavaao Anna¸ tovauM CocaaorInauM Qana."µ parsaI $stmajaIMcaI caaorI pkDlaI gaolaI. to maaJyaakDo QaavaUna Aalao.DaoLyaaMtUna AEaU gaLt Aahot Asao parsaI mhNatat¸ "Baa[-¸ maI tumhalaa fsavalao Aaho.maaJao pap Aaja ]GaDkIlaa Aalao. maI jakatIcaI caaorI kolaI Aaho. Aata maaJyaanaiSabaI tu$Mgaca ilaihlaolaa Aaho. AaiNa maaJaI raKraMgaaoLI haoNaar. yaa saMkTatUnatumhIca ek malaa bacaavaU Sakala. maI tumacyaapasaUna kahI ek lapvaIt nasataoÂ pNavyaaparatIla caaorIbaabat tumhalaa kaya saaMgaayacao Asao mhNaUna evaZI caaorI lapivalaI haotI.AataM pstavatao AahoÑ"

maI QaIr do}na mhTlao¸ "maaJaI rIt tumhalaa maahItca Aaho. saaoDivaNao nasaaoDivaNao [-Svaracyaa hatI Aaho. gaunha kbaUla k$na saaoDivata yao[-la trca maI saaoDvaUSakNaar."

%yaa Balyaa parSaacao taoMD ]trlao.----------------------------------

µkccaa para Kavaa Anna¸ %yaasaarKo caaorIcao Qana.

352

ASaIla tu$MgaapasaUna ksaa bacaavalaaÆ 353

"pNa maI tumacyaapaSaI kbaUla kolao evaZyaanao BaagaNaar naahIÆ Saoz $stmajaImhNaalao.

"gaunha tr tumhI sarkarcaa kolaa. maaJyaapaSaI kbaUla k$na kaya haoNaarÆ"maI hla@yaa Aavaajaat jabaaba idlaa.

"malaa SaovaTI krayacao Aaho tumhI saaMgaala %yaacap`maaNao. pNa maaJao jaunao vakIla¹ Aahot %yaaMcaa sallaa trI Gyaala naaÆ to maaJao ima~hI Aahot¸" parsaI $stmajaImhNaalao.

tpasa krta idsaUna Aalao kI¸ caaorI dIGa- kaLpya-Mt caalalaI haotI.pkDlaolaI caaorI qaaoDISaIca haotI. jaunyaa vaiklaakDo AamhI gaolaao. %yaaMnaI KTlaatpasalaa. "ha KTlaa jyaUrIpaSaI jaaNaar. yaoqaIla jyaUrr ihMdI maaNasaalaa ksacaosaaoDtatÆ pNa maI AaSaa maa~ saaoDNaar naahI¸" vakIla mhNaalao.

yaa vaiklaacaa va maaJaa farsaa pircaya navhta. parsaI $stmajaIMnaIca jabaabaidlaa¸ "maI tumacao AaBaar maanatao. pNa yaa KTlyaat malaa ima. gaaMQaIMcyaa sallyaap`maaNaocacaalaayacao Aaho. to malaa AiQak caaMgalao AaoLKtat. tumhI %yaaMnaa yaaogya sallaa dotjaa."

ASaa táhonao ha p`Sna inakalaat kaZUna AamhI $stmajaI Saozcyaa dukanaIgaolaao.

maI faoD k$na saaMigatlao¸ "maaJyaa samajautInao ha KTlaa kaoTa-t jaaNyaacyaalaayakIcaa naahI. KTlaa krNao na krNao jakatIcyaa Amaladaracyaa hatI Aaho.%yaalaahI sarkarcyaa mau#ya vaiklaacyaa sallyaap`maaNoa caalaavao laagaNaar. maI daoGaaMnaahIBaoTayalaa jaaNyaasa tyaar Aaho. pNa malaa to AaoLKIt naahIt. caaorI kbaUla trkravaIca laagaNaar. to zrivatIla tao dMD AapNa kbaUla kravaa Asao malaa vaaTto.bahuQaa to kbaUla haotIla. pNa naahIca Jaalao tr tu$MgaasaazIhI tyaar raihlao paihjao.maaJaI tr samajaUt Aaho kI¸ laaja tu$Mgaat jaaNyaat naahI¸ tr caaorI krNyaat Aaho.jyaacaI laaja vaaTayacaI tI gaaoYT tr hao}naca gaolaI Aaho. tu$Mgaat jaavao laagalao tr topàyaiSca<a GaDlao Asao samajaa. Kro pàyaiSca<a At:pr jakatIcaI caaorI na krNyaacaIpìt&a krNao hoca haoya."

ho sava- $stmajaI Saoz baraobar samajaU Saklao Asao maI saaMgaU SaktnaahI. to QaIracao manauYya haotoÂ yaa vaoLI %yaaMcaa QaIr sauTlaa. %yaacaI pìtYza jaaNyaacaa

Aa.¹23

354 Aa%makqaa

p`saMga Aalaa haotaÂ AaiNa kdaicat %yaaMnaI svat:cyaa kYTanao pàPt kolaolaI samaRwI]Qvast JaalaI trÆ

to mhNaalao¸ "maI tumhalaa saaMgaUnaca Taklao Aaho kI¸ maaJao iSar tumacyaa maaMDIvarzovalaolao Aaho. tumhalaa yaaogya idsaola to kra."

maI yaa KTlyaat ivanavaNyaa krNyaacaI AaplaI sava- Sa@tI Kca- kolaI. maIAiQakaáyaalaa BaoTlaao. inaBa-yapNao caaorIsaMbaMQaIcaI sava- hkIkt %yaalaa saaMigatlaI.ihSaobaacyaa sava- va*yaa daKvatao mhNaUna saaMigatlao AaiNa parsaI $stmajaIMnaa vaaTtAsalaolyaa pScaa<aapacaIhI hkIkt saaMigatlaI.

AiQakarI mhNaalaa¸ ''malaa %yaa vaRQd parSaaba_la Aadr vaaTtao. %yaanao mauK-pNaa tr kolaa KracaÂ pNa maaJao kt-vya kaya to tumhalaa kLtca Aaho. malaa trsarkarI vakIla saaMgatIla tsaoca kolao paihjao. %yaasaazI mana vaLivaNyaacaI tumacaI sava-Sa@tI tumhI %yaaMcyaapaSaIca vaaprlaI paihjao."

"parsaI $stmajaIMnaa kaoTa-t KocaNyaaba_la tumacyaakDUna Aaga`h Qarlaa gaolaanaahI mhNajao malaa puro¸ maI mhTlao.

%yaa AmaladarapasaUna ABayadana imaLvaUna maI sarkarI vaiklaaSaI p~vyavaharcaalaivalaa. %yaaMnaa BaoTlaaohI. sa%yaaba_la malaa vaaTNaarI caaD %yaaMcyaa Qyaanaat AalaI homalaa saaMigatlao paihjao. maI yai%kMicathI AaDpDda zovalaolaa naahI¸ ho maI %yaaMcyaapaSaIisaw k$ Saklaao.

yaa Agar dusaáyaa kaoNa%yaa trI p`saMgaI %yaaMcyaaSaI saMbaMQa Aalaa Asata %yaaMnaImalaa p`maaNap~ idlao¸ "ekMdrIt malaa idsato kI¸ tumhI nakar mhNaUna kQaI GaoNaarcanaahI."

$stmajaIMvar KTlaa Jaalaa naahI. %yaaMnaI kbaUla kolaolyaa jakatcaaorIcyaaduPpT rkma Gao}na KTlaa kaZUna GaoNyaacaa hukUma Jaalaa.

$stmajaIMnaI svat:cyaa jakatcaaorIcaI hkIkt ilahUna kaZUna tsaibarItbasaivalaI va Aaplao vaarsa AaiNa baraobarIcao vyaaparI yaaMnaI baaoQa Gyaavaa yaasaazI tIAaplyaa kcaorIt TaMgaUna zovalaI.

$stmajaI Saozcyaa vyaaparI ima~aMnaI malaa bajaavalao¸ "ho Kro vaOragya navho¸smaSaanavaOragya Aaho.

yaat iktpt tqya haoto to malaa maahIt naahI. hI gaaoYThI maI $stmajaISaozpaSaI baaolalaao. %yaaMcaokDUna jabaaba imaLalaa¸ "Baa[- tumhalaa fsavaUna maI jaaNaarkaozoÆ

KMD 5 v a a

1. pihla a An a u B a v a

maI svadoSaI yaoNyaacyaa pUvaI-ca ifina@sapOkI jaI maMDLI prt ihMdusqaanalaayaavayaacaI haotI tI yao}na paocalaI haotI. AMdaja Asaa haota kI maI %yaaMcyaa AaQaI yao}napaocaonaÂ pNa maI laZa[-mauLo laMDnamaQyao qaaMbalaao¸ %yaamauLo ifina@savaasaI maMDLIlaa kaozozovaavao ha ek malaa p`Sna pDlaa. savaa-Mnaa ek~ imaLUna ifina@sa AaEamaacyaa pwtInaocarahayalaa imaLola tr caaMgalao¸ Asao manaat haoto. yaoqao eKaVa AaEamaacao kaoNaI caalakmaaJyaa AaoLKIcao navhto kI jyaaMcaokDo %yaaMnaa QaaDavao. %yaamauLo maI %yaaMnaa A^D/yaUjanaaBaoTUna to saaMgatIla %yaap`maaNao krNyaasa ilaihlao haoto.

%yaaMnaa p`qama kaMgaDI gau$kulaamaQyao zovaNyaat Aalao. toqao idvaMgatEawanaMdjaInaI %yaaMcaI svat:cyaa maulaaMp`maaNao kaLjaI GaotlaI. %yaanaMtr %yaaMnaaSaaMitinakotnamaQyao zovaNyaat Aalao. toqao gau$dova va %yaaMcao maMDL yaaMnaI %yaaMcaovar itt@yaacapòmaacaI vaRYTI kolaI. yaa daona izkaNaI %yaaMnaa imaLalaolyaa AnauBavaacaa %yaaMnaa va malaafarca ]pyaaoga Jaalaa.

gau$dova¸ EawanaMdjaI va EaI. sauSaIla $d` yaaMnaa maI A^MD/yaUjacaI i~maUtI- mhNatAsao. dixaNa AaiÍkot Asatanaa yaa itGaaMcaI iktIhI stutI kolaI trI %yaaMnaa purosaovaaTt nasao. maaJaa %yaaMcaa dixaNa AaiÍkomaQyao jaao pòmamaya sahvaasa Jaalaa %yaa vaoLcyaaAnaok sahvaasa Jaalaa %yaa vaoLcyaa Anaok smarNaaMpOkI ho ek tr Aata maaJyaa DaoLyaaMpuZo]Bao Aaho kI yaa tIna mahapu$YaaMcaI naavao %yaaMcyaa )dyaI va taoMDI AsaayacaIca. A^MD/yaUjanaImaaJyaajavaLcyaa baalakaMnaa sauSaIla $dàMcyaahI sahvaasaat zovalao. $dàMpaSaI AaEamanavhta¸ svat:cao Garca haoto. pNa %yaa Garacaa kbajaa %yaaMnaI yaa maaJyaa kuTuMbaalaa idlaa.%yaaMcaI maulao %yaaMcyaaSaI ekaca idvasaat [tkI imasaLUna gaolaI kI¸ %yaaMnaa ifina@sacaaivasarca pDlaa.

maI mauMba[- baMdrI ]trlaao taoca malaa Kbar imaLalaI kI saQyaa ho kuTuMbaSaaMtIinakotnamaQyao Aaho. mhNaUna gaaoKlyaaMcaI BaoT Gao}na itkDo lavakr jaaNyaacaI malaa]%kMza laagalaolaI haotI.

355

356 Aa%makqaa

mauMba[-maQyao maaJaa sanmaana Jaalaa¸ %yaaca p`saMgaI malaa ek CaoTasaa sa%yaaga`hkravaa laagalaa. ima. poiTTcyaa GarI maaJyaasaazI saMmaolana BarivaNyaat Aalao haoto. toqaotr malaa gaujaraqaImaQyao jabaaba doNyaacaI ihMmat JaalaIca naahI. %yaa mahalaamaQyao va DaoLoidpvaNaaáyaa Bap@yaamaQyao igarimaTyaa majauraMcyaa sahvaasaat rahUna Aalaolyaa malaaKoDvaLasaarKo vaaTU laagalao. Aajacyaa maaJyaa paoYaaKacyaa maanaanao %yaa vaoLI maI GaalaItAsalaolaa AMgarKa¸ foTa vagaOro paoYaaK sauQaarlaolaa mhNata yao[-laÂ trI pNa maI %yaaAlakRt samaajaamaQyao inaraLaca idsat haotao. pNa toqao tr maI maaJao kama ksaobasaoBaagaivalao¸ AaiNa ifraojaSaha maohtaMcyaa kuSaIcaa AaEaya Gaotlaa.

gaujaraqyaaMcaIhI inaraLI saBaa JaalaIca. tI ]<amalaala i~vaodI yaaMnaI BarivalaIhaotI. tI saBaa kaoNaakaoNaaMcaI haoNaar yaasaMbaMQaI qaaoDISaI maaihtI maI imaLivalaI haotI.ima. ijanaa hohI gaujaraqaIca¸ Aqaa-t tohI %yaa saBaolaa hjar haoto. to AQyaxa haoto kImau#ya va@to¸ to malaa Aata Aazvat naahI. prMtu %yaaMnaI Aaplao qaaoD@yaaMt pNa maQaurBaaYaNa [Mga`jaImaQyao kolao. [tr BaaYaNaohI bahutok [Mga`jaItca JaalaI Asao malaa pusaTsmarto. maaJaI baaolaNyaacaI paLI AalaI¸ tovha maI gaujaraqaItca ]<ar idlao. gaujaraqaI vaihMdusqaanaI yaaba_la malaa vaaTNaara ijavhaLa maI qaaoD@yaaca Sabdat vya@t kolaaÂ vagaujaraqaI laaokaMcyaa saBaot [Mga`jaIcaa ]pyaaoga krNyaaba_lacaa Aaplaa nama` ivaraoQa namaUdkolaa. maaJyaa manaalaa Asao krNyaaba_la saMkaoca tr vaaTtca haota. malaa vaaTo kI¸dIGa-kalaIna gaOrhjaorInaMtr prdoSaahUna prt yaoNaaáyaa AnanauBavaI maaNasaanao caalaUp`vaahaiva$w jaavao¸ yaat Aivavaok tr haot naahIÆ pNa gaujaraqaItUna ]<ar doNyaacao QaaDsamaI kolao %yaacaa kaoNaI Balataca Aqa- kolaa naahI¸ va savaa-MnaI maaJaa ivaraoQa sahna kolaa hopahUna malaa samaaQaana vaaTlao. va maaJao navaosao vaaTNaaro [tr ivacaarhI samaajaapuZo maaMDNyaasahrkt pDNaar naahI¸ Asaa inaYkYa- maI yaa saBaova$na kaZlaa.

ASaa táhonao mauMba[-t daona ek idvasa rahUna va pàqaimak AnauBava imaLvaUnagaaoKlyaaMcyaa Aa&ova$na maI puNyaasa gaolaao.

2. ga a oKly a a M b ar a o b ar p u Ny a a s a

maI mauMba[-sa paocalyaanaMtr lagaoca gaaoKlyaaMnaI malaa kLivalao¸ "gavhna-r tumhalaaBaoTU [icCtatÂ AaiNa puNyaalaa yaoNyaapUvaI-ca tumhI %yaaMnaa BaoTUna yaavao ho baro." yaava$na maI%yaaMnaa BaoTayalaa gaolaao. saamaanya baaolaNao JaalyaanaMtr to mhNaalao :

"tumacyaapasaUna malaa ek vacana maagaayacao Aaho. sarkarSaI saMbaMQa paocaola AsaokaoNatohI kR%ya krNyaapUvaI- tumhI malaa saaMgaavao va BaoTUna jaavao¸ ASaI maaJaI [cCa Aaho."

maI mhTlao¸ "tsao vacana doNao malaa far saaopo AahoÂ karNa sa%yaaga`hI yaanaa%yaanao maaJaa inayamaca Aaho kI¸ kaoNaacyaahI iva$w kahIhI krayacao Jaalyaasa Agaaodr%yaacaokDUna %yaacaa dRYTIkaona samajaUna Gyaavaa va %yaacyaa mhNaNyaalaa dota yao[-la tovaZa maanaVavaa. dixaNa AaiÍkomaQyao maI yaa inayamaacao palana naohmaIca kolaolao Aaho. yaoqaohI tsaocakrNaar."

laa^D- ivailaMgDnanaI AaBaar maanalao va to mhNaalao¸ "tumhalaa vaaTola tovha lagaocatumhI malaa BaoTU Sakala¸ va maga tumhalaa kLUna yao[-la kI sarkar jaaNaUnabaujaUna kahIvaakDo k$ [icCt nasato."

maI mhTlao¸ "yaa ivaSvaasaavar tr maI tgaUna Aaho."maI puNyaasa gaolaao. toqaIla sava- smarNao doNao malaa Sa@ya naahI. gaaoKlao va

saaosaayaTIcao saBaasad yaaMnaI malaa pòmajalaanao nha} Gaatlao. malaa Aazvato kI¸ %yaaMnaI sava-saBaasadaMnaa puNyaasa baaolaaivalao haoto. savaa-Mbaraobar Anaok mau_yaaMvar maI manamaaokLopNaanaocacaa- kolaI. gaaoKlyaaMcaI far [cCa haotI kI maI saaosaayaTImaQyao daKla vhavao. maaJaI tr[cCa haotIca. pNa saBaasadaMcao mat pDlao kI saaosaayaTIcao AadSa- va kama krNyaacaI%yaaMcaI rIt maaJyaa rItIhUna iBanna Aaho. %yaamauLo maI saBaasad haoNao yaaogya hao[-la kIkaya yaaba_la %yaaMnaa SaMka vaaTt haotI. gaaoKlyaaMcaI samajaUt haotI kI¸ maaJyaamaQyaoAaplyaa QyaoyaaMnaa icakTUna rahNyaacaa jasaa gauNa Aaho¸ ittkaca [traMcao AadSa- saMBaaLUnaGaoNyaacaa va %yaaMcyaaSaI imaLUna imasaLUna kama krNyaacaahI gauNa Aaho. "pNamaaJyaa saBaasadaMnaa AVap tumacyaaMtIla yaa saMBaaLUna GaoNyaacyaa gauNaacaI AaoLK pTlaolaI

357

358 Aa%makqaa

naahI. to svat:cyaa Qyaoyaalaa icakTUna rahaNaaro¸ svatM~ vaR<aIcao va zama ivacaaracao AsaoAahot. malaa ]maod tr vaaTtoca kI¸ to tumhalaa maanya krtIla. prMtu to kbaUla JaalaonaahIt trI tumhI Asao maa~ samajaU naka kI¸ tumacyaaba_la %yaaMnaa Aadr ikMvaa pòma kmaIvaaTto. to pòma AbaaiQat rahavao yaasaazIca %yaaMnaa ksalaohI saahsa krNyaacaI BaItIvaaTto. tumhI saaosaayaTIcao saBaasad vha ikMvaa naka hao}¸ pNa maI tr tumhalaa saBaasadcamaanaUna caalaNaar¸" gaaoKlao mhNaalao.

maI svat:caI klpnaa %yaaMnaa kLivalaI haotI. maI saaosaayaTIcaa saBaasad JaalaaoikMvaa na Jaalaao trI¸ maaJyaa manaatUna ek AaEama kaZUna %yaat ifina@samaQaIla sahvaasaImaMDLIMlaa Gao}na rahavayaacao haoto. maI gaujaraqaI AsalyaamauLo gaujaraqaWaraca saovaakrNyaasaazI maaJyaapaSaI jaast BaaMDvala imaLNaar. yaa samajautInao gaujaraqamaQyaoca kaozotrI ek izkaNa Qa$na rahaNyaacaI maaJaI [cCa haotI. gaaoKlyaaMnaa ha ivacaar psaMtpDlaa va to mhNaalao¸

"tumhI AvaSya tsao kra. saBaasadaMbaraobarcyaa cacao-caa inakala ksaahI laagaao¸pNa tumhalaa AaEamaasaazI laagaNaaro d`vya tumhI maaJyaapasaUnaca Gyaayacao Aaho. maI tao maaJaaAaEama samajaNaar."

maaJao )dya fulaUna gaolao. pOsao gaaoLa krNyaacyaa kamaatUna barI maaokLIk JaalaIAsao mhNaUna maI far AanaMd maanalaa. AaiNa yaapuZo malaa svat:cyaa jabaabadarIvar caalaavaolaagaNaar naahI¸ tr p`%yaok ADcaNaImaQyao malaa maaga-dSa-k imaLNaar yaa ivaSvaasaamauLo¸maaJyaa Dao@yaavarIla maaoza Baar KalaI ]trlaa Asao malaa vaaTlao.

gaaoKlyaaMnaI kO. Da^. dovaaMnaa baaolaavaUna saaMgaUna Taklao¸ "Aamacyaa ihSaobaatgaaMQaIMcao Kato ]GaDa¸ AaiNa %yaaMnaa %yaaMcyaa AaEamaasaazI ikMvaa %yaaMcyaa saava-jainakKcaa-saazI jao pOsao laagatIla to tumhI %yaaMnaa Va."

puNyaahUna inaGaUna SaaMitinakotnalaa jaaNyaacyaa tyaarIlaa maI Aata laagalaao.SaovaTlyaa idvaSaI ra~I gaaoKlyaaMnaI mau_a,ma malaa psaMt pDavaI ASaI Kasaima~aMcaI ek paTI- kolaI. itcyaamaQyao maI naohmaI Gaot Asao tsalaaca sau@yaava tajyaa fLaMcaa Aahar %yaaMnaI maagaivalaa haota. paTI- %yaaMcyaa KaolaIpasaUnakahI pavalaaMcyaa AMtravar haotI. toqapya-Mt yaoNyaasaarKIhI %yaaMcaI ibalakulaisqatI navhtI. pNa %yaaMcao pòma %yaaMnaa rahU ksao doNaarÆ %yaaMnaI yaoNyaacaa Aaga`h Qarlaa.Aalao tr Kro¸ pNa %yaaMnaa ca@kr AalaI¸ va prt jaavao laagalao. %yaaMnaa Asao puYkLda

QamakI mhNajaoÆ 359

haot Asao. mhNaUna %yaaMnaI inaraop pazaivalaa kI¸ AamhI paTI- tSaIca caalaU zovaavaI.paTI-mhNajao dusaro kahI naahI¸ tr saaosaayaTIcyaa AaEamaacyaa AitiqaSaalaocyaa caaOkaMt jaajamapsa$na basaNao AaiNa Bau[-maUga¸ KjaUr vagaOro taoMDat TakIt pòmaalaap krNao va ekmaokaMcyaa)dyaacaI AiQak AaoLK krNao.

pNa tI ca@kr maaJyaa jaIvanaËmaacyaa dRYTInao saamaanya AnauBava vhavayaacaInavhtI.

3. Qa m akI mhNaj a oÆ

maaJyaa vaDIla baMQaUMcyaa ivaQavaa p%naIlaa va [tr kuTuMbaIjanaaMnaa BaoTNyaasaazIrajakaoTlaa va paorbaMdrlaa jaayacao haoto¸ mhNaUna mauMba[-hUna maI itkDo gaolaao. dixaNaAaiÍkot sa%yaaga`hacyaa laZyaacyaa inaima<aanao maI maaJaa paoYaaK igarimaTyaa majauraMSaI Sa@yatovaZa imaLta k$na Gaotlaa haota. ivalaayatothI GaramaQyao haca paoYaaK vaaprIt Asao.ihMdusqaanaat AalyaanaMtr maaJyaa manaatUna kazovaaDI paoYaaK zovaayacaa haota. maI tao dixaNaAaiÍkot svat:paSaI baaLgalaa haota. %yaamauLo mauMba[-laa maI %yaaca paoYaaKaMt ]t$Saklaao haotoa. tao paoYaaK mhNajao sadra¸ AMgarKa¸ Qaaotr AaiNa SauBa` foTa. ho sava-doSaI igarNyaaMcyaa kapDacaoca banaivalaolao haoto. mauMba[- to kazovaaD itsaáyaa vagaa-tUna jaayacaohaoto. yaa p`vaasaat foTa va AMgarKa mhNajao nasata baaojaa Asao malaa vaaTlao. mhNaUnaf@t sadra¸ Qaaotr va Aazdha AaNyaaMcaI kaiSmarI TaopI evaZaca paoYaaK kolaahaota.Asalaa paoYaaK vaaprNaaáyaaMcaI gaNanaa gairbaaMtca haoNaar. %yaa vaoLI ivarmagaava kIvaZvaaNa yaoqao PlaogaamauLo itsaáyaa vagaa-cyaa ]ta$McaI tpasaNaI haot Asao. maaJyaa AMgaatqaaoDasaa tap haota. tpasaNaI krNaaáyaa AMmaladaranao maaJaa hat paihlaa¸ tao %yaalaa garmalaagalaa. mhNaUna malaa rajakaoTat Da^@Trlaa BaoTNyaacaa hukUma kolaa AaiNa naava naaoMdUnaGaotlao.

mauMba[-hUna kaoNaI tar ikMvaa p~ pazivalao Asaola¸ %yaava$na vaZvaaNa sToSanavartoqaIla laaoksaovak mhNaUna pìsaw Asalaolao iSaMpI maaotIlaala malaa BaoTayalaa Aalao haoto.%yaaMnaI maaJyaapaSaI ivarmagaavacaI jakattpasaNaI va itcyaapayaI haoNaaáyaa ~asaacao vaNa-nakolao. maI tapanao pIDlaolaa haotaoÂ %yaamauLo baaolaNyaacaI haOsa ivaSaoYa navhtI. maI %yaaMnaaqaaoD@yaat jabaaba idlaa :

"tumhI tu$Mgaat jaayalaa tyaar AahaÆ"

360 Aa%makqaa

ivacaar na krta ]%saahacyaa Barat jabaaba doNaaro puYkL t$Na Asatat¸%yaaMpOkIca ek maaotIlaala AsatIla Asao malaa vaaTlao haoto. pNMa %yaaMnaI farca dRZtapUva-kjabaaba idlaa :

"AamhI AvaSya tu$Mgaat jaa}Â pNa tumhI Aamacao naotR%va svaIkarlao paihjao.kazovaaDI yaa naa%yaanao tumacyaavar Aamacaa pihlaa h@k Aaho. yaa vaoLI tr AamhItumhalaa qaaMbavaU Sakt naahI. pNa prt yaotaMnaa tumhalaa vaZvaaNalaa ]travao laagaola.[kDcyaa t$NaaMcao kama va %yaaMcaa ]%saah pahUna tumhI KUYa vhala. vaaTola tovha tumhIAamhalaa Aaplyaa saonaot daKla k$na do} Sakta."

maaotIlaala maaJyaa najarot Barlao. %yaaMcyaa dusaáyaa eka jaaoDIdaranao %yaaMcaIstutI krtanaa mhTlao

"ho Baa[- Aahot tr iSaMpI. Aaplyaa QaMVat kuSala Aahot. yaamauLo raojatasaBar kama k$na maihnyaakazI Aaplyaa Kcaa-purto pMQaraek $pyao kmaivatat¸ vabaakIcaa sava- vaoL saava-jainak kayaa-laa dotat. Aamha sauiSaixataMcaohI puZarI toca.%yaaMcyaakDo pahUna AamacaI Aamhalaa laaja vaaTto."

maagaahUna Baa[- maaotIlaalaSaI maaJaa caaMgalaa pircaya Jaalaa. %yaava$na malaaidsaUna Aalao kI¸ varIla %yaaMcyaa stutImaQyao ibalakula AitSayaao@tI navhtI. sa%yaaga`haEamasqaapna Jaalaa¸ tovha dr maihnyaalaa to AaEamaat qaaoDo idvasa trI hjaorI do}na jaayacao.maulaaMnaa iSavaNakama iSakvaIt AaiNa AaEamaacao iSavaNyaacao kama k$na jaat. ivarmagaavacaIgaaoYT tr maaJyaapaSaI raoja kaZIt Asat. p`vaaSyaaMcao haoNaaro hala %yaaMnaa Asa*yavaaTt. yaa maaotIlaalanaa maR%yaunao Bar ta$NyaamaQyao ]calaUna naolao¸ va %yaaMcyaaivanaa vaZvaaNaSaUnyavat\ Jaalao.

rajakaoTlaa paocalyaanaMtr dusaáyaa idvaSaI sakaLI maI pUvaI- imaLalaolyaahukUmaap`maaNao [isptLat hjar Jaalaao. toqao maI Apiricat navhtao. Da^@Tr KjaIlaJaalao. to %yaa tpasaNaI krNaaáyaa Amaladaracyaa naavaanao carfDU laagalao. malaa %yaatragaavaNyaacao karNaca idsaonaa. Amaladaranao Aaplao kt-vyaca bajaavalao haoto. tao malaaAaoLKIt navhta¸ AaiNa AaoLKIt Asata trIhI %yaanao kolaa tsalaa hukUma krNao ho%yaacao kt-vya haoto. pNa maI pDlaao saupìsaw. %yaamauLo rajakaoTmaQyao malaa tpasaNaIsaazIjaavao laagaNyaaeovajaI tpasaNaIsaazI maaNasao GarI yao} laagalaI.

itsaáyaa vagaa-cyaa ]ta$McaI Asalyaa baabatIt tpasaNaI AavaSyak Aaho.maaozo maanalao jaaNaaro laaok itsaáyaa vagaa-nao p`vaasa krIt AsatIla¸ tr %yaaMnaIhI

QamakI mhNajaoÆ 361

svaocCapUva-k gairbaaMnaa laagaU pDNaaáyaa inayamaaMcyaa AaQaIna Jaalao paihjao¸ va AmaladaraMnaIhIpxapat krta kamaa nayao. pNa maaJaa AnauBava Asaa Aaho kI¸ AiQakarI itsaáyaavagaa-cyaa ]ta$McaI maaNasaat gaNanaa krNyaaeovajaI pSaUMtca gaNanaa krtat. %yaaMnaasaMbaaoQaavayaacao to 'tU' KorIja naahIca. itsaáyaa vagaa-cyaa ]ta$nao ]laT jabaaba dota kamaanayao Aaplyaa baajaUcao samaqa-nahI krta kamaa nayao. tao jaNaU Amaladaracaa naaokr Asaavaa¸%yaap`maaNao %yaanao vaagalao paihjao. AmaladaraMnaI %yaalaa ipTavao¸ lauTavao¸ %yaacaI gaaDIcaukvaavaI¸ itkIT dotanaa rKDvaavaoÑ *yaa savaa-Mcaa maI jaatInao AnauBava Gaotlaa Aaho.hIisqatI sauQaarNyaacaa maaga- ha ekca Aaho kI¸ ik%yaok sauiSaixataMnaI va QainakaMnaIgairbaaMsaarKo banaavao AaiNa itsaáyaa vagaa-nao p`vaasa k$na garIba p`vaaSyaaMnaa imaLt naahIASaI ekhI saaoya svat: BaaogaU nayao. gaOrsaaoya¸ ]wTpNaa¸ Anyaaya¸ baIBa%sapNaa [%yaaidmaukaTyaanao sahna na krta %yaaMcaa pìtkar kravaa va dad imaLvaavaI.

kazovaaDat maI jaoqao jaoqao ihMDlaao¸ toqao toqao ivarmagaavacyaa jakattpasaNaIpayaIhaoNaaáyaa ~asaasaMbaMQaI tËarI kanaaMvar Aalyaa.

%yaava$na laa^D- ivailaMgDnanaI idlaolyaa inamaM~Naacaa maI lagaoca ]pyaaoga kolaa.%yaabaabat hatI Aalao tovaZo kagadp~ vaacalao. tËarIt puYkL tqya Asalyaacao malaaidsaUna Aalao. %yaaba_la maI mauMba[- sarkarbaraobar p~vyavahar caalaivalaa. saoËoTrIMnaaBaoTlaao¸ laa^D- ivailaMgDnanaahI BaoTlaao. %yaaMnaI sahanauBaUtI dSa-ivalaI¸ pNa idllaIcyaacaoMgaTpNaaba_la tËar kolaI.

"Aamacyaa hatcaI gaaoYT AsatI tr AamhI hI jakat kQaIca kaZUna TaklaIAsatI. tumhI baDyaa sarkarkDo jaa¸" Asao saoËoTrIMnaI saaMigatlao.

maI vairYz sarkarbaraobar p~vyavahar caalaivalaa. pNa 'p~ paocalao'yaaplaIkDo kahI jabaaba imaLalaa naahI. jaovha malaa laa^D- caolmsa\fD-naa BaoTNyaacaa p`saMgaAalaa tovha¸ mhNajao javaLjavaL daona vaYaa-Mcyaa p~vyavaharanaMtr¸ dad imaLalaI. laa^D-caolmsa\fD-paSaI gaaoYT kaZlaI tovha %yaaMnaI AaScaya- dSa-ivalao. %yaaMnaa ivarmagaavasaMbaMQaIkahIca maaihtI navhtI. maaJao mhNaNao %yaaMnaI laxapUva-k eoklao¸ va %yaaca vaoLI Toilafaonak$na ivarmagaavasaMbaMQaIcao kagad maagaivalao. maI saaMigatlaolyaa hkIktIiva$w AmaladaraMnaajar kahI saaMgaayacao nasaola tr jakat r_ krNyaacao %yaaMnaI vacana idlao. yaa BaoTInaMtrqaaoDyaaca idvasaat jakat r_ JaalyaacaI naaoTIsa maI vat-maanap~at vaacalaI.

362 Aa%makqaa

ha ivajaya mhNajao sa%yaaga`hacao maMgalaacarNa Aaho¸ Asao maI trI samajalaao.karNa kI¸ ivarmagaavaasaMbaMQaI saMBaaYaNao caalaU Asatanaa mauMba[- sarkarcyaa saoËoTrIMnaI maI%yaasaMbaMQaI bagasaramaQyao kolaolyaa BaaYaNaacaI na@kla AaplyaapaSaI Asalyaacao malaa saaMigatlaohaoto. %yaat Asalaolyaa sa%yaaga`hacyaa ]llaoKaba_la %yaaMnaI AaplaI naapsaMtIhI dSa-ivalaIhaotI. %yaaMnaI ivacaarlao :

"hI QamakI naahI kaÆ AaiNa ASaa táhonao balavaana sarkar QamakIlaa qaaoDIcaBaIk GaalaNaar AahoÆ"

maI p`%yau<ar idlao :"hI QamakI navho¸ ho laaokiSaxaNa Aaho. laaokaMnaa Aaplyaa du:#aacao

inarakrNa krNyaacao sava- ras%a maaga- da#avaUna doNao maaJyaasaar#yaacao kt-vya Aaho. jyaaraYT/alaa svatM~ta paihjao Asaola¸ %yaa raYT/apaSaI svat:cyaa saMrxaNaacaa AMitma [laajaAsaNao AavaSyak Aaho. saamaanyapNao Asalao [laaja ihsaMk Asatat. sa%yaaga`h ho SauQdAihMsak Sas~ Aaho. %yaacaa ]pyaaoga va %yaacaI mayaa-da da#avaUna doNao maI svat:caa Qama-samajatao. [Mga`ja sarkar Sai@tmaana Aaho¸ yaaba_la malaa SaMka vaaTt naahI. pNasa%yaaga`h ho sava-EaoYz Sas~ Aaho¸ yaaivaYayaIhI malaa SaMka naahI ."

sau& saoËoTrIMnaI Aaplao Daoko halaivalao¸ va to mhNaalao¸ "kaya to idsalaoca."

4. Sa a M it i n ak otn a

rajakaoThUna maI SaaMitinakotnalaa gaolaao. toqaIla iSaxak va ivaVaqaI- yaaMnaImaaJyaavar pòmaacaa vaYaa-va kolaa. svaagatacyaa ivaQaImaQyao saaQaopNaa¸ klaa va pòma yaaMcao sauMdrimaEaNa haoto. %yaa izkaNaI maaJaI kakasaahoba kalaolakraMSaI p`qama BaoT JaalaI.

kalaolakraMcao 'kakasaahoba' ho naava ksao pDlao to %yaa vaoLI malaamaahIt navhto. pNa maagaahUna kLlao¸ kI koSavarava doSapaMDo¸ jao ivalaayatotmaaJao samakalaIna haoto va jyaaMcyaaSaI maaJaa ivalaayatot caaMgalaa pircaya Jaalaahaota¸ to baDaodo saMsqaanaamaQyao 'gaMganaaqa ivaValaya' caalavaIt Asat. %yaaMcyaa AnaokBaavanaaMpOkI ek ASaIhI haotI¸ kI ivaValayaat kaOTuMibak Baavanaa AsalaIpaihjao. %yaasaazI sava- AQyaapkaMnaa naavao idlaolaI haotI. %yaat kalaolakraMnaa'kaka' ho naava imaLalaoÂ fDko 'maamaa' JaalaoÂ hirhr Samaa- 'ANNaa Jaalao. [traMnaahI%yaacap`maaNao yaaogya naavao doNyaat AalaI. puZo kakaMcao jaaoDIdar mhNaUna AanaMdanaMd

SaaMitinakotna 363

³svaamaI´ AaiNa maamaaMcao ima~ yaa naa%yaanao pTvaQa-na ³APpa´ yaa kuTuMbaat saamaIla Jaalao.yaa kuTuMbaatIla varIla pacahIjaNa ekamaagaUna ek maaJao sahkarI banalao. doSapaMDyaaMnaa'saahoba' yaa naavaanao AaoLKIt Asat. saahobaaMcao ivaValaya baMd JaalyaanaMtr ho kuTuMbaivaKurlao¸ pNa yaa maMDLInao prspraMtIla AaQyaai%mak saMbaMQa saaoDlaa naahI. kakasaahobainarinaraLo AnauBava Gao} laagalao¸ va %yaa inaima<aanaoca yaa vaoLI SaaMitinakotnamaQyao rahathaoto. %yaaca maMDLatIla dusaro ek icaMtamaNaSaas~I toqaoca rahat Asat. ho daoGaohIsaMskRt iSakivaNyaacyaa kamaI Baaga Gaot.

SaaMitinakotnamaQyao maaJyaa maMDLIlaa ]trNyaasa svatM~ jaagaa doNyaat AalaIhaotI. yaoqao maganalaala gaaMQaI %yaa maMDLIcaI kaLjaI Gaot AsatÂ va ifina@sa AaEamaacyaasava- inayamaaMcao baarka[-nao palana krIt AaiNa [traMkDUna krvaUna Gaot. %yaaMnaI svat:caopòma¸ &ana va ]Vaoga yaaMcyaamauLo Aaplaa sauvaasa SaaMitinakotnamaQyao psarivalaa Asalyaacaomalaa AaZLUna Aalao. %yaa izkaNaI A^MMD/yaUja tr haotoca. ipyasa-nahI haoto.jagadanaMdbaabaU¸ naopaLbaabaU¸ saMtaoYabaabaU¸ ixaitmaaohnabaabaU¸ nagaInabaabaU¸ SardbaabaU AaiNakailabaabaU yaaMcyaaSaI maganalaalanaI KUp pircaya kolaa.

maaJyaa svaBaavaanau$p maI iSaxak va ivaVaqaI- yaaMcyaat imasaLUna gaolaao¸ AaiNaAMgamaohnatIsaMbaMQaI cacaa- k$ laagalaao. pgaarI AacaaáyaaeovajaI iSaxak AaiNa ivaVaqaI-casvat:caa svayaMpak k$na GaotIla tr caaMgalao hao[-laÂ Aaraogyaacyaa va naItIcyaa dRYTInaoiSaxak BaaojanagaRhacao inayamana k$ SaktIla va ivaVaqyaa-MnaahI svaavalaMbanaacaa vasvayaMpakacaa vastupaz imaLola,. hI gaaoYT maI toqaIla iSaxakaMpuZo maaMDlaI. ekdaonaiSaxakaMnaI Daoko hlaivalaoÂ ik%yaokaMnaa p`yaaoga far AavaDlaa. maulaaMnaa navaIna gaaoYT¸ magatI ksalaIhI AsalaI trI AavaDayacaIca. %yaa nyaayaanausaar hIhI AavaDlaI va p`yaaoga sau$Jaalaa. hI gaaoYT gau$dovaaMpuZo maaMDlaI Asata iSaxakaMcaI AnaumatI Asaola tr ha p`yaaogaAaplyaalaa tr AvaSya AavaDola Asaa %yaaMnaI svat:caa AiBapàya idlaa. %yaaMnaIivaVaqyaa-Mnaa saaMigatlao : "yaaMt svarajyaacaI gau$ikllaI Aaho."

ipyasa-nanaI p`yaaoga yaSasvaI krNyaacyaa kamaI svat:cao SarIr iJajavaUna Taklao.%yaaMnaa tao far AavaDlaa. BaajaI icarNaaro ek maMDL tyaar Jaalao. dusaro ek Qaanyasaaf krNaaro. BaaojanagaRhacyaa saBaaovaar Saas~Iya pwtInao saafsafa[- krNyaacyaa kamaInagaInabaabaU vagaOro gauMtlao. %yaaMnaa kudLI Gao}na kama krIt Asalaolao pahUna maaJaI CatIAanaMdanao Ba$na gaolaI.

364 Aa%makqaa

pNa maohnatIcao kama savvaaSao ivaVaqyaa-Mnaa AaiNa iSaxakaMnaahI ekdmaJaopNyaasaarKo navhto. %yaamauLo raoja cacaa- hao[-. ik%yaokjaNa qakUna jaat. ipyasa-nanaaEama vaaTtatca kSaalaaÆ to tr hsatmauKanao ina%ya BaaojanagaRhacyaa yaa naahI %yaa kamaatgauMtlaolao Asaayacaoca. maaozmaaozI BaaMDI GaasaNao ho tr %yaaMcaoca kama. BaaMDI GaasaNaaáyaatukDIcaa Eamapirhar krNyaakirta kaMhIjaNa %yaa izkaNaI satar vaajavaIt. p`%yaokkama ivaVaqyaa-MnaI pUNa- ]%saahanao ]calalao va SaaMitinakotna maQamaaSyaaMcyaa paoLyaap`maaNaogajabajaUna gaolao.

ASaa táhocyaa forfaraMcaa ekvaar AarMBa Jaalaa mhNajao to qaaMbaUna rahatcanaahIt. ifina@sa BaaojanagaRh svaaEayaI haoto. evaZoca navho tr toqaIla svayaMpakhI farsaaQaa haota. masaalao vajya- haoto. %yaamauLo vaafovarca Baat¸ DaL¸ BaajaI va gavhacao pdaqa-hI iSajavaUna GaotlaI jaat Asat. baMgaalaI AaharamaQyao sauQaarNaa krNyaacyaa dRYTInaoASaaca táhocao ek BaaojanagaRh kaZlaolao haoto. %yaalaa ekdaona iSaxak va kahI ivaVaqaI-yao}na imaLalao haoto. Asalyaa p`yaaogaaMmauLoca sava-saamaanya pakSaaLa svaavalaMbaI banaivaNyaacaap`yaaoga sau$ hao} Saklaa haota.

pNa AKorIlaa ik%yaok karNaaMmauLo ha p`yaaoga baMd Jaalaa. maaJaI samajaUt Aaho¸kI yaa jagaiW#yaat saMsqaonao ha p`yaaoga qaaoD@yaa maudtIpurta caalaivalyaanaohI ksalaocanauksaana Jaalaolao naahI. AaiNa %yaapasaUna imaLalaolao ik%yaok AnauBava itlaa far ]pyaaogaIJaalao.

maaJaa [rada SaaMitinakotnamaQyao kahI kaLpya-Mt rahaNyaacaa haota. pNaivaQaa%yaanao malaa baLjabarInao toqaUna KocaUna naolao. maI ek AazvaDaBar raihlaao Asaonanasaona¸ [t@yaat puNyaahUna gaaoKlyaaMcyaa maR%yaucaI tar AalaI. SaaMitinakotna SaaokamaQyaobauDUna gaolao. sava-jaNa maaJyaakDo yao}na hLhLU laagalao. maMidramaQyao mau_ama saBaaBarivaNyaat AalaI. tao gaMBaIr doKavaa ApUva- haota. maI %yaaca idvaSaI puNyaasa jaaNyaasainaGaalaaoÂ p%naI va maganalaala yaaMsa baraobar Gaotlao. baakIcaI sava-jaNa SaaMitinakotnamaQyaoraihlaI.

A^MD/yaUja barWanapya-Mt maaJyaabaraobar Aalao haoto. %yaaMnaI malaa ivacaarlao :"tumhaMlaa ihMdusqaanaat sa%yaaga`h krNyaacaa p`saMga yao[-la Asao vaaTto kaÆ AaiNa vaaTtAsaola tr kovha¸ %yaacaI kahI klpnaa yaoto kaÆ"

maI ]<ar idlao : "yaacao ]<ar doNao kzINa Aaho. malaa ek vaYa-pya-Mttr kahI krayacaoca naahI. gaaoKlyaaMnaI maaJyaakDUna vacana Gaotlao Aaho¸ kI ekvaYa-pya-Mt maI p`vaasa kravaa¸ kaoNa%yaahI saava-jainak p`SnaasaMbaMQaI mat inaiScat k$

itsaáyaa vagaa-cyaa halaApoYTa 365

nayao¸ ikMvaa baaolaUna daKvaU nayao. ho vacana maI AxarSa: paLNaar Aaho. %yaanaMtrsauwa malaakaoNa%yaahI p`Snaavar baaolaNyaasaarKo Asaola trca maI baaolaNaar Aaho. yaava$na paMca vaYao-pya-Mt sa%yaaga`h krNyaacaa p`saMga yao[-la Asao malaa vaaTt naahI."

yaoqao evaZo saaMgaNao ]icat Aaho¸ kI 'ihMdsvarajyaa' maQyao maI jao ivacaar dSa-ivalaoAahot¸ %yaaMcaI gaaoKlao hMsaUnaca saMBaavanaa krIt Asat va mhNat : "ek vaYa-Bar tumhIihMdusqaanaat rahUna AnauBava Gaotlaat mhNajao tumacao ivacaar AapaoAap badlatIla."

5. itsaáyaa vagaa-cyaa halaApoYTa

barWanacyaapuZo Aamhalaa itsaáyaa vagaa-caI itikTo GyaavayaacaI haotI. tIimaLopya-Mt naakInava Aalao. " itsaáyaa vagaa-cyaa ]ta$Mnaa itikTo Aagaa} doNyaat yaotnaahIt¸" Asaa jabaaba imaLalaa. maI sToSanamaastrpaSaI gaolaao. malaa sToSanamaastrpya-Mtjaa} trI kaoNa dotaoÆ kaoNaI ekanao maohorbaanaI k$na sToSanamaastr daKvaUna idlao. maI%yaaMcyaakDo gaolaaoÂ %yaaMcyaakDUnahI varIlap`maaNaoca jabaaba imaLalaa. iKDkI ]GaDlaI tovhaitkIT GaoNyaasa gaolaao. pNa itikTo imaLivaNao saaopI gaaoYT navhtI. saSa@t ]ta$ekamaagaUna ek Gausat AaiNa maaJyaasaar#yaalaa maagao hTvaIt jaat. AKorIlaa ekdaMcaIitikTo imaLalaI.

gaaDI AalaI. toqaohI jaaordar haoto to Aat iSarlao. AatIla ]ta$ va AatiSa$ [icCNaaro ekmaokaMSaI vad-LIvar yaotÂ Qa@kabau@kI caalao. malaa %yaat Baaga GaoNaoSa@yaca navhto. AamhI itGaohI [kDo itkDo ihMDt haotao. p`%yaok izkaNaahUna jabaabaekca kI¸ "yaoqao jaagaa naahI." maI gaaD-kDo gaolaao. tao mhNaalaa¸ "jaagaa imaLalaI trbasaa¸ naahI tr dusaáyaa gaaDInao jaa."

maI nama`pNao mhTlao¸ "pNa malaa ja$rIcao kama Aaho." to eokUna GyaayalaagaaD-laa vaoLca navhta. maaJao ]paya hrlao. maganalaalanaa jaagaa imaLola toqao basaNyaasasaaMigatlaoÂ p%naIlaa Gao}na maI itsaáyaa vagaa-cyaa itikTanao '[MTr' maQyao iSarlaao. gaaDa-naomalaa %yaamaQyao jaatanaa paihlao haoto.

Aasanasaaola sToSanavar gaaD- jaada BaaDo Gyaayalaa Aalaa. maI mhTlao¸ "malaajaagaa daKvaUna doNyaacao tumacao kama haoto. jaagaa imaLalaI naahI %yaamauLo maI yaoqao basalaaoAaho. tumhI malaa itsaáyaa vagaa-t jaagaa idlaIt¸ tr maI itkDo jaayalaa tyaar Aaho."

366 Aa%makqaa

gaaD-saahoba mhNaalao¸ "maaJyaapaSaI hI vaiklaI caalaNaar naahI. maaJyaapaSaIjaagaa naahI. pOsao Vayacao nasatIla¸ tr gaaDItUna inaGaUna jaavao laagaola."

malaa ksaohI k$na puNyaalaa paocaayacao haoto. gaaD-baraobar BaaMDNa caalaivaNyaacaImaaJaI tyaarI navhtI. maI %yaacao pOsao caukto kolao. %yaanao qaoT puNyaapya-Mtcao jaada BaaDoGaotlao. malaa ha Anyaaya JaaoMbalaa.

sakaLI maaoMgalasara[- sToSana Aalao. maganalaalanaI itsaáyaa vagaa-t jaagaaimaLivalaI haotI. maaoMgalasara[-laa maI itsaáyaa vagaa-t gaolaao. itkIT¹klao@Trlaa maI hIhkIkt kLivalaIÂ %yaacyaakDUna maI Aamacyaa hkIktIcao p`maaNap~ maaigatlao. %yaanaodoNyaacao naakarlao. maI jaada BaaDyaacao pOsao prt imaLNyaaba_la rolvaocyaa vairYzakDo Aja-kolaa.

"p`maaNap~aKorIja jaada pOsao prt doNyaacaa Aamacaa irvaaja naahIÂ pNa tumacyaabaabatIt AamhI to prt dotao. barWanapasaUna maaoMgalasara[-pya-Mtcao jaada BaaDo maa~ prtdota yaoNaar naahI¸" ASaa Aqaa-caa jabaaba imaLalaa.

yaanaMtrcao maaJao itsaáyaa vagaa-cyaa p`vaasaacao AnauBava [tko Aahot¸ kI %yaaMcaopustkca hao[-la. pNa %yaaMtIla kahI p`saMgaaopa<a doNyaaplaIkDo %yaaMcaa yaa p`krNaamaQyaosamaavaoSa haoNyaasaarKa naahI. SarIrp`kRtImauLo itsaáyaa vagaa-caa maaJaa p`vaasa baMd Jaalaa.hI gaaoYT naohmaI maaJyaa manaalaa Kat Aaho va Kat rahNaar. itsaáyaa vagaa-cyaa p`vaasaamaQyaoAroravaI¸ sa<aomauLo haoNaaro Apmaana va ivaTMbanaa tr AsatatcaÂ pNa itsaáyaa vagaa-tbasaNaaáyaa ik%yaok ]ta$Mcaa ]wTpNaa¸ %yaaMcaa AaoMgaLpNaa¸ %yaaMcaI svaaqa-bauwI¸ %yaaMcaoA&ana hIsauwa kahI kmaI nasatat. du:KacaI gaaoYT tr hI Aaho¸ kI puYkLda AapNa]wTpNaanao vaagat Aahao¸ Aqavaa duga-MQaI haoNyaasa madt krIt Aahao¸ ikMvaa AaplaatovaZa svaaqa- SaaoQaIt Aahao ho %yaa ]ta$Mcyaa laxaathI yaot naahI. p`%yaokjaNa svat: jaokrtao to %yaalaa svaaBaaivak vaaTto. AamhI sauQaarlaolyaa laaokaMnaI itkDo laxaca idlaolaonaahI.

klyaaNa jaM@Sanavar AamhI dmalao¹Baagalaolao Asao jaa}na paocalaao.snaana krNyaacaa ivacaar kolaa. maganalaalanaI va maI sToSanacyaa pMpanao paNaIkaZUna snaana kolao. pNa p%naIsaazI kahI trI tjavaIja krNyaacyaa ivacaarathaotao. [t@yaat savh-MT\sa\ Aa^f [MiDyaa saaosaayaTIcao EaI. kaOla yaaMnaIAamhalaa AaoLKlao. tohI puNyaasaca caalalao haoto. p%naIlaa dusaáyaa vagaa-cyaa KaolaImaQyaosnaanaasaazI AapNa Gao}na jaatao Asao to mhNaalao. yaa %yaaMcyaa maohorbaanaIcaa svaIkar

maaJaa p`ya%na 367

krNyaaba_la malaa saMkaoca vaaTlaa. p%naIlaa dusaáyaa vagaa-cyaa #aaolaIcaa ]pyaaoga krNyaacaaAiQakar naahI¸ hohI malaa samajat navhto Asao naahI. pNa maI itlaa %yaa #aaolaIt snaanak$ doNyaacyaa Ap`SastpNaakDo¸ kanaaDaoLa kolaa. sa%yaacyaa pujaaáyaalaa evaZohI SaaoBatnaahI. p%naIlaa kahI itkDo jaaNyaacaIca haOsa haotI Asao naahI¸ prMtu ptIcyaa maaoh$psauvaNa-pa~anao sa%yaacao mau#a JaakUna Taklao.

6. maaJaa p`ya%na

puNyaalaa paocalyaanaMtr ]<ariËyaa vagaOro AaTaopUna saaosaayaTIcaa yaaogaxaoma yaapuZoksaa caalavaavaa AaiNa maI saaosaayaTIt da#ala vhavao ikMvaa naahI¸ yaa p`Snaacyaa cacao-laaAamhI sava-jaNa laagalaao. maaJyaavar maaoza Baar yao}na pDlaa. gaao#alao ijavaMt Asaopya-MtmaI saaosaayaTImaQyao da#ala haoNyaacaa p`ya%na krNyaacaa p`Sna ]pisqat haot navhta.gaao#alyaaMcaI Aa&a ikMvaa [cCa Asaola %yaap`maaNao krayacao evaZoca maaJao kama haoto. hIisqatI malaa psaMt haotI.BaartvaYa-$pI tufanaI samaudàmaQyao maaJyaa AayauYyaacao ta$Zklatanaa malaa kaoNaI saukaNaI paihjao haota¸ AaiNa gaao#alyaaMsaar#aa saukaNaI imaLalyaavarmalaa ksalaIca Qaas%aI navhtI.

Aata malaa vaaTU laagalao¸ kI maI saaosaayaTIt da#ala haoNyaacaa satt p`ya%nakolaa pahIjao. gaao#alyaaMcaa Aa%myaacaI ASaIca [cCa AsaNaar Asao malaa vaaTo. maI saMkaocana Qarta va dRZpNao %yaa p`ya%naalaa laagalaao. %yaavaoLI saaosaayaTIcao bahUtok sava- saBaasadpuNyaat ]pisqat haoto. %yaaMnaa ivanaivaNyaacao va maaJyaaivaYayaI %yaaMnaa jao Baya vaaTt haoto todUr krNyaacao kama maI sau$ kolao. pNa saBaasadaMmaQyao %yaa baabatIt matBaod AsalyaacaomaaJyaa najarolaa Aalao. kahIMcao mat malaa da#ala krNyaacyaa baajaUcao haotoÂ [tr dRZpNaomalaa saaosaayaTIt GaoNyaacyaa iva$w haoto. daoGaaMnaahI maaJyaaba_la pòma vaaTt haoto¸ ho malaaidsatca haoto. pNa maaJyaaivaYayaIcyaa pòmaapoxaa saaosaayaTIivaYayaIcaI %yaaMcaI inaYza kdaicatAiQak haotIÂ maaJyaavarIla pòmaapoxaa kmaI tr navhtIca.

%yaamauLo AamacaI sava- cacaa- ima~%vaacyaa naa%yaanao va kovaL isawaMtaMnaaAnausa$na caalalaolaI haotI. iva$w pxaacyaa maMDLIMnaa Asao vaaTt haoto¸ kIAnaok baabatIt maaJyaa va %yaaMcyaa ivacaaraMmaQyao ]<ar¹dixaNa QaùvaaM[tkoAMtr Aaho. yaahUnahI ivaSaoYa mhNajao %yaaMnaa Asao vaaTt haoto kI jyaa Qyaoyaavar

368 Aa%makqaa

dRYTI zovaUna gaaoKlyaaMnaI saaosaayaTIcaI rcanaa kolaI¸ %yaa QyaoyaaMnaaca maaJyaa saaosaayaTItrahaNyaanao Qa@ka paocaNyaacaa pUNa- saMBava Aaho. Aqaa-tca ho %yaaMnaa sahna haoNyaasaarKonavhto.

puYkL cacaa- JaalyaanaMtr AamhI Aapaplyaa izkaNaI gaolaao. saBaasadaMnaIAKorcaa inaNa-ya krNyaacao puZIla saBaovar Taklao.

GarI jaat Asata maI ivacaaraMcyaa Baaovaáyaat saaMpDlaao. saaosaayaTIt bahumatanaodaKla haoNyaacaa p`saMga Aalaa tr tsao daKla haoNao [YT mhNata yao[-la kaÆ hI maaJaIgaaoKlyaaMba_lacaI inaYza mhNata yao[-la kaÆ maaJyaaiva$w mat pDlao tr %yaamauLosaaosaayaTIcaI isqatI ibakT krNyaalaa maIca karNa Jaalaao Asao naahI ka haoNaarÆ malaaspYT idsaUna Aalao¸ kI saaosaayaTIcyaa saBaasadaMmaQyao jaaopya-Mt malaa daKla krNyaaba_lamatBaod Asaola¸ taopya-Mt maaJaa maIca daKla haoNyaacaa Aaga`h saaoDUna idlaa paihjao.toNaok$naca iva$w pxaacaI naajauk isqatIt pDNyaapasaUna sauTka hao[-la¸ AaiNa %yaanaocasaaosaayaTI va gaaoKlao yaaMcyaaba_lacao maaJao kt-vya maI kolao Asao hao[-la. AMtra%myaat hainaNa-ya haotaca maI EaI. Saas~I yaaMnaa p~ ilaihlao kI %yaaMnaI maI daKla haoNyaacaa ivacaarkrNyaakirta saBaa BarvaUca nayao. ivaraoQa krNaaraMnaa ha maaJaa inaScaya far AavaDlaa.to Qama-saMkTatUna bacaavalao. %yaaMcyaamaaJyaamaQaIla snaohsaMbaMQa AiQak majabaUt Jaalao AaiNasaaosaayaTImaQyao daKla haoNyaasaMbaMQaIcaa maaJaa Aja- prt Gao}naca maI saaosaayaTIcaa KraKurasaBaasad Jaalaao.

AnauBavaanao Aata malaa idsato¸ kI maI saaosaayaTIcaa rItsar saBaasad Jaalaao naahIho zIkca JaalaoÂ va saBaasadaMnaI maaJyaa saBaasad%vaalaa kolaolaa ivaraoQa yaaogya haota.%yaaMcyaamaaJyaa isawaMtaMmaQyao Baod Asalyaacao AnauBavaanao isaw Jaalao Aaho. pNa matBaodacaIjaaNaIva AsatahI %yaaMcyaamaaJyaamaQyao Aa%myaacao AMtr kQaIca pDlaolao naahI. kTutakQaIca ]%pnna JaalaolaI naahI. matBaod AsatahI Aamacao baMQau%vaacao va maO~Icao naato kayamaraihlao Aaho. saaosaayaTIcao sqaana maaJyaa dRYTInao naohmaI yaa~ocao sqaanaca hao}na raihlaoAaho. laaOikk dRYTInao maI itcaa saBaasad nasaonaa ka¸ pNa AaQyaai%mak dRYTInao maI saBaasadAahoca. laaOikk saMbaMQaapoxaa AaQyaai%mak saMbaMQa AiQak maaOlyavaana Aaho. AaQyaai%maksaMbaMQaaKorIja laaOikk saMbaMQa ha pàNaaiSavaayacyaa dohap`maaNao haoya.

7. kuMBa

malaa Da^@Tr pàNajaIvana maohta yaaMnaa BaoTNyaasaazI rMgaUnalaa jaavayaacao haoto.itkDo jaatanaa klak<yaamaQyao EaI. BaUpoMd`naaqa basaUMcyaa inamaM~Naava$na maI %yaaMcyaakDo]trlaao haotao. yaoqao baMgaalaI iSaYTacaaracaI prmaavaQaI JaalaI. %yaa vaoLI maI flaaharkrIt Asao. maaJyaabaraobar maaJaa maulagaa ramadasa ha haota. jaovaZI mhNaUna saukI ikMvaatajaI fLo klak<yaat imaLNyaasaarKI haotI¸ tovaZI sagaLI ek~ krNyaat AalaIhaotI. is~yaaMnaI ra~Bar jaagarNa k$na ipsto vagaOro iBajat GaalaUna %yaaMcyaa saalaI kaZUnazovalyaa hao%yaa. tajaI fLohI ijat@yaa sauroK táhonao tyaar krNao Sa@ya haoto itt@yaasauroK táhonao tyaar krNao Sa@ya haoto itt@yaa sauroK táhonao tyaar kolaolaI haotI. maaJyaajaaoDIdaraMsaazI Anaok táhocaI p@vaannao iSajaivalaolaI haotI. %yaatIla pòma va iSaYTacaarmalaa kLt haota. prMtu ekdaona pahuNyaaMsaazI sava- Gar sabaMQa idvasa gauMtlaolao rahavao¸ homalaa Asa*ya vaaTlao. pNa tovha maaJyaa hatI yaa ivaTMbanaotUna inasaTUna jaaNyaacaa [laajanavhta.

rMgaUnalaa jaatanaa baaoTIvar maI Dokcaa ]ta$ haotao. EaI. basaUMkDopòmaaitrokamauLo ivaTMbanaa JaalaI¸ tr baaoTIvar AitSaya baopvaa-[-mauLo JaalaI. Dokcyaa]ta$Mcao hala BarpUr AnauBavaasa Aalao. snaanaacyaa jaagaI ]Bao rahaNaohI ASa@ya [tkIGaaNaÂ payaKanaa mhNajao narkkuMD. payaKanyaat jaayacao mhNajao Agaaodr malamaU~ tuDvaItikMvaa AaolaaMDIt gaolao paihjaoÑ malaa trI yaa ADcaNaI farca kzINa vaaTlyaa. maImaailamaakDo gaolaao¸ pNa dad dotao kaoNaÆ ]ta$MnaI Aaplyaa GaaNaInao Dok ibaGaDvaUna Taklaohaoto. basalyaa jaagaIca qauMkt¸ toqaoca tMbaakUcaI ipcakarI saaoDIt¸ KrkTohI toqaocaTakIt. gaPpaMcyaa gaaoMgaaTalaa paravaarca naahI. p`%yaokjaNa Aaplyaalaa ADivata yao[-latovaZI jaagaa ADvaI. kaoNaI kaoNaacyaa saaoyaIcaa ivacaar ibalakula krIt nasao. svat:jaagaa ADvaIt¸ %yaapoxaa %yaaMcyaa saamaanaanao AiQak jaagaa ADt Asao. baaoTItlao to daonaidvasa maaozyaa kYTanao kaZlao.

rMgaUnalaa paocataca ejaMTlaa maI sava- hkIkt ilahUna pazivalaI. prMtu yaotanaahIAalaao tao Dokva$naca. pNa yaa p~amauLo va Da^@Tr maohtaMnaI kolaolyaa vyavasqaomauLo %yaamaanaanao barI saaoya JaalaI haotI.

369Aa.¹24

370 Aa%makqaa

toqaosauwa maaJyaa flaaharacaI vyavasqaa naohmaIcyaa maanaanao AiQakca haotI.Da^@Tr maohtaMcao Gar mhNajao maaJaoca mhNata yao[-la¸ Asaa %yaaMcaa¹maaJaa saMbaMQa haota.%yaamauLo maI KaNyaacyaa ijanasaaMvar kahIsaa inaba-MQa Gaatlaa haota. pNa pdaqa- Amauk [tkoKayacao¸ Asaa maI inayama kolaolaa navhta. %yaamauLo puYkL p`karcaI fLo yaot¸ %yaaMnaa maIhrkt Gaot nasao. AiQak p`kar Asalao mhNajao DaoLyaaMnaa va ijaBaolaa baro vaaTo.KaNyaacaI vaoL vaaTola tI Asao. malaa svat:laa lavakr AaTpUna GaoNao psaMt Asao. yaamauLofar ]SaIr haot nasao KraÂ pNa ra~Icao Aaz na} tr sahja vaajat.

yaa mhNajao 1915 saalaI hrWarlaa kuMBamaoLa haota. %yaalaa jaaNyaacaI malaafarSaI [cCa ASaI navhtI. pNa malaa maha%maa maunaSaIramajaIMcyaa dSa-naalaa jaavayaacaohaoto. kuMBamaoLyaacao p`saMgaI gaaoKlyaaMcyaa saovaksamaajaanao ek maaozI tukDI pazivalaIhaotI. itcaI vyavasqaa EaIyaut )dyanaaqa kuMJa$ yaaMcaokDo haotI. kO. Da^@Tr dovahIitcyaamaQyao haoto. %yaa kamaI madt krayalaa maI maaJyaa tukDIlaahI Gao}na jaavao Asao zrlaohaoto. maganalaala gaaMQaI SaaMitinakotnamaQyao Asalaolyaa tukDIlaa Gao}na maaJyaapUvaI-cahrWarlaa jaa}na paocalao haoto. maI rMgaUnahUna prt AalyaanaMtr %yaaMnaa jaa}na imaLalaao.

klak<yaahUna hrWarlaa jaa}na paocaopya-Mt KUp ~asa kaZavaa laagalaa.Dbyaat ik%yaok vaoLa idvaaba<aIhI nasao. sahranapUrhUna puZo tr maalaacyaa ikMvaajanaavaraMcyaa Dbyaatca ]ta$MnaahI kaoMbalao haoto. ]GaDo Dbao¸ va$na maQyaanhIcyaa saUyaa-caatap va KalaI inavvaL laaoKMDacaI tPt baOzkÑ maga to hala kaya pusaavaoÆ trI pNaBaaivak ihMdU KUp thana laagalaolaI AsatahI 'mausalamaana paNaI' yao[- to pIt nasatÂ 'ihMdUpaNaI' ha Qvaina yao[- tovhaca paNaI pIt. %yaaca Baaivak ihMdUMnaa¸ Da^@Tr AaOYaQaaMmaQyao da$dovaaot¸ mausalamaana ikMvaa i#a`s%aI paNaI dovaaot ikMvaa maasaaMcao sa%va dovaaot¸ to GaoNyaacaa saMkaocavaaTt naahI¸ caaOkSaI krNyaacao karNahI vaaTt naahI.

SaaMitinakotnamaQyao Aamhalaa idsaUna Aalao haoto¸ kI BaMgaIkamakrNao haca Aamacaa ihMdusqaanaat #aasa QaMda hao}na basaNaar. saovakaMsaazIeka Qama-SaaLocyaa jaagaot tMbaU zaokNyaat Aalao haoto. paya#aanyaasaazI Da^.dovayaaMnaI #aDDo #aNaivalao haoto. pNa %yaa #aDDyaaMcaI vyavasqaa Da^.dova yaaMnaI KD\DoKNaivalao haoto. pNa %yaa KD\DyaaMcaI vyavasqaa Da^. dova trI Asalyaa vaoLI jao qaaoDosaopgaardar BaMgaI imaLU SaktIla %yaaMcyaamaaf-tca k$ SakNaar naaÆ yaaKD\DyaaMmaQyao pDNaara maL varcaovar maatInao JaakUna kaZNyaacao va to [tr táhaMnaI

kuMBa 371

saaf raKNyaacao kama ifina@sacyaa tukDInao AaplyaakDo Gyaavao hI maaJaI maagaNaI Da^@Trdova yaaMnaI AanaMdanao maanya kolaI. hI saovaa krNyaacaI maagaNaI krNaara maI¸ pNa tI p`%yaxakrNyaacaI jabaabadarI ]calaNaaro maganalaala gaaMQaI.

maaJaa QaMda bahutaMSaI tMbaUmaQyao basaUna 'dSa-na' doNao AaiNa Anaok yaa~ook$ yaot%yaaMcyaabaraobar Qamaa-saMbaMQaI va tsalaIca cacaa- krNao haca hao}na basalaa. dSa-na dota dotamaI baojaar Jaalaao. %yaaMtUna eka imainaTacaIsauwa fursat imaLt nasao. snaanaalaa jaavao trItoqaohI dSa-naaiBalaaYaI laaok malaa ekTa rahU dot nasat. fraL krIt Asatanaa trekaMtacaI gaaoYTca baaolaayalaa nakao. tMbaUmaQyao kaozohI ek xaNaBarsauwa malaa inavaaMtbasaayalaa imaLt nasao. dixaNa AaiÍkomaQyao jaI kahI saovaa GaDU SaklaI itcaa evaZaKaola pirNaama saaáyaa BartKMDBar Jaalyaacao hrWarmaQyaoca maaJyaa AnauBavaalaa Aalao.

jaa%yaacyaa daona poMDaMmaQyao saapDUna cauraDa vhavaa¸ ASaI maaJaI isqatI JaalaI.AnaaoLKI izkaNaI itsaáyaa vagaa-caa ]ta$ mhNaUna kYT Baaogaayacao¸ AaiNa jaoqao ]travaotoqao dSa-naaqaI- laaokaMcyaa pòmaanao gaaMjalao jaayacao. daohaoMpOkI kaoNatI isqatI AiQakk$Naajanak Asaola to saaMgaNao puYkL vaoLa malaa kzINa idsato. dSa-naaqaI- laaokaMcyaapòmaacyaa dSa-naacaa malaa Anaok vaoLa raga Aalaolaa Aaho AaiNa manaatlyaa manaat tr %yaahUnaAiQak vaoLa maI jaLfLlaao Aaho¸ evaZo maa~ malaa maahIt Aaho. itsaáyaa vagaa-cyaakYTamauLo malaa gaOrsaao[- sahna kravyaa laagalyaa Asalyaa trI ËaoQa @vaicatca Aalaa AahoAaiNa %yaapasaUna maaJaI tr ]nnatIca JaalaolaI Aaho.

yaa vaoLI maaJyaamaQyao ihMDNyaaifrNyaacaI Sa@tI puroSaI haotI. %yaamauLo maIKUp BaTkU Saklaao. rs%yaatUna ifrNyaacaIhI pMcaa[-t pDNyaa[tka %yaa kaLI maI pìsawJaalaao navhtao. yaa p`vaasaamaQyao laaokaMcyaa Qama-Baavanaopoxaa %yaaMcaa baavaLTpNaa¸ caMcalata¸paKMD va Avyavasqaa hIca maaJyaa AiQak p`%yayaalaa AalaI. saaQaUMcao tr povacafuTlao haoto. to f@t maalapuvaa va KIr Kayalaaca janmaasa Aalao Asaavao Asao idsalao.yaoqao maI paca payaaMcaI gaaya paihlaI. malaa tr AaScaya- vaaTlao. pNa AnauBavaI maaNasaaMnaImaaJao A&ana lavakrca dUr kolao. paca payaaMcaI gaaya mhNajao duYT laaokaMnaI GaotlaolaabaLI haoya. ijavaMt vaasaracaa paya va KaMdahI kapUna kaZUna tao yaa gaa[-cyaa kaplaolyaaKaMVat basavaUna doNyaat yaotao¸ AaiNa duhorI ihMsaonao tyaar Jaalaolyaa %yaa gaa[-caa A&anaIlaaokaMnaa zkivaNyaacyaa kamaI ]pyaaoga krNyaat yaotao. paca payaaMcyaa gaa[-cao dSa-na

372 Aa%makqaa

GaoNyaacaa laaoBa kaoNa%yaa ihMdUlaa haoNaar naahIÆ %yaa dSa-naasaazI %yaanao iktIhI dana kolaotrI to qaaoDocaÑ

kuMBaacaa idvasa yao}na zoplaa. maaJyaa dRYTInao tI Qanya GaDI haotI. maIhrWarlaa gaolaao tao yaa~ocyaa Baavanaonao gaolaao navhtao. yaai~kaMcyaa Baavanaonao tIqa-xao~aMnaajaaNyaacaa maaoh malaa kQaIca vaaTlaolaa naahI. pNa satra laaK maaNasao sagaLI paKMDIAsaNao Sa@ya naahI. maoLyaamaQyao satra laaK maaNasao AalaI AsaavaI Asao mhNat. %yaaMtIlaAsaM#ya maaNasao puNya kmaaivaNyaasaazI¸ Aa%maSauwI pàPt krNyaasaazI AalaolaI haotI¸yaaba_la malaa ibalakula SaMka navhtI. ASaa p`karcaI Eawa Aa%myaalaa kaozpya-Mt ]nnatkrIt Asato to saaMgaNao nasalao trI kzINa tr Aahoca.

ra~I AMqa$Naat pDlyaapDlyaa maI ivacaaramaQyao magna Jaalaao. caarI baajaUMnaapsarlaolyaa yaa paKMDamaQyao ho Asalao piva~ Aa%maohI Aahot. [-Svaracyaa drbaarat toiSaxaosa pa~ gaNalao jaaNaar naahIt. hrWarmaQyao ASaa p`saMgaI yaoNao ho jar pap Asaola¸tr ]GaDpNao ivaraoQa k$na kuMBaacyaa idvaSaI trI hrWarcaa %yaaga krNao maaJaokt-vya haoto. yaoqao yaoNyaamaQyao va kuMBaacyaa idvaSaI rahaNyaamaQyao jar pap nasaola¸ trmaaJao kt-vya kaoNato trI kDk va`t Gao}na caalaU papacao pàyaiSca<a krNao¸ Aa%maSauwIkrNao¸ hoca haoya. maaJao saaro jaIvanaca va`taMvar AaQaarlaolao Aaho. mhNaUna maI ksalaotrI kDk va`t GaoNyaacaa inaScaya kolaa. klak<aa va rMgaUna yaoqao maaJyaa inaima<aanaoyajamaanaaMnaa pDlaolyaa AnaavaSyak ~asaacao malaa smarNa Jaalao. mhNaUna maI AaharacyaavastUMcaI saM#yaa mayaa-idt krNyaacao va AMQaar pDNyaapuvaI- jaovaNa AaTaopNyaacao va`t GaoNyaacaainaScaya kolaa. maI Asao paihlao¸ kI jar maI kahI mayaa-da GaatlaI naahI¸ tr maaJyaamauLoyajamaanaaMnaa far ~asa haoNaar va maI saovaa krNyaaeovajaI p`%yaok izkaNaI maaJyaa saovaomaQyaocalaaokaMnaa gauMtvaIt jaaNaar. %yaasaazI maI caaovaIsa tasaat pacaaMhUna AiQak vastU na KaNyaacaova ra~Icao jaovaNa vajya- krNyaacao va`t Gao}na Taklao. daonhI inayamaaMcyaa kzINapNaacaapura ivacaar kolaa. yaa va`tamaQyao ekhI pLvaaT zovaavayaacaI naahI Asaa inaScayakolaa. AajaaraMt AaOYaQa mhNaUna trI puYkL vastU Gyaavyaa kI Gao} nayao yaacaahI ivacaarkolaa. AaOYaQa ho paca vastUMmaQyao maaojaayacao kI naahI¸ yaa sava- gaaoYTI ivacaarat Gaotlyaava Asaa inaScaya kolaa kI¸ KaNyaacao kaoNatoca pdaqa- pacaaMpoxaa AiQak GyaavayaacaonaahIt. yaa daonhI va`taMnaa tora vaYao- JaalaI. %yaaMnaI maaJaI caaMgalaI ksaaoTI paihlaI Aaho.

laxmaNa JaUlaa 373

pNa ksaaoTI paihlaI %yaacap`maaNao %yaaMnaI maaJao ZalaIp`maaNao saMrxaNahI caaMgalyaa táhonao kolaoAaho. yaa va`taMmauLo maaJao AayauYya vaaZlao Asao malaa trI vaaTto. yaa va`taMmauLoca AnaokvaoLI maI AajaaratUna vaacalaao¸ ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

8. laxmaNa JaUlaa

phaDap`maaNao idsaNaaáyaa maha%maa maunaSaIramajaIMcyaa dSa-naalaa va %yaaMcao gau$kUlapahayalaa gaolaao tovha malaa BarpUr SaaMtI imaLalaI. hrWarcaa gaaoMgaaT AaiNa gau$kUlaacaISaaMtI yaaMmaQaIla Baod spYT jaaNavat haota. maha%maajaIMnaI maaJyaavar pòmaacaa vaYaa-va kolaa.ba`mhcaarI maaJyaapasaUna dUr sartca naa. ramadovajaIMcaI maulaaKthI %yaaca vaoLI JaalaI¸ AaiNa%yaaMcyaa Sa@tIcaI klpnaahI malaa lagaoca AalaI. %yaaMcyaa¹maaJyaamaQyao kahI matiBannataAsalyaacao Aamhalaa idsaUna AalaoÂ trIhI AamacyaamaQyao snaohsaMbaMQa jauLlaa. gau$kUlaamaQyaoAaOVaoigak iSaxaNa sau$ krNyaacyaa AavaSyaktosaMbaMQaanao ramadovajaI va [tr iSaxakyaaMcyaabaraobar BarpUr cacaa- kolaI. gau$kUla lagaoca saaoDUna jaaNao maaJyaa ijavaavar Aalao.

laxmaNa JaUlyaacaI stutI maI KUp eoklaI haotI. )YaIkoSalaa gaolyaaKorIjahrWarva$na prt na jaaNyaacaI malaa AnaokaMnaI iSafarsa kolaI. maaJyaa manaaMtUna toqapya-MtpayaI jaayacao haotoÂ %yaamauLo ek TPpa )YaIkoSacaa va dusara laxmaNa JaUlyaacaa haota.

)YaIkoSamaQyao puYkL saMnyaasaI BaoTNyaasa Aalao. %yaaMcyaapOkI ekalaa maaJyaarahaNaIba_la barIca ija&asaa vaaTlaI. ifina@sa maMDL maaJyaabaraobar haotoca. %yaa savaa-MnaapahUna %yaanao puYkL p`Sna ivacaarlao. AamacyaamaQyao Qamaa-saMbaMQaI cacaa- JaalaI. maaJaI Qaaima-kBaavanaa far tIva` Aaho evaZo %yaalaa idsaUna Aalao. maI gaMgaasnaana k$na Aalaao haotao¸%yaamauLo SarIr ]GaDo haoto. %yaaMnaa maaJyaa Dao@yaalaa SaoMDI va gaLyaat jaanavao idsalao naahI.%yaacao %yaaMnaa vaa[-T vaaTlao va to mhNaalao :

"tumhI Aaistk Aaha Asao AsaUna tumhI jaanavao va SaoMDI zovaIt naahI¸ yaacaoAamacyaasaar#yaaMnaa vaa[-T vaaTto. hI daonhI ihMdU Qamaa-caI baa*ya icanho Aahot. tI p`%yaokihMdUnao QaarNa krNao AavaSyak Aaho."

374 Aa%makqaa

dha ek vaYaa-Mcaa Asatanaa paorbaMdrmaQyao baàmhNaaMcyaa jaanavyaaMcyaa TaokalaabaaMQalaolyaa ikllyaaMcaa KNaKNaaT malaa eokU yao[-¸ tovha malaa %yaaba_la hovaa vaaTo.KuLKuLNaaáyaa ikllyaa jaanavyaalaa baaMQaUna ifrayalaa imaLola tr kovaZI maaOja hao[-la baro¸Asao vaaTo. kazovaaDat vaOSya kuTuMbaamaQyao jaanavao GaalaNyaacaa irvaaja %yaa vaoLI navhta.pNa pihlyaa tIna vaNaa-MnaI jaanavao Gaatlaoca paihjao¸ ASaa táhocaI navaIna $ZI pDt haotI.tdnauraoQaanao gaaMQaI kuTuMbaamaQyao kahIjaNa jaanavao GaalaU laagalao haoto. jao BaTjaI AamhadaoGaaitGaa AaPtaMnaa ramarxaocaa paz dot Asat¸ %yaaMnaIca Aamhalaa jaanavaIhI GaatlaI¸AaiNa malaa ikllyaa baaLgaNyaacao kahI p`yaaojana navhto trI maI daona tIna ikllyaalaTkavaUna idlyaa. jaanavao tuTlao tovaZyaa maudtIt %yaacyaaba_lacaI haOsa ifTlaI haotI kInaahI to Aata Aazvat naahIÂ pNa maI dusaro jaanavao maa~ Gaatlao naahI evaZo Kro.

pàOZ vayaat malaa jaanavao GaalaNyaacaa p`ya%na [traMnaI ihMdusqaanaat¸ %yaacap`maaNaodixaNa AaiÍkomaQyaohI kolaa. pNa %yaaMcyaa mhNaNyaacaa maaJyaavar kahIca pirNaama JaalaanaahI. SaUd` jaanavao GaalaIt naahIt¸ maga [tr vaNaa-MnaIca ka GaalaavaoÆ Aamacyaa kuTuMbaamaQyaopUvaa-parcaa irvaaja nasatanaa hI baa*ya vastU navaIna kSaasaazI daKla krayacaI¸ yaacao malaaekhI sabaL karNa idsalao naahI. malaa jaanavyaacaa ivaraoQa navhtaÂ pNa to vaaprNyaacaokarNa idsat navhto. vaOYNava AsalyaamauLo maI kMzI GaalaIt Asao. Aamha BaavaaMnaa vaDIlamaMDLIca SaoMDI zovaayalaa saaMgat. ivalaayatolaa jaayacao Jaalao tovha Daoko ]GaDo rahaNaar¸SaoMDI pahUna gaaoro laaok hsatIla AaiNa Aaplyaalaa ranaTI zrivatIla¸ yaacaI laaja vaaTUnaSaoMDI kapUna TaklaI haotI. maaJyaabaraobar rahaNaaro maaJao putNao Cganalaala gaaMQaI yaaMnaIdixaNa AaiÍkomaQyaosauwa maaozyaa inaYzonao SaoMDI zoivalaI haotI. tI SaoMDI %yaaMnaa %yaaMcyaasaava-jainak kamaat ADcaNa krIla¸ ASaa inaraQaar samajautInao maI %yaaMcao mana duKvaUnahIkaZivalaI haotI. ASaa táhonao SaoMDIba_la malaa Sarma vaaTt haotI.

svaamaIjaIMnaa varIla hkIkt maI saaMigatlaI va mhTlao¸ "jaanavao tr maIGaalaNaar naahI. AsaM#ya ihMdU jao GaalaIt nasatahI ihMdUca samajalao jaatat¸ tomaI Gaalaavao ASaI AavaSyakta malaa idsat naahI. iSavaaya jaanavao QaarNa krNaomhNajao dusara janma GaoNaoÂ mhNajao AapNa [radapUva-k Sauw haoNao¸ }Qva-gaamaI haoNao.saQyaa ihMdU samaaja va ihMdusqaana pittavasqaomaQya Aahot. ASaa isqatItjaanavao GaalaNyaacaa Aaplyaalaa AiQakar trI kaozo AahoÆ ihMdU samaaja AspRSya¹

laxmaNa JaUlaa 375

tocaa maL kaZUna TakIla¸ ]ccanaIcapNaacaI Baavanaa ivasa$na jaa[-la¸ AMgaI iKLUna raihlaolao[tr daoYa kaZUna TakIla¸ caarI baajaUMnaa psarlaolaa AQama- ¹ paKMD dUr krIla¸ tovha maga%yaalaa jaanavyaacaa AiQakar pàPt haoNaar Asaola tr haovaao. yaasaazI jaanavaovaaprNyaasaMbaMQaIcao tumacao mhNaNao malaa pTt naahI. pNa SaoMDIsaMbaMQaIcyaa tumacyaa saaMgaNyaacaamalaa AvaSya ivacaar kolaa paihjao. tI maI zovaItca haotao. maI tI lajjaa va Baya yaaMmauLocakapUna TaklaI Aaho. tI zovaNao AavaSyak Aaho Asao malaa idsato. maaJyaasaaoba%yaaMbaraobar maI *yaa gaaoYTIcaa ivacaar krIna."

jaanavyaasaMbaMQaIcao maaJao mhNaNao svaamaInaa $calao naahI. jaanavao navaaprNyaasaMbaMQaI jaI karNao maI dSa-ivalaI¸ tIca %yaaMnaa vaaprNyaacyaa baajaUcaI vaaTlaI.jaanavyaasaMbaMQaI )YaIkoSamaQyao maI dSa-ivalaolao ivacaar AajahI javaLjavaL tsaoca kayamaAahot. jaaopya-Mt inarinaraLo Qama- caalaU Aahot¸ taopya-Mt p`%yaok Qamaa-laa ksalyaa trIbaa*ya icanhacaI AavaSyakta AsaolahI. pNa jaoqao %yaa baa*ya icanhacaoca staoma vaaZlaoAsaola¸ ikMvaa Aaplyaa Qamaa-laa [tr Qamaa-pasaUna vaogaLa k$na daKivaNyaasaazIca %yaacaa]pyaaoga haot Asaola¸ tovha to %yaajya zrto. saQyaa jaanavyaamauLo ihMduQam,aa-caI ]nnatI haotAsalaolaI malaa idsat naahI. %yaamauLo maI %yaasaMbaMQaI ]dasaIna Aaho.

SaoMDI kaZlyaaba_la maaJaI malaaca laaja vaaTt haotI. %yaamauLo itcyaasaMbaMQaIsaaoba%yaaMbaraobar cacaa- k$na tI zovaNyaacaa maI inaScaya kolaa. pNa Aata AaplyaalaalaxmaNa JaUlyaakDo gaolao paihjao.

)YaIkoSa va laxmaNa JaUlaa yaoqaIla saRYTIsaaOMdya- malaa far AavaDlao. AamacyaapUva-jaaMcaI inasagaa-caI klaa AaoLKNyaacaI Sa@tI va klaolaa Qaaima-k sva$p doNyaat %yaaMnaIdaKivalaolaa dUrdSaI-pNaa yaaMcyaaba_la manaamaQyao A%yaadr ]%pnna Jaalaa.

pNa maaNasaaMcaI kRtI pahUna maa~ manaalaa samaaQaana vaaTlao naahI. hrWarmaQyao¸%yaacap`maaNao )YaIkoSamaQyao laaok rsto va gaMgaocaa sauMdr kaz GaaNaorDa k$na TakIt haoto.gaMgaocao piva~ paNaI klauiYat krNyaacaahI %yaaMnaa saMkaoca vaaTt navhta. SaaOcaalaa jaaNaarolaaok dUr eka baajaUlaa na jaata maaNasaaMcaI yaojaa caalaU Asalaolyaa izkaNaIca basatAsat. ho pahUna maaJyaa )dyaalaa maaoza Qa@ka basalaa.

laxmaNa JaUlyaalaa jaatanaa laaoKMDI Jaulata pUla paihlaa. laaokaMkDUnamaaihtI imaLalaI¸ kI p`qama tr ha pUla daorKMDacaa pNa KUp majabaUt Asaa haota.

376 Aa%makqaa

eka ]dar manaacyaa maarvaaDyaanao tao taoDvaUna maaozo dana do}na laaoKMDI pUla banaivalaa¸ va%yaacaI ikllaI sarkarcyaa tabyaat idlaIÑ daorKMDacaa pUla ksaa kaya haota %yaacaI malaakahIca klpnaa naahI¸ pNa laaoKMDI pUla maa~ %yaa naOsaiga-k vaatavarNaaSaI ivajaaoD idsathaota AaiNa ksaasaaca vaaaTt haota. yaa~ok$ laaokaMcyaa yaa pulaacaI caavaI sarkarcyaasvaaQaIna krNyaat yaavaI ho %yaa vaoLocyaa maaJyaa rajainaYzolaahI Asa*ya Jaalao.

%yaaplaIkDo du:Kkark dRSya svagaa-Eamaacao haoto. jastacyaa pHyaaMcyaatbaolyaasaar#yaa caaLIlaa 'svagaa-Eama' naava doNyaat Aalao haoto. tao saaQakaMsaazI banaivalaolaaAaho Asao malaa saaMgaNyaat Aalao. %yaat saaQak Asao %yaavaoLI @vaicatca kaoNaI rahathaoto. %yaalaa laagaUna Asalaolyaa mau#ya GaramaQyao rahat Asalaolyaa maMDLIsaMbaMQaIhI maaJaafarsaa AnaukUla ga`h Jaalaa naahI.

pNa hrWarcao AnauBava malaa A%yaMt ]pyaaogaI pDlao. maI kaozo rahavao va kayakravao to zrivaNyaacyaa kamaI hrWarcyaa AnauBavaacaI malaa far madt JaalaI.

9. AaEamaacaI sqaapnaa

kuMBaacyaa yaa~osaazI maI gaolaao haotao¸ tI maaJaI hrWarcaI dusarI Kop haoya.sa%yaaga`hacaI sqaapnaa 29 mao 1915 raojaI JaalaI. EawanaMdjaIMcaI maagaNaI haotI¸

kI maI hrWarmaQyao rahavao. klak<yaacyaa ik%yaok ima~aMcaa AiBapàya vaOVanaaqaQaamaamaQyaorahavao Asaa haota. rajakaoTmaQyao rahNyaaba_la ik%yaok ima~aMcaa far Aaga`h haota.

pNa maI Ahmadabaadva$na puZo jaat Asata puYkL ima~aMnaI malaa AhmadabaadpsaMt krNyaasa saaMigatlao¸ va AaEamaacaa Kca- AapNaca pura paDNyaacao %yaaMnaI vacana idlao.Gar SaaoQaUna doNyaacaohI %yaaMnaI kbaUla kolao.

Ahmadabaadvar maaJaI dRYTI haotIca. maI gaujaraqaI AsalyaamauLo gaujaraqamaaf-tcadoSaacaI AiQakat AiQak saovaa k$ Sakona ASaI maaJaI samajaUt haotI.Ahmadabaad eko kaLI hatmaagaaMcao maaozo koMd` AsalyaamauLo car#yaacao kamayaoqaoca AiQak caaMgalyaa táhonao caalaola ASaI pNa samajaUt haotI. gaujaraqacaI rajaQaanaI

AaEamaacaI sqaapnaa 377

AsalyaanaohI yaoqaIla QanaaZya laaokaMkDUna pOSaacaI madthI hao} Sakola hI AaSaasauwahaotIca.

Ahmadabaadcyaa ima~aMbaraobar cacaa- haot Asatanaa AspRSyaaMcaa p`Sna inaGaalaahaota. maI spYTpNao saaMgaUna Taklao haoto kI¸ jar eKada laayak AM%yaja baMQaU AaEamaatyao} [icCNaara BaoTlaa tr maI %yaalaa AvaSya Gao[-na.

'tumacyaa ATIMcao palana k$ SaktIla Asao AM%yaja qaaoDoca vaaTovar pDlaoAahotÆ Asao mhNaUna eka vaOYNava ima~anao svat:cyaa manaacaI samajaUt kolaI. AKorIlaaAhmadabaadmaQyao rahNyaacaa inaScaya Jaalaa.

Garacaa tpasa krta¸ malaa AhmadabaadmaQyao rahvaUna GaoNaaáyaaMmaQyao EaI.jaIvanalaala baîrsTr p`mauK haoto¸ %yaaMcaoca kaocarbamaQyao Asalaolao Gar BaaDyaanao GaoNyaacaozrlao.

AaEamaalaa naava kaya Vayacao ha p`Sna lagaoca ]pisqat Jaalaa. ima~aMbaraobarivacaar kolaa. kahI naavao puZo AalaIÂ saovaaEama¸ tpaovana vagaOro saucaivaNyaat AalaI haotI.saovaaEama naava baro vaaTt haotoÂ pNa %yaava$na saovaocyaa pwtIcaI kahI klpnaa yaotnavhtI. tpaovana naava psaMt krNao Sa@yaca navhto. karNa tpScayaa- jarI ip`ya AsalI¸trI ho naaMva farca AvajaD vaaTlao. Aamhalaa tr sa%yaacaI pUjaa¸ sa%yaacaa SaaoQa kt-vyahaota¸ %yaacaaca Aaga`h Qaravayaacaa haota AaiNa dixaNa AaiÍkomaQyao jyaa pwtIcaa]pyaaoga maI kolaa itcaIca AaoLK BaartvaYaa-laa k$na VayacaI haotI¸ AaiNa itcaI Sa@tIkaozpya-Mt paocaU Sakto to pahayacao haoto. %yaasaazI maI va maaJyaa saaoba%yaaMnaI 'sa%yaaga`haEama'naava psaMt kolao. %yaamaQyao saovaa va saovaocaI pwtI yaa daohaoMcaohI idgdSa-na sahjaIca haothaoto.

AaEama caalaivaNyaasaazI inayamaavalaIcaI AavaSyakta haotI. %yaasaazIinayamaavalaI tyaar k$na itcyaavar AiBapàya maagaivalao. AnaokaMcao AiBapàyaAalaoÂ %yaaMt sar gau$dasa baanajaI-MnaI idlaolaa AiBapàya maaJyaa smarNaatraihlaolaa Aaho. %yaaMnaa inayamaavalaI AavaDlaI¸ pNa %yaaMcaI ASaI saUcanaahaotI¸ kI va`taMmaQyao nama`pNaacyaa va`talaa sqaana idlao paihjao. Aaplyaa yauvakvagaa-maQyaonama`tocaI ]NaIva Aaho Asaa %yaaMcyaa p~acaa QvanaI haota. nama`pNaacaa ABaavamalaa izkizkaNaI jaaNavat haota KraÂ pNa nama`pNaalaa va`tamaQyao sqaana idlyaanaonama`ta hI nama`ta rahatca naahI ASaI SaMka vaaTt haotI. nama`tocaa pura Aqa-tr SaUnyata haoya. [tr va`to hI SaUnyata pàPt krNyaacaI saaQanao Aahot. SaUnyata

378 Aa%makqaa

hI maaoxaacaI isqatI Aaho. maumauxaUcyaa ikMvaa saovakacyaa p`%yaok kayaa-maQyao jar nama`ta ¹inariBamaanata ¹ nasaola tr tao maumaUxaU navho¸ saovak navhoÂ tao svaaqaI- haoya¸ AhMkarI haoya.

AaEamaamaQyao %yaavaoLI saumaaro tora jaNa taimaLI haoto. maaJyaabaraobar dixaNaAaiÍkohUna paca taimaLI maulao AalaI haotI va baakIcaI yaoqaIla. saumaaro pMcavaIsas~I¹pu$YaaMinaSaI AaEamaacaI sau$vaat JaalaI. sava-jaNa ek~ jaovaIt Asat va ekacakuTuMbaacaI maaNasao AsaavaI¸ ASaa táhonao vaagaNyaacaa p`ya%na krIt.

10. ksaaoTI

AaEama Aist%vaat yao}na qaaoDo maihnaohI laaoTlao naahIt [t@yaatca maI AaSaakolaI navhtI ASaa táhocaI AamacaI ksaaoTI JaalaI. Baa[- AmaRtlaala z@kr yaaMcyaakDUnap~ Aalao : 'ek garIba va pàmaaiNak AM%yaja kuTuMba Aaho. %yaacaI [cCa tumacyaaAaEamaaMt yao}na rahaNyaacaI Aaho. %yaalaa Gyaala kaÆ'

maI capaplaao tr Kraca. z@kr baapasaar#yaaMcaI iSafarsa AaNaNaaro AM%yajakuTuMba [t@yaa lavakr yao[-la ASaI AaSaa maI ibalakula kolaI navhtI. saaoba%yaaMnaa p~vaacavaUna daKivalao. %yaaMnaI p~aba_la samaaQaana vya@t kolao. to kuTuMba AaEamaacao inayamapaLNyaasa tyaar Asalao tr %yaalaa daKla krNyaacaI tyaarI Baa[- AmaRtlaala z@kr yaaMsakLivalaI.

dUdaBaa[- %yaaMcyaa p%naI danaIbaona AaiNa raMgatI AMgaavarcaI laxmaI ASaI itGaojaNaoAalaI. dUdaBaa[- mauMba[-maQyao iSaxakacao kama krIt Asat. to inayamaaMcao palana krNyaasatyaar haoto. %yaaMnaa AaEamaat Gaotlao.

sahayak ima~maMDLImaQyao KLbaL ]DalaI. ivaihrImaQyao baMgalyaacyaa maalakacaaBaaga haota. %yaa ivaihrItUna paNaI kaZNyaasa ADcaNa pDU laagalaI. maaoTvaalyaacyaaAMgaavar Aamacyaa paNyaacao iSaMtaoDo ]Dalao¸ trI tovaZyaanao %yaalaa ivaTaLhaoNaar² %yaanao iSavaIgaaL sau$ kolaI¸ dUdaBaa[-Mnaa ~asa Vayalaa sau$vaatkolaI. %yaacyaa iSavyaaMnaa p`%yau<ar do} nayao va dRZtapUva-k pUvaI-p`maaNaoca paNaIBarIt jaavao Asao maI savaa-Msa saaMigatlao. AamhI iSavyaa gaupcaUp eokUna GaotaoAsao pahUna maaoTvaalaa Sarmalaa¸ va ~asa do[-naasaa Jaalaa. pNa pOSaacaI madt baMdJaalaI. AaEamaat yao} [icCNaara AM%yaja imaLNyaasaMbaMQaI jyaa gaRhsqaaMnaI Agaaodr¹

ksaaoTI 379

pasaUnaca SaMka p`diSa-t kolaI haotI¸ %yaaMnaa Aqaa-tca kaoNaI AM%yaja yao[-la¸ ASaI klpnaahInavhtI. pOSaacaI madt baMd pDlaI. baihYkarasaMbaMQaI Afvaa maaJyaa kanaaMvar yao}laagalyaa. maI saaoba%yaaMbaraobar ivacaar k$na zovalaaca haota kI¸ Aaplyaavar baihYkarpDlaa AaiNa AaplyaapaSaI ksalaIca madt raihlaI naahI¸ trIhI yaapuZo Aata AaplyaalaaAhmadabaad saaoDUna caalaNaar naahI. AM%yajavaaDyaat jaa}na %yaaMcyaabaraobar rahU va jaokahI imaLola tovaZyaavar ikMvaa majaurI k$na inavaa-h k$.

AKorIlaa eko idvaSaI maganalaalanaI malaa naaoiTsa idlaI : "yao%yaa maihnyaalaaAaEamaKca- caalaivaNyaasa AaplyaapaSaI pOsao iSallak naahIt." maI SaaMtpNao ]<ar idlao¸"tr maga AapNa AM%yajavaaDyaat rahayalaa jaa}."

ASaa táhocaa ADcaNaIcaa p`saMga maaJyaavar ha pihlaaca haota Asao naahI.p`%yaok p`saMgaI AKorcyaa GaDIlaa BagavaMtanao madt QaaDlaolaI Aaho.

maganalaalanaI naaoTIsa idlyaanaMtr lavakrca eko idvaSaI sakaLI eka maulaanaobaatmaI AaNalaI¸ "baahor maaoTar ]BaI Aaho¸ va ek Saoz tumhalaa baaolaavaIt Aahot." maImaaoTarpaSaI gaolaao. SaoznaI malaa ivacaarlao¸ "AaEamaalaa kahI madt doNyaacaI maaJaI [cCaAahoÂ tum,hI Gyaala kaÆ" "tumhI Vala tr maI AvaSya Gao[-na. malaa kbaUla kolao paihjao¸kI saQyaa maI ADcaNaIthI Aaho."

"maI ]Va yaaca vaoLI yao[-na. tovha tumhI AaEamaat AsaalaÆ" maI haoya mhTlaova SaoTjaI inaGaUna gaolao. dusaáyaa idvaSaI zrlaolyaa vaoLI maaoTarIcao iSaMga vaajalao. maulaaMnaImalaa yao}na saaMigatlao. Saoz Aat Aalao naahItÂ maI %yaaMnaa BaoTayalaa gaolaao. to maaJyaahataMt 13¸000 $pyaaMcyaa naaoTa zovaUna inaGaUna gaolao.

yaa madtIcaI maI kQaIca AaSaa kolaI navhtI. madt doNyaacaI hI rIt navaInacaidsalaI. %yaaMnaI yaapUvaI-hI kQaI AaEamaat pa}la Taklao navhto. %yaaMnaa pUvaI- ekvaarcaBaoTlyaacao malaa smarto. AaEamaat yaayacaohI naahI¸ pUsatpasa naahI¸ kahI naahIÂ baahorcyaabaahor pOsao do}na inaGaUna jaayacao. maaJaa ha pihlaaca AnauBava. yaa madtImauLoAM%yajavaaDyaat jaavayaacao thkUba raihlao. saumaaro eka vaYaa-caa Kca- malaa imaLUnacauklaa.

pNa baahor KLbaL ]DalaI tSaIca tI AaEamaaMt ]DalaI. dixaNaAaiÍkomaQyao maaJyaakDo AM%yaja yaot¸ rahat¸ jaovaIt¹KatÂ prMtu yaa izkaNaI kuTuMbaat

380 Aa%makqaa

AM%yaja yao}na rahaNao ho maaJyaa p%naIlaa va [tr is~yaaMnaa $calao Asao mhNata yaot naahI.danaIbaonaba_la %yaaMnaa itrskar nasalaa¸ trI pNa AaOdasaInya haotoca. Asalyaa baabatItmaaJyaa far baarIk Asalaolyaa najarolaa to idsaUna yao[- va tIxNa kanaaMnaa eokU yao[-.Aaiqa-k madt imaLNyaacaI baMd JaalaI %yaaba_la malaa ibalakula kaLjaI vaaTlaI navhtI.pNa yaa AMt:sqa KLbaLImauLo maaoza poca pDlaa. danaIbaona saamaanya s~I haotI. dUdaBaa[-caoiSaxaNahI saaQaarNaca haotoÂ pNa %yaaMcaI AaklanaSa@tI caaMgalaI haotI. %yaaMcaasaaoiSakpNaahI malaa AavaDlaa. @vaicatp`saMgaI %yaaMnaa ËaoQahI yao[-. pNa ekMdrIt %yaaMcyaasaaoiSakpNaacaI maaJyaavar caaMgalaI Cap pDlaI baarIksaarIk Apmaana paoTat GaalaNyaaba_lamaI dUdaBaa[-Mnaa ivanavaUna saaMgat AsaoÂ %yaaMcaI samajaUt pDt Asao va danaIbaonakDUnahI tocasahna krvaUna Gaot Asat.

yaa kuTuMbaalaa AaEamaat zovalyaapasaUna AaEamaalaa puYkL iSakayalaa imaLalao.AaEamaat AspRSyatolaa qaara naahI hI gaaoYT sau$vaatIlaaca spYT hao}na gaolyaamauLoAaEamaacaI $proYaa spYT hao}na gaolaI¸ va yaa baabatItIla %yaacao kama ibanaQaaok banalao.Asao AsatahI AaEamaacaa vaaZta Kca- bahutaMSaI jaunyaa pwtIcyaa ihMdUMkDUnaca imaLtAalaolaa Aaho. yaava$na maaJyaa mato ho spYT idsato kI AspRSyatocaI paLo iZlaI JaalaolaIAahot. yaacao [tr puravao puYkLca Aahot. prMtu jaoqao AM%yajaabaraobar raoTIvyavaharhIzovalaa jaatao¸ ASaa saMsqaolaa sanaatnaI gaNalao jaaNaaro ihMdU madt dotat hahI AgadIcaxaullak puravaa mhNata yaoNaar naahI.

yaaca p`Snaacyaa inaima<aanao AaEamaasaMbaMQaIcyaa [trhI kahI baabaIMcaa laagalaolaainakala¸ %yaaMtUna ]pisqat Jaalaolao naajaUk p`Sna va %yaaMcaa inaNa-ya¸ ik%yaok AkilptAalaolyaa ADcaNaIMba_lahI AamhI maanalaolaa saMtaoYa¸ yaaMsaar#yaa sa%yaacyaa SaaoQaasaazIcaGaDlaolyaa p`yaaogaaMcao vaNa-na¸ p`stut AsaUnahI saaoDUna Vavao laagat Aaho¸ yaaba_la malaa du:KvaaTto. pNa yaapuZIla p`krNaaMmaQyao ha daoYa rahaNaarca. AavaSyak hkIktIhImalaa saaoDUna Vavyaa laagatIla. karNa kI¸ %yaaMt Baaga GaoNaarI maaNasao AVap puYkLSaIhyaat Aahot¸ AaiNa %yaaMcyaa prvaanagaIiSavaaya naavaaMcaa ikMvaa %yaaMcyaabaraobar GaDlaolyaap`saMgaaMcaa vaaTola tsaa ]pyaaoga krNao Ayaaogya idsato. vaoLaovaoLI p`%yaokacaI AnaumatIimaLivaNao ikMvaa %yaaMcyaasaMbaMQaIcaI hkIkt %yaaMcyaakDo ilahUna pazivaNao va sauQaa$namaagaivaNao ho jauLNyaasaarKo naahI. hI gaaoYT yaa Aa%makqaocyaa mayaa-dobaahorcaI Aaho.%yaamauLo yaapuZIla kqaa¸ maaJyaa samajautIp`maaNao¸ sa%yaacyaa SaaoQakanao jaaNaUna GaoNyaasaarKI

igarimaTcaI pwt 381

AsalaI trI AQa-vaT idlaI jaaNaar¸ ASaI malaa QaastI vaaTto. trI pNa Asahkaracyaayaugaapya-Mt [-Svaranao paocaU idlyaasa paocaavao ASaI maaJaI [cCa Aaho¸ va tSaI malaa AaSaavaaTto.

11. ig ar i m aTc a I pwt

navaIna vasalaolyaa va AMtbaa-*ya vaadLatUna inaBaavaUna gaolaolyaa AaEamaalaa ekabaajaUlaa zovaUna igarimaTacyaa pwtIcaa qaaoDasaa ivacaar krNyaacaI vaoL Aata AalaI Aaho.igarimaTyao mhNajao paca ikMvaa %yaahUna kmaI vaYao-pya-Mt majaurI krNyaacyaa krarnaamyaavar sahIk$na ihMdusqaanaabaahor majaurI krNyaasaazI gaolaolao majaUr. naataLmaQaIla AsalyaaigarimaTyaaMvarIla vaaiYa-k tIna paOMDaMcaa kr sana 1914 maQyao kmaI Jaalaa haotaÂ pNa hIcaala mauLat baMd JaalaI navhtI. sana 1916 saalaI BaartBaUYaNa pMiDt maalavaIyajaIMnaI hap`Sna kayadomaMDLamaQyao kaZlaa haota va laa^D- haiD-MganaI %yaaMcaa zrava maanya k$na jaahIrhIkolao haoto¸ kI hI caala 'vaoL yaotaca' baMd krNyaacao vacana Aaplyaalaa baadSahaMkDUnaimaLalao Aaho. prMtu hI caala t%kala baMd krNyaacaa zrava haoNao AavaSyak Aaho Asaomalaa tr vaaTt haoto. hI caala ihMdusqaanaanao Aaplyaa baodrkarImauLoca [tkI vaYao- sahnakolaI. Aata tI baMd haoNao AavaSyak haoNyaa[tkI jaagaRtI laaokaMmaQyao JaalaolaI Aaho Asaomalaa vaaTt haoto. ik%yaok puZaáyaaMcyaa BaoTI Gaotlyaa¸ %yaa ivaYayaasaMbaMQaI vat-maanap~atqaaoDobahUt ilaihlao. %yaava$na maaJaa Asaa ga`h Jaalaa¸ kI laaokmat hI pwt kaZUnaTakNyaacyaa pxaacao Aaho. yaa kamaI sa%yaaga`hacaa ]pyaaoga hao} SakolaÆ hao} Sakolayaaba_la malaa ibalakula SaMka navhtI. pNa tao ksaa kravayaacaa to malaa saucalao navhto.

maQyaMtrI vha[sara^yaaMnaI 'vaoL yaotaca' yaa SabdaMcaa Kulaasaa krNyaacaI saMQaIsaaQalaI. %yaaMnaI jaahIr kolao kI 'Anya vyavasqaa krNyaasa jaao vaoL laagaola tovaZyaavaoLat' hI pwt naYT hao[-la. %yaamauLo sana 1917 cyaa fobaùvaarImaQyao BaartBaUYaNa pMiDtmaalavaIyajaIMnaI jaovha hI pwt kayamacaI baMd krNyaasaMbaMQaIcao ibala vairYz kaOinsalaatAaNaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI¸ tovha vha[sara^yanaI tSaI prvaanagaI doNyaacao naakarlao.ASaa isqatIt yaa p`Snaalaa caalanaa doNyaasaazI maI ]Byaa ihMdusqaanaBar daOra sau$ kolaa.

382 Aa%makqaa

daOra sau$ krNyaapUvaI- vha[sara^yaaMcaI BaoT GaoNao ]icat vaaTlao. %yaaMnaI lagaocamalaa BaoTavayaacaI tarIK kLivalaI. %yaa vaoLcao imasTr maofI ¹ Aata to sar jaa^na maofIJaalao Aahot ¹ %yaaMcao saoËoTrI haoto,. ima. maofISaI maaJaa BarpUr pircaya jauLUna Aalaa.laa^D- caolmsafDbaraobar saMtaoYajanak saMBaaYaNa Jaalao. %yaaMnaI na@kI Asao ksalaocaAiBavacana idlao naahIÂ pNa %yaaMcyaakDUna madt imaLola ASaI AaSaa malaa vaaTU laagalaI.

p`vaasaalaa sau$vaat mauMba[-pasaUna kolaI. mauMba[-t saBaa BarivaNyaacao ima. jahaMgaIrpoiTTnaI Aaplyaa iSaravar Gaotlao haoto. [MpIiryala isaiTJanaSaIp AsaaoisaeSanacyaa naavaanaosaBaa JaalaI. itcyaapuZo maaMDavayaacyaa zravaacaa masauda tyaar krNyaasaazI saimatI basalaIhaotI. itcyaamaQyao Da^. rID¸ sar lallaUBaa[- SaamaLdasa¸ ima. naTrajana\ vagaOro haoto. ima.poiTT tr AsaNaarca. zravaamaQyao igarimaTI majaurIcaI pwt baMd krNyaaba_la ivanaMtIkravayaacaI haotI. kovha baMd kravayaacaI ha p`Sna haota. tIna saUcanaa Aalyaa hao%yaa :'Sa@ya tovaZyaa lavakr'¸ 'jaulaOcyaa 31 tarKopUvaI-' va 'tabaDtaoba.' 'jaulaOcaI 31 tarIK'maI saucaivalaI haotI. malaa tr inaiScat tarIK paihjao haotI¸ kI jaoNaok$na tovaZyaamaudtIt kahI na Jaalyaasa puZo kaya kravayaacao ikMvaa kaya krta yaoNyaasaarKo Aaho¸%yaacaa ivacaar krta yao[-la. sar lallaUBaa[-McaI saUcanaa 'tabaDtaoba' Sabd GaalaNyaacaIhaotI. %yaaMcao mhNaNao Asao haoto kI¸ 'jaulaOcyaa 31 tarKopoxaa' 'tabaDtaoba' Sabd ivaSaoYainakD dSa-ivaNaara Aaho. maI samajaavaUna doNyaacaa p`ya%na kolaa¸ kI laaokaMnaa 'tabaDtaoba'mhNajao kaya to samajaNaar naahI. laaokaMkDUna kahI kama Gyaavayaacao Asaola tr%yaaMcyaapaSaI spYT Sabd Asalaa paihjao. 'tabaDtaoba' caa Aqa- jaao tao Aapaplyaa majaI-p`maaNao krNaar. sarkar ek krNaar¸ laaok dusaraca krNaar. 'jaulaOcyaa 31 tarKo'caaAqa- sava- ekca krNaar. AaiNa %yaa tarKopya-Mt kahI inakala na laagalyaasa kaoNatamaaga- p%kravayaacaa %yaacaahI kahI ivacaar krta yao[-la. ha yaui@tvaad Da^. rIDnaa lagaocapTlaa. AKorIlaa sar lallaUBaa[-MnaahI 31 tarIK psaMt pDlaI va zravaamaQyao tIca tarIKGaatlaI gaolaI. jaahIr saBaopuZo ha zrava maaMDNyaat Aalaa¸ va sagaLIkDo jaulaOcaI 31tarIK na@kI JaalaI.

EaImatI jaayajaI poiTT yaaMcyaa Amayaa-d maohnatImauLo mauMba[-hUna is~yaaMcaoDoPyuaToSana vha[sara^yakDo gaolao. %yaamaQyao laoDI TaTa¸ marhUma idlaSaad baogama vagaOro

igarimaTcaI pwt 383

hao%yaa. sava- is~yaaMcaI naavao malaa Aazvat naahIt. pNa yaa DoPyauToSanacaa far caaMgalaapirNaama Jaalaa¸ va naa. vha[sara^ya yaaMnaI %yaaMnaa AaSaajanak ]<ar idlao.

kracaI¸ klak<aa [%yaaid izkaNaIhI maI ihMDUna Aalaao. sava- izkaNaICanadar saBaa Jaalyaa. sava- izkaNaI laaokaMcaa ]%saah KUp haota. ifrNyaasa sau$vaatkolaI %yaa vaoLI ASaa saBaa haotIla ikMvaa %yaaMnaa Eaao%yaaMcaI [tkI gadI- laaoTola¸ ASaI malaaAaSaa vaaTlaI navhtI.

yaa vaoLI maaJaa p`vaasa ekTyaanaoca haot Asao. %yaamauLo majaodar AnauBava imaLtAsat. iDToi@Tvh tr pazaopaz Asaayacaoca. malaa %yaaMcyaaSaI tMTa krNyaacao kahIkarNaca navhto. malaa kahI lapvaUna zovaavayaacao nasao¸ %yaamauLo to malaa ~asa dot nasat¸ maI%yaaMnaa ~asa dot nasao. saudOvaanao yaa vaoLI malaa 'maha%maa' iktaba imaLalaa navhta. jaoqaomalaa laaok AaoLKIt¸ toqao %yaa naaMvaacaa gajar haot Asao KraÂ pNa kayama iktaba AsaaimaLalaa navhta. ekaca vaoLI rolvaomaQaUna jaat Asata Anaok sToSanaaMvar iDToi@Tvh maaJaoitkIT pahavayaalaa yaot¸ va itikTaMcaa naMbar vagaOro iTpUna Gaot. maI tr laagaaolaaga toivacaartIla %yaa p`SnaaMcaI ]<aro do}na maaokLa haot Asao. Saojaarcyaa ]ta$McaI samajaUtJaalaI¸ kI maI kaoNaI saaQaa BaaoLa saaQaU ikMvaa fkIr Asaona. daona caar sToSanaaMvariDToi@Tvh Aalao. tovaZyaava$na *yaa ]ta$Mnaa caID AalaI¸ va to iDToi@Tvhlaa iSavyaado} laagalao va drDavaU laagalao :

"[sa ibacaaro saaQaukao naahk @yaaoM satato haoÆ" Asao mhNaUna maaJyaakDo vaLUnamhNatat¸ "yaa badmaaSaaMnaa itkIT daKvaU naka."

maI hLUca %yaa ]ta$Mnaa mhTlao¸ "%yaaMnaI itkIT paihlao tr %yaat maaJao kahIcajaat naahI. to Aaplao kama krIt Aahot. %yaaba_la malaa vaa[-T vaaTNyaacao karNanaahI." ]ta$Mnaa ho mhNaNao pTonaa. to maaJaI AiQakca kIva k$ laagalao va AapsaatbaaolaU laagalao kI¸ "jyaalaa kr naahI %yaanao evaZI Dr ka baaLgaavaIÆ"

iDToi@TvhaMcaa ~asa malaa ibalakula jaaNavalaa naahI. pNa rolvaotIlagadI-mauLo haoNaaáyaa halaaMcaa AitSaya kTU AnauBava malaa laahaor to idllaI yaaMcyaadrmyaana Aalaa. kracaIhUna laahaormaagao- klak<yaalaa jaavayaacao haoto. laahaorlaagaaDI badlaayacaI haotI. yaa gaaDIt maaJaI kaozoca dad laagaNyaasaarKInavhtI. ]ta$ AMgabaLacyaa jaaoravar AapaplyaasaazI vaaT kaZUna Gaot haoto.

384 Aa%makqaa

Dbyaacao dar baMd Asalao¸ tr iKDkItUna Aat iSart. malaa klak<yaalaa zrlaolyaatarKosa paocaayacao haoto. hI gaaDI cauklaI tr paocaNao Sa@ya navhto. maI jaagaaimaLivaNyaacaI AaSaa saaoDUna doNyaacyaa baotat haotao. kaoNaIhI malaa Aaplyaa Dbyaat yao}doNyaasa tyaar hao[-naa. SaovaTI eka hmaalaanao malaa jaagaa SaaoQatanaa pahUna mhTlao : "malaabaara AaNao Vala¸ tr maI jaagaa imaLvaUna dotao." maI mhTlao : "malaa jaagaa doSaIla trAvaSya baara AaNao do[-na." ibacaara hmaala ]ta$Mcyaa payaQarNyaa krI¸ pNa kaoNaI malaaAat GaoNyaasa tyaar hao[-naa. gaaDI sauTNyaacyaa baotat haotI. eka DbyaaMtIla kahI]ta$ mhNaalao : "yaoqao jaagaa tr naahI¸ pNa Aat GausaDUna doNaar Asaala tr VaÂ ]Baorahavao laagaola." hmaalaanao ivacaarlao¸ "@yaaoM jaIÆ" maI $kar idlaa va %yaanao malaaiKDkItUna Aat fokUna idlao. maI Aat Gausalaao va hmaalaanao baara AaNao kmaavalao.

maaJaI tI ra~ far kzINa gaolaI. [tr ]ta$ ksaobasao basalao haoto. maIvarcyaa baOzkIcaI saaMKLI pkDUna daona tasa ]Baa haotao. maQaUnamaQaUna kahI ]ta$maaJyaavar AaorDt haoto¸ "kaya ro¸ AjaUnahI basat naahIsa kaÆ" maI puYkL saaMgaUnapaihlao kI¸ kaozoca jaagaa naahI. pNa maI ]Baa raihlaolaahI %yaaMnaa Kponaa. to svat: maa~varacyaa fLIvar taNaUna Jaaoplaolao haotoÂ punha punha malaa ~asa dot. to ~asa dot tsatsaamaI SaaMtpNao jabaaba dot Asao. %yaamauLo to kahIsao qaMD pDlao. maaJao naava gaava ivacaarlao.malaa naava saaMgaavao laagalao. to eokUna to KjaIla Jaalao. maafI maagaUna malaa AaplyaaSaojaarI jaagaa k$na idlaI. 'QaIrjanaaM fL maIzaM' ³saaoiSakpNaacaI fLo maQaur´ yaamhNaIcao smarNa Jaalao. maI KUp qaklaao haotao. Daoko garga$ laagalao haoto. malaabasaNyaasaazI jaagaocaI KrI ja$r haotI tovha [-Svaranao tI idlaI.

ASaa táhonao Qa@ko Kat Kat klak<yaalaa va@tSaIr paocalaao.kaisamabaJaarcyaa maharajaaMkDo ]trNyaacao malaa inamaM~Na haoto. toca klak<yaacyaa saBaocaoAQyaxa haoto. kracaIp`maaNao klak<yaamaQyao laaokaMcyaa ]%saahalaa }t yaot haota. kahI[Mga`jahI hjar haoto.

jaulaOcyaa ta. 31 pUvaI- igarimaTacaI caala baMd krNyaat Aalyaacaazrava baahor pDlaa. sana 1894 saalaI *yaa caalaIcaa inaYaoQa krNaarapihlaa Aja- maI tyaar kolaa haota¸ va kQaI kaLI trI hI 'AQa-gaulaamaigarI' r_hao[-laca ASaI AaSaa baaLigalaI haotI. 1894 saalaI sau$ Jaalaolyaa yaa p`ya%naaMmaQyao

inaLIcaa Daga 385

AnaokjaNaaMcaI madt JaalaI. pNa %yaacyaa pazISaI Sauw sa%yaaga`h haota AsaohImhTlyaaiSavaaya rahvat naahI.

yaasaMbaMQaIcaI AiQak tpSaIlavaar hkIkt va %yaamaQyao Baaga GaoNaaáyaa [samaaMcaImaaihtI dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacyaa [ithasaamaQyao vaacakaMnaa yaahUna jaast imaLUSakola.

12. inaLIcaa Daga

caMparNya mhNajao janakarajaacaI BaUmaI. caMparNyaat jyaap`maaNao AaMbyaacaI vanaoAahot¸ %yaacap`maaNao sana 1917 saalaI toqao inaLIcaI Saoto haotI. caMparNyaatIlaSaotkáyaaMnaI Aapaplyaa jaimanaIcyaa tInaivasaaMSa BaagaamaQyao jaimanaIcyaa maUL maalakasaazIinaLIcaIca laagavaD kolaI paihjao Asao kayaVacao baMQana haoto. yaalaa 'tInakizyaa' Asaonaava haoto. itkDo vaIsa kzaMcaa ek ekr haotao¸ va ekrI tIna kzaMcaI laagavaD krNaoyaacao naava 'tInakizyaa' caI pwt.

malaa kbaUla kolao paihjao kI itkDo maI p`%yxa gaolaao¸ %yaapUvaI- caMparNyaacaonaavahI malaa maahIt navhto. inaLIcaI laagavaD haoto %yaacaI klpnaahI ivaSaoYa navhtI.inaLIcyaa gaaoLyaa paihlyaa hao%yaa¸ pNa %yaa caMparNyaat banatat ikMvaa %yaa inaima<aanaohjaarao SaotkáyaaMnaa hala kaZavao laagatat¸ %yaacaI gaMQavaata-hI navhtI.

rajakumaar Sau@la naavaacao caMparNyaatIla ek SaotkrI haoto. %yaaMnaahI ho du:Ksahna kravao laagalao haoto. to du:K %yaaMnaa salat tr haotoca¸ pNa svat:laa Baaogaavyaalaagalaolyaa Aap<aImauLo savaa-MvarIla ha inaLIcaa Daga QauvaUna kaZNyaacaI tLmaL %yaaMcyaamaQyao]%pnna JaalaI haotI.

laKnaaOcyaa ka^Mgaòsalaa maI gaolaao haotao. toqao %yaa Saotkáyaanao maaJaI pazQarlaI. 'vakIlabaabaU Aapkao saba hala batayaoMgao' ³vakIlasaahoba tumhalaa sava- hkIktsaaMgatIla´ Asao tao mhNat rahI¸ AaiNa malaa caMparNyaat yaoNyaaba_la AamaM~Na dot rahI.

ho vakIlabaabaU mhNajao caMparNyaatIla maaJao ip`ya sahkarI¸ ibaharacyaasaovaajaIvanaacao pàNa va`jaikSaaorbaabaU haot. rajakumaar Sau@la %yaaMnaa maaJyaa tMbaUtGao}na Aalao. %yaaMnaI kaLyaa Aalpakcaa laaMba Dgalaa¸ paTlaaoNa vagaOro Gaatlao

Aa.¹25

386 Aa%makqaa

haoto.maaJaa ga`h barasaa Jaalaa naahI. maI Anaumaana kolao kI¸ BaaoLyaa SaotkáyaaMnaa lauTNaaroho kaoNaI vakIlasaahoba Asaavao.

caMparNyaacaI hkIkt %yaaMcyaakDUna maI qaaoDISaI eokUna GaotlaI. maaJyaanaohmaIcyaa pwtIp`maaNao maI jabaaba idlaa¸ "svat: paihlyaaiSavaaya maI yaaivaYayaI kahIAiBapàya do} Sakt naahI. tumhI ka^MgaòsamaQyao baaolaa. saQyaa maaJaa naad saaoDUnaca Va."rajakumaar Sau@laaMnaa ka^MgaòsacaI madt paihjaoca haotI. caMparNyaaivaYayaI ka^MgaòsamaQyaova`jaikSaaorbaabaUMcao BaaYaNa Jaalao¸ va sahanauBaUitpUva-k zrava pasa Jaalaa.

rajakumaar Sau@laaMnaa baro vaaTlao¸ pNa tovaZyaanao %yaaMcao samaaQaana Jaalao naahI.caMparNyaatIla SaotkáyaaMcaI du:Ko malaa samaxa daKivaNyaacaI %yaaMcaI [cCa haotI. maImhTlao¸ "maaJyaa ifrtImaQyao maI caMparNyahI Gao[-na¸ ekdaona idvasa do[-na." to mhNaalao¸"ek idna kafI haogaa. najaraoMsao doiKyao tao sahI." ³ek idvasa BarpUr Jaalaa. najaronaopha tr Kro.´

laKnaaOhUna maI kanapUrlaa gaolaao. toqaohI rajakumaar Sau@la hjarca. "yahaMsaocaMparNya bahaot najadIk hO. ek idna do dao¸" Asao to mhNaalao. "yaa vaoLI malaa maafkra. pNa maI yao[-na evaZo vacana do}na zovatao." Asao mhNaUna maI AiQakca baaMQalaagaolaao.

maI AaEamaalaa gaolaao tr toqaohI rajakumaar Sau@la maaJyaa pazIvar hjarÑ "Abatao idna maukr-r kIijayao." maI mhTlao¸ "zIk¸ malaa Amauk tarKolaa klak<yaalaajaavayaacao Aaho. toqao yaa AaiNa malaa Gao}na jaa." kaozo jaayacao Aaho¸ kravayaacao kaya¸pahavayaacao kaya yaacaI malaa tadRSya klpnaa navhtI. klak<yaalaa maI BaUpoMd`baabaUMkDojaa}na paocaNaar¸ %yaapUvaI-ca %yaaMnaI %yaaMcyaakDo ibaáhaD zaoklaolao haoto. yaa AiSaixat¸ADaNaI prMtu inaScayaI Saotkáyaanao malaa jaorIsa AaNalao.

1917 saalacyaa AarMBaI klak<yaahUna AamhI daoGaojaNa rvaanaa Jaalaao.daoGaaMcaIhI samaana jaaoDI. daoGaohI SaotkáyaaMp`maaNaoca idsat haotao. rajakumaar Sau@la Gao}nagaolao %yaa gaaDIt AamhI daoGaohI basalaao. sakaLI paTNyaalaa ]trlaao.

paTNyaalaa hI maaJaI pihlaI Kop. paTNyaalaa kaoNaakDo ]trNyaasaarKImaaJaI kaoNaaSaI AaoLK navhtI. malaa vaaTlao haoto¸ kI rajakumaar Sau@la jarIAaDmauzyao SaotkrI Asalao trI %yaaMcaI kahI AaoLKdoK Asaola. AagagaaDIt%yaaMcaI kahISaI AiQak AaoLK pTU laagalaI. paTNyaamaQyao purI faoD JaalaI.

ibaharI sarLpNaa 387

rajakumaar Sau@la BaavaaqaI- haoto. to jyaaMnaa svat:cao ima~ samajat haoto¸ to vakIla %yaaMcaoima~ navhto¸ pNa rajakumaar Sau@la %yaaMcao AaiEatsao haoto. KoDvaL ASaIla va vakIlayaaMcyaamaQaIla AMtr gaMgaanadIcyaa pavasaaLI ivastINa- pa~aevaZo haoto.

malaa to rajaoMd`baabaUMcyaa GarI Gao}na gaolao. rajaoMd`baabaU purIlaa kI kaozosao gaolaohaoto. baMgalyaat ekdaona naaokr haoto. fraLacao saamaana maaJyaapaSaI qaaoDosao haoto. malaaKjaUr paihjao haota¸ tao ibacaaáyaa rajakumaar Sau@laaMnaI baajaaraMtUna AaNalaa.

pNa ibaharmaQyao spSaa-spSaa-caa irvaaja far sa@t haota. maaJyaa baadlaItIlapaNyaacao qaoMba ]Dalao¸ tr tovaZyaanao naaokralaa ivaTaL hao[-. maI kaoNa%yaa jaatIcaa kaoNa¸ho naaokralaa ksao kLavaoÆ rajakumaaraMnaI AaMtIla payaKanyaacaa ]pyaaoga kravayaalaasaaMigatlao. naaokranao baahorcyaa payaKanyaakDo baaoT kolao. malaa yaat K+U haoNyaacao ikMvaaraga yaoNyaacao ksalaoca karNa navhto. Asalyaa AnauBavaaMnaa maI inaZa-valaolaa haota. naaokrAaplaa Qama-ca paLIt haota va rajaoMd`baabaUMba_lacao Aaplao kt-vya bajaavaIt haota. yaamaaOjaocyaa AnauBavaaMmauLo rajakumaaraMivaYayaI jyaap`maaNoa maaJaa Aadr vaaZlaa tsaoca &anahIvaaZlao. paTNyaanaMtr lagaama maI Aaplyaa hatat zovalaa.

13. ibaharI sarLpNaa

maaOlaanaa maJa$la h@k va maI ekaca vaoLI laMDnamaQyao iSakt haotao. %yaanaMtrAamacaI BaoT mauMba[-sa 1915 cyaa raYT/Iya saBaomaQyao JaalaI. %yaa vaYaI- to mauislamalaIgacao AQyaxa haoto. %yaaMnaI jaunaI AaoLK kaZUna maI paTNyaalaa gaolyaasa AaplyaakDoyaoNyaacao inamaM~Na idlao haoto. %yaa AamaM~Naacyaa AaQaaro maI %yaaMnaa p~ ilaihlao vaAaplao kama kLivalao. to lagaoca AaplaI maaoTar Gao}na Aalao¸ va malaa Aaplyaa GarIGao}na jaaNyaacaa Aaga`h k$ laagalao. maI %yaaMcao AaBaar maanalao va malaa ijakDo jaavayaacaohaoto itkDo pihlyaa gaaDInao pazvaUna doNyaaba_la saaMigatlao. rolvaogaa[-Dva$na malaa kahIbaaoQa haot navhta. %yaaMnaI rajakumaar Sau@laaMbaraobar vaaTaGaaT kolaI¸ va maI p`qamamauJaFfrpUrlaa jaavao Asao saucaivalao. %yaaca idvaSaI saMQyaakaLI mauJaFfrpUrlaa jaaNaaáyaagaaDImaQyao %yaaMnaI malaa basavaUna idlao. mauJaFfrpUrlaa %yaa vaoLI Aacaaya- kRplaanaI rahat

388 Aa%makqaa

Asat. %yaaMcaI maaJaI AaoLK haotI. hOdrabaadlaa gaolaao Asata %yaaMcaa maaoza %yaaga¸ %yaaMcaIrahaNaI va %yaaMcyaa d`vyaanao caalaNaara AaEama yaasaMbaMQaIcaI hkIkt Da^. caao[qaramacyaataoMDUna eoiklaI haotI. to mauJaFfrpUr ka^laojamaQyao pàofosar haoto¸ toqaUna maaokLo hao}nabasalao haoto. maI %yaaMnaa tar kolaI haotI. mauJaFfrpUrlaa gaaDI maQyara~I paocat haotI. toAaplyaa iSaYyamaMDLasah Aalao. pNa %yaaMnaa Gardar navhto. to AQyaapk malakanaIkDorahat Asat. %yaaMcyaakDoca malaa Gao}na gaolao. malakanaI toqaIla ka^laojaat pàofosarhaoto. AaiNa %yaa kaLcyaa vaatavarNaat sarkarI ka^laojaaMtIla pàofosaranaomaaJyaasaar#yaalaa Aaplyaa GarI ]t$na GaoNao hI ivaSaoYa gaaoYT mhTlaI paihjao.

kRplaanaIMnaI ibaharcyaa va ivaSaoYat: itrhUt ivaBaagaacyaa dIna isqatIcaIhkIkt saaMigatlaI va maaJyaa kamaacyaa kzINapNaacaI malaa klpnaa k$na idlaI.kRplaanaIMnaI ibaharI laaokaMbaraobar gaaZ sa#ya jaaoDlao haoto. %yaaMnaI maaJyaa kamaasaMbaMQaIcaImaaihtI %yaaMnaa k$na idlaI haotI. sakaLI CaoTosao vakIlamaMDL maaJyaakDo AalaoÂ%yaaMcyaapOkI ramanavamaIp`saad yaaMcao smarNa malaa raihlao Aaho. %yaaMnaI Aaplyaa Aaga`hamauLomaaJao laxa vaoQaUna Gaotlao.

" tumhI jao kama kravayaalaa Aalaa Aaha¸ to yaa jaagaI rahUna haoNaar naahI.tumhalaa Aamacyaasaar#yaaMkDo rahIlao paihjao. gayaabaabaU yaoqaIla p`#yaat vakIla Aahot.%yaaMcyaatfo- maI tumhalaa %yaaMcyaakDo ]trNyaaba_la Aaga`h krtao. Aamha savaa-MnaasarkarcaI BaItI tr vaaTtocaÂ pNa AamacyaakDUna haoNyaasaar#aI tovaZI sava- madt AamhItumhalaa do}. rajakumaar Sau@laaMnaI saaMigatlaolaI barIcaSaI hkIkt #arI Aaho. du:#aacaIgaaoYT evaZIca¸ kI Aamacao puZarI Aaja yaoqao baabaU va`jaikSaaorp`saad va rajaoMnd`p`saad yaaMnaamaI tara kolyaa Aahot. daoGaohI lavakrca yaotIla va tumhalaa saMpUNa- maaihtI va madt do}SaktIla. maohrbaanaI k$na AapNa gayaabaabaUMkDo calaa."

yaa BaaYaNaanao malaa AaSaa sauTlaI. malaa Garat Gaotlyaanao gayaabaabaUMcaI isqatIcama%kairk hao[-la¸ yaa Bayaanao malaa saMkaoca vaaTt haota. pNa gayaabaabaUMnaI malaa inaiScaMtkolao.

maI gayaabaabaUMkDo gaolaao. %yaaMnaI va %yaaMcyaa kuTuMbaIjanaaMnaI maaJyaavar pòmaacaavaYaa-va kolaa.

va`jaikSaaorbaabaU drBaMgyaahUna Aalao. rajaoMnd`baabaU purIhUna Aalao. yaoqaoidsalao to la#anaaOcao va`jaikSaaorp`saad navhto. %yaaMcyaa zayaI AsalaolaI ibaharI nama`ta¸

ibaharI sarLpNaa 389

saaQaopNaa¸ BalaopNaa¸ AsaaQaarNa Eawa [%yaaid pahUna maaJao )dya hYaa-nao ]caMbaLUna Aalao.ibaharcyaa vakIlavagaa-laa va`jaikSaaorbaabaUMba_la vaaTt Asalaolaa Aadr pahUna malaasaanaMdaScaya- vaaTlao.

%yaa maMDLImaQyao va maaJyaamaQyao janmaacaI pòmagaaz baaMQalaI gaolaI.va`jaikSaaorbaabaUMnaI malaa sava- hkIkt saaMigatlaI. to garIba SaotkáyaaMcyaa

vatInao KTlao caalavaIt. ASaa táhonao daona KTlao caalaU haoto. Asalao KTlao caalavaUna %yaa%yaa vya@tIpurtI qaaoDIbahUt dad imaLvaIt Asat. kQaI kQaI %yaathI ApyaSa yao[-. %yaaBaaoLyaa KoDvaLaMkDUna fI tr Gaotca Asat. va`jaikSaaorbaabaU ikMvaa rajaoMd`p`saad %yaagaIAsalao trI fI Gyaayalaa kmaI krIt nasat. QaMVacyaa kamaI AamhI fI GaotlaI naahI trAamacaa GarKca- ksaa caalaavaa¸ va AamhI laaokaMnaahI madt kaozUna kravaI¸ Asaa %yaaMcaayaui@tvaad haota. %yaaMcyaa fIcao AakDo va baMgaala¹ibaharcyaa baîrsTraMnaa idlyaa jaaNaaáyaafIcao maao{o AakDo eokUna maI cakItca Jaalaao.

"¹ saahobaaMnaa AamhI 'Aaoipinayana' saazI 10¸000 $pyao idlao." hjaaraMKalaItr baatca maI eoklaI naahI.

yaa ima~maMDLanao maaJaa yaa baabatIMtIla zpka eokUna Gaotlaa. %yaaMnaI %yaacaaivapyaa-sa kolaa naahI.

maI mhTlao¸ "yaa KTlyaacaI hkIkt vaacalyaanaMtr tr maaJaa AiBapàya AsaacaAaho¸ kI AapNa Asalao KTlao krNyaacao yaapuZo baMd kravao. Asalyaa KTlyaaMpasaUnalaaBa far qaaoDa haotao. jaoqao ryatvaga- [tka icarDUna gaolaolaa Aaho¸ jaoqao sagaLoca [tkoBayaga`st Aahot toqao kcaoáyaaMmaaf-t [laaja qaaoDaca hao} SakNaar. laaokaMcaa iBa~opNaadUr krNao hoca %yaaMcyaasaazI Kro AaOYaQa Aaho. hI 'tInakizyaa' pwt naahISaI hao[-pya-MtAapNa sauKanao basaU Sakt naahI. maI tr daona idvasaaMt pahta yao[-la tovaZo pahNyaasaAalaao haoto. pNa Aata tr malaa Asao idsato kI¸ yaa kamaalaa daona vaYao-hI laagatIla.evaZa vaoL laagalaa trI tao doNyaasa maI tyaar Aaho. yaa kamaI kaya kolao paihjao to malaasaucat Aaho. pNa tumacaI madt maa~ paihjao."

va`jaikSaaorbaabaU malaa far inaScala bauwIcao idsaUna Aalao. %yaaMnaI SaaMtpNaojabaaba idlaa¸ "AamacyaakDUna hao[-la tI madt AamhI k$¸ pNa tI kSaa sva$pacaIpaihjao to samajaavaUna saaMgaa."

390 Aa%makqaa

AamhI yaa saMBaYaNaat ra~ GaalaivalaI. maI saaMigatlao¸ "malaa tumacyaavaiklaIcyaa Sa@tIcaa ]pyaaoga kmaIca pDola. tumacyaasaar#yaakDUna maI tr karkunaacaoAaiNa duBaaYyaacao kama GaoNaar. %yaat tu$Mgaat jaaNyaacaa p`saMga yaoNyaacaahI saMBava Aaho.tumhI tovaZo jaaoKIma p%krlaolao malaa AavaDolaÂ prMtu tumacaI tovaZI tyaarI nasaola tr tonaahI p%krlaot trI hrkt naahI. pNa vaiklaacao karkUna banaNao AaiNa Aapaplaa QaMdaAinaiScat maudtIpya-Mt baMd zovaNao¸ hohI kahI maI kmaI maagat naahI. [kDcaI ihMdI BaaYaasamajaayalaa malaa AvaGaD haoto. kagadp~ sava- kOqaImaQyao ikMvaa }dU-maQyao ilaihlaolaoAsatat. malaa vaacata yaot naahIt. %yaaMcao BaaYaaMtr tumhI k$na Vavao ASaI maI ApoxaabaaLgatao. ho kama pOsao do}na kravayaacao mhTlao tr JaopNaar naahI. ho sava- saovaaBaavaanaova ibanapOSaanao Jaalao paihjao."

va`jaikSaaorbaabaUMcaI samajaUt pTlaI. pNa %yaaMnaI maaJaI va Aaplyaa jaaoDIdaraMcaI]laT tpasaNaI caalaivalaI. maaJyaa mhNaNyaacaa gaiB-ataqa- ivacaa$na Gaotlaa. maaJyaaATkLIp`maaNao vaiklaaMnaa iktI h_Ipya-Mt %yaaga kravaa laagaola¸ iktIjaNaaMcaI ja$rpDola¸ qaaoDoqaaoDo qaaoDqaaoDyaa maudtIpurto Aalyaasa caalaola kI naahI¸ vagaOro p`Sna %yaaMnaImalaa ivacaarlao. vaiklaaMnaahI %yaaMcaI iktISaI JaIja saaosaNyaacaI tyaarI Aaho to ivacaa$naGaotlao.

SaovaTI %yaaMnaI puZIlap`maaNao inaiScat jabaaba idlaa : "AamhI [tkojaNa tumhIsaaMgaala to kama k$na Vayalaa naohmaI tyaar rahU. AamacyaapOkI jyaavaoLI jaovaZyaaMcaImaagaNaI krala tovaZo tumacyaabaraobar rahtIla. tu$Mgaat jaaNyaacaI gaaoYT navaIna Aaho. %yaabaabatIt Sa@tI imaLivaNyaacaa AamhI p`ya%na k$."

14. Aih M s a ad o v a I c a a s a ax a a %kar

malaa SaotkáyaaMcyaa isqatIcaI caaOkSaI kravayaacaI haotI. inaLIcyaamaLovaalyaaMiva$w jyaa tËarI hao%yaa %yaaMmaQyao iktpt tqya Aaho tohI pahavayaacao haoto.yaa kamaainaima<aanao hjaarao SaotkáyaaMnaa BaoTavao laagaNaar. prMtu ASaa táhonao %yaaMcyaaSaIsaMbaMQa yaoNyaapUvaI- inaLIcyaa maalakaMcaI baajaU eokUna GaoNao va kimaSanaraMnaa BaoTNao malaaAavaSyak vaaTlao. daoGaaMnaahI p~o ilaihlaI.

maLovaalyaaMcyaa maMDLacyaa icaTiNasaaMcaI BaoT JaalaI¸ tovha %yaaMnaI saaf saaMgaUnaTaklao¸ kI tumhalaa tr prkIya mhNata yao[-la. tumhI Aamacyaa va SaotkáyaaMcyaa

AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar 391

maQyao pDta kamaa nayao. %yaatUnahI tumhalaa kahI saaMgaavayaacaoca Asalao tr malaa ilahUnakLvaa. maI icaTiNasaaMnaa nama`pNao saaMigatlao¸ kI maI svat:laa prdoSaI samajat naahI¸ vaSaotkáyaacaI [cCa Asaola tr %yaaMcyaa isqatIcaI caaOkSaI krNyaacaa malaa pUNa- AiQakarAaho. maI kimaSanarsaahobaaMnaahI BaoTlaao. %yaaMnaI tr QamakI Vayalaaca sau$vaat kolaI¸ vamalaa puZo na jaata itrhUt saaoDUna jaaNyaacaI iSafarsa kolaI.

maI sava- hkIkt saaoba%yaaMnaa inavaodna kolaI va saaMigatlao¸ kI tpasa krNyaacaIsarkar malaa AaDkazI krIla Asaa saMBava Aaho¸ va tu$Mgaat jaaNyaacaa p`saMga malaa vaaTlaohaoto %yaahUna lavakrhI yao[-la. ATk vhayacaIca tr malaa maaotIharImaQyao ikMvaa Sa@ya trbaoityaamaQyao JaalaolaI barI. %yaasaazI Sa@ya tovaZyaa %varonao itkDo jaa}na paocalao paihjao.

caMparNya ha itrhUt ivaBaagaacaa ek ijalha va maaotIharI ho %yaacao mau#yaSahr. baoityaacyaa javaLca rajakumaar Sau@la yaaMcao Gar haoto. va %yaacyaa javaLpasacyaamaLyaaMtIla SaotkrI AiQakat AiQak rMk haoto. %yaaMcaI isqatI malaa daKvaavaI ASaIrajakumaar Sau@la yaaMcaI [cCa haotI. malaahI tI pahNyaacaI [cCa haotI.

mhNaUna saaoba%yaaMnaa baraobar Gao}na maI %yaaca idvaSaI maaotIharIlaa jaavayaalaainaGaalaao. maaotIharImaQyao gaaorKbaabaUMcyaa GarI ]trlaao va %yaaMcao Gar jaNaU kahI Qama-SaaLabanaUna gaolao. Aamacaa savaa-Mcaa %yaacyaamaQyao ksaabasaa samaavaoSa hao} Sakt haota. paocalaao%yaaca idvaSaI samajalao¸ kI maaotIharIpasaUna saumaaro paMca maOla AMtravar ek SaotkrI rahatAsao. %yaacyaavar A%yaacaar Jaalao Aahot. dusaro idvaSaI maI QarNaIQarp`saad vaiklaaMnaaGao}na %yaalaa BaoTNyaasa jaavao Asao zrlao. sakaLI AamhI h<aIvar basaUna inaGaalaao.gaujaraqaot gaaDyaaMcaa ]pyaaoga haotao tsaaca javaLjavaL caMparNyaamaQyao h<aIcaa haotao.AQyaa- vaaTopya-Mt jaatao¸ [t@yaat paolaIsa saupirMToDMTcaa manauYya yao}na qaDklaava malaa mhNaalaa¸ "tumhalaa saupirMToDMTsaahobaaMnaI salaama saaMigatlaa Aaho." maI samajalaao.QarNaIQarbaabaUMnaa maI puZo jaavayaalaa saaMigatlao. maI %yaa inaraoPyaabaraobar %yaanao AaNalaolyaagaaDImaQyao basalaao. %yaanao caMparNya saaoDUna jaaNyaacaI naaoTIsa malaa idlaI. malaaGarI Gao}na gaolaa va maaJaI sahI maaigatlaI. maI jabaaba ilahUna idlaa¸ kI maI caMparNyasaaoDUna jaaNyaasa tyaar naahIÂ malaa puZo jaayacao Aaho¸ va tpasahI krayacaa Aaho. inaGauna

392 Aa%makqaa

jaaNyaacaa hukUma maaoDlyaaba_la dusaáyaa idvaSaI kaoTa-t hjar vhavao¸ Asao samansaimaLalao.

sabaMQa ra~ jaagaUna malaa p~o ilahavayaacaI haotI tI maI ilahUna kaZlaIÂ va jyaajyaa saUcanaa kravayaacyaa hao%yaa %yaa va`jaikSaaorbaabaUMpaSaI do}na zoivalyaa.

samansacaI vaata- eka xaNaat sagaLIkDo psarlaI¸ va laaokaMcyaa mato pUvaI- kQaIna paihlaolao dRSya %yaa vaoLI maaotIharImaQyao idsaUna Aalao. gaaorKbaabaUMcao Gar va kcaorIyaaMmaQyao na maavatIla [tko laaok yao}na Barlao. saudOvaanao maI maaJao sava- kama ra~IcaAaTaopUna Gaotlao haoto. %yaamauLo maI %yaa gadI-laa taoMD do} Saklaao. saaoba%yaaMcaa ]pyaaogamalaa puropUr samajaUna Aalaa. to laaokaMnaa mayaa-dot raKNyaacyaa kamaI gauMtUna gaolao.kcaorIkDo ikMvaa jaavao itkDo TaoLyaaca TaoLyaa maaJyaa maagaUna yaot. klao@Tr¸ maîjasT/oT¸saupirMToMDMT [%yaaid va maI yaaMcyaamaQyaohI ek p`karcao eo@ya jauLUna Aalao. sarkarInaaoiTSaIMcaa maI kayadoSaIrpNao ivaraoQa k$ Saklaao Asatao. tsao na krta maI %yaaMcyaa sava-naaoiTsaa svaIkarlyaa. %yaava$na va AMmaladaraMSaI p`%yaxa saMbaMQa Aalaa Asata vaaprlaolyaasaaOjanyaava$na %yaaMnaa kLUna Aalao¸ kI malaa %yaaMnaa ivaraoQa kravayaacaa navhta¸ tr %yaaMcyaahukUmaacaa saivanaya BaMgaca kravayaacaa haota. %yaamauLo %yaaMnaa ek p`karcaI inaBa-yata pàPtJaalaI. malaa ~asa doNyaaeovajaI laaokaMnaa mayaa-dot raKNyaacyaa kamaI %yaaMnaI maaJyaa vamaaJyaa saaoba%yaaMcyaa madtIcaa KuYaInao ]pyaaoga kolaa. pNa %yaabaraobarca %yaaMcyaa hohI laxaatAalao kI¸ AaplaI sa<aa AajapasaUna lauPt JaalaI. laaok xaNaBar iSaxaocao Baya saaoDUnaAaplyaa navyaa ima~acyaa pòmaSa@tIcyaa AQaIna Jaalao.

yaoqao ho laxaat zovalao paihjao¸ kI caMparNyaamaQyao malaa kaoNaI AaoLKItnavhto. SaotkrIvaga- pUNa- AiSaixat haota. caMparNya ha gaMgaanadIcyaa pOlatIrI qaoTihmaalayaacyaa payaqyaaSaI¸ naopaLcyaa SaojaarI Asalaolaa maulaUKÂ mhNajao malaa tI navaInacasaRYTI haotI. %yaa izkaNaI raYT/Iya saBao ³ka^Mgaòsa´ cao naavahI eokayalaa yaot navhto.raYT/Iya saBaocao kaoNaI saBaasadhI AaZLNyaasaarKo navhto. jyaaMnaI naava eoklao haoto %yaaMnaato naava ]ccaarNyaacaI ikMvaa raYT/Iya saBaocyaa kayaa-t Baaga GaoNyaacaI BaItI vaaTo. AataraYT/Iya saBaocao naava na kaZtahI raYT/Iya saBaonao va itcyaa saovakaMnaI %yaa izkaNaI p`vaoSakolaa¸ va raYT/Iya saBaocaI sa<aa sqaaipt JaalaI.

AihMsaadovaIcaa saaxaa%kar 393

saaoba%yaaMbaraobar ivacaar k$na maI Asao zrivalao haoto¸ kI raYT/Iya saBaocyaanaavaanao kahIca kravayaacao naahI. Aaplyaalaa kama paihjao¸ naavaacaI ja$r naahIÂ manapaihjao¸ baDbaDIcaa ]pyaaoga naahI. raYT/Iya saBaocao naavaca Aip`ya Aaho. yaa BaagaatraYT/Iya saBaocaa Aqa- vaiklaaMcaI maaramaarI va kayaVacyaa fTItUna inasaTUna jaaNyaacao p`ya%naAsaa haota. raYT/Iya saBaa mhNajao baa^MbagaaoLo¸ raYT/Iya saBaa mhNajao baaolaavayaacao ek¸krayacao dusarocaÂ AsalaI samajaUt sarkarcaI va sarkarcao sarkar jao inaLIcao maLovaalao%yaaMcaI haotI. raYT/Iya saBaa mhNajao ho navho¸ raYT/Iya saBaa hI inaraLIca vastU Aaho AsaoAamhalaa isaw krayacao haoto. mhNaUna AamhI kaozohI raYT/Iya saBaocao naava na ]ccaarNyaacaova itcyaa BaaOitk dohacaa pircaya na krivaNyaacao zrivalao. laaokaMnaI itcyaa AxarakDo napahta itcaa Aa%maa AaoLKlaa va %yaalaa Anausarlao mhNajao puro¸ AaiNa toca Kro haoya¸Asaa AamhI manaaSaI inaScaya k$na zovalaa.

yaasaazI raYT/Iya saBaocyaa vatInao kaoNa%yaahI gauPt ikMvaa pìsaw hstkaMmaaf-tksalaIhI BaUimaka tyaar krNyaat AalaI naahI. hjaarao laaokaMmaQyao p`vaoSa krNyaacaISa@tI rajakumaar Sau@laaMmaQyao navhtI. %yaaMpOkI kaoNaIhI AjaUnapya-Mt rajakIya kamakolaolaoca navhto. caMparNyaabaahorcyaa duinayaocaI %yaaMnaa KbarhI navhtI. Asao AsatahI%yaaMcaI maaJaI BaoT jaunyaa ima~aMp`maaNao JaalaI. yaamaQyao malaa [-Svaracaa¸ AihMsaocaa va sa%yaacaasaaxaa%kar Jaalaa¸ Asao mhNaNyaat AitSayaao@tI tr naahIca¸ pNa to AxarSa: sa%yaAaho. ha saaxaa%kar krNyaasaarKa maaJyaa AMgaI AiQakar trI kaoNata haota¸ yaacaajaovha maI ivacaar krtao tovha laaokaMba_lacyaa pòmaaiSavaaya malaa dusaro kahIca AaZLtnaahI. ho pòma mhNajao pòma ikMvaa AihMsaa yaaba_la maaJyaa manaat vasaNaarI AZL Eawa.

caMparNyaatIla tao idvasa maaJyaa janmaamaQyao maI kQaI ivasa$ SakNaar naahIAsaa haota. tao malaa va SaotkáyaaMnaahI ]%savaacaa idvasasaa vaaTlaa. sarkarI kayaVacyaaBaaYaot KTlaa maaJyaavar caalaavayaacaa haotaÂ pNa Kro pahta tao sarkarvarca haota.kimaSanarnao jaaLo rcalao maaJyaasaazI¸ pNa %yaat fSaI pDlao sarkarca.

15. KTlaa kaZUna Gaotlaa

KTlaa caalaU Jaalaa. sarkarI vakIla¸ maîjasT/oT vagaOro Gaaba$na gaolao haoto.kaya kravao to %yaaMnaa saucaonaa. saunaavaNaI puZo ZklaavaI ASaI maagaNaI sarkarI vakIlakrIt haota. maI maQyao pDlaao AaiNa ivanaMtI kolaI¸ kI puZo ZklaNyaacaI kahI ja$rInaahI. karNa kI¸ caMparNya saaoDUna jaaNyaacaI naaoTIsa maaoDlyaacaa gaunha malaa kbaUla Aaho.Asao mhNaUna ek AgadI CaoTosao inavaodna maI tyaar kolao haoto¸ to vaacaUna daKivalao. topuZIlap`maaNao haoto :

"faOjadarI kama caalaivaNyaacyaa pwtIsaMbaMQaIcyaa kayaVacyaa 144klamaanausaar krNyaat Aalaolaa hukUma jaahIr rItInao maaoDNyaasaarKa jaaoKmaIcaa maaga- malaaka p%kravaa laagalaa¸ yaacao CaoTosao inavaodna kaoTa-cyaa prvaanagaInao saadr krNyaacaI maaJaI[cCa Aaho. maaJaa nama` AiBapàya Asaa Aaho¸ kI Aa&ocaa Anaadr krNyaacaa ha p`SnanasaUna sqaainak sarkar va maI yaaMcyaamaQaIla matBaodacaa ha p`Sna Aaho. maI yaa p`doSaaMtAalaao tao janasaovaa va doSasaovaa krNyaacyaaca [raVanao. SaotkáyaaMnaa inaLIcao maLovaalaonyaayaanao vaagavaIt naahIt¸ sababa %yaaMnaa madt krNyaasa yaoNyaacaa malaa far Aaga`h JaalaaÂmhNaUnaca malaa yaavao laagalao. samaga` p`Snaacaa AByaasa kolyaaKorIja maI %yaaMnaa madt kSaIk$ SakNaarÆ mhNaUna maI %yaa p`Snaacaa AByaasa krNyaalaa ¹ Sa@ya tr sarkar vamaLovaalao yaaMcaI madt Gao}na AByaasa kravayaalaa ¹ Aalaao Aaho. maaJaa dusara kaoNatacahotU naahI. maaJyaa yaoNyaanao laaokaMcyaa SaaMtImaQyao BaMga hao[-la AaiNa r@tpat hao[-la hIgaaoYT malaa Sa@ya vaaTt naahI. Asalyaa gaaoYTIcaa malaa BarpUr AnauBava Aaho¸ Asao maIzasaUna mhNaU Saktao. pNa sarkarcyaa ADcaNaI malaa kLtat¸ AaiNa %yaalaa maaihtIimaLola itcyaavarca ivaSvaasaUna caalaavao laagaNaar¸ hohI maI kbaUla krtao. kayaValaamaanaNaara naagairk yaa naa%yaanao maaJaa svaaBaaivak kla hukUma paLNyaakDoca haoNaar¸ vatsaaca tao JaalaahI. pNa tsao kolyaanao jyaaMcyaasaazI maI [kDo Aalaao %yaaMcyaaba_lacyaamaaJyaa kt-vyaacaI maI p`tarNaa krIna Asao malaa vaaTlao. Aaja %yaaMcaI saovaa %yaaMcyaamaQyaorahUnaca maaJyaakDUna GaDU Sakola. %yaamauLo maI AapNa hao}na caMparNya saaoDUna jaa} SaktnaahI. ASaa táhocyaa Qama-saMkTacao p`saMgaI malaa caMparNyaatUna kaZUna laavaNyaacaIjabaabadarI sarkarvarca TakNyaaKorIja malaa ga%yaMtr naahI.

394

KTlaa kaZUna Gaotlaa 395

"ihMdusqaanacyaa saava-jainak jaIvanaamaQyao maaJyaasaarKI jyaaMcaI pìtYza Aaho¸ ASaamaaNasaanao Amauk ek kR%ya k$na navaIna payaMDa paDtanaa A%yaMt kaLjaI baaLgalaIpaihjao ho maI pUNa-pNao jaaNaUna Aaho. prMtu maaJaI dRZ samajaUt Aaho¸ kI Aaja AapNa jyaaAaNaIbaaNaIcyaa pirisqatImaQyao saaMpDlaolao Aahao¸ %yaa pirisqatIt maaJyaasaar#yaa p`saMgaaMtsaapDlaolyaa svaaBaImaanaI maaNasaapaSaI saurixat va sanmaanya rsta ekca Aaho. tao ha kIhukUmaacaa BaMga k$na %yaaba_la imaLola tI iSaxaa maukaTyaanao sahna kravayaacaI. yaaKorIjadusara maaga- naahI.

"tumacyaa manaaMtUna malaa jaI kahI iSaxaa kravayaacaI Asaola tI kmaI vhavaI¸ yaahotUnao maI ho inavaodna maaMDIt naahI. malaa evaZoca spYT kravayaacao Aaho¸ kI hukumaacaaBaMga krNyaamaQyao maaJaa hotU kayaVanao sqaaipt Jaalaolyaa sa<aocaa Apmaana krNyaacaa nasaUna%yaahUnahI qaaor Asaa jaao kayada ¹ Aqaa-t AMtra%myaacaa Aavaaja ¹ maaJao AMt:krNa maanyakrIt Aaho¸ %yaalaa AnausarNyaacaa maaJaa saMklp Aaho."

Aata KTlyaacaI saunaavaNaI thkUba zovaNyaacaa p`Snaca ]rlaa naahI. pNamaîjasT/oTlaa ikMvaa vaiklaalaa klpnaahI navhtI¸ kI yaoqapya-Mt gaaoYT yao}na zopola.mhNaUna kaoTa-nao iSaxaa saaMgaNyaasaazI KTlaa thkUba kolaa. maI vha[sara^yanaa sava-hkIktIcaI tar pazivalaI haotIÂ paTNyaalaahI tar kolaI haotI. BaartBaUYaNa pMiDtmaalavaIyajaI [%yaadIMnaahI GaDlaolyaa hkIktIcyaa tara kolyaa hao%yaa. iSaxaosaazI kaoTa-tjaaNyaacaI vaoL yaoNyaapUvaI-ca maîjasT/oTcaa hukUma Aalaa¸ kI gavhna-rsaahobaaMcyaa hukUmaava$naKTlaa kaZUna GaoNyaat Aalaa Aaho. klao@TrkDUnahI p~ Aalao¸ kI malaa kravayaacaIAsaola tI caaOkSaI kravaI¸ va %yaa kamaI AmaladaraMkDUna laagaola tI madt maagaavaI.[t@yaa %vairt va SauBa pirNaamaacaI AaSaa AamhI kaoNaIhI baaLgalaI navhtI.

maI klao@Tr ima. hoka^knaa BaoTlaao. to svat: Balao va nyaaya krNyaasa t%prAsao idsalao. kagadp~ vagaOro jao kahI laagaola to maagaUna GaoNyaasa va Aaplyaalaa jaovhakQaI BaoTavaosao vaaTola tovha BaoTNyaasa %yaaMnaI malaa saaMigatlao.

dusaáyaa baajaUnao ivacaar kravayaacaa tr ]Byaa ihMdusqaanalaa sa%yaaga`hacaa Aqavaasaivanaya kayadoBaMgaacaa vastupaz imaLalaa. vat-maanap~at yaa gaaoYTIcaI KUp cacaa- JaalaI vacaMparNyaalaa AaiNa maaJyaa caaOkSaIlaa klpnaatIt pìsawI imaLalaI.

396 Aa%makqaa

maI krIt Asalaolyaa caaOkSaIsaazI sarkarkDUna ina:pxapatIpNaacaI malaaja$r haotI¸ trI pNa vat-maanap~I cacao-caI va %yaaMcyaa baatmaIdaraMcaI ja$r navhtI.evaZoca navho¸ tr %yaaMcaI Barmasaaz TIka va caaOkSaIcao laaMbalacak irpaoT- yaaMpasaUna hanaIhaoNyaacaI BaItI haotI. %yaasaazI maI mau#ya vat-maanap~aMcyaa caalakaMnaa ivanaMtI k$nazoivalaI¸ kI %yaaMnaI baatmaIdaraMnaa pazivaNyaacyaa Kcaa-t pDU nayao. jaovaZo CapNaoAavaSyak Asaola tovaZo maIca pazvaIt jaa[-na va %yaaMnaa baatmyaa purvaIt jaa[-na.

caMparNyaatIla maLovaalao KUp icaDlao haoto. maI samajat haotao. AmaladarhImanaatUna saMtuYT nasaNaar¸ hohI kLt navhto Asao naahI.

vat-maanap~at KáyaaKaoTyaa baatmyaa Aalyaanao to AiQak icaDNaar¸ %yaaMcyaaragaacaa maaJyaavar pirNaama tao kaya haoNaarÆ pNa tao garIba¸ iBaHyaa ryatovarJaalyaaiSavaaya rahaNaar naahI. AaiNa Asao Jaalyaanao jaI sa%ya hkIkt maI SaaoQaUna kaZU[icCt haotao¸ itlaa ivaGna yao[-la. maLovaalyaaMkDUna tr ivaYaarI caLvaL sau$ JaalaI.%yaaMcyaakDUna vat-maanap~at maaJyaaivaYayaI va maaJyaa saaoba%yaaMivaYayaI KUp KaoDsaaL baatmyaapsarivaNyaat Aalyaa. pNa maaJyaa A%yaMt xaullak baabatIthI sa%yaalaa icakTUnarahaNyaacyaa saMvayaImauLo %yaaMcao tIr fukT gaolao.

va`jaikSaaorbaabaUMcaI Anaok p`karo inMaMda krNyaasa maLovaalyaaMnaI jarasauwa kmaIkolao naahI. pNa jasajasao to %yaaMcaI inaMda krIt gaolao¸ tsatSaI va`jaikSaaorbaabaUMcaI pìtYzavaaZtca gaolaI.

ASaa naajaUk isqatImaQyao baatmaIdaraMnaa yaoNyaasa maI itLmaa~ ]<aojana idlaonaahI. puZaáyaaMnaa baaolaaivalao naahI. maalavaIyajaIMnaI malaa saaMgaUna pazivalao haoto kI¸ "ja$rlaagaola tovha malaa baaolavaa¸ maI yaayalaa tyaar Aaho." %yaaMnaahI tsadI idlaI naahI.laZyaalaa maI kQaIhI rajakIya sva$p yao} idlao naahI. GaDNaaáyaa hkIktIcaa Ahvaalap`saMgaanausaar maI mau#ya vat-maanap~aMkDo pazvaIt Asao. jyaa izkaNaI AMitma ]i_YTrajakIya AsaUnahI p`%yaxa AMgaIkRt kayaa-t rajakrNaalaa sqaana naahI¸ %yaa gaaoYTIlaarajakIya sva$p idlyaanao hohI naahI AaiNa tohI naahI¸ ASaI isqatI haoto. AaiNa ASaatáhonao ivaYayaaMtr na kolyaanao daonhI saurLIt caalatat¸ ho malaa puYkL AnauBavaanao idsaUnaAalao haoto. Sauw laaoksaovaomaQyao p`%yaxa naahI tr praoxa rItInao rajakarNa ho yaotoca¸ hIgaaoYT caMparNyaatIla ha laZa isaw krIt haota.

16. kay a -pwtI

caMparNyaatIla caaOkSaIcaa Ahvaala Vavayaacaa mhNajao caMparNyaatIlaSaotkáyaaMcaa [ithasa doNyaap`maaNao Aaho. ASaa táhocaa Ahvaala yaa p`krNaamaQyao dotayaoNaar naahI. iSavaaya caMparNyaatIla caaOkSaI mhNajao AihMsaa va sa%ya yaaMcaa mahana\ p`yaaoga.%yaasaMbaMQaI dr AazvaDyaalaa malaa saucato tovaZo ilahIt jaatao. %yaasaMbaMQaIcaI AiQakivastRt hkIkt vaacakalaa baabaU rajaoMd``p`saadaMcyaa yaa laZyaacyaa ³ihMdImaQyao Caplaolyaa´[ithasaatUnaµ va 'yaugaQama-' maud`Naalayaanao krivalaolyaa ³gaujaraqaI´ BaaYaaMtratUnaca imaLUSakola.

Aata yaa p`krNaacyaa ivaYayaakDo vaLtao. gaaorKbaabaUMcyaa GarI rahUnaca hIcaaOkSaI kravayaacaI tr %yaaMnaa Aaplao Gar irkamao k$na do}na svat: dusarIkDo jaavaolaagaNaar. maaotIharImaQyao kaoNaapaSaI Gar BaaDyaanao maaigatlao trIhI tao caTkna do[-la¸[tkI inaBa-yata laaokaMmaQyao AalaI navhtI. prMtu catUr vàjaikSaaorbaabaUnaI ivastINa-kMpa}MD Asalaolao ek Gar BaaDyaanao Gaotlao¸ va AamhI %yaacyaamaQyao jaa}na raihlaao.

ibalakula pOSaaMKorIja AamhI ho kama caalavaU SakU¸ ASaI isqatI navhtI.saava-jainak kamaasaazI laagaNaaro pOsao laaokaMkDUna fMDacyaa $panao jamaivaNyaacaIAajavarcaI pwt navhtI. vàjaikSaaorbaabaUMcao maMDL ho mau#ya%vaok$na vakIlamaMDLhaoto. Aqaa-t to p`saMga pDlyaasa Aaplyaa iKSaaMtUna Kca- BaagavaIt ikMvaa ima~maMDLIMkDUnakahI Gaot. svat:caI QanadaOlat caaMgalaI Asatanaa laaokaMkDo pOSaacaI iBaxaa kSaImaagaavaI¸ Asao %yaaMnaa vaaTo. caMparNyaatIla ryatokDUna ek pOhI GyaavayaacaI naahI¸Asaa maaJaa dRZ inaScaya haota. tI GyaavaI tr %yaacaa Balataca Aqa- haoNaar.yaa caaOkSaIsaazI mhNaUna ihMdusqaanaat jaahIr fMDhI kaZU nayao¸ AsaohI zrivalao haoto.tsao kolyaasa %yaa p`Snaalaa raYT/Iya va rajakIya sva$p pàPt Jaalao Asato.mauMba[-hUna ima~aMnaI 15000 $pyaaMcyaa madtIcaI tar pazivalaI. %yaaMcaI madt AaBaarpUva-kprt kolaI. caMparNyaabaahorcyaa pNa ibaharmaQaIlaca sauKI laaokaMkDUnavà`jaikSaaorbaabaUMcao maMDL imaLvaU Sakola tovaZo saahayya Gyaavao¸ AaiNa kmaI pDola------------------------------

µyaacao [Mga`jaI BaaYaaMtr AamhI Satyagraha in Champaran yaa naavaanaopìsaw kolao Aaho.

397

398 Aa%makqaa

tovaZo maI Da^. pàNajaIvanadasa maohtaMkDUna maagavaUna Gyaavao Asao zrivalao. Da^@Tr maohtaMnaIlaagaola tovaZI madt maagavaUna GaoNyaaba_la ilahUna kLivalao. ASaa táhonao pOSaaMcyaa baabatItAamhI inaiScaMt Jaalaao. kaTksarInao kmaI Kcaa-t rahUna laZa caalavaayacaa haota. %yaamauLopOsaa ivaSaoYasaa laagaNyaasaarKa navhtaÂ vastut: laagalaahI naahI. sava- imaLUna daonatInahjaaraMvar Kca- Jaalaa naahI ASaI maaJaI klpnaa Aaho. gaaoLa kolaolyaa pOSaaMpOkIhjaarpaMcaSao $pyao iSallakca raihlao Asao malaa smarto.

AarMBaIcaI AamacaI rahNaI ivaica~ haotI. malaa tr tao raojacyaa raojaivanaaodacaa ivaYaya hao}na basalaa haota. vakIlamaMDLIpOkI p`%yaokabaraobar AacaarI¸ naaokrAsaavayaacaoÂ p`%yaokacaa svayaMpak svatM~ vhavayaacaa. ra~Icao baara vaajatahI jaovaItAsaavayaacao. ho mahaSaya rahat Aapaplyaa Kcaa-naoca. trI pNa malaa *yaa rahNaIcaa]pd`va vaaTo. maaJyaamaQyao va maaJyaa saaoba%yaaMmaQyao snaohgaaMz [tkI majabaUt baaMQalaI gaolaIhaotI¸ kI AamacyaamaQyao gaOrsamaja haoNyaacaa saMBava navhta. to maaJaI TIka pòmaanao sahnakrIt. SaovaTI Asao zrlao kI naaokraMnaa rjaa VavaI¸ savaa-MnaI ek~ jaovaavao va jaovaNaatinayaimatpNaa paLavaa. sava-jaNa SaakaharI navhto. daona BaaojanagaRho caalavaayacaI tr Kca-vaaZNaar. %yaasaazI SaakaharI Baaojana tyaar k$na ekca BaaojanagaRh caalavaavao Asaazrava Jaalaa. Baaojanasauwa saaQao zovaNyaaba_la kTaxa haota. %yaamauLo Kcaa-caI puYkLbacat JaalaI¸ kama krNyaacaI Sa@tI vaaZlaI va vaoLhI vaacalaa.

Sa@tI vaaZola tovaZI paihjaoca haotI. karNa kI¸ SaotkáyaaMcyaa TaoLyaaMcyaaTaoLyaa svat:caI hkIgat ilahUna doNyaasa yao} laagalyaa. hkIgat ilahavayaalaasaaMgaNaaáyaabaraobar %yaacyaa jaaoDIdaraMcao laYkr Asaavayaacaoca. %yaamauLo Garacao pTaMgaNaBa$na jaa[-. dSa-naaiBalaaYaI laaokaMpasaUna maaJaa bacaava krNyaasaazI sahkarI KUp p`ya%nakrIt¸ pNa to vyaqa- jaat. zravaIk vaoLI dSa-na doNyaasaazI malaa baahor kaZNyaaKorIjaga%yaMtr nasao. hkIgatI ilahUna GaoNaarohI paMcasaatjaNa trI naohmaI AsatÂ trIsauwaidvasaacyaa AKorIlaa savaa-Mcyaa jabaanyaa puáyaa haot nasat. evaZyaa sava-jaNaaMcyaahkIgatIcaI ja$rI navhtIÂ trI pNa tI ilahUna Gaotlyaanao %yaaMnaa baro vaaTo¸ AaiNa malaa%yaaMcyaa Baavanaa kLUna yaot.

jabaanyaa ilahUna GaoNaaraMnaI kahI inayamaaMcao palana kravayaacao Asao. p`%yaokSaotkáyaacaI ]laTtpasaNaI kolaI paihjaoÂ ]laTtpasaNaIt jaao DLmaLola %yaacaIjabaanaI GyaavayaacaIca naahI. jyaacaI hkIgat mauLaMtca inaraQaarSaI vaaTola tIhI

maaJao sahkarI 399

GyaavayaacaI naahI. ASaa inayamaaMcyaa palanaamauLo vaoL qaaoDasaa AiQak laagao #ara¸ pNajabaanyaa puYkLSaa #aáyaa#auáyaa va isaw krta yaotIla ASaa imaLt.

yaa hkIgatI GaotovaoLI gauPt paolaIsaaMcao kaoNaI naa kaoNaI Amaladar hjarAsaavayaacaoca. yaa AmaladaraMnaa yaoNyaasa AaDkazI krta AalaI AsatI. pNa AamhIsau$vaatIlaaca zrivalao haoto¸ kI %yaaMnaa yaoNyaasa hrkt kravayaacaI naahIÂ evaZoca navho¸tr %yaaMcyaaSaI AadrpUva-k vaagaayacao va dota yaoNyaasaarKI maaihtIhI %yaaMnaa VavayaacaI.%yaaMcyaadoKt¸ to eokt Asataca sava- jabaanyaa GaoNyaat yaot Asat. %yaapasaUna evaZafayada Jaalaa¸ kI laaokaMmaQyao AiQak inaBa-yata AalaI. gauPt paolaIsaaMcaI laaokaMnaa farBaItI vaaTt Asao¸ far BaItI vaaTt Asao¸ tI ]DUna gaolaI. tsaoca %yaaMcyaa doKtVavayaacyaa jabaanyaaMmaQyao AitSayaao@tIcao Baya kmaI rahI. KaoTo saaMgaU laagalyaasa AmaladarAaplyaalaa pkDtIla¸ yaa BaItInao %yaaMnaa japUnaca baaolaavao laagao.

maaJaI [cCa maLovaalyaaMnaa iKjaivaNyaacaI navhtI. %yaaMnaa ivanayapUva-kvaLivaNyaacaa malaa p`ya%na kravayaacaa haota. mhNaUna jyaaMcyaaiva$w ivaSaoYa gaMBaIr ASaItËar Asaola¸ %yaalaa p~ ilahIt Asao¸ va BaoTNyaacaahI p`ya%na krIt Asao.maLovaalyaaMcyaa maMDLacaIhI BaoT GaotlaI AaiNa ryatocyaa tËarI %yaaMcyaapuZo maaMDUna %yaaMcaIbaajaUhI eokUna GaotlaI. %yaaMcyaapOkI kahIjaNa maaJaa itrskar krIt¸ kahI tTsqa haoto¸va kaoNaI AadrhI dSa-vaIt.

17. maaJao sahkarI

vàjaikSaaorbaabaU va rajaoMd`baabaU hI tr ek AiWtIya jaaoDI haotI.yaaMcyaaKorIja malaa ekhI pa}la puZo Takta yao} nayao [tko %yaaMnaI Aaplyaa pòmaanao malaaApMga banavaUna Taklao. %yaaMcao iSaYya mhNaa ikMvaa saaobatI mhNaa¸ Asao jao SaMBaUbaabaU¸Anauga`hbaabaU¸ QarNaIbaabaU¸ ramanavamaIbaabaU¸ hI vakIlamaMDLI naohmaI baraobarca raht. haJaalaa ibaharI saMGa. %yaaMcao mau#ya kama jabaanyaa GaoNyaacao Asao.

Aacaaya- kRplaanaIMnaa yaaMcyaaMt yao}na saamaIla JaalyaaKorIja rahavaNyaasaarKonavhto. svat: isaMQaI Asalao trI to ibahaáyaaMplaIkDohI ibaharI banalao haoto. AsaoqaaoDoca saovak maI paihlao Aahot¸ kI jyaaMcyaa AMgaI ASaI kahI Sa@tI Asato¸kI jyaa pàMtat jaatIla toqao pUNa-pNao ekjaIva hao}na jaatIlaÂ va AapNa Anya

400 Aa%makqaa

pàMtacao Aahao¸ Asao kaoNaacyaa laxaathI yao} doNaar naahIt. ASaaMpOkI kRplaanaI ho ekhaoto. %yaaMcaa mau#ya QaMda WarpaLacaa haota. dSa-naasaazI yaoNaaáyaa laaokaMpasaUna maaJaabacaava krNyaamaQyaoca Aaplyaa jaIvanaacao [itkt-vya Aaho Asao %yaa vaoLopurto %yaaMnaImaanalao haoto. kaoNaalaa ivanaaodpUva-k maaJyaapya-Mt yaoNyaapasaUna qaaMbavaIt¸ tr kaoNaalaaAihMsak QamakInao. ra~ JaalaI kI iSaxakacaa QaMda sau$ krItÂ va saaoba%yaaMnaa hsavaItAaiNa kaoNaI iBaHyaa manaacaa Aalaa Asalyaasa %yaacyaat SaaOya- BarIt.

maaOlaanaa maJa$la h@k yaaMnaI maaJao madtgaar mhNaUna Aaplaa h@k naaoMdvaUnazoivalaa haota. tohI maihnyaatUna ek¹daona #aopa k$na jaat. yaa vaoLcaa %yaaMcaa qaaTmaaTva idmaa#a AaiNa Aajacaa %yaaMcaa saaQaopNaa yaaMmaQyao jamaInaAsmaanaacao AMtr Aaho.AamacyaamaQyao Aalao mhNajao AMt:krNaanao AamacyaamaQyao imasaLUna jaat. pNa AaplyaaAmaIrI qaaTamauLo baahorcyaa maaNasaalaa to AamacyaahUna inaraLosao idsat.

malaa AnauBava imaLt caalalaa tsatsao vaaTU laagalao¸ kI caMparNyaamaQyao naITkama kravayaacao Asaola tr #aoDaopaDI iSaxaNaacaa p`vaoSa Jaalaa paihjao. laaokaMcao A&anakIva yaoNyaajaaogao haoto. paoro gaavaat BaTkt ]naaDt AsatÂ ikMvaa %yaaMnaa daona ikMvaa tInapOsao majaurI imaLo¸ tovaZyaasaazI Aa[-baap %yaaMnaa saara idvasa inaLIcyaa maLyaamaQyao rabavaItAsat. %yaa kaLI pu$YaaMcaI majaurI dha pOSaaMhUna AiQak navhtIÂ is~yaaMcaI saha pOsao vamaulaaMcaI tIna pOsao. caar AaNao majaurI imaLola tao majaUr BaagyaSaalaI samajalaa jaat Asao.

saaoba%yaaMbaraobar ivacaar k$na saha KoDyaaMmaQyao p`qama maulaaMsaazI SaaLa]GaDNyaacao maI zrivalao. ASaI AT GaatlaI haotI kI %yaa %yaa gaaMvacyaa puZaáyaaMnaI GarAaiNa iSaxakacao jaovaNa evaZo Vavao va baakIcaa Kca- AamhI purvaavaa. [kDcyaaKoDyaaMmaQyao pOSaaMcaa Jara vaaht navhtaÂ pNa Qaanya vagaOro purivaNyaa[tkI laaokaMmaQyaoSa@tI haotI. %yaamauLo laaok iSaQaa doNyaasa tyaar Jaalao.

iSaxak kaozUna AaNaavao ha p`Sna haota. ibaharmaQaUna tuTpuMjaa pgaar GaoNaaroikMvaa kahI na Gaota kama krNaaro iSaxak imaLNao kzINa haoto. maaJaI ASaI klpnaahaotI¸ kI saamaanya iSaxakacyaa hatat maulao VavayaacaIca naahIt. iSaxakacao pustkI &anabaotacao Asalao trI icaMta naahI¸ pNa %yaacyaamaQyao caairHyabaL pahIjao.

yaa kamaasaazI svayaMsaovakaMcaI maI jaahIr rItInao maagaNaI kolaI. %yaava$nagaMgaaQarrava doSapaMDyaaMnaI baabaasaahoba saaomaNa va puMDlaIkjaI yaaMsa pazivalao. mauMba[-hUna

maaJao sahkarI 401

AvaMitkabaa[- gaaoKlao Aalyaa. dixaNaotUna AanaMdIbaa[- vaOSaMpayana Aalyaa. maI CaoTolaala¸sauroMd`naaqa va maaJaa maulagaa dovadasa yaaMnaa baaolaavaUna Gaotlao. yaaca saumaaralaa mahadova dosaa[- vanarhir prIK malaa BaoTUna gaolao haoto. mahadova dosaayaaMcyaa p%naI dugaa-baona va narhrIprIKaMcyaa p%naI maiNabaona yaahI Aalyaa. kstUrbaa[-laahI maI baaolaavaUna Gaotlao haoto.iSaxak¹iSaixakaMcaa evaZa saMGa purosaa haotaÂ EaImatI AvaMitkabaa[- va AanaMdIbaa[- yaaMnaasauiSaixat mhNata yao[-laÂ pNa maiNabaona prIK va dugaa-baona dosaa[- yaaMnaa gaujaraqaIcao qaaoDosao&ana haoto¸ kstUrbaa[-laa tr javaLjavaL mauLIca naahI. yaa BaiganaIMnaI ihMdI baalakaMnaaksao iSakvaavaoÆ

is~yaaMnaa hrtáhocao yaui@tvaad k$na samajaavaUna saaMigatlao¸ kI %yaaMnaI maulaaMnaaiSakvaayacao to vyaakrNa navho¸ rItBaat iSakvaayacaI Aaho¸ ilahayalaa¹vaacaayalaaiSakivaNyaapoxaa svacCtocao inayamaca iSakvaayacao Aahot. maI hohI daKvaUna idlao¸ kI ihMdI¸gaujaraqaI¸ marazI¸ yaaMmaQyao farsaa frk naahI¸ va pihlyaa vagaa-maQyao tr jaomatoma AaMkDomaaMDayalaa iSakvaayacao AsaNaar. Aqaa-t ADcaNa pDNyaacao karNa naahI. pirNaama AsaaJaalaa¸ kI is~yaaMcao vaga- ]<ama táhonao caalalao. %yaaMcyaamaQyao Aa%maivaSvaasa ]%pnna JaalaaAaiNa svat:cyaa kamaaba_la %yaaMnaa gaaoDI vaaTU laagalaI. AvaMitkabaa[-McaI SaaLa AadSa-SaaLa banalaI. %yaaMnaI Aaplyaa SaaLomaQyao Aaplao Sai@tsava-sva Gaatlao. %yaaMcyaamaQyao kaya-kuSalatahI tSaIca haotI. yaa BaiganaIMmaaf-t KoDyaaMtIla s~Ivagaa-maQyaohI Aamhalaa p`vaoSakrta Aalaa.

pNa malaa iSaxaNaavarca qaaMbaayacao navhto. gaavaat GaaNa Amayaa-d Asao.gallaItUna kcara¸ ivaihrIpaSaI icaKla va duga-MQaI¸ AMgaNaakDo pahaNyaacaIhI saaoya naahI.pàOZaMnaa svacCtocyaa iSaxakacaI ja$r haotI. caMparNyaatIla laaok raogaaMnaI pCaDlaolaoidsat. hao[-la tovaZo gaàmasauQaarNaocao kama kravao AaiNa tsao k$na laaokaMcyaa jaIvanaacyaadrok ivaBaagaamaQyao p`vaoSa kravaa ASaI vaR<aI haotI.

yaa kamaI Da^@TraMcyaa madtIcaI ja$r haotI. %yaasaazI maI gaaoKlyaaMcyaasamajaakDUna Da^. dovaaMcaI maagaNaI kolaI. %yaaMcaI maaJaI maO~I jamalaolaIca haotI. sahamaihnyaaMpurta %yaaMcyaa saovaocaa laaBa imaLalaa. iSaxak va iSaixaka yaaMnaI %yaaMcyaadoKroKIKalaI kama kravayaacao haoto.

savaa-Mbaraobar evaZa zrava k$na zoivalaolaa haota¸ kI kaoNaIhI maLovaalyaaMiva$wtËarI Aalyaasa %yaamaQyao pDayacao naahIÂ rajakarNaalaa spSa-hI krayacaanaahI. kaoNaacyaa tËarI Aalyaasa %yaaMnaa maaJyaakDo pazvaUna Vavao. kaoNaIhIAaplyaa xao~abaahor ek pa}laBarhI jaa} nayao. caMparNyaamaQyao yaa saaoba%yaaMnaI

402 Aa%makqaa

kolaolao inayamapalana Ad\Baut haoto. malaa Asaa ekhI p`saMga Aazvat naahI¸ kI kaoNaI%yaalaa imaLalaolyaa saUcanaaMcao ]llaMGana kolao.

18. gaàmap`vaoSa

bahuQaa SaaLomaQyao ek pu$Ya va ek s~I ASaI vyavasqaa JaalaI haotI.AaOYaQapaNaI va saafsafa[- yaaMcaI vyavasqaa %yaaMcyaamaf-tca vhayacaI haotI. is~yaaMcyaamaQyasqaInao s~Ivagaa-maQyao iSarkava krayacaa haota. AaOYaQaacao kama AgadI saaopo k$naTaklaolao haoto. eMrDola¸ kaoyanaola AaiNa ek malama evaZyaaca vastU p`%yaok SaaLotzovalaolyaa hao%yaa. jaIBa tpasata tI malaIna idsalaI AaiNa bawkaoYzacaI kurkUr kanaIAalaI tr erMDola VayacaoÂ tapacao duKNao Asalyaasa erMDola do}na dusaáyaa Kopolaakaoyanaola Vavayaacao AaiNa faoD vagaOro AsatIla tr to Qau}na var malama laavaayacao. paoTatGaoNyaacao AaOYaQa ikMvaa malama sahsaa GarI Gao}na jaaNyaasa idlao jaat nasao. jaaoKmaIcao ikMvaalaxaat na yaoNyaasaarKo duKNao AaZLlyaasa Da^@Tr dovaaMnaa daKivaNyaasaazI maagao zovalaojaat Asao¸ Da^@Tr dova inarinaraLyaa izkaNaI naomalaolyaa vaoLI forI krIt. AsalyaasaaQyaa saaoyaIcaa laaBa laaok BarpUr p`maaNaat Gaot Asat. sava-saamaanya duKNaI qaaoDIcaAsatatÂ va %yaasaazI maaozmaaozyaa ivaSaardaMcaI ja$rIhI nasato. ho laxaaMt Gaotlao tr vardSa-ivalyaap`maaNoa kolaolaI vyavasqaa kaoNaalaahI hasyaaspd vaaTNyaacao karNa naahI. %yaalaaokaMnaa tr tI tSaI vaaTlaIca naahI.

safa[-cao kama AvaGaD haoto. laaok GaaNa kaZUna TakNyaasa tyaar haot navhto.svat:cyaa hatanao GaaNa saaf krNyaacaI tyaarI¸ jao laaok raoja SaotaMt majaurI krIt%yaaMcaIhI navhtI. Da^. dova qaaoD@yaanao hat TokNaaro navhto. %yaaMnaI jaatInao vasvayaMsaovakaMinaSaI eka gaavacao rsto saaf kolao. laaokaMcyaa AMgaNaaMtIla kcara kaZUnaTaklaa¸ ivaihrIcyaa Aasapasacao KD\Do Ba$na kaZlao¸ icaKla kaZlaa AaiNa gaavacyaalaaokaMcaI svayaMsaovak doNyaaivaYayaI pòmapUva-k samajaUt GaalaIt raihlao. ik%yaok izkaNaIlaaokaMnaI laajaokajaostva trI kama sau$ kolao¸ AaiNa ik%yaok izkaNaI tr laaokaMnaI maaJaImaaoTar qaoT psaar vhavaI mhNaUna saDkahI AMgamaohnatInao tyaar kolyaa. Asalyaa maQaurAnauBavaaMcyaa jaaoDIlaa laaokaMcyaa baopvaa-[-cao kTU AnauBavahI Asatca. yaa safa[-caI maaihtIeokUna ik%yaok izkaNaI laaokaMcyaa manaamaQyao itrskar ]%pnna JaalyaacaohI malaa Aazvato.

gaàmap`vaoSa 403

eka AnauBavaacao vaNa-na is~yaaMcyaa Anaok saBaaMmaQyao maI kolaolao Aaho. to yaaAnauBavaaMbaraobar yaoqaohI krNao AsqaanaI haoNaar naahI. BaItIhrvaa ho ek lahanasao KoDoAaho. itqao ik%yaok is~yaaMcao kpDo farca malaIna idsaUna Aalao. %yaa is~yaaMcaI kpDoQauNyaa¹badlaNyaaivaYayaI samajaUt GaalaNyaasa maI kstUrbaa[-laa saucaivalao. itcao %yaabaayaaMpaSaI baaolaNao Jaalao. %yaaMpOkI ek baa[- itlaa Aaplyaa JaaopDImaQyao Gao}na gaolaI vamhNaalaI " "tumhIca paha naa¸ yaoqao kaMhI paoTI¸ kpaT vagaOro naahI¸ kI %yaaMt kpDozovalaolao AsatIlaÑ maaJyaapaSaI hI maI naosalao Aaho tovaZIca kaya tI ek saaDI Aaho. tImaI QauvaavaI kSaIÆ maha%maajaIMnaa mhNaavao¸ kI Aamhalaa kpDo doNyaacaI vyavasqaa kra. magaraoja kama k$na raoja kpDo badlaayalaa tyaar Aaho." Asalyaa JaaopDyaa ihMdusqaanaamaQyaoApvaad$p naahIt. AsaM#ya JaaopDyaamaQyao saamaanasaumaana¸ poTI¹fDtaL¸ kpDola<ao¸kahI ek nasatat. AaiNa AsaM#ya maaNasao AMgaavarIla kpDyaaMvar kaL kMzItAsatat.

AaNaKI ek AnauBavahI namaUd krNyaajaaogaa Aaho. caMparNyaat baaMbaU AaiNagavat yaaMcaa duYkaL naahI. laaokaMnaI BaItIhrvaamaQyao SaaLosaazI jao CPpr baaMQalao tobaaMbaUcao va gavatacao banaivalaolao haoto. %yaalaa kaoNaI ra~IcaI Aaga laavalaI. SaojaarcyaamaLovaalyaaMcyaa maaNasaaMba_la SaMka GaoNyaat AalaI. prt baaMbaU¹gavatacaoca Gar baaMQaNao barovaaTlao naahI. hI SaaLa EaI. saaomaNa va kstUrbaa[- yaaMcyaa tabyaat haotI. EaI.saaomaNaaMnaI ivaTaMcao p@ko Gar baaMQaNyaacaa inaScaya kolaaÂ AaiNa %yaaMcyaa AMgamaohnatIcaasaMsaga- [traMnaahI laagalaa. %yaamauLo Alp kaLat ivaTaMcao Gar ]Bao Jaalao¸ AaiNa punha GarjaLUna jaaNyaacaI BaItI raihlaI naahI.

ASaa táhonao SaaLaa¸ gaàmasauQaarNaa va AaOYaQapaNaI [%yaaid kamaaMmauLo laaokaMmaQyaosvayaMsaovakaMivaYayaI ivaSvaasa va Aadr hI vaaZlaI va %yaaMcyaavar caaMgalaI Cap basalaI.

pNa malaa saaMgaNyaasa idlaigarI vaaTto¸ kI ho dRZmaUla krNyaacaI maaJaI [cCasafla JaalaI naahI. svayaMsaovak imaLalao haoto¸ to mayaa-idt maudtIpurtoca imaLalao haoto.[tr navaIna imaLivaNao kzINa JaalaoÂ AaiNa ibaharmaQaUnahI yaa kamaalaa laayak Asaokayamacao saovak imaLU Saklao naahIt. caMparNyaatIla maaJao kama puro haoto¸ [t@yaat dusaroek kama maaJyaasaazI tyaar hao}na raihlao haoto. %yaa kamaanao malaa dusarIkDo KocaUnanaolao. Asao AsatahI saha maihnaopya-Mt kolaolyaa kamaacaI paLomauLo yaoqapya-Mt gaolaI kI%yaaMcaa pirNaama yaa naahI %yaa sva$pat AajaimatIpya-Mt iTkUna raihlaa Aaho.

19. ]jaL b a aj a U

ekIkDUna samaajasaovaocao kama¸ jyaacaa ]llaoK maI gaolyaa kahI p`krNaaMmaQyaokolaa Aaho¸ to caalaU haoto. dusarIkDUna laaokaMcyaa du:Kacyaa khaNyaa naaoMdNyaacao kamavaaZ%yaa p`maaNaat caalaU haoto. hjaarao laaokaMcyaa k$Nakqaa ilaihlyaa gaolyaa¸ %yaacaapirNaama JaalyaaKorIja ksaa rahaNaarÆ maaJyaa ]trNyaacyaa izkaNaI laaokaMcaI gadI-jasajaSaI vaaZt caalalaI¸ tsatsaa maLovaalyaaMcaa ËaoQa vaaZt caalalaa AaiNa maaJaI caaOkSaIbaMd krivaNyaacao %yaaMcyaakDUna haoNaaro p`ya%na vaaZt gaolao.

eko idvaSaI malaa ibahar sarkarkDUna p~ Aalao. %yaacaa Baavaaqa- puZIlap`maaNao haota : "tumacaI caaOkSaI barIca laaMbalaI Asao mhNaNyaasa hrkt naahI. tumhI AatatI AaTpUna Gao}na ibahar saaoDUna gaolao paihjao." p~acaI BaaYaa Aadryau@t haotI¸ pNaBaavaaqa- spYT haota. maI ]<arI ilaihlao kI¸ "tpasa tr laaMbaNaarca AaiNa taoAaTplyaanaMtrhI laaokaMcyaa du:KaMcao inavaarNa hao[-pya-Mt maaJaa [rada ibahar saaoDUnajaaNyaacaa naahI."

maaJaI caaOkSaI qaaMbaivaNyaacaa ekca rast [laaja sarkarpaSaI haota. tao AsaakI¸ %yaaMnaI laaokaMcaI tËar KrI samajaUna dad GyaavaI¸ ikMvaa inadana tËarIba_la AasqaadaKvaUna svat:caI caaOkSaI kimaTI naomaavaI. gavana-r sar eDvaD- gaoT yaaMnaI malaa baaolaaivalao¸va svat:caI caaOkSaI kimaTI naomaNyaacaa Aaplaa [rada malaa baaolaUna daKivalaa¸ AaiNa %yaakimaTIcaa saBaasad mhNaUna kama krNyaasa malaa pacaarNa kolao. maI [tr naavao paihlaI vasaaoba%yaaMbaroabar ivacaar k$na saBaasad haoNyaacao kbaUla kolao. %yaat Sat- hI GaatlaI kImalaa saaoba%yaaMbaraobar sallaa masalat krNyaacaI maaokLIk AsalaI paihjao. tsaoca sarkarnaohohI Qyaanaat baaLgalao paihjao¸ kI maI saBaasad Jaalaao mhNaUna SaotkáyaaMcaa kOvaarI naahIsaahaot naahI ho ek¸ va dusaro caaOkSaI AaTplyaanaMtr maaJao samaaQaana na Jaalyaasa SaotkáyaaMnaamaaga- daKivaNyaacao maaJao svaatMHya maI hatcao GaalaivaNyaasa tyaar naahI.

sar eDvaD- gaoTnaI yaa ATI vaajavaI mhNaUna maanya kolyaa. marhUma sar Í^Mkslaaya yaa kimaTIcao p`mauK naomalao gaolao. caaOkSaI kimaTInao SaotkáyaaMcyaa sava- tËarI rastzrivalyaa¸ AaiNa inaLIcyaa maLovaalyaaMnaI gaOrvaajavaI rItInao Gaotlaolyaa pOSaaMpOkI Amauk[tka Baaga prt kravaa va tInakizyaaMcaa kayada r_ krNyaat yaavaa ASaI iSafarsakolaI.

404

majauraMSaI saMbaMQa 405

ha irpaoT- saaMgaaoopaMga haoNyaacyaa va AKorIsa tdnau$p kayada psaar haoNyaacyaakamaI sar eDvaD- gaoT yaaMcaa ihssaa far maaoza haota. to dRZ raihlao nasato ikMvaa %yaaMnaIAaplyaa kaOSalyaacaa pUNa- ]pyaaoga kolaa nasata¸ tr irpaoT- ekmatanao Jaalaa tsaa hao}Saklaa nasataÂ AaiNa SaovaTI jaao kayada psaar Jaalaa tao hao} Saklaa nasata.maLovaalyaaMcyaa maMDLacao far vaca-sva haoto. irpaoT- baahor pDlyaanaMtrhI %yaaMcyaapOkIkahIMnaI ibalaalaa ksaUna ivaraoQa kolaa. pNa sar eDvaD- gaoT AKorpya-Mt Ba@kma raihlao¸va kimaTIcyaa iSafarSaIMcaa %yaaMnaI saMpUNa- AMmala kolaa.

ASaa táhonao SaMBar vaYaa-MpasaUna caalat Aalaolaa tInakizyaaMcaa kayada maaoDUnapDlaa¸ va %yaabaraobar maLovaalyaaMcyaa sa<aocaa Ast Jaalaa. jaao ryatvaga- sadacaa dbalaolaarahat haota¸ %yaalaa svat:cyaa Sa@tIcaI kahISaI p`tItI AalaI¸ AaiNa inaLIcaa DagaQau}na jaata jaaNaar naahI ASaa táhocaa jaao caukIcaa samaja haota¸ tao dUr Jaalaa.

maaJaI [cCa haotI¸ kI caMparNyaamaQyao sau$ kolaolao ivaQaayak kama puZocaalavaavao¸ laaokaMmaQyao kahI vaYaa-Mpya-Mt kama kravao¸ AaNaKI SaaLa kaZavyaa va AaNaKIKoDyaaMmaQyao p`vaoSa kravaa. xao~ tyaar haoto¸ pNa maaJyaa manaIYaa puYkL vaoLa [-Svaranaopar paDU idlaolyaa naahIt. maI manaaSaI yaaojalao haoto ek¸ AaiNa dOvaanao malaa AaoZUna naolaodusaáyaa kamaakDo.

20. majauraMSaI saMbaMQa

caMparNyaatIla kimaTIcao kama maI AaTpIt Aaho [t@yaaMt KoDa ijalhyaatIlaSaotIcao nauksaana va saaramaafI yaasaMbaMQaI maaohnalaala pMDyaa va SaMkrlaala prIK yaaMcao malaap~ Aalao. itkDo jaa}na laaokaMcao naotR%va svaIkarNyaaba_la %yaaMnaI Aaga`h kolaa.jaagyaavar jaa}na tpasa kolyaaKorIja sallaa doNyaacaI maaJaI [cCa navhtI¸ Sa@tI ikMvaaihMmathI navhtI.

dusarIkDUna EaImatI AnasaUyaabaa[-Mcao p~ %yaaMcyaa majaUrsaMGaasaMbaMQaI Aalaohaoto. majauraMcao pgaar tuTpuMjao haoto. pgaarvaaZIcaI %yaaMcaI maagaNaI far kaLapasaUnacaIhaotI. yaa baabatIt %yaaMcao maaga-dSa-na krNyaacaI malaa haOsa haotI. ho p`maaNaatCaoTosao vaaTNaaro kamahI maI dUr rahUna k$ Sakona ASaI maaJaI Sa@tI navhtI.mhNaUna maI pihlaI saMQaI saaMpDtaca samaxa Ahmadabaadlaa gaolaao. malaa Asao vaaTlao

haoto¸ kI daonhI kamaaMcaa tpasa k$na qaaoDyaaca idvasaat maI prt caMparNyaalaa yao[-na¸AaiNa toqaIla ivaQaayak kamaacaI doKroK k$ laagaona.

pNa Ahmadabaadlaa paocalyaanaMtr ASaI ek ek kamao inaGaU laagalaI¸ kI malaaiktI trI idvasa caMparNyaalaa jaata Aalao naahIÂ va caalaU kolaolyaa SaaLa ekamaagaUna ekbaMd pDlyaa. maI va maaJyaa saaoba%yaaMnaI iktI trI manaaorajyao rcalaI haotI¸ prMtu tUt- trItI ZasaLUna pDlaI.

caMparNyaamaQyao gaavaSaaLa va gaavasafa[- yaaMKorIja gaaorxaNaacao kama maI hatIGaotlao haoto. gaaoSaaLa va ihMdIp`caar yaa kamaaMcaa ma@ta maarvaaDI baMQaUMnaI Gaotlaolaa Aaho¸Asao maaJyaa p`vaasaamaQyao maaJyaa laxaat yao}na cauklao haoto. baoityaamaQyao eka maarvaaDIgaRhsqaanao Aaplyaa Qama-SaaLot malaa AaEaya idlaa haota¸ AaiNa toqaIla [tr maarvaaDIgaRhsqaaMnaI Aaplyaa gaaopalanaacyaa kamaamaQyao malaa rsa ]%pnna kolaa haota. gaaorxaNaasaMbaMQaIAaja maaJao jao ivacaar Aahot¸ toca yaa vaoLIhI banaUna gaolao haoto. gaaorxaNa mhNajaogaaovaMSavaRwI¸ gaaojaaitsauQaarNaa¸ baOlaaMkDUna inayamaSaIr kama GaoNao¸ gaaoSaaLocao namaunaodardugQaalaya banaivaNao vagaOro. yaa kamaI maarvaaDI baMQaUMnaI BarpUr madt doNyaacao vacana malaaidlao. pNa maI caMparNyaamaQyao isqar rahU na SaklyaamauLo to kama AQa-vaTca raihlao.baoityaamaQyao gaaoSaaLa tr AajahI caalaU Aaho¸ pNa tI AadSa- dugQaalaya banaU SaklaInaahI. caMparNyaatIla baOlaaMkDUna AVaphI %yaaMcyaa Sa@tIplaIkDo kama GaoNyaat yaoto.naavaacao ihMdU AjaUnahI baOlaaMnaa inad-yapNao JaaoDptat va Qamaa-laa ba+a AaNatat. ho SalyamaaJyaa )dyaamaQyao kayamacao rahUna gaolao Aaho. jaovha jaovha maI caMparNyaalaa jaatao¸ tovhatovha yaa Aga%yaacyaa prMtu AQa-vaT raihlaolyaa kamaacao smarNa hao}na ]saasaa TaktaoAaiNa hI kamao AQa-vaT saaoDUna gaolyaaba_la maarvaaDI baMQaU va ibaharI laaok malaa pòmapUva-kdaoYa dotat¸ to maI maukaTyaanao eokUna Gaotao.

SaaLaMcao kama yaa naahI %yaa rItInao yaoqao naahI pNa dusarIkDo caalaU Aaho. pNagaaosaovaocyaa kaya-Ëmaanao maULca Qarlao navhto. %yaamauLo %yaalaa yaaojalyaap`maaNao vaLNa dotaAalao naahI.

AhmadabaadmaQyaoca KoDa ijalhyaaMtIla kamaasaMbaMQaI sallaamasalatI caalaU hao%yaa.%yaa maudtItca maI majauraMcao kama hatI Gaotlao.

maaJaI isqatI AitSaya naajauk haotI. m,ajauraMcaa pxa malaa AitSayabaLkT idsalaa. EaI. AnasaUyaabaa[-Mnaa Aaplyaa sa##yaa Baavaabaraobarca laZavao laagaNaarhaoto. majaUr va maalak yaaMmaQaIla yaa du:Kd yauwamaQyao EaI. AMbaalaala saaraBaa[-MnaI

406

majauraMSaI saMbaMQaI 407

pàmau#yaanao Baaga Gaotlaa haota. igarNaImalakaMSaI maaJaa salaao#yaacaa saMbaMQa haota.%yaaMcyaabaraobar laZNao maaJyaa ijavaavar yaot haoto. %yaaMcyaabaraobar vaaTaGaaTI k$na maI%yaaMnaa majauraMcyaa maagaNaIsaMbaMQaI pMca naomaNyaaba_la ivanaivalao. prMtu Aaplyaa vamajauraMcyaamaQyao pMcaaMnaI maQyasqaI kravaI¸ hoca maalakaMnaa yaaogya vaaTonaa.

majauraMnaa maI saMp pukarNyaacaa sallaa idlaa. tao sallaa doNyaapUvaI- majaUr vamajauraMcao puZarI yaaMcyaaSaI BarpUr pircaya k$na Gaotlaa. %yaaMnaa saMpacyaa ATI samajaavaUnaidlyaa %yaa ASaa :

1. kahI Jaalao trI SaaMitBaMga kravayaacaa naahI.2. jyaaMcaI kamaavar jaaNyaacaI [cCa Asaola %yaaMcyaavar jaaorjaulaUma

kravayaacaa naahI.3. majauraMnaI iBaxaanna Ka} nayao.4. saMp iktIhI laaMbalaa trI %yaaMnaI dRZ rahavao¸ AaiNa svat:javaLcao pOsao

saMplao tr [tr majaurI k$na paoTasa imaLvaavao.yaa ATI puZaáyaaMnaI samajaUna Gaotlyaa va %yaa %yaaMnaI maanya kolyaa. majauraMcaI

jaahIr saBaa JaalaI va tIt %yaaMnaI zrava kolaa¸ kI AaplaI maagaNaI maanya JaalyaaKorIjaikMvaa itcyaa yau@tayau@ttocaa tpasa krNyaasaazI pMca naomalao gaolyaaKorIja AapNa kamaavarjaaNaar naahI.

yaa saMpamaQyaoca EaI. vallaBaBaa[- va EaI. SaMkrlaala ba^Mkr yaaMcaI malaaKrIKurI AaoLK JaalaI Asao mhNata yao[-la. EaI. AnasaUyaabaa[-caa maaJaa pircayayaapUvaI-ca caaMgalaa Jaalaa haota.

saMpvaalyaaMcaI saBaa raoja nadIiknaarI eka JaaDacyaa CayaomaQyao Ba$ laagalaI.%yaa saBaolaa raoja SaokDao majaUr hjar rahat. maI raoja %yaaMnaa %yaaMcyaa pìt&ocao smarNa k$nadot Asao va SaaMtI paLNyaacaI AavaSyakta samajaavaUna dot Asao. to Aaplaa 'ekinaScayaa' caa baavaTa Gao}na SahratUna imarvaNaUk kaZIt va yaa imarvaNaukIinaSaI saBaolaayaot.

ha saMp ekvaIsa idvasa caalalaa. yaa maudtIt maI vaoLaovaoLIigarNaImaalakaMbaraobar vaaTaGaaT krIt Asao va nyaaya doNyaaba_la %yaaMnaa ivanavaIt Asao."AamacyaaMthI inaScaya mhNaUna kahI paihjaoca naaÆ Aamacaa va Aamacyaa majauraMcaa saMbaMQaiptapu~aMp`maaNao AsaayacaaÂ %yaacyaa AaD kaoNaI Aalyaasa AamhI to ksao sahna kravaoÆAamacyaamaQyao pMca to kSaasaazIÆ AamacyaamaQyao pMca to kSaasaazIÆ" Asaa jabaaba malaaimaLt Asao.

21. AaEamaacao dSa-na

majauraMcao p`krNa puZo caalaivaNyaapUvaI- AaEamaakDo najar TakUna yaoNao AavaSyakAaho. caMparNyaat rahat Asalaao trI maI AaEamaalaa ivasa$ Sakt navhtao. maQaUnamaQaUnaAaEamaat yao}nahI jaat Asao.

kaocarba ho AhmadabaadSaojaarcao ek lahana KoDo Aaho. AaEamaacaI jaagaa yaagaavaat haotI. kaocarbamaQyao Plaogacaa pàduBaa-va Jaalaa. baalakaMnaa maI %yaa vastImaQyaosaurixat zovaU Sakt navhtao. svacCtocao inayama AamhI iktIhI kaLjaIpUva-k paLItAsalaao¸ trI Aasapasacyaa AsvacCtopasaUna AaEamaalaa AilaPt zovaNao ASa@ya haoto.kaocarbacyaa laaokaMkDUna svacCtocao palana krvaUna GaoNyaacaI ikMvaa ASaa p`saMgaI %yaaMcaI saovaakrNyaacaI Sa@tI AamacyaamaQyao navhtI. Aamacao Qyaoya tr Asao haoto¸ kI AaEama haSahrapasaUna ikMvaa gaavaapasaUna Alaga AsaavaaÂ maa~ jaayalaa yaayalaa pMcaa[-t pDola [tkadUr nasaavaa. kQaI kaLI AaEamaalaa 'AaEama' naava SaaoBaNaar Asaola tr Agaaodr %yaanaosvat:cyaa jaimanaIt va Kulyaa jaagaot isqar Jaalao paihjao.

Plaogacaa Aqa- Aamhalaa kaocarba saaoDUna jaaNyaacaI naaoTIsa Asaa maI kolaa.EaI. puMjaaBaa[- ihracaMd AaEamaaSaI inakT saMbaMQa zovaIt Asat va AaEamaalaa lahanamaaozyaahrek baabatIt Sauw va inariBamaana bauwInao sahayya krIt Asat. AhmadabaadcyaakarBaaracaa %yaaMnaa ivastRt AnauBava haota. AaEamaalaa paihjao AsalaolaI jamaIna lagaocaSaaoQaUna doNyaacao %yaaMnaI AMgaavar Gaotlao. kaocarbacyaa ]<arokDIla va dixaNaokDIla Baaga maI%yaaMcyaabaraobar ihMDlaao. %yaanaMtr ]<arokDo tInacaar maOlaaMvar jaimanaIcaa tukDa imaLola trSaaoQaUna kaZNyaasa maI %yaaMnaa saucaivalao. saQyaa jaoqao AaEama Aaho¸ %yaa jaimanaIcaa to SaaoQalaavaUna Aalao. tI tu$Mgaacyaa javaL haotI ho malaa ek ivaSaoYa p`laaoBana vaaTlao.sa%yaaga`h¹AaEamavaasaIyaaMcyaa naiSabaI tu$Mga tr ilaihlaolaaca AsaNaar ASaI samajaUtAsalyaamauLo tu$Mgaacaa Saojaar bara vaaTlaa. ho malaa maahIt haoto¸ kI tu$Mgaacao sqaana naohmaIjaoqao Aasapasa svacC jaagaa Asaola ASaaca izkaNaI SaaoQaUna kaZNyaat yaoto.

Aaz ek idvasaat jaimanaIcaa saaOda kolaa. %yaa jamaInaIt ekhI Garnavhto¸ ekhI JaaD navhto. nadIiknaara va ekaMt ho gauNa to izkaNa manaatBarNyaasa ivaSaoYa karNaIBaUt Jaalao. AamhI tMbaUmaQyao rahaNyaacaa inaScaya kolaa.

408

AaEamaacao dSa-na 409

svayaMpakasaazI pHyaaMcao ek ta%purto CPpr baaMQaavao va hLUhLU kayamacaI Garo baaMQaNyaasasau$vaat kravaI Asaa ivacaar kolaa.

yaavaoLI AaEamaacaI laaoksaM#yaa vaaZlaI haotI. lahanamaaozo s~Ipu$Ya imaLUnasaumaaro caaLIsajaNa haoto. sagaLo ekaca izkaNaI jaovaIt Asat evaZo baro haoto. yaaojanaatyaar krNaara maI haotao. tI Amalaat AaNaNyaacaa baaojaa ]calaNaaro naohmaIcyaaiSars%yap`maaNoa maganalaalaca haoto.

kayamacao Gar banaopya-Mt Baaogaavyaa laagalaolyaa gaOrsaaoyaInaa saImaa navhtI.pavasaaLa Dao@yaavar Aalaa haota. caar maOla AMtrava$na sava- saamaanasaumaana SahratUnaAaNaayacao haoto. yaa pDIt jaimanaImaQyao sap- vagaOrohI haoto. tSaa isqatIt maulaabaaMLaMnaasaaMBaaLNyaacaI jabaabadarI ASaI tSaI navhtI. sapa-idkaMnaa na maarNyaacaa irvaaja haotaÂpNa %yaaMcyaa BayaapasaUna sava-qaOva mau@t Asao AamacyaaMpOkI kaoNaIca navhto¸ AajahI naahIt.

ihMsak pàNyaaMnaa na maarNyaacyaa inayamaacao yaqaaSai@t palana ifina@sa¸Ta^lasTa^ya fama- saabarmatI yaa itnhI izkaNaI kolao gaolao Aaho. itnhI izkaNaI pDItjaimanaImaQyao vasaaht kravaI laagalaI haotI. itnhI izkaNaI jaIvaijavaaNaUMcaa ]pd/va BarpUrhaota Asao mhNata yao[-la. Asao AsatahI AVappya-Mt ekhI maR%yau GaDlaolaa naahI.yaamaQyao maaJyaasaar#yaa EawaLU maaNasaalaa trI [-SvarI naomaanaoma va %yaacaI kRpaca idsato.[-Svar pxapat krIt naahI¸ manauYyaacyaa raojacyaa kamaamaQyao ZvaLaZvaL krayalaa taoirkamaa basalaolaa naahI¸ ASaa táhocaI inarqa-k SaMka kaoNaIhI GaoNyaacao karNa naahI. hIgaaoYT¸ ha AnauBava Anya táhonao ksaa vya@t kravaa to malaa samajat naahI. [-SvaracyaakRtIcao vaNa-na laaOikk BaaYaomaQyao krIt Asalaao trIhI malaa maahIt Aaho¸ kI %yaacao 'kaya-'AvaNa-naIya Aaho. pNa pamar manauYya vaNa-na k$ laagalaa mhNajao %yaacyaapaSaI %yaacyaabaaobaDyaa baaolaIiSavaaya dusaro saaQana naahI. saamaanyapNao sapa-Mnaa vagaOro na maarNyaacaa irvaajaAsaUnahI Aamacyaa AaEamaIya samaajaacaI pMcavaIsa vaYao- inaiva-GnapNao jaavaI¸ ha inavvaLyaaogaayaaoga samajaNyaaeovajaI %yaalaa [-SvarI kRpa maanaNao ha jar Ba`ma Asaola tr AsalaaBa`mahI CatISaI kvaTaLNyaasaarKa Aaho.

majauraMcaa saMp Jaalaa %yaavaoLI AaEamaacyaa [maartIcaa payaa BarNao caalaU haoto.AaEamaacao mau#ya kaya- ivaNakama haoto. kaMtNyaacaa SaaoQa tr AVap k$ Saklaao navhtaoÂmhNaUna ivaNakamaSaaLa p`qama baaMQaUna kaZavaI Asao zrivalao haoto. Aqaa-t payaacao kamacaalalao haoto to ivaNakamaSaaLocaoca.

22. ]pvaasa

majauraMnaI pihlao daona AazvaDo KUp ihMmat daKivalaI. SaaMtIhI KUpiTkivalaI. raojacyaa saBaolaa hjaorIhI caaMgalaI Asao. raoja maI %yaaMnaa %yaaMcyaa pìt&ocaosmarNa k$na dot Asao. "AamhI ma$M pNa Aaplyaa pìt&opasaUna kQaIhI ZLNaar naahI¸"Asao raoja to maaozmaaozyaanao gajaU-na baaolat Asat.

pNa puZo to narma pDU laagalao. inaba-la manauYya jyaap`maaNao ihMsak Asatao¸%yaap`maaNao to kmakuvat Jaalao¸ AaiNa igarNyaaMt kamaavar jaaNaaáyaaMcaa WoYa k$ laagalao. toeKaVa vaoLI kaoNaavar Sa@tIcaahI p`yaaoga krtIla ASaI malaa QaastI vaaTU laagalaI.raojacyaa saBaotIla maaNasaaMcaI hjaorI maMdavat caalalaI. yaot %yaaMcyaa caoháyaavar ]dasaInatapsarlaolaI idsao. malaa baatmaI laagalaI¸ kI majaUr DgamagaU laagalao Aahot. maI ifikrItpDlaao. ASaa p`saMgaI maaJaa Qama- kaoNata yaacaa maI ivacaar k$ laagalaao. dixaNaAaiÍkotIla majauraMcyaa saMpacaa malaa AnauBava haota¸ pNa ha AnauBava navaIna haota. jaIpìt&a krivaNyaamaQyao maaJao AMga haoto¸ ijacaa maI raoja saaxaI haot haotao¸ %yaa pìt&ocaa BaMgaksaa vhavaaÆ ha ivacaar AiBamaanapòirthI Asaola ikMvaa tao majauraMba_lacyaa vasa%yaaba_lacyaa pòmaamauLohI ]d\Bavalaolaa Asaola.

sakaLcaa p`hr haota. maI saBaomaQyao haotao. maI puZo kaya krNaar Aaho yaacaImalaa kahI klpnaa navhtI. pNa saBaomaQyao maI baaolaUna gaolaao¸ "majaUr jar punha sajja haotnasatIla va inakala laagaopya-Mt saMp iTkvaU SakNaar nasatIla¸ tr tsaa inakala laagaopya-MtmaI ]pvaasa krNaar."

hjar Asalaolao majaUr capaplao. AnasaUyaabaa[-Mcyaa DaoLyaaMtUna AEaUMcyaa Qaarasau$ Jaalyaa. majaUr mhNaU laagalao¸ "tumhI nakaÂ AamhI ]pvaasa krtao¸ pNa tumhI ]pvaasakrta kamaa nayao. Aamhalaa maaf kra¸ Aam,hI pìt&a paLU."

maI mhTlao¸ "tumhalaa ]pvaasa krNyaacaI ja$r naahI. tumhI tumacyaa pìt&ocaopalana kra mhNajao Jaalao. AaplyaapaSaI pOsao naahIt. Aaplyaalaa majauraMnaa iBaxaannaKa} GaalaUna saMp caalavaayacaa naahI. tumhI ksalaI trI majaurI kra AaiNa Aaplyaaraojacyaa raoTIpurto pOsao imaLvaa¸ mhNajao saMp iktIhI laaMbalaa trI tumhalaa inaiScaMt rahtayao[-la. maaJaa ]pvaasa Aata inakala laagaNyaapUvaI- sauTNao Sa@ya naahI."

410

]pvaasa 411

vallaBaBaa[- %yaaMcyaasaazI myauinaisapailaTImaQyao kahI kama SaaoQaIt haotoÂ pNatoqao kahI imaLNyaasaarKo navhto. AaEamaacyaa ivaNakamaSaaLomaQyao rotIcaI BarNaI krayacaIhaotI. %yaamaQyao puYkLSaa majauraMnaa kama Aaho¸ Asao maganalaalanaI saucaivalao. majaUr tokama krayalaa tyaar Jaalao. AnasaUyaabaa[-MnaI sau$vaat kolaI¸ AaiNa nadIcyaa pa~atUnarotIcyaa Taoplyaa BarBa$na naoNaaáyaa majauraMcaI raMga laagalaI. to dRSya pahNyaalaayak haoto.majauraMmaQyao navaIna caOtnya Aalao. %yaaMcaa ihSaoba caukvaNaaro %yaaMnaa pOsao dota dota dmalao.

yaa ]pvaasaamaQyao ek daoYa haota. maI maagao ilaihlaoca Aaho¸ kI maalakaMSaImaaJaa ima~%vaacaa saMbaMQa haota. Aqaa-t ]pvaasaacaI AaMca %yaaMnaa laagalyaaKorIja raihlaInasatI. sa%yaaga`hI yaa naa%yaanao malaa %yaaMcyaaiva$w ]pvaasa krta yaoNaar naahI ho malaasamajat haoto. %yaaMcyaavar jaao kahI pirNaama haoNaar tao majauraMcyaa saMpacaaca Jaalaapaihjao. maaJao pàyaiSca<a %yaaMcyaa daoYaasaazI navhto¸ majauraMcyaa daoYaainaima<a haoto. maImajauraMcaa pìtinaQaI AsalyaamauLo %yaaMcyaa daoYaaMnaI maIhI dUiYat hao[-na. maalakaMnaa maI f@tivanaMtI k$ SakNaar¸ %yaaMcyaaiva$w ]pvaasa krNao ha ~agaa hao[-la. trI pNa maaJyaa]pvaasaacaa %yaaMcyaavar pirNaama JaalyaaKorIja rahaNaar naahI ho malaa kLt haoto.pirNaama JaalaahI. pNa maaJaa ]pvaasa qaaMbaivaNao malaa Sa@ya navhto. Asaa sadaoYa]pvaasahI krNao malaa maaJaa Qama- Asalyaacao p`%yaxa idsat haoto.

maalakaMnaa maI samajaavaUna saaMigatlao¸ "maaJyaa ]pvaasaamauLo tumhalaa tumacaa maaga-saaoDNyaacaI ibalakula ja$r naahI." %yaaMnaI malaa kTumaQaur TaomaNaohI maarlao. %yaaMnaa tsaokrNyaacaa AiQakar haota.

Saoz AMbaalaala yaa saMpaiva$w zama rahaNyaacyaa baabatIt Agaòsar haoto.%yaaMcaI dRZta AaScaya- ]%pnna krNaarI haotI. %yaaMcyaa inaBaI-DpNaahI malaa ittkacaAavaDlaa. %yaaMcyaabaraobar laZNao malaa AavaDt haoto. %yaaMcyaasaarKo puZarI iva$wpxaakDo Asatanaa maaJyaa ]pvaasaacaa %yaaMcyaavar haoNaara AaDpirNaama malaahI jaacathaota. %yaatUnahI %yaaMcyaa Qama-p%naI EaImatI sarlaadovaI yaaMcao maaJyaavar sa##yaa baihNaIp`maaNaopòma haoto. maaJyaa ]pvaasaamauLo %yaaMnaa pDlaolaa poca maaJyaanao pahvat navhta.

maaJyaa ]pvaasaacyaa pihlyaa idvaSaI tr AnasaUyaabaa[-¸ [tr Anaokima~ va majaUr yaaMnaIhI maaJyaabaraobar ]pvaasa kolaa. %yaaMnaI AiQak ]pvaasa k$nayao yaaba_la maI %yaaMcaI maaozyaa mauiSklaInao samajaUt GaalaU Saklaao. ASaa táhonao caaohI¹

412 Aa%makqaa

kDo vaaatavarNa pòmamaya banaUna gaolao. maalak kovaL dyaolaa vaSa hao}na tDjaaoD krNyaacaomaaga- SaaoQaUna kaZU laagalao. EaI. AnasaUyaabaa[-Mcyaa GarI %yaaMcyaa vaaTaGaaTI sau$ Jaalyaa.EaI. AanaMdSaMkr QaùvahI maQyao pDlao. AKorIsa %yaaMnaa pMca naomaNyaat Aalao¸ va saMpimaTlaa. malaa tIna idvasa ]pvaasa kravaa laagalaa. maalakaMnaI majauraMnaa imaza[- vaaTlaI.ekvaIsa idvasaaMnaI tDjaaoD JaalaI. tDjaaoDIcaI saBaa JaalaI. itlaa maalak vagaujaraqacyaa ]<ar ivaBaagaacao kimaSanar hjar haoto. kimaSanaraMnaI majauraMnaa sallaa idlaa¸"tumhI naohmaI ima. gaaMQaIMcyaa saaMgaNyaap`maaNao vaagat calaa." *yaa gaaoYTInaMtr qaaoD@yaacaidvasaaMnaI malaa %yaaMcyaaca iva$w laZavao laagalao. kaL palaTlaa tsao tohI palaTlao¸ vaKoDa ijalhyaaMtIla paTIdaraMnaa maaJaa sallaa na eokNyaaba_la saaMgaU laagalao.

risak prMtu ka$NyapUNa- ASaa eka GaTnaocaa ]llaoK yaoqao krNao yaaogyaidsato. maalakaMnaI imaza[- KUp tyaar kolaI haotI. tI hjaarao majauraMnaa vaaTavaI kSaIAsaa p`Sna pDlaa. jyaa JaaDaKalaI majauraMnaI pìt&a kolaI haotI¸ %yaa izkaNaIca tIvaaTNao yaaogya Asao mhNaUna¸ %yaacap`maaNao dusaáyaa kaozohI hjaarao majauraMnaa ek~ krNaogaOrsaao[-cao hao[-la yaahI ivacaaranao¸ %yaa JaaDasaBaaovaarcyaa Kulyaa maOdanaamaQyao tI vaaTavaI¸Asao zrivaNyaat Aalao. maI BaaoLopNaanao Asao samajalaao¸ kI ekvaIsa idvasapya-Mt inayamanaatraihlaolao majaUr ivaSaoYa baMdaobastaKorIja raMgaonao ]Bao rahUna imaza[- GaotIla¸ AQaIr hao}naimaza[-var tuTUna pDNaar naahIt. pNa maOdanaat imaza[- vaaTNyaacyaa daonatIna rItI caalavaUnapaihlyaa¸ %yaa inaYfL JaalyaaÂ daonatIna imainaTopya-Mt sava- vyavaisqat caalao¸ pNa naMtrlaavalaolaI raMga maaoDUna jaa[-. majauraMcyaa puZaáyaaMnaI AaplaI iSakst kolaI¸ pNa vyaqa-.AKorIsa gadI- gaaoMgaaT va Qa@kabau@kI [t@yaa qaralaa jaa}na paocalaI¸ kI kahI imaza[-icarDUna fukT gaolaI. maOdanaat vaaTNao baMd kravao laagalao¸ AaiNa raihlaolaI imaza[- maaozyaaiSakstInao saaoDvaUna Saoz AMbaalaalacyaa imaJaa-puraMtIla baMgalyaat paocatI kravaI laagalaI.maga tI dusaáyaa idvaSaI baMgalyaacyaa Aavaaratca vaaTavaI laagalaI.

yaatIla hasyarsa tr spYTca Aaho. 'ekinaScayaa' cyaa JaaDapaSaI imaza[-vaaTta AalaI naahI. %yaacyaa karNaacaa tpasa krta Asao kLUna Aalao¸ kI imaza[-vaaTavayaacaI Aaho Asao samajalyaava$na Ahmadabaadcao iBakarI toqao yao}na daKla JaalaohaotoÂ %yaaMnaI raMgaa maaoDUna imaza[- ihsakUna naoNyaacao p`ya%na kolao. ho to ka$Nya.

KoDa sa%yaaga`h 413

ha doSa ]pasamaarInao [tka pIDlaolaa Aaho¸ kI iBakaáyaaMcaI saM#yaa vaaZtjaat Aaho¸ AaiNa Kayalaa imaLivaNyaasaazI to saamaanya rItIBaatIcao ]llaMGana krtat.Qainak laaok Asalyaa iBakaáyaaMnaa kama SaaoQaUna doNyaaeovajaI AivacaarpUva-k %yaaMnaa iBaxaaGaalaUna paosatat.

23. K oDa s a % y a a g a ` h

majauraMcaa saMp pura JaalyaanaMtr malaa dma TakayalaahI vaoL imaLalaa naahI.lagaoca KoDa ijalhyaatIla sa%yaaga`hacao kama hatI Gyaavao laagalao. KoDa ijalhyaamaQyaoduYkaLI isqatI AsalyaamauLo vasaUla maaf k$na GaoNyaasaazI KoDyaacao paTIdar JaTthaoto. yaa baabatIt EaI. AmaRtlaala z@kraMnaI caaOkSaI k$na irpaoT- kolaa haota. maIksalaahI na@kI sallaa doNyaapUvaI- kimaSanarlaa BaoTlaao. EaI. maaohnalaala pMDyaa va EaI.SaMkrlaala prIK AivaEaaMt pirEama krIt haotoÂ sva. gaaokuLdasa khanadasa paroK vaEaI. iva{laBaa[- pTola yaaMcyaamaaf-t %yaaMnaI kaOinsalaat caLvaL caalaivalaI haotI.sarkarkDo DoPyauToSanaohI gaolaI haotI.

yaa vaoLI maI gaujaraqa saBaocaa AQyaxa haotao. saBaonao kimaSanar va gavhna-rlaaAja- kolao¸ tara kolyaa¸ Apmaana sahna kolao. %yaaMcyaa Qama@yaaMkDo saBaonao dula-xa kolao.%yaa vaoLocyaa AmaladaraMcyaa idmaaKacao Aata tr hsaUca yaoto. AmaladaraMcaI %yaa vaoLcaIA%yaMt xaud/ vat-NaUk Aata ASa@yaSaI vaaTto.

laaokaMcaI maagaNaI [tkI spYT AaiNa Alp haotI¸ kI itcyaasaazI laZNyaacaIja$rca pDU nayao. pIk caar AaNao ikMvaa %yaahUna kmaI Aalyaasa %yaa vaYaa-purta vasaUlamaaf Jaalaa paihjao¸ Asaa kayada Aaho. pNa sarkarI AmaladaraMcaI AakarNaI caarAaNyaaMpoxaa jaast haotI. laaokaMkDUna puravyaainaSaI isaw krNyaat yaot haoto¸ kIAakarNaI caar AaNyaaMcyaa KalaI AsalaI paihjao. pNa sarkar eokto kSaalaaÆlaaokaMkDUna pMca naomaNyaacaI maagaNaI krNyaat AalaI. sarkarlaa tI sahna JaalaI naahI.krta AalaI tovaZI ivanavaNaI k$na JaalyaanaMtr saaoba%yaaMcaa ivacaar Gao}na maI paTIdaraMnaasa%yaaga`h krNyaacaa sallaa idlaa.

saaoba%yaaMmaQyao KoDa ijal*yaatIla saovakaMKorIja mau#yat: EaI. vallaBaBaa[-pTola¸ EaI. SaMkrlaala baMkr¸ EaI. AnasaUyaabaa[- EaI. [Mdulaala knhOyaalaalayaai&k¸ EaI. mahadova dosaa[- [%yaaid haoto. vallaBaBaa[- AaplaI maaozI va vaaZtI

414 Aa%makqaa

vaiklaI saaoDUna Aalao haoto. %yaa vaoLopasaUna puZo %yaaMnaa inavaaMtpNao basaUna vaiklaIkravayaalaa imaLalaIca naahI Asao mhTlyaasa caalaola.

AamhI naiDyaad AnaaqaaEamaamaQyao tL idlaa. AnaaqaaEamaat ]trNyaamaQyaokahI ivaSaoYa haoto Asaoo kaoNaI maanaNyaacao karNa naahI. naiDyaadmaQyao yaacyaasaarKo [t@yaasagaLyaa laaokaMnaa rahata yao[-la evaZo svatM~ Gar dusaro navhto. AKorIsa puZIlamajakuracyaa pìt&ap~avar sa*yaa GaoNyaat Aalyaa :

"Aamacyaa gaavacao pIk caar AaNyaaMhUna kmaI Aalaolao Aaho¸ ho Aamhalaa maahItAaho. yaa karNaastva saaravasaulaI puZIla vaYaa-pya-Mt thkUba krNyaaba_la AamhIsarkarkDo Aja- kolaa. prMtu tSaI thkubaI imaLalaI naahI. mhNaUna AamhI KalaI sa*yaakrNaaro pìt&a krtao¸ kI AamhI sarkarcaa yaa saalacaa vasaUla pura ikMvaa jaovaZa baakIraihlaa Asaola tovaZa BarNaar naahI. prMtu tao vasaUla krNyaasaazI sarkarlaa jaokayadoSaIr [laaja kravaosao vaaTtIla¸ to k$ do}Â va %yaapayaI saaosaavaI laagaNaarI du:Kosahna k$. AamacaI jamaIna Kalasaa JaalaI trIhI Kalasaa hao} do}Â pNa Aaplyaahatanao pOsao Ba$na KaoTo z$na svaaiBamaanaalaa maukNaar naahI. jar naamadar sarkarnao baakIyaoNao Asalaolyaa sava- izkaNaI dusara hPta thkUba zovalaa¸ tr AamacyaapOkI jyaaMnaa saamaqya-Aaho¸ to sabaMQa ikMvaa baakI raihlaolaI r@kma BarNyaasa tyaar Aahot. saamaqya-AsaNaaáyaaMnaIhI vasaUla na BarNyaacao karNa evaZoca¸ kI jaao samaqa- Aaho %yaanao pOsao BarlaomhNajao jaao Asamaqa- Aaho taohI Gaaba$na jaa}na AaplaI vaaTola tI caIjavastU ivakUna ikMvaakja- k$nahI vasaUla Bartao¸ AaiNa du:Kat pDtao. ASaa isqatItUna gairbaalaa vaacaivaNaoho QainakaMcao kt-vya haoya¸ ASaI AamacaI samajaUt Aaho."

yaa laZyaalaa maI farSaI p`krNao do} Sakt naahI¸ %yaamauLo puYkL maQaursmarNao saaoDUna VavaI laagaNaar. jyaaMcaI yaa mah%vaacyaa laZyaacaa Kaola AByaasa krNyaacaI[cCa Asaola¸ %yaaMnaI SaMkrlaala prIKaMnaI ilaihlaolaa 'KoDa¹sa%yaaga`ha'caa saivastr vasaaQaar [ithasa vaacaavaa¸ ASaI maaJaI %yaaMnaa iSafarsa Aaho.

24. ka Md o c a a o r

caMparNya ihMdusqaanacyaa AgadI eka kaopáyaat haotoÂ va toqaIla laZyaalaavat-maanap~aMmaQyao pìsawI imaLU idlaolaI navhtI¸ %yaamauLo toqao baahorcaI pòxakmaMDLI yaotnasao. pNa KoDa sa%yaaga`h vat-manap~aMcyaa tavaDIt saaMpDlaa haota. gaujaraqaI laaokaMnaa yaanavyaa gaaoYTIba_la KUp gaaoDI vaaTU laagalaI haotI. to Qana lauTivaNyaasa tyaar haoto.sa%yaaga`hacaa laZa Qanaacyaa baLavar caalaU Sakt naahI¸ QanaacaI %yaalaa kmaIt kmaI ja$rpDto hI gaaoYT %yaaMcyaa caTkna laxaat yao[-naa. nakao nakao mhNat AsatahI mauMba[-cyaaQainakaMnaI paihjao haoto %yaahUna AiQak pOsao idlao va laZyaacyaa AKorIlaa %yaapOkI kahIr@kma iSallak raihlaI.

dusaáyaa baajaUnao sa%yaaga`hI saonaolaahI saaQaopNaacaa navaIna QaDa iSaklaa paihjaohaota. tao QaDa to pUNa-pNao iSaklao Asao maI mhNaU Sakt naahI. pNa %yaaMnaI AaplyaarahaNaImaQyao barIca sauQaarNaa k$na GaotlaI evaZo Kro.

paTIdaraMnaasauwa ASaa táhocaa laZa navaInaca haota. gaavaaogaava ihMDUna %yaacaorhsya %yaaMnaa samajaavaUna saaMgaavao laagao. Amaladar ho p`jaocao Saoz naahIt tr naaokr Aahot¸p`jaocyaa pOSaaMtUnaca to pgaar KaNaaro Aahot¸ ho samajaavaUna do}na %yaaMcyaaba_lacaa drara dUrkrNao ho mau#ya kama haotoÂ AaiNa inaBa-ya hao}nahI ivanaya iTkvaUna QarNyaasa saaMgaNao va to%yaaMsa pTvaUna doNao ho tr javaLjavaL ASa@yasao vaaTt haoto. AmaladaraMba_lacao Baya dUrJaalao¸ kI maga %yaaMnaI kolaolyaa ApmaanaaMcaI foD krNyaacaI [cCa kaoNaasa haoNaar naahIÆtrI pNa sa%yaaga`hI manauYyaanao AivanayaI haoNao mhNajao duQaat saaomala pDlyaasamaana Aaho AsaomhNata yao[-la. ivanayaasaMbaMQaIcaI iSakvaNa paTIdaraMmaQyao purI iBanalaI navhtI¸ ho maaJyaamaagaahUna laxaat Aalao. AnauBavaaAMtI malaa Asao idsaUna yaot Aaho¸ kI ivanaya hasa%yaaga`hacaa kizNaaMt kizNa Baaga Aaho. ivanaya mhNajao baaolataMnaa Aadryau@t BaaYaazovaNao¸ evaZaca Aqa- yaoqao Gyaavayaacaa naahIÂ ivanaya mhNajao iva$w pxaaba_la manaaMtAadr¸ sarLBaava¸ %yaacyaa ihtacaI [cCa va %yaap`maaNao vat-na.

sau$vaatIcyaa idvasaaMt laaokaMmaQyao KUp ihMmat idsaUna yaot haotI.sau$vaatIlaa sarkarcao [laajahI narma haoto. pNa sarkarlaa jaovha idsalao¸ kIlaaok AiQakaiQak Ba@kma haot caalalao Aahot tovha %yaanaohI AiQak ]ga`[laaja krNyaacaa ivacaar kolaa. jaPtIdaraMnaI laaokaMcaI gauro ivaklaI¸ GaraMtUna vaaTola

415

416 Aa%makqaa

tao maala ihravaUna naolaa. caaOqaa[-cyaa naaoiTsaahI inaGaalyaa. kahI gaavaaMcaI ]BaI ipkosabaMQacyaa sabaMQa jaPt krNyaat AalaI. laaokaMcaI GaabargaMuDI vaLlaI. kahIMnaI saaraBarlaa. "Amaladar Aaplaa maalaca jaPt k$na saara vasaUla k$na GaotIla tr baro" Asao[tr kahIjaNa manaatlyaa manaat mhNaU laagalaoÂ kahIjaNa sava-svaavar ]dar haoNaarohIinaGaalao.

ASaa isqatIt SaMkrlaala prIKaMcyaa jaimanaIcaa saara %yaaMcyaa jaimanaItrahaNaaáyaa kuLanao Barlaa. %yaamauLo ijakDo itkDo haha:kar ]Dalaa. SaMkrlaalanaI tIjamaIna saava-jainak kayaa-qado}na TaklaIÂ va ASaa táhonao Aaplyaa maaNasaakDUnaGaDlaolyaa daoYaaMcao pàyaiSca<a kolao. %yaaMcao naava SaabaUt raihlao. [traMnaahI ]dahrNaJaalao.

BayaBaIt Jaalaolyaa laaokaMmaQyao ]%saah AaNaNyaasaazI maI ek yau@tI yaaoijalaI.ek Saot Ayaaogya táhonao jaPt krNyaat Aalao haoto va %yaat kaMVacao pIk tyaar Jaalaolaohaoto. to pIk maaohnalaala pMDyaaMcyaa naotR%vaaKalaI kaZUna AaNaNyaacaa sallaa maI idlaa.maaJyaa mato yaat kayaVacaa BaMga haot navhtaÂ AaiNa haot Asalaa trI sauwaevaZyaatovaZyaa saaáyaasaazI ]Bao pIk jaPt krNao yaalaa kayaVacaa AaQaar Asalaa trIto nyaayanaItIlaa saaoDUna Aaho¸ tI sarL laUT Aaho¸ AaiNa ASaa táhonao Jaalaolyaa jaPtIcaaAnaadr krNao Aaplao kt-vyaca Aaho Asao maI saucaivalao. tsao krNyaamaQyao tu$MgaatjaaNyaacaI ikMvaa dMD haoNyaacaI QaastI Aaho¸ ho laaokaMnaa spYT k$na saaMigatlao haoto.maaohnalaala pMDyaaMnaa toca paihjao haoto. sa%yaaga`halaa baaQa yaoNaar naahI ASaa táhonao kaoNaItrI tu$Mgaat gaolyaaKorIja KoDa sa%yaaga`h pura vhavaa¸ ho %yaaMnaa $cat navhto. %yaaMnaISaotaMtIla kaMdo kaZNyaacaa inaScaya kolaaÂ %yaaMcyaa jaaoDIlaa AaNaKI saatAaz jaNaimaLalao.

sarkar %yaaMnaa pkDlyaaKorIja ksao rahIlaÆ maaohnalaala pMDyaa va %yaaMcaojaaoDIdar yaaMnaa ATk krNyaat AalaI. %yaamauLo laaokaMmaQyao ]%saah vaaZlaa. laaoktu$Mgaaba_la baoifkIr banalao kI maga sarkarcyaa saaoTyaanao to dbat naahIt¸ tr %yaaMnaaAiQak SaaOya- caZto. kcaorImaQyao laaokaMcao qavaocyaa qavao KTlaa pahavayaalaa yao}na Barlao.pMDyaa va %yaaMcao jaaoDIdar yaaMnaa qaaoDI qaaoDI tu$MgaacaI iSaxaa JaalaI. malaa tr vaaTto¸ kIkaoTa-caa zrava caukIcaa haota. kaMdo kaZNyaacao kR%ya kayaVanao kolaolyaa caaorIcyaavyaa#yaomaQyao yaot navhtoÂ pNa ApIla krNyaacaI vaR<aI navhtI.

KoDa sa%yaaga`hacaa SaovaT 417

kOVaMnaa paocaivaNyaasaazI imarvaNaUk inaGaalaI¸ %yaa idvasaapasaUna maaohnalaalapMDyaaMnaa ' kaMdocaaor ' Asaa samaanaaqaI- iktaba imaLalaa¸ va tao Aajapya-Mt %yaaMcyaakDocaalat Aalaa Aaho.

yaa laZyaacaa SaovaT kaya va ksaa Jaalaa %yaacao vaNa-na k$na ho #aoDa p`krNapuro krIna.

25. #aoDa sa%yaaga,hacaa SaovaT

#aoDa sa%yaaga,hacaa SaovaT ivaica~ táhonao Jaalaa. laaok dmalao haoto¸ ho spYTidsat haoto. jao #aMbaIr raihlao haoto¸ %yaaMcaa A#aorpya-Mt pUNa- ivanaaSa hao} doNao ijavaavaryaot haoto. sa%yaaga,hIMnaa kmaIpNaa yaoNaar naahI¸ ASaa táhonao laZa AaTaopNyaacaa kahISaaoBaUna idsaola Asaa maaga- imaLalyaasa tao AvalaMbaNyaakDo maaJaI p`vaR<aI haotI. ASaatáhocaa maaga- Avaicat saaMpDlaa. naiDyaad talau@yaacyaa maamalaodaranao saaMgaUna pazivalao¸ kIjar sauisqatItIla paTIdaraMnaI Aapaplaa mahsaUla Barlaa tr gairbaaMcaI vasaulaI thkUbazovaNyaat yao[-la. yaaba_la maI lao#aI kbaulaI maaigatlaI tIhI imaLalaI. pNa maamalaodarf@t Aaplyaa talau@yaapurtI jabaabadarI Gao} SakNaar haotaÂ puáyaa ijalhyaacaIjabaabadarI klaokTrcaI haotI. mhNaUna maI klao@Trlaa ivacaarlao. %yaaMcyaakDUna ]<arAalao kI¸ maamalaodar mhNatat tsaa hukUma inaGaalaolaa Aaho. malaa yaacaI maaihtIhInavhtI. pNa tsaa inaGaalaa Asaola¸ tr laaokaMcaI pìt&a purI JaalaI Asao mhNata yao[-la.pìt&ot hIca gaaoYT haotIÂ mhNaUna tovaZyaa hukumaavar saMtaoYa maanaUna Gaotlaa.

trI pNa yaa inakalaanao Aamacao kaoNaacaoca samaaQaana Jaalao naahI. sa%yaaga`hacyaayauwacyaa pScaat\ jaI gaaoDI JaalaI paihjao tI yaoqao navhtI. klao@Trlaa tr vaaTo¸ kIAapNa navaIna Asao kahIca kolao naahI. garIba laaokaMnaa saUT doNyaacaI BaaYaa haotI¸ pNatohI @vaicatca sauTlao. garIba kaoNa ho zrivaNyaacaa AiQakar laaokaMnaa caalaivata AalaanaahI. laaokaMmaQyao tovaZo ~aNa raihlao naahI¸ yaaba_la malaa vaa[-T vaaTt haoto. mhNaUnacayauwacyaa AMtainaima<a ]%sava krNyaat Aalaa trI tao malaa varIla karNaastva inastojavaaTlaa.

sa%yaaga`hyauwacaa Sauw SaovaT taoca mhNata yao[-la¸ kI jaovha sau$vaatIpoxaaSaovaTI laaokaMmaQyao AiQak toja va Sa@tI hI idsaUna yaotIla. tsao kahI malaa idsalaonaahI.Aa.¹27

418 Aa%makqaa

Asao Asalao trIhI yaa laZyaacao jao Ap`%yaxa pirNaama Jaalao %yaapasaUna haoNaaralaaBa tr AajahI idsaUna yaot Aaho¸ va GaoNyaat yaot Aaho. KoDa sa%yaaga`hapasaUnacagaujaraqacyaa SaotkrIvagaa-cyaa jaagaRtIlaa va %yaaMcyaa rajakIya iSaxaNaalaa sau$vaat JaalaI.

ivaduYaI Da^. baoJaMTcyaa haoma$lacaI p`BaavaSaalaI caLvaL SaotkrIvagaa-pya-Mtjaa}na paocalaI haotI ho KroÂ trIhI SaotkrIvagaa-maQyao sauiSaixataMcaa svayaMsaovakaMcaa Krap`vaoSa yaa laZyaapasaUnaca Jaalaa Asao mhNata yao[-la. saovak paTIdaraMcyaa rahaNaISaI samarsahao}na gaolao. svayaMsaovakaMnaa Aaplyaa kaya-xao~acyaa saImaa yaa laZyaamaQyao kLUna AalyaaÂ%yaaMcaI %yaagaSa@tI vaaZlaI. vallaBaBaa[-Mnaa svat:caI AaoLK yaa laZyaamaQyaoca pTlaI.evaZI ekca gaaoYT GaotlaI trI tIhI kmaI mah%vaacaI navhtI ho Aaplyaalaa gaolyaa vaYaI-saMkTinavaarNaacyaa vaoLI AaiNa yaMda baarDaolaImaQyao idsaUna Aalao. gaujaraqacyaalaaokjaIvanaamaQyao navaIna toja saMcarlao¸ navaa ]%saah p`kTlaa. paTIdaraMnaa svat:cyaaSa@tIcaI jaaNaIva JaalaI¸ va itcaa kQaIca ivasar pDlaa naahI. p`jaocyaa mau@tIcaI madarsvat: itcyaavarca Aaho¸ itcyaa %yaagabalaavarca Aaho hI gaaoYT savaa-Mcyaa p`%yayaalaa AalaI.KoDyaacyaa inaima<aanao gaujaraqacyaa BaUmaIt sa%yaaga`hanao AaplaI paLo raovalaI. mhNaUnaca laZa[-cyaa p`%yaxa inakalaanao maaJao jarI samaaQaana Jaalao nasalao¸ trI KoDyaacyaa laaokaMnaa maa~hu$p Aalaa. karNa %yaaMnaa idsaUna Aalao¸ kI Aaplyaa Sa@tIcyaa maanaanao imaLavayaacaotovaZo sava- imaLalao. BaivaYyakaLasaazI rajakIya du:KaMcyaa inavaarNaacaa maaga-hI %yaaMnaasaapDlaa. evaZI jaaNaIva %yaaMnaa ]%saah vaaTNyaasa puroSaI haotI.

pNa KoDyaacao laaok sa%yaaga`hacaa Aqa- baraobar samajalao navhto. %yaamauLo %yaaMnaaksaksao kTU AnauBava Gyaavao laagalao to AapNa puZo pahU.

26. eo@yaacaI tLmaL

KoDa p`krNa caalalao haoto¸ %yaa vaoLI yauraopat mahayauwhI caalaU haoto.%yaainaima<a vha[sara^yaaMnaI idllaIlaa sava- puZaáyaaMcaI saBaa baaolaaivalaI. itlaa hjarrahaNyaaba_la %yaaMnaI malaahI Aaga`h kolaa. laa^D- caomsa\fD-SaI maaJaa ima~%vaacaa saMbaMQahaota¸ ho maI pUvaI- dSa-ivalaoca Aaho.

maI AamaM~Na maanya k$na idllaIlaa gaolaaoÂ pNa %yaa saBaomaQyao Baaga GaoNyaabaabatmalaa ek ADcaNa vaaTt haotI. mau#ya karNa tr ho kI %yaa saBaolaa AlaIbaMQaU¸ laaokmaanyava [tr puZaáyaaMnaa inamaM~Na idlaolao navhto. AlaIbaMQaU %yaa vaoLI kOdot haoto. %yaaMcaI maaJaIBaoT ekdaona vaoLa JaalaI haotI. %yaaMcyaaivaYayaI maI puYkL eoklao maa~ haoto. sava-jaNa%yaaMcaI saovaavaR<aI ba bahadurI yaaMcaI stutI krIt. hkImasaahobaaMSaIhI maaJaa pircaya Jaalaanavhta. %yaaMcaI stutI sva. Aacaaya- $d` va idnabaMQaU A^MD/yaUja yaaMcyaa taoMDUna puYkLcaeoklaI haotI. klak<yaacyaa mauislama laIgacyaa AiQavaoSanaacyaa p`saMgaI Svaoba kuroSaI vabaîrsTr #vaajaa yaaMcaI BaoT JaalaI haotI. Da^ AnsaarI¸ Da^. Abdula rhmaana yaaMcyaaSaIhIsaMbaMQa jauLlao haoto. maI caaMgalyaa mausalamaanaaMcaI saaobat SaaoQaIt haotaoÂ va jao piva~AMt:krNaacao va doSaBa@t Asao idsatIla %yaaMcyaa inakT saMbaMQaat yao}na %yaaMcyaa BaavanaajaaNaNyaacaI maaJaI tIva` [cCa haotI. %yaasaazI to malaa Aaplyaa samaajaat jaoqao jaoqao mhNaUnaGao}na jaat¸ toqao toqao maI AaoZataNa na krta jaat Asao.

ihMdu¹mausalamaanaaMmaQyao KrI maO~I naahI¸ ho tr dixaNa AaiÍkomaQyaoca maaJyaalaxaat Aalao haoto. daohaomaQaIla vaOYamya jaoNaok$na imaTola Asaa kaoNatahI ]paya itkDoAsatanaa maI hatcaa GaalavaIt nasao. laTkIca KuSaamat k$na ikMvaa sva%va GaalavaUna¸%yaaMcaI kaya ikMvaa kaoNaacaIhI kaya¸ manaQarNaI krNyaacaa maaJaa svaBaava navhta. pNaitkDo Asalaolyaa vaoLopasaUnaca malaa samajaUna cauklao haoto¸ kI maaJyaa AihMsaocaI ksaaoTI vaitcao ivaSaala p`yaaoga yaa eo@yaacyaa inaima<aanao vhavayaacao Aahot. AjaUnahI maaJaa haAiBapàya kayama Aaho. [-Svar maaJaI xaNaaoxaNaI sa<vaprIxaa krIt Aaho. maaJaa p`yaaogacaalaUca Aaho.

*yaa ivacaaraMinaSaIca maI mauMba[- baMdrI ]trlaao haotao. Aqaa-t malaa yaabaMQauWyaaMcaI JaalaolaI BaoT manaapasaUna AavaDlaI. AamacyaamaQaIla snaoh vaaZt gaolaa.

419

420 Aa%makqaa

AamacaI AaoLK JaalyaanaMtr lavakrca sarkarnao tr AlaIBaa[-Mnaa DaMbaUna Taklao. maaOlaaMnaamahmadAlaIMnaa prvaanagaI imaLo¸ tovha tovha to malaa laaMbalacak p~o baOtula jaolamaQaUna ikMvaaiCMdvaaDyaahUna ilahIt Asat. %yaaMnaa BaoTavayaalaa jaaNyaacaI prvaanagaI maI sarkarpaSaImaaigatlaI¸ pNa tI imaLalaI naahI.

AlaIBaa[-Mnaa tu$Mgaat TaklyaanaMtr klak<yaalaa Barlaolyaa mauislama laIgacyaasaBaomaQyao mausalamaana Baa[- malaa Gao}na gaolao haoto. mala toqao baaolaayalaa saaMigatlao. maIbaaolalaaohI. AlaIBaa[-Mnaa saaoDivaNao ho mausalamaanaaMcao kt-vya Asalyaacao maI saaMigatlao.

%yaanaMtr to malaa AlaIgaD ka^laojaathI Gao}na gaolao. toqao maI mausalamaanaaMnaadoSaasaazI fikrI p%krNyaacaI ivanaMtI kolaI.

AlaIBaa[-Mnaa saaoDivaNyaasaazI maI sarkarbaraobar p~vyavahar caalaivalaa. %yaainaima<aanao %yaa baMQaUMcyaa iKlaaftIsaMbaMQaIcyaa caLvaLIcaa AByaasa kolaaÂ mausalamaanaaMbaraobarcacaa- kolaI. maI yaa inaNa-yaavar Aalaao¸ kI maaJaI jar mausalamaanaaMcaa saccaa ima~ haoNyaacaI[cCa Asaola¸ tr maI AlaIbaMQaUMnaa saaoDivaNyaacyaa va iKlaaftIcyaa p`Snaacaa nyaayaasa Qa$nainavaaDa laavaUna GaoNyaacyaa kamaI madt kolaI paihjao. iKlaaftIcaa p`Sna maaJyaa dRYTInaosaaopa haota. %yaacyaa svatM~ gauNadaoYaaMcaI caaOkSaI krNyaacao malaa karNa navhto.mausalamaanaaMcaI %yaa baabatItIla maagaNaI naItIiva$w nasaola¸ tr maI madt idlaI paihjao AsaomaaJao mat haoto. Qamaa-cyaa baabatItIla Eawa savaao-cca Asato. savaa-Mnaa ekaca vastUba_laeksaarKI Eawa vaaTt Asaola¸ tr jagaat ekca Qama- naaMdola. iKlaaftbaabatcaImaagaNaI malaa naItIiva$w vaaTlaI naahI. evaZoca navho tr tI maagaNaI ibaìTSa p`Qaanalaa^[D jaa^ja- yaaMnaI maanya kolaI haotI. Aqaa-t %yaaMnaI Aaplao vacana paLavao evaZyaapurtacap`ya%na krNyaacao maaJao kama haoto. vacana [t@yaa spYT SabdaMmaQyao idlaolao haoto¸ kI %yaap`Snaacao gauNadaoYa¸ Amauk mayaa-dopya-Mt trI tpasaNyaacao kama maaJyaa svat:cyaa AMtra%myaalaasaMtuYT krNyaasaazIca kravayaacao haoto.

iKlaaftIcyaa p`Snaabaabat maI mausalamaanaaMnaa dujaaora idlaa¸ yaaba_la ima~aMnaI vaTIkakaraMnaI maaJyaavar TIkocaa vaYaa-va kolaa Aaho. yaa savaa-Mcaa ivacaar kolyaanaMtrhI maIkolaolyaa inaNa-yaaba_la AaiNa kolyaa krivalaolyaa maudtIba_la malaa pScaatap haot naahI.%yaaMt kahI du$stI krNyaacaohI p`yaaojana idsat naahI. AajahI tsalaaca p`Sna ]pisqatJaalyaasa maaJao vat-na tSaaca táhocao rahIla ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

eo@yaacaI caLvaL 421

ASaa táhocao ivacaar GaaoLvaIt maI idllaIlaa gaolaao. mausalamaanaaMcyaa du:KasaMbaMQaImalaa vha^[sara^yaaMbaraobar cacaa- krayacaI haotI. iKlaaftIcyaa p`Snaalaa AVap pUNa- sva$ppàPt Jaalao navhto.

idllaIlaa paohaocalyaanaMtr toqao A^MD/yaUjanaI ek naOitk p`Sna ]pisqat kolaa.%yaaca saumaaralaa [MglaMD va [TlaI yaaMcyaamaQaIla gauPt kraracaI cacaa- [Mga`jaI vat-maanap~aMmaQyaoJaalaI haotI. itcyaaivaYayaI dInabaMQaUMnaI malaa saaMigatlao va mhNaalao¸ "[MglaMDnao jar AsalaogauPt krar kaoNa%yaahI sa<aobaraobar kolao AsatIla tr tumhalaa yaa saBaot Baaga Gao}na madtkSaI krtaM yao[-laÆ" malaa yaa krarasaMbaMQaI kahI maaihtI navhtI. dInabaMQaUMcaa Sabd malaapurosaa haota. Asalyaa karNaaMmauLo saBaolaa hjar rahaNyaaba_la naaKuYaI dSa-ivaNaaro p~ maIlaa^D- caomsafD-naa ilaihlao. %yaaMnaI malaa cacaa- krNyaasaazI baaolaaivalao. %yaaMcyaabaraobar vanaMtr ima. maofIbaraobar maI KUp cacaa- kolaI. AKor inaNa-ya Asaa Jaalaa¸ kI maI saBaomaQyaoBaaga GaoNyaacao kbaUla kolao. vha^[sara^yaaMcao mhNaNao qaaoD@yaat Asao haoto : 'tumhI Asao trmhNat naahI naa kI ibaìTSa kîbanaoT jao kahI krto %yaacaI vha[sara^yalaa maaihtI AsalaIcapaihjaoÆ ibaìTSa sarkar kQaI kaLI caUk krItca naahI AsaohI maI CatIzaokpNao saaMgaUSakt naahI¸ kaoNaIca saaMgaU SakNaar naahI. pNa %yaacao Aist%va jagaalaa klyaaNakarIAaho ho jar tumhaMlaa kbaUla Asaola¸ %yaacyaa AmalaamauLo ekMdrIt yaa doSaacaa laaBa JaalaaAaho Asao jar tumhalaa vaaTt Asaola¸ tr %yaacyaa Aap<aIcyaa p`saMgaI %yaalaa madt doNyaacaop`%yaok naagairkacao kt-vya Aaho ho tumhI kbaUla krNaar naahI kayaÆ gauPt krarasaMbaMQaItumhI jao vat-maanap~at vaacalao Aaho¸ to maIhI paihlao AahoÂ %yaaplaIkDo %yaasaMbaMQaI malaakahIhI maaihtI naahI ASaI maI tumhaMlaa Ka~I do} Saktao. vat-maanap~at kahIhI gaPpayaot Asatat¸ to tumhalaa maahIt Aahoca. vat-maanap~at Aalaolyaa eKaVa inaMdkbaatmaIva$na tumhI ASaa p`saMgaI saamaàjyaacaa %yaaga k$ Sakta kayaÆ laZa[- purIJaalyaanaMtr tumhalaa naItIcao p`Sna kaZavayaacao AsatIla tovaZo kaZa AaiNa kravayaacyaaAsatIla tovaZyaa tËarI kra naaÆ

ha yaui@tvaad navaIna navhta. jyaa p`saMgaI va jyaa táhonao tao maaMDlaa gaolaa¸%yaava$na malaa tao navaInasaa vaaTlaa va maI saBaolaa jaaNyaacao kbaUla kolao. iKlaaftIcyaabaabatIt maI vha^[sara^yaaMnaa p~ ilahavao Asao zrlao.

27. irË UTBartI

maI saBaolaa hjar raihlaao. saOinak¹saahayyaacyaa zravaalaa maI dujaaora VavaaASaI vha^[sara^yaaMcaI far [cCa haotI. maI ihMdI¹ihMdusqaanaImaQyao baaolaNyaacaI prvaanagaImaaigatlaI. vha^[sara^yaaMnaI maaJaI maagaNaI maanya kolaI¸ pNa %yaabaraobarca [Mga`jaIt baaolaNyaacaIsaUcanaa kolaI. malaa BaaYaNa Asao kravayaacaoca navhto. maI baaolalaao evaZoca¸ "malaa maaJyaajabaabadarIcaI pUNa- jaaNaIva AahoÂ tI jabaabadarI laxaat Gao}naca maI yaa zravaasa dujaaoradot Aaho."

ihMdusqaanaImaQyao baaolalyaaba_la AnaokaMnaI malaa Qanyavaad idlao. to mhNaalao kIvha^[sara^yaaMcyaa saBaot ihMdusqaanaImaQyao BaaYaNa krNyaacao yaa kaLatlao ho pihlaoca ]dahrNahaoya. Qanyavaad va ho pihlaoca ]dahrNa AsalyaacaI maaihtI daonhI maaJyaa manaalaabaaocalaI. malaa Sarma vaaTlaI. Aaplyaaca doSaamaQyao¸ doSaabaabatcyaa kamaacyaa saBaomaQyao¸doSaI BaaYaovar baihYkar Asaavaa ikMvaa itcaI Avaholanaa vhavaI hI kovaZI du:KacaI gaaoYTÑAaiNa maaJyaasaarKa kaoNaI ihMdusqaanaImaQyao eKaddusaro vaa@ya baaolalaa tr %yaaba_laQanyavaad trI ksalaoÆ Asalao p`saMga Aaplyaa pitt dSaocaI jaaNaIva k$na doNaaro Aahot.

saBaomaQyao baaolalaolyaa vaa@yaaMcao maaJyaa dRYTInao far mah<va haoto. tI saBaaikMvaa maI idlaolaa tao dujaaora maI ivasarNao Sa@ya navhto. maaJaI ek jabaabadarI tr malaaidllaImaQyao AaTpUna GyaavayaacaI haotI. vha^[sara^yaaMnaa p~ ilaihNyaacao kama malaa saaopovaaTlao naahI. saBaolaa jaaNyaabaabat maaJaI naaKuYaI¸ itcaI karNao¸ puZIla AaSaa [%yaadIMcaaspYT Kulaasaa maaJyaasaazI¸ sarkarsaazI va laaokaMsaazI krNao malaa AavaSyak vaaTthaoto.

maI vha^[sara^yaaMnaa p~ ilaihlao %yaat laaokmaanya iTLk¸ AlaIBaa[- [%yaaidpuZaáyaaMcyaa gaOrhjaorIba_la Kod vya@t kolaa¸ laaokaMcyaa rajakIya AakaMxaaMcaa va laZa[-maQaUna ]pisqat haoNaaáyaa mausalamaanaaMcyaa maagaNyaaMcaa ]llaoK kolaa. ho p~ pìsawkrNyaacaI prvaanagaI maI vha^[sara^yapaSaI maaigatlaI va tI %yaaMnaI AanaMdanao idlaI.

ho p~ isamalyaasa pazvaavayaacao haoto. karNa saBaa purI haotacavha^[sara^ya tr isamalyaasa rvaanaa Jaalao haoto. itkDo Tpalaanao p~ pazvaavayaacaotr ivalaMba laagaNaar haota. maaJyaa mato p~ mah<vaacao haoto. vaoL vaacaivaNyaacaI

422

irËUTBartI 423

AavaSyakta haotI. vaaTola %yaacyaabaraobar p~ pazivaNyaacaI [cCa navhtI. eKaVapiva~ [samaabaraobar p~ jaa[-la tr caaMgalao Asao malaa vaaTlao. dInabaMQaU va sauSaIla $d`yaaMnaI koMiba`ja imaSanacyaa Balyaa rovh. Aayala-MDaMcao naava saucaivalao. p~ vaacaUna pahUnaAaplyaalaa to Sauw vaaTlao tr AapNa to Gao}na jaa}¸ Asao %yaaMnaI kbaUla kolao. p~KajagaI navhtoca. %yaaMnaI to vaacalao. %yaaMnaa psaMt pDlao va to Gao}na jaaNyaasa to tyaarJaalao. maI dusaáyaa vagaa-cao gaaDIBaaDo do} kolaoÂ prMtu %yaaMnaI to GaoNyaacao naakarlao vara~Icaa p`vaasa kravayaacaa AsatahI [MTrcaoca itkIT kaZlao. %yaaMcaa saaQaa¸ sarL vainaBaI-D svaBaava pahUna maI maaoiht Jaalaao¸ ASaa táhonao piva~ hataMnaI nao}na idlaolyaap~acaa maaJyaa samajautInao caaMgalaa pirNaama Jaalaa. %yaamauLo maaJaa maaga- ibanaQaaok Jaalaa.

maaJaI dusarI jabaabadarI rMga$TaMcaI BartI krNyaacaI haotI. rMga$TaMcaI yaacanaamaI KoDa ijalhyaat naahI tr kaozo krayacaIÆ Aaplyaa saaoba%yaaMnaa p`qama baaolavaayacao naahItr kaoNaalaa baaolavaayacaoÆ KoDyaalaa paocataca vallaBaBaa[- [%yaadIMbaraobar cacaa- kolaI.%yaaMcyaapOkI ik%yaokaMcyaa hI gaaoYT gaLI ]tronaa. jyaaMnaa tI gaaoYT AavaDlaI %yaaMnaa tIiktpt tDIlaa jaa[-la yaaba_la SaMka vaaTt haotI. jyaa vagaa-maQaUna BartI krayacaIhaotI¸ %yaa vagaa-laa sarkarba_la ksalaaca kLvaLa navhta. sarkarI AmaladaraMcaa %yaaMnaaAalaolaa AnauBava AVap tajaaca haota.

trI pNa kayaa-laa sau$vaat kravaIca Asao savaa-Mcao mat pDlao. AarMBakrtaxaNaIca maaJao DaoLo ]GaDlao. maaJaa AaSaavaadhI kahIsaa KaoTa pDlaa. KDasa%yaaga`hacyaa vaoLI laaok Aaplyaa gaaDyaa maaoft dotÂ eka svayaMsaovakacaI ja$r Asaolatoqao tIna¹caar puZo haot. Aata pOsao do}nahI gaaDyaa imaLNyaacaI pMcaa[-t. pNa evaZyaanaoAamhI kaoNaI inaraSa haoNaaro navhtao. gaaDIcyaaeovajaI paayaI p`vaasa krNyaacao zrivalao.raoja vaIsa maOlaaMcaI majala maarayacaI Asao. gaaDI imaLNyaacaI pMcaa[-t¸ toqao jaovaNa trimaLNaar kaozUnaÆ maagaNaohI yaaogya Jaalao nasato. %yaasaazI p`%yaok svayaMsaovakanaoAapaplyaapurtI iSadaorI Aapaplyaa ipSavaIt GaalaUnaca baahor pDavao Asao zrlao.]nhaLyaacao idvasa AsalyaamauLo baraobar AaMqa$Na¹paMGa$Na kahI GaoNyaacaI AavaSyaktanavhtI.

jyaa jyaa gaavaI jaat AsaU toqao saBaa krIt AsaU. laaok saBaolaa yaot¸pNa BartImaQyao eKad dusaro naava imaLalao mhNajao imaLivalaI. "tumhI AihMsaavaadInaaÆ maga Aamhalaa hatat Sas~ Gyaayalaa ksao saaMgataÆ" "sarkarnao ihMdusqaanacao

424 Aa%makqaa

Asao kaya klyaaNa kolao Aaho kI tumhI %yaalaa madt kravayaalaa saaMgataÆ" ASaa táhocaoAnaok p`Sna maaJyaapuZo maaMDNyaat yaot.

Asao AsatahI hLUhLU Aamacyaa satt kayaa-caa pirNaama laaokaMvar hao}laagalaa. naavaaMcaI naaoMdhI barI hao} laagalaI. AaiNa pihlaI ek tukDI baahor pDlaI¸mhNajao AaNaKI imaLivaNyaalaa maaga- maaokLa hao[-la Asao Aamhalaa vaaTU laagalao. rMga$Tbaahor pDt. %yaaMnaa kaozo zovaavao vagaOro gaaoYTIMcaI cacaa- maI kimaSanarbaraobar k$ laagalaao.kimaSanar izkizkaNaI idllaIcyaa namaunyaavar saBaa BarvaU laagalao haoto. tSaIgaujaraqamaQyaohI JaalaI. itlaa malaa va maaJyaa saaoba%yaaMnaa AamaM~Na haoto. yaoqaohI maI hjarraihlaao. pNa idllaImaQyao jar maI ivaSaaoiBat idsat haotao¸ tr yaoqao %yaahUnahI AiQakivaSaaoiBat haotao¸ Asao maaJao malaa vaaTU laagalao. haMjaI haMjaIcyaa vaatavarNaamaQyao malaa caOnapDonaa. yaoqao maI qaaoDo AiQak baaolalaao. maaJyaa BaaYaNaat KuSaamat tI kaozUna AsaNaarÆ]laT daona kDU SabdhI haoto.

irËUTBartIsaazI maI ek pi~ka kaZlaI. tIt BartImaQyao yaoNyaatfo-caa ekyaui@tvaad haota¸ tao kimaSanarlaa Kuplaa. %yaacaa saaraMSa Asa haota : "ibàiTSa rajyaanaoAnaok ApkR%yao kolaI Aahot¸ %yaaMmaQyao sava- p`jaolaa ina:Sas~ banaivaNyaacyaa kayaValaa[ithasa savaa-t AiQak kaLa kayada zrvaIla. ha kayada r_ krayacaa Asaola vaSas~aMcaa ]pyaaoga krayalaa iSakayacao Asaola tr hI saaonyaasaarKI saMQaI Aaho. sarkarcyaasaMkTkaLI maQyam,avagaa-nao svaocCapUva-k madt kolyaasa AivaSvaasa dUr hao[-laÂ va jyaalaaSas~ QaarNa krayacao Asaola tao to KuSaala QaarNa k$ Sakola." yaaca majakuralaa ]_oSaUnakimaSanarlaa mhNaavao laagalao¸ kI %yaaMcyaa maaJyaamaQyao matBaod AsatahI saBaomaQyao maI hjarrahaNao %yaaMnaa ip`yaca haoto. malaahI maaJyaa matacao samaqa-na Sa@ya tovaZyaa saaOmya SabdaMmaQyaokrNao Baaga pDlao.

var jyaa p~acaa ]llaoK krNyaat Aalaa Aaho¸ %yaacaa saaraMSa puZo doNyaatyaot Aaho :

"yauwpirYadolaa hjar rahaNyaaba_la malaa saMkaoca vaaTlaa haota¸ pNa taoAaplyaalaa BaoTlyaanaMtr dUr Jaalaa. %yaacao ek karNa Aqaa-t ho haoto¸ kIAaplyaaba_la malaa far Aadr vaaTtao. na yaoNyaacyaa karNaaMpOkI savaa-t balava<arkarNa Asao haoto¸ kI pirYadolaa laaokmaanya iTLk¸ imasaosa baoJaMT va AlaIbaMQaUyaaMnaa inamaM~Na navhto. %yaaMnaa maI maaozo Sai@tmaana\ laaokanaayak samajatao. malaa tr vaaTto

irËUTBartI 425

kI %yaaMnaa inamaM~Na na doNyaamaQyao sarkarnao gaMBaIr caUk kolaI Aaho. malaa AjaUnahIsaucavaavaosao vaaTto¸ kI pàMitk pirYada Barivalyaa jaatIla¸ %yaat %yaaMnaa inamaM~Na doNyaatyaavao. maaJaa nama` AiBapàya Aaho¸ kI kaoNatIhI rajyasa<aa Asalyaa Baardst puZaáyaaMcaIAvagaNanaa k$ SakNaar naahI. maga %yaaMcyaa va itcyaamaQyao iktIhI matBaod Asaaot.ASaa isqatIt maI saBaocyaa kimaTyaaMnaa hjar rahU Saklaao naahI AaiNa saBaomaQyao f@tdujaaora do}naca Baagaivalao. sarkarlaa maaJaI saUcanaa maanya JaalaI¸ kI lagaoca idlaolyaadujaaoáyaanausaar kamaalaa laagaavao Asaa maaJaa ivacaar Aaho.

"jyaa saamaàjyaacao BaivaYyakaLI pUNa- samaana BaagaIdar haoNyaacaI Aamhalaa AaSaavaaTto¸ %yaa saamaàjyaalaa saMkTkaLI sava- Sa@tIinaSaI madt krNao¸ ha Aamacaa Qama- Aaho.pNa malaa hohI saaMigatlaoca paihjao kI¸ %yaamaQyao ASaI AaSaahI saazivalaolaI Aaho¸ kIASaI madt kolyaanao Aamhalaa Aamacao Qyaoya AiQak lavakr gaazta yao[-la. %yaamauLolaaokaMnaa ASaI Apoxaa krNyaacaa AiQakar Aaho kI jyaa sauQaarNaa lavakrca haoNaarASaI AaSaa Aaplyaa BaaYaNaamaQyao dSa-ivalaolaI Aaho¸ %yaa sauQaarNaaMmaQyao raYT/Iya saBaa vamauislama laIga yaaMcyaa mau#ya maagaNyaaMcaa samaavaoSa kolaolaa Asaola. maaJyaa mhNaNyaap`maaNaocaalato¸ tr maI Asalyaa vaoLI haoma$la vagaOrOMcaa ]ccaarhI kolaa nasata¸ ikMbahunaasaamaàjyaacyaa saMkTkaLI %yaacyaa saMrxaNaaqa- sava- QaDQaakT ihMdI laaokaMnaa maukaTyaanaoAa%mabailadana krNyaacaa sallaa idlaa Asata. Asao kolyaanaoca AamhI saamaàjyaacao savaa-tEaoYz va AadrNaIya Asao BaagaIdar banaU SakU¸ va jaat¸ rMga¸ doSa [%yaadIMcao Baod pusaUna TakUSakU.

"pNa sauiSaixat vagaa-nao yaahUna kmaI pirNaamakark Asaa maaga- svaIkarlaaAaho. janasamaajaamaQyao %yaacao vajana maaozo Aaho. maI ihMdusqaanaat pa}la TaklaotovhapasaUnaca saamaanya laaokaMSaI inakT saMbaMQaamaQyao yaot gaolaao Aaho. AaiNa maIAaplyaalaa kLvaU [icCtao¸ kI haoma$lacaI ]%kMza %yaaMcyaamaQyaohI iSarlaI Aaho.haoma$laKorIja laaokaMcao kQaIhI samaaQaana vhavayaacao naahI. haoma$la imaLivaNyaasaazIsahna kravao tovaZo kYT qaaoDoca Aahot¸ hohI %yaaMnaa samajato. mhNaUna saamaàjyaasaazIdota yaotIla ittko svayaMsaovak doNao ho jarI Aamacao kt-vya Asalao¸ trI pNapOSaaMcyaa madtIlaa tao nyaaya laagaU pDt naahI. laaokaMcaI isqatI maahIt Asalyaava$namaI saaMgatao¸ kI ihMdusqaananao jaI madt kolaI Aaho¸ tIca %yaacyaa Sa@tIbaahorcaI Aaho.malaa evaZo samajato¸ kI saBaomaQyao jyaaMnaI paizMbaa idlaa Aaho¸ %yaaMnaIvaoLI Aa%mabailadanaapya-Mt madt krNyaacaa inaScaya kolaolaa Aaho. pNa AamacaI

426 Aa%makqaa

isqatI maaozI cama%kairk Aaho. AamhI mhNajao kaMhI eka poZIcao BaagaIdar navho.Aamacyaa madtIcaa payaa BaivaYyakalaasaMbaMQaIcyaa AaSaovar rcalaolaa Aaho. va hI AaSaakaoNatI ho jara ivaSaoYa spYT k$na saaMgaNao AavaSyak Aaho. saaOda kravayaacaa naahI.trI pNa malaa evaZo maa~ saaMigatlaoca paihjao¸ kI %yaa AaSaocaI inaraSaa JaalaI trsaamaàjyaaivaYayaIcaI AajavarcaI AamacaI samajaUt Baàmak haotI Asao zrola. GargautI JagaDoivasa$na jaa Asao AapNa saucaivalao. %yaaca Aqa- jar Asaa Asaola¸ kI jaulaUma vaAmaladaraMcaI ApkR%yao sahna kra¸ tr to haoNyaasaarKo naahI. sarkarcyaa saMGaiTtjaulaumaaiva$w sava- Sa@tIinaSaI laZNao¸ ha maI Aaplaa Qama- samajatao. mhNaUna AapNacaAmaladaraMnaa saucavaavao kI %yaaMnaI ekahI ijavaacaI Avaholanaa k$ nayao va laaokmatalaapUvaI- kQaI idlaa nasaola [tka maana Vavaa. caMparNyaamaQyao SaokDao vaYao- caalat Aalaolyaajaulaumaacaa pìtkar k$na ibaìTSa nyaayaacaI sava-EaoYztaca maI isaw k$na idlaI Aaho.KoDyaacyaa ryatvagaa-laa samajUana cauklao Aaho¸ kI Aaplyaat jar sa%yaasaazI du:K sahnakrNyaacaI Sa@tI Asaola¸ tr KrI sa<aa rajasa<aa nasaUna laaoksa<aaca Aaho. hI jaaNaIvaJaalyaamauLo jyaa saamaàjyaalaa to laaok iSavyaaSaap dot haoto¸ %yaa saamaàjyaaba_lacaa %yaaMcyaamanaaMtIla WoYa kmaI Jaalaa. tsaoca jyaa rajasa<aonao saivanaya kayadoBaMga caalaU idlaa tI sa<aalaaokmatalaa AgadIca iJaDkarNaarI AsaNao Sa@ya naahI¸ ASaI %yaaMcaI Ka~I pTlaI Aaho.mhNaUnaca maI Asao samajatao¸ kI caMparNya va KoDa yaoqao maI jao kama kolao tI maaJaI yaayauwacyaa kamaalaa madtca Aaho. ASaa táhonao maaJao kama baMd zovaayalaa jar AapNa malaasaaMgat Asaala tr %yaacaa Aqa- malaa Svaasa kaoMDUna Qaravayaalaa AapNa saaMgata Asaaca maIsamajaona. Sas~baLaeovajaI Aa%mabaLalaa ikMvaa pòmabaLalaa laaokip`ya krNyaacyaa maaJyaap`ya%naaMnaa jar yaSa Aalao tr maaJaI Ka~I Aaho¸ kI ihMdusqaanavar sabaMQa jagaanao DaoLovaTarlao trI %yaacaa saamanaa ihMdusqaana k$ Sakola. mhNaUna du:K sahna krNyaacaI hIsanaatna naItI maaJyaa jaIvanaamaQyao ibaMbaivaNyaasaazI maI maaJyaa Aa%myaalaa ina%ya QaDo dotrahIna¸ AaiNa yaaca naItIcaa AvalaMba krNyaasa [traMnaahI baaolaavaIt rahIna¸ AaiNa maI jardusaáyaa kaoNa%yaahI kayaa-maQyao Baaga Gaot Asalaao¸ tr tohI yaaca naItIcaI AiWtIya EaoYztaisaw krNyaasaazIca.

"SaovaTI malaa Aaplyaalaa ivanaMtI kravayaacaI¸ kI mausalamaanaI rajyaaMsaMbaMQaIspYT AaSvaasana doNyaasa AapNa ibàiTSa p`QaanamaMDLalaa saucavaavao.Aaplyaalaa maahIt Aaho kI p`%yaok mausalamaanaalaa yaaba_la kaLjaI laagaUna raihlaolaI¸

maR%yauSayyaa 427

Aaho. maI svat: ihMdU AahoÂ evaZyaasaazI kahI mausalamaanaaMcyaa Baavanaaba_la maI baopvaa-rahU Sakt naahI. %yaaMcao du:K toca AamacaohI AsaNaarca. yaa mausalamaanaI rajyaaMcyaah@kaMnaa Qa@ka na laavaNyaanao¸ %yaaMcyaa Qama-sqaanaasaMbaMQaIcyaa %yaaMcyaa Baavanaa na duKivaNyaanaoAaiNa ihMdusqaanacyaa haoma$lacaI maagaNaI maanya krNyaanaoca saamaàjyaacaohI saMrxaNa haoNaarAaho. ho p~ maI ASaasaazI ilaihlao Aaho. ho p~ maI ASaasaazI ilaihlao Aaho¸ kI maI[Mga`jaaMcaa caahta AahoÂ AaiNa jaI rajainaYza [Mga`jaaMmaQyao vasat Asato¸ tIca p`%yaok ihMdImaaNasaamaQyaohI jaagaRt krNyaacaI maaJaI [cCa Aaho."

28. m a R % y a u S a yy a a

irËUTBartI krta krta malaa SarIr KUp iJajavaavao laagalao. %yaavaoLI maaJaaAahar mau#ya%vaok$na BaajaUna kuTlaolao va gauL Gaatlaolao Bau[-maugadaNao¸ koLyaaMsaarKI fLo vadaonatIna ilaMbaaMcaoo paNaI Asaa Asao. daNao p`maaNaabaahor Kallyaasa baaQak haotat¸ ho malaakLt AsatahI to jaast Kallao gaolao. %yaamauLo ikMicat maurDa hao} laagalaa. malaavaarMvaar AaEamaat yaavao laagat Asao. malaa %yaa maurDyaakDo laxa doNyaacao karNa idsalaonaahI. ra~I AaEamaaMt jaa}na paocalaao. %yaa kaLI AaOYaQao maI @vaicatca Gaot AsaoÂ ekvaoL Kallao naahI mhNajao baro vaaTola Asaa ivaSvaasa vaaTt haota. dusaáyaa idvaSaI sakaLIkahI Kallao naahI¸ %yaamauLo duKayacao bahutok baMd Jaalao. pNa malaa kLt haoto¸ kI malaaAaNaKI kahI kaLpya-Mt ]pvaasa kolaa paihjao¸ ikMvaa Kaayacaoca Asaola tr fLaMcyaarsaasaarKo kahI Kallao paihjao.

tao idvasa ksalyaa trI saNaacaa haota. duparIhI maI jaovaNaar naahI AsaokstUrbaa[-laa saaMgaUna zovalyaacao malaa smarto. pNa itnao malaa maaohat gauMtivalaova maI saaMpDlaao. %yaa vaoLI maI kaoNa%yaahI janaavaracao dUQa Gaot nasaoÂ Aqaa-tca tUp¸tak [%yaaid hI sauwa vajya- haotI. mhNaUna maaJyaasaazI gahU BarDUna tolaavar prtUna%yaacaI laapSaI banaivalaolaI haotI. laapSaI va maugaacaI ]saL maaJyaasaazI zovaUnaidlaolaI Aaho¸ Asao kstUrbaa[-nao malaa saaMigatlao¸ AaiNa ijavhalaaOlyaamauLo maaJaainaScaya DLmaLlaa. DLmaLlaa trI [cCa ASaI haotI kI maI kstUrbaa[-caI samajaUtkrNyaapurto qaaoDosaoca Ka[-na¸ svaad pNa caaKIna va SarIrhI saaMBaaLUna zovaIna. pNasaOtana AaplaI saMQaI saaQaNyaasaazI TpUnaca basalaolaa haota. jaovaayalaa basalaao AaiNa

428 Aa%makqaa

qaaoDosao Ka}na ]zNyaaeovajaI maI paoT Ba$na Kallao. svaadsauK tr puro Gaotlao¸ pNa%yaabaraobarca yamarajaalaahI inamaM~Na idlao. Ka}na ek tasaBar laaoTlaa nasaol [t@yaatjaaoracaa maurDa sau$ Jaalaa.

ra~I prt naiDyaadlaa jaayacao haoto. saabarmatI sToSanapya-Mt payaI gaolaao. pNatovaZa savvaa maOlaacaa rsta kapNao ibakT Jaalao. Ahmadabaad sToSanaavar vallaBaBaa[-yao}na imaLNaar haoto %yaap`maaNao to AalaohI. maaJao duKNao %yaaMcyaa laxaat Aalao. prMtu toAsa*ya Asalyaacao maI %yaaMnaa ikMvaa jaaoDIdaraMnaa samajaU idlao naahI.

naiDyaad sToSana Aalao. sToSanapasaUna AnaaqaaEamaapya-Mt AQyaa- maOlaacao AMtrhaoto¸ pNa to dha maOlaaMevaZo vaaTlao. maaozyaa iSakstInao mau@kamaavar jaa}na paocalaao.pNa itDIk vaaZt caalalaI haotI. SaaOcaalaa pMQarapMQara imainaTaMnaI hao[-. AKorIlaa maIhrlaao. vaodnaa Asa*ya Jaalyaacao jaaoDIdaraMnaa kLivalao¸ AaiNa AMqa$Na Qarlao.AaEamaacyaa saamaanya payaKanyaaMt jaat haotao¸ %yaaeovajaI maaDIvarca poTI AaNaNyaasasaaMigatlao. Sarma tr far vaaTt haotI¸ pNa maaJaa naa[laaja Jaalaa. fulacaMd baapUjaIlagaoca poTI Gao}na Aalao. sava- saaobatI icaMtatur hao}na maaJyaa saBaaovaar jamalao. %yaaMnaImaaJyaavar pòmaacaa vaYaa-va kolaa. pNa maaJyaa du:KamaQyao to ibacaaro ksaa Baaga Gao}SakNaarÆ maaJaa h+hI Amayaa-d haota. Da^@Trlaa baaolaavaUna AaNaNyaacao maI naakarlao.AaOYaQa malaa Gyaavayaacaoca naahIÂ kolyaa kmaa-cao pàyaiSca<a BaaogaNaar. ima~ManaI ho sava-du:KI manaanao sahna kolao. caaovaIsa tasaat tIsa¹caaLIsa vaoLa SaaOcaasa Jaalao. KaNao maIbaMdca kolao haoto. sau$vaatIcyaa idvasaat fLaMcao rsahI Gaotlao naahItÂ GaoNyaacaI [cCahIibalakula haot navhtI.

jyaa SarIralaa maI AjaUnapya-Mt dgaDap`maaNao majabaUt samajat haotao¸ tocamaatIcyaa ZokLasaarKo hao}na gaolao. Sa@tI KcaUna gaolaI. Da^. kanaUgaa Aalao. %yaaMnaIAaOYaQa GaoNyaaba_la maaJaI ivanavaNaI kolaI. maI kbaUla Jaalaao naahI. to [Mjao@Sana dotaomhNaalao. %yaalaahI maI manaa[- kolaI. [Mjao@SanasaMbaMQaIcao maaJao %yaa vaoLcao A&ana hasyaaspdhaoto. malaa Asao vaaTt haoto¸ kI ho [Mjao@Sana mhNajao ksalaI trI lasa Asaola. pNa malaamaagaahUna kLUna Aalao¸ kI to inadao-Ya vanasptIcyaa AaOYaQaacao Asato. pNa hI A@klaAalaI¸ tovha vaoL inaGaUna gaolaI haotI. SaaOcaacao caalaUca haoto. AitEamaamauLo tap Aalaa¸ vabaoSauwIhI AalaI. ima~maMDLI ivaSaoYaca GaabarlaI. [tr Da^@TrhI Aalao. pNa jaao raogaI%yaaMcao eokayalaaca tyaar naahI %yaavar %yaaMcaa [laaja kaya caalaNaarÆ

maR%yauSayyaa 429

Saoz AMbaalaala va %yaaMcyaa Qama-p%naI naiDyaadlaa AalaI. saaoba%yaaMcaa ivacaarGao}na to malaa far kaLjaIpUva-k Aaplyaa imaJaa-purcyaa baMgalyaavar Gao}na gaolao. yaaduKNyaamaQyao mala jaI inama-L¸ inaYkama SauEaUYaa laaBalaI %yaahUna AiQak kaoNaalaaca imaLNaoSa@ya naahI¸ evaZo maI AvaSya saaMgaU Saktao. baarIk tap jaDlaa. SarIr xaINa haotcaalalao. duKNao baroca laaMbaNaar¸ kdaicat yaatUna maI ]zNaarhI naahI¸ Asao malaa idsaUlaagalao. AMbaalaala Saozcyaa baMgalyaamaQyao sava-jaNa pòmaanao SauEaUYaa krIt haoto¸ trIhI maaJyaamanaalaa svasqata vaaTonaa. malaa AaEamaat Gao}na jaaNyaaba_la maI %yaaMcaI far ivanavaNaIkolaI. maaJaa farca Aaga`h pahUna to malaa AaEamaat Gao}na gaolao.

AaEamaamaQyao maaJaI vyaqaa caalaUca haotI. [t@yaat vallaBaBaa[-MnaI baatmaIAaNalaI¸ kI jama-naIcaa pura paDava Jaalaa AsaUna irËUTBartI krNyaacaI AataAavaSyakta raihlaI naahI¸ Asaa inaraop kimaSanarakDUna Aalaolaa Aaho. yaamauLoirËUiTMgacyaa kaLjaItUna maI maaokLa Jaalaao¸ AaiNa tovaZoca baro vaaTlao.

Aata paNyaacao ]pcaar krIt Asao AaiNa %yaamauLo doh iTkUna raihlaa haota.du:K SaaMt Jaalao¸ pNa SarIr kahI kolyaa Ba$na yao[-naa. vaOVima~ va Da^@Trima~ Anaokp`karo sallaa dotÂ pNa maI kahI AaOYaQa Gyaavayaalaa tyaar Jaalaao naahI. daonatIna ima~aMnaIsaaMigatlao¸ kI dUQa vajya- Asaola tr maaMsaacao saar Gyaavao. AaOYaQa mhNaUna maaMsa vagaOroGyaavayaalaa hrkt naahI¸ ASaa Aqaa-caI Aayavao-datIla p`maaNaohI %yaaMnaI idlaI. ekanaoAMDI GaoNyaacaI iSafarsa kolaI. pNa %yaaMpOkI kaoNataca sallaa maanya krNao malaa Sa@yanavhto. maaJaa jabaaba ekca haota.

maaJyaa baabatIt KaVaKaVacaa inaNa-ya kovaL Saas~aMtIla SlaaokaMcyaa AaQaarokrayacaa navhta. t%saMbaMQaIcao maaJao ivacaar svatM~pNao z$na gaolao haoto va to maaJyaa ekMdrjaIvanaaSaI inagaDIt Jaalaolao haoto. vaaTola to Ka}na ikMvaa vaaTola %yaa ]pcaaraMnaIjagaNyaacaa maaoh malaa ibalakula navhta. jyaa Qamaa-caI AmalabajaavaNaI maI maaJyaa maulaaMcyaabaabatIt kolaI¸ p%naIcyaa baabatIt kolaI¸ ima~aMcyaa baabatIt kolaI¸ %yaa Qamaa-caa %yaaga maIsvat:cyaa baabatIt ksaa kravaaÆ

[tko laaMbalaolao ikMvaa [t@yaa gaMBaIr sva$pacao Asao ho maaJyaa AayauYyaaMtIlapihlaoca duKNao haoto. yaa duKNyaamaQyao malaa ASaa táhonao Qama-inarIxaNa krNyaacaa¸ %yaacaIksaaoTI krNyaacaa AlaBya laaBa imaLalaa. eko idvaSaI ra~I tr maI AaSaasaaoDUna idlaI. maR%yau javaLca yao}na zoplaa Aaho Asao maaJyaa manaanao Gaotlao.EaImatI AnasaUyaabaa[-Mnaa inaraop pazivalaa. %yaa Aalyaa. vallaBaBaa[- Aalao. Da^@Tr

430 Aa%makqaa

kanaugaa Aalao. Da^@Tr kanauMgaanaI naaDI tpasaUna paihlaI AaiNa mhNaalao¸ "malaa svat:laatrI maR%yaucaI kahI ek icanho idsat naahIt. naaDI saaf Aaho. tumhalaa kovaLASa@ttomauLo maanaisak BaItI vaaTt Aaho." pNa malaa ivaSvaasa vaaTonaa. ra~ tr gaolaI.%yaa ra~It malaa ikMicat trI Jaaop laagalaI Asaola kI naahI yaacaI SaMkaca Aaho.

sakaL JaalaI. maR%yau Aalaa naahI. trI pNa AVap jagaNyaacaI AaSaavaaTonaa. maR%yau najaIkca Aaho¸ Asao samajaUna¸ hao[-la tovaZa vaoL maI ima~aMcyaa taoMDUnagaItapaz eokNyaatca GaalavaU laagalaao. kahI kamakaja krNyaacaI Sa@tI navhtIca.vaacana krNyaa[tkIhI Sa@tI navhtI. kaoNaaSaI kahI baaolaNyaacaI [cCahI haot navhtI.qaaoDosao baaolaavao [t@yaat maoMdU qakUna jaat Asao. %yaamauLo jagaNyaamaQyao ksalaaca Aqa-vaaTonaa. inavvaL jagaNyaasaazI jagaNao malaa kQaIca psaMt pDlaolao naahI. kahIekkamakaja na krta ima~aMcaI saovaa Gaot rahaNyaacaa AaiNa xaINa haot jaaNaaáyaa dohalaaiTkvaUna QarNyaacaa AitSaya kMTaLa vaaTU laagalaa.

ASaa táhonao maR%yaucaI vaaT pahat basalaao haotao¸ [t@yaat Da^@Tr tLvaLkreka ivaica~ pàNyaalaa Gao}na Aalao. to pàNaI maharaYT/kDcao Aahot. ihMdusqaana %yaaMnaaAaoLKt naahI. pNa to maaJyaasaarKoca 'caËma' Aahot. %yaamauLo malaa %yaaMcaIp`qamadSa-naIca AaoLK pTlaI. to svat:cao ]pcaar maaJyaavar k$na pahaNyaasaazIca Aalaohaoto. Da^. tLvaLkr jyaaMnaa iSafarSaIsaazI Gao}na Aalao¸ %yaaMnaI Da^@TrIcaa AByaasaga`^MT maoiDkla ka^laojaat kolaolaa haota¸ pNa pdvaIcaa iSa@ka imaLivalaa navhta. maagaahUnasamajalao kI to ba`mhsamaajaI Aahot. %yaaMcao naava koLkr. svaBaavaanao far svatM~ vaR<aIcao.to bafa-cyaa ]pcaaraMcaI far trfdarI krNaaro Aahot. maaJyaa duKNyaacaI vaata- eokUnaAaplao bafa-cao ]pcaar maaJyaavar k$na pahaNyaasaazI to Aalao. tovhapasaUna AamhI %yaaMnaa'Aa[sa Da^@Tr' yaa TaopNanaavaanaoca AaoLKIt Asatao. svat:cyaa mataba_la %yaaMnaa farAaga`h vaaTtao. iDgaÌvaalyaa Da^@TraMpoxaahI AiQak mah%vaacao Asao ik%yaok SaaoQa AapNalaaivalaolao Aahot¸ Asaa %yaaMnaa Aa%maivaSvaasa vaaTtao. svat:ba_lacaa ha ivaSvaasa tomaaJyaamaQyao ]%pnna k$ Saklao naahIt¸ hI %yaaMnaa va malaa daoGaaMnaahI du:KacaI gaaoYTvaaTto. %yaaMcao ]pcaar Amauk mayaa-dopya-Mt malaa yaaogya vaaTtat. prMtu malaa vaaTto¸ kIkahI Anaumaanao kaZNyaamaQyao %yaaMnaI Gaa[- kolaolaI Aaho.

pNa %yaaMcao SaaoQa yaaogya Asaaot ikMvaa Ayaaogya Asaaot. evaZo Kro¸ kI maI%yaaMnaa maaJyaa SarIravar p`yaaoga k$ idlao. baa*ya ]pcaaraMnaI baro haota yao[-la tr

raOlaT A^@T va maaJao Qama-saMkT 431

malaa paihjaoca haoto AaiNa %yaaMtUna ho ]pcaar tr bafa-cao mhNajao paNyaacao haoto. %yaaMnaImaaJyaa savaa-Mgaavar baf- GaasaNyaasa sau$vaat kolaI. %yaapasaUna %yaaMcaI samajaUt Aaho ittkapirNaama jarI maaJyaavar GaDUna Aalaa naahI¸ trIhI raoja jaao maI marNaacaI vaaT pahat basatAsao¸ %yaaeovajaI Aata malaa jagaNyaacaI kahISaI AaSaa vaaTU laagalaIÂ kahIsaa hu$p vaaTUlaagalaa. maanaisak ]%saahabaraobar SarIraMthI ]%saah jaaNavaU laagalaa. AnnahI qaaoDoAiQak jaa} laagalao. raoja paMcadha imainaTo ihMDU laagalaao. Da^. koLkraMnaI saUcaivalao¸"tumhI AMDyaacaa rsa Gyaala¸ tr tumhalaa Aalaa Aaho yaahUna AiQak ]%saah yao[-la ASaImaI Ka~I do} Saktao. AaiNa AMDI mhNajao tr duQaa[tkaca inadao-Ya pdaqa- Aaho. AMDImhNajao maaMsa tr navhoca. p`%yaok AMDyaapasaUna kaoMbaDo haotoca AsaahI inayama naahI.jyaapasaUna kaMobaDo banat naahI ASaI inabaI-ja AMDIsauwa Asatat¸ ho maI tumhalaa isawk$na do} Sakona." pNa maI AsalaI inabaI-ja AMDIhI Gyaavayaalaa tyaar Jaalaao naahI. trIpNa maaJao gaaDo kahIsao puZo Zklat gaolao¸ va maI Aasapasacyaa kamaamaQyao qaaoDo qaaoDo laxaGaalaU laagalaao.

29. ra O l a ^T A ^@T v a m a aJ a o Q a m a - s a MkT

maaqaoranalaa gaolyaasa SarIr lavakr sauQaarola¸ Asaa ima~aMcaa sallaaimaLalyaava$na maaqaoranalaa gaolaao. pNa toqaIla paNaI far jaD AsalyaamauLo maaJyaasaar#yaaraogyaalaa toqao rahaNao kzINa hao}na gaolao. AamaaMSaamauLo gaudWar far narma hao}na gaolaohaotoÂ AaiNa toqao Baogaa pDlaolyaa AsalyaamauLo mala%yaagaacao vaoLI KUp vaodnaa haot. %yaamauLokahIhI KaNyaacaI BaItI vaaTt Asao. eka AazvaDyaaMtca maaqaoranahUna prt ifrlaao.maaJyaa tbyaotIcaI rKvaaladarI SaMkrlaalanaI AaplyaakDo GaotlaI haotI. %yaaMnaI Da^@Trdlaalacaa sallaa GaoNyaacaa Aaga`h kolaa. Da^@Tr dlaala Aalao. %yaaMcaI %vairt inaNa-yaGaoNyaacaI Sa@tI pahUna maI maaoiht Jaalaao.

"tumhI dUQa Gaot naahI taopya-Mt malaa tumacao SarIr sauQaarta yaoNaar naahI. SarIrBa$na yaoNyaasaazI tumhI dUQa Gaotlao paihjao¸ AaiNa laaoKMD va saaomala yaaMcaI [Mjao@Sanao GaotlaIpaihjaot. evaZo krala tr tumacao SarIr prt saudRZ k$na doNyaacaI maI ga^rMTI dotao¸"Da^@Tr mhNaalao.

"[Mjao@Sana Va¸ dUQa maa~ maI GaoNaar naahI¸" Asaa maI jabaaba idlaa."tumacaI duQaaivaYayaIcaI pìt&a kaya AahoÆ" Da^@TraMnaI ivacaarlao.

432 Aa%makqaa

"gaa[-¹mhSaIMvar fuMkarIcaI iËyaa haoto ho eoklyaapasaUna duQaaba_la malaaitrskar ]%pnna Jaalaa. va tao manauYyaacaa AaharhI navho Asao maI naohmaIca maanaIt AalaaoAaho. mhNaUna maI duQaacaa %yaaga kolaa Aaho."

"Asaoca Asaola tr bakrIcao dUQa Gaota yao[-la¸" kstUrbaa[- KaTopaSaI ]BaIhaotI¸ tI caTkna\ mhNaalaI.

"bakrIcao dUQa Gaotlaot kI maaJao kama Jaalao¸" Da^@Tr maQyaoca mhNaalao.maI DLmaLlaao. sa%yaaga`hacyaa laZyaaba_lacyaa maaohamauLo maaJyaamaQyao jagaNyaacaa

laaoBa ]%pnna Jaalaa¸ AaiNa maI pìt&ocyaa Axarpalanaavar saMtaoYa maanaUna pìt&ocyaaAa%myaacaa Gaat kolaa. duQaacaI pìt&a GaotovaoLI maaJyaa DaoLyaaMsamaaor gaa[-¹mhSaIca hao%yaa¸trIhI pìt&a ekMdr duQaalaa ]_oSaUnaca samajalaI paihjao. AaiNa jaaopya-Mt kaoNa%yaahIpSaUcao dUQa manauYyaacaa Aahar mhNaUna inaiYawca Aaho Asao malaa vaaTto¸ taopya-Mt to GaoNyaacaamalaa AiQakar paocat naahI ho kLt AsaUnahI maI bakrIcao dUQa Gyaayalaa tyaar Jaalaao.sa%yaacyaa pujaaáyaanao sa%yaaga`hacyaa laZa[-saazI jagaNyaacaI [cCa k$na sa%yaalaa klaMklaavalaa.

maaJyaa yaa kR%yaacaa dMSa AVap Ba$na inaGaalaolaa naahI¸ AaiNa bakrIcao dUQasaaoDNyaaba_la maaJao icaMtna caalaUca Aaho. bakrIcao dUQa iptanaa raoja malaa du:K haoto.prMtu saovaa krNyaacaa mahasaUxma maaoh maaJyaa pazIsa laagalaa Aaho¸ tao malaa saaoDIt naahI.AihMsaocyaa dRYTInao Aaharacao p`yaaoga krNao malaa ip`ya Aaho. to krNyaamaQyao malaa AanaMdvaaTtaoÂ tao maaJaa ivarMgauLa Aaho. pNa malaa bakrIcao dUQa saQyaa jaacato to %yaa dRYTInaonavhoÂ to malaa sa%yaacyaa dRYTInao baaocato Aaho. maI AihMsaocaa saaxaa%kar kolaa Aaho Asaomalaa vaaTto. sa%yaacaI kasa saaoDUna idlaI tr AihMsaocaI kzINa kaoDI ]klata yaoNaarnaahIt Asaa maaJaa AnauBava Aaho. sa%yaacao palana mhNajao Gaotlaolyaa va,taMcyaa SarIracao vaAa%myaacao rxaNa¸ Sabdaqaa-cao va Baavaaqaa-cao palana. yaoqao maI Aa%myaacaa ¹ Baavaaqaa-caa ¹ BaMgakolaa Aaho¸ hI gaaoYT malaa ina%ya Dacat Asat. ho kLt Asata maaJyaa va,taMsaMbaMQaI maaJaok%a-vya kaoNato yaacaa malaa ]lagaDa haot naahI¸ ikMvaa %yaacyaa palanaasaazI laagaNaarI ihMmatmaaJyaamaQyao naahI¸ Asao mhNaanaa. daohaoMcaahI Aqa- ekca Aaho. karNa kI SaMkocyaamauLaSaI Eawocaa ABaavaca Asatao. ho [-Svara¸ malaa tU Eawa do Ñ

bakrIcao dUQa sau$ kolyaanaMtr qaaoDyaaca idvasaaMnaI Da^. dlaalaaMnaI gaudWaraSaIicara pDlyaa hao%yaa %yaavar Sas~iËyaa kolaI va tI far yaSasvaI JaalaI.

raOla^T A^@T va maaJao Qama-saMkT 433

AMqa$Naat ]zNyaacaI qaaoDI qaaoDI AaSaa vaaTU laagalaI¸ AaiNa vat-maanap~ovagaOro vaacaU laagalao. [t@yaat raOla^T kimaTIcaa irpaoT- maaJyaa hatI Aalaa. %yaatIlaiSafarSaI pahUna maI camakUna ]zlaao. yaabaabatIt kahI trI %vairt va spYT ]payaAmalaat AaNalaa paihjao¸ ASaI Baa[- ]mar va SaMkrlaala yaaMnaI maagaNaI kolaI.maihnaaBaranao maI Ahmadabaadlaa gaolaao. vallaBaBaa[- bahuQaa raoja maaJyaa samaacaaralaa yaot.%yaaMcyaaSaI maI baaolalaao va %yaabaabat kahItrI Jaalao paihjao Asao saucaivalao. "kayahaoNaarÆ" yaa p`Snaacaa jabaaba dotanaa maI mhTlao¸ "qaaoDI maaNasao jarI yaa baabatIt pìt&onaobaaMQalaI jaaNaarI imaLalaI trI kimaTIcyaa iSafarSaIp`maaNao kayada Jaalyaavar¸ AapNasa%yaaga`h hatI Gaotlaa paihjao. AMqa$Naalaa iKLlaolaa nasatao tr maI ekTahI JauMjalaaoAsataoÂ AaiNa [tr maagaUna yao}na imaLtIla ASaI AaSaa kolaI AsatI. maaJyaa yaapravalaMbaI AvasqaomaQyao ekTyaanao JauMjaNyaasaarKI maaJaI mauLIca isqatI naahI."

yaa saMBaaYaNaatUna evaZI gaaoYT inaGaalaI¸ kI maaJyaaSaI BarpUr saMbaMQaat AalaolyaamaMDLIMcaI ek CaoTIsaI saBaa baaolaavaNyaacao zrlao. raOla^T kimaTIlaa imaLalaolyaapuravyaava$na itnao yaaoijalaolyaa kayaVacaI AavaSyakta ibalakula isaw haot naahI¸ Asaomalaa tr spYT idsat haoto. tSaa táhocaa kayada svaaiBamaanaacaI caaD AsalaolaI kaoNatIhIp`jaa maanya krNaar naahI hohI malaa ittkoca spYTpNao idsat haoto.

naMtr saBaa JaalaI. itlaa far far tr vaIsa ek [samaaMnaa baaolaavalaolao haoto.malaa Aazvato¸ kI itcyaamaQyao vallaBaBaa[- KorIja EaImatI saraoijanaI naayaDU¸ ima. haîna-mana¸sva. ]mar saaobaanaI¸ EaI. SaMkrlaala ba^Mkr¸ EaImatI AnasaUyaabaa[- vagaOro haotI.

pìt&ap~ tyaar krNyaat Aalao va %yaavar hjar Asalaolyaa savaa-MnaI sa*yaakolyaa Asao malaa Aazvato. %yaa vaoLI maI vat-maanap~ caalavaIt nasao¸ pNa vaoLaovaoLIvat-maanap~at ilaiht Asao. %yaap`maaNoa Aata maI ilahayalaa sau$vaat kolaI va SaMkrlaalaba^MkrnaI KUp caLvaL sau$ kolaI. %yaaMcyaa kama va saMGaTna krNyaacyaa Sa@tIcaa yaa vaoLImalaa KUp AnauBava Aalaa.

caalaU AsalaolyaaMpOkI kaoNatIhI saMsqaa sa%yaaga`hasaarKo navaIna Sas~polaU Sakola ho malaa Sa@ya vaaTlao naahI. mhNaUna sa%yaaga`h saBaocaI sqaapnaakrNyaat AalaI. itcyaamaQyao mau#ya naavao mauMba[-tIlaca GaatlaI gaolaI. mau#ya zaNao mauMba[-ca

Aa.¹28

434 Aa%makqaa

krNyaat Aalao. pìt&ovar KUp sa*yaa hao} laagalyaa. KoDa sa%yaaga`hap`maaNao pi~kainaGalyaa va izkizkaNaI saBaa Jaalyaa.

yaa saBaocaa AQyaxa maI Jaalaao. maaJyaa laxaat Aalao¸ kI maaJao va sauiSaixat¹vagaa-cao farsao pTNyaasaarKo naahI. saBaomaQyao gaujaraqaI BaaYaocaaca ]pyaaoga krNyaaba_lacaamaaJaa Aaga`h va maaJyaa [tr kahI pwtI yaaMmauLo to pocaat saapDlao. trI pNa maaJaIpwtI caalavaUna GaoNyaa[tkI ]darta puYkLaMnaI daKivalaI evaZo malaa kbaUla kolaopaihjao. pNa sau$vaatIlaaca malaa idsaUna Aalao¸ kI hI saBaa dIGa-kaLpya-Mt caalaNaarnaahI. iSavaaya sa%ya AaiNa AihMsaa yaaMvar maI jaao jaaor dot Asao taoca ik%yaokaMnaa Aip`yahao}na basalaa. trIhI sau$vaatIcyaa kaLamaQyao ho navao kama KUp jaaoranao caalalao.

30. to Ad\Baut dRSyaÑ

ekIkDo raOla^T kimaTIcyaa irpaoTa-iva$w AaMdaolana AiQakaiQak baLavatjaat haoto tr dusarIkDo kimaTIcyaa iSafarSaIMcaa Amala krNyaakDo sarkarcao vaLNaAiQakaiQak dRZ haot haoto. raOla^T ibala pìsaw Jaalao. maI janmaat ekdacakayadokaOinsalacyaa baOzkIlaa gaolaao Aaho. raOla^T ibalaavarIla cacaa- eokNyaasaazI gaolaaohaotao. Saas~IjaIMnaI Aaplao jaLjaLIt BaaYaNa kolao¸ sarkarlaa Qaao@yaacaI saUcanaa idlaI.Saas~IjaIMcaa vaa@yap`vaah caalalaa Asata vha^[sara^ya %yaaMcaokDo Tk laavaUna pahat haoto.malaa tr vaaTlao¸ kI %yaa BaaYaNaacaa %yaaMcyaa manaavar pirNaama Jaalaa Asaavaa. Saas~IjaIMnaaBaavanaaMcao Barto yaot haoto.

pNa manauYya Jaaoplaolyaalaa jaagaa k$ SakolaÂ jaao Agaaodrcaaca jaagaa Asaola¸pNa JaaopocaI batavaNaI maa~ krIt Asaola¸ %yaacyaa kanaat Zaola vaajaivalao mhNaUna taoeoktao qaaoDacaÆ kayadokaOinsalaamaQyao ibalaacaI cacaa- krNyaacaa fasa- tr kolaaca paihjao.%yaap`maaNao sarkarnao tao kolaa¸ prMtu %yaalaa jao kahI kravayaacao haoto %yaabaabatcaa inaScayaAgaaodrca hao}na cauklaa haota. %yaamauLo Saas~IjaIMcaI Qaao@yaacaI saUcanaa vyaqa- gaolaI.

maga maaJaa sana[-caa Aavaaja eokNaar trI kaoNaÆ maI vha^[sara^yaaMnaa BaoTUna KUpivanavaNaI kolaI. KajagaI p~o ilaihlaI¸ jaahIr p~o ilaihlaIÂ sa%yaaga`haKorIjamaaJyaapaSaI dusara maaga- naahI ho %yaaMmaQyao spYT kLivalaoÂ pNa sava- vyaqa- gaolao.

to Ad\Baut dRSyaÑ 435

AVap ibala ga^JaoTat Aalao navhto. maaJao SarIr tr ASa@tca haoto. trIpNa maI laaMbacyaa p`vaasaacao jaaoKIma p%krlao. maaJyaamaQyao ]Mca svaranao baaolaNyaacaI Sa@tIAalaI navhtI. ]Bao rahUna BaaYaNa krNyaacaI Sa@tI gaolaI¸ tI AVappya-Mt prt AalaolaInaahI. ]Byaanao baaolaU laagalyaasa qaaoDyaaca vaoLat sava- SarIralaa kMp sauTo AaiNa CatImaQyaova paoTamaQyao Ba$na AalyaasaarKo hao[-. pNa mad/asakDUna Aalaolao AamaM~Na svaIkarlaocapaihjao Asao malaa vaaTlao. dixaNaokDIla pàMt %yaavaoLIhI malaa Garap`maaNao vaaTt. dixaNaAaiÍkotIla saMbaMQaamauLo tamaIL¸ tolagaU¸ vagaOro dixaNa pàMtatIla laaokaMvar maaJaa kahIsaah@k paocatao¸ Asao maI samajat Aalaao Aaho¸ va yaa samajautImaQyao maI qaaoDIsauwa caUk kolaIAaho Asao AVappya-Mt maaJyaa inadSa-naasa Aalaolao naahI. AamaM~Na sad\gat kstUrI rMgaaAayaMgaar yaaMjakDUna Aalao haoto. %yaa AamaM~Naacyaa mauLaSaI rajagaaopalaacaaya- haoto¸ ho malaamad/asalaa gaolaao tovha kLlao. rajagaaopalaacaayaa-Mcaa ha maaJaa pihlaaca pircaya mhNatayao[-la. maI %yaaMnaa yaa vaoLIca p`%yaxa AaoLKU laagalaao.

saava-jainak kamaamaQyao AiQak Baaga GaoNyaacyaa [raVanao va EaI. kstUrI rMgaaAayaMgaar [%yaaid ima~aMcyaa Aaga`hava$na rajagaaopalaacaaya- saolama saaoDUna mad/asamaQyao vaiklaIkrNaar haoto. maaJao ibaáhaD %yaaMcyaakDo zovalaolao haoto. malaa daonaek idvasaaMnaMtr kLlao¸kI maI ]trlaao haotao to %yaaMcao Gar. baMgalaa kstUrI rMgaa AayaMgaar yaaMcaa AsalyaamauLo maaJaIsamajaUt JaalaI haotI¸ kI maI %yaaMcaaca pahuNaa Aaho. mahadova dosaayaaMnaI maaJaI caUk du$stkolaI. rajagaaopalaacaaya- dUrdUrca rahat. pNa mahadovaaMnaI %yaaMcaI caaMgalaI parK kolaI.'tumhI rajagaaopalaacaayaa-Mcaa pircaya k$na Gaotlaa paihjao¸' mahadovaBaa[-MnaI malaa saUcanaakolaI.

maI pircaya k$na Gaotlaa. %yaaMcyaabaraobar raoja laZyaacyaa ]BaarNaIsaMbaMQaIivacaar caalao. saBaa BarivaNyaaplaIkDo malaa dusaro kahIca saucat navhto. raOla^T ibalaacaajar kayada Jaalaa tr %yaalaa saivanaya BaMga ksaa kaya laagaU krayacaaÆ %yaacaa saivanayaBaMga krNyaacaI saMQaI sarkar do[-la tovhaca imaLNaar. dusaáyaa kaoNakaoNa%yaa kayaVaMcaasaivanaya BaMga krta yao[-laÆ %yaacao inayama ksao zrvaayacaoÆ ASaa táhocaI cacaa- haot Asao.

EaI. kstUrI rMgaa AayaMgaaraMnaI puZaáyaaMcaI ek lahanaSaI saBaa baaolaavalaI.itcyaamaQyao KUp cacaa- JaalaI. itcyaamaQyao EaI. ivajayaraGavaacaaya- KUp Baaga Gaot.baarIksaarIk sava- saUcanaa ilahUna kaZUna sa%yaaga`hacaI smaRtI ilahUna kaZNyaacaI%yaaMnaI malaa saUcanaa kolaI. ho kama maaJyaa Sa@tIbaahorcao Aaho Asao maI %yaaMsa saaMigatlaao.

436 Aa%makqaa

ASaa táhonao QaamaQaUma caalalaI haotI. [t@yaat baatmaI AalaI¸ kI ibalakayaVacyaa sva$pat ga^JaoTmaQyao pìsaw Jaalao. hI baatmaI AalyaanaMtr ra~I maI ivacaarkrIt krItca JaaopI gaolaao. sakaLI lavakr ]zUna basalaao. AQa-vaT Jaaopot svaPnaamaQyaocamalaa ivacaar saucalaa. sakaLcyaa p`hrI maI rajagaaopalaacaayaa-Mnaa baaolaavaUna AaNaUnasaaMigatlao :

"malaa ra~I AQa-vaT JaaopomaQyao ivacaar saucalaa¸ kI AapNa yaa kayaVacyaap`%yau<aradaKla ]Byaa doSaalaa hrtaL paDNyaacaI saUcanaa VavaI. sa%yaaga`h haAa%maSauwIcaa laZa Aaho¸ ha Qaaima-k laZa Aaho. Qama-kayaa-caI sau$vaat Aa%maSauwIpasaUnakravaI ho yaaogya idsato. %yaa idvaSaI savaa-MnaI ]pvaasa kravaa va kamaQaMda baMd kravaa.mausalamaana baMQaU raojaaplaIkDo jaast ]pvaasa paLNaar naahIt¸ %yaasaazI ]pvaasa caaovaIsatasa paLNyaacaI saUcanaa kravaI. yaat sava- pàMt Baaga GaotIla kI naahI saaMgata yaot naahI.mauMba[-¸ madàsa¸ ibahar va isaMQa evaZyaaMcaI malaa AaSaa Aaho. evaZyaa izkaNaI baraobarhrtaL pDlaa trI AapNa saMtaoYa maanalaa paihjao."

hI saUcanaa rajagaaopalaacaayaa-Mnaa far AavaDlaI. naMtr lagaoca [tr ima~aMnaahItI kLivalaI. savaa-MnaI psaMt kolaI. ek lahanaSaI naaoTIsa maI ilahUna kaZlaI. p`qama 30maaca- 1919 hI tarIK GaalaNyaat AalaI haotI¸ maagaahUna eip`lacaI 6 tarIK krNyaatAalaI. laaokaMnaa farca qaaoDyaa idvasaaMcaI saUcanaa doNyaat AalaI haotI. kaya- tabaDtaobahaoNao AavaSyak vaaTlyaamauLo tyaarIsaazI AiQak maudt Vavayaalaa vaoLca navhta.

pNa kSaI kaoNaalaa maahIt¸ sava- vyavasqaa naIT laagalaIÑ sabaMQa ihMdustanaBar ¹SahraMt va KoDaopaDI ¹ hrtaL pDlao. to dRSya Ad\Baut haoto.

31. tao AazvaDaÑ ¹ 1

dixaNa Baagaat qaaoDasaa p`vaasa k$na bahuQaa eip`la 4 laa maI mauMba[-sa paocalaao.6 tarIK paLNyaasaazI maI mauMba[-laa hjar rahavao ASaI EaI. SaMkrlaala yaaMcyaakDUna tarAalaI haotI.

pNa t%puvaI- 30 maaca- raojaIca idllaIlaa hrtaL pDlaa. idllaImaQyao sva.EawanaMdjaI va marhUma hkImasaahoba AjamalaKana yaaMcyaa AnauraoQaanao kamao haot. hrtaLacaItarIK 6 eip`lavar ZklalyaacaI baatmaI idllaIlaa ]iSara paocalaI. idllaImaQyao %yaaidvaSaI pDlaa tsaa hrtaL pUvaI- kQaIca pDlaa navhta. ihMdU va mausalamaana daoGaohIekidla JaalyaasaarKo idsalao. EawanaMdjaIMnaa jaummaamaiSadImaQyao Gao}na jaaNyaat Aalao¸ vatoqao %yaaMsa BaaYaNa k$ idlao. ho sava- sa<aaQaaáyaaMnaa sahna hao} Saklao naahI. imarvaNaUkrolvao sToSanakDo jaat Asata paolaIsaaMnaI ADivalaI,. paolaIsaaMnaI gaaoLIbaar kolaa. kahIlaaok jaKmaI Jaalao¸ kahI zarhI Jaalao. idllaImaQyao dDpSaahI sau$ JaalaI.EawanaMdjaIMnaI malaa idllaIlaa baaolaaivalao. maI 6 tarKocaa mauMba[-caa kaya-Ëma AaTpUnalagaoca idllaIlaa yaotao ASaI tar kolaI.

jaI isqatI idllaIcaI tIca laahaor¸ AmaRtsarcaI haotI. yaaMcyaa taraAmaRtsarhUna maI tabaDtaoba inaGaUna yaavao¸ ASaaba_lacyaa Da^. sa%yapala va ikcalaU Aalyaahao%yaa. yaa daona gaRhsqaaMcaI malaa %yaa vaoLI mauLIca maaihtI navhtI. prMtu itkDohIidllaIva$na na@kI yaotao Asao kLivalao.

mauMba[-sa 6 tarKolaa sakaLcyaa p`hrI hjaarao laaok caaOpaTIvar snaanakrayalaa gaolao¸ va toqaUna zakUrWarkDo imarvaNaUk inaGaalaI. %yaaMt is~yaa va maulaohIsaamaIla JaalaI. imarvaNaukImaQyao mausalamaanaaMnaIhI maaozyaa saM#yaoinaSaI Baaga Gaotlaa. yaaimarvaNaukItUna Aamhalaa mausalamaanabaMQaU eka maiSadIt Gao}na gaolao. toqaoEaI. saraoijanaIdovaIkDUna va maaJyaakDUna BaaYaNao krvaUna GaotlaI. yaa p`saMgaI EaI.iva{ladasa jaorajaaNaIMnaI svadoSaI va ihMdu¹mausalamaana eo@yaasaMbaMQaI laaokaMkDUna pìt&aGaovaivaNyaaivaYayaI saUcanaa kolaI. ASaa Gaa[-nao pìt&a GaovaivaNyaasa maI kbaUla Jaalaao naahI.haot Aaho evaZyaavarca saMtuYT raha Asao saaMigatlao. pìt&a ekda GaotlyaanaMtr maaoDtakamaa nayao. svadoSaIcaa Aqa- AapNa samajaUna Gaotlaa paihjao¸ ihMdu¹mausalamaanaeo@yaasaMbaMQaIcyaa jabaabadarIcaI jaaNaIva Aaplyaalaa AsalaI paihjao¸ vagaOro saaMigatlao

437

438 Aa%makqaa

AaiNa Asao saucaivalao¸ kI jyaaMnaa pìt&a Gyaavayaacyaa AsatIla %yaaMnaI dusaáyaa idvaSaIsakaLI caaOpaTIcyaa vaaLvaMTat ek~ jamaNyaasa hrkt naahI.

mauMba[-laa saMpUNa- hrtaL pDlaa haota. yaoqao kayaVacyaa saivanaya BaMgaacaItyaarIhI k$na zoivalaolaI haotI. BaMga krta yao[-la ASaa daonatIna gaaoYTIca hao%yaa jaokayado r_ haoNao [YT haoto¸ tsaoca jyaaMcaa BaMga savaa-Mnaa sahjaI krta yaoNyaasaarKa haota¸ASaMaMpOkI ekca p`qama hatI Qaravaa Asao zrlao. imazacyaa krasaMbaMQaIcaa kayada Asa*yahaotaÂ tao kr r_ krivaNyaacao KUp p`ya%na hao}na gaolao haoto. mhNaUna savaa-MnaIprvaanyaaKorIja Aapaplyaa Garat maIz tyaar kravao ASaI ek saUcanaa maI kolaI. dusarIsaUcanaa sarkarnao baMdI kolaolaI pustko CapUna ivakNyaasaMbaMQaIcaI haotI. ASaI daona pustkomaaJaIca svat:caI 'ihMd¹svarajya' AaiNa 'savaao-dya' hI pustko CapvaUna ivakNao hasaivanayaBaMga savaa-t saaopasaa vaaTlaa. mhNaUna tI CapvaUna GaotlaI¸ va ]pvaasa sauTlyaanaMtrcaaOpaTIvarIla jaMgaI saBaa ivasaja-na pavalyaanaMtr tI ivakNyaacaa kaya-Ëma zrivaNyaatAalaa.

saMQyaakaLI puYkL svayaMsaovak hI pustko ivakavayaalaa baahor pDlao. ekamaaoTarItUna maI inaGaalaao¸ va ekItUna EaI. saraoijanaI naayaDU inaGaalyaa. CapivalaolyaatovaZyaa sava- p`tI KpUna gaolyaa. vasaUla hao[-la tI ikMmat laZyaacyaa Kcaa-laacavaapravayaacaI haotI. p`%yaok p`tIcaI ikMmat caar AaNao zovaNyaat AalaI haotI¸ pNa maaJyaaikMvaa saraoijanaIdovaIMcyaa hatat caar AaNao @vaicatca kaoNaI zovalao AsatIla. bahutokjaNa iKSaat AsatIla tovaZo sava- pOsao do}na GaoNaaro inaGaalao. kaoNaI kaoNaI paMcadha$pyaaMcyaa naaoTahI dot. malaa eka p`tIcaI ikMmat pnnaasa $pyaaMcyaa naaoTIpya-MtimaLalyaacao smarto. laaokaMnaa AamhI samaja dot haotao¸ kI GaoNaaralaahI tu$Mga imaLNyaacaasaMBava Aaho. pNa GaTkaBar laaokaMnaI tu$Mgaacao Baya saaoDUna idlao haoto.

saat tarKolaa samajalao¸ kI sarkarnao jyaa pustkaMcyaa ivaËIlaa pìtbaMQa kolaahaota¸ tIca pustko ivaklaI gaolaI Asao sarkarcyaa dRYTInao zrt naahI. ivaklaI tI %yaapustkaMcaI navaIna AavaR<aI mhNata yao[-laÂ itcaa sarkarjamaa Jaalaolyaa pustkat AMtBaa-vahaot naahI. Aqaa-t hI navaI AavaR<aI CapNao¸ ivakNao ikMvaa KrIdNao yaaMt kahI gaunhahaot naahI Asao sarkartfo- saaMgaNyaat Aalao. hI baatmaI eokUna laaokaMcaa ivarsa Jaalaa.

%yaa idvaSaI sakaLI laaokaMnaI svadoSaIvàtasaazI va ihMdu¹mausalamaana eo@yaacyaava`tasaazI caaOpaTIvar jamaavayaacao haoto. iva{ladasa jaorajaaNaIMnaa ha pihlaa AnauBava

tao AazvaDaÑ ¹ 1 439

imaLalaa¸ kI cakakto tovaZo saaonao navho. laaok far qaaoDo jamalao haoto. %yaaMpOkI daonacaarBaiganaIMcaI naavao yaa vaoLI maaJyaa najarosamaaor Aahot. pu$Yasauwa qaaoDoca haoto. maI vàtaMcaomasaudo tyaar k$na zoivalao haoto. %yaaMcyaa Aqaa-cao hjar Asalaolyaa laaokaMpuZo KUp ivavarNak$na naMtr tI Gao} idlaI. qaaoDyaa hjaorIcao malaa AaScaya- vaaTlao naahIÂ du:K trnaahIca Jaalao. pNa QaaMvapLIcaa kaya-Ëma va ivaQaayak kaya- yaaMmaQaIla Baod¸pihlyaaba_lacaI haOsa va dusaáyaaba_lacaa kMTaLa¸ hI tovhapasaUnaca maaJyaa AnauBavaasa yaotAahot.

pNa yaa ivaYayaalaa svatM~ p`krNa Vavao laagaola. 7 tarKolaa ra~I maIidllaI¹AmaRtsarkDo jaavayaalaa inaGaalaao. 8 tarKolaa maqaurolaa paocalaao tao kuNakuNaeokayalaa AalaI¸ kI kdaicat malaa pkDtIla. maqaurocyaa plaIkDo eka sToSanavar gaaDIqaaMbat haotI toqao Aacaaya- igaDvaaNaI BaoTlao. %yaaMnaI malaa pkDNaar ASaI saaQaar baatmaIidlaI¸ va Aaplyaa saovaocaI ja$r Asaola tr saaMgaa Asao saaMigatlao.maI AaBaar maanalao vaja$r pDlyaasa saovaa GaoNyaasa caukNaar naahI¸ Asao saaMigatlao.

plavala sToSana yaoNyaapUvaI- paolaIsa AMmaladaranao maaJyaa hatat hukUma AaNaUnaidlaa. "tumhI pMjaabamaQyao Aalyaanao ASaaMtta vaaZNyaacaa saMBava Aaho. sababa tumhIpMjaabacyaa sarh_It pa}la TakU nayao¸" ASaa Aqaa-caa tao hukUma haota. hukUma daKvaUnapaolaIsaaMnaI malaa ]t$na jaaNyaasa saaMigatlao. maI ]trNyaacao naaka$na mhTlao¸

"maI ASaaMtI vaaZivaNyaasaazI navho¸ tr baaolaavaNao Aalyaava$na ASaaMtI kmaIkrNyaasaazI jaa} [icCtao. %yaamauLo malaa idlaigarI vaaTto¸ kI malaa ha hukUma maanaNaoSa@ya naahI."

plavala Aalao. mahadova maaJyaabaraobar haoto. %yaaMnaa idllaIlaa jaa}naEawanaMdjaIMnaa BaoTNyaasa va laaokaMnaa SaaMt raKNyaasa saaMigatlao. maI mahadovaaMnaa saaMgaUnazoivalao¸ kI maI hukumaacaa Anaadr k$na %yaaba_la hao[-la tI iSaxaa p%krNyaacao zrivalaoAaho Asao kLvaavao¸ va malaa iSaxaa JaalaI trIhI laaokaMnaI SaaMt rahaNyaamaQyaoca Aaplaajaya Aaho¸ ho %yaaMnaI laaokaMnaa samajaavaUna Vavao.

plavala sToSanavar malaa ]t$na Gaotlao va paolaIsaaMcyaa hvaalaI kolao.idllaIhUna yaoNaaáyaa eka gaaDIcyaa itsaáyaa vagaa-cyaa Dbyaat malaa basaivalaoÂbaraobar paolaIsapaTI- basalaI. maqaurolaa paocalyaavar malaa paolaIsa barakIt Gao}nagaolao. maaJao kaya krNaar ikMvaa malaa kaozo Gao}na jaaNaar to AMmaladar malaasaaMgaU Saklaa naahI. pahaTosa caar vaajata malaa ]zivalao AaiNa ek maalagaaDI

440 Aa%makqaa

mauMba[-kDo jaat haotI itcyaamaQyao basaivalao. duparI savaa[- maaQavapUrlaa ]t$na Gaotlao. toqaomauMba[-cyaa maolanao laahaorhUna [nspo@Tr baaoirMga AalaoÂ %yaaMnaI maaJaa kbajaa Gaotlaa.

Aata malaa pihlyaa vagaa-t basaivalaoÂ SaojaarI saahoba basalao. AjaUnapya-Mt maIsaamaanya kOdI haotaoÂ Aata maaJaI gaNanaa 'jaMTlamana kOVa' maQyao JaalaI. saahobaaMnaI sarmaayakola AaoDvaayarcaI stutI sau$ kolaI. %yaaMcao vyai@tSa: maaJyaaSaI kahIca vaOr naahI¸pNa maI pMjaabamaQyao gaolyaanao SaaMitBaMga haoNyaacao %yaaMnaa far Baya vaaTto vagaOro saaMigatlaoÂ vamaI AapNa hao}na prt jaavao va pMjaabacaI sarh_ AaolaaMDU nayao ASaI ivanaMtI kolaI. maI%yaaMnaa saaMgaUna Taklao¸ kI maaJyaakDUna hukUmaacao palana haoNyaasaarKo naahI AaiNa maI AapNahao}na prt jaavayaalaa tyaar naahI. %yaavar Aaplyaalaa ina$payaastva kayaVacaa Amalakravaa laagaNaar¸ Asao saahoba mhNaU laagalao. "pNa maaJao kaya krNyaacaa tumacaa ivacaarAaho to tr saaMgaalaÆ" maI ivacaarlao. to mhNaalao¸ "malaa maahIt naahI. malaa puZcaohukUma imaLavayaacao Aahot. tUt- maI tumhalaa mauMba[-sa Gao}na jaat Aaho."

saurtolaa Aalaao. toqao dusaáyaa eka Amaladaranao maaJaa kbajaa Gaotlaa. %yaanaors%yaat malaa saaMigatlao¸ "tumhI maaokLo Aaha. pNa tumacyaasaazI marIna laa[nsasToSanapaSaI gaaDI qaaMbavaIna. toqao tumhI ]t$na jaala tr AiQak baro. kulaabyaavarAiQak gadI- haoNyaacaa saMBava Aaho." maI %yaaMcyaa [cCop`maaNao krNyaacaI KuSaI dSa-ivalaI.%yaaMnaa baro vaaTlao va %yaaMnaI maaJao AaBaar maanalao. marIna laa[nsalaa ]trlaaoÂ toqao kaoNaaAaoLKIcyaa gaRhsqaacaI GaaoDagaaDI idsalaI. to malaa rovaaSaMkr JavaorIMcyaa GarI paocavaUnagaolao. %yaaMnaIca malaa baatmaI idlaI kI¸ "tumhalaa pkDlyaacaI baatmaI eokUna laaokcavataLUna gaolao Aahot¸ AaiNa vaoDyaasaarKo banaUna gaolao Aahot. payaQauNaIpaSaI dMgaahaoNyaacaI BaItI Aaho. maîjasT/oT va paolaIsa itkDo gaolao Aahot."

maI GarI paocatao tao ]mar saaobaanaI va AnasaUyaabaa[- maaoTarItUna AalaI¸ va malaapayaQauNaIlaa Gao}na jaatao Asao mhNaalaI. "laaok AQaIr banalao Aahot¸ AaiNa cavataLUnagaolao Aahot. Aamacyaa kaoNaakDUna SaaMt haoNyaasaarKo naahIt. tumhalaa paihlao trcaSaaMt haotIla¸" Asao %yaaMnaI saaMigatlao.

maI maaoTarIt basalaao. payaQauNaIpya-Mt paocaNyaapUvaI-ca rs%yaat KUpgadI- jamalaolaI idsalaI. laaok malaa pahUna hYaa-nao vaoDo Jaalao. Aata imarvaNaUkbanalaI. 'vaMdo maatrma\' va 'Allaahao Akbar' cyaa jayaGaaoYaanao AakaSaacyaa icaMQaDyaa


]Dtat kI kaya¸ Asao idsalao. payaQauNaIvar GaaoDosvaar idsalao. va$na ivaTaMcaa vaYaa-vahaot haota. maI hat jaaoDUna laaokaMnaa SaaMt haoNyaaba_la ivanavaIt haotao. pNa AamhIsauwa%yaa ivaTaMcyaa vaYaa-vaaMtUna bacaavaUna jaa} Asao icanh idsaonaa.

imarvaNaukIlaa AbadUla rhmaana gallaItUna Ëa^fD- maako-TkDo jaaNyaacaIAaDkazI krNyaakirta samaao$na GaaoDosvaaraMcaI tukDI yao}na qaDklaI. laaokaMnaakaoTakDo jaaNyaapasaUna qaaMbaivaNyaacaa %yaaMcaa p`ya%na haota. laaok maavat navhto. laaokpaolaIsalaa[-na faoDUna puZo Gausalao. maaJaa Aavaaja eokU jaaNyaasaarKI isqatI navhtI. ASaaisqatIt GaaoDosvaaraMcyaa tukDIcyaa nao%yaanao laaokaMnaa ]QaLvaUna laavaNyaacaa hukUma kolaa¸AaiNa %yaa tukDInao Baalao ]Baa$na laaokaMvar ekdma GaaoDo saaoDUna idlao. %yaaMpOkI eKaVaBaalyaanao AamacaIhI vaaT laagalaI¸ tr AaScaya- vaaTNyaasaarKo kahI naahI Asao malaavaaTlao. pNa %yaa samajautIt Aqa- navhta. Aamacyaa baajaUnao sava- Baalao AagagaaDIcyaavaogaanao vaaT kapIt caalalao haoto. laaokaMcyaa jamaavaamaQyao iKMDar pDlaoÂ pLapL sau$JaalaI. kaoNaI icarDlao¸ kaoNaalaa jaKmaa Jaalyaa. GaaoDosvaaraMnaa baahor pDayalaa maaga-navhta¸ tr laaokaMnaa baajaUlaa saravayaalaa maaga- navhta. maagao ifravao trI maagaohI hjaaraolaaok KcaUna Barlaolao haoto. ekMdr doKavaa BayaMkr haota. GaaoDosvaar va laaok daoGaohI vaoDoJaalyaasaarKoca idsalao. GaaoDosvaar kahI pahat navhto va %yaaMnaa pahata yaoNyaasaarKohInavhto. to tr KalaI vaakUna GaaoDyaaMnaa daODvaIt caalalao haoto. hjaarao laaokaMcaa hajamaava BaodUna jaayalaa jao kahI xaNa laagalao¸ tovaZo xaNa %yaaMnaa kahI idsatca navhto AsaomaI paihlao.

laaokaMnaa ASaa táhonao ivaKurNyaat va qaaMbaivaNyaat Aalao. Aamacyaa maaoTarIlaapuZo jaa} idlao. maI kimaSanarcyaa AaîfsapuZo maaoTr ]BaI krivalaI AaiNa paoilasaaMcyaavat-NaukIba_la %yaaMcyaakDo tËar krNyaasaazI maI toqao ]trlaao.

32. ta o Aazv aDaÑ ¹ 2

kimaSanar igaìfqasaahobaaMcyaa Aaîfsaat gaolaao. %yaaMcyaa ijanyaapaSaI ijakDopahavao itkDo h%yaarbaMd saaoljar basalaolao haotoÂ jasao kaya yauwasaazIca isaw haotAsaavaotÑ pDvaImaQyaohI QaaMdla ]DUna gaolaolaI haotI. maI Aagaa} saUcanaa do}na Aaîfsaatjaatao¸ tr toqao kimaSanaraMSaojaarI ima. baaoirMganaa basalaolao paihlao.

maI paihlaolyaa dRSyaacao vaNa-na kimaSanarpaSaI kolao. %yaaMnaI qaaoD@yaat jabaabaidlaa¸ "malaa imarvaNaUk kaoTakDo jaa} VayacaI navhtI. itkDo gaolyaasa dMgaaJaalyaaKorIja raihlaaca nasata. AaiNa malaa idsalao¸ kI laaok prt vaLavao mhNaUnavaLNyaasaarKo navhto. Aqaa-t caala k$na jaaNyaaKorIja maaga- navhta.

"pNa %yaacaa pirNaama kaya haoNaar to tumhalaa samajat haotoÆ laaok GaaoDyaaMcyaaTapaKalaI icarDlyaaiSavaaya rahaNaar naahIt. GaaoDosvaaraMcaI ja$r navhtI Asao malaavaaTto¸" maI mhTlao.

"to tumhalaa samajaayacao naahI. laaokaMvar tumacyaa iSakvaNaIcaa pirNaamakaoNa%yaa táhocaa Jaalaa Aaho¸ %yaacaI maaihtI tumacyaapoxaa Aamha paolaIsaaMnaa AiQakimaLto. AamhI pihlyaapasaUnaca kDk ]paya yaaojalaa naahI¸ tr AiQak nauksaana hao[-la.tumhalaa Ka~IpUva-k saaMgatao kI laaok tumacyaasauwa tabyaat rahavayaacao naahIt.kayadoBaMgaacaI gaaoYT %yaaMnaa caTkna pTola¸ SaaMtIcaI gaaoYT %yaaMcyaa Aavaa@yaabaahorcaIAaho. tumacao hotU caaMgalao Aahot¸ pNa to laaokaMnaa kLayacao naahIt. to AaplyaavaLNaavar jaaNaar¸" saahoba mhNaalao

"pNa tumacyaa maaJyaamaQyao matBaod yaoqaoca Aaho. laaok svaBaavat: laZa}vaR<aIcao naahIt¸ SaaMitip`yaca Aahot¸" maI jabaaba idlaa.

AamacyaamaQyao vaadivavaad sau$ Jaalaa.SaovaTI saahoba mhNaalao¸ "baro tr¸ laaok tumacaI iSakvaNa samajalaolao naahIt¸

yaaba_la jar tumacaI Ka~I pTlaI tr tumhI kaya kralaÆ"maI jabaaba idlaa¸ "maaJaI tSaI Ka~I JaalaI tr maI laZa baMd zovaIna.""baMd zovaala mhNajao kayaÆ tumhI tr ima. baaoirMganaa saaMigatlao Aaho¸ kI

maaokLo haotaxaNaI prt pMjaabalaa jaaNyaacaa tumacaa [rada AahoÑ""hao¸ maaJaa ivacaar ]laT gaaDInaoca pMjaabalaa jaaNyaacaa haotaÂ pNa to Aaja

jauLNyaasaarKo naahI."

442


"tumhI QaIr Qarlaa tr tumhalaa AaNaKI iktI trI gaaoYTI samajat jaatIla.Ahmadabaadot kaya caalalao Aaho yaacaI tumhalaa klpnaa AahoÆ AmaRtsarmaQyao kayaJaalaoÆ sagaLIkDo laaok ipsaaLlyaasaarKo hao}na gaolao Aahot. malaasauwa sava- maaihtInaahI. ik%yaok izkaNaI tara taoDNyaat Aalyaa Aahot. maI tumhalaa bajaavaUna saaMgatao¸kI yaa sava- dMgyaacaI jabaabadarI tumacyaa maaqyaavar Aaho."

maI mhTlao "maaJaI jaI kahI jabaabadarI Asaola tI p%krNyaasa maI maagao GaoNaarnaahI. Ahmadabaadot laaokaMnaI kahI kmaIjaast kolyaasa malaa AaScaya- va du:K vaaTola.AmaRtsarcaI malaa kahI ek maaihtI naahI. maI itkDo kQaI gaolaaohI naahI. malaa itkDokaoNaI AaoLKIthI naahI. pNa malaa evaZo maahIt Aaho¸ kI pMjaaba sarkarnao malaaitkDo jaaNyaasa baMdI kolaI nasatI¸ tr SaaMtI raKNyaacyaa kamaI malaa BarpUr Baaga GaotaAalaa Asata. malaa baMdI k$na sarkarnao laaokaMnaa iDvacalao Aaho."

ASaa táhonao Aamacyaa gaaoYTI Jaalyaa. AamacaI mato ekmaokaMSaI jauLNyaasaarKInavhtI. caaOpaTIvar saBaa BarvaUna laaokaMnaa SaaMt rahaNyaaba_la samajaavaUna saaMgaNyaacaa maaJaa[rada kimaSanarnaa kLvaUna maI %yaaMcaa inaraop Gaotlaa.

caaOpaTIvar saBaa BarlaI. maI laaokaMnaa SaaMttocao mah<va va sa%yaaga`hacao inayamasamajaavaUna saaMigatlao¸ va mhTlao¸ "sa%yaaga`h ha sa%yavaaVacao Sas~ Aaho. laaok jar SaaMttaraKNaar naahIt¸ tr malaa sa%yaaga`hacaa laZa kQaIhI caalaivata yaoNaar naahI."

AhmadabaadohUna AnasaUyaabaa[-MnaahI Kbar imaLalaI haotI¸ kI itkDohI dMgao JaalaoAahot. AnasaUyaabaa[-MnaahI pkDlao ASaI kaoNaI trI Afvaa ]zivalaI haotI. %yaamauLomajaUr p`xaubQa hao}na gaolao haoto. %yaaMnaI hrtaL paDlaa AaiNa dMgaa kolaa. ekaiSapayaacaa KUnahI Jaalaa haota.

maI Ahmadabaadlaa gaolaao. malaa samajalao¸ kI naiDyaadcyaa SaojaarI rolvaocaa $LkaZUna TakNyaacaahI p`ya%na Jaalaa haotaÂ ivarmagaavalaa eka sarkarI naaokracaa KUnaJaalaa. maI Ahmadabaadlaa jaatao tao toqao maaSa-la laa^ caalaU haota. laaok gaaMga$na gaolaohaoto. laaokaMnaI Aaplyaa kmaa-caI fLo savyaaja BaaoigalaI.

sToSanavar malaa kimaSanar ima. p`^TkDo Gao}na jaaNyaasaazI manauYyaAalaa haota. maI %yaaMcyaakDo gaolaao. tohI KUp saMtaplaolao haoto. maI SaaMtpNaojabaaba idlaa. Jaalaolyaa Kunaaba_la AaplaI idlaigarI vya@t kolaI. maaSa-la laa^ Anaava¹

444 Aa%makqaa

Syak AsalyaacaohI saucaivalaoÂ AaiNa prt SaaMtta p`sqaaipt krNyaasaazI jao jao ]payayaaojaavao laagatIla to to yaaojaNyaacaI maaJaI tyaarI Aaho¸ Asao saaMigatlao. jaahIr saBaaBarivaNyaacaI prvaanagaI maaigatlaI. tI saBaa AaEamaacyaa jaagaomaQyao BarivaNyaacaI maaJaI[cCa vya@t kolaI. tI %yaaMnaa psaMt pDlaI. malaa Aazvato %yaap`maaNao maI rivavaarta. 13 raojaI tI saBaa BarivalaI. maaSa-la laa^hI %yaaca idvaSaI kI dusaáyaa idvaSaI r_Jaalaa. yaa saBaomaQyao maI laaokaMnaa %yaaMcyaa daoYaaMcaI jaaNaIva k$na doNyaacaa p`ya%na kolaa.maIpàyaiSca<aadaKla tIna idvasa ]pasa kolaa va laaokaMnaa ek idvasa krNyaacaa sallaaidlaa. jyaaMnaI dMgyaaQaaoPyaamaQyao Baaga Gaotlaa haota¸ %yaaMnaa svat:caa gaunha kbaUla krNyaacaIsaUcanaa kolaI.

maaJao kt-vya malaa spYT idsaUna Aalao. jyaa majauraMkDo va [tr laaokaMmaQyao maIevaZa vaoL raihlaao haotoa¸ jyaaMcaI maI saovaa kolaI haotI¸ AaiNa jyaaMcyaakDUna caaMgalyaavat-NaukIcaI maI AaSaa zovalaI haotI¸ %yaaMnaI dMgyaamaQyao Baaga Gyaavaa ho malaa Asa*ya Jaalao¸ va%yaaMcyaa daoYaacaa maIhI BaagaIdar Aaho Asao malaa vaaTlao.

maI laaokaMnaa Aapaplao gaunho kbaUla krayalaa saaMigatlao¸ %yaacap`maaNaosarkarlaahI gaunho maaf krNyaacaI saUcanaa kolaI. maaJao mhNaNao daoGaaMpOkI ekanaohI eoklaonaahI. laaokaMnaI gaunho kbaUla kolao naahIt¸ sarkarnao maafhI kolao naahIt.

sva. rmaNaBaa[- vagaOro naagairk maaJyaakDo Aalao¸ va sa%yaaga`h baMd zovaNyaaba_lamalaa ivanavaU laagalao. malaa ivanaivaNyaacaI AavaSyakta ]rlaIca navhtI. SaaMttocaIiSakvaNa jaaopya-Mt laaok Aa%masaat\ krNaar naahIt taopya-Mt sa%yaaga`h baMd raKNyaacaa maIAgaaodrca manaaSaI inaScaya kolaa haota. to eokUna %yaaMnaa baro vaaTlao.

kahI ima~aMcaI [trajaIhI JaalaI. %yaaMnaa vaaTt haoto¸ kI sava-~ SaaMtI raihlaIpaihjao ASaI jar maaJaI Apoxaa Asaola tr maaozyaa p`maaNaavar sa%yaaga`h kQaIca GaDUSakNaar naahI. maI Aaplaa matBaod namaUd kolaa. jyaa laaokaMmaQyao AapNa kama kolaolaoAaho¸ jyaaMcyaamaaf-t sa%yaaga`h krNyaacaI Aaplyaalaa ]maod vaaTto¸ toca jar SaaMttaraKNaar naahIt tr sa%yaaga`h caalaNaar naahI ho ]GaD Aaho. evaZI mayaa-idt SaaMttaiTkivaNyaa[tkI Sa@tI sa%yaaga`hacyaa puZaáyaaMnaI imaLivalaIca paihjao Asao maaJao mhNaNaohaoto. yaa ivacaaramaQyao maI AajahI forfar k$ Sakt naahI.

33. ' ihm a al a y a aev aZI c a Uk '

Ahmadabaadcyaa saBaonaMtr lagaoca maI naiDyaadlaa gaolaao. ' ihmaalayaaevaZIcaUk ' Asao jao maaJao Sabd [tko pìsaQd Jaalao Aahot to maI p`qama naiDyaadmaQyao]ccaarlao. AhmadabaadmaQyao malaa maaJaI caUk kLU laagalaI haotI. pNa naiDyaadmaQyaotoqaIla isqatI p`%yaxa pahUna ivacaar krta¸ tsaoca #aoDa ijalhyaat puYkL [samaaMnaapkDlao haoto %yaasaMbaMQaI hkIkt eokUna¸ jyaa saBaomaQyao maI GaDlaolyaa hkIktIsaMbaMQaIBaaYaNa krIt haotao¸ %yaa saBaomaQyao ekaekI malaa la##a idsaUna Aalao¸ kI #aoDaijalhyaacyaa ikMvaa tsalyaaca [tr laaokaMnaa saivanaya kayadoBaMgaasaazI pacaarNa krNyaatmaI Gaa[- kolaI va tI caUk malaa pva-tasamaana BaasalaI. maI ASaa táhocao kbaulaI idlyaamauLo maaJaa BarpUr ]phasa Jaalaa Aaho¸ trIpNa malaa yaa kbaulaIba_la kQaIhI pScaa<aap vaaTlaolaa naahI. maI naohmaI Asaoca maanaItAalaao Aaho kI¸ [traMcao gajaaevaZo ³h<aIevaZo´ daoYa AapNa rjaaevaZo k$na pahU laagaUva svat:cao ra[-evaZo daoYa pva-tasamaana pahayalaa iSakU tovhaca Aaplyaalaa svat:cyaa va[traMcyaa daoYaaMcao yaqaayaaogya p`maaNa imaLU Sakola. malaa AsaohI vaaTto¸ kI yaa saamaanyainayamaacao palana sa%yaaga`hI hao} [icCNaaáyaanao tr farca saUxmapNao kolao paihjao.

hI pva-tpàya vaaTNaarI caUk kaoNatI to pahU yaa. kayaVacaa saivanaya BaMga%yaaca [samaakDUna hao} Sakola¸ kI jaao kayaValaa ivanayapUva-k svaocConao maana dot AalaaAaho. AapNa bahuQaa kayaVacao palana krtao to %yaacaa BaMga kolyaasa imaLNaaáyaa iSaxaocyaaBayaanao. jyaa kayaVacyaa baabatIt naItI¹AnaItIcaa p`Sna ]pisqat haot naahI¸ ASaakayaVaMnaa hI gaaoYT ivaSaoYak$na laagaU pDto. kayada Asaao ikMvaa nasaao iSaYT gaNalaojaaNaaro laaok ekaekI caaorI krNaar naahIt. trI pNa ra~Icyaa vaoLI saayaklavar idvaalaavaNyaacyaa inayamaatUna inasaTUna jaaNyaacaI caaMgalyaa caaMgalyaa maaNasaaMnaahI id@ktvaaTt nasato. AaiNa Asalao inayama paLNyaacaa kaoNaI sallaa idlaa trI tao maanyakrNyaasa caaMgalao laaokhI caTkna tyaar haot naahIt. pNa %yaaca inayamaalaakayaVacao sva$p imaLalao¸ kI maga tao maaoDlyaasa dMD haoNyaacaI QaastI Asato AaiNa dMD

445

446 Aa%makqaa

BarNyaacyaa ADcaNaIt saaMpDU nayao mhNaUna trI to ra~ haotaca saayaklaIMvar idvaalaavatIla. ASaa táhonao kolaolao inayamapalana ho svaocConao kolaolyaa inayamapalanaat maaoDtnaahI.

pNa sa%yaaga`hI jaao samaajaacyaa kayaValaa maana do[-la tao maana &anapUva-k¸svaocConao¸ maana doNao ha Qama- Aaho ho samajaUna¸ do[-la. ASaa táhonao jyaanao samaajaacyaainayamaaMcao hotUpUva-k palana kolao Aaho %yaacyaa AMgaIca %yaa inayamaaMcyaa naItI¹AnaItIcaa nyaayakrNyaacaI Sa@tI yaoto¸ va %yaalaaca ivaSaIYT inayamaaMcaa BaMga krNyaacaa AiQakar pàPthaotao. laaokaMnaI ASaa táhocaa AiQakar pàPt krNyaapUvaI- maI %yaaMnaa saivanaya BaMgakrNyaasa saaMigatlao¸ hI maaJaI caUk malaa pva-tasamaana vaaTlaI AaiNa #aoDa ijalhyaamaQyaop`vaoSa krtaca malaa #aoDa sa%yaaga`hacao smarNa Jaalao AaiNa Asao vaaTlao¸ kI maI mauLatcarsta cauklaao. laaok saivanaya BaMgaalaa laayak vhayacao tr Agaaodr %yaaMnaa %yaacyaa gauZrhsyaacao &ana Jaalao paihjao ho maaJyaa laxaat Aalao. jao laaok manaanao raoja kayadomaaoDtat¸ gauPtpNao jyaaMnaI Anaok vaoLa kayado maaoDlaolao Aahot¸ %yaaMnaa ekaekI saivanayaBaMgaacao mama- ksao kLavaoÆ %yaacao inayama to ksao paLU SakNaarÆ

hI AadSa- isqatI hjaarao ikMvaa laa#aao laaok pàPt k$ SakNaar naahIt hosahja laxaat yaoNyaasaar#ao Aaho. pNa Asao Asaola tr saivanaya BaMga sau$ krNyaapUvaI-laaokaMnaa samajaavaUna doNaaáyaa va %yaaMnaa pìtxaNaI maaga- da#aivaNaaáyaa svaMyasaovakaMcao dlainamaa-Na Jaalao paihjao. AaiNa %yaa dlaalaa saivanaya BaMgaacaI va %yaacyaa mayaa-daMcaI pirpUNa-maaihtI JaalaolaI AsalaI paihjao.

ASaa táhocao manaat ivacaar GaaoLvaIt maI mauMba[-sa gaolaao. AaiNa sa%yaaga`hsaBaomaaf-t sa%yaaga`hI svaMyasaovakaMcao dla ]Baarlao. dlaamaaf-t laaokaMnaa saivanaya BaMgaacaImaaihtI doNyaasaazI svaMyasaovakaMcao iSaxaNa hatI Gaotlao¸ AaiNa maaihtI doNaarI p~kokaZlaI.

ho kama caalaU Jaalao #aroÂ pNa malaa idsaUna Aalao¸ kI laaokaMnaa %yaacyaaba_lagaaoDI vaaTlao Asao malaa krta Aalao naahI. svaMyasaovakaMcaI gadI- jamalaI naahI. jyaaMnaInaaMvao naaoMdivalaI %yaaMpOkIhI savaa-MnaI inayamaIt iSaxaNa Gaotlao AsaohI mhNata yaot naahI.AiQak kaL laaoTlaa tsatSaI navaIna naavao naaoMdivaNaaáyaaMcaI saM#yaahI vaaZNyaaeovajaIGaTtca caalalaI. maI taDlao¸ kI saivanaya BaMgaacao gaaDo vaaTlao haoto %yaahUna saavakaSacaalaNaar.

34. ' navajaIvana ' AaiNa ' yaMga [MiDyaa '

iktI ka maMd Asaonaa¸ pNa SaaMttayau@t ASaI caLvaL ekIkDo caalalaolaIhaotI¸ tr dUsarIkDUna sarkarcaI dDpSaahI #aUp jaaorat caalaU haotI. pMjaabamaQyao itcaatDa#aa ivaSaoYa spYTpNao jaaNavalaa. toqao laYkrI kayada¸ mhNajaoca JaaoiTMga patSaahI¸sau$ JaalaI. puZaáyaaMnaa pkDlao. ' #aasa kaoTo- ' hI kaoTo- navhtI tr eka gavhna-rcyaahukUmaap`maaNao caalaNaarI maMDLo banaUna raihlaI haotI. tI puravyaa#aorIja p`maaNaabaahor iSaxaadot sauTlaI. laYkrI iSapayaaMnaI laaokaMnaa ikDyaaMp`maaNao paoT GaaSaIt caalavalao.%yaacyaapuZo maaJyaa dRYTInao tr jailayaaMvaalaa baagaotIla Gaaor k<ala xaullak haotI. laaokaMcaova jagaacao laxa maa~ yaa k<alaIkDoca AiQak vaoQalao gaolao.

pMjaabamaQyao vaaTola to k$na p`vaoSa krNyaaba_la maaJyaavar dDpNa yao}na pDUlaagalao. maI vha^[sara^yaaMnaa p~o ilaihlaI¸ tara kolyaa¸ pNa prvaanagaI imaLonaa.prvaanagaI#aorIja jaavao tr Aat p`vaoSa imaLayacaaca naahIÂ saivanaya BaMga kolaa Asao manaacaosamaaQaana hao[-la tovaZoca. yaa Qama-saMkTamaQyao kaya kravao yaacaa malaa maaoza p`Sna pDlaa.maI manaa[- hukUma maaoDUna caalaUna gaolaao tr tao saivanaya Anaadr haoNaar naahI Asao malaaBaasalao. SaaMttosaMbaQaI jaSaI maaJaI #aa~I vhavayalaa paihjao haotI tSaI AVap haotnavhtI.pMjaabaatIla naaidrSaahImauLo laaokaMmaQyao Asvasqata AiQak JaalaI haotI. ASaaisqatIt maaJaa kayadoBaMga ha AagaIt tola Aaotlyaap`maaNao hao[-la Asao malaa vaaTlao.%yaamauLo jaaorjaulamaanao pMjaabaat iSarNyaacyaa saucanaolaa maI $kar idlaa naahI.ha inaNa-yakrNao mhNajao malaa kDU kaZa GaoNyaap`maaNao vaaTt haoto. raoja pMjaabahUna Anyaayaacyaabaatmyaa yaotÂ raoja malaa %yaa eokUna f@t maUga igaLUna basaavao laagao.

[t@yaat ima.haîna-mana kI jyaaMnaI ' Ëaînakla ' hI ek mahana Sa@tIbanavalaI haotI¸ %yaaMnaa sarkarnao laaokaMnaa kLUhI na dota ekaekI pLvaUnanaolao. yaa caaorTyaa karBaaramaQyao jaI AaNa#aI kahI kulaMgaDI haotI %yaaMcaIGaaNa AVaphI yaoto. malaa maaiht Aaho¸ kI ima.haîna-mana AMdaQauMdIcao Baao@tonavhto. maI sa%yaaga`hsaimatIcaa sallaa na Gaota pMjaabasarkarcaa hukUma Amaanyakolaa¸ hohI %yaaMnaa AavaDlao navhto. saivanaya BaMga baMd zovalaa¸ %yaalaa yaaMcaI

447

448 Aa%makqaa

pUNa- saMmatI haotI. baMd zovaNyaacaa maaJaa [rada maI jaahIr kolaa %yaapUvaI-ca malaa tsaokrNyaaba_la sallaa doNaaro %yaaMcao p~ rvaanaa Jaalao haoto. mauMba[-¹AhmadabaadmaQaIlaAMtramauLo to p~ malaa maI maaJaa ivacaar jaahIr kolyaanaMtr imaLalao. %yaamauLo %yaaMcyaah_parIcao malaa navala vaaTlao va ittkoca vaa[-ThI vaaTlao.

Asao JaalyaamauLo ' Ëaînakla ' cyaa vyavasqaapkaMnaI to p~ caalaivaNyaacaa baaojaamaaJyaavar Taklaa. ima.baòlavaI tr haotoca¸ %yaamauLo malaa farsao kahI kravao laagatnavhto. trIhI maaJyaa svaBaavaap`maaNao malaa tI jabaabadarI AvajaD hao} laagalaI haotI.

pNa malaa tI jabaabadarI far kaL GyaavaI laagalaIca naahIÂ sarkarcyaakRpomauLo to p~ baMd pDlao.

jyaaMcyaa hatI ËaînaklacaI vyavasqaa haotI¸ toca ' yaMga [MiDyaa ' cyaavyavasqaovar do#aro#a krIt Asat. to mhNajao ]mar saaobaanaI va SaMkrlaala ba^kr. yaadaonhI ima~aMnaI 'yaMga [MiDyaa' caI jabaabadarI maIca GyaavaI ASaI saUcanaa kolaI. 'ËaînaklacaI'caI ]NaIva Ba$na kaZNyaacyaa dRYTInao 'yaMga [MiDyaa' AazvaDyaatUna ekdacyaa eovajaIdaonada kaZavaa ho %yaaMnaa va malaa daoGaaMnaahI zIk vaaTlao. sa%yaaga`hacao rhsya samajaavaUnadoNyaacaI malaa haOsa haotIca. pMjaabaabaabat maI AiQak kahI k$ Saklaao naahI¸ trIinadana yaaogya TIka k$ Sakt haotaoÂ AaiNa %yaa TIkocyaa pazISaI sa%yaaga`h$pI Sa@tIdDlaolaI Aaho¸ ho tr sarkarlaa kLtca haoto. mhNaUna yaa ima~aMcaI hI saucanaa maI maanyakolaI.

pNa [Mga`jaItUna laaokaMnaa sa%yaaga`hacao iSaxaNa ksao dota yaoNaar Æ maaJyaa kayaa-caomau#ya xao~ gaujaraqa haoto. Baa[- [MdulaalanaI yaai&k %yaa vaoLI yaaca maMDLat haoto. %yaaMcyaahatI maaisak ' navajaIvana ' haoto. %yaacaa #aca-hI ho ima~ca purivat Asat. hoinayatkailak Baa[- [MdulaalanaI va %yaa ima~aMnaI maaJyaa hvaalaI kolao¸ va Baa[- [MdulaalanaI%yaat kama krNyaacaohI maanya kolao. %yaa maaisakacao saaPtaihk kolao.

maQyaMtrI ' Ëaînakla ' puna: sau$ Jaalao. %yaamauLo ' yaMga [MiDyaa ' prtsaaPtaihk Jaalaa¸ va maaJyaa saUcanaova$na Ahmadabaadlaa hlavalaa gaolaa. daonavat-maanap~o inarinaraLyaa izkaNaI caalaivaNyaanao #aca-hI jaast haoNaar vamaaJaIhI gaOrsaaoya AiQak haoNaar. navajaIvana tr AhmadabaadmaQyaoca inaGat Asao.Asalyaa vat-maanap~aMnaa svatM~ Cap#aanaa paihjao¸ tr ' [MiDyana Aaoipinayana ' cyaa

' navajaIvana ' AaiNa ' yaMga [MiDyaa ' 449

vaoLIca maaJyaa AnauBavaalaa Aalao haoto. iSavaaya yaa doSaatIla %yaavaoLocaovat-maanap~aMsaMbaQaIcao kayadohI Asaoca haoto¸ kI vyaaparI dRYTInao Cap#aanaa caalaivaNaaáyaalaaokaMnaa¸ malaa jao ivacaar p`kT kravayaacao AsatIla¸ to CapNyaacaIhI ADcaNa vaaTolaAsaa saMBava haota. Cap#aanaa sau$ krNyaalaa hohI ek sabaL karNa haotoÂ AaiNa tao trAhmadabaadmaQyaoca sau$ krNao saulaBa haoNaar haoto. mhNaUna 'yaMga [MiDyaa' hIAhmadabaadlaaca Gao}na gaolaao. yaa vat-maanaap~aMmaaf-t maI raYT/asa sa%yaaga`hacao iSaxaNadoNyaacaa yaqaaSai@t AarMBa kolaa. daonhI p~aMcyaa pìt maaozyaa p`maaNaat #apt Asat.%yaa vaaZta vaaZta eko kaLI p`%yaokI 40,¸000 pya-Mt jaa}na paocalyaa hao%yaa. 'navajaIvana ' caa #ap ekdma vaaZlaaÂ ' yaMga [MiDyaa ' caa maa~ hLUhLU vaaZlaa. maItu$Mgaat gaolyaavar %yaalaa AaohaoTI laagalaI AaiNa Aaja daonhI p~aMcaa imaLUna #ap AazhjaaraM#aalaI Aalaa Aaho.

yaa vat-maanap~amaQyao jaaihratI na GaoNyaacaa maaJaa Aaga`h p`qamapasaUnaca haota.%yaapasaUna kahI ek nauksaana Jaalaolao naahI ASaI maaJaI samajaUt AahoÂ AaiNa p~acaoivacaarsvaatMHya iTkivaNyaacyaa kamaI yaa pQdtIcaI far madt JaalaolaI Aaho.

yaa vat-maanap~aMmauLo malaa maaJyaa manaacao samaaQaana krta Aalao. karNa kImalaa jarI lagaoca prt saivanaya kayadoBaMga sau$ krNao Sa@ya navhto¸ trI malaa Aaplaoivacaar maaokLopNaanao maaMDta yao} laagalao. sallaa¸ saUcanaa [%yaadIMsaazI jao maaJyaakDopahat %yaaMnaa maI AaSvaasana do} Saklaao va malaa vaaTto¸ kI daonhI p~aMnaI %yaaAaNaIbaaNaIcyaa kaLat laaokaMcaI caaMgalaI saovaa kolaI va laYkrI kayaVacaa Amala hlakakrNyaacyaa kamaI kahISaI madt kolaI.

Aa.¹29

35. p Mj a a b a at

pMjaabaamaQyao jao dMgaoQaaopo Jaalao¸ %yaaba_la sar maayakola AaoD\vaayar yaaMnaI malaagaunhogaar zrivalao haotoÂ tr itkDcao kahI navajavaana toqao pukarNyaat Aalaolyaa laYkrIAmalaaba_lahI malaaca gaunhogaar zrivaNyaasa maagaopuZo paht navhto. ho navajavaana ËaoQaacyaaAavaoSaat yao}na Asaa yaui@tvaad krIt kI jar saivanaya kayadoBaMga baMd zovalaa nasata trjilayaaMvaalaa baagaotIla k<ala mauLIca hao} SaklaI nasatI¸ AaiNa laYkrI Amala pukarlaagaolaa nasata. ik%yaokaMnaI malaa Qama@yaahI idlyaa¸ kI maI pMjaabaat gaolyaasa laaok malaazar kolyaaiSavaaya rahaNaar naahIt.

pNa maaJyaa samajuatInao maaJao krNao [tko rast haoto¸ kI %yaasaMbaMQaI samajautdarmaaNasaaMmaQyao gaOrsamaja haoNyaacao karNaca pDU nayao. pMjaabaat jaayalaa maI AQaIr hao}nagaolaao haotao. maI pMjaaba kQaI paihlaolaahI navhta. prMtu samaxa pahayalaa imaLola tovaZopahUna GaoNyaacaI malaa far [cCa haotI¸ AaiNa inamaM~Na pazivaNaaro Da^, sa%yapala ikcalaU¸pM. ramaBaujad<a caaOQarI [%yaaidkaMnaa BaoTNyaacaIhI [cCa haotI. to tu$Mgaat haoto. prMtumalaa puNa- ivaSvaasa vaaTt haota¸ kI %yaaMnaa dIGa- kaLpyaM-t ADkvaUna zovaNao sarkarlaaSa@ya naahI. mauMba[-laa maI jaovha jaovha jaat Asao tovha tovha pMjaabacao puYkL laaok yao}namalaa BaoTUna jaat. maI %yaaMnaa pào%saahna dot AsaoÂ tovaZyaavar to samaaQaana maanaUna jaat.malaa %yaa vaoLI Aa%maivaSvaasa KUp haota.

pNa maaJao jaaNao laaMbaNaIvar pDt caalalao. vha^[sara^ya 'AjaUna vaoL Aaho'Asaoca ilahIt haoto.

maQyaMtrI hMTr kimaTI AalaI. laYkrI kayaVacyaa maudtIt pMjaabacyaaAmaladaraMnaI kolaolyaa kR%yaaMcaI itnao caaOkSaI kravayaacaI haotI. dInabaMQaUA^MD/yauja Agaaodrca itkDo jaa}na raihlao haoto. %yaaMcyaa p~aMt )dyad/avakvaNa-nao yaot. %yaaMcyaa p~aMcaa Asaa QvanaI Asao¸ kI laYkrI kayaVacaa jaulamavat-maanap~aMt pìsaw Jaalaolyaa hkIktIhUnahI AiQak kzaor sva$pacaa Jaalaa haota.maI pMjaabalaa Aalao paihjao¸ Asaa %yaaMnaI far Aaga`h caalaivalaa. %yaacap`maaNaomaalavaIyajaIMcyaahI taraMvar tara yaot hao%yaa¸ kI malaa pMjaabalaa gaolaoca paihjao.

450

pMjaabaat 451

%yaava$na maI punha vha^[sara^yaaMnaa tar kolaI. jabaaba Aalaa¸ kI 'Amauk tar#aolaa tumhIjaa} Sakta.' tarI#a baraobar Aazvat naahI¸ pNa bahuQaa 17 Aa^@Taobar haotI.

maI laahaorlaa jaa}na paocalaao. %yaa vaoLI jao dRSya idsalao to kQaIivasarNyaasaar#ao naahI. Anaok vaYaa-Mcyaa ivayaaogaanaMtr jasaa e#aada ip`yajana prt yaavaa¸AaiNa %yaacyaa AaPtjanaaMnaI %yaalaa BaoTavayaalaa jaavao¸ %yaaca táhonao sToSanavar maaNasaaMcaapUr laaoTlaa haota. laaok hYa-vaoDo hao}na gaolao haoto.

pMiDt ramaBaujad<a caaOQarI yaaMcyaa GarI maaJyaa ]trNyaacaI vyavasqaa haotI.EaImatI sarlaadovaI caaOQaraNaI yaaMcaa maaJaa AgaaodrpasaUna pircaya haota. malaa AasaradoNyaacaI jabaabadarI %yaaMcyaavar yao}na pDlaI. ' Aasara doNao ' ho Sabd maI [radapUva-kvaaprlao Aahot. karNa kI hllaIp`maaNao %yaa vaoLIhI maI jyaacyaakDo mhNaUna ]trona¸ %yaagaRhsqaacao Gar Qama-SaaLosaar#ao hao}na jaat Asao.

pMjaabaamaQyao malaa idsaUna Aalao kI¸ pMjaabacao puYkLsao puZarI tu$MgaatAsalyaamauLo mau#ya puZaáyaaMcaI jaagaa pMiDt maalavaIyajaI¸ pMiDt maaotIlaalajaI va kO. svaamaIEawanaMdjaI yaaMnaI GaotlaI haotI. maalavaIyajaI¸ EawanaMdjaI yaaMcyaaSaI maaJaa caaMgalaa pircayaJaalaa haotaÂ pNa pMiDt maaotIlaalajaIMMcaa inakT pircaya laahaormaQyaoca GaDlaa. ho puZarIva jyaaMnaa tu$Mgaacaa maana imaLalaa navhta Asao [tr sqaainak puZarI yaaMnaI malaa qaaoD@yaacaAvaQaIt Aaplaosao k$na Taklao. malaa kaozohI prkosao vaaTlao naahI.

hMTr kimaTIpuZo saaxaI na doNyaacaa zrava AamhI savaa-MnaI ekmatanao kolaa.%yaacaI sava- karNao %yaa vaoLI pìsaw JaalaolaI haotI¸ sababa %yaacaa yaoqao puna$ccaar krItnaahI. tI karNao sabaL haotI¸ va kimaTIvar Gaatlaolaa baihYkar yaaogya haota Asao AajahImalaa vaaTto.

pNa sarkarI kimaTIvar baihYkar Gaatlaa¸ %yaa AqaI- laaokpxaatfo- mhNajaoraYT/Iya saBaotfo-¸ ek kimaTI naomaNao ja$r Aaho Asaa ivacaar Jaalaa. yaa kimaTIvarpMiDt maaotIlaala naoh$ ¸ kO. ica<arMjana dasa¸ EaI. Abbaasa tOyyabajaI¸ EaI. jayakr vamaI [t@yaaMcaI naomaNaUk JaalaI. AamhI caaOkSaI krNyaasaazI inarinaraLyaa izkaNaIivaK$na gaolaao. yaa kimaTIcaI vyavasqaa svaaBaaivakpNaoca maaJyaa maaqaI yao}na pDlaI AaiNaAiQakaMt AiQak gaavaaMcaI caaOkSaI maaJyaaca vaaTyaalaa AalyaamauLo pMjaaba va pMjaabacaIKoDIpaDI pahNyaacaa AlaBya laaBa malaa imaLalaa.

452 Aa%makqaa

yaa caaOkSaIcyaa kaLat pMjaabaacyaa s~Ivagaa-SaI maaJaI [tkI kahI AaoL#aJaalaI¸ kI jasaa kahI Aamacaa Anaok yaugaaMcaa pircaya Asaavaa. jaoqao jaavao toqao %yaaMcyaaTaoLyaaMcyaa TaoLyaa jamat¸ AaiNa maaJyaapaSaI svat: katlaolyaa sautacao ZIga pDt.pMjaaba ho KadIcao mahana xao~ hao} Sakola¸ Asao yaa caaOkSaIcyaa maudtIt maaJyaa tovhacaQyaanaat Aalao.

laaokaMvar Jaalaolyaa jaulamaacaI caaOkSaI krta krta jasajasaa maI KaolaatiSart gaolaao¸ tsatsao sarkarcaI Arajakta¸ AmaladaraMcaI naaidrSaahI va AroravaIyaasaMbaMQaIcyaa ekok gaaoYTI eokUna malaa AaScaya- vaaTlao¸ va du:KhI Jaalao. pMjaabasaarKamaulaUK¸ kI jaoqaUna sarkarlaa AiQakaMt AiQak iSapa[- imaLtat¸ toqaIla laaokaMnaI evaZasava- jaulaUma sahna kravaa¸ hI gaaoYT malaa %yaa vaoLIhI AaScaya-kark vaaTlaI va AjaUnahIvaaTto.

yaa kimaTIcaa irpaoT- ilahUna kaZNyaacao kamahI malaaca saaopivaNyaat Aalao.pMjaabaat ksaksao jaulaUma GaDlao ho samajaUna GaoNyaacaI jyaaMcaI [cCa Asaola %yaaMnaI tao irpaoT-AvaSya vaacaavaa. yaa irpaoTa-cyaa baabatIt maI evaZo saaMgaU Saktao¸ kI %yaat ekahIizkaNaI samajaUna]majUana AitSayaao@tI kolaolaI naahI. jaovaZI hkIkt idlaolaI Aaho itcaapuravaahI toqaoca namaUd kolaolaa Aaho. yaa irpaoTa-t pìsaw kolaolaa Aaho %yaahUna puYkLsaaAiQak puravaa kimaTIpaSaI haota. ijacyaaivaYayaI yai%kMicat trI SaMka haotI¸ ASaIekhI gaaoYT irpaoTa-t GaatlaolaI naahI. ASaa táhonao kovaL sa%yaavar najar zovaUnaca hairpaoT- ilaihNyaat Aalaa Aaho. ibaìTSa sarkar AaplaI sa<aa kayama raKNyaasaazIkaoNa%yaa h_Ipya-Mt jaa} Sakto¸ ksakSaI AmaanauYa kR%yaohI k$ Sakto¸ yaacaI klpnaa yaairpaoTa-va$na vaacakalaa yao[-la. yaa irpaoTa-tIla ekhI ivaQaana maaJyaa maihtIp`maaNaoAajapya-Mt KaoTo zrlaolao naahI.

36. i#al a aftIcy a a b adly a at g a a o rx aN a Æ

pMjaabacao h%yaakaMD Aata qaaoDa vaoL dRYTIAaD k$ yaa.raYTIya saBaotfo- pMjaabaatIla DayarSaahIcaI caaOkSaI caalalaI haotI. %yaa

saumaaralaa maaJyaa hatI ek jaahIr inamaM~Na Aalao. %yaavar marhUma hkImasaahoba va Baa[-AsafAllaI yaaMcaI naaMvao haotI. EawanaMdjaI hjar rahayacao Aahot AsaahI ]llao#ahaota. malaa Asao pusaT smarNa Aaho¸ kI to ]paQyaxa haoto. i#alaaftIsaMbaMQaI navaIna]pisqat Jaalaolyaa pirisqatIcaa ivacaar krNyaasaazI va yauwsamaaPtIinamaI<a vhavayaacyaa]%savaamaQyao Baaga Gyaavaa ikMvaa naahI¸ yaacaa inaNa-ya krNyaasaazI idllaImaQyaoihMdU¹mausalamaanaaMcaI ek saBaa vhayacaI haotI. itcao to inamaM~Na haoto. hI saBaa naaovhoMbarmaihnyaamaQyao haotI AsaohI smarto.

yaa inamaM~Napi~komaQyao Asaa ]llao#a haota¸ kI sadr saBaot iKlaaftIcyaap`Snaacaa ivacaar hao[-la¸ evaZoca navho tr gaaorxaNaacyaa p`SnaacaIhI cacaa- hao[-laÂ AaiNagaaorxaNa saaQaNyaacaI hI ek ]<ama saMQaI Aaho. malaa ho vaa@ya JaaoMbalao. %yaainamaM~Napi~kocao ]<ar dotanaa maI hjar rahNyaacaa p`ya%na krIna Asao ilaihlao.%yaabaraobarca AaNaKI AsaohI ilahIlao¸ kI iKlaaft va gaaorxaNa ek~ k$na %yaaMnaaprspraMtIla saaOVacao sva$p do} nayao¸ tr p`%yaokacaa ivacaar k$na %yaacyaa svatM~gauNadaoYaanausaar vhavaa.

saBaolaa maI hjar raihlaao. samaaja bara jamalaa haota. puZo puZo jaSaIhjaaraMnaI gadI- jamat Asao¸ %yaa maasalyaacaI maa~ hI saBaa idsalaI naahI. yaa saBaolaasvaamaI EawanaMdjaI hjar haoto. %yaaMcyaabaraobar maI varIla ivaYayaasabaMQaanao baaolaNaok$na Gaotlao. %yaaMnaa maaJao mhNaNao psaMt pDlao va to saBaopuZo maaMDNyaacao kama%yaaMnaI maaJyaavar saaopivalao. hkImasaahobaaMbaraobarhI maI baaolaUna Gaotlao. maaJao mhNaNaoevaZoca haoto¸ kI daonhI p`SnaaMcaa ivacaar %yaa %yaa baabaIcyaa gauNadaoYaanausaarsvatM~pNao vhavaa. iKlaaftIcyaa p`SnaamaQyao jar tqya Asaola¸ %yaa baabatItsarkarkDUna jar KraoKrca Anyaaya GaDt Asaola¸ tr mausalamaanaaMnaa pazIMbaa doNaoihMdUMcao kt-vya Aaho. maga %yaaMnaI %yaacyaabaraobar gaaorxaNa jaaoDU nayao. ASaa táhocaIksalaIhI AT GaalaNao ihMdUnaa SaaoBaNaar naahI. iKlaaftIcyaa kamaI imaLNaaáyaa madtIcaI

453

454 Aa%makqaa

ikMmat mhNaUna mausalamaanaaMnaI gaaovaQa baMD kolaa tr %yaaMnaahI SaaoBaNaar naahI. SaojaarQama-mhNaUna ikMvaa AapNa ekaca BaUmaIcaI laokro mhNaUna¸ AaiNa ihMdUMcyaa BaavanaaMnaa maanadoNyaasaazI %yaaMnaI svatM~pNao gaaovaQa baMd kolaa tr to caaMgalao idsaola. tsao krNao %yaaMcaokt-vyahI Aaho. prMtu tao svatM~ p`Sna Aaho. jar ho %yaaMcao kt-vya Asaola va tsao tosamajat AsatIla¸ tr maga ihMdU iKlaaftIcyaa kamaI madt kraot Aqavaa na kraot¸mausalamaanaaMnaI gaaovaQa baMd kolaa paihjao. ASaa táhonao daonhI p`SnaaMcaa ivacaar pRqak\ Jaalaapaihjao¸ va mhNaUna saBaomaQyao f@t iKlaaftIcyaa p`SnaacaI cacaa- vhavaI¸ Asaa maI maaJaayaui@tvaad maaMDlaa. saBaolaa tao yaaogya vaaTlaa. gaaorxaNaacaa p`Sna cacao-laa inaGaalaa naahI.pNa maaOlaanaa Abdula baarI yaaMnaI saaMgaUna Taklao kI¸ "ihMdUMcaI iKlaaftIlaa madt haovaaoikMvaa na haovaao¸ AapNa eka maulaKatIla AsalyaamauLo mausalamaanaaMnaI ihMdUMcyaa samaaQaanaaqa-gaaovaQa baMd kolaa paihjao." eko vaoLI Asao idsaU laagalao haoto¸ kI KraoKrca mausalamaanagaaovaQa baMd krtIla

ik%yaokaMcaI ASaI saUcanaa haotI¸ kI pMjaabacaa p`SnahI iKlaaftIcyaa jaaoDIlaaGyaavaa. maI %yaa baabatIt Aaplaa ivaraoQa dSa-ivalaa. pMjaabacaa p`Sna sqaainak sva$pacaaAaho. pMjaabacyaa du:Kacao inaima<a k$na AapNa sabaMQa saamaàjyaacaa jyaacyaaSaI saMbaMQapaocatao ASaa thacyaa ]%savaapasaUna dUr rahU Sakt naahI. Asalyaa baabatItiKlaaftIcyaa jaaoDIlaa pMjaabacaa p`Sna nao}na basaivalyaanao AapNa Aivavaokacyaa Aaraopalaapa~ hao}. ho maaJao mhNaNao savaa-Mnaa psaMt pDlao.

yaa saBaot maaOlaanaa hsart maaohaonaI haoto. %yaaMcaI maaJaI AaoLK pUvaI-ca JaalaIhaotI. pNa to ksao laZvayyao Aahot ho yaaca vaoLI maaJyaa p`%yayaasa Aalao. yaoqapasaUnacaAamacyaamaQyao matBaod haoNyaasa sau$vaat JaalaI va tao Anaok baabatIt SaovaTpya-Mt kayamaraihlaa.

Anaok zravaaMpOkI ek Asaa haota¸ kI ihMdU¹mausalamaana savaa-MnaI svadoSaIva/tacao palana kravao¸ va %yaasaazI prdoSaI kapDacaa baihYkar kravaa. KadIcaaAVap punaja-nma Jaalaa navhta. hsartsaahobaaMnaa ha zrava maanya haoNyaasaarKanavhta. %yaaMnaa tr [Mga`jaI saamaàjyaanao iKlaaftIcyaa baabatIt nyaaya idlaanaahI¸ tr %yaaba_la saUD ]gavaayacaa haota. mhNaUna %yaaMnaI f@t ibaìTSa maalaavarSa@ya taopya-Mt baihYkar Gaalaavaa Asao saucaivalao. maI ekMdr iba/iTSa maalaacaabaihYkar ksaa ASa@ya Aaho va AyaaogyahI Aaho¸ yaasaMbaMQaIcaa maaJaa naohmaIcaayaui@tvaad maaMDlaa. tao Aata savaa-Mcyaa maaihtIcaa Jaalaolaa Aaho. maI Aaplyaa AihMsaa¹

iKlaaftIcyaa badlyaat gaaorxaNa Æ 455

vaR%aIcaohI pìtpadna kolao. saBaovar maaJyaavar mhNaNyaacaa Kaola pirNaama Jaalaolaa idsalaa.hsart maaohanaIMcao BaaYaNa eoktanaa laaok Asao hYa-naad krIt haoto kI malaa vaaTlao¸ kImaaJyaa puMgaIcaa Aavaaja yaapuZo kaoNa eoktaoÆ pNa maI maaJyaa Qamaa-laa jaagalao paihjao¸ maIAaplaa Qama- lapvaUna zovata kamaa nayao¸ Asao samajaUna maI baaolaayalaa ]zlaao. laaokaMnaI maaJaoBaaYaNa KUp laxapUva-k eoklao. Pla^Tfa^ma-var tr malaa saMpUNa- pazIMbaa imaLalaa¸ va maaJyaapuYTyaqa- ekavar ek BaaYaNa hao} laagalaI. puZaáyaaMcyaa laxaat Aalao kI¸ ibaìTSamaalaacyaa baihYkaracyaa zravaacaa ]pyaaoga kahI vhayacaa naahI¸ tao ]phasaalaa maa~karNa hao[-la. saaáyaa saBamaQyao Asaa manauYya huDkUna kaZavaa laagalaa Asata¸ kI jyaacyaaAMgaavar ksalaIhI ibaìTSa vastU naahI. jaI gaaoYT krNao saBaolaa hjar raihlaolyaalaaokaMnaahI ASa@ya haoto¸ tI gaaoYT krNyaacyaa zravaapasaUna fayada haoNyaaeovajaInauksaanaca haoNaar ho puYkLaMcyaa laxaat Aalao." tumacyaa ivadoSaI vas~acyaa baihYkaracyaa zravaanao Aamacao samaaQaana haoNyaasaarKo naahI.AamhI Aaplyaalaa paihjao tovaZo sava- kapD pOda krNaar kovha AaiNa ivadoSaI vas~acaabaihYkar saaQya haoNaar kovhaÆ Aamhalaa tr Asao kahI trI paihjao¸ kI jaoNaok$naibaìTSa laaokaMvar tabaDtaoba pirNaama hao} Sakola.tumacaa baihYkar rahU Va¸ pNa %yaahUnaAiQak pirNaamakark Asao kahI trI AapNa Aamhalaa daKivalao paihjao¸ " AsaomaaOlaanaa Aaplyaa BaaYaNaat mhNaalao. maI to BaaYaNa eokt haotao. ivadoSaI vas~baihYkaraplaIkDo kahItrI AiQak va navaIna Asao daKvaUna doNao ja$r Aaho Asao malaavaaTlao.ivadoSaI vas~acaa baihYkar tabaDtaoba haoNaar naahI ho malaahI %yaavaoLI jaaNavathaoto. puroSaI KadI ]%pnna krNyaacaI Sa@tI AapNa manaat AaNalyaasa AaplyaamaQyaoAaho¸ ho jao maaJyaa maagaahUna laxaat Aalao¸ to %yaavaoLI samajalao navhto. nausa%yaa igarNyaaMvariBast zovalyaasa %yaa dgaa dotIla ho malaa kLt haoto. maaOlaanaasaahobaaMnaI Aaplao BaaYaNa purokolao¸ %yaa vaoLI maI Aaplaa jabaaba yaaojaIt haotao.

}dU- ikMvaa ihMdI Sabd malaa saucaonaa. ASaa táhocyaa Kasa mausalamaanaaMcyaabaOzkImaQyao pUva-pxa ]<arpxa yaaMnaI BarlaolaI BaaYaNao krNyaacaa ha maaJaapihlaaca AnauBava haota. klak<yaacyaa mauislama laIgamaQyao maI baaolalaao haotaoÂ pNa toAvaGyaa kahI imanaITaMcao va )dyaspSaI- Asao BaaYaNa haoto.pNa maI BaIDBaaD saaoDUnaidlaI haotI. idllaIcyaa mausalamaanaaMsamaaor malaa Assala }dU-maQyao AalaMkairk BaaYaNa

456 Aa%makqaa

kravayaacao navhto¸ pNa maaJyaa mhNaNyaacaa saaraMSa maaoD@yaataoD@yaa ihMdIt samajaavaUnasaaMgaavayaacaa haota. tovaZo malaa naIT krta Aalao. ihMdI¹}dU- imaiEat hIca raYT/BaaYaahao} Sakola yaacao hI saBaa p`%yaMtr haotI. maI [Mga,jaIt BaaYaNa kolao Asato tr maaJao gaaDocaalalaoca nasato. maaOlaanaasaahobaaMnaI jao Aavhana idlao to doNyaacaa p`saMgahI Aalaa nasata vamalaa ]<arhI saucalao nasato.

yaaogya ihMdI ikMvaa }dU- Sabd saucaonaa yaacaI malaa Sarma vaaTlaI¸ pNa maI jabaabatr idlaaca. malaa ' naa^na¹kao¹Aa^proSana ' ha Sabd saapDlaa. maaOlaanaa BaaYaNa krItAsatanaaca malaa eksaarKo vaaTt haoto¸ kI jyaa sarkarcaI to hrtáhonao sahkaya- krItAahot¸ %yaa sarkarcaa ivaraoQa krNyaacyaa baata vyaqa- Aahot. tlavaarInao ivaraoQakrayacaa naahI¸ %yaa AqaI- sahkaya- na krNao haca Kra ivaraoQa Aaho¸ Asao maaJyaa manaanaoGaotlao.va maI ' naa^na¹kao¹Aa^proSana ' Sabdacaa yaa saBaot p`qama ]pyaaoga kolaa. maIAaplyaa BaaYaNaat %yaaMcyaa samaqa-napr mau_o maaMDlao. %yaa vaoLI yaa SabdamaQyao kaya kayayao} Sakto %yaacaI jaaNaIva malaa JaalaI navhtI. %yaamauLo maI tpSaIlaat iSarlaao naahI. maIevaZo saaMigatlyaacao malaa Aazvato¸ kI " mausalamaanabaMQaUMnaI AaNaKI ek zrava farmah%vaacaa Asaa kolaa Aaho. [-Svar krao AaiNa tsaa p`saMga na yaovaao Ñ pNa jar kathacyaa ATI %yaaMcyaa iva$w gaolyaa tr to sarkarlaa madt VayacaI baMd krtIla. malaavaaTto¸ kI tsao krNyaacaa p`jaolaa h@k Aaho. AapNa sarkarcao iktaba baaLgaUnazovaNyaasa ikMvaa sarkarcaI naaokrI krNyaasa baaMQalaolao naahI. sarkarcao hatUnaiKlaaftIsaar#yaa A%yaMt mah%vaacyaa QaamaI-k p`Snaacyaa baabatIt Aaplao AinaYT Aacarlaojaat Asatanaa AapNa sarkarlaa saahayya ksao kravaoÆ mhNaUna iKlaaftIcaa inakalaAaplyaaiva$Qd gaolyaasa saahayya baMd krNyaacaa Aaplyaalaa h@k Aaho."

prMtu yaa gaaoYTIcaa p`caar haoNyaasa yaanaMtrhI Anaok maihnaopya-Mt tao SabdsaBaocyaa AhvalaamaQyaoca gaaDlaolaa raihlaa. eka maihnyaanao AmaRtsarcaI saBaa JaalaI. toqaomaI sahkayaa-cyaa zravaalaa dujaaora idlaa. %yaavaoLI malaa ASaI AaSaa vaaTt haotI kI¸ihMdU ¹mausalamaanaaMnaa Asahkaracaa p`saMgaca yaoNaar naahI.

37. Ama Rts arc a I r a YT / I y a s aB a a

laYkrI kayaVacyaa Amalaacyaa AvaQaIt jyaa SaokDao pMjaabaI laaokaMnaa¸naavaacyaa nyaayaalayaat puravyaacaI KaoTI batavaNaI k$na¸ kmaIjaast maudtIcyaa kOdocaIiSaxaa doNyaat AalaI haotI¸ %yaaMnaa tsaoca kaoMDUna zovaNao sarkarlaa Sa@ya navhto. yaaQaDQaDIt Anyaayaaiva$Qd sagaLIkDUna [tka kahI baaoBaaTa Jaalaa kI¸ sarkar %yaaMnaaAiQak kaLpyaM-t tu$Mgaat zovaU Sakola ASaI isqatIca raihlaI naahI. %yaamauLo raYTIyasaBaocao AiQavaoSana haoNyaapUvaI-ca puYkLsao kOdI sauTUna Aalao. laalaa hriksanalaala vagaOrosava- puZarI sauTlao¸ va raYT/Iya saBaa caalaU Asatanaaca AlaIbaMQaUhI sauTUna Aalao. %yaamauLolaaokaMcyaa hYaa-laa saImaa raihlaI naahI. pMiDt maaotIlaala naoh$¸ jyaaMnaI Aaplaa QaMdabaajaUlaa saa$na pMjaabamaQyaoca zaNao idlao haoto¸ to raYT/Iya saBaocao AQyaxa haoto. svaamaIEawanaMdjaI svaagatmaMDLacao AQyaxa haoto.

Aajapya-Mt raYT/Iya saBaomaQyao maaJao kama ihMdImaQyao CaoTosao BaaYaNa k$navasaahtItIla ihMdI laaokaMcaI gaaáhaNaI maaMDNao va %yaaMcaI trhdarI krNao evaZo Asao.AmaRtsarlaahI malaa yaaplaIkDo kahI kravao laagaola ASaI maaJaI klpnaa navhtI. pNamaaJyaa baabatIt yaapUvaI-hI Anaokvaar GaDlao %yaacap`maaNao yaa vaoLI doKIla maaJyaavarekaekI jabaabadarI yao}na pDlaI.

baadSahaMcaa navaIna sauQaarNaaMsaMbaMQaIcaa jaahIrnaamaa pìsaw Jaalaa. %yaanao maaJaopUNa- samaaQaana haoNyaasaarKo navhtoÂ [traMnaahI tao AavaDlaa naahI. prMtu sadrhUjaahIrnaamyaamaQyao inaid-YT kolaolyaa sauQaarNaa sadaoYa Asalyaa trI %yaa svaIkrNyaasaar#yaaAahot¸ Asao malaa %yaa vaoLI vaaTt haoto. baadSahaMcyaa jaahIrnaamyaamaQyao laa^D- isaMh yaaMcaahat Aaho Asao maI Anaumaana kolao haoto. maaJyaa %yaa vaoLcyaa dRYTIlaa malaa %yaat AaSaocaoikrNa idsalao¸ pNa AnauBavaI laaokmaanya¸ ica<arMjanadasa [%yaaid dasa [%yaaid yaaowo DaokohalavaIt. BaartBaUYaNa maalavaIyajaI tTsqa haoto.

maaJaI ]trNyaacaI saaoya maalavaIyajaIMnaI Aaplyaa KaolaItca kolaIhaotI. %yaaMcaI saaQaI rahaNaI¸ kaSaI ivaSvaivaValayaacyaa iSalaaraopNa¹samaarMBaacyaavaoLI malaa idsaUna AalaI haotI. pNa yaa vaoLI %yaaMnaI malaa svat:cyaa KaolaItzovaUna Gaotlao. %yaamauLo malaa %yaacaI ekMdr idnacayaa- nyaahaLUna pahta AalaI¸ vapahUna malaa saanaMdaScaya- vaaTlao. %yaaMcaI KaolaI mhNajao gairbaaMcaI Qama-SaaLa. tIt maaokLI

457

458 Aa%makqaa

jaagaa ASaI ]rlaolaI navhtI. jaoqao toqao maaNasao basalaolaIca AsaayacaI. tIt maaokLovaavarNyaacaI saaoya navhtI. vaaTola %yaa maaNasaanao vaaTola tovha yaavao AaiNa %yaaMcaa vaaTolatovaZa vaoL Gyaavaa. yaa lahanaSaa KaolaItIla eka kaopáyaat maaJaa drbaar ³mhNajaoKaT´ haota.

pNa malaa ho p`krNa maalavaIyajaIMcyaa rahaNaIcyaa vaNa-naalaa Vavayaacao naahI.sababa Aata mau#ya ivaYayaakDo vaLtao.

ASaa isqatImaQyao maalavaIyajaIMbaraobar raoja baaolaayalaa imaLt Asao. qaaorlaaBaa} QaakTyaa Baavaalaa vyavaharacaI samajaUt GaalaUna dotao %yaap`maaNao to malaa pxaaoppxaaMcaIpòmapUva-k faoD k$na saaMgat. sauQaarNaasaMbaMQaIcyaa zravaamaQyao Baaga GaoNao maaJao kt-vya AahoAsao malaa vaaTU laagalao. pMjaabasaMbaMQaIcyaa raYT/Iya saBaocyaa irpaoTa-caI AaMiSak jabaabadarImaaJyaakDo haotI. pMjaabacyaa baabatIt malaa sarkarkDUna kamao k$na GyaayacaI haotI¸iKlaaftIcyaa baabatIthI GyaavayaacaI haotI. maa^MTogyaUsaahoba ihMdUsqaanacaa ivaSvaasaGaat hao}doNaar naahIt¸ AsaohI malaa vaaTlao haoto. kOVaMcaI va ivaSaoYat: AlaIbaMQaUMcaI baMQamau@ttahohI malaa ek SauBa icanhsao vaaTlao. mhNaUna maaJao mat haoto¸ kI sauQaarNaaMcaa svaIkarkrNaara zrava haoNao AavaSyak Aaho. ica<arMjana dasa yaaMcao zama mat Asao haoto¸ kIsauQaarNaa A%yaMt AsamaaQaanakark va Apuáyaa samajaUna %yaa iJaDka$na idlyaa paihjaot.laaokmaanya kahIsao tTsqa haoto. prMtu doSabaMQaU jaao kahI zrava psaMt krtIla %yaaMcyaatfo-naoca svat:cao vajana Kca- krNyaacao %yaaMnaI zrivalao haoto.

ASaa táhonao maurlaolyaa¸ ksalaolyaa va sava-maanya laaoknaayakaMmaQyao va maaJyaamaQyaomatBaod pDavaa hI gaaoYT malaa Asa*ya vaaTlaI. ]laTpxaI maaJaa AMtnaa-d spYT haota. maIraYT/Iya saBaocaI baOzk TaLNyaacaa p`ya%na kolaa. pMiDt maaotIlaala naoh$ va maalavaIyajaIyaaMcyaapaSaI baaolaUna daKivalao kI malaa gaOrhjar rahU idlyaanao sava- gaaoYTI saaQatIla¸ AaiNaqaaor puZaáyaaMSaI matBaod p`diSa-t krNyaacyaa p`saMgaatUna maI bacaavaUna jaa[-na.

hI saUcanaa *yaa daonhI vaDIla puZaáyaaMnaa pTlaI naahI. laalaa hriksanalaalayaaMcyaa kanaavar jaataca to mhNaalao¸ "Asao kQaI caalaNaar naahI. pMjaabacyaalaaokaMnaa maaoza Qa@ka basaola." laaokmaanyaaMbaraobar va doSabaMQaUMbaraobar vaaTaGaaTkolaIÂ ima. ijanaaMnaa BaoTlaao. kaozUna maaga- inaGaonaa. maaJaI vyaqaa maI maalavaIyajaIMpuZomaaMDlaI kI¸ "tDjaaoD haoNyaacao icanh malaa idsat naahI. malaa maaJaa zrava

AmaRtsarcaI raYT\/Iya saBaa 459

maaMDavaa laagalaa¸ tr matmaaojaNaIcaa p`saMga yaoNaar. pNa yaoqao mato maaojata yaotIla¸ ASaIkahI vyavasqaa malaa malaa idsat naahI. Aajavar AapNa BarsaBaomaQyao hat var krItAalaao Aahao. hat var krtovaoLI pìtinaQaI va pòxak yaaMcyaamaQyao Baod raht naahI.Asalyaa ivaSaala saBaomaQyao mato maaojaNyaacaI vyavasqaa AaplyaapaSaI nasato. mhNaUna malaamaaJyaa zravaainaima<a mato GyaavayaacaI AsalaI trI to jauLNyaasaarKo naahI."

laala hriksanalaalaaMnaI tI vyavasqaa saMtaoYakark rItInao k$na doNyaacaoAaplyaa AMgaavar Gaotlao. %yaaMnaI mhTlao : "mato GaoNyaacyaa idvaSaI pòxakaMnaa Aat yao}do} nayaoÂ pìtinaQaI tovaZoca yaotIla. AaiNa %yaaMcaI mato maaojaUna doNyaacao kama maaJao. pNatumhI raYT/Iya saBaocyaa baOzkIlaa gaOrhjar rahta kama nayao."

AKorIlaa malaa kbaUla vhavao laagalao. maI Aaplyaa zravaacaa masauda tyaarkolaa. tao saBaopuZo maaMDNyaacaa malaa far saMkaoca vaaTlaa¸ pNa maI kbaUla kolao.ima. ijanaa va maalavaIyajaI dujaaora doNaar haoto. BaaYaNao JaalaI. malaa idsat haoto¸ kI jarIAamacyaa matBaodamaQyao kaozoca kTUta navhtI¸ BaaYaNaaMmaQyaosauwa yaui@tvaadaplaIkDo kahIcanavhto¸ trIhI saBaolaa mauLat matBaodca sahna haot navhto. puZaáyaaMtIla matBaodaMmauLo %yaaMnaavaa[-T vaaTt haoto. saBaocaI [cCa haotI¸ kI ekmat vhavao.

BaaYaNao caalaU AsatanaahI vyaasapIzavar matBaod dUr krNyaacao p`ya%na caalaUcahaoto. prspraMmaQyao ica{yaaMcaI yao¹jaa caalaU haotI. maalavaIyajaI tr ksaohI k$na tDjaaoDkrNyaasaazI maohnat krIt haoto [t@yaat jayaramadasaaMnaI AaplaI saUcanaa maaJyaa hatatidlaI¸ va pìtinaQaIMnaa mato doNyaacyaa saMkTatUna vaacavaa¸ ASaI maaJaI AitmaQaUr SabdaMmaQyaoivanavaNaI kolaI. malaa %yaaMcaI saUcanaa AavaDlaI. maalavaIyajaIMcaI najar tr kaozo AaSaaidsato ka¸ to pahaNyaasaazI caaohIkDo ifrtca haotI. maI mhTlao¸ "hI saUcanaa daoGaaMnaahIpsaMt pDola ASaI idsato." maI tI laaokmaanyaaMnaa daKivalaI. to mhNaalao¸ "dasaaMnaa psaMtAsaola tr maaJaI hrkt naahI." doSabaMQaU ivarGaLlao. %yaaMnaI ibaipnacaMd/ palakDopaihlao. maalavaIyajaIMnaa purI AaSaa vaaTU laagalaI. %yaaMnaI ica{I ihsakUna GaotlaI.doSabaMQaUMcyaa taoMDUna haokar pura baahor pDtao na pDtao taoca pMiDtjaIMnaI saaMgaUnahI Taklao¸sadgaRhsqahao¸ tumhalaa eokUna samaaQaana vaaTola¸ kI samaoT Jaalaa Aaho." maga AaNaKI kayapaihjaoÆ TaLyaaMcyaa gaDgaDaTanao maMDp gaajaUna gaolaa¸ va laaokaMcyaa caoháyaavar gaMBaIrtahaotI %yaa jaagaI samaaQaana JaLkU laagalao.

460 Aa%makqaa

ha zrava kaoNata haota %yaat iSarNyaacaI yaoqao AavaSyakta naahI. ha zravaksaa banalaa evaZo dSa-ivaNaoca yaa p`yaaogaaMcyaa kxaomaQyao yaotao.

yaa samaoTamauLo maaJaI jabaabadarI vaaZlaI.

38. raYT / I y a s aB a ot p ` v a o S a

AmaRtsarcyaa raYT/Iya saBaot malaa Baaga Gyaavaa laagalaa ha maI Aaplaa raYT/IyasaBaotIla p`vaoSa mhNat naahI. %yaapUvaI-cyaa raYT/Iya saBaocyaa baOzkIMnaa maI hjar rahat Asao¸tao f@t maaJyaa inaYzocao icanh mhNaUna. pUvaI-cyaa baOzkIMmaQyao savaa-t kinaYziSapayaaplaIkDo malaa kahI kama kravayaacao Aaho¸ ASaI maaJaI samajaUt navhtI. malaa[cCahI navhtI.

AmaRtsarcyaa AnauBavaava$na malaa idsaUna Aalao¸ kI maaJyaa AMgacyaa ekagauNaacaa ]pyaaoga raYT/Iya saBaolaa haoNyaasaarKa Aaho. pMjaaba kimaTIcao kama pahUnalaaokmaanya¸ maalavaIyajaI¸ maaotIlaalajaI¸ doSabaMQaU vagaOro KUYa Jaalao Asalyaacao maaJyaa laxaatAalao haoto. mhNaUnaca %yaaMnaI malaa Aaplyaa baOzkIMnaa va vaaTaGaaTIMnaa baaolaaivalao.ivaYayainayaamak kimaTIcao Kro kama Asalyaa baOzkItca haoto¸ ho malaa kLUna cauklao haoto.Asalyaa baOzkIMmaQyao puZaáyaaMcaa jyaaMcyaavar ivaSaoYa ivaSvaasa ikMvaa AaQaar Asaola ASaIcamaMDLI Asat. [trhI kahIjaNa ksalyaa trI inaima<aanao iSarkava k$na GaoNaaro Asat.

puZIla vaYaI- krayacyaa daona kamaaMba_la malaa AavaD haotI¸ karNa kI %yaatmalaa gamya haoto.

ek kama jailayaaMvaalaa baagaotIla k<alaIcao smaark. %yaabaabat raYT/Iya saBaonaomaaozyaa idmaaKainaSaI zrava psaar kolaa haota. %yaasaazI paca ek laaK $pyaaMcaIr@kma ]BaarayacaI haotI. %yaacyaa ivaSvastaMmaQyao ³T/sTImaQyao´ maaJao naava haoto.ihMndusqaanaat saava-jainak kayaa-saazI iBaxaa maagaNyaacaI ivaSaoYa Sa@tI Asalaolyaa[samaaMmaQyao pihlaa naMbar maalavaIyajaIMcaa haota¸ va Aaho. malaa za}k haoto¸ kImaaJaa djaa-hI %yaaMcyaahUna farsaa kmaI rahNaar naahI. maaJaI hI Sa@tI dixaNaAaiÍkomaQyao malaa idsaUna AalaI haotI.rajaamaharajaaMpasaUna jaadU k$nalaaKao $pyao kaZNyaacaI Sa@tI maaJyaamaQyao navhtI¸ AajahI naahI. %yaa baabatItmaalavaIyajaaMcaI baraobarI krNaara dusara kaoNaI malaa AVap AaZLlaolaa naahI. jailayaaM¹

raYT/Iya saBaot p`vaoSa 461

vaalaa baagaocyaa kamaI %yaaMcyaakDUna d`vya imaLivata yaoNaar naahI ho malaa samajat haoto.mhNaUna yaa smaarkasaazI pOsao jamaivaNyaacaa baaojaa mau#yat: maaJyaavarca pDNaar¸ hoivaSvastacaI pdvaI svaIkartanaaca maaJyaa laxaat Aalao haoto. JaalaohI tsaoca. yaasmaarkasaazI mauMba[-cyaa ]dar naagairkaMnaI yaqaocC pOsaa idlaa va Aaja raYT/apaSaI %yaasmaarkasaazI paihjao tovaZo pOsao Aahot. pNa ihMdU¸ mausalamaana¸ va SaIK yaaMcyaa eki~tr@tanao piva~ Jaalaolyaa %yaa BaUmaIvar kSaa sva$pacao smaark kravao¸ Aqaa-t pDUnaraihlaolyaa pOSaacaa ]pyaaoga kaya kravaa¸ ha BaanagaDIcaa p`Sna hao}na basalaa Aaho.karNa kI itGaaMmaQyao¸ ikMvaa daoGaaMmaQyao mhNaa¸ daostIcyaa eovajaI Aaja vaOrvaR<aI Baasa haotAaho.

maaJaI dusarI Sa@tI karkunaacao kama krNyaabaabatcaI haoya.ihcaahI ]pyaaogaraYT/Iya saBaolaa haoNyaasaarKa haota. dIGa-kalaIna savayaImauLo kaozo¸ kaya¸ iktI qaaoDyaaSabdaMt¸ saivanaya BaaYaomaQyao ilahavao to malaa kLU laagalao haoto¸ hohI puZaáyaaMcyaa QyaanaatAalao haoto. raYT/Iya saBaocaI %yaa vaoLcaI jaI GaTnaa haotI¸ tI gaaoKlyaaMcaI zova haotI.%yaaMnaI kahI inayama banaivalao haoto. %yaaMcyaa AaQaaro raYT/Iya saBaocao kama caalat Asao. toinayama ksao banalao %yaacaa manaaorMjak [ithasa malaa %yaaMcyaaca taoMDUna samajalaa haota. pNaAata raYT/Iya saBaa tovaZyaa inayamaaMvar caalaayacaI naahI¸ Asao savaa-Mnaa idsat haoto.itcaI GaTnaa tyaar krNyaasaMbaMQaI drvaYaI- cacaa- caalao. pNa raYT/Iya saBaopaSaIASaa táhocaI vyavasqaa navhtI¸ kI jaoNaok$na itcao kama sabaMQa vaYa-Bar caalaU Sakola¸ikMvaa puZcao ivacaar kaoNaI k$ Sakola. itcao tIna icaTNaIsa Asat. pNa Kropaihlao Asata kaya-vaahk icaTNaIsa ekca Asao. eka icaTiNasaanao kcaorIcao kamakravao¸ kI puZcao baot kravao¸ kI BaUtkaLI raYT/Iya saBaonao ]calalaolyaa jabaabadaáyaacaalaU vaYaa-t puáyaa paDavyaaÆ Aqaa-t (a saalaI haca p`Sna savaa-Mcyaa dRYTInao A%yaMtAga%yaacaa hao}na basalaa. raYT/Iya saBaolaa hjaarao laaokaMcaI gadI- haoNaar. toqao janatocaokama ksao caalaavaoÆ pìtinaQaIMcyaa saM#yaolaa mayaa-da navhtI. vaaTola %yaa pàMtatUna vaaTolatovaZo pìtinaQaI yao} Sakt. vaaTola %yaalaa pìtinaQaI haota yaot Asao. %yaamauLokahItrI vyavasqaa haoNao A%yaavaSyak Aaho Asao savaa-Mnaaca vaaTt haoto. GaTnaatyaar krNyaacaI jabaabadarI maI AMgaavar GaotlaI. %yaalaa maI ek AT maa~ GaatlaI.janatovar daona puZaáyaaMcaa AMmala Asalyaacao malaa idsat haoto¸ mhNaUna maaJyaabaraobarkama krNyaasa %yaaMcaohI pìtinaQaI Asaavao ASaI maI maagaNaI kolaI. to svat: svasqapNaobasaUna GaTnaa GaDvaU SakNaar naahIt ho malaa samajat haoto. mhNaUna laaokmaanyaaMkDUna va

462 Aa%makqaa

doSabaMQaUMkDUna %yaaMcyaa ivaSvaasaaMtIla doana naavao maaigatlaI. yaaKorIja GaTnaa¹saimatItAaNaKI kaoNaacaIca ja$r naahI¸ Asao maI saucaivalao. tI saUcanaa maanya JaalaI.laaokmaanyaaMtfo- EaI. koLkraMcao va doSabaMQauMtfo- EaI.Aaya\.baI.saonacao ASaI daona naaMvaoAalaI. hI GaTnaa¹saimait ek~ ASaI ek idvasahI basalaI naahI. trIhI AamhI Aamacaokama ekmatanao par paDlao. Pa~vyavaharanaoca kama caalavaUna Gaotlao. yaa GaTnaoba_la malaakahIsaa AiBamaana vaaTtao. malaa vaaTto¸ kI *yaa GaTnaonausaar kama caalaivalyaasa AajahIAaplaI naaOka pOlatIr gaazIla. to hao[-la tovha haovaao¸ pNa hI jabaabadarI ]calalyaanao maImahasaBaomaQyao Kra p`vaoSa kolaa ASaI maaJaI samajaUt Aaho.

39. KadIcaa janma

sana 1908 saalaapya-Mt maI carKa ikMvaa maaga najaronao paihlaa Asalyaacao malaasmart naahI. trIhI 'ihMd svarajyaa' maQyao car#yaanaoca ihMdusqaanacao daird/ya dUr hao[-la AsaomaI ivaQaana kolao. jyaa saaQanaaMnaI ]pasamaar TLola %yaaca maagaa-nao svarajyahI imaLola¸ hIkaoNaacyaahI laxaat yaoNyaasaarKI gaaoYT Aaho. sana 1915 saalaI dixaNa AaiÍkohUnasvadoSaI Aalaao¸ tovhahI carKa pahayalaa imaLalaa navhta. AaEama sqaaplaa tovhahatmaaga sau$ kolaa. tao sau$ krtanaa malaa KUp ADcaNaI Aalyaa. AamhI sava-AnaiBa&¸ %yaamauLo maaga AaNavalaa trI tovaZyaanaoca tao caalaola Asao navhto. AamhI sava-klamabahadUr ikMvaa vyaapar jaaNaNaaro ek~ jamalaao haotao. AamacyaapOkI karagaIr AsaakaoNaIca navhta. %yaamauLo maaga imaLivalyaanaMtrhI ivaNakama iSakivaNyaacaI AavaSyaktahaotI. kazovaaD va palaNapUr yaoqaUna maaga imaLalaa va ek iSakivaNaara Aalaa. %yaanaoAaplao sava- ksaba daKivalao naahI. pNa maganalaala gaaMQaI hatI Gaotlaolao kama ekaekIsaaoDUna doNaaro navhto. %yaaMcyaa hatamaQyao karaigarI tr haotIcaÂ yaamauLo %yaaMnaI ivaNakamaacaIklaa pUNa-pNao samajaUna GaotlaI¸ va navao ivaNakr ekamagaUna ek AaEamaamaQyao tyaar Jaalao.

Aamhalaa svat:cao kpDo svat: tyaar k$na vaaprayacao haoto. %yaasaazIAata igarNaIcao kapD vaaprNyaacao baMd kolaoÂ AaiNa doSaI igarNyaaMcyaa sautacaohatmaagaavar ivaNalaolao kapD vaaprNyaacaa AaEamavaasaIyaaMnaI zrava kolaa. tsaokrNyaapasaUna Aamhalaa puYkL iSakayalaa imaLalao. ihMdusqaanaaMtIla ivaNakraMcaI¸

KadIcaa janma 463

rahNaI¸ %yaaMcyaa kamaacaa vyaap¸ saUt imaLNyaabaabat %yaaMnaa yaoNaaáyaa ADcaNaI¸ %yaat %yaaMcaIhaoNaarI fsavaNaUk va AKorIlaa %yaaMcaa idvasaoMidvasa vaaZt jaaNaara kja-baajaarIpNaa[%yaaid gaaoYTIMcaI maaihtI imaLalaI. AamhI svat: Aamhalaa laagaNaaro sava- kapDtabaDtaoba ivaNaUna Gao} SakU¸ ASaI isqatI navhtI. %yaamauLo baahorcyaa ivaNakraMpasaUnaAamhalaa ja$r tovaZo kapD ivaNavaUna Gyaavao laagat Asao. karNa doSaI igarNyaaMcyaa sautacaohatanao ivaNalaolao kapD ivaNakraMkDUna vaaTola tovha imaLU Sakola ASaI saaoya navhtI.ivaNakr sava- ]McaI kapD ivalaayatI sautacaoca ivaNaIt Asat¸ karNa doSaI igarNyaaMmaQyaobaarIk saUt inaGat nasao. AajahI baarIk saUt qaaoDoca inaGatoÂ far baarIk inaGaU SaktcanaahI. maaozyaa mauiSklaInao kahI ivaNakr Aamacyaa hatI laagalao. to maaozI maohrbaanaImhNaUna doSaI sautacao kapD ivaNaUna doNyaasa kbaUla Jaalao. doSaI sautacao kapD inaGaola toivakt GaoNyaacao vacana %yaa ivaNakraMnaa AaEamaatfo- Vavao laagalao haoto. ASaa táhonao kapDmau_ama ivaNavaUna Gao}na AamhI vaap$ laagalaao¸ va ima~aMmaQyaohI %yaacaa p`caar kolaa. saUtkatNaaáyaa igarNyaaMcao AamhI ibanapgaarI ejaMT banalaao. igarNyaaMSaI saMbaMQa Aalaa tsatSaI%yaaMcyaa vyavasqaosaMbaMQaI va %yaaMcyaa Asahaya isqatIsaMbaMQaI maaihtI imaLalaI. svat: katlaolaosaUt svat:ca ivaNaUna kaZNao hoca igarNyaaMcao Qyaoya Asalyaacao Aamacyaa najarosa Aalao. %yaaAapNa hao}na hatmaagaacyaa ]pyaaogaI pDt navh%yaa. %yaalaa %yaaMcaa [laaja navhtaevaZoca.

ho sava- paihlyaanaMtr AamhI hatanao saUt katayalaa AQaIr banalaao. hatanao saUtkatU laagaopya-Mt AamacaI praQaInata rahaNaar Asao Aamhalaa vaaTlao. igarNyaaMcao ejaMTbanaNyaamaQyao AamhI kahI doSasaovaa krtao Asao vaaTlao naahI.

pNa carKahI kaozo imaLonaa ikMvaa carKa caalaivaNaarahI kaoNaI BaoTonaa.kukDyaa vagaOro BarNyaacao carKo AamacyaapaSaI haoto¸ pNa %yaaMcyaavar saUt katta yaoto ASaIklpnaahI navhtI. kailadasa vakIla ekda eka baa[-laa SaaoQaUna Gao}na Aalao va tI saUtkatUna daKvaIla Asao saaMigatlao. navaIna ksaba iSakNyaat ivaSaoYa kuSala ASaa ekaAaEamavaasaIyaalaa itcyaakDo pazivalaaÂ pNa ksaba hstgat Jaalao naahI.

idvasa far jaa} laagalao. maI farca AQaIr hao}na gaolaao haotao. maaihtIdoNyaasaarKo jao kaoNaI AaEamaat yaot tovaZyaanMaa maI ivacaarIt Asao¸ pNa katNyaacaa ma@tais~yaaMkDoca haota. Aqaa-t kanaakaopáyaat kaoNaI s~I katNao jaaNaNaarI AsalaI tritcaa SaaoQahI is~yaaMnaaca laagaNaar.

464 Aa%makqaa

sana 1917 saalaI gaujaraqaI baMQaUMnaI malaa BaDaoca iSaxaNapirYadot KocaUna naolaohaoto. toqao malaa saahsaI svaBaavaacyaa gaMgaabaona BaoTlyaa. %yaa ivaQavaa hao%yaa. %yaaMcao iSaxaNabaotacaoca haoto¸ pNa ihMmat va ga`hNaSa@tI hI sauiSaixat is~yaaMmaQyao saamaanyat: Asatat¸%yaatUna %yaaMcyaamaQyao AiQak haotI. %yaa AspRSyata mauLIca maanaIt nasat. %yaaina:saMkaocapNao AM%yajaaMmaQyao imasaLt va %yaaMcaI saovaa krIt. %yaaMcyaapaSaI pOsao haoto¸ pNasvat:cyaa garjaa Alp hao%yaa. SarIr ksalaolao haoto. AaiNa vaaTola toqao ekTyaanaohIjaaNyaacaa %yaaMnaa saMkaoca vaaTt nasao. GaaoDyaavar basaNyaat %yaa maaozyaa pTa[-t hao%yaa. yaaBaiganaISaI ivaSaoYa pircaya maI gaaoQaáyaacyaa pirYadomaQyao kolaa. maI maaJaI manaaovyaqaa%yaaMcyaapuZo maaMDlaI AaiNa dmayaMtI jyaap`maaNao naL rajaacyaa maagaUna BaTkt gaolaI %yaap`maaNaocar#yaacyaa SaaoQaaqa- Ba`maNa krNyaacao iSaravar Gao}na %yaaMnaI maaJaa Baar hlaka kolaa.

40. carKa s a apDla a

gaujaraqamaQyao KUp BaTklyaanaMtr baDaoda saMsqaanaatIla ivajaapUrmaQyao gaMgaabaonanaacarKa saapDlaa. puYkL kuTuMbaaMpaSaI carKo haoto¸ pNa to %yaaMnaI maaLyaavar Taklaolaohaoto. pNa kaoNaI %yaaMcao saUt Gyaavayaalaa tyaar Asaola va %yaaMnaa poLU purivalao jaatIla trtI saUt katNyaasa tyaar haotI. gaMgaabaonanao malaa Kbar idlaI. va maaJyaa hYaa-laa saImaaraihlaI naahI poLU purivaNyaacao kama kizNa vaaTlao. marhUma Baa[- ]mar saaobaanaI yaaMcyaaSaIgaaoYT kaZta %yaaMnaI Aaplyaa igarNaItUna poLU purivaNyaacao iSaravar Gaotlao. maI to poLUgaMgaabaonakDo pazivalao¸ va saUt [t@yaa JapaTyaanao inaGaU laagalao kI malaa hat Tokavaolaagalao.

Baa[- ]mar saaobaanaIMcao AaOdaya- ivaSaala haoto. pNa %yaalaahI JaalaI trImayaa-da AsaNaarca. poLU ivakt GaoNyaacao maaJyaa ijavaavar Aalao. iSavaaya igarNaIcaopoLU Gao}na saUt katNyaat malaa maaoza daoYahI vaaTlaa. igarNaIcao poLU Gyaayacaotr saUt GaoNyaalaahI hrkt kaoNatIÆ Aaplyaa vaaDvaiDlaaMpaSaI igarNaIcao poLU qaaoDocahaotoÆ to poLU ksao banavaIt baroÆ poLU banaivaNaaáyaaMcaa SaaoQa krNyaacaI maIgaMgaabaonanaa saUcanaa kolaI. %yaaMnaI ho kama Aaplyaa AMgaavar Gaotlao. ipMjaarI SaaoQaUnakaZlaa. %yaalaa drmaha 35 $pyao ka %yaahUnahI AiQak pgaaravar naomalaa. maulaaMnaa

carKa saapDlaa Ñ 465

poLU krayalaa iSakivalao. maI kapsaacaI maagaNaI kolaI. Baa[- yaSavaMtp`saad dosaayaaMnaIkapsaacyaa gaaMzI purivaNyaacao iSaravar Gaotlao. gaMgaabaonanao kama ekdma vaaZivalao.ivaNakraMnaa SaaoQaUna kaZUna %yaaMcyaakDUna katlaolao saUt ivaNaUna GaoNyaasa sau$vaat kolaI.ivajaapurcyaa KadIlaa pìsawI imaLalaI.

[kDo AaEamaamaQyaohI carKo sau$ haoNyaasa Aata vaoL laagalaa naahI.maganalaala gaaMQaIMcyaa SaaoQak bauwInao car#yaamaQyao sauQaarNaa kolyaa va carKo AaiNa caa%yaaAaEamaamaQyao banaU laagalyaa. AaEamaatIla KadIcyaa pihlyaa tagyaacaa Kca- vaarI satraAaNao Aalaa. maI ima~aMkDUna kccyaa sautacyaa jaaDyaa KadIcao ek vaaralaa satra AaNaoGaotlao¸ va %yaaMnaI to haOsaonao idlao.

mauMba[-maQyao maI AMqa$Naatca pDUna AsaoÂ pNa BaoTola %yaacyaakDo caaOkSaI krItAsao. toqaohI katNaaáyaa daona is~yaa BaoTlyaa. %yaaMnaa ek Saor ³gaujaraqaI Saor Ä 40taoLo´ sautacaa ek $pyaa idlaa. maI KadIcyaa Aqa-Saas~amaQyao AnaiBa& haotao. malaakaozUnahI hatanao katlaolao saUt paihjao haoto¸ katNaaáyaa is~yaa paihjao hao%yaa. gaMgaabaonadot Asat %yaa draSaI tulanaa k$na pahatao tr maI fsat haotao. baayaa kmaIvar kamakrayalaa tyaar haot naa¸ %yaamauLo %yaaMnaa saaoDUna Vavao laagalao. pNa %yaaMcaahI ]pyaaogaJaalaa. %yaaMnaI EaImatI AvaMitkabaa[- gaaoKlao¸ rmaIbaa[- kamadar¸ EaI. SaMkrlaalaba^Mkrcyaa maatuEaI va vasaumatIbaona yaaMnaa katavayaalaa iSakivalaoÂ AaiNa maaJyaa KaolaItcar#yaacaa gauMjaarva sau$ Jaalaa. malaa AajaaratUna bara krNyaamaQyao yaa gauMjaarvaacaa ihssaahaota Asao mhNaNyaat AitSayaao@tI naahI. hI maanaisak isqait Aaho ho KroÂ pNamanauYyaalaa raogaI ikMvaa inaraogaI krNyaat manaacaa ihssaa trI kaya kmaI AahoÆ carKacaalaivaNyaacaa maIhI p`ya%na k$na paihlaa¸ pNa yaaplaIkDo maaJaI %yaavaoLI p`gatI hao}SaklaI naahI

mauMba[-t hatacao poLU kaozUna AaNaavaoÆ EaI. rovaaSaMkr javaorIcyaa baMgalyaava$nataMtIcaa TNa%kar krIt krIt raoja ipMjaarI jaat Asao. maI %yaalaa baaolaavaUna AaNalaa.tao gaaVaMcaa kapUsa ipMjaIt Asao. %yaanao poLU tyaar k$na doNyaacao kbaUla kolao. dr BaarImaaigatlaa¸ tao maI do} kolaa. ASaa táhonao tyaar Jaalaolao saUt maI vaOYNavaaMnaa zakaorjaIlaaGaalaayacyaa maaLaMsaazI pOsao Gao}na ivakt idlao. Baa[- iSavajaIMnaI mauMba[-t carKavaga-kaZlaa. yaa p`yaaogaaKalaI pOSaaMcaa KUp Kca- Jaalaa. EawaLU doSapòmaI laaokaMnaI pOsao idlao¸maI Kca- krIt gaolaaoÂ pNa tao Kca- vyaqa- gaolaa naahI Asaa maaJaa nama` AiBapàya Aaho.%yaatUna KUp iSakayalaa imaLalao. kamaacyaa mayaa-docaI spYT klpnaa AalaI.Aa.¹30

466 Aa%makqaa

Aata maI saMpUNa- KadIQaarI banaNyaasa ]tavaLa Jaalaao. maaJao Qaaotr doSaIigarNaIcyaa kapDacao haoto. ivajaapurat AaiNa AaEamaat jaI KadI banat Asao¸ tI farjaaD AaiNa 30 [Mca pn*yaacaI haot Asao. maI gaMgaabaonanaa naaoTIsa idlaI¸ kI jar ka ekmaihnyaacyaa Aat %yaaMnaI malaa 45 [Mca pn*yaacao KadIcao Qaaotr kaZUna idlao naahI¸ tr malaajaaD KadIcaa pMcaa laavaUna kama caalavaavao laagaola. %yaaMnaa poca pDlaa¸ maudt kmaISaIvaaTlaIÂ pNa %yaa hrlyaa naahIt. %yaaMnaI maihnyaacyaa Aat malaa pnnaasa [McaI QaaotrjaaoDaAaNaUna idlaa AaiNa maaJao saMkT inavaarlao.

%yaaca saumaarasa Baa[- laxmaIdasa laazIhUna AM%yaja Baa[- ramajaI va %yaaMcyaa p%naIgaMgaabaona yaaMnaa AaEamaat Gao}na AalaoÂ AaiNa %yaaMcyaakDUna $Md pn*yaacaI KadI ivaNaUnaimaLU laagalaI. KadIp`caaracyaa kamaI yaa jaaoDPyaanao kolaolaI madt ASaItSaI mhNatayaoNaar naahI. %yaaMnaI gaujaraqaot va gaujaraqaobaahor hatsaUt ivaNaNyaacao ksaba [traMnaaiSakivalao Aaho. hI inarxar pNa saMskarI gaMgaabaona QaaoTa caalavaIt Asatanaa %yaa kamaatASaI kahI tllaIna hao}na jaato¸ kI [kDoitkDo pahayalaa ikMvaa kaoNaabaraobargaPpagaaoYTI krayalaa itlaa fursatca haot naahI.

41. ek saMvaadsvadoSaIcyaa naavaanao caalaNaarI hI KadIcaI caLvaL sau$ JaalaI¸ tovha

igarNyaaMcyaa maalakaMkDUna malaa BarpUr TIkahI eokavayaalaa imaLU laagalaI. ]mar saaobaanaIsvat: kuSala igarNaImaalak AsalyaamauLo svat:cyaa &anaacaa ]pyaaoga malaa dotca Asat vaiSavaaya [traMcyaa AiBapàyaasaMbaMQaIhI malaa maaihtI dot rahat. %yaaMcyaapOkI ekagaRhsqaacyaa mhNaNyaacaa %yaaMcyaa manaavarhI pirNaama Jaalaa va malaa %yaaMcyaakDo Gao}najaaNyaacaI %yaaMnaI AaplaI [cCa dSa-ivalaI. malaa %yaaMcaI saUcanaa psaMt pDlaI. AamhI%yaaMcyaakDo gaolaao. %yaaMnaIca ivaYaya kaZlaa.

"tumacaI svadoSaI caLvaL kahI pihlaIca navho ho tr tumhalaa maahIt AahonaaÆ"

maI ]<ar idlao¸ "haoya¸ saahoba.""tumhalaa maahItca Aaho kI¸ vaMgaBaMgaacyaa vaoLI svadoSaI caLvaLIlaa KUp jaaor

caZlaa haota. itcaa AamhI igarNaIvaalyaaMnaI KUp fayada Gaotlaa va kapDacao drvaaZivalao. kahI gaaoYTI k$ nayao AsaahI kolyaa Aahot."

"maI hI gaaoYT eoklaI AahoÂ tI eokUna vaa[-ThI vaaTlao."

ek saMvaad 467

"tumhalaa vaaTNaaro du:K maI samajaU SaktaoÂ pNa to AsqaanaI Aaho. AamhIAamacaa QaMda caalaivatao tao praopkaraqa- qaaoDaca caalavatao AahaoÆ Aamhalaa pOsaokmavaayacao Aahot. AamhI Aamacyaa BaagaIdaraMnaa jabaabadar Aahaot. vastUcaI ikMmatitcyaa maagaNaIvar AvalaMbaUna rahato ha inayama kaoNa qaaopvaUna QarNaarÆ baMgaalaI laaokaMnaaevaZo kLayalaa paihjao haoto¸ kI %yaaMcyaa caLvaLInao svadoSaI kapDacao dr vaaZNaarcaÑ"

"to ibacaaro maaJyaasaarKoca EawaLU¸ %yaamauLo to Asao samajaUna caalalao¸ kIigarNaIvaalao Jaalao trI AgadIca svaaqaI- banaNaar naahItÂ zkbaajaI trI krNaar naahIt.svadoSaIcyaa naavaavar prdoSaI kapD trI naahIca ivakNaar."

"tumhI Asao samajat AsaNaar ho malaa maahIt haoto¸ mhNaUnaca maI tumhalaa saUcanaakrNyaacaa ivacaar kolaa va tumhalaa yaoqapya-Mt yaoNyaacaI tsadI idlaI. mhNajao tumacaI trIBaaoLyaa baMgaalyaap`maaNao idSaaBaUla hao} nayao." Asao mhNaUna SaozjaIMnaI AaplyaakDIlaivaNakrIcao namaunao AaNaNyaaba_la KUNa kolaI. %yaat r_I sautapasaUna banaivalaolyaa kaMbaLIcaodaona namaunao haoto. to hatat Gao}na to mhNaalao "ha pha¸ ha maala AamhI navaIna banaivalaaAaho. r_I sautapasaUna banaivalaolaa¸ Aqaa-t svast tr pDNaarca. ha maala AamhI qaoT]<aropya-Mt nao}na paocaivatao. Aamacao dlaala caarI idSaaMnaa psarlaolao Aahot. %yaava$natumacyaa laxaat yao[-la¸ kI Aamhalaa tumacyaasaar#yaa ejaMTaMcaI ja$rI naahI. KrI isqatItr ]laT ASaI Aaho¸ kI jaoqao tumacyaasaar#yaaMcaa AavaajahI paocat naahI¸ ASaa izkaNaIAamacao gaumaasto Aamacaa maala Gao}na jaatat. tumhalaa AaNaKI hI gaaoYT ihSaobaat GaotlaIpaihjao¸ kI ihMdusqaanalaa hvaa AsaNaara sava- maala AamhI ]%pnna k$ SakthI naahI.%yaamaULo svadoSaIcaa p`Sna ha mau#yat: pOdaSaIcaa p`Sna Aaho. AapNa ja$rI[tko kapDkaZU laagalaao AaiNa kapDacyaa jaatIMmaQyao sauQaarNaa k$ Saklaao mhNajao prdoSaI kapDyaavayaacao qaaMbaola. mhNaUna maaJaa tumhalaa Asaa sallaa Aaho kI tumhI AaplaI svadoSaIcaIcaLvaL caalavaIt Aaha¸ yaa táhonao caalavaU naka. tr navaIna igarNyaa kaZNyaakDo laxaVa. AaplyaakDo svadoSaI maala KpivaNyaacyaa caLvaLIcaI ja$r naahIÂ ja$r Aaho tIpOdaSaIcaI."

tr maga maI jar toca kama krIt Asalaao tr tumhI malaa AaSaIvaa-d Vala kInaahIÆ" maI mhTlao.

"to ksao kayaÆ tumhI jar igarNyaa kaZNyaacyaa p`ya%naat Asaala tr tumhalaaQanyavaad idlao paihjaot."

468 Aa%makqaa

to tr maI krIt naahI¸ pNa maI carKap`saaracyaa kayaa-t gauMtlaao Aaho.""carKap`saarÂ to kayaÆ"maI car#yaacaI yaaojanaa samajaavaUna saaMigatlaI va puZo mhTlao :"tumacao ivacaar malaa maanya Aahot. maI igarNyaaMcaI ejansaI krIt basaNao yaaogya

haoNaar naahI. %yaapasaUna fayada haoNyaaeovajaI nauksaanaca Aaho. igarNyaaMcaa maala kahIpDUna rahat nasatao. maI navaIna pOdaSaIcyaa kamaI va navaIna pOdaSaIcao kapD KpvaUnakaZNyaacyaa kamaIca gauMtUna raihlao paihjao. saQyaa tr maI pOdaSaImaQyaoca gauMtlaao Aaho.malaa yaaca sva$pacaI svadoSaI psaMt Aaho. karNa kI itcyaamaaf-t ihMdusqaanaaMtIlaBaukonao marNaaáyaa AQa-baokar is~yaaMnaa kama purivata yao[-la. %yaa kattIla to saUtivaNavaUna Gyaavao va tI KadI laaokaMnaa QaarNa krNyaasa laavaavao ASaI maaJaI vaR<aI Aaho¸ va%yaa idSaonao maI caLvaL krIt Aaho. carKap`saaralaa iktI yaSa yao[-la to malaa saaMgatayaot naahI. Aataca kaozo %yaa kayaa-caa AarMBa haot Aaho. pNa maaJaa %yaavar pUNa-ivaSvaasa Aaho. kahI Jaalao trI %yaapasaUna nauksaana tr naahIca. ihMdusqaanaat ]%pnnahaoNaaáyaa kapDat jaovaZI Bar yaa car#yaacyaa caLvaLInao pDola¸ tovaZa fayada Aaho.Aqaa-t tumhI mhNata tsalaa daoYa yaa caLvaLImaQyao naahI."

" ASaa táhonao tumhI caLvaL caalavaIt Asaala¸ tr malaa kahI mhNaayacaonaahI. yaa yaugaat carKa caalaola kI naahI ha svatM~ p`Sna Aaho. maI tr tumhalaa yaSaicaMittao."

42. Asahkarc a a p ` v a ah

KadIcaI p`gatI puZo ksakSaI JaalaI %yaacao vaNa-na yaa p`krNaamaQyao dota yaoNaarnaahI. %yaa %yaa gaaoYTI janatopuZo ksakSaa yaot gaolyaa evaZo daKvaUna doNyaaplaIkDo %yaaMcaaAiQak [ithasa dot basaNyaasa yaa p`krNaaMmaQyao jaagaa naahI. tsao kravayaacao tr %yaa %yaaivaYayaacao svatM~ pustk tyaar hao[-la. sa%yaacaa SaaoQa krtanaa ekamaagaUna ek GaTnaamaaJyaa jaIvanaamaQyao ksakSaa sahjaIca GaDt gaolyaa¸ %yaaMcao idgdSa-na krNyaacaa yaoqao ivacaarAaho.

mhNaUna Aata AsahkarasaMbaMQaI qaaoDo ilahINyaacaI vaoL AalaI AahoAsao mhNata yao[-la. iKlaaftIbaabat AlaIbaMQaUMcaI jabardst caLvaL caalaUca haotI.marhUma maaOlaanaa Abadula baarI [%yaadI ]laomaaMbaraobar maaJaI %yaa baabatIt KUp cacaa-

Asahkaracaa p`vaah 469

JaalaIÂ mausalamaana laaok SaaMtI¸ AihMsaa kaozpya-Mt paLU SaktIla yaacaohI ivavaocana JaalaoÂ vaSaovaTI na@kI Jaalao¸ kI AmaUk h_Ipya-Mt QaaorNa mhNaUna tI paLNyaasa hrkt naahI. vaekvaar AihMsaocaI pìt&a kolyaanaMtr tI paLNyaasa to baaMQalaolao Aahot. AKorIlaaAsahkaracaa zrava iKlaaft¹pirYadomaQyao maaMDNyaat Aalaa va puYkL cacaa- hao}na taopsaar Jaalaa. malaa Aazvato¸ kI AlaahabaadmaQyao %yaasaazI eko idvaSaI sabaMQa ra~BarsaBaa caalalaI haotI. hkImasaahoba naa SaaMitmaya Asahkar caalaU Sakola kI naahI yaaba_laSaMka vaaTt haotI. pNa %yaaMcaI SaMka dUr JaalyaanaMtr to %yaa zravaalaa yao}na imaLalao¸ va%yaaMcaI madt Amaulya JaalaI.

%yaanaMtr gaujaraqaot pirYad JaalaI. itcyaapuZo maI Asahkaracaa zravamaaMDlaa. %yaalaa ivaraoQa krNaaáyaaMcaI pihlaI hrkt ASaI haotI kI¸ jaaopya-Mt raYT/IyasaBaonao Asahkaracaa zrava kolaolaa naahI taopya-Mt pàMitk pirYadaMnaa tsaa zrava krNyaacaaAiQakar naahI. maI saucaivalao¸ kI pàMitk pirYadaMnaI maagao hTU nayaoÂ pNa puZo pa}laTakNyaacaa sava- paoTmaMDLaMnaa AiQakar Aaho. evaZoca navho tr %yaaMcyaat Qamak Asaolatr tsao krNao ha %yaaMcaa Qama- Aaho. %yaamauLo mau#ya saMsqaocaI pìtYza vaaZto. zravaacyaagauNadaoYaaMsaMbaMQaIhI maQaur cacaa- JaalaI. mato maaojaNyaat AalaI va maaozyaa bahumatanaoAsahkaracaa zrava pasa Jaalaa. ha zrava pasa krNyaacao barocasao Eaoya Abbaasa tOyyabajaIvallaBaBaa[- yaaMsa haoto. Abbaasasaahoba AQyaxa haoto¸ va %yaaMcaa kla AsahkaracyaazravaakDoca haota.

raYT/Iya mahasaimatInao yaa p`Snaacaa ivacaar krNyaasaazI raYT/Iya saBaocao KasaAiQavaoSana klak<yaamaQyao 1920 cyaa saPToMbar maihnyaat BarivaNyaacaa zrava kolaa.tyaarI KUp maaozyaa p`maaNaat JaalaI. laalaa lajaptraya yaaMnaa AQyaxa inavaDlao haoto.iKlaaft¹spoSala va ka^Mgaòsa¹spoSala mauMba[-hUna sauTlyaa. klak<yaamaQyao pìtinaQaIMcaa vapoxakaMcaa maaoza samaudaya jamalaa.

maaOlaanaa SaaOktAlaIMcyaa maagaNaIva$na Asahkaracyaa zravaacaa masauda maIAagagaaDIt tyaar kolaa. AjaUnapya-Mtcyaa maaJyaa zravaacyaa masauVaMmaQyao 'SaaMitmaya' SabdbahuQaa Aalaolaa navhta. maI Aaplyaa BaaYaNaamaQyaoca %yaacaa ]pyaaoga krIt Asao. kovaLmausalamaana laaokaMcyaa saBaomaQyao 'SaaMitmaya' yaa Sabdanao malaa jao daKvaayacao haoto to malaasamajaavaUna dota Aalao nasato. mhNaUna maI maaOlaanaaAbaula klaama AaJaadaMkDo dusaáyaa eKaVaSabdacaI maagaNaI kolaI. %yaaMnaI 'baaAmana' Sabd idlaa¸ va Asahkaralaa 'tko- mavaalaat' haSabd idlaa.

470 Aa%makqaa

ASaa táhonao jaovha maaJaa maoMdU¸ gaujaraqaI¸ ihMdI¸ }dU- [%yaaid BaaYaaMtUnaAsahkaracaI pirBaaYaa banaivaNyaacyaa kamaI gauMtlaa haota %yaavaoLI raYT/Iya saBaosaazI zravatyaar krNyaacao kamahI var dSa-ivalyaap`maaNao maaJyaavar yao}na pDlao. %yaat 'SaaMitmaya'Sabd Gaalaayacaa rahUna gaolaa. maI zrava ilahUna AagagaaDItca maaOlaanaa SaaOktAlaIMcyaahatat do}na Taklaa. ra~Icyaa vaoLI malaa smarNa Jaalao¸ kI mau#ya Sabd 'SaaMitmaya' trrahUnaca gaolaa Aaho. maI mahadovaBaa[-Mnaa QaaDlao¸ va inaraop pazivalaa kI 'SaaMitmaya' SabdCaptanaa Gaalaavaa. malaa pusaT smarNa Aaho¸ kI tao Sabd GaalaNyaapUvaI-ca zrava CapUnainaGaalaa haota. ivaYayainayaamak saimatIcaI saBaa %yaaca ra~I BarlaI. Aqaa-t malaa tao SabdmaagaahUna Gaalaavaa laagalaa. malaa idsaUna Aalao¸ kI jar ka maI zrava ilahUna tyaar hao}naraihlaao nasatao¸ tr barIca ADcaNa pDlaI AsatI.

maaJaI isqatI koivalavaaNaI haotI. zravaalaa ivaraoQa kaoNa krtIla AaiNaAnaumaaodna kaoNa dotIla yaacaI malaa kahI klpnaa navhtI. laalaajaIMcaa kla kaoNaIkDoAaho¸ tohI malaa samajalao navhto. ksalaolao yaaowo klak<yaamaQyao hjar Jaalao haoto. ivaduYaIA^naI baoJaMT¸ pMiDt maalavaIyajaI¸ ivajayaraGavaacaaya-¸ pMiDt maaotIlaalajaI¸ doSabaMQaU vagaOro%yaamaQyao haoto.

maaJyaa zravaamaQyao iKlaaft va pMjaabaaMtIla AnyaayaaMba_la AsahkarkrNyaacaa ]llaoK haota. EaI. ivajayaraGavaacaayaa-Mnaa %yaacao evaZosao mah<va vaaTlao naahI.to mhNaalao¸ 'Asahkaraca krayacaa tr Amauk AnyaayaasaazIca kaÆ svarajyaacaa ABaavaha savaa-t maaoza Anyaaya Aaho. %yaasaazIca Asahkar kolaolaa SaaoBaola.' maaotIlaalajaIMcyaamanaaMtUnahI ha mau_a daKla krayacaa haota. maI yaa saUcanaolaa lagaoca saMmatI idlaI¸ vasvarajyaacaI maagaNaIhI zravaat namaUd kolaI. ivastRt¸ gaMBaIr va kahI AMSaI itKT ASaIcacaa- hao}na Asahkaracaa zrava psaar Jaalaa.

maaotIlaalajaI %yaat p`qama saamaIla Jaalao. maaJyaabaraobar %yaaMnaI kolaolaImaQaur cacaa- malaa AVap smarto. %yaaMnaI kahI Saaibdk forfaraMcaI saUcanaa kolaI¸tI maI maanya kolaI. doSabaMQaUMnaa vaLivaNyaacao kama %yaaMnaI AaplyaakDo Gaotlao. doSabaMQaUMcao)dya AsahkarakDo haoto¸ pNa %yaaMcaI bauwI Asao saucavaIt haotI¸ kI janatolaaAsahkar JaopNaar naahI. doSabaMQaU va laalaajaI Asahkarat puropuro saamaIlaJaalao naagapurlaaca. yaa Kasa AiQavaoSanaacyaa vaoLI laaokmaanya naahIt yaaba_la malaafarca vaa[-T vaaTlao. malaa AVappya-Mt Asao vaaTt Aaho kI to ijavaMt Asato tr %yaaMnaI

naagapUrlaa 471

klak<yaacyaa p`saMgaaba_la AanaMd maanalaa Asata. prMtu tsao Jaalao nasato trIhI %yaaMnaIivaraoQa kolaolaa malaa AavaDlaa Asata. malaa %yaapasaUna iSakayalaa imaLalao Asato.%yaaMcyaa maaJyaamaQyao matBaod naohmaIca pDtÂ pNa to sava- gaaoDIgaulaabaIcao Asat.AamacyaamaQyao inakT saMbaMQa Aaho Asaoca to malaa naohmaI maanaU dot Asat. ho ilaihtovaoLI%yaaMcyaa maR%yaUcao ica~ maaJyaa DaoLyaaMsamaaor ]Bao haot Aaho. maQyara~I malaa %yaaMcyaa maR%yaucaovaR<a Toilafaonavar maaJao sahkarI pTvaQa-na yaaMnaI idlao. %yaaca vaoLI Aaplyaa saaoba%yaaMpaSaImaI ]d\gaar kaZlao¸ 'malaa ek maaoza AaQaar haota¸ tao gaolaa.' %yaavaoLI AsahkaracaoAaMdaolana KUp jaaoranao caalalao haoto. %yaaMcyaapasaUna paizMbaa imaLivaNyaacaI malaa AaSaavaaTt haotI. SaovaTI jaovha Asahkar saMpUNa- sva$pat ]Baa Jaalaa¸ tovha %yaaMnaI kaoNatoQaaorNa svaIkarlao Asato to ek dova jaaNao. pNa malaa evaZo maahIt Aaho¸ kI raYT/acyaa[ithasaatIla yaa AaNaIbaaNaIcyaa vaoLolaa %yaaMcaI ]NaIva savaa-Mnaaca ivaSaoYa jaaNavat haotI.

43. n a a g ap U rl a a

raYT/Iya saBaocyaa Kasa baOzkIt Jaalaolaa Asahkaracaa zrava naagapUrlaaBaravayaacyaa vaaiYa-k baOzkIt maMjaUr vhavayaacaa haota. klak<yaap`maaNaoca naagapUrmaQyaohIAsaM#ya laaok jamalao haoto. AVap pìtinaQaIMcyaa saM#yaolaa mayaa-da GaatlaolaI navhtI.%yaamauLo malaa baraobar smart Asaola tr caaOda hjaar pìtinaQaI hjar haoto. laalaajaIMcyaaAaga`hava$na SaaLa¹ka^laojaaMbaabatcyaa zravaamaQyao maI ikMicat forfar kbaUla kolaa.doSabaMQaUMnaI kahI forfar krivalao¸ va SaovaTI SaaMitmaya Asahkaracaa zrava savaa-naumatopsaar Jaalaa.

yaaca baOzkIt mahasaBaocyaa GaTnaocaa zrava psaar krayacaa haota. hIGaTnaa Kasa baOzkIpuZo maI maaMDlaI haotIca. tI pìsaw hao}na itcyaavar cacaa-hIJaalaI haotI. EaI. ivajayaraGavaacaaya- yaa AiQavaoSanaacao AQyaxa haoto. GaTnaomaQyaoivaYayainayaamak saimatInao ekca mah<vaacaa forfar kolaa. pìtinaQaIMcaI saM#yaa maI1500 kilplaI haotI¸ %yaaeovajaI ivaYayainayaamak saimatInao tI 6000 kolaI.maaJyaa samajautIp`maaNao ha forfar AivacaarmaUlak haota. [t@yaa vaYaa-cyaaAnauBavaanaMtrhI malaa tsaoca vaaTto. puYkL pìtinaQaIMkDUna AiQak kaya- haoto ikMvaalaaokSaahI AiQak Ba@kmapNao p`sqaaipt haoto hI samajaUt malaa AgadI caukIcaI vaaTto.

472 Aa%makqaa

pMQaraSao pìtinaQaI jar ]dar manaacao¸ janatocyaa h@kaMnaa japNaaro va pàmaaiNak AsatIlatr saha hjar inaba-MQaSaUnya pìtinaQaIMpoxaa laaokSaahIcao rxaNa AiQak caaMgalyaa táhonaokrtIla. laaoksa<aa caalaayacaI Asaola tr %yaasaazI janatomaQyao svaatMHyavaR<aI¸ svaaiBamaanava ekjaUT hI AsalaI paihjaot¸ AaiNa caaMgalao va saccao pìtinaQaI inavaDUna doNyaaba_lainaQaa-r paihjao. pNa saM#yaolaaca fajaIla mah<va doNaaáyaa ivaYayainayaamak saimatIlaa sahahjaaraMhUnahI AiQak pìtinaQaI paihjao haotoÂ %yaamauLo saha hjaaraMnaI jaomatoma Baagalao.

mahasaBaomaQyao svarajyaacyaa QyaoyaasaMbaMQaIhI cacaa- JaalaI. GaTnaomaQyao ek klamaAsao haoto¸ kI saamaàjyaacao Aat ikMvaa baahor jasao saaQaola tsao svarajya imaLvaavao.saamaàjyaaMtga-t svarajyaca paihjao mhNaNaarahI ek pxa raYT/Iya saBaomaQyao haota. %yaapxaacao samaqa-na pMiDt maalavaIyajaI va ima. ijanaa yaaMnaI kolaoÂ pNa %yaaMnaa farSaI matoimaLalaI naahIt. SaaMitmaya va sa%yapUNa- saaQanaaMnaIca svarajya imaLvaayacao¸ Asao dusaro ekklama haoto. yaa inaba-MQaalaahI hrkt GaoNyaat AalaI. raYT/Iya saBaonao tI hrkt AmaanyakolaI va sabaMQa GaTnaa raYT/Iya saBaomaQyao Canadar cacaa- hao}na psaar JaalaI. maaJaI samajaUtAaho¸ kI %yaa GaTnaocaI AMmalabajaavaNaI laaokaMnaI pàmaaiNakpNao va ]%saahapUva-k kolaIAsatI¸ %yaamauLo janatolaa KUp iSaxaNa imaLalao Asato. itcyaa AmmalabajaavaNaImaQyaocasvarajyaacaIhI saMpadnaa Aaho. pNa ha ivaYaya yaoqao Ap`stut Aaho.

yaaca saBaomaQyao ihMdU¹mausalamaana eo@yaaivaYayaI¸ AspRSyatoivaYayaI va KadIivaYayaIzrava Jaalao. AaiNa tovhapasaUna AspRSyata dUr krNyaacao kama raYT/Iya saBaocyaa ihMdUsaBaasadaMnaI AMgaavar Gaotlao Aaho va KadIWara raYT/Iya saBaonao ihMdusqaanaatIla dInadubaLyaajanatoSaI saMbaMQa jaaoDlaa Aaho. iKlaaftIcyaa inaima<aanao Asahkar pukarNao haca raYT/IyasaBaocaa ihMdU¹mauislama eo@ya saaQaNyaacaa qaaor p`ya%na haota.

44. pUNaa-hutI

pNa Aata hI p`krNao baMd krNyaacaI vaoL yao}na zoplaI Aaho. yaapuZIla maaJaojaIvana [tko kahI jaahIr hao}na basalao Aaho¸ kI janatolaa maahIt naahI Asao @vaicatcakahI Asaola. iSavaaya 1921 saalaapasaUna maI raYT/Iya saBaocyaa puZaáyaaMSaI [t@yaa inakTsaMbaMQaat Aalaao Aaho¸ kI ekahI p`saMgaacao vaNa-na puZaáyaaMnaa %yaat gaaoivalyaaKorIja malaayaqaaqa-pNao krta yaoNaar naahI. ho saMbaMQa AjaUna tajao Aahot. EawanaMdjaI¸ doSabaMQaU¸laalaajaI AaiNa hkImasaahoba AaplyaamaQyao naahIt¸ trIhI saudOvaanao [tr Anaok puZarIAVap ivaVmaana Aahot. raYT/Iya saBaocyaa mahapirvat-naanaMtrcaa [ithasa AVap GaDivalaajaat Aaho. maaJao mau#ya p`yaaoga raYT/Iya saBaomaaf-t Jaalaolao Aahot. Aqaa-t %yaa p`yaaogaaMcaovaNa-na krtanaa puZaáyaaMnaa saMdBaa-t AaNaNao Apirhaya- hao[-laÂ va tsao krNao ivanayaaKatrtrI Ayaaogya hao[-la. iSavaaya A%yaMt mah<vaacao karNa mhNajao caalaU p`yaaogaasaMbaMQaIcao maaJaoAiBapàya inaiScat mhNata yaoNaar naahIt. mhNaUna hI p`krNao tUt- baMd krNao ho maI Aaplaokt-vya samajatao. maaJaI laoKNaI puZo caalaayalaa kbaUla naahI¸ AsaohI mhTlyaasa caalaola.

vaacakaMcaa inaraop Gaotanaa maaJyaa manaalaa du:K haot Aaho. maaJyaa p`yaaogaaMcaImalaa svat:laa far ikMmat vaaTto. %yaaMcao vaNa-na maI yaqaaqa-t: k$ Saklaao Aaho kI naahI¸to malaa maahIt naahI. yaqaaqa- vaNa-na krNyaacyaa kamaI maI ksaUr kolaI naahI. sa%ya maIjasao paihlao¸ jyaa maagaa-nao paihlao¸ tsao dSa-ivaNyaacaa maI satt p`ya%na kolaa AahoÂ AaiNavaacakaMpuZo %yaacao vaNa-na krNyaapasaUnahI maaJyaa ica<aacao samaaQaana Jaalao Aaho. karNa %yaavaNa-naapasaUna vaacakalaahI sa%ya va AihMsaa yaaMba_lahI AiQak Aasqaa vaaTU laagaola¸ ASaImalaa AaSaa vaaTt Aaho.

sa%yaaprta kaoNaI prmaoSvar Asalyaacaa malaa AnauBava naahI. sa%yamayahaoNyaasa AihMsaa haca ek maaga- Aaho¸ ho yaa p`krNaaMcyaa panaapanaaMtUna ]GaD Jaalaonasaola tr ha maaJaa p`ya%na vyaqa- Aaho¸ Asao maI samajatao. isawaMtacao pìtpadnakrNyaacaa maaJaa p`ya%na inaYfla Jaalaa¸ trI maUL isawaMt KaoTa naahI. maaJaIAihMsaa saccaI AsalaI trI kccaI Aaho¸ ApUNa- Aaho. maaJaa sa%yaacaa saaxaa%karmhNajao¸ hjaarao saUya- ek~ kolao trIhI jyaa sa%ya$pI saUyaa-caI baraobarI tok$ SakNaar naahIt¸ ASaa saUyaa-cyaa eka ikrNaacyaa dSa-naasaarKa Aaho. %yaacao

473Aa.¹31

474 Aa%makqaa

saMpUNa- dSa-na saMpUNa- AihMsaoKorIja ASa@ya Aaho¸ evaZo trI maI maaJyaa Aajavarcyaap`yaaogaaMcyaa AKorIsa AvaSya pìtpadU Saktao.

ASaa yaa sava-vyaapI sa%yanaarayaNaacyaa p`%yaxa dSa-naasaazI jaIvanamaa~avarAa%mavat\ pòma krNao A%yaMt AavaSyak AahoÂ va to k$ [icCNaara manauYya jaIvanaacyaakaoNa%yaahI ivaBaagaapasaUna AilaPt rahU Sakt naahI. mhNaUnaca sa%yaacyaa maaJyaa ]pasanaonaomalaa rajakarNaamaQyao KocaUna AaNalao Aaho. Qam,aa-caa rajakarNaaSaI saMbaMQa naahI¸ AsaomhNaNaaáyaalaa Qamaa-caa Aqa- samajalaolaa naahI¸ Asao mhNaNyaasa malaa ibalakula saMkaoca vaaTtnaahI. tsao mhNaNyaat maaJyaakDUna AivanayahI GaDt naahI.

Aa%maSauwIKorIja jaIvamaa~abaraobar eo@ya saaQata yaoNaar naahI.Aa%maSauwIKorIja AihMsaaQamaa-cao palana sava-qaOva ASa@ya Aaho. ASauwa%maa prmaa%myaacaodSa-na k$ Sakt naahI. Aqaa-t jaIvanamaagaa-cyaa sava-ca ivaBaagaaMmaQyao Aa%maSauwIcaIAavaSyakta Aaho. hI SauwI saaQya AahoÂ karNa vya@tI va samaYTI yaaMcyaamaQyao [tkainakT saMbaMQa Aaho¸ kI eka vya@tIcaI SauwI hI AnaokaMcyaa SauwIcyaa baraobarIcaI zrto.AaiNa vyai@tgat p`ya%na krNyaacaI Sa@tI tr sa%yanaarayaNaanao savaa-Mnaaca janmaapasaUnaidlaolaI Aaho.

pNa ha SauwIcaa maaga- kzaor Aaho¸ ho maaJyaa xaNaaoxaNaI AnauBavaasa yaot Aaho.Sauw haoNao mhNajao kayaavaacaamanaanao inaiva-kar haoNao¸ ragaWoYariht haoNao. yaa inaiva-kartop`tpaocaNyaacaa maI pìtxaNaI p`ya%na krIt AsaUnahI AjaUna itcyaapya-Mt paocalaao naahI. %yaamauLolaaokaMnaI kolaolaI stutI malaa fsavaU Sakt naahI. tI stutI ik%yaok vaoLa tr malaaAitSaya salato. Sas~yauwanao saaro jaga ijaMkNyaapoxaa manaacao ivakar ijaMkNao malaa AiQakkzINa vaaTto. ihMdusqaanaat AalyaanaMtrsauwa maaJyaamaQyao dDUna raihlaolao ivakar maaJyaa]GaDkIlaa Aalao Aahot. %yaacaI malaa Sarma vaaTt Aaho. pNa maI p`ya%na maa~ saaoDItnaahI. sa%yaacao p`yaaoga krtanaa malaa rsaacao GauTko imaLalao Aahot¸ AajahI imaLtAahot. pNa malaa maahIt Aaho¸ kI malaa AjaUna kzINa maaga- kapayacaa Aaho. %yaasaazImalaa SaUnyavat\ banalao paihjao. manauYya jaaopya-Mt AapNa hao}na svat:laa savaa-Mcyaa SaovaTInao}na basavaIt naahI¸ taopya-Mt %yaalaa mau@tI naahI. AihMsaa hI nama`tocaI prakaYza haoyaÂAaiNa yaa nama`toivanaa mau@tI kQaI kaLI Sa@ya naahI¸ hI AnauBavaisaw gaaoYT Aaho. %yaaAihMsaocyaa pàPtIsaazI pàqa-naa krIt¸ AaiNa %yaa kamaI jagaacyaa saahayyaacaI yaacanaakrIt¸ saQyaa trI hI p`krNao baMd krtao.

pir iS a YT o

¤gaaMQaIjaIMnaI 'dixaNa AaiÍkotIla sa%yaaga`hacaa [ithasa' yaorvaDyaacyaa tu$MgaatilaihNyaasa sau$vaat kolaI¸ va sauTUna AalyaanaMtr tao pura kolaa. tao p`qama gaaMQaIjaIMcaogaujaraqaI saaPtaihk 'navajaIvana' yaamaQyao p`krNaSa: pìsaw Jaalaa. %yaacao [Mga`jaI BaaYaaMtrSatyagraha in South Africa yaa naavaanao AamhI pìsaw kolao AahoÂ marazI BaaYaaMtrpìsaw Jaalaolao naahI. Aa%makqaocyaa p`krNaaMtIla hkIktIsaMbaMQaI AiQak saivastrmaaihtI doNaaro *yaa pustkaMtIla kahI ]taro KalaI idlao Aahot.¥

1. DrbanamaQaIla hllaa

¤[ithasa¸ KMD 1¸ p`. 7 va$na. AnausaMQaana : Aa%makqaa¸ KMD 3¸ p`. 3¥

naataL sarkarhI dmalao. Ayaaogya pìtbaMQa iktI idvasa caalavata yaoNaarÆtovaIsa idvasa tr hao}na gaolao. dada Abadullaa Drlao naahIt ikMvaa ihMdI ]ta$hIDgamagalao naahIt. Aqaa-t tovaIsa idvasaaMnaMtr inaba-MQa sauTlaa AaiNa AagabaaoTIMnaa AatyaoNyaacaI prvaanagaI imaLalaI. maQyaMtrI ima. eskMbanaI KvaLlaolyaa kimaTIlaa SaaMtkolao. %yaaMnaI saBaa BarvaUna saaMigatlao : "DrbanamaQyao gaaoáyaa laaokaMnaI KUp eo@ya va ihMmatdaKivalaI Aahot. tumacyaakDUna haoNyaasaarKo haoto tovaZo tumhI kolaot. sarkarnaohItumhalaa madt kolaI. yaa laaokaMnaa tovaIsa idvasapya-Mt pìtbaMQaat³quarantine maQyaozovalao. tumacyaa manaaoBaavanaaMcao va SaaOyaa-cao jao AaivaYkrNa tumhI kolao tovaZo puro Aaho.%yaacaa vairYz sarkaravar KUp pirNaama hao[-la. tumacyaa kamaigarImauLo naataL sarkarcaamaaga- sarL Jaalaa Aaho. pNa Aata jar tumhI dMDolaI k$na ekahI ihMdI ]ta$laayaoNyaasa AaDkazI kolaIt tr maa~ tumacyaa kayaa-laa tumacyaakDUnaca hanaI paocaola vanaataL sarkarcaI isqatI ibakT hao[-la. [tkohI k$na yaa laaokaMnaa tumhI AaDkazIk$ SakNaar naahI tI naahIca. ibacaaáyaa ]ta$Mcaa *yaat kahIca daoYa naahI.%yaaMcyaamaQyao is~yaa va maulaohI Aahot. to jaovha mauMba[-laa baaoTIvar caZlao¸ tovha %yaaMnaatumacyaa mana:isqatIcaI klpnaahI navhtI. mhNaUna maI saaMgatao to eokUna tumhI Aapaplyaa

475

476 Aa%makqaa

vaaTonao prt gaolao paihjao. AaiNa yaa laaokaMnaa yaoNyaasa ibalakula hrkt krta kamaanayao. pNa maI tumhalaa evaZo vacana dotao kI¸ yaapuZo yaoNaaáyaaMcyaa baabatIt inaba-MQaGaalaNyaacaa AiQakr naataL sarkar ivaiQamaMDLapasaUna imaLvaUna Gao[-la." ha maI BaaYaNaacaaf@t saaraMSa idlaa Aaho. ima. eskMbacao naohmaIca [tko vajana Asao¸ kI %yaaMcyaasaaMgaNyaava$na to laaok inaGaUna gaolao. daonhI AagabaaoTI baMdrat Aalyaa.

malaa %yaaMnaI inaraop pazivalaa¸ kI tumhI idvasaa ]jaoDI baaoTItUna ]t$ nayao.saMQyaakaL Jaalyaavar paoT- saupirMToMDMTlaa tumhalaa naoNyaasaazI maI pazvaIna¸ %yaaMcyaabaraobartumhI GarI jaavaoÂ tumacyaa kuTuMbaalaa vaaTola tovha ]t$na jaaNyaasa hrkt naahI. ha kahIkayadoSaIr hukUma navhta¸ tr k^PTnalaa malaa ]t$ na doNyaaba_la iSafarsa haotI¸ vamaaJyaa Dao@yaavar laTkt raihlaolyaa Qaao@yaacaI saUcanaa haotI. k^PTnalaa malaa jabardstInaoADvaUna zovaNao Sa@yaca navhto. pNa malaaca vaaTlao¸ kI maI hI saUcanaa maanya kolaIpaihjao. maaJyaa baayakamaulaaMnaa GarI pazivaNyaaeovajaI Drbanacao pìsaw vyaaparI AaiNamaaJao jaunao ASaIla va ima~ parSaI $stumajaI yaaMjakDo pazvalao AaiNa %yaaMnaa toqao yao}naBaoTona Asao saaMigatlao. ]ta$ vagaOro ]t$na gaolao. [t@yaat ima. laa^Tna¸ dadaAbadullaaMcao vakIla va maaJao ima~¸ Aalao va malaa BaoTlao. %yaaMnaI malaa ivacaarlao : "tumhIAVap ka naahI ]trlaaÆ" maI ima. eskMbacyaa p~acaI hkIkt saaMigatlaI. to mhNaalao: "malaa tr saMQyaakaLpya-Mt vaaT pahaNao AaiNa naMtr gaunhogaarap`maaNao ikMvaa caaorap`maaNaogaavaat jaaNao ibalakula psaMt naahI. tumhalaa jar BaItI vaaTt nasaola tr AsaocamaaJyaabaraobar calaa. jaNaU kahIca Jaalaolao naahI ASaa táhonao AapNa payaIca SahratUnacaalat jaa}." maI mhTlao¸ "malaa ksalaI BaItI Aaho Asao vaaTt naahI. ima. eskMbacaasallaa maanaayacaa kI naahI¸ evaZaca kovaL ivavaokacaa p``Sna maaJyaa najaropuZo AahoÂ AaiNak^PTnavar yaa baabatIt kahI jabaabadarI Aaho kI kaya¸ yaacaahI qaaoDabahut ivacaar kolaapaihjao." ima. laa^Tna hsaUna mhNaalao¸ "ima. eskMbanaI Asao kaya maaozo kolao Aaho¸ kItumhI %yaaMcaI saUcanaa manaavar GyaavaIÆ iSavaaya %yaaMcyaa saUcanaomaQyao f@t saama Aaho AaiNaBaod naahI¸ Asao maanaNyaasahI tumacyaapaSaI kaya puravaa AahoÆ Sahrat kaya kaya GaDlaoAaiNa %yaamaQyao yaa Baa[-saahobaaMcao iktIsao AMga Aaho %yaacaI tumacyaapoxaa malaaca jaastmaaihtI Aaho. ³maI maQyao Daoko halaivalao.´ %yaaMnaI SauBaocConaoca saUcanaa kolaI Aaho AsaoQa$na caalalao trIhI¸ %yaa saUcanaop`maaNao vaagaNyaanao tumacyaakDo kmaIpNaa yao[-la ho tr malaaspYT idsato. mhNaUna maaJaa tr sallaa Aaho¸ kI tumacaI tyaarI Asaola tr Aataca calaa.

piriSaYTo 477

k^PTna Aaplaoca Aahot. tovha %yaaMcaI jabaabadarI tI AamacaIca Aaho. %yaaMnaa ivacaarNaarokaya to dada Abadullaa. %yaaMnaa kaya vaaTola to maI saaMgaU Saktao. karNa kI %yaaMnaI yaalaZa[-maQyao bahadurI daKivalaI Aaho." maI mhTlao¸ "tr maga AapNa jaa} yaa. malaaksalaIhI tyaarI krayacaI naahI. pgaDI Dao@yaalaa Gaalaayacaa AvakaSa Aaho.k^PTnanaasaaMgaUna inaGaU yaa." k^PTnacaI prvaanagaI GaotlaI.

ima. laa^Tna ho DrbanamaQaIla far jaunao va p`#yaat vakIla haoto. maIihMdusqaanalaa jaaNyaapUvaI-ca %yaaMcaa va maaJaa caaMgalaa snaoh haota. ivaSaoYa ADcaNaIcyaaKTlyaamaQyao maI %yaaMcaa sallaa Gaot Asao. to svat: ihMmatvaana haotoÂ baaMQyaanao iQaPpaDhaoto.

Aamacaa rsta DrbanamaQaIla eka maaozyaa pozotUna jaat haota. AamhI inaGaalaaotovha saMQyaakaLcao caar¹saaDocaar vaajalao Asaavao. AakaSaat turLk maoGa haoto. pNatovaZo saUyaa-laa JaakUna TakNyaasa purosao haoto. payaI caalaUna Saoz $stumajaIcyaa GarI jaa}napaocaayalaa kahI naahI trI ek tasa laagaola evaZa rsta haota. AamhI ]trtao[t@yaatca ik%yaok paoraMnaI Aamhalaa paihlao. %yaaMmaQyao maaozI maaNasao mauLIca navhtI.saamaanyapNao baMdravar maaNasao Asatat ittkIca idsat haotI. kahI paoraMnaI Aamhalaapaihlao. maaJyaasaarKa pgaDI GaalaNaara maI ekTaca pDlaao. paoraMnaI malaa tabaDtaobaAaoLKlaa AaiNa "gaaMQaI¸ gaaMQaIÑ" "yaalaa zaoka¸ vaoZa Va¸" ASaa AaraoLyaa zaokItAamacyaakDo vaLlao. kaoNaI rovaahI fokU laagalao. ik%yaok maaozyaa vayaacao gaaorohI yao}naimaLalao. hLUhLU hllaa vaaZt caalalaa. ima. laa^Tnanaa vaaTlao kI¸ caalat jaaNyaamaQyaoQaaoka Aaho. mhNaUna %yaaMnaI 'irxaa' baaolaaivalaI. 'irxaa' mhNajao maaNasaaMnaI AaoZayacaIgaaDI. maI kQaIhI irxaomaQyao basalaao navhtao. karNa kI maaNasaaMnaI AaoZayacyaa vaahnaamaQyaobasaNyaaba_la malaa manaapasaUna itTkara vaaTt haota. pNa yaa vaoLI malaa vaaTlao¸ kIirxaomaQyao basaUna jaaNao hoca maaJao kt-vya Aaho. pNa [-Svar jyaacaa pazIraKa Aaho tao pDU[icCt Asalaa trI pDU Sakt naahI¸ yaacaa p`%yaxa AnauBava maI maaJyaa hyaatItADcaNaIMcyaa paca¹saat p`saMgaI Gaotlaa Aaho. maaJao ptna Jaalao naahI yaacao yaSa malaamauLIca Gaota yaavayaacao naahI. irxaa AaoZNaaro hbaSaIca Asatat. paoraMnaI AaiNamaaozyaaMnaIhI irxaavaalyaalaa QamakI idlaI¸ kI jar tU yaa maaNasaalaa irxaomaQyao basavalaosa¸ trtulaa zaokU AaiNa irxaahI maaoDUna TakU. %yaamauLo irxaavaalaa 'Ka' ³naahI´ mhNaUna caalataJaalaa¸ AaiNa maaJao irxaomaQyao basaNao rahUna gaolao.

478 Aa%makqaa

Aata Aamhalaa payaI jaaNyaaKorIja ga%yaMtr navhto. Aamacyaa pazISaI saonaajamalaI. jasajasao puZo caalalaao¸ tsatSaI saonaa vaaZtca caalalaI. mau#ya rs%yaaSaI Aalaao¸tao toqao tr SaokDao lahanamaaozo laaok gaaoLa Jaalao. eka daMDgyaa [samaana ima. laa^TnanaaKocaUna maaJyaapasaUna dUr kolao. %yaamauLo maaJyaa madtIlaa yaoNyaasaarKI %yaaMcaI isqatI raihlaInaahI. maaJyaavar iSavyaaMcaa¸ QaaoMDyaaMcaa¸ jao kahI hatalaa laagaola %yaacaa maara sau$ Jaalaa.ekanao maaJaI pgaDI ]DvaUna idlaI. evaZyaat eka maaozyaa jaaDjauD maaNasaanao yao}na malaaqaPpD maarlaI AaiNa maagaaomaaga zoasaa lagaavalaa. itrimarI yao}na pDNaar haotao¸ [t@yaatrs%yaajavaL Asalaolyaa eka Garacyaa AaMgaNaacaI jaaLI maaJyaa hatI laagalaI. ikMicatSvaasa Gaotlyaavar maUcCa- ]trlaI¸ tovha caalaNyaasa sau$vaat kolaI. ijavaMt paocaNyaacaIAaSaa bahutok sauTlaI haotI. prMtu malaa evaZo baraobar Aazvato kI¸ yaa vaoLIhI maaJao)dya %yaa maarNaaáyaaMcaa yai%kMicathI daoYa kaZIt navhto.

ASaa táhonao maaJaI kUca caalalaI Aaho¸ [t@yaat Drbanacyaa paolaIsasaupirMToMDMTcaI p%naI samaao$na yaot haotI. AamhI ekmaokaMnaa caaMgalyaa táhonao AaoLKIthaotao. tI baa[- ihMmatvaana haotI. AakaSa ABaàcCaidt haoto AaiNa yaa vaoLI saUya-hIKalaI gaolaa haota. trIsauwa %yaa baa[-nao AaplaI C~I maaJyaa rxaNaasaazI ]GaDlaI AaiNamaaJyaa baajaUnao caalaU laagalaI. baa[-maaNasaacaa Apmaana¸ AaiNa taohI Drbanacyaa savaa-t vaRwva laaokip`ya faOjadaracyaa p%naIcaa Apmaana¸ gaaoáyaa laaokaMkDUna vhayacaaca naahI ¹ itlaa[jaahI vhayacaI naahI. %yaamauLo itlaa laagaNaar naahI ASaa baotanao maaJyaavar AaGaatkravao laagat. to Aqaa-tca hlako Asat. taopya-Mt yaa hllyaacaI paolaIsa saupirMToMDMlaabaatmaI kLlyaava$na %yaaMnaI paolaIsa paTI- pazivalaI AaiNa paolaIsa maaJyaa caarI baajaUMnaaraihlao. Aamacaa rsta paolaIsa caaOkIva$na jaat haota. toqao jaa}na paocalaao¸ tao faOjadarvaaTca paht ]Bao haoto. %yaaMnaI malaa paolaIsa caaOkItca jaa}na basaNyaacaa sallaa idlaa.maI AaBaar maanalao¸ pNa Aat jaaNyaacao naakarlao. maI mhTlao¸ " malaa ksaohI k$namau@kamaavar jaa}na paocalao paihjao. Drbanacyaa laaokaMcyaa nyaayavaR<aIba_la AaiNa maaJyaasvat:cyaa sa%yaaba_la malaa ivaSvaasa Aaho. AapNa paolaIsaaMnaa pazivalao yaaba_la AaplaaAaBaarI Aaho. iSavaaya imasaosa\ Alao@JaaMDrnaIhI maaJao saMrxaNa kolao² "

maI sauK$ppNao $stmajaIMcyaa GarI paocalaao. toqao paocaopya-Mt javaLjavaLra~ JaalaI. 'kurla^MD' varIla Da^@Tr dajaI barjaaor $stmajaI SaozjaIMkDo haoto. %yaaMnaI

piriSaYTo 479

maaJaI SauEaUYaa kolaI. jaKmaa tpasalyaaÂ farSaa navh%yaa. eka jaagaI mauka maar basalaahaota. %yaacaaca ivaSaoYa ~asa haot haota. prMtu AjaUna malaa svasqata imaLivaNyaacaaAiQakar pàPt Jaalaa navhta. $stumajaISaozcyaa Garasamaaor hjaarao gaaoro laaok jamaaJaalao. ra~ pDlaI AsalyaamauLo lauccaolafMgaohI %yaat imasaLlaolao AsaNaarca. laaokaMnaI$stumajaISaoznaa saaMgaUna pazivalao kI¸ jar tumhI gaaMQaIlaa Aamacyaa svaaQaIna kolao naahI¸ tr%yaaMcyaabaraobar tumacaI AaiNa tumacyaa dukanaacaI haoLI k$. to kahI kaoNaI BaovaDavaUnaiBaNaaro ihMdI navhto. saupirMToMDMT Alao@JaaMDrlaa hI baatmaI kLtaca to Aaplyaa gauPtpaoilasaaMsah yao}na hLUca %yaa qavyaamaQyaoca iSarlaoÂ ek KaT AaNaivalaI AaiNa itcyaavar]Bao raihlao. laaokaMbaraobar baaolaNyaacyaa imaYaanao ASaa táhonao parSaI $stumajaIMcyaa Garacyaadrvaajyaacaa %yaaMnaI kbajaa Gaotlaa¸ kI jaoNaok$na tao taoDUna kaoNaalaa Aat GausaUna jaatayao} nayao. yaaogya sqaLI gauPt paoilasaaMnaa zovaUna idlaoca haoto. %yaaMnaI yaotaxaNaIca Aaplyaaeka Amaladaralaa ihMdI paoSaaK caZvaUna va taMoD rMgavaUna ihMdI vyaapaáyaacao saaMga GaoNyaasasaaMgaUna idlao AaiNa %yaalaa hukUma idlaa kI¸ %yaanao maaJaI gaaMz Gao}na malaa saaMgaavao kI¸ "jartumhalaa tumacyaa ima~acao¸ %yaacyaakDo ]trlaolyaa pahuNyaaMcao¸ %yaacyaa maalama<aocao AaiNasvat:cyaa maulaaMmaaNasaaMcao rxaNa vhavayaalaa paihjao Asaola¸ tr tumhI ihMdI iSapayaacaa vaoYaGao}na parSaacyaa gaaodamaaMtUna baahor pDUna laaokaMcyaa jamaavaamaQaUna maaJyaa [samaabaraobar psaarhao}na paolaIsa caaOkImaQyao jaa}na raihlao paihjao. gallaIcyaa kaopáyaavar tumacyaasaazIgaaDI tyaar zovalaolaI Aaho. tumacao va [traMcao saMrxaNa krNyaacaa maaJyaapaSaI ha evaZacamaaga- Aaho. jamaava [tka kahI xaubQa Jaalaolaa Aaho¸ kI %yaalaa dabaat zovaNyaacaomaaJyaapaSaI kahI saaQana naahI. tumhI %vara kolaI naahI tr ho Gar jamaInadaost hao[-la¸evaZoca navho tr pàNahanaI va maalama<aocao nauksaana iktI hao[-la %yaacaa maI AMdajahI k$Sakt naahI."

ekMdr isqatI maaJyaa laxaat AalaI. maI lagaoca iSapayaacaa paoSaaK maaigatlaaAaiNa caZvaUna inasaTUna gaolaao¸ AaiNa %yaa Amaladarabaraobar ibanaQaaokpNao paolaIsa caaOkImaQyaojaa}na paocalaao. [kDo faOjadar samayaaoicat gaItaMnaI AaiNa BaaYaNaaMnaI jamaavaalaa gaaoMjaarItraihlaa. maI paolaIsa caaOkIt jaa}na paocalaao Asaa jaovha %yaalaa [Saara imaLalaa tovha%yaanao Aaplao Kro baaolaNao sau$ kolao :

"tumacao mhNaNao trI kayaÆ""Aamhalaa gaaMQaI paihjao.""tumhI %yaacao krNaar kayaÆ

480 Aa%makqaa

"AamhI %yaalaa jaaLUna TakUÑ""%yaanao tumacao kaya GaaoDo maarlao AahoÆ""AamacyaaivaYayaI ihMdusqaanaat KaoTyaanaaTyaa gaaoYTI saaMigatlyaa Aahot¸ AaiNa

naataLmaQyao hjaarao ihMdI laaokaMnaa Gausavaayalaa baGatao Aaho.""pNa tao baahor pDlaa naahI tr kaya kralaÆ""tr maga AamhI yaa Garalaaca Aaga laavaUÑ""Garat tr %yaacaI baayakamaulao AahotÂ [tr s~Ipu$Ya Aahot. is~yaaMnaa

AaiNa baalakaMnaa jaaLUna TakNyaacaI tumhalaa laaja naahI vaaTtÆ""yaacaa daoYa tumacyaakDo Aaho. tumhI Aamacaa ina$paya kolaat tr AamhI

kaya kravaoÆ AamhI dusaáyaa kaoNaalaa [jaa k$ [cCIt naahI. gaaMQaIlaa Aamacyaa hvaalaIkolaot mhNajao puroÑ tumhI gaunhogaaralaa Aamacyaa svaaQaIna krIt naahI AaiNa %yaalaapkDtanaa [traMnaa [jaa JaalaI¸ tr %yaacaa daoYa Aamacyaavar Takta¸ ha kaozlaa nyaayaÆ"

saupirMToMDMTnaI hsathsat %yaaMnaa hLUca saaMgaUna idlao¸ kI gaaMQaI trtumacyaamaQaUnaca ibanaQaaokpNao dusaáyaa izkaNaI jaa}na paocalaa AahoÑ laaok KdKda hsaUlaagalao AaiNa 'KaoTI gaaoYT¸' 'KaoTI gaaoYT¸' Asaa AaorDa k$ laagalao.

saupirMToMDMT mhNaalao¸ "tumhalaa jar tumacyaa vaRw faOjadaracao mhNaNao Kro vaaTtnasaola tr tumacyaa manaalaa yaotIla %yaa tInacaar AsaamaIMcaI ek kimaTI naomaaÂ baakIcyaasavaa-MnaI vacana Vavao kI kaoNaIsauwa Aat GausaUna jaaNaar naahI. AaiNa kimaTI gaaMQaIlaahuDkUna kaZU SaklaI naahI tr tumhI SaaMtpNao prt jaavao. tumhI AavaoSaalaa baLI pDUnaAaja paoilasaaMcaI sa<aa Jaugaa$na idlaI¸ %yaat paoilasaaMcaa kmaIpNa naahI¸ tumacaaca Aaho.%yaamauLo paoilasaaMnaahI tumacyaaSaI Dava laZvaavao laagalao. paoilasaaMnaI Bar tumacyaamaQaUna tumacaIiSakar ]calaUna naolaI¸ AaiNa tumhI hrlaat. yaat tumhI paoilasaaMnaa tr daoYa doNaarcanaahI. paoilasaaMnaa naomalao tumhIca. %yaaMnaI Aaplao kt-vya bajaavalao."

ho sava- BaaYaNa saupirMToMDMTnao [t@yaa maIzopNaanao¸ hMsat hMsat AaiNa dRZtapUva-kkolao¸ kI laaokaMnaI %yaanao maaigatlyaap`maaNao vacana idlao. kimaTI naomalaI gaolaI. itnao parSaI$stumajaIMcyaa Garacaa kaoprana\ kaopra QauMDaLUna paihlaa¸ AaiNa laaokaMnaa yao}na saaMigatlao :

"saupirMToMDMTcao mhNaNao Kro Aaho. %yaaMnaI Aamacyaavar maat kolaI KrI."

piriSaYTo 481

laaok inaraSa tr haoNaarca¸ pNa svat:cyaa vacanaalaahI icakTUna raihlaoÂ kahIek nauksaana na krta GaraoGar inaGaUna gaolao. ha idvasa mhNajao 1897 saalacyaa jaanaovaarImaihnyaacaI 13 vaI tarIK haotI.

2. baaoAr yauwihMdI laaokaMnaI kaya kravaoÆ

³[ithasa KMD 1¸ p`. 9 va$na. AnausaMQaana : Aa%makqaa KMD 3¸ p`. 10´

yaa p`saMgaI dixaNa AaiÍkotIla ihMdI laaokaMnaI kaya kravaoÆ ha mahana\ p`Sna%yaaMcyaapuZo yao}na ]Baa raihlaa. baaoAr laaokaMpOkI p`%yaok pu$Ya laZa[-var gaolaa haota.vaiklaaMnaI vaiklaI saaoDlaI¸ SaotkáyaaMnaI Aaplyaa SaotIBaatIcaI rjaa GaotlaI¸ vyaapaáyaaMnaIvyaapar baMd zovalaa¸ naaokraMnaI naaokrIvar paNaI saaoDlao. [Mga`jaaMpOkIhI¸ baaoAraM[tkonaahIt trI kop ka^lanaI¸ naataL va áhaoDoiSayaa yaoqaIla Anaok GarMdaja laaok svayaMsaovakbanalao. maaoz maaozo [Mga`ja vakIla va [Mga`ja vyaaparI %yaaMt saamaIla Jaalao. naamaaMiktvaiklaaMpOkI bahutokjaNa laZa[-cyaa kamaat gauMtUna gaolao. ihMdI laaokaMvar jao Aaxaop GaoNyaatyaot %yaaMpOkI ek Asaa haota kI¸ "ho laaok dixaNa AaiÍkomaQyao f@t pOsao gaaoLakrayalaa yaotat. Aaplyaavar ³[Mga`jaaMvar´ ho inavvaL Baar$p Aahot. AaiNa jyaap`maaNaovaaLvaI laakDat iSa$na paoK$na paokL k$na Takto¸ %yaap`maaNao ho laaokhI AamacaIkaiLjao paoK$na Kayalaaca Aalaolao Aahot. doSaavar prcaË Aalao¸ Garodaro lauTlaIjaaNyaacaa p`saMga Aalaa¸ tr ASaa p`saMgaI %yaaMcaa kahIhI ]pyaaoga haoNyaasaarKa naahI.prcaËapasaUna Aamacao Aamhalaaca rxaNa kolao paihjao¸ AaiNa iSavaaya yaaMcaohI rxaNa kolaopaihjao." ha Aaxaop AamhI sava- ihMdI laaokaMnaI ivacaarat Gaotlaa. yaa Aaxaopat kahIAqa- naahI ho daKvaUna doNyaasa hI caaMgalaI saMQaI Aaho Asao Aamha savaa-Mnaa vaaTlao. pNadusaáyaa baajaUnao puZIlap`maaNao ivacaar kravaa laagalaa :

"baaoAr kaya AaiNa [Mga`ja kaya¸ daoGaohI saarKaca Aamacaa CL krtat.T/ansavaalamaQyao Aap<aI Aahot¸ AaiNa naataL¸ kopmaQyao naahIt Asao qaaoDoca AahoÆfrk Asalaa tr AMSaa%mak. iSavaaya tumhalaa gaulaamavagaa-p`maaNao samajaNyaat yaoto.baaoAraMsaarKo AvaGao maUzBar laaok kovaL Aaplyaa Aist%vaasaazI JagaDtatho Aaplyaalaa idsato. Asao Asata %yaaMcaa naaSa krNyaacyaa kamaI AamhI hatBaar482 Aa%makqaa

ka baro laavaavaaÆ AaiNa AKorIsa kovaL vyavahardRYTInao paihlao¸ trI baaoAraMcaacaprajaya haoNaar Aaho¸ Asao kaoNaIhI saaMgaU SakNaar naahI. to ijaMklao tr Aamacao ]+okaZayalaa qaaoDoca kmaI krNaar AahotÆ"

ha yaui@tvaad jaaoranao pìtpadNaara AamacyaamaQyao ek pxa haota. malaasvat:laahI ho mhNaNao samajat haotoÂ %yaalaa yaaogya tovaZo mah<vahI maI dot haotao. trIsauwamalaa tao yaaogya vaaTlaa naahI¸ AaiNa yaa yaui@tvaadaMtIla mau_yaaMcao p`%yau<ar maI svat:cyaamanaalaa va ihMdI baaMQavaaMnaa puZIlap`maaNao idlao :

"dixaNa AaiÍkot AamhI rahat Aahao to f@t ibaìTSa p`jaajana mhNaUna.p`%yaok Ajaa-maQyao AamhI ibaìTSa p`jaa yaa naa%yaanaoca h@k maagat Aalaao Aahao. ibaìTSap`jaa Asalyaaba_la Aaplyaalaa AiBamaanahI vaaTtao¸ ikMvaa vaaTtao Asao rajak%yaa-MnaaAamhI dSa-ivalao Aaho. AiQakaáyaaMnaI Aamacyaa h@kaMcao samaqa-na kolao¸ tohI AamhI ibaìTSap`jaa haotao mhNaUnaca. AaiNa jao kahI h@k raihlao Aahot tohI ibaìTSa p`jaa haotaomhNaUnaca. [Mga`ja Aaplyaavar jaulaUma krtat¸ evaZyaasaazI %yaaMcaI AaiNa AamacaI GarodarojaaNyaacaa p`saMga Aalaolaa AsatahI AamhI tTsqapNao maaOja pahat basaavao¸ ho maaNausakIlaaSaaoBaNaar naahI. evaZoca navho tr %yaamauLo AapNa Aaplyaa du:KamaQyao AaNaKI BarGaalaNaar Aahao. jaao Aaraop AapNa KaoTa mhNatao tao KaoTa Asalyaacao daKvaUna doNyaacaIsausaMQaI Aaplyaalaa Anaayaasao pàPt JaalaI Aaho. tI hatcaI jaa} doNao mhNajao AaplyaacataoMDanao AaraopacaI kbaulaI idlyaap`maaNao hao[-la. AaiNa maga Aaplyaavar AiQak du:Koyao}na pDlaI ikMvaa [Mga`jaaMnaI Aamacyaavar vaËdRYTI zovalaI¸ tr navala naahIÂ to Aamacyaacakmaa-cao fL mhNaavao laagaola. '[Mga`jaaMcao jaovaZo mhNaUna Aaraop Aahot to sagaLoca inaraQaarAahot. %yaaMnaa jabaaba doNyaasaarKohI %yaaMt kahI naahI¸' Asao mhNaNao mhNajao svat:caIfsavaNaUk k$na GaoNyaap`maaNao Aaho. AapNa ibaìTSa saamaàjyaacyaa gaulaamaasaarKo Aahao hoKaoTo navho. prMtu Aajapya-Mtcao Aaplao QaaorNa saamaàjyaat rahUnaca gaulaamaI tovaZI kaZUnaTakNyaacao Aaho. ihMdusqaanacao savao puZarIhI yaaca QaaorNaanao vaagat Aahot. AapNahIyaaca QaaorNaanao Aajavar caalalaao. AaiNa ibaìTSa rajyaacao ek GaTk yaa naa%yaanaocajar Aaplyaalaa AaplaI svatM~ta va ]nnatI saaQaavayaacaI Asaola tr yaa vaoLI AapNahIlaZa[-maQyao tnamanapUva-k madt kravaI. tsao krNyaacaI hIca saaonyaasaarKI saMQaIAaho. baaoAr pxa haca nyaayaacaa pxa Aaho ho bahutaMSaI kbaUla kravao laagaola. pNarajyaamaQyao raihlyaanaMtr maga p`%yaok jaNaanao svat:cyaa svatM~ ivacaaraMp`maaNao vaagaavayaacao ho

piriSaYTo 483

jauLNyaasaarKo naahI. AiQakarI laaok jao jao krtat to sagaLoca rast Asaola Asaovhayacao naahI. trIsauwa p`jaa jaaopya-Mt Amauk ek rajasa<aa maanya krIt Asaola¸ taopya-Mt%yaa rajasa<aocyaa kR%yaaMSaI saamaanyapNao imaLto GaoNao AaiNa %yaaMnaa madt krNao ha p`jaocaaspYT Qama- Aaho.

"iSavaaya p`jaopOkI eKaVa ivaiSaYT vagaa-laa rajasa<aocao Amauk ek kR%yaAnaIitmaya vaaTt Asalao trIhI %yaa kR%yaamaQyao ivaGna GaalaNyaapUvaI- ikMvaa ivaGnaGaalaNaaáyaaMnaa madt krNyaapUvaI- rajasa<aolaa %yaa AnaItIpasaUna pra=\mauK krNyaacaaiSakstIcaa p`ya%na jaIvaacaI pvaa- na krtahI kolaa paihjao. tsao kahIhI AapNa kolaolaonaahI. ASaa táhocaa Qama- AaplyaapuZo ]BaahI raihlaolaa naahI¸ AaiNa ASaa táhocyaaeKaVa jaahIr karNaamauLo Aaplyaalaa yauwat Baaga Gaota yaot naahI Asao kaoNaIhI mhTlaolaonaahI. kaoNaacaI tSaI samajaUthI naahI. Aqaa-t p`jaajana yaa naa%yaanao Aaplao saamaanyapNaokt-vya hoca kI¸ yauwacyaa gauNadaoYaaMcaa ivacaar na krta¸ yauw Jaalao Aaho %yaa AqaI-¸yaqaaSai@t madt kravaI. SaovaTI baaoAr sarkarcaa jaya Jaalaa ¹ AaiNa naahIca haoNaarAsao mhNaavayaalaa kahIca AaQaar naahI ¹ tr AapNa AagaItUna inaGaUna faofaTyaat pDUÂAaiNa maga to Aamacao yaqaocC ]+o kaZtIla¸ Asao mhNaNao ikMvaa maanaNao baha_r baaoArlaaokaMnaa va AapNaa svat:laahI Anyaaya krNyaap`maaNao Aaho. to tr inavvaL Aaplyaanaamad-pNaacao laxaNa mhNaavao laagaola. ASaa táhocaa ivacaarhI manaat yao} doNao mhNajaorajainaYzolaa kaiLmaa AaNaNyaap`maaNao Aaho. ekhI [Mga`ja xaNaBar trI Asaa ivacaarkrIla ka¸ kI [Mga`ja hrlao tr AaplaI svat:caI kaya gat yao[-laÆ rNaxao~at pa}laTaklyaavar maga svat:cyaa maaNausakIlaa faTa idlyaaiSavaaya Asaa yaui@tvaad krtacayaavayaacaa naahI."

ha yaui@tvaad maI 1899 saalaI kolaa AaiNa %yaat yai%kMicathI forfarkolaa paihjao Asao Aajasauwa malaa vaaTt naahI. mhNajao ibaìTSa rajanaItIba_lajaI Aasa@tI malaa %yaa vaoLI vaaTt haotI¸ AaiNa ibaìTSaaMcyaa C~aKalaI rahUnacaAamacaI svatM~ta imaLNyaasaMbaMQaI jaI AaSaa malaa %yaa vaoLI vaaTt haotI¸ tIAasa@tI va tI AaSaa jar AajahI kayama Asaola tr maI AxarSa: haca yaui@tvaaddixaNa AaiÍkomaQyao krIna¸ va tSaaca táhocyaa p`saMgaI ihMdusqaanaathI krIna.yaa yaui@tvaadaiva$w Anaok ]<arpxa maI dixaNa AaiÍkomaQyao eoklao va%yaanaMtr ivalaayatomaQyao eoklao. trIhI Aaplyaa ivacaarat forfar krNyaacao yai%kMicathIkarNa malaa idsalaolao naahI. maaJyaa Aajacyaa ivacaaraMcaa p`stut ivaYayaaSaI kahI

484 Aa%makqaa

saMbaMQa naahI ho maI jaaNaUna Aaho. var dSa-ivalaolao iBanna ivacaar namaUd krNyaalaa daona sabaLkarNao Aahot. ek tr Asao kI¸ ho pustk Gaa[-Gaa[-nao vaacaUna TakNaara vaacak toQyaanapUva-k fursatInao vaacaIla ASaI Apoxaa malaa krta yaot naahI. ASaa táhocyaavaacakalaa maaJyaa Aajacyaa caLvaLIcaa varIla ivacaaraMSaI maoL GaalaNao kzINa pDola.dusaro karNa Asao¸ kI yaa ivacaarpwtIcyaa pazISaIhI sa%yaacaaca Aaga`h Aaho. AapNajasao AaMt AsaU tsaoca baahor idsaavao¸ AaiNa %yaap`maaNao vaagaavao¸ hI Qamaa-carNaacaI SaovaTcaIpayarI nasaUna pihlaI payarI Aaho. yaa payaaKorIja Qamaa-caI [maart ]BaI haoNao ASa@yaAaho.

saucaI

AnasaUyaabaa[-¸ 405¸ 406¸ 411¸ 413¸433¸ 440Abadula krIma hajaI Aadma ¸ Saoz¸ 178Abadula ganaI¸ Saoz¸ 110¸ 111¸Abadullaa Saoz¸ 97¸ 109¸ 114¸126¹28¸ 138¸ 139¸ 140¹43¸ 174¸178¸ 179¸ 275Abbaasa tOyabajaI¸ 451 469

Alao@JaaMDr¸ ima. 182¹84¸ 242Asahkar¸ 456¸ 468¹71AihMsaa¸ 261¸ 333¹35¸ 474AadmajaI imayaaMKana¸ 136¸ 137¸ 158¸187'[MiDyana Aaoipinayana'¸ 270¹73¸ 274¸276¸ 279¸ 283¸285¸ 286¸ 287 290]pvaasa ¸ 189¹99¸ 305¹7¸ 316¹18¸327¹29¸ 444eiSayaaiTk Kato¸ 241¹44¸ 259¸260eskMba¸ ima., 134¸ 140¸ 141¸ 178¸185¸ 204kalaolakr kakasaahoba¸ 362¸ 363kaSaI ivaSvanaaqa maMidr¸ 228¹31kUlaI laaokoSana¸ 272¹76¸ 278¸280¹82k^lanaba^k¸ ima.¸ 306¸ 314¹16¸ 325¸329¹30¸ 340¸ 344

ka^Mgaòsa¸ 212¸ 216¹18¸ 457¹60¸469¸ 471¹72KadI¸ 462¹68iKlaaft¸ 453¹56¸ 458¸ 468¹69

KoDa sa%yaaga`h¸ 413¹18

gaaMQaI¸ kstUrbaa[-¸ 7¹12¸ 209¸ 210¸261¸64¸ 307¹64¸ 307¹13¸364¹67¸ 403¸ 427¸ 432

gaaMQaI¸ putLIbaa[-¸ 4¸ 19¸ 20¸ 34¹37gaaMQaI¸ maganalaala¸ 286¹87¸ 290¸364¸ 365¸ 366¸ 371¸ 379¸ 411¸465

gaaMQaI¸ maaohanadasa krmacaMd¸ sava-~¸ ¹cyaamanaavar EavaNa va hirScaMd/ yaaMcyaaAa#yaanaaMcaa KUp pirNaama¸ 6¹7¸ ¹caatoravyaa vaYaI- ivavaah¸ 7¹10Â ¹naaKoLNyaacaa va ksartIMcaa kMTaLa¸ pNaifrNyaacaI va vaiDlaaMcyaa saovaocaI AavaD¸13¹14¸ 45¸ 51¸ 91Â ¹naa rMBaokDUnaramanaamaacaI iSakvaNa¸ 29Â ¹var tulasaIramaayaNaacaa pirNaama¸ 30Â SaamaL Ba+yaaMcaI kivata ¹cyaa )dyaat vasato¸ 32ÂbaocarjaI svaamaIsamaaor tIna pìt&a Gao}na¹naa ivalaayatolaa jaaNyaalaa Aa[-caIprvaanagaI¸ 36¹37¸ gaIta vagaOro Qama-¹

485

486 Aa%makqaa

ga`MqaaMcaa AByaasa¸ 65¹67¸ 250ÂbâirsTrcaI prIxaa pasa k$na ihMdusqaanaatprt¸ 78Â kiva rajacaMd/ yaaMcyaaSaIpircaya va to Ta^lasTa^ya AaiNa risknayaaMcaa ¹ var gaaZ pirNaama¸ 83¹85Â SaozAbadullaaMcyaa dixaNa AaiÍkotIla kMpnaIcaokama svaIka$na Drbanalaa p`yaaNa¸97¹98Â maîr%sabaga- sToSanaavar pihlyaavagaa-tUna Qa@ko maa$na ¹naa baahor kaZNyaatyaoto va vaNa-WoYa naostnaabaUd krNyaacaa %yaaMcaainaNa-ya¸ 106¹07Â parDIkaoplaaiSagaàmaamaQyao ¹var tDa@yaaMcaa vaYaa-va¸108¹09Â pòisaDoMT Ëugarcaa iSapa[- ¹naaQa@ka maa$na rs%yaat paDtao¸ 124Â ¹naosaucaivalaolyaa tDjaaoDInao dada Abadullaadavaa ijaMktat¸ 128¹29Â mataiQakaracaIcaLvaL caalaivaNyaasaazI ¹ d. AaiÍkotek maihnaa jaast rhatat¸ 135Â naataL[MiDyana ka^Mgaòsa¹sqaaptat¸ 142¹46ÂtIna paOMD kraiva$WcaI caLvaL¸148¹51Â ihrvyaa puis%akocyaa saaraMSaivalaayatocyaa vat-maanap~at yaotao varayaTrcaI tIna AaoLIcaI tar naataLatyaoto¸ 161Â¹sahkuTuMba Drbanalaa yaotat¸177Â ¹naa laaokaMkDUna maarhaNa¸180¹82Â baaoAr yauWat SauEaUYaapqakkaZUna ¹caI saovaa¸ 203¹06Â svat:laa

imaLalaolyaa BaoTIMcaa saava-jainak T/sT¸saava-jainak T/sT¸ 208¹09Â jaaohainasabaga-maQyaovaiklaI¸ 246Â iSallak samaajasaovaosaazIvaap$na TakNyaacaa inaScaya¸ 250Â ¹cyaasallyaanao '[MiDyana Aaoipinayana' sau$¸ 270ÂkUlaI laaokoSana maQaIla Plaoga saMbaMQaIcao kama¸276¹80Â ifina@sa AaEamaacaI sqaapnaa va'[MiDyana Aaoipinayana'caI jabaabadarI¸ 286ÂJaulaU 'baMDa't ihMdI laaokaMcyaaSauEaUYaapqakasah saovaa¸ 299¹301Âsvat:cyaa jaIvanaaMtIla mau#ya GaTnaa nakLtsvat:caI tyaarI sa%yaaga`hasaazI krItAahot¸ ASaI Eawa¸ 304Â laMDna yaoqaoihMdI laaokaMcao SauEaUYaapqak ¹]Baokrtat¸331¹33Â faMsaLyaaMcyaa duKNyaanaoAajaarI¸ 337Â svadoSaI 1915cyaajaanaovaarIt paocatat¸356Â vaiklaIsaMbaMQaIsvat:caI smarNao¸ 346¹52Â ivarmagaavacyaajakat tpasaNaIpayaI haoNaaáyaahalaApoYTaMcaI caaOkSaI¸ 361Â savh-MTsa\Aa^f [MiDyaa saaosaayaTIcao rItsar saBaasadhaot naahIt¸ 368Â kaocarbalaa AaEama vasa%yaaga`haEama %yaacao naava¸ 376Â AaEamaatAM%yaja kuTuMba¸ 378Â igarimaTcaI pwtIbaMd krNyaasaazI mau#ya SahrI saBaa¸ 382Âsa%yaaga`haEama saabarmatIlaa

saucaI 487

naotat¸ 408Â majaUrsaMpat tIna idvasaaMcaa]pvaasa 410Â ¹caa iKlaaftlaa dujaaora¸420Â yauwpirYadot hjaorI¸ 422ÂrMga$Tcao kama¸ 422¹24Â sa%yaaga`hsaBaocaI sqaapnaa¸ 433Â 30 maaca- 1919raojaI sava- doSaalaa ]pvaasa va hrtaLpaDNyaacaI saUcanaa¸ 436Â'ihmaalayaaevaZyaa' caukIcaI kbaulaI vasa%yaaga`h baMd¸ 444¹45Â 'navajaIvana'AaiNa 'yaMga [MiDyaa' sau$¸ 448Â pMjaabaA%yaacaar caaOkSaI saimatIcaI jabaabadarI ¹svaIkartat¸ 451¹53Â raYT/Iya saBaocaIGaTnaa ¹ tyaar krtat¸ 462Â ¹laacarKa saapDtao¸ 464Â ¹caaAsahkaracaa zrava iKlaaft pirYadotpasa¸ 469Â gaujaraqa pàMitk pirYadot taozrava pasa¸ 469Â klak<yaacyaa KasaAiQavaoSanaat tao zrava pasa¸ 470ÂnaagapUrcyaa AiQavaoSanaat tao zrava pasa¸471Â sa%ya va AihMsaovar AaQaairtjaIvanaacaI Eawa ¹ kqana krtat¸473¹74igarimaTyao¸ 147¹51¸ 186¸ 204¸ 275¸281¸ 356¸ 358¸ 381¹85gaIta¸ 65¸ 66¸ 67¸ 249¸ 250gaaoKlao¸ AvaMitkabaa[- 401¸ 465gaaoKlao¸ gaaopaL kRYNa¸ 170¹71¸ 202¸216¹27¸ 232¸ 238

269¸ 340¸ 341¸ 345¸ 355¸356¹59¸ 364¸ 365caMparNya sa%yaaga`h¸ 391¹406jailayaaMvaalaa baaga¸ 447¸ 460¹61JaulaU 'baMD'¸ 195¸ 196¸ 298¹301Tagaaor¸ rivaMd/naaqa¸ 355¸ 363iTLk¸ laaokmaanya¸ 170¸ 171¸ 419¸422¸ 458¹61¸ 470¹71Ta^lasTa^ya¸ 132¸ 153Â ¹AaEama¸316¹19¸ 321¹25z@kr¸ AmaRtlaala¸ 378¸ 413tIna kizyaacaa kayada¸ 404¹05tIna paOMDacaa kr¸ 148¹51tOyaba hajaI Kana mahMmad¸ Saoz¸ 120¸243¹45dasa¸ ica<arMjana¸ 458¹62¸ 470¸ 471dosaa[-¸ mahadova ¸ 401¸ 413¸ 435¸439¸ 470'navajaIvana'¸ 279¸ 447¹49naataL [MiDyana ka^Mgaòsa¸ 142¸ 146¸150¸ 158¸ 187naaidrSaahI¸ pMjaabaaMtIla¸ 447¸ 453naoh$¸ pM. maaotIlaala¸ 451¸ 457¹58¸460¸ 470pTvaQa-na¸ APpa¸ 362pTola¸ vallaBaBaa[-¸ 411¸ 413¸ 429¸433¸ 469prIK¸ SaMkrlaala¸ 413

488 Aa%makqaa

pMDyaa¸ maaohnalaala¸ 413¸ 415¹17parsaI¸ $stumajaI¸ 136¸ 137¸ 158¸168¸ 181¸ 182¸ 286¸ 352¹54paolaak¸ ima. honarI¸ 282¸ 283¸289¹91¸ 293¹94¸ 333¸ 335ifina@sa AaEama¸ 196¸ 197¸ 285¹87¸289¸ 302¸ 327¹29¸ 355¸ 363ba^Mkr¸ SaMkrlaala¸ 407¸ 413¸ 433¸437¸ 448¸ 465baaoAr yauw¸ 192¸ 195¸ 203¹06¸ 338majamaudar¸ gaMgaabaona¸ 464majaur¹saMp¸ 409¹14mahota¸ Da^. jaIvaraja¸ 331¸ 341¸ 344mahota¸ Da^. pàNajaIvana¸ 41¸ 42¸ 43¸82¸ 83¸ 331¸ 369¸ 370¸ 398mahota¸ sar foraojaSaa¸ 81¸ 94¸ 185¸211¸ 216¸ 356maaSa-la laa^¸ 443¸ 444¸ 450¸ 457maalavaIya¸ pM. madnamaaohna¸ 381¸ 395396¸ 457¹60¸ 470¹73'yaMga [MiDyaa'¸ 270¸ 447¸ 448¸ 449yaai&k¸ [Mdulaala¸ 413¸ 448rajaoMd/p`saad¸ baabaU¸ 387¸ 388¸ 397¸399 rayacaMdBaa[-¸ 82¹85¸ 131¸ 132¸152¸ 194¹95

irËUTBartI¸ 257¸ 423¹24 raOla^Tibala¸ 258¸ 431¹36lajaptraya¸ laalaa¸ 470¸ 471¸ 473vaosT¸ ima. AalbaT-¸ 278¹80¸282¹83¸ 285¸ 288¸ 289¸ 295va/jaikSaaorbaabaU¸ 385¸ 386¸ 388¹90¸392¸ 396¹97¸ 399SaaMitinakotna¸ 355¸ 358¸ 362¹65¸370Sau@la¸ rajakumaar¸ 385¹87¸ 391EawanaMdjaI¸ svaamaI¸ 355¸ 370¸ 373¸437¸ 451¸ 453¸ 457sa%yaaga`h¸ 195¸ 197¸ 304¹05¸337¹39¸ 361¹62¸ 433¸443¹444¸ 448sa%yaaga`h saBaa¸ 433¸ 434¸ 446sa%yaaga`haEama¸ 376¹79¸ 386¸408¹09¸ 465savh-MT\sa Aa^f [MiDyaa saaosaayaTI¸357¹59¸ 367¹68saivanaya kayado BaMga¸ 449¸ 450saaobaanaI¸ ]mar¸ 413¸ 440¸ 448¸464svadoSaI¸ 438¸ 466hsart maaohanaI¸ maaOlaanaa¸ 454¹55hriksanalaala¸ laalaa¸ 457¹59hMTr kimaTI¸ 450¸ 451ihMdU Qama-¸ 66¸ 131¸ 152haîna-mana\¸ 433¸ 447

Documents

Marathi autobiography