Marcas Da Presença Polonesa No Brasil

Jerzy Mazurek

LADY POLSKIE W BRAZYLII

MARCAS DA PRESENAPOLONESA NO BRASIL

pod redakcj Jerzego Mazurka

W formacie A5 ukazay si:Fernando Pessoa

MENSAGEM / PRZESANIETomasz ychowski

ENCONTROS / SPOTKANIAAndrzej Grabia Jabrzykowski

GAWDY O KRAJACH I LUDZIACHINTYMNO I INNE SFERY

antologia opowiada brazylijskichSZTUKA AZULEJOS W PORTUGALII

opracowanie zbioroweREESCRITURA E INTERTEXTUALIDAD

LITERATURACULTURAHISTORIAEstudios coordinados por Urszula Aszyk

Edyta Waluch-de la TorrePREPOSICIONES ESPACIALES

EN ESPAOL, PORTUGUS Y POLACO:TEORA Y EVOLUCIN

Mia CoutoNASZYJNIK Z OPOWIADA

Tomasz ychowskiSKRZYDA / ASAS

Fernando Henrique Cardoso, Enzo FalettoZALENO A ROZWJ W AMERYCE ACISKIEJ

prba interpretacji socjologicznej

W formacie B5 ukazaa si:Jerzy Mazurek

KRAJ A EMIGRACJARuch ludowy wobec wychodstwa chopskiego do krajw

Ameryki aciskiej (do 1939 roku)

Zdzisaw Malczewski SChr

LADY POLSKIE W BRAZYLII

MARCAS DA PRESENAPOLONESA NO BRASIL

Warszawa 2008

Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie Instytut Studiw Iberyjskich i Iberoamerykaskich UW

Copyright by Zdzisaw Malczewski. All rights reserved. Zdjcia / Fotos Zdzisaw Malczewski

Recenzenci / ConsultoresProf. dr hab. Tadeusz Paleczny Uniwersytet JagielloskiProf. dr Henryk Siewierski Universidade de Braslia

Redakcja / RedaoMagorzata Siewierska

Tumaczenie / TraduoMariano Kawka

Projekt okadki / Projeto da capaPawe Wolski

Skad i amanie / Composio grfi caPawe Wolskie-mail: pawel@fi rstgroup.net.pl

Druk i oprawa / Impresso e encadernaoFirst Groupe-mail: info@fi rstgroup.net.pl

Wydawcy / EditoresInstytut Studiw Iberyjskich i Iberoamerykaskich Uniwersytetu Warszawskiegoul. Obona 8, 00-927 Warszawatel. (0 22) 552 04 29; (0 22) 552 06 83; tel./fax (0 22) 828 29 62www.iberystyka-uw.home.pl; e-mail: [email protected] 978-83-60875-36-0

Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego Al. Wilanowska 204, 02-730 Warszawatel./fax: (0 22) 843 38 76, 843 78 73www.mhprl.pl; e-mail: [email protected] 978-83-60093-61-0

Sowo od autora

Pomimo upywu czasu i ukazaniu si kilkudziesiciu opracowa ksikowych zainteresowanie tematyk zwizan z rzeczywistoci brazyl skiej spoeczno-ci polon nej nie sabnie. Wrcz przeciwnie. W ostatnich latach przeprowa-dzono wiele bada terenowych i kwerend w rnych archiwach kraju osiedle-nia naszych rodakw. Dziki zaangaowaniu, wielkiej pracy badawczej i pasji wielu osb w kraju, a take tutaj, w Brazylii: ludzi polskiego pochodzenia, jak te i samych Brazyl czykw, zostaa wydana pokana liczba prac powico-nych zagadnieniu imigracji polskiej w Brazylii. Nie miejsce tutaj na to, aby wymienia publikacje ksikowe, jakie zostay wydane po polsku i portugal-sku, a poruszajce rne aspekty zwizane z histori polskiej spoecznoci polon nej w Brazylii.

Jednak spord licznych w obu naszych krajach badaczy dziejw pol-skiej grupy etnicznej w Brazylii nikt nie podj si pracy majcej na celu zebranie, usystematyzowanie i opracowanie rnorodnych trwaych polskich ladw. Wrd innych spoecznoci imigracyjnych w Brazylii nie spotkaem opracowania prezentujcego namacalne lady konkretnej grupy etnicznej w tym kraju. Przywieca mi zatem wiadomo, e niniejsze dzieo, ktre oddaj polskiemu i brazyl skiemu Czytelnikowi jest pionierskim pod tym wzgldem. Jest to przedsiwzicie amatorskie, ale take i nowatorskie. W ni-niejszym opracowaniu wymieniam wiele polskich ladw, ktre weszy na stae w histori i rzeczywisto spoeczestwa brazyl skiego, podobnie jak i sami potomkowie polskich imigrantw, niezatracajcy swoich cech etnicz-nych, niewypierajcy si swoich polskich korzeni (wrcz przeciwnie: czsto podkrelajcy z dum swoje pochodzenie), a stanowicy ju wrd obywateli Brazylii stay, nierozczny element spoeczny. Zatem polonika, jakie spoty-kamy w rnych regionach tego wielkiego kraju staj si, oprcz polskiego elementu ludzkiego, widocznym, staym znakiem wkadu w wieloraki rozwj brazyl skiej ojczyzny.

lady polskie w Brazylii6

Blisko trzydzieci lat temu stawiaem moje pierwsze kroki na gocinnej zie-mi brazyl skiej. Rozpoczynaem moj przygod misyjn i polon n poprzez posug duszpastersk w parafi i Carlos Gomes, pooonej w malowniczym za-ktku grskim, w regionie Alto Uruguai, w stanie Rio Grande do Sul. Parafi a naley do diecezji Erechim. W kociele parafi alnym spotkaem kilka trwaych, artystycznych ladw wiadczcych o polskoci lokalnej wsplnoty wiernych. W tamtych latach miasto Erechim szczycio si nowowybudowan katedr pod wezwaniem w. Jzefa. Artystyczny wystrj wityni jest dzieem Arystar-cha Kaszkurewicza, polskiego imigranta. Wanie we wspomnianej katedrze zetknem si po raz kolejny w tamtym regionie z polonikami. Ot w pre-zbiterium katedry, nad tabernakulum, artysta wkomponowa w symbol IHS polskiego ora w koronie. Pod jednym z dzie Koszukiewicz pozostawi swj autograf. Tak wic, w tamtych latach rozpocza si moja misyjna przygoda i pasja zbierania rnorodnych polskich materialnych ladw w Brazylii.

Praktycznie przez cae moje brazyl skie ycie dokonywaem ewidencji nazw zwizanych z Polsk czy nazwiskami polsko brzmicymi. Podczas rnych moich podry fotografowaem w sposb amatorski polskie lady: pomniki, tablice, witynie itp. Ktrego dnia, przegldajc te wszystkie moje amator-skie zbiory, postanowiem je odpowiednio uporzdkowa. Uczyniem to wedug przyjtego przeze mnie schematu. Poszczeglne hasa uoyem we-dug kolejnoci alfabetycznej w takim jzyku, w jakim s znane w Brazylii. Obok zamieciem tumaczenie hasa w odpowiednim jzyku. Najpierw wy-janienie poszczeglnych hase i opis zamieszczonych zdj podaj w jzyku polskim. Nastpnie umieszczone jest tumaczenie tekstu w jzyku portugal-skim. W ten sposb album sta si dwujzyczny. Dziki temu mog korzysta z niego Czytelnicy polscy, jak te i brazyl scy, zainteresowani t tematyk.

Przywieca mi przekonanie, e mog si uwaa za czonka brazyl skiej spo-ecznoci polon nej, penic tutaj od prawie 30 lat posug duszpastersk. Je-stem wic in, a z drugiej strony jestem przybyszem z Polski, co pozwala mi na spojrzenie z pewnego dystansu tak istotnego dla badacza. Moja obecno w brazyl skim rodowisku polon nym nie jest obserwacj z zewntrz, a ak-tywnym uczestnictwem w yciu tej spoecznoci, jako duszpasterza, publicysty, redaktora i wydawcy. Ta podwjna rola sprawia, e znalazem si w sytuacji uprzywilejowanej. Jako czonkowi wsplnoty polon nej byo mi duo atwie dotrze do rnych kolonii, miejscowoci, miasteczek i miast, gdzie yj Brazy-l czycy polskiego pochodzenia i gdzie mogem rejestrowa namacalne polskie lady w tym kraju (nazwy drg, ulic, szk z polskimi nazwiskami, nekropolie, pomniki, popiersia, obeliski, skanseny, tablice pamitkowe, paskorzeby, itp.).

Sowo od autora 7

Natomiast bdc przybyszem z Polski posiadaem o wiele wiksz wraliwo na polskie lady w tym kraju, anieli osoby polskiego pochodzenia ju obyte i przyzwyczajone do tych trwaych znakw.

Moim skromnym zdaniem niniejsza praca poszerzy nieco wiedz na temat aktywnoci tutejszej Polonii. Pozwoli spojrze na inne jej oblicze, wyzwalajc z utartych stereotypw. Ponadto wiele polonikw prezentowanych w tym albu-mie dobitnie wiadczy o przyjani brazyl sko-polskiej. Ufam, e praca ta, kt-r oddaj Czytelnikowi, stanowi bdzie nieocenione rdo wiedzy o licznych polonikach w tym kraju.

Powszechnie wiadomo, e emigracja polska do Brazylii w 95% skadaa si z chopw1 szukajcych tutaj: ziemi, chleba i wolnoci. Jerzy Mazurek w swojej obszernej pracy pisze: chopi polscy potrafi li w wikszoci zaaklimatyzowa si w jake nieatwych warunkach, dajc wiadectwo si witalnych i niezwy-kej pracowitoci2. To wanie pracowito pierwszej polskiej generacji imigra-cyjnej i kolejnych pokole pozostawia trwae lady w tym gocinnym kraju. Niniejszym opracowaniem chciabym skromnie przyczyni si do tego, aby bardziej obiektywnie spojrzano na spoeczno polon n w Brazylii. Aktual-nie brazyl ska Polonia zamieszkuje nie tylko w trzech poudniowych stanach (Paran, Santa Catarina i Rio Grande do Sul), jak to niekiedy powtarza si tu i tam w wypowiedziach czy rnorodnych opracowaniach. Ponadto tu-tejsza aktualna wsplnota polon na, ju nie jest w przewaajcej czci spo-ecznoci rolnicz, jak to byo w pocztkach ycia imigracyjnego. W wyniku przeobrae pokoleniowych nastpowao take przeobraenie spoeczne i za-wodowe spoecznoci polon nej. Niestety jeszcze czsto powtarza si archa-iczne i utarte od lat stereotypy o zacofaniu tutejszej Polonii i nieobecnoci jej przedstawicieli w wielorakim wymiarze ycia Narodu brazyl skiego. Przepro-wadzana powolna, wieloletnia, amatorska, ale dokadna kwerenda pozwala mi na wycignicie wrcz odwrotnego wniosku od tego, o jakim wspomniaem powyej. Jednym z przejaww przemieszczania si i rnorodnej obecnoci imigrantw polskich, ich potomkw oraz wkadu w wieloraki rozwj Brazylii s odszukane i skatalogowane przeze mnie namacalne polskie lady. Wymie-niam je w niniejszym opracowaniu, ktre ukazuje si w formie dwujzycznego albumu. Jestem przekonany, e w niniejszym opracowaniu wystpuje wiele jeszcze luk i brakw. Mam gbok nadziej, e kolejni badacze, zafascynowa-ni dziejami polskiej imigracji w Brazylii, odkrywa bd inne jeszcze polskie

1 R. C. Wachowicz, Aspectos da imigrao polonesa no Brasil, w: Projees, Ano 1, 1/1999, s. 15. 2 J. Mazurek, Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodstwa chopskiego do krajw Ameryki aciskiej (do 1939 roku), Instytut Studiw Iberyjskich i Iberoamerykaskich Uniwersytetu Warszawskiego & Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, Warszawa 2006, s. 424.

lady polskie w Brazylii8

lady, ktre niewiadomie przeoczyem, albo te, do ktrych nie udao mi si dotrze z racji odlegoci.

W mojej pracy poszukiwacza polskich ladw znalazem zrozumienie u wielu osb w rodowisku polon nym. Tym, ktrzy okazali mi cenn pomoc wyraam serdeczne podzikowanie. Bez niej niniejszy album z pewnoci byby uboszy i mniej kompletny. Szczeglne podzikowanie wyraam tym osobom, ktre udo-stpniy mi zdjcia z rnych stron Brazylii. Serdecznie dzikuj: ks. Mariuszowi Lisowi TChr (cmentarz Patio Velho koo Santany, PR), ks. Mirosawowi Stp-niowi TChr (Pomnik Tysiclecia Chrztu w So Paulo, popiersie Jana Pawa II), ks. Andrzejowi Sobczykowi TChr (zdjcia z Dom Feliciano, RS), Krzysztofowi Guchowskiemu z Rio de Janeiro (pomnik Macierzystwo Jana aka, grb Je-rzego Chmielewskiego Rafaa), Wilsonowi Rodyczowi z Porto Alegre (pomnik Fryderyka Chopina, Mikoaja Kopernika, popiersie papiea Jana Pawa II, po-mnik upamitniajcy miejsce sprawowanej Mszy w. przez Jana Pawa II w sto-licy Rio Grande do Sul), Luizowi C. Fedeszen z guia Branca (zdjcie krzya imigrantw z Santo Antnio de Cana, ES), Lucianowi Weberowi, redaktorowi gazety Polska w Brazylii (nazwy ulic w So Bento do Sul, SC; okolicznych miasteczek oraz zdjcia z So Mateus do Sul, PR: koci parafi alny, dom polski, wntrze kocioa w gua Branca), Almirowi de Oliveira (portal w Canoinhas i ta-blica w Itaipolis). Dzikuj take za wspprac ks. Kazimierzowi Dugoszowi TChr (nazwy ulic w Mallet, PR) oraz s. Ewie Szpargale MChr (nazwy ulic i tek-sty tablic w Dom Feliciano, RS).

Szczeglne podzikowanie skadam Polonusom nalecym do internetowej grupy Poloneses no Brasil w yahoo.com.br za wspprac i nadesane zdj-cia: Elizete Craciaki z So Bernardo do Campo, SP (sanktuarium M. Boej i w. Maksymiliana M. Kolbe), Marcielowi Jasniewiczowi z Rio Grande (tablica pamitkowa SPK, siedziba Towarzystwa Kulturalnego Orze Biay), Gilberto-wi Magroskiemu z Joo Pessoa ze stanu Paraba (tablica pamitkowa w parku wodnym), Fernando Tocarskiemu (portal polski w Canoinhas, SC), oraz ngeli G. Kawce (tablice pamitkowe z Gleba Orle, PR). Wyraam wdziczno dla Gilberta Filinkowskiego, Anencira J. Rogowskiego i Ceresa Avila za udostpnie-nie mi wielu nazw ulic ze sowiaskimi nazwiskami.

Niech mi bdzie wolno zoy serdeczne podzikowanie prof. Marianowi Kawce, wykadowcy w Uniandrade w Kurytybie, za wieloletni ju i owocn wspprac dla dobra naszej wsplnoty polon nej w Brazylii. Dziki podj-tej przez Niego pracy tumacza, Czytelnik nieznajcy jzyka polskiego, bdzie mg pozna wielorakie bogactwo polskich ladw w tym piknym, gocinnym i przyjaznym nam kraju, jakim jest Brazylia.

Sowo od autora 9

Dugoletnia moja praca i zamierzenie, aby lady polskie w Brazylii ujrzay wiato dzienne, staje si rzeczywistoci. Fakt ten jest owocem zrozumienia i zainteresowania si t publikacj ze strony Muzeum Historii Polskiego Ru-chu Ludowego w Warszawie. Wyrazy szczeglnej wdzicznoci wyraam wobec Dyrekcji tej zasuonej Instytucji, a szczeglnie wobec: dra Janusza Gmitruka (Dyrektora) i dra Jerzego Mazurka (Wicedyrektora) za zaufanie autorowi i wy-danie tego opracowania.

Zdzisaw Malczewski TChr

Kurytyba, u progu 140 rocznicy przybycia pierwszej grupy polskich chopw do Santa Catarina, w poudniowej Brazylii.

Palavra do autor

Apesar da passagem do tempo e de tantos trabalhos escritos j publicados, o in-teresse pela temtica relacionada com a realidade da colnia polonesa do Brasil no diminui. Nos ltimos anos foram muitas as enquetes promovidas e as pes-quisas realizadas em diversos arquivos a respeito dos poloneses que se estabe-leceram no Brasil. Graas ao empenho e ao profundo trabalho investigativo de muitas pessoas apaixonadas pelo tema, tanto na Polnia como no Brasil pes-soas de descendncia polonesa bem como brasileiros natos foi publicado um nmero signifi cativo de trabalhos dedicados questo da imigrao polonesa no Brasil. No cabe aqui mencionar as obras que foram publicadas em polons e em portugus e que abordam diversos aspectos relacionados com a histria da coletividade polonesa e polnica no pas.

No entanto, dentre os muitos pesquisadores da histria do grupo tnico polo-ns no Brasil em ambos os pases ningum assumiu a tarefa de coletar e siste-matizar os variados traos permanentes da presena polonesa no Brasil. Entre as outras coletividades imigratrias no Brasil, no encontrei um trabalho que apre-sente os vestgios tangveis de um grupo tnico especfi co nesse pas. Ilumina-me, portanto a conscincia, de que a presente obra, que apresento ao leitor polons e brasileiro, pioneira nesse sentido. Trata-se de um empreendimento amador, mas ao mesmo tempo inovador. Neste trabalho relaciono muitas marcas da presena polonesa que entraram defi nitivamente na histria e na realidade da sociedade brasileira, da mesma forma que os prprios descendentes dos imigrantes polone-ses, que no perdem as suas caractersticas tnicas e no renegam as suas razes polonesas (mas que, pelo contrrio, muitas vezes enfatizam com orgulho a sua origem) e que j constituem, entre os cidados do Brasil, um elemento social permanente e indissolvel. Por isso as lembranas polonesas que encontramos em diversas regies desse grande pas tornam-se alm de um elemento humano polons um sinal visvel e permanente da diversifi cada contribuio desse grupo tnico para o desenvolvimento da ptria brasileira.

Marcas da presena polonesa no Brasil12

H cerca de trinta anos eu dava os primeiros passos na hospitaleira terra bra-sileira. Iniciei a minha aventura misionria e polnica com o ministrio pastoral na parquia de Carlos Gomes, situada numa pitoresca regio montanhosa, na regio do Alto Uruguai, no estado do Rio Grande do Sul. Essa parquia pertence diocese de Erechim. Na igreja paroquial encontrei algumas marcas artsticos permanentes que testemunham a polonidade da comunidade local de fi is. Na-queles anos a cidade de Erechim orgulhava-se da recm-construda catedral sob o patronato de S. Jos. A decorao artstica do santurio obra do artista Aris-tarco Kaszkurewicz, um imigrante polons. Foi justamente na mencionada cate-dral que me deparei novamente naquela regio com lembranas polonesas. Eis que no presbitrio da catedral, sobre o sacrrio, o artista inseriu no smbolo IHS a guia polonesa coroada. Numa das obras o artista deixou o seu autgrafo. Dessa forma, naqueles anos teve incio a minha aventura missionria e o hobby de colecionar diversos vestgios materiais da presena polonesa no Brasil.

Praticamente durante toda a minha vida no Brasil tenho realizado o registro de nomes relacionados com a Polnia ou com nomes polono-brasileiros. Duran-te as minhas diversas viagens tenho fotografado de forma amadora as marcas polonesas: monumentos, placas, santurios, etc. Certo dia, ao examinar todas essas minhas colees amadorsticas, decidi organiz-las adequadamente. Fiz isso de acordo com um esquema por mim adotado, na lngua em que so conhe-cidos no Brasil. Ao lado acrescentei a traduo do verbete na lngua adequada. Primeiramente forneo o esclarecimento dos diversos verbetes e a descrio das fotos apresentadas em lngua polonesa. A seguir encontra-se a traduo do texto para o portugus. Dessa forma, este lbum bilnge. Graas a isso podem utilizar-se dele os leitores poloneses, da mesma forma que os brasileiros interessados por essa temtica.

Por estar cumprindo aqui o ministrio pastoral h quase trinta anos, ilumina-me a convico de que posso considerar-me um membro da comunidade pol-nica brasileira. Por isso, estou in, mas por outro lado sou algum que veio da Polnia, o que me permite ver as coisas com certo distanciamento, to impor-tante para um pesquisador. A minha presena no ambiente polnico brasileiro no a de um observador passivo, mas de algum que participa ativamente da vida dessa coletividade, como sacerdote, articulista, redador e editor. Essa minha dplice situao coloca-me num papel privilegiado. Por ser um membro da comunidade polnica tenho muito facilitado o acesso a diversas colnias, localidades, vilas e cidades onde vivem brasileiros de descendncia polonesa, para poder registrar os tangveis vestgios poloneses no pas (nomes de estradas, ruas e escolas com denomines polonesas, necrpoles, monumentos, bustos,

Palavra do autor 13

obeliscos, museus etnogrfi cos, placas comemorativas, baixos-relevos, etc). Por outro lado, por ter vindo da Polnia, possuo uma sensibilidade muito maior a esses vestgios do que a das pessoas de descendncia polonesa j familiariza-das e acostumadas com esses sinais permanentes.

Na minha modesta opinio, o presente trabalho poder servir para ampliar um pouco o conhecimento a respeito da atividade da colnia polonesa local. Pemitir tambm perceber uma outra faceta sua, apagando velhos esteretipos. Alm disso, muitas das lembranas polonesas apresentadas neste lbum tes-temunham a amizade polono-brasileira. Confi o que este trabalho, que agora entrego aos leitores, vai constituir uma preciosa fonte de conhecimento sobre os numerosos vestgios da presena polonesa no Brasil.

sabido que 95% da imigrao polonesa ao Brasil era constituda de campo-neses (WACHOWICZ, 1999, p. 15). Jerzy Mazurek, em seu extenso trabalho, escreve: Na sua maioria os camponeses vindos da Polnia foram capazes de adaptar-se s difceis condies, dando um testemunho de foras vitais e de extrema laboriosidade (MAZUREK, 2006, p. 424). Foi justamente a laborio-sidade da primeira gerao polonesa de imigrantes e das geraes subseqentes que deixou vestgios permanentes no Brasil. Com o presente trabalho, gostaria de modestamente contribuir para que a coletividade polnica brasileira seja vista com mais objetividade. Atualmente os polnicos brasileiros no habitam apenas os trs estados meridionais (Paran, Santa Catarina e Rio Grande do Sul), como algumas vezes se repete aqui e acol em pronunciamentos ou em trabalhos escritos de diversos tipos. Alm disso, a atual comunidade polnica brasileira j no de forma preponderante uma coletividade agrcola, como ocorria nos primrdios desta imigrao. Em razo de transformaes ocorri-das nas sucessivas geraes, ocorreu igualmente a mutao social e profi ssio-nal dessa coletividade. Infelizmente, muitas vezes ainda se repetem os arcaicos e velhos esteretipos a respeito do atraso da colnia polonesa e da ausncia dos seus representantes nas mltiplas dimenses da vida social da Nao brasileira. A lenta, prolongada, amadorstica mas detalhada pesquisa por mim realiza-da permite tirar uma concluso diametralmente oposta quela que mencionei acima. Uma das manifestaes do deslocamento social e da variada presena dos imigrantes poloneses e dos seus descendentes e da sua contribuio para o desenvolvimento do Brasil so os tangveis vestgios poloneses por mim en-contrados e catalogados. Eles so mencionados no presente trabalho, publicado na forma de um lbum bilnge. Estou convencido de que a obra apresenta ainda muitas lacunas e falhas. Tenho a profunda convico de que futuros pes-quisadores, fascinados pela histria da imigrao polonesa no Brasil, podero


descobrir outros vestgios poloneses que por mim inconscientemente tenham sido omitidos ou aqueles a que no pude ter acesso em razo da distncia.

No meu trabalho de pesquisador das marcas polonesas tenho contado com a compreenso de muitas pessoas no ambiente polnico. queles que demons-traram a sua preciosa colaborao, expresso o meu cordial agradecimento. Sem ela, o presente lbum seria com certeza mais pobre e menos completo. Ex-presso o meu especial agradecimento quelas pessoas que me forneceram fotos de diversas regies do Brasil. Cordialmente agradeo: ao pe. Mrio Lis SChr (cemitrio Ptio Velho perto de Santana, PR), ao pe. Miroslau Stepien SChr (monumento do milnio do batismo da Polnia em So Paulo, busto de Joo Paulo II), ao pe. Andr Sobczyk SChr (fotos de Dom Feliciano, RS), a Cris-tvo Gluchowski do Rio de Janeiro (escultura Maternidade de Joo Zaco Paran, tmulo de Jorge Chmielewski Rafael), a Wilson Rodycz de Porto Alegre (monumentos de Frederico Chopin e Nicolau Coprnico, busto do papa Joo Paulo II, monumento comemorativo do lugar onde Joo Paulo II celebrou a missa na capital do Rio Grande do Sul), a Luiz C. Fedeszen de guia Branca (foto do cruzeiro dos imigrantes de Santo Antnio de Cana, ES), a Luciano Weber, redator do jornal Polska w Brazylii (nomes de ruas em So Bento do Sul, SC; nas cidades vizinhas e algumas fotos de So Mateus do Sul, PR: igreja, casa polonesa, interior da igreja de gua Branca), a Almir de Oliveira (portal em Canoinhas e placa em Itaipolis). Agradeo tambm ao pe. Casemiro Dugosz SChr (nomes de ruas em Mallet, PR) e irm Ewa Szpargaa MChr (nomes de ruas e letreiros em Dom Feliciano, RS).

Expresso o meu especial agradecimento aos polnicos que na internet fazem parte do grupo virtual Poloneses no Brasil, em yahoo.com.br, pela coopera-o e pelas fotos enviadas: Elizete Craciaki de So Bernardo do Campo, SP (santurio de Nossa Senhora e de S. Maximiliano M. Kolbe), Marcelo Jasnie-wicz de Rio Grande, RS (placa comemorativa da Associao dos Combatentes Poloneses, sede da Sociedade Cultrural guia Branca), Gilberto Magroski de Joo Pessoa, PB (placa comemorativa no parque aqutico), Fernando Tocarski (portal polons em Canoinhas, SC) e ngela C. Kawka (placas comemorativas de Gleba Orle, PR). Expresso a minha gratido a Gilberto Filinkowski, Anencir J. Rogowski e Ceres Avila por me terem fornecido muitos nomes de ruas com nomes eslavos.

Seja-me permitido expressar o meu cordial agradecimento ao prof. Mariano Ka-wka, professor do Centro Universitrio Campos de Andrade UNIANDRADE em Curitiba, pela sua j longa e proveitosa colaborao pelo bem da nossa co-munidade polnica no Brasil. Graas ao seu trabalho de tradutor, o leitor que

Palavra do autor 15

desconhece a lngua polonesa poder conhecer a mltipla riqueza dos vestgios poloneses neste belo, hospitaleiro e amigo pas, que o Brasil.

Os meus longos anos de trabalho e o propsito de que as Marcas da presen-a polonesa no Brasil vissem a luz do dia tornam-se uma realidade. Esse fato o resultado da compreenso e do interesse por essa publicao, demonstrados pelo Museu da Histria do Movimento Popular Polons em Varsvia. Apresen-to expresses de especial gratido Direo dessa meritria Instituio, e de maneira especial ao dr. Janusz Gmitruk (Diretor) e ao dr. Jerzy Mazurek (Vice-Diretor), por terem confi ado no autor e publicado o seu trabalho.

Zdzislaw Malczewski SChr

Curitiba, no limiar do 140 aniversrio da vinda do primeiro grupo de imi-grantes poloneses a Santa Catarina, no Sul do Brasil.

gua Branca Biaa WodaNazwa kolonii polskiej pooonej niedaleko So Mateus do Sul, w stanie Paran. W 1900 roku zosta zbudowany przez polskich imigrantw drewniany koci pod wezwaniem w. Jzefa. Wewntrz wityni jest pikna polichromia oraz napis w jzyku polskim chwalcy Boga.

Nome de uma colnia polonesa situada nas proximidades de So Mateus do Sul, no estado do Paran. Em 1900, foi construda ali pelos imigrantes poloneses uma igreja de madeira sob o patronato de S. Jos. No interior do santurio encontra-se uma bela poli-cromia e uma inscrio em polons glorifi cando a Deus.

guia Branca Orze BiayMiasteczko i municypium o tej nazwie pooone jest w stanie Esprito Santo. Kolonizacja polska rozpocza si pod koniec 1929 roku. Polskie lady w tym miasteczku wymieniam w dalszej czci niniejszego opracowania.

O municpio com esse nome est situado no estado do Esprito Santo. A colonizao polone-sa iniciou-se ali em 1929. Os vestgios poloneses nessa localidade so apresentados adiante.

Polski orze na fl adze muni-cypalnej w guia Branca, ESA guia polonesa aparece na bandeira municipal de guia Branca, ES

A


Orze Biay wkomponowa-ny w symbol IHS nad taber-nakulum w katedrze w Ere-chim, RS. Dzieo polskiego artysty Arystarcha Kaszku-rewiczaA guia Branca inserida no smbolo IHS, sobre o sacrrio da catedral em Erechim. Obra do artista polons Aristarco Kaszkurewicz

Polski Orze Biay wystpuje w herbie i na fl adze municypalnej w Guarani das Misses, RSA guia Branca aparece no braso e na ban-deira municipal de Guarani das Misses, RS

guia Branca Orze Biay Przedsibiorstwo przewozowe, zaoone przez Brazyl czyka Ceny Achiame w 1949 roku w guia Branca, ES. Ceny Achiame prowadzi handel z polskimi imigrantami osiadymi w tym regionie. Z sympatii do swoich klien-tw nazwa tak swoje przedsibiorstwo i uy koloru biao-czerwonego. Poczt-kowo bya to linia autobusowa na trasie guia Branca Colatina. Aktualnie przedsibiorstwo przewozowe guia Branca (autobusy midzystanowe oraz transport ciarowy) jest znane w duej czci Brazylii.

lady polskie w Brazylii 19

Empresa transportadora, fundada pelo brasileiro Ceny Achiame em 1949 em guia Branca, RS. Ceny Achiame desenvolvia o comrcio com os imigrantes poloneses estabele-cidos nessa regio. Por simpatia para com os seus clientes, deu esse nome a sua empresa e adotou as cores branca e vermelha. Inicialmente era uma linha de nibus no percurso guia Branca Colatina. Atualmente a empresa de transportes guia Branca (nibus interestaduais e caminhes de transporte) conhecida em grande parte do Brasil.

Autobus nalecy do przedsibiorstwa przewozowego guia Branca, ESnibus pertencente em-presa transportadora guia Branca, ES

Arado polons Pug polskiZnany historyk paraski i polon ny prof. Ruy Ch. Wachowicz pisa ze znajomoci i przekonaniem brazyl skiego i polon nego badacza, e polscy imigranci wprowadzili do rolnictwa brazyl skiego now technik, nowe narz-dzia, nowe produkty i now mentalno roln. Spord wielu narzdzi rolnych, ktre przywieli ze sob, prof. Ruy Ch. Wachowicz wymienia midzy innymi: pug, brony, kos, arna rczne, rado i inne3.

O conhecido historiador paranaense e polnico prof. Ruy C. Wachowicz escreve, com o conhecimento e a convico de um pesquisador brasileiro e polnico, que os imigrantes poloneses introduziram na agricultura brasileira uma nova tcnica, novas ferramentas, novos produtos e uma nova mentalidade agrcola. Dentre as muitas ferramentas agrcolas que trouxeram consigo, o citado professor menciona: o arado, a grade, a gadanha, o moi-nho de pedra manual, a relha e outras.

3 R. Ch. Wachowicz, Aspectos da imigrao polonesa no Brasil, w: Projees, Curitiba, 1/1999, s. 20.


W Araucria, PR, w parku Cachoeira znajduje si muzeum Tingui-Cuera. Wrd wielu zgromadzonych przedmiotw spotyka-my narzdzia rolnicze. Midzy innymi: pugi uywane przez imi-grantw polskich i ich potomkwEm Araucria, PR, no

Parque Cachoeira, encontra-se o Museu Tingi-Cuera. Entre muitos objetos reunidos, encon-tramos ferramentas agrcolas, entre as quais arados utilizados pelos imigrantes poloneses e seus descendentes

W So Mateus do Sul, PR, w sali wys-taw powiconej Ro-bertowi Angiewiczo-wi spotykamy eks-ponaty: polski pug i cepy. Narzdzia te s symbolem wka-du polskiego chopa w rozwj brazyl -skiego rolnictwaEm So Mateus do Sul, PR, na sala de exposies dedicada a Roberto Angiewicz, entre os objetos expostos encontramos o arado polons e o mangual. Essas ferramentas constituem um smbolo da contribuio de campons polons para o desenvolvimento da agricultura brasileira


Arquitetura polnica Architektura polon na W interiorze w poudniowej Brazylii spotykamy jeszcze wiele bu-dynkw nazywanych polskimi domami.

W ostatnich latach zostay zbudowane budynki przypominajce charak-terystyczn architektur zakopiask.

Dla przykadu wymieniam kilka budynkw: Campo do Tenente, PR, spotykamy: Dom Polski, zbudowany dziki

pomocy Stowarzyszenia Wsplnota Polska, inaugurowany pod koniec 2007 roku;

Dom Feliciano, RS: dom kultury, w ktrym mieci si muzeum emigranta; Gurani das Misses, RS: zbudowano dwa budynki w stylu zakopia-

skim: pierwszy to Dom Polski, a drugi to siedziba Braspolu (inau-gurowana w 2001 roku);

Guarani das Misses: przed kilku laty administracja municypalna za-twierdzia prawo, na mocy ktrego rodzina budujca dom o typowej architekturze polskiej, bdzie na pewien czas zwolniona z opat podat-kowych;

Iju, RS: w municypalnym parku im. Wanderleya Burmanna wsplnota polon na postawia Dom Kultury Karola Wojtyy;

Itaipolis, SC: budynek prefektury municypalnej.No interior do Brasil meridional encontramos ainda muitas construes chamadas

casas polonesas.Nos ltimos tempos foram construdas edifi caes que lembram a arquitetura tpi-

ca de Zakopane. So exemplos dessas edifi caes: Campo do Tenente, PR: Encontramos ali a Casa Polonesa, construda graas

ajuda da Associao Wsplnota Polska e inaugurada no fi nal de 2007; Dom Feliciano, RS: Casa da Cultura, na qual se encontra o Museu do Imi-

grante; Guarani das Misses, RS: foram construdas duas casas no estilo de Zakopane:

a Casa Polonesa e a sede da BRASPOL (inaugurada em 2001); Guarani das Misses: h alguns anos a administrao municipal aprovou uma

lei com base na qual a famlia que construir uma casa de arquitetura tpica po-lonesa ser por algum tempo dispensada do pagamento de impostos municipais;

Iju, RS: No Parque Municipal Wanderley Burmann a comunicade polnica construiu a Casa de Cultura Karol Wojtyla;

Itaipolis, SC: prdio da prefeitura municipal.


Kolegium sistr witej Rodziny w Kurytybie, w dzielnicy Santa Cndida. Budynek zosta zbudowany w 1922 roku. Obecnie w budynku funkcjonuje szkoa stanowaColgio das Irms da Sagrada Famlia, em Curitiba, no bairro de Santa Cndida. O prdio foi construdo em 1922. Atualmente funciona nele uma escola pblica

Dom polskich imigrantw w Toms Coelho, PRCasa de imigrantes poloneses em Toms Coelho, PR


Dom Polski w Guarani das Misses, RSCasa Polonesa em Guarani das Misses, RS

Siedziba Braspolu w Guarani das Misses, RSSede da Braspol em Guarani das Misses, RS


Typowy dom polskiego kolonisty w Rio Claro do Sul, PRCasa tpica de um colono polons em Rio Claro do Sul, PR

Charakterystyczny okap dachu z lambrekinem. Dom kolonisty polskiego w Rio Claro do Sul, PRBeiral caracterstico com lambrequins. Casa de um colono polons em Rio Claro do Sul, PR


Dom w stylu zakopiaskim Wandy i Andrzeja Hamerskich w miecie Nova Prata, RSCasa em estilo de Zakopane, de Wanda e Andr Hamerski, em Nova Prata, RS

W miasteczku guia Branca, ES, znajduje si Dom Polski inaugurowany 18 lutego 2006 roku, zbudowany w stylu polskiego dworkuNa cidade de guia Branca, ES encontra-se a Casa Polonesa, inaugurada no dia 18 de fevereiro de 2006, imitando o estilo de um palacete polons


Charakterystyczny dom polski w So Mateus do Sul, PRUma caracterstica casa polonesa em So Mateus do Sul, PR

Podium uywane podczas uroczystoci ofi cjalnych, zbudowane w stylu zakopia-skim w Guarani das Misses, RSPdio utilizado durante solenidades ofi ciais, construdo em estilo de Zakopane em Guarani das Misses, RS


Przystanek autobusowy w stylu zakopiaskim w Bom Jardim, w po-bliu Guarani das Mis-ses, RSPonto de nibus em estilo de Zakopane em Bom Jar-dim, nas proximidades de Guarani das Misses, RS

Auditrio Jlio Grabowski Audytorium Juliusza Grabowskiego W miecie Araucria, pooonym w pobliu Kurytyby, w parku Cacho-eira, znajduje si Muzeum Tingui-Cuera. W budynku muzeum jest audyto-rium powicone Juliuszowi Grabowskiemu. Ten Brazyl czyk polskiego pocho-dzenia by notariuszem i wiceprefektem municypium Araucria.

Na cidade de Araucria, situada perto de Curitiba, no Parque Cachoeira, situa-se o Museu Tingi-Cuera. No prdio do museu encontra-se um auditrio dedicado a Jlio Grabowski. Esse brasileiro de descendncia polonesa foi tabelio e vive-prefeito do muni-cpio de Araucria.


Auditrio Nicolau Coprnico Audytorium Mikoaja KopernikaAudytorium to znajduje si w Planetarium w Rio de Janeiro. W pisetn rocznic urodzin wielkiego astronoma polskiego Mikoaja Kopernika, w dniach od 19 do 23 listopada 1973 roku, w Planetarium stanowym Guanabara w Rio de Janeiro odbywa si tydzie studiw kopernikowskich. W ramach tego pro-gramu, w dniu 19 listopada 1973 roku dedykowano Mikoajowi Kopernikowi audytorium w miejscowym Planetarium. Sekretarz stanu Guanabara, pukow-nik Coutinho dokona odsonicia tablicy pamitkowej ku czci polskiego astro-noma. Nad wejciem do audytorium zosta umieszczony napis: Audytorium Mikoaja Kopernika4.

Este auditrio encontra-se no Planetrio do Rio de Janeiro. No quinto centenrio de nascimento do grande astrnomo polons Nicolau Coprnico, nos dias 19-23 de novembro de 1973, no Planetrio estadual Guanabara, no Rio de Janeiro, realizou-se uma semana de estudos copernicanos. Dentro da programao desse evento, no dia 19 de novembro de 1973, no Planetrio local foi dedicado a Nicolau Coprnico um auditrio. O secretrio do estado de Guanabara, coronel Coutinho, fez o descerramento da placa comemorativa em honra do astrnomo polons. Na entrada do auditrio foi localizada a inscrio Au-ditrio Nicolau Coprnico.

4 Z. Malczewski TChr, Obecno Polakw i Polonii w Rio de Janeiro, Lublin 1995, s. 209-210.

Batalho polons Batalion polskiW So Mateus do Sul, PR, w centrum miasta usytuowany jest wymow-ny pomnik wraz z tablic z brzu w jzyku portugalskim nastpujcej treci: Hod od Braspolu i wsplnoty So Mateus do Sul Polakom uczestniczcym w Rewolucji Federalistycznej (1893 1894) pod dowdztwem Antoniego Z. Bodziaka. So Mateus do Sul, 16.07.1997.

Em So Mateus do Sul, PR, no centro da cidade, encontra-se um signifi cativo monu-mento, com uma placa de bronze em lngua portuguesa com o seguinte contedo: Uma homenagem da Braspol e da comunidade de So Mateus do Sul aos poloneses que parti-ciparam da Revoluo Federalista (1893-1894) sob o comando de Antnio Z. Bodziak. So Mateus do Sul, 16.07.1997.

Pomnik dla upamitnienia Batalionu polskiegoMonumento em homenagem ao Batalho Polons

B


Branco-vermlio Biao-czerwony Pasek o tych dwch kolorach, nawizujcy do polskiej fl agi, umieszczo-ny zosta w grnej, lewej czci herbu i fl agi municypium Carlos Gomes, RS. W ten sposb w chwili tworzenia nowego municypium chciano nawiza do polskiej kolonizacji w tym regionie. Na terenie municypium wikszo miesz-kacw stanowi osoby polskiego pochodzenia.

Uma faixa com essas duas cores, que aludem bandeira polonesa, foi localizada na parte superior esquerda do braso e da bandeira do municpio de Carlos Gomes, RS. Des-sa forma, na oportunidade da criao do municpio, fez-se uma referncia colonizao polonesa nessa regio. Neste municpio, a maioria dos habitantes de origem polonesa.

Braspolfest Festyn polon ny organizowany corocznie przez Towarzystwo Varsvia w So Bento do Sul, w stanie Santa Catarina.

Festa polnica realizada anualmente pela Sociedade Varsvia de So Bento do Sul, no estado de Santa Catarina.

Brodowski Miasto pooone w stanie So Paulo. Przy gwnej trasie: So Paulo-Franca, usytuowane jest miasto Brodowski. Wadze stanu So Paulo pragny w ten sposb uczci pami polskiego inyniera Aleksandra Brodowskiego5, nazywajc jedno z miast jego nazwiskiem. W 1893 roku A. Brodowski by inspektorem kolei Mogiana. 5 wrzenia 1894 roku stacja kolejowa zostaa nazwana Brodowski. Z czasem wok stacji powstaa miejscowo noszca pierwotnie nazw Engenheiro Brodowski. W pniejszym czasie skrcono t nazw pozostajc przy nazwisku naszego rodaka. Prbowano kilka razy do-stosowa polskie nazwisko do wymowy brazyl skiej: Brodowsky, Brodo-squi. Ostateczn decyzj podj gubernator stanu Franco Montoro podpisu-jc dekret (numer: 22.459 z dnia 17 lipca 1984), na mocy ktrego zachowana zostaa oryginalna pisownia nazwy miasta i municypium: Brodowski6.

Cidade situada no estado de So Paulo, junto rodovia So Paulo-Franca. As autori-dades do estado de So Paulo quiseram dessa forma homenagear a memria do engenheiro polons Alexandre Brodowski, dando o seu nome a uma cidade desse estado. Em 1893 A. Brodowski foi inspetor da Estrada de Ferro Mogiana. No dia 5 de setembro de 1894 uma estao ferroviria foi denominada Brodowski. Com o tempo, surgiu em torno dessa esta-

5 Z. Malczewski TChr, Sownik biogra czny Polonii brazylijskiej, Warszawa 2000, s. 50. 6 A. Corra, Brodowski. Minha terra e minha gente, So Paulo 1986, s. 49-56.


o uma localidade que originalmente se denominava Engenheiro Brodowski. Mais tarde o nome foi resumido apenas ao sobrenome do engenheiro polons. Houve tentativas de adaptar o sobrenome polons pronncia brasileira: Brodowsky, Brodsqui. Finalmente, atravs de um decreto (n 22.459 do dia 17 de julho de 1984) do governador do estado Franco Montoro, foi preservada a grafi a original do nome da cidade: Brodowski.

Autor przed znakiem drogowym wskazujcym wjazd do miasta Brodowski, SPO autor diante da placa que indica a entrada da cidade de Brodowski, SP

Cmara de Comrcio Brasil Polnia do Rio de Janeiro Izba Handlowa Brazylia Polska w Rio de Janeiro Izba ta zostaa zaoona 25 listopada 1999 roku, w celu zdynamizowania

handlu midzy naszymi krajami.Essa cmara foi fundada no dia 25 de novembro de 1999, com o objetivo de dinami-

zar o comrcio entre o Brasil e a Polnia.

Capital polonesa dos brasileiros Stolica polska Brazyl czykw27 padziernika 1997 roku odbya si uroczysto zwiazana z ogo-szeniem urea, w stanie Rio Grande do Sul, stolic polsk Brazyl czykw. W uroczystoci wzili udzia ambasador Polski Bogusaw Zakrzewski i konsul generalny Marek Makowski7.

No dia 27 de outubro de 1997 realizou-se a solenidade relacionada com a proclama-o de urea, no estado do Rio Grande do Sul, como Capital Polonesa dos Brasileiros. Participaram da solenidade o embaixador da Polnia Boguslaw Zakrzewski e o cnsul geral Marek Makowski.

Capital polonesa dos gachos Polska stolica Gachos Podczas pierwszego festynu Polfest (24 27 maja 1996 roku) ogo-szono Guarani das Misses, w stanie Rio Grande do Sul, polsk stolic Ga-chos. W uroczystoci wzi udzia konsul generalny Marek Makowski8.

Por ocasio da primeira Polfest (24-27 de maio de 1996), Guarani das Misses, no estado do Rio Grande do Sul, foi proclamada Capital Polonesa dos Gachos. Participou dessa solenidade o cnsul geral Marek Makowski.

7 Z. Malczewski TChr, W subie Kocioa i Polonii. Towarzystwo Chrystusowe: Funkcje spoeczne i duszpasterskie w ro-dowisku polonijnym w Ameryce aciskiej, Wraszawa 1998, s. 172. 8 Tame, s. 203.

C


Crpatos KarpatyNazwa wzgrza w okolicy, gdzie osiedlili si polscy imigranci. Wspo-mniane wzgrze usytuowane jest na terenie municypium Santo Antnio do Pal-ma, w stanie Rio Grande do Sul. Aktualnie yj w tych okolicach potomkowie naszych wychodcw.

Nome de uma elevao numa regio onde se estabeleceram imigrantes poloneses, na rea do municpio de Santo Antnio da Palma, no estado do Rio Grande do Sul. Atual-mente vivem nessa regio os descendentes desses imigrantes.

Cartaz PlakatKocioy, organizacje polon ne, zespoy folkloru polskiego z okazji festynw, wystpw artystycznych przygotowuj specjalne plakaty. Czstokro s one dwujzyczne.

Por ocasio de festas ou apresentaes artsticas, igrejas, organizaes polnicas e con-juntos de folclore polons utilizam cartazes especiais, que com freqncia so bilnges.

Obok prezentujemy plakat z Ora Biaego, ES, przygotowany z okazji VII Festynu Polon nego odbywaj-cego si w sierpniu 2007 rokuApresentamos acima um cartaz de guia Branca, ES, utilizado por oca-sio da VII Festival Polons, que ali se realizou em agosto de 2007


Plakat zapowiadajcy wystaw fotogra-fi czn powicon polskiemu rucho-wi Solidarnoci. Wystawa odbya si w sierpniu 2007 roku w Porto Alegre, RSCartaz anunciando uma exposio fotogrfi ca dedicada ao movimento sindical polons Soli-dariedade, que se realizou em agosto de 2007 em Porto Alegre, RS

Plakat reklamujcy 12 Tydzie Kultury Polskiej we Florianpolis, w stolicy stanu Santa Catarina. Odbywa si w dniach od 28 do 31 sierpnia 2007 roku. Zosta zorganizowany przez tamtejsz dyna-miczn wsplnot polon nCartaz anunciando a 12 Semana Cultural Polonesa em Florianpolis, capital do estado de Santa Catarina, que se realizou nos dias 28-30 de agosto de 2007. O evento foi or-ganizado pela dinmica comunidade polnica local


Carto bancrio Polons Karta bankowa Polak

W 1996 roku z okazji 125-rocznicy przybycia pierwszej grupy imigrantw polskich do Kurytyby, Banestado paraski bank stanowy, wyda z tej oka-zji specjaln kart kredytow z polskimi symbolami. Rwnoczenie wspomnia-ny bank sfi nansowa wydanie w jzyku portugalskim opracowania prof. Ruya C. Wachowicza Jeszcze Polska. Exposio comemorativa dos 125 anos da imigrao polonesa no Paran. Zaprezentowane wydanie zawiera 42 biografi e rnych Polakw i przedstawicieli Polonii (naukowcy, politycy, dziennikarze, profesorowie, artyci plastycy, lekarze, pisarze i poeci), ktrzy przyczynili si do rozwoju Brazylii.

Em 1996, por ocasio dos 125 anos da vinda do primeiro grupo de imigrantes polo-neses a Curitiba, o Banco Estadual Banestado lanou um carto de crdito especial com smbolos poloneses. Ao mesmo tempo, o mencionado banco fi nanciou a publicao, em lngua portuguesa, do trabalho de Ruy C. Wachowicz Jeszcze Polska. Esposio comemo-rativa dos 125 anos da imigrao polonesa no Paran. Esse texto contm 42 biografi as de diversos poloneses e representantes da comunidade polonesa (cientistas, polticos, jor-nalistas, professores, artistas, pintores, mdicos, escritores, etc.) que contriburam para o desenvolvimento do Brasil.


Carto telefnico Karta telefoniczna

Karta telefoniczna z Janem Pawem IICarto telefnico com Joo Paulo II

Dla upamitnienia II wiatowego spotkania papiea Jana Pawa II z rodzina-mi w 1997 roku w Rio de Janeiro, wydano specjaln kart telefoniczn z podo-bizn papiea.

Em homenagem ao II encontro do papa Joo Paulo II com as famlias em 1997, no Rio de Janeiro, foi lanado no Brasil um carto telefnico especial, com uma fotografi a do pontfi ce polons.

Carvalho Db polski


W So Mateus do Su, PR, ronie db przywieziony z Polski. Drzewo to jest historycznym odniesieniem do imigracji polskiej do So Mateus do Sul. Tekst umieszczony na tablicy ustawionej przy drzewie podaje, e zostao posadzone przez imigrantw polskich w latach 1895-1915. Drzewo jest pod ochron jako paraskie patrymonium historyczne. Jest ono swoistym zabytkiem i dumnym wiadkiem chwalebnej przeszoci polskich pionierw. Bowiem chop polski emigrant po-trafi w tamtych, pionierskich i trudnych czasach, patrzy z nadziej w przyszo. Dlatego te zakada szkoy, aby swoim dzieciom otwiera drog do owiaty.

Em So Mateus do Sul, PR, existe um carvalho trazido da Polnia. Essa rvore uma referncia histrica imigrao polonesa naquele municpio. O texto da placa colocada junto rvore informa que esse carvalho foi plantado pelos imigrantes poloneses em algum momento entre os anos 1895 a 1915. A rvore encontra-se tombada como patrimnio histrico paranaense. Trata-se de um monumento peculiar e de uma testemunha que enal-tece o glorioso passado dos pioneiros poloneses, porquanto naqueles difceis tempos de pio-neirismo e difi culdades o campons polons foi capaz de ter uma viso otimista do futuro. Por essa razo fundava escolas, a fi m de abrir a seus fi lhos o caminho educao.

Centro de Lngua e Cultura Polonesa em Erechim, RS Centrum Jzyka i Kultury Polskiej w ErechimW miecie Erechim, w Rio Grande do Sul, na poudniu Brazylii od wielu

ju lat istnieje orodek zajmujcy si nauczaniem jzyka polskiego i promocj kultury polskiej.

Na cidade de Erechim, no Rio Grande do Sul, no Sul do Brasil, h vrios anos existe um centro que se dedica ao ensino da lngua polonesa e promoo da cultura polonesa.

Chopin Nazwa budynku mieszkalnego przy najbardziej znanej i luksusowej alei nad Oceanem Atlantyckim (Avenida Atlntica) w Rio de Janeiro.

Nome de um prdio residencial junto mais povoada e luxuosa avenida que margeia o oceano Atlntico (Avenida Atlntica) no Rio de Janeiro.

Consulado Geral da Repblica da Polnia Konsulat Generalny RPCuritiba Kurytyba Kompetencje terytorialne: Paran, Rio Grande do Sul, Santa Catarina. Konsul Generalny: Dorota J. BarysRua Agostinho Leo Jr. 23480030 110 Curitiba, PR


O Consulado Geral da Repblica da Polnia, com jurisdio para os estados do Paran, Santa Catarina e Rio Grande do Sul, tem a sua sede em Curitiba, Rua Agostinho Leo Jr. 234 80030-110. A sua titular atual (2007) a cnsul geral Dorota J. Barys.

Drzwi do Konsulatu z wyrzebion warszawsk SyrenkPorta do Consulado em Curitiba, com a Sereia de Varsvia

Brama wjazdowa do siedziby Konsulatu z wyrzebionymi herbami miast polskichPorta de entrada da sede do Consulado, com esculturas de brases das cidades polonesas


Rio de JaneiroKompetencje terytorialne: Alagoas, Bahia, Esprito Santo, Pernambuco,

Rio de Janeiro, Sergipe.Konsul Generalny: Dariusz DudziakRua Praia de Botafogo, 24222250 040 Rio de Janeiro, RJJurisdio: Alagoas, Bahia, Esprito Santo, Pernambuco, Rio de Janeiro, Sergipe.Cnsul geral: Dariusz DudziakRua Praia de Botafogo, 24222250-040 Rio de Janeiro, RJ

So PauloKompetencje terytorialne: Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Minas Gerais. Konsul Generalny: Marek Kryski Rua Monte Alegre, 179105014-002 So Paulo, SPJurisdio: Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Minas Gerais.Cnsul geral: Marek KrynskiRua Monte Alegre, 179105014-002 So Paulo, SP

Consulado Honorrio da Repblica da Polnia Konsulat Honorowy RP Belo Horizonte, MG Konsul Honorowy Jerzy MarkiewiczCnsul honorrio: Jerzy Markiewicz

Erechim, RSKonsul Honorowy Maria Wanda Krepinski GrochCnsul honorrio: Maria Vanda Krepinski Groch

Recife, PE Konsul Honorowy Zildo Teixeira Braga de MoraisCnsul honorrio: Zildo Teixeira Braga de Morais

Vitria, ES Konsul Honorowy Adam Emil CzartoryskiCnsul honorrio: Adam Emil Czartoryski


Coral Joo Paulo II Chr Jana Pawa II Chr dziaa przy kociele w. Stanisawa w Kurytybie. Przez dugie lata by znany pod wezwaniem w. Cecylii. Od wizyty papiea Jana Pawa II w 1980 roku w Kurytybie, przyj jego imi. Chr udziela si take podczas rnych uroczystoci polon nych w tym miecie.

O coral atua na igreja de S. Estanislau em Curitiba. Por muitos anos foi conhecido como Coral S. Ceclia. Desde a visita do papa Joo Paulo II a Curitiba, em 1980, adotou o seu nome. Esse coral participa das diversas solenidades polnicas organizadas nessa cidade.

Coral Polons guia Branca em Quedas do Iguau, PR Chr polski Orze Biay w Quedas do Iguau, PRCracvia KrakwNazwa kiebasy produkowanej przez zakad wdliniarski Tomacheski w So Joo do Triunfo, PR. Podobn wdlin wyrabia take Machulek pro-wadzcy zakad w Prudentpolis, PR. Wyroby wdliniarskie mona spotka w wielu miasteczkach poudniowej Parany, take w rnych sklepach w Kury-tybie.

Nome de linia produzida pela fi rma Tomacheski, em So Joo do Triunfo, PR. Uma linia semelhante tambm produzida por Machulek, uma fi rma de Prudentpolis, PR. Prudutos de salsicharia poloneses podem ser encontrados em diversas localidades do Sul do Paran, inclusive em vrias lojas de Curitiba.

Czestochowa CzstochowaHerb municypium Virmond, PR, z wizerunkiem Matki Boskiej Czsto-chowskiej. Taki sam wizerunek znajduje si te na fl adze municypalnej;

Kapelania polska pod wezwaniem Matki Boskiej Czstochowskiej w Porto Alegre, stolicy stanu Rio Grande do Sul;

Matka Boska Czstochowska patronka Braspolu;Matka Boska Czstochowska patronka parafi i oraz municypium w Dom

Feliciano, RS;Rzeba wizerunku Matki Boskiej Czstochowskiej na gwnych drzwiach

kocioa parafi alnego w Carlos Gomes, RS. W ten sposb upamitniono przy-bycie imigrantw z Polski;

Witra Matki Boskiej Czstochowskiej w kociele w. Pawa w Rio de Ja-neiro. Podarowany 3 maja 1941 roku przez Stefani z Paskowieckich Lincoln Nodari;


Witra Matki Boskiej Czestochowskiej w kociele parafi alnym w Guarani das Misses, RS;

Witra z twarz Matki Boskiej Czstochowskiej w prezbiterium kocioa pa-rafi alnego w Rio da Prata, SC.

Braso do municpio de Virmond, PR, com a efgie de Nossa Senhora de Czestochowa. A mesma efgie encontra-se tambm na bandeira do municpio;

Capelania polonesa de Nossa Senhora de Czestochowa em Porto Alegre, capital do estado do Rio Grando do Sul;

Nossa Senhora de Czestochowa, padroeira da BRASPOL;Nossa Senhora de Czestochowa, padroeira da parquia e do municpio de Dom Feli-

ciano, RS;Escultura da imagem de Nossa Senhora de Czestochowa na porta principal da igreja

paroquial de Carlos Gomes, RS, uma homenagem vinda dos imigrantes da Polnia;Vitral de Nossa Senhora de Czestochowa na igreja de So Paulo, no Rio de Janeiro,

oferecido no dia 3 de maio de 1941 por Stefania Plaskowiecki Lincoln Nodari;Vitral de Nossa Senhora de Czestochowa na igreja paroquial em Guarani das Mis-

ses, RS;Vitral com a face de Nossa Senhora de Czestochowa no presbitrio da igreja paroquial

de Rio da Prata, SC.

Mozaika obrazu Matki Boskiej Czstochow-skiej w otarzu zbudowanym obok krzya imigranta w Dom Feliciano, RS. Pod obra-zem wypisano wezwanie w jzyku polskim: Matko Boska Czstochowska, jestemy pod Twoj opiek. Mozaika zostaa powicona 2 grudnia 2007 roku przez biskupa Sinsio Bohn, ordynariusza diecezji Santa Cruz do Sul, do ktrej naley parafi a Dom Feliciano. Zostaa rwnie umieszczona tablica z brzu z tekstem w jzyku portugalskim. Oto jego tumaczenie: Matko Boska Czstochowska. Jestemy pod Twoj opiek. Cze i uwiel-bienie od spoeczestwa Dom Feliciano dla Krlowej Polski Patronki Parafi i i Muni-cipium. Bogosawion nazywa Ci bd


wszystkie pokolenia. 44 lata emancypacji politycznej. Administracja municypalna 2005-2008. Dom Feliciano, 8 grudnia 2007. Projekt Roberto Scislewski archi-tekt. Wykonanie Manoel Luiz Passos Becker inynier budowlany

Mosaico de uma imagem de Nossa Senhora de Czestochowa no altar construdo ao lado do cruzeiro do imigrante em Dom Feliciano, RS. Sob a imagem encontra-se uma inscrio em lngua polonesa: Nossa Senhora de Czstochowa, estamos sob tua proteo. A bno do mosaico foi realizada no dia 2 de dezembro de 2007 pelo bispo Dom Sinsio Bohn, ordinrio da diocese de Santa Cruz do Sul, qual pertence a parquia de Dom Feliciano. Ali foi tambm colocada uma placa de bronze em lngua portuguesa, com estes dizeres: Nossa Senhora de Czstochowa. Estamos sob tua proteo. Homenagem e louvor do povo de Dom Feliciano Rainha da Polnia Padroeira da Parquia e do Municpio. Bem-aventurada te proclamaro todas as geraes. 44 anos de emancipao poltica. Administrao Municipal 2005-2008. Dom Feliciano, 08 de dezembro de 2007. Projeto Roberto Scislewski arquiteto. Execuo Manoel Luiz Passos Becker engenheiro civil

Dzie onierza Polskiego Dia do Soldado Polons Od 15 VIII 1965 roku w Rio de Janeiro (w niedziel po 15 sierpnia) kadego roku obchodzony jest Dzie onierza Polskiego. Stowarzyszenie Pol-skich Kombatantw po uroczystej Mszy w. sprawowanej w kociele polskim skada biao-czerwony wieniec przy pomniku ku czci onierzy brazyl skich polegych podczas II wojny wiatowej.

Desde 15.08.1955, todos os anos comemorado no Rio de Janeiro, no domingo aps o dia 15 de agosto, o Dia do Soldado Polons. Aps a solene missa celebrada na igreja polonesa, a Associao dos Combatentes Poloneses deposita uma grinalda de fl ores bran-cas e vermelhas no monumento em honra aos soldados brasileiros que pereceram durante a Segunda Guerra Mundial.

Przy pomniku nie-znanego onierza. Na maszcie, obok brazyl skiej fl agi powiewa polska, biao-czerwonaJunto ao tmulo do soldado desconhe-cido. No mastro ao lado da bandeira brasileira, tremula a bandeira polonesa, branca e vermelha

D


Biao-czerwony wieniec od Stowarzyszenia Polskich KombatwA Associao dos Combatentes Poloneses deposita a grinalda de fl ores brancas e vermelhas

W uroczystociach Dnia onierza Polskiego zawsze bior udzia przedstawiciele bra-zyl skich si zbrojnychDa comemorao do Dia do Soldado Polons sempre participam representantes das foras ar-madas brasileiras


Dom Pedro II Cesarz Piotr II Kolonia polska pooona niedaleko Kurytyby. Nazw kolonii uczczono cesarza Piotra II, ktry by bardzo przychylny Polakom. W kolonii znajduje si koci zbudowany w ksztacie statku. W ten sposb polon na spoeczno pragna uczci swoich przodkw przybyych z Polski do Brazylii. Obok ko-cioa zorganizowano may skansen polski. Postawiono dwa oryginalne domy zbudowane przez imigrantw polskich.

Colnia polonesa situada nas proximidades de Curitiba, cujo nome uma homenagem ao imperador Dom Pedro II, que era muito favorvel aos poloneses. Nessa colnia existe uma igreja construda em forma de barco. Dessa maneira a coletividade polnica quis homenagear os seus antepassados vindos da Polnia ao Brasil. Ao lado da igreja h um pequeno museu etnogrfi co polons com duas casas originais construdas pelos imigrantes poloneses.

Durski Restauracja polska znajdujca si na starwce w Kurytybie. Potom-kowie Hieronima Durskiego w ten sposb postanowili uczci pami swojego przodka9.

Restaurante polons localizado na cidade velha de Curitiba. Os descendentes de Jer-nimo Durski quiseram assim homenagear o seu antepassado.

Dzwon z Polski Sino da Polnia Znajduje si na wiey kocioa parafi alnego w urea. Zosta odlany w Polsce i sprowadzony przez ojcw redemptorystw do urea, RS.

Encontra-se na torre da igreja paroquial em urea, RS. Foi fundido na Polnia e trazido a essa localidade pelos padres redentoristas.

9 Z. Malczewski TChr, Sownik biogra czny, dz. cyt., s. 121-122.

Embaixada da Repblica da Polnia Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Po uzyskaniu przez Polsk niepodlegoci, pierwszym polskim posem w Bra-

zylii by hrabia Ksawery Orowski. 27 maja 1920 roku zoy listy uwierzytel-niajce prezydentowi Brazylii Epitcio da Silva Pessoa. Po przeniesieniu stolicy z Rio de Janeiro do Braslii, rwnie Ambasada Polski przeniosa w 1965 roku swoj siedzib do nowej stolicy.

Ambasador: Jacek Junosza Kisielewski Av. Das Naes Lote 33 SE70423 900 Braslia, DFQuando a Polnia reconquistou a sua independncia, o primeiro legado polons no

Brasil foi o conde Ksawery Orlowski, que no dia 27 de maio de 1920 apresentou as cre-denciais ao presidente do Brasil Epitcio da Silva Pessoa. Aps a transferncia da capital do Rio de Janeiro a Braslia, em 1965 tambm a Embaixada da Polnia transferiu a sua sede nova capital.

Embaixador: Jacek Junosza KisielewskiAv. Das Naes Lote 23 SE70423-900 Braslia, DF

Escolas brasileiras com nomes poloneses Szkoy z polskimi nazwiskamiPolscy imigranci od pocztkw swojego ycia w Brazylii zabiegali nie tyl-

ko o budowanie domostw, kociow, ale take szk. Szkolnictwo polskie w tym kraju byo bardzo rozwinite. Niestety, w 1938 roku na skutek na-cjonalizacji zamknito ponad 300 polskich szk (164 w stanie Paran, 36 w Santa Catarina i ponad 100 w Rio Grande do Sul). Dzisiaj nie spotkamy na terenie tego kraju adnej polskiej szkoy. Istniej natomiast przedszkola, i szkoy, ktrym nadawano imiona Polakw lub osb polskiego pochodzenia. Poniej wymieniam szkoy pastwowe z polskimi nazwiskami. Czstokro

E


nazwiska zostay dostosowane do wymowy brazyl skiej. Jestem przekona-ny, e to nie s wszystkie szkoy. Wymieniam tylko te, do ktrych miaem dostp:

No Brasil os imigrantes poloneses empenharam-se no apenas pela construo de ca-sas e igrejas, mas tambm de escolas. Os poloneses tiveram no Brasil um sistema escolar bastante desenvolvido. Infelizmente, em 1938, em conseqncia da poltica de nacionali-zao, foram fechadas mais de 300 escolas polonesas (164 no estado do Paran, 36 em Santa Catarina e mais de 100 no Rio Grande do Sul). Atualmente no encontramos no territrio do pas nenhuma escola polonesa, no entanto existem pr-escolas, escolas e col-gios dedicados a poloneses ou pessoas de origem polonessa. Relacionamos abaixo as escolas polonesas com nomes poloneses. Muitas vezes eses nomes foram adaptados pronncia brasileira. Temos conscincia de que essa relao no deve ser completa. Relacionamos apenas aquelas escolas a que tivemos acesso:

Ado Sobocinski stanowa szkoa podstawowa w Mallet, PR.Escola fundamental em Mallet, PR;

guia Branca szkoa podstawowa i rednia w guia Branca, ES.Escola fundamental e mdia em guia Branca, ES;

Alberto Wardenski szkoa municypalna w Salto do gua Verde, municypium Canoinhas, SC.Escola municipal em Salto do gua Verde, municpio de Canoinhas, SC;

Boleslau Wzorek szkoa municypalna w Araucria, PR.Escola municipal em Araucria, PR;

Centro de Educao Infantil Pe. Boleslau Liana przedszkole miejskie w dziel-nicy Jardim Itaboa w Campo Largo, PR10.Pr-escola municipal no Jardim Itabo, em Campo Largo, PR;

Francisco Lechinoski stanowa szkoa podstawowa w Quitandinha, PR.Escola fundamental estadual em Quitandinha, PR;

Frei Fabiano Gadzinski szkoa municypalna w Canoinhas, SC,Escola municipal em Canoinhas, SC;

10 Z. Malczewski TChr, W trosce nie tylko o rodakw. Misjonarze polscy w Brazylii, Curitiba 2001, s. 145-147.


Herclio Malinowski szkoa w So Bento do Sul, SC.Escola em So Bento do Sul, SC;

Irm Ambrosia Sabatovicz stanowa szkoa podstawowa i rednia w So Jos dos Pinhais, PR.Escola estadual fundamental e mdia em So Jos dos Pinhais, PR;

Izelina D. Gaiovicz stanowa szkoa podstawowa w General Carneiro, PR.Escola estadual fundamental em General Carneiro, PR;

Joo Paulo II stanowa szkoa podstawowa i rednia w Kurytybie, w dzielnicy Xaxim; szkoa prywatna podstawowa i rednia w Pinhais, PR.Escola estadual fundamental e mdia em Curitiba, no bairro Xaxim; escola particular fundamental e mdia em Pinhais, PR;

Joo Rysicz szkoa rednia stanowa w Cantagalo, PR.Colgio estadual em Cantagalo, PR;

Matheus Maylasky szkoa municypalna w Sorocaba, SP.Escola municipal em Sorocaba, SP;

Monsenhor Boleslau Falarz stanowa szkoa podstawowa w Kurytybie, w dziel-nicy So Brs.Escola fundamental estadual em Curitiba, no bairro So Brs;

Monsenhor Miguel jzyku Mickosz stanowa szkoa podstawowa w Quitan-dinha, PR.Escola estadual fundamental em Quitandinha, PR;

Monsenhor Pedro Busko stanowa szkoa podstawowa i rednia w Ponta Grossa, PR.Escola estadual fundamental e mdia em Ponta Grossa, PR;

Marechal Trompowski szkoa w Rio de Janeiro.Escola no Rio de Janeiro;

Nicolau Coprnico stanowa szkoa podstawowa i rednia w Mallet, PR.Escola estadual fundamental e mdia em Mallet, PR;


Padre Boleslau Liana municypalna szkoa podstawowa w Balsa Nova, PR11.Escola municipal fundamental em Balsa Nova, PR;

Pe. Boleslau Lucas Bayer szkoa municypalna w Araucria, PR.Escola municipal em Araucria;

Pe. Carlos Zalesny stanowa szkoa podstawowa i rednia w Ponta Grossa, PR.Escola estadual fundamental e mdia em Ponta Grossa, PR;

Pe. Jos Noch szkoa rolnicza w Araucria, PR.Escola agrcola em Araucria, PR;

Pe. Pedro Grzelczaki stanowa szkoa podstawowa w Ponta Grossa, PR.Escola estadual fundamental em Ponta Grossa, PR;

Padre Sigismundo szkoa stanowa w Quedas do Iguau PR. Poprzez nada-nie imienia tej szkole chciano uczci ks. Zygmunta Gdaca. Ten polski ksidz pracowa w Quedas do Iguau wrd polskich pionierw oraz Brazyl czykw przez 40-lat.Escola estadual em Quedas do Iguau PR. O nome da escola uma homenagem ao pe. Sigismundo Gdaniec, sacerdote polons que trabalhou entre os pioneiros poloneses e brasileiros na regio durante 40 anos;

Pe. Sigismundo Gorazdowski przedszkole w Kurytybie, w dzielnicy Porto.Pr-escola em Curitiba, no bairro Porto;

Paulo Leminski stanowa szkoa podstawowa i rednia w Lapa, PR; stanowa szkoa podstawowa i rednia w Kurytybie, w dzielnicy Tarum.Escola estadual fundamental e mdia em Lapa, PR; escola estadual fundamental e mdia em Curitiba, no bairro Tarum;

Polnia Szkoa municypalna w Rio de Janeiro. (Escola municipal Polnia). W 1959 roku starano si uczci niektre pastwa nadajc ich imi poszcze-glnym szkoom miejskim. Tak te uhonorowano Polsk poprzez nadanie imienia Polnia jednej ze szk, ktra usytuowana jest przy ulicy Francisco

11 Z. Malczewski TChr, W trosce .., dz. cyt., s. 145-147.


Muzi w dzielnicy Magalhes Bastos. Inauguracja szkoy miejskiej Polnia nastpia 24 lipca 1959 roku za rzdw S Freire Alvim, prefekta miasta Rio de Janeiro12.Escola municipal no Rio de Janeiro (Escola Municipal Polnia). Em 1959 foi prestada uma homenagem a alguns pases atravs da atribuio de seus nomes a diversas escolas municipais cariocas. Dessa forma tambm foi homenageada a Polnia, quando a uma das escolas recebeu o nome desse pas. Essa escola situa-se no bairro Magalhes Bastos. A inaugurao da Escola Municipal Polnia ocorreu no dia 24 de julho de 1959, duran-te a administrao do prefeito S Freire Alvim;

Prof. Erica P. Mlynarczyk stanowa szkoa podstawowa w Kurytybie, w dziel-nicy Tatuguara.Escola fundamental estadual em Curitiba, no bairro Tatuquara;

Prof. Eugenio Malanski stanowa szkoa podstawowa i rednia w Ponta Gross, PR.Escola fundamental estadual em Ponta Grossa, PR;

Prof. Francisco Gawlowski stanowa szkoa podstawowa w Paulo Frontin, PR.Escola estadual fundamental em Paulo Frontin, PR;

Prof. Joo Wzorek szkoa municypalna w Canoinhas, SC.Escola municipal em Canoinhas, SC;

Prof. Jlio Szymanski kolegium stanowe w Araucria, PR.Colgio estadual em Araucria, PR;

Prof. Maria de L. roku Morozowski stanowa szkoa podstawowa w Paranagu, PR.Escola estadual fundamental em Paranagu, PR;

Prof. Maria Senek Wosnhaki stanowa szkoa podstawowa w Mandirituba, PR.Escola estadual fundamental em Mandirituba PR;

Prof. Margarete M. Mazur stanowa szkoa podstawowa w Ponta Grossa, PR.Escola estadual fundamental em Ponta Grossa, PR;

12 Z. Malczewski TChr, Obecno Polakw , dz. cyt., s. 212.


Prof. Pedro Jos Puchalski podstawowa szkoa stanowa w Contenda, PR.Escola estadual fundamental em Contenda, PR;

Roberto Trompowski szkoa (Escola Centro Educacional) w Rio do Sul, SC.Escola (Escola Centro Educacional) em Rio do Sul, SC;

Staniszewski Kasprzak Apolonia szkoa municypalna we Fluvipolis koo So Mateus do Sul, PR.Escola municipal em Fluvipolis, perto de So Mateus do Sul, PR;

Wrublewski Estanislau szkoa stanowa (podstawowa i rednia) w Santanie koo Cruz Machado, PR. W ten sposb uczczono pami miejscowego nauczy-ciela polskiego pochodzenia.Escola estadual fundamental e mdia em Santana, perto de Cruz Machado, PR. O nome uma homenagem a um professor de origem polonesa que trabalhou no lugar.

Powyszy rejestr brazyl skich szk podstawowych i rednich, ktrych pa-tronami s osoby polskiego pochodzenia, z pewnoci wiadczy o oddaniu szczeglnego hodu i wpisaniu w histori lokalnej spoecznoci polskiego, po-lon nego pedagoga czy duchownego, ktry zasuy si dla danej szkoy. Moe naleaoby w przyszoci dowiedzie si: kim byli ci patronowie szk i opraco-wa ich yciorysy?

A relao acima, de escolas brasileiras bsicas e mdias que tm como patronos pessoas de origem polonesa, certamente testemunha o desejo de prestar uma homenagem especial e inscrever na histria da comnidade local os nomes de pedagogos ou religiosos poloneses que tiveram mritos especiais. Talvez no futuro seja oportuno investigar quem foram esses patronos de escolas e escrever as suas biografi as.


Szkoa podstawowa dra Herclio Malinowskiegow municypium So Bento do Sul, SCEscola Bsica Municipal Doutor Herclio Malinowsky em So Bento do Sul, SC

Szkoa rednia stanowa prof. Juliusza Szymaskiegow Araucrii, PRColgio Estadual Prof. Jlio Szymanski em Araucria, PR


Fronton szkoy stanowej im. Stanisawa Wrublewskiego w Santanie, PRFachada do Colgio Estadual Estanislau Wrublewski em Santana, PR

Espao Cultural Frans Krajcberg Centrum Kultury Fransa Krajcberga11 padziernika 2003 roku nastpia inauguracja tego szczeglnego miej-sca usytuowanego w Ogrodzie Botanicznym w Kurytybie. Artysta posiada trzy stae ekspozycje swoich dzie w Nova Viosa (stan Bahia), Paryu i Kurytybie. W tym ostatnim miecie znajduje si ponad 100 dzie naszego artysty13.

No dia 11 de outubro de 2003 ocorreu a inaugurao desse espao especial, situado no Jardim Botnico em Curitiba. Esse artista possui trs exposies permanentes das suas obras: em Viosa no estado da Bahia, em Paris e em Curitiba. Nesta ltima encon-tram-se mais de cem obras desse artista polons.

13 Frans Krajcberg urodzi si w 1921 roku w Kozienicach. Pochodzi z kupieckiej rodziny polskich ydw, ktra zo-staa wymordowana przez nazistw w czasie II wojny wiatowej. Studiowa inynieri i sztuk na Uniwersytecie w Le-ningradzie. Podczas wojny, jako o cer, walczy w szeregach Wojska Polskiego. W 1948 roku wyemigrowa do Brazylii, gdzie w 1954 roku przyj obywatelstwo tego kraju. Jest rzebiarzem, malarzem, fotogra kiem, artyst gra kiem zna-nym nie tylko w Brazylii. Zob. www.escritoriodearte.com/listerQuadros.asp?artista=73 (26.09.2007).


Espao Cultural Paulo Leminski Centrum Kultury Pawa Lemiskiego

Staa wystawa powicona dziaalnoci Pawa Leminskiego znajduje si w Kurytybie, niedaleko dawnego kamienioomu, gdzie odbywaj si imprezy kulturalne. Kamie-nioom rwnie nosi imi Pawa Leminskiego uma exposio permanente dedicada obra do poeta Paulo Leminski. Encontra-se em Curi-tiba, nas proximidades de uma antiga pedreira, onde se realizam eventos culturais. O local tambm se denomina Pedreira Paulo Leminski

Estdio Valentim Kokott Stadion im. Walentego KokotaStadion sportowy im. Walentego Kokota w Almirante Tamandar, PR.Estdio Valentim Kokott em Almirante Tamandar, PR.

Estdio Alexandre Yanik Stadion im. Aleksandra JanikaStadion sportowy im. Aleksandra Janika w Balsa Nova, PR. Estdio Alexandre Yanik em Balsa Nova, PR.

Estao de trem Mailaski Stacja kolejowa Majlaski In. Ludwik Mieczysaw Majlaski wraz z in. Aleksandrem Brodow-skim prowadzili budow linii kolejowej w stanie So Paulo. Majlaski by in-spektorem kompanii kolejowej Sorocaba. Pod jego zarzdem zbudowano 120 kilometrowy odcinek kolei na trasie So Paulo Sorocaba. 18 czerwca 1875 roku pierwsza lokomotywa dojechaa z So Paulo do Sorocaba. Stacja kolejowa inaugurowana w 1898 roku jako km 56 nazywaa si pniej Pinheirinhos. 10 lipca 1916 roku stacja otrzymaa nazw Mailaski. Brazyl skie rda po-daj w rnej formie nazwisko polskiego inyniera, budowniczego kolei: Ma-


ilaski, Mailasky, Maylasky, Mailasqui. Jako jego imi podawane jest Matheus. Co do obywatelstwa naszego rodaka, tutejsze rda podaj, e by Wgrem, Austriakiem lub obywatelem austro-wgierskim. Wspomniana stacja kolejowa pooona jest na terenie municypium So Roque. Linia kolejowa su-y do dzi do przewozu towarw. Natomiast budynek stacji kolejowej zosta zaadoptowany na centrum kultury14.

O engenheiro Lus Mailaski, juntamente com o engenheiro Alexandre Brodowski, tra-balhou na construo de ferrovias no estado de So Paulo. Mailaski foi inspetor da Companhia Ferroviria Sorocabana. Sob a sua superviso foi construdo um trecho de 120 quilmetros de estrada de ferro entre So Paulo e Sorocaba. No dia 18 de junho de 1875 a primeira locomotiva chegou de So Paulo a Sorocaba. A estao ferroviria, inaugurada em 1898 como Km 56, chamou-se depois Pinheirinhos. No dia 10 de julho de 1916 essa estao recebeu o nome Mailaski. As fontes brasileiras apresentam de di-versas formas o nome do engenheiro polons, construtor da ferrovia: Mailaski, Mailasky, Maylasky, Mailasqui. O seu nome apresentado como Matheus. Quando cidadania, as fontes locais informam que esse engenheiro foi hngaro, austraco ou cidado austro-hngaro. A mencionada estao ferroviria est situada na rea do municpio de So Roque. A ferrovia funciona at hoje para o transporte de mercadorias, mas o prdio da estao foi adaptado para ser um centro de cultura.

Estao de trem Eng. Trompowski Stacja kolejowa in. Trompowski Na trasie linii kolejowej Cruzeiro Juria, w stanie Minas Gerais, w 1909 roku inaugurowano stacj dedykowan inynierowi Trompowskiemu. Od 1966 roku nie kursuj na niej pociagi osobowe; w latach 1997-2001 je-dziy tylko pociagi turystyczne. Obecnie kolej nie funkcjonuje. Stacja in. Trompowskiego pozostaa jako pamitka wiadczca o dawnej wietnoci ko-lei elaznej w tym kraju15.

No trecho da ferrovia CruzeiroJuria, no estado de Minas Gerais, foi inaugurada em 1909 uma estao ferroviria dedicada ao engenheiro Trompowski. Os trens de pas-sageiros deixaram de circular ali desde 1966. Nos anos 1997-2001 circulavam apenas trens tursticos. Atualmente a ferrovia est desativada, mas a estao Eng. Trompowski permaneceu como uma lembrana a testemunhar o antigo esplendor das estradas de ferro no Brasil.

14 Ks. J. Pito CM, Pamitki polskie w Brazylii, w: Kalendarz Ludu, Kurytyba 1972, s. 40; www.estacoesferroviarias.com.br/m/mailaski.htm; www.piratininga.org/Sorocaba/sorocaba.htm (14.02.08). 15 www.estacoesferroviarias.com.br (10.02.2007 roku).

Fazenda Polnia Majtek PolskaNazwa obszaru ziemi nadanej przez cesarza Pedro II generaowi An-toniemu Dodze Czerwiskiemu za sub wojskow. Majtek ziemski ley w municypium Veadeiros, w stanie Gois16.

Nome de uma rea de terra concedida pelo imperador Dom Pedro II ao general An-tnio Doga Czerwiski em retribuio pelos servios por ele prestados como militar. A fazenda situa-se no municpio de Veadeiros, no estado de Gois.

Festa do Imigrante Polons Festyn polskiego imigranta Od 2000 roku w guia Branca, w stanie Esprito Santo, organizowany jest festyn polskiego imigranta z bogatym programem relig nym i artystycznym.

Desde 2000, em guia Branca, no estado do Esprito Santo, organizada a Festa do Imigrante Polons, com um rico programa religioso e artstico.

Festa da czarnina Festyn czarniny W urea, RS, corocznie, od wielu ju lat, organizowany jest festyn, ktry ciga tumy Polonusw z rnych regionw stanu Rio Grande do Sul. Wrd wielu wyrobw kulinarnych nawizujcych do polskich tradycji szcze-glne miejsce zajmuje wanie czarnina. W urea i okolicach zamieszkuje 98% osb polskiego pochodzenia.

J h vrios anos, em urea, RS, todos os anos organizada uma festa que atrai multides de polnicos de diversas regies do estado. Entre os muitos produtos culinrios relacionados com a tradio polonesa, ocupa um lugar especial justamente a czarnina. Em urea e na regio, 98% da populao de origem polonesa.

Fest Pierogi Festyn pierogwCentrum polon ne w So Mateus do Sul, kadego roku (od 1994 roku) 16 Ks. J. Pito CM, Pamitki polskie, art. cyt., s. 38.

F


organizuje tradycyjny festyn, podczas ktrego serwowane s oczywicie pierogi. Podczas tej imprezy nie brakuje dobrej polskiej muzyki.

Desde 1994, todos os anos o Centro Polnico de So Mateus do Sul, PR organiza uma tradicional festa, durante a qual naturalmente so servidos os piergui. Esse even-to sempre abrilhantato pela boa msica polonesa.

Francisco Lachowski Franciszek Lachowski17

Nazwa wielopitrowego budynku mieszkalnego przy Alei Cabral w Kuryty-bie (centrum miasta).

Nome de um prdio residencial na Alameda Cabral, em Curitiba, no centro da cidade.

Fundao Joo Paulo II Fundacja Jana Pawa II Fundacja zostaa zaoona w 1982 roku w Caxoeira Paulista, w stanie So

Paulo. Prowadzi wiele dzie charytatywnych. Fundacja utrzymuje take dziaal-no ewangelizacyjn Cano Nova (telewizja, radio, wydawnictwo).

Instituio fundada em 1982 em Caxoeira Paulista, no estado de So Paulo. Desen-volve muitas obras de caridade e tambm promove a atividade evangelizadora Cano Nova (rdio, televiso, publicaes).

17 Z. Malczewski TChr, Sownik biogra czny, dz.cyt., s. 181.

Garganta dos polacos Gardo PolakwNazwa wwozu wykutego w skale. Znajduje si przed miasteczkiem Ca-sca, na trasie drogi stanowej wiodcej z Passo Fundo w kierunku Bento Gonalves w stanie Rio Grande do Sul. W regionie znajduje si wiele polskich kolonii.

Nome de um desfi ladeiro incrustado entre rochas que se encontra no municpio de Cas-ca, junto rodovia estadual que conduz de Passo Fundo em direo a Bento Gonalves, no estado do Rio Grande do Sul. Nessa regio existem muitas colnias polonesas.

Ginsio de esportes Pe. Joo Modtkowski Hala sportowa im. ks. Jana ModtkowskiegoW miasteczku Santo Antnio do Palma, w stanie Rio Grande do Sul, gdzie

pokany procent stanowi mieszkacy polskiego pochodzenia, znajduje si hala sportowa dedykowana ks. Janowi Modtkowskiemu, ktry peni posug proboszcza w miejscowej parafi i.

Na cidade de Santo Antnio da Palma, no estado do Rio Grande do Sul, onde uma signifi cativa porcentagem de habitantes de origem polonesa, encontra-se um ginsio de esportes dedicado ao pe. Joo Modtkowski, que exerceu o ministrio de proco na parquia do lugar.

Gleba Orle Ziemia Orl Kolonia pooona 15 km od Arapongas, PR. Od 1937 roku przybywa-li w ten region imigranci polscy i ukraiscy. Wybuch drugiej wojny wiatowej wstrzyma napyw polskich imigrantw. W pniejszym okresie osiedlali si w tej kolonii Polacy przybywajcy ze stanu Santa Catarina i z poudnia Parany18.

18 M. Kawka, Poloneses no norte do Paran, w: 300 Histrias do Paran. Coletnea, Artes & Textos, Curitiba 2004, s. 150.

G


Colnia situada em Arapongas, PR, a 15 quilmetros da cidade. A partir de 1937 estabeleceram-se nessa regio imigrantes poloneses e ucranianos. A ecloso da Segunda Guerra Mundial interrompeu a afl uncia de novos imigrantes. Em poca posterior esta-beleceram-se nessa colnia poloneses que vinham do estado de Santa Catarina ou do Sul do Paran.

Guchowski Kazimierz (1885-1941), konsul polski w Kurytybie Guchowski Kazimierz (1885-1941), cnsul da Polnia em Curitiba

Dziennikarz, dziaacz spoeczny, dyplomata. Absolwent gimnazjum w Chy-rowie. W 1906 roku wyjecha do USA, gdzie pracowa w tamtejszej prasie polon nej. W sierpniu 1914 roku wrci do kraju. W kocu 1919 roku zosta mianowany pierwszym konsulem Polski w Kurytybie. Po przyjedzie do Bra-zylii podj szerok dziaalno spoeczn wrd osadnikw polskich zamiesz-kujcych poudniowe stany tego kraju. W 1920 roku zakupi od pukownika Ernesto Queiros duy obszar ziemi (farma "Amola faca"), z przeznaczeniem dla polskich osadnikw. W okolice Colonia Coronel Queiros (aktualna nazwa: Virmond) przybywali chopi nie tylko z Polski, ale rwnie z innych regionw Brazylii. Odpowiedzialnym za kolonizacj by in. dr Wadysaw Radecki. Po zakoczeniu misji dyplomatycznej Guchowski pozosta w Brazylii, gdzie po-wici si pisaniu ksiki Wrd pionierw polskich na Antypodach. Materia-y do problemu osadnictwa polskiego w Brazylii, ktra wysza w Warszawie w 1927 roku. Po powrocie do Polski sta si jednym z gwnych dziaaczy Ligi Morskiej i Rzecznej (od 1930 roku Ligi Morskiej i Kolonialnej) oraz propagato-rem osadnictwa polskiego w Angoli.

Jornalista, ativista social, diplomata. Concluiu o segundo grau no ginsio de Chyrw. Em 1906 foi para os Estados Unidos, onde trabalhou na imprensa polonesa. Em agosto de 1914 voltou Polnia. No fi nal do ano de 1919 foi nomeado o primeiro cnsul da Polnia em Curitiba. Depois de chegar ao Brasil desenvolveu uma ampla atividade social entre os colonos poloneses dos estados do sul deste pas. Em 1920 comprou do coronel Ernesto Queiros uma grande rea de terra (fazenda Amola faca), destinanada, em seguida, aos colonos poloneses. Na regio da Colonia Coronel Queiros (nome atual: Virmond), chegavam os camponeses no s da Polnia, mas tambm de outras regies do Brasil. O responsvel pela colonizao foi o engenheiro doutor Wadysaw Radecki. Depois de concluir a sua misso diplomtica, Guchowski permaneceu no Brasil, dedi-cando-se a elaborao do livro Entre os pioneiros poloneses nos Antpodas. Materiais para os problemas da colonizao polonesa no Brasil, publicado em Varsvia, em 1927.


Depois de retornar Polnia, tornou-se um dos principais ativistas da Liga Martima e Flvial (a partir de 1930, Liga Martima e Colonial) e defensor da idia da colonizao polonesa em Angola.

Pierwsze wydanie ksiki Wrd pionierw polskich na Antypodach. Materiay do problemu osadnictwa polskiego w Brazylii ukazao si w Warszawie w 1927, drugie w Porto Alegre w 2005 rokuA primeira edio do livro Entre os pioneiros poloneses nos Antpodas. Materiais para os pro-blemas da colonizao polonesa no Brasil, publicado em Varsvia, em 1927; a segunda edio saiu em Porto Alegre, em 2005

Grabowski Stanisaw Tadeusz (1881-1975), minister penomocny i pose nadzwyczajny w Rio de Janeiro Grabowski Stanisaw Tade-usz (1881-1975), ministro plenipotencirio e enviado extraordinrio no Rio de Janeiro

Historyk literatur sowiaskich, profesor uniwersytecki, dyplomata. Studio-wa na uniwersytetach w Pradze, Zagrzebiu i Wiedniu (1903-1907). Po obro-nie doktoratu w 1910 roku na uniwersytecie w Wiedniu, by lektorem jzykw sowiaskich na Uniwersytecie Jagielloskim. W latach nastpnych by zaanga-owany w dziaalno polityczn i dyplomatyczn, m.in. w latach 1918-1925 by ministrem penomocnym i posem nadzwyczajnym w Sofi i. Po powrocie do Polski kierowa Wydziaem Nauki Ministerstwa Spraw Zagranicznych (1925-1927). W 1927 wyjecha ponownie na placwk dyplomatyczn zosta mini-


strem penomocnym i posem nadzwyczajnym w Rio de Janeiro. Przez pewien czas prowadzi take wykady z historii kultury narodw sowiaskich na Uni-wersytecie w Rio de Janeiro (1935-1936). W 1938 roku odszed z dyplomacji po konfl ikcie z ministrem spraw zagranicznych Jzefem Beckiem. W 1939 roku by dyrektorem Polskiego Instytutu Wsppracy z Zagranic w Warsza-wie. Po II wojnie wiatowej pracowa na Uniwersytecie Jagielloskim, Wro-cawskim i Warszawskim. Prowadzi wykady z historii literatur sowiaskich: bugarskiej, czeskiej i serbsko-chorwackiej.

Historiador das literaturas eslavas, professor universitrio, diplomata. Estudou nas universidades de Praga, Zagreb e Viena (1903-1907). Depois de defender o doutorado, em 1910, na Universidade de Viena, foi leitor de lnguas eslavas na Universidade Ja-guelloniana. Nos anos seguintes estava engajado nas atividades polticas e diplomticas, entre outros, nos anos 1918-1925 foi ministro plenipotencirio e enviado extraordinrio em Sofi a. Aps o seu retorno Polnia dirigia o Departamento de Cincia do Minist-rio dos Negcios Estrangeiros (1925-1927). Em 1927 saiu novamente para um posto diplomtico, nomeado ministro plenipotencirio e extraordinrio no Rio de Janeiro. Du-rante certo tempo lecionava a histria da cultura dos pases eslavos na Universidade do Rio de Janeiro (1935-1936). Em 1938 deixou a diplomacia em conseqncia do confl ito com ministro Jzef Beck. Em 1939 foi diretor do Instituto Polons para a Cooperao Internacional em Varsvia. Depois da II Guerra Mundial trabalhava na Universidade Jaguelloniana, Universidade de Wrocaw e Universidade de Varsvia, lecionando a his-tria das literaturas eslavas: blgara, tcheca e servo-croata.

Kika Tadeusza St. Grabowskiego Brazylia i jej dzie-je, przez wiele lat bya podstawowym opraco-waniem o historii Bra-zylii w PolsceO livro de Tadeusz Stanisaw Grabowski, O Brasil e a sua hist-ria, foi durante muitos anos a principal obra so-bre a histria do Brasil publicada na Polnia

Tadeusz St. Grabowski


Siedziba ministra penomoc-nego i posa nadzwyczajnego w Rio de Janeiro w okresie mi-dzywojennymResidncia do ministro plenipoten-cirio e enviado extraordinrio no Rio de Janeiro no perodo de entre-guerras

Grudzinski Jerzy (1909-1985), konsul polski w So Paulo Grudzinski Jerzy (1909-1985), cnsul da Polnia em So Paulo

Urodzi si w Drohobyczu. Po uzyskaniu niepodlegoci przez Polsk w 1918 roku rodzina Grudziskich powrcia w rodzinne strony, czyli do Wielkopolski. Matur zda w Pastwowym Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. Bergera w Poznaniu, a nastpnie ukoczy studia na Wydziale Ekonomiczno-Prawnym UAM oraz poznask Akademi Handlow. Studiowa te socjologi na Uniwersytecie Berliskim. Przed II wojn wiatow i tu po niej zwizany by z ruchem spdzielczym (odbywa stae w Belgii, Holandii i Francji); obro-ni take doktorat w Wyszej Szkole Ekonomicznej w Poznaniu. W 1948 roku zosta zatrudniony w MSZ. Od lutego 1949 do sierpnia 1953 roku peni funkcj Konsula Generalnego w So Paulo. Da si wwczas pozna jako odda-ny opiekun polskich osadnikw rozsianych w poudniowych stanach Brazylii. Upowszechnia wrd spoeczestwa brazyl skiego polsk muzyk, gwnie Fryderyka Chopina. Po zakoczeniu misji w Brazylii, w latach 1954-1957 by pierwszym ambasadorem Polski w Indiach, a w latach 1962-1966 ambasado-rem w Meksyku.

Nascido em Drohobycz. Depois da recuperao da independncia pela Polnia, em 1918, a famlia Grudziski retornou para sua terra natal, ou seja, a Wielkopolska. Concluiu o segundo grau no Ginsio Estatal de Berger, especializado em matemtica e cincias naturais, em Pozna. Em seguida, formou-se na Faculdade Econmico-Jurdica da Universidade de Adam Mickiewicz (UAM) e na Academia de Comrcio de Pozna. Estudou tambm sociologia na Universidade de Berlim. Antes da II Guerra Mundial e, logo depois da guerra, estava ligado ao movimento cooperativista (realizava estgios na


Blgica, Holanda e Frana); defendeu tambm tese de doutorado na Escola Superior de Economia, em Pozna. Em 1948, foi admitido no Ministrio dos Negcios Estrangeiros (MSZ). Desde o fevereiro de 1949 at agosto de 1953 desempenhava funo de Cnsul Geral em So Paulo. Tornou-se conhecido pelo seu empenho em cuidar dos interesses dos camponeses poloneses dispersos nos estados do sul do Brasil. Propagava na sociedade brasileira a msica polonesa, principalmente, a de Frederico Chopin. Depois de concluir a sua misso no Brasil, foi o primeiro embaixador da Polnia na ndia, nos anos de 1954 a 1957, e, nos anos 1962 a 1966, embaixador no Mxico.

Recital muzyki szopenowskiej w rezydencji Konsula Generalnego w So Paulo (1950)Recital da msica de Chopin na residncia de Cnsul Geral em So Paulo (1950)

Jerzy Grudzinski

Rodzina Konsula Generalnego w parku Jardim Florestal w So Paulo (1950). Od lewej: Ewa Krzakowska (teciowa J. Gru-dziskiego), Ewa Grudziska (crka), osoba niezidentyfi kowana, prof. Czapska, Jerzy Grudziski, Grayna Grudziska (crka), Elbieta Grudziska (ona)A famlia do Cnsul Geral no parque Jardim Florestal em So Paulo (1950). Da esquer-da: Ewa Krzakowska (sogra de J. Grudziski), Ewa Grudziska (fi lha), uma pessoa no iden-tifi cada, profa. Czapska, Jerzy Grudziski, Grayna Grudziska (crka), Elbieta Gru-dziska (esposa)

Herb Towarzystwa Chrystusowego Braso da Sociedade de Cristo Herb Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej z napisem w jzyku pol-skim: Wszystko dla Boga i Polonii Zagranicznej znajduje si w kociele parafi alnym Matki Boskiej Czstochowskiej w Dom Feliciano, RS. Wraz z innymi dzieami arty-stycznymi (sgrafi tto) herb wykonany zosta przez Arystarcha Kaszkurewicza19. Wi-tra z tym samym symbolem spotykamy w kociele w. Piotra i w. Pawa w Kuryty-bie. Obydwie parafi e prowadzone s przez kapanw z Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii ZagranicznejBraso da Sociedade de Cristo para os Poloneses Emigrados, com a inscrio em polons Tudo por Deus e pelos Poloneses Emigrados, encontra-se na igreja paroquial de Nossa Senhora de Czestochowa

em Dom Feliciano, RS. Juntamente com outras obras artsticas (sgrafi tto), o braso foi executa-

do por Aristarco Kaszkurewicz. Encontramos um vitral com o mesmo smbolo na igreja de S. Pedro e S. Paulo em Curitiba. Ambas as parquias so dirigidas por sacerdotes da Sociedade de Cristo

19 Z. Malczewski TChr, Sownik biogra czny , dz. cyt., s. 21-22.

H


Hlond August, kardyna Prymas PolskiHlond Augusto, cardeal e Primaz da Polnia

Obraz kard. Augusta Hlonda, Prymasa Polski i Zaoyciela Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej znaj-duje si w domu prowincjalnym zgromadzenia w KurytybieQuadro do cardeal Augusto Hlond, Primaz da Polnia e Fundador da Sociedade de Cristo para os Polo-neses Emigrados. Encontra-se na casa provincial dessa congregao em Curitiba

Instituto Brasileiro de Cultura Polonesa no Rio de Janeiro Brazyl ski Instytut Kultury Polskiej w Rio de Janeiro Instytut powsta 11 listopada 1992 roku dziki zaangaowaniu pierwszej

ambasador III Rzeczypospolitej Katarzyny Skrzyskiej oraz wielu przedstawi-cieli wiata kultury, sztuki oraz polityki brazyl skiej20.

O instituto surgiu no dia 11 de novembro de 1992 graas ao empenho da primeira embaixadora da III Repblica Polonesa, Katarzyna Skrzyska, bem como de muitos representantes do mundo da cultura, da arte e da poltica brasileira.

20 Z. Malczewski TChr, Obecno Polakw, dz. cyt., s. 102-103.

I

Jagoda Pierwsza nazwa kolonii polskiej w zachodnim regionie stanu Paran. Ko-lonizacja polska rozpocza si w 1936 roku. W ten sposb emigranci polscy pragnli uczci jedn z crek marszaka Jzefa Pisudskiego. Aktualnie miasto nosi nazw Quedas do Iguau21.

Frimeiro nome de uma colnia polonesa no oeste do estado do Paran, onde a colo-nizao polonesa teve incio em 1936. Dessa forma os imigrantes poloneses quiseram homenagear uma das fi lhas do marechal Jos Pisudski. Atualmente a cidade se denomina Quedas do Iguau.

Joo Paulo II Jan Pawe II Centrum katechetyczne w Espigo Alto do Iguau, PR, Centrum kultury polskiej w Geral Velha koo Casca, RS, dom parafi alny w Guarani das Misses, RS, dzielnica w guia Branca, ES, herb (sgraffi to) Jana Pawa II w kociele parafi alnym w Dom Feliciano, RS, park polski im. Jana Pawa II w Kurytybie, PR, supermarket w urea, RS, szpital municypalny w urea, RS, tablica pamitkowa w dzielnicy Orleans, w Kurytybie, ulica w Belo Horizonte, MG, ulica w Hortncia, RS, ulica w Rio de Janeiro, RJ, nazwa wina mszalnego produkowanego w Vincola La Dorni do Brasil

Ltda w Bandeirantes, PR,

21 Tene, W subie Koscioa i Polonii. Towarzystwo Chrystusowe: Funkcje spoeczne i duszpasterskie w rodowisku polo-nijnym w Ameryce aciskiej, Warszawa 1998, s. 114.

J


witra z herbem Jana Pawa II w kociele parafi alnym w Guarani das Mis-ses, RS,

witra w polskim kociele w. Stanisawa w Kurytybie, PS, Centro de catequese em Espigo Alto do Iguau, PR, Centro de cultura polonesa em Geral Velha, perto de Casca, RS, casa paroquial em Guarani das Misses, RS, bairro em guia Branca, ES, braso (sgrafi tto) de Joo Paulo II na igreja paroquial em Dom Felici

Documents

Marcas Da Presença Polonesa No Brasil