marees-noires.com - Kara İstila · 2017. 3. 28. · Yayın: Cedre, 29218 Brest - Şubat 2008 Yayın üstündeki derleme yasası ISBN: 978-2-87893-086-3 Baskı: Fransa, Cloître imprimeur

Öğrenim Kılavuzu

Kara İstila

Yayın: Cedre, 29218 Brest - Şubat 2008Yayın üstündeki derleme yasasıISBN: 978-2-87893-086-3Baskı: Fransa, Cloître imprimeur29800 Saint-Thonan(yetkili basımevi ‘imprim-vert’)Geridönüşüm kağıda basılmıştır.

İlkdenizpetrolkirliliğideneyimimiMart1978’deAmoco CadiztankerikazasındaPortsall,Brittany(Fransa)’dayaşadım.İşeyaramayanbiryüzerbariyerkullanarakbeceriksizcedurdurmayaçalıştığımızsiyahdalgalarındehşetivepiskokusuylailkozamankarşılaştım.Denizvekıyışeridicanlılarınınebediyenyokolacaklarındanhiçşüphemyoktu.Bunasebepolanlarılanetledim.Ancak,budurumçabukdeğişti.Paskalyatatille-rindebüyükşehirlerdengelenziyaretçilerin,denizinartıktelevizyondagördüklerizamankikadarsiyaholmadığınadairyorumlarınıduymamçoksürmedi.Yazgelincede,diğerbirçoğuylaberaberPortsall’dakitemizkumsallarıntadınıçıkarmayabaşladım.Ancak,felaketingerçekleştiğiyerdekicanlılarınuzunsüreniyileşmesüreciniendişeyleizledimvebirdeAmoco’nunavukatlarınınbupetrolkirliliğinihafifealanfazlaiyimserifadeleriniduyuncaartıksinirlendim.

PetroldöküntülerinevesukirliliğinesebebolandiğerkazalarakarşıçözümCedreçalışanlarınıgörevlendirmektir.Herbirimizbufaaliyetalanına,bizebazışeylerinhiçdegöründüğügibiolmadığınıvetedbirliolmayıöğretendeneyimlerdenacıdersleralarakgirdik.Bukonununçokçelişkiliveciddibirsorunolduğunubizzatyaşayarakfarkettik.Buyüzdenuzmanlarolarak,tümfikirvegerçekleriçokbüyükbirnesnellikvetitizlikledeğerlendirmekbizimsorumluluğumuzdadır.

İştebuzihniyetlebueğitimrehberinihazırladık,TotalPetrolŞirketininmalidesteğiileürettik,amatamamenbağımsızolarakkendimizyazdık.Burehberaynıkonuileilgilibirinternetsitesiyledeparallelliktaşımaktadır.Dahafazlabilgiiçinwww.black-tides.com,www.cedre.fr,yadawww.planete-energies.cominternetsitesinebaşvrunuz.

MichelGirinCedre Müdürü

PetrolPetrolnedir?................................................................................................ 8 Petroltaşımacılığı..................................................................................... 8 Günlükhayatımızdapetrol......................................................................... 11

KirlilikSukirliliği.................................................................................................. 16 Petroltabakaları......................................................................................... 18 Doğalsızıntılar........................................................................................... 25

SebeplerKaradakidöküntüler................................................................................... 28 Petroltankerkazaları................................................................................. 30 İşletmefaaliyetlerindenkaynaklananboşaltımlar..................................... 36 Denetimveengelleme................................................................................. 38 Terminaller,Şantiyeler,Platformlar........................................................... 40

Sonuçlarİlketkiler.................................................................................................... 46 Petrolünevrimi........................................................................................... 47 Denizkirliliği............................................................................................. 49 Kıyışeridikirliliği...................................................................................... 50 Bitkivehayvandünyasıüzerindekietkileri............................................... 54 Sonuçlarıetkileyenetmenler...................................................................... 59 Ekonomiksonuçlar.................................................................................... 60

ÇözümlerKurumsalYapı............................................................................................ 64 Müdahaleçalışmalarınınyürütülmesi........................................................ 69 Denizdemüdahale....................................................................................... 74 Karadamüdahale....................................................................................... 80 Atıkimhası................................................................................................. 88

İyileştirmeÇalışmalarıKamukaygısı............................................................................................. 94 Petrolünkaçınılmazsonu........................................................................... 96 Doğaldengenintekrarsağlanması............................................................. 99 Faaliyetleretekrarbaşlanması.................................................................... 102 Gelecektenbeklentiler............................................................................... 106

Terimlersözlüğü........................... S.112

Kaynakça............................................... S.117

Fotoğrafdizini................................. S.120

Metinde“•”simgesiileişaretlenmişolankelimeveteri-mler“terimlersözlüğünde”açıklanmıştır.“*”simgesiileişaretlenmişolanlarkaynakçadabelirtilmiştir.

PetrolBukadarfazlapetrolündenizyoluiletaşınmasebepleri

Petrolnedir?

Petroltaşımacılığı

Günlükhayatımızdapetrol

8 Petroltabakalan Petrol

PETROLNEDİR?

PetrolünkaynağıHam petrol•, deniz canlılarından geriye kalanorganik (hayvansal ve bitkisel) tortuların• yüksekbasınç altında ve oksijensiz ortamda değişimeuğramasısonucuoluşur.Buatık,tortularla•karışırvedibeçökenyenitabakalarlaüzerigiderekörtülür,ısıvebasınçartışıileberabermolekülerdeğişimlergeçirir. Sıvı ya da esasen hidrokarbonlardan• (karmaşıklık derecesi değişen zincir şeklindesıralanmışhidrojenvekarbondanoluşanmoleküller)oluşan bir macun haline gelir. Hidrokarbonlarındışındadeğişkenoranlardasülfür,nitrojen,oksijenveçeşitlimetallerinizleridebulunur.

Zamaniçindepetrolhalinegelirgelmez,yeryüzünedoğru hareket etmeye başlar.Yolu üzerinde içle-rinde birikip petrol yatakları oluşturduğu “haznekayaları” adıyla da bilinen gözenekli kayalarlakarşılaşır.

Her ham petrol binlerce hidrokarbonun eşşiz birkarışımıdır.Hampetroller sadece farklı rezervler• arasındadeğil,aynırezerv•içindebiledeğişkenlikgösterebilirler. Hidrokarbonlar insan yaşamı içinnormalolanatmosferikbasınçveısıortamlarındasudanhafifolansıvılardır.

PETROLÜNTAŞINMASI

TaşımacılığınmiktarlarıvetürleriPratikolaraktümhampetrolvebüyükmiktarlardakirafine ürünler uzun mesafeler taşınabilir. Ancak,deniz ya da karayoluyla yapılan tüm taşımacılıktürlerikazariskitaşır.

Petrolün üretildiği sahadan tüketileceği bölgeyekadar boru hatları ile taşınması, bir gemi, trenya da kamyon ile taşınmasından kesinlikle dahagüvenlidir.Ancak,butaşımatüründebilegenedebazı riskler vardır. Bugüne kadar boru hatlarındaihmal,dikkatsizlikvehattasabotajsaldırılarındankaynaklananbirçoksızıntıgerçekleşmiştir.Dahası,fizikselvepolitikengellerdendolayıboruhatlarınıherzamanheryeredöşemekmümkünolmadığıiçinbuhatlartümtaleplerikarşılayamazlar.

..............................................................................................

EkbilgiPetrolvegazzincirihakkındadahafazlabilgiiçin

www.planete-energies.comadresinebaşvurun.

........................................................................................

............................................................................................

Petrolyumkelimesi“kayanınyağı”anlamınage-

len•latincepetra(kaya)veoleum(yağ)kelimeleri-

ninbirleşmesindengelir.

..............................................................................................

Petrolünkaynağı

Enbasithidrokarbon

Metanmolekülü:CH4

Petroltabakaları 9 Petrol

Busebeple,dünyaçapındatüketilenpetrolünyarısıdeniz yolu ile taşınır. Bunu sağlayabilmek içindünya çapındaki filoların rakamsal olarak%15’i,tonajolarakda%30’nuoluşturan11670petrolvekimyasal tankeri• olduğu en son Equasis (gemitaşımacılığıileilgiliresmiinternetsayfası)istatis-tikleriileonaylanmıştır.

2003 yılında 1,700 milyon ton ham petrol veyaklaşık 500 milyon ton rafine petrol (örneğin,petrol•, uçak yakıtı•,mazot•, zift•) deniz yolu iletaşınmıştır. Bu; tanker başına ortalama 100,000tonlukbirkapasite ile tankerlerinpetrolüretenvetüketenülkelerarasındauzakmesafelerdeyaklaşık22,000seferyapmasıdemektir.

Birpetrol tankerinin•ortalamabir seferi ikihaftasürerverotalarıüzerindeyüksekrisklibirbölgedenenazbirkezgeçerler.

Bunaekolarak, sahil tankerleri,mavna•vekanalgemileri güvertelerinde yüzlerce hatta binlercemetreküprafineürünübirçoksahilvenehirrotasındataşırlar.Sonolarak,birçokpetrolbazlıkimyasallar(örneğin benzin) özel kimyasal madde tanker vemavnalarıiledenizvenehiryoluüzerindentaşınır.

Üretimvetüketim

Hampetrolündünyaçapındakitüketimi1970’lerinsonundanitibarensürekliartmıştır.Tüketimgünümüzdeyıllık3.5milyartonaulaşmıştırvedünyaenerjitüketiminin%40’nıoluşturmaktadır.Buseviyedebirtüketimendüstriyelülkelerinenerjiihtiyacınıkarşılamakiçindirvebukendikaynaklarınıbüyükölçüdeaşmaktadır.Petrolendüstrisicoğrafi,ekonomikvetekniketmenlerebağlıolarakikianabölümeindirgenebilir:

•Petrolyataklarınınbulunduğubölgelerdekiaraştırmaveüretim;

•Tüketimbölgelerineyakıncoğrafibölgelerdekirafineri•vedağıtım

..............................................................................................

Dünyaçapındayıllıküretilenhampetrolün

3.5milyartonununyaklaşıkyarısıOrtaDoğu,

AfrikaveLatinAmerika’danKuzeyAmerika,

AvrupaveGüneyDoğuAsya’yaihraçedilmekte-

dir.

.............................................................................................

DünyaçapındataşınanpetrolünevrimiKaynaklar:BAUQUISP.-R.,BAUQUISE.GeleceğiAnlamak:PetrolveDoğalGaz–“Comprendrel’avenir:pétroleetgaznaturel*”vedenizfelaketleri.SciencesOuest,2.n°185,sayfa.20esasalınarakdüzenlendi.


YüksekriskbölgeleriYüksek risk bölgeleri birçok gemi rotalarınınkeşiştiğiboğazveburungibiyerlerdir.

Pas-de-Calais (Fransa ve İngiltere arasında),Cebelitarık boğazı (İspanya), Malaka Boğazı(Malezya ve Endonezya arasında) ve İstanbulboğazı (Türkiye) tehlikeli bölge örnekleri olaraksıralanabilir. Rus petrolünün Baltık deniziüzerinden yapılan ihracatındaki artış, bu bölgedeaşırı trafik yoğunluğu ve aynı zamanda büyükriskleroluşturmaktadır.

Fransa’dahergün300’denfazlagemiİngiltere’ninen uzak noktalarına kıyı boyunca yol alarak600,000 tondan fazla tehlikeli maddeyi (petrol• ürünleri, kimyasallar, radyoaktif• ya da patlayıcımaddeler) taşımaktadır. Bu bölge dünyanın entehlikelibölgelerindenbiridirvegemilerinkarıştığıkazalardaenfazlahidrokarbonundenizedöküldüğübölge olma gibi kötü bir dünya rekorunu elindetutmaktadır.

Gemi trafiğinin yoğun olması; gemi gövdesindeoluşacak bir hasardan, çarpışmadan ya da karayaoturmadan•kaynaklananpetroldöküntüsü•riskiniartırmaktadır.

Ancak, petrol tamamenüretildiği ülkelerde rafineedilsebile, risknebelirginoranda azaltılabilir nede ortadan kaldırılabilir. Çünkü tüketim şekilleribugünkü haliyle devam ederse, titiz depolamaişlemlerigerektirenveçevreyehampetroldendahafazlazararverebilecekbirçokrafineürünün•sürekliuzunmesafelertaşınmasıgerekecektir.

2004yılıdünyaçapındaanapetroltaşımacılıkrotaları(milyonton)

Kaynak:COMITÉPROFESSIONNELDUPÉTROLEPétrole2004:élémentsstatistiques*esasalınarakdüzenlendi

2004yılıdünyaçapındapetrolüretimivetüketimi(milyonton)

Kaynak:COMITÉPROFESSIONNELDUPÉTROLEPétrole2004:élémentsstatistiques*esasalınarakdüzenlendi.


RafineürüntaşımacılığıBüyükmiktarlarda rafineürünleri•halenher senetaşınmaktadır. Rotalar bir endüstriyel ülkedendiğerinetaşınananamiktara,kaynaklardakidalga-lanmalaravetalebegöredeğişir.Ürünlerinniteliğide;yüksekbuharlaşma•özelliğiolanhafifpetrolden• (benzin•)%10’dandahaazbuharlaşmaeğilimiolanağıryakıta•kadardeğişkenlikgösterir.

Elektrik üretmek için nükleer santralleri tercihetmeyen İtalyagibi ülkeler termik• santraller içinağır yakıtları daha çok talep etmektedir, ancakbunlar korkunç derecede çevre kirliliğine sebepolurlar. Rus petrol tankeri Nakhodka 2 Ocak1997’deŞangay’dan(Çin)Vladivostok’ya(Rusya)ağıryakıt taşırkenbatıncaJaponya,tarihindekienkötüpetroldöküntüsü felaketiniyaşamıştır.Erika (Fransa,1999) ve The Prestige (İspanya, 2001)tankerlerinin sebep olduğu petrol döküntüleri deağıryakıtiçermekteydi.

RiskyönetimiPetrol tanker• rotalarını etkileyen olası risklerinçeşitliliğiçevrevecoğrafikonumagöredeğişir.Anaham petrol taşımacılık rotaları istatistiksel olarakbüyük bir kazanın olabileceği bölgelerdir.Ancak,ikinci dereceden önemsiz taşımacılık rotaları bilebirfelaketbölgesiolabilir.

Bu yüzden riskler bir sürü etmene göredeğerlendirilmelidir ve mümkün olan en iyiönlemlerhampetrolünçıkarılmasındanrafineürün-lerin• dağıtımına kadar tüm üretim aşamalarındaalınmalıdır.İhmaldenkaynaklanantümdöküntüleriönlemekvekazalarlamücadeleedebilmekiçiniyiorganizeolmakhayatiderecedeönemlidir.

Nakhodka’nın alabora olmusş pruvası

GÜNLÜKHAYATIMIZDAPETROL

RafinepetrolürünleriRafine etmek; hidrokarbonları• benzer kaynamanoktalarındaki (petrolün başka ürünlere dönüşmeeşikleri• diye bilinir) ürün gruplarına ayırmakdemektir. Örneğin, petrol ortam sıcaklığındabuharlaşır. Makine yağları ise sadece 400°C’ninüzerindebuharlaşır.Buişlemileayrıştırılmışfarklıhidrokarbonların başka ürünlere dönüşmelerinibelirleyen kesitler• ham petrol• içinde bulunantortulardan•temizlenir.

Kimya endüstrisi için kullanılmakta olanbileşenler,özellikleçözücüler•veplastikler,ayrıcaayrıştırılır. Petrol• ürünlerinin genel tüketimi vefarklı kullanımları şunlardır:ulaşım, ısıtma, elek-trik üretimi, ev gereçlerikibunlarülkedenülkeyefarklılıkgösterir.PrestigeveErikatankerlerininrotaları

Bir rafinerinin• gece görüntüsü (Provence, France)


TüketimPetrol• ürünleri birçok farklı amaç içinkullanılmaktadır.Ulaşım,mekan ısıtması,pişirmeve diğer günlük ihtiyaçlar için, ayrıca endüstri,kamu iş alanları, petrokimya endüstrisi, tarım vs.sektörlerinde yakıt olarak kullanılır. Dünyadatüketilen petrolün yarısından fazlası ulaşım içinkullanılır.Ayrıca,bualandadünyaçapındakitüke-timin1973’de%45’likbirorandan2008’de%61’likbiroranaçıkarakgiderekarttığıgörülmektedir.

Geçtiğimiz senelerde elektrik üretimi için petrolkullanımı büyük ölçüde azalmıştır. Ana DünyaEnerji İstatistiklerinin (KeyWorld Energy Statis-tics) 2010 baskısına göre, 1973 yılında elektriküretmek için kullanılan yakıtın %25’ini petrololuşturuyordu.2004yılındabuoran%5,5’ninaltınadüştü.Bugün,petrolürünleridiğerbirçoğuarasındasadece tekbirenerjikaynağıdurumundadır.1973yılında petrol toplam enerji kaynağının %46’sınıoluştururken, 2008 yılında bu oran %33’edüşmüştür. Tabii bu arada, petrolün diğer “ana”kullanımlarıdaartmaktadır.

Anakullanımyerleri

Petrol günümüzde sadece yakılmasının dışındapetrokimya• aracılığı ile farklı amaçlar için degiderek kullanılmaya başlanmıştır. Doğal gazınkullanımıileplastik,fiber,lastik,sentetikdeterjan,gübre, çözücü•, tarım ilacı, ilaç ve diğer birçokürünün üretilmesi mümkün hale gelmiş, bu dayanma özelliğinin üzerine kıyaslanmaz bir değerdahakatmıştır.

Hampetrol•rafinesinden•eldeedilenürünler


Petrolünbirenerjikaynağıolarakdeğeriniartırantürevürünleri

DoğrukullanımvegeridönüşümHam ya da rafine petrolün deniz yolu iletaşınmasının kirliliğe neden olan etmenlerdenbiri olduğu düşünülür.Ancak, petrol türevi ürün-lerin düzgün şekilde geri dönüşüme gitmesinisağlayamazsak,herbirimizdekirliliğesebepolabi-liriz.Örneğin;kullanışlıolduklarındandolayıtercihedilenplastikşişevetorbalargeçtiğimizsenelerdedikkatsizcedoğayaatılmayabaşlanıncabüyükbirsorunolmayabaşlamışlardır.

Üreticiler tüketicilere sürekli tavsiyelerde bulu-narak,petrokimya•aracılığı ileüretilenanaürün-lerin doğru kullanım şekillerini vurgulamaktadır.Ayrıca, dünyanın birçok bölgesinde paket kağıdıgeri dönüşümü maliyetlerini de satış bazındaazaltmaktadır.

Bu ürünler günlük hayattan (plastik kaplar,mobilya,kaplamalar)gelişmişteknoloji(bilgisayarparçaları,havacılıkveuzayendüstirisi),bayındırlıkhizmetleri (geçirgen keçe, sugeçirmez filmler),insanvehayvansağlığı(şırıngalar),ulaşıma(lastik,boya)kadarbirçokfarklıalandakullanılmaktadır.

Yapışmayı önleyici• ya da seyreltici• gibi belliürünlerpetrolyadakimyasaldöküntü sorunununçözümüne yardımcı olurlar. Ancak, gübre gibimaddeleryanlışkullanımsonucundasukirliliğinesebep olabilir. Ayrıca, plastik torba ve şişelerdoğayaatıldıklarındayadakazayladenizvenehir-leredüştüklerindeçevreyikirletenmaddelerhalinegelebilirler.

Geridönüşümiçinayrıştırma

Birçokyıliçindegönüllüolarakkatkısağlayabileceğiniztoplamanoktalarıkurulmuşvebunlarfarklıtürdeatıkları(cam,kağıt,karton,gazetevs.)toplamakiçintasarlanmışlardır.Ancak,tümmaddelergeridönüşümükolaylaştırmakiçindoğruşekildeayrıştırılmalıdırlar.

Yapılmamasıgerekenşey:doğayaatılmışplastiknesneler

..............................................................................................

Petroltüreviolanplastikgeridönüştürülünce,

yiyecekdışıürünlerdekullanılanpaketkağıtlarına,

saat,tüp,kışkıyafetlerinevs.dönüşebilir.Örneğin;

muflonlubirsüveteryapmakiçin10suşişesi

gerekir...............................................................................................

Sukirliliği

Petroltabakaları

Doğalsızıntılar

KirlilikKumsallardagörülenpetrollerinsebepleri

16 Petroltabakalan Kirlilik

Dünyadakitümokyanuslar;yüzeylerinde,sularındavekıyılarındainsanlarıngerçekleştirdiğifaaliyetleryüzündensüreklikirlenmektedir.

Denizyolları ulaşımı, ulusal savunma faaliyetleri,balıkçılık,denizürünleriyetiştiriciliği,turizm,kumveçakılticareti,sualtısondajı,kıyıendüstrilerigibifaaliyetler değişen oranlarda katı, sıvı ya da gazhalindemineral, organik, kimyasal ve radyoaktif• döküntüyesebepolurlar.

Ancak,birçokkıyıbölgelerinde,denizleredoğrudanyapılan bu boşaltımların etkisi su kaynaklarınınve atmosferik hareketlerin sebep olduğu kirlilikilekarşılaştırıldığındazayıfkalır.Çünküendüstri,arabavekentlerinyarattığıhavakirliliği,evlerdennehirlereakanatıklarvetarımdakullanılanmadde-lerinçoğusonundabirşekildedenizekarışır.

SUKİRLİLİĞİ

TanımlarSu kirliliği tanımları esasen insan kaynaklıfaaliyetlerden oluşan döküntülere dayanır.Hidrokarbonların• doğal sızıntısı, sahile yakınyerlerde deniz yatağındaki püskürmeler, kıtaeğimindekiçamurakışıvenehirtaşkınlarınınsebepolduğutortu•içakışıbukapsamagirmez.Başkabirdeyişle,doğalolaylarburadakianlamıylasukirliliğisebebideğildirler.

SorunlarDenizdeki hidrokarbon• döküntülerinin büyükçoğunluğu kronik• kirlilik• olarak tanımlanabilir:Yasal ya da yasadışı kaynaklardan sürekli ya da geçici olan boşaltımlar. Belli bölgelerdeki yasalboşaltımların çevreye etkilerini sınırlamak içindüzenlenmişbellistandartlarvardırveulusalyetki-lileryadauluslararasıkomisyonlarcamakulolarakkabuledilenbelliseviyelerdesınırlandırılmışlardır.Kaçakboşaltımbellişekillerdeolabilir:düzenleme yetkilileri tarafından belirlenen seviyeleri aşmak, ürün şartnamelerine uymamak, izin verilmeyen bölgelerde boşaltım yapmak...

Ancak, deniz ortamına yapılan boşaltımlara dairyasal standartlara uyulup uyulmadığını denet-leyecek ya da bunların çiğnenmesi durumundacezai yaptırım uygulayacak kanuni yeterlilik ve/veyaisteklilikherzamanbulunmaz.

..............................................................................................

Ekbilgi

Su kirliliği: Endüstriyel ve kurumsal atıkların ve yeterli

miktarda diğer zararlı ya da sakıncalı malzemelerin su

kalitesinin ölçülebilir oranda bozulmasına sebep olması.

(Kaynak: Kanada Çevre çevrimiçi dizini (Environment

Canada’s on-line glossary), http://www.ec.gc.ca/default.

asp?lang=En&n=7EBE5C5A-1. Bayındırlık Bakanlığı ve

Hükümethizmetlerininizni-2006ileçoğaltılmıştır.).

Deniz kirliliği: Canlılara ve deniz yaşamına zarar veren,

insansağlığınatehlikeoluşturan,balıkçıklıkvediğeryasal

denizkullanımşekillerigibidenizfaaliyetleriniengelleyen,

denizsuyukalitesinibozanvedenizinsağladığı imkanları

kısıtlayanmaddelerinyadaenerjinininsanlartarafındandolaylı

olarakyadadoğrudandenizortamınasokulması.

(Kaynak:DenizHukukuüzerineBirleşmişMilletlerSözleşmesi

/United Nations Convention on the Law of the Sea).

.............................................................................................

Kirliliğindenizeulaşırkenizlediğiyol

İnsanlarıngerçekleştirdiğitümfaaliyetlerbellişekillerdekirliliğesebepolur.Kentselalanlarbirkısmısuyakarışankatıvesıvıatıklarüretir.Endüstriyeltesislerbilinçliolarakyadakazaylakanalizasyonsisteminekimyasallarboşaltır.Yağmurlargübrevetarımilaçlarınısusistemlerinesürükler.Ulaşımkazalarınadirendeolsanehirvederelerikirletir.Tümbukirleticilersusistemiaracılığıylanehirağzına,oradandasonolarakdenizetaşınır.

Petroltabakalan 17 Kirlilik

Günümüzde yasadışı boşaltımın önlenmesi birdünya gerçeği olmasından öte zengin ülkelerinönceliğiolmalıdır.Öteyandan,birçokfakirülkenindeyasadışıboşaltımlarıdenetlemekveönlemektençokdahaacilönlemleralmasıgerekmektedir.Bunainsanlarınıntemelbeslenmeihtiyaçlarınıvefizikselgüvenliklerinisağlayarakbaşlamalıdırlar.

Kronik•kirliliğeekolarak,kazaeseriolankirli-likler•devardır: küçük ya da büyük petrol sızıntıları, kimyasallar, organik ya da diğer maddeler.Kazalar; ihmallerden, tasarım hatalarından, kötüidarecilikten,insanlarınyadamekanik•sorunlarınnedenolduğuhatalardankaynaklanabilirveüstünebir de kötü hava şartları, kuvvetli rüzgarlar veakıntılareklenincedahadakötüleşebilirler.

Petrolsızıntıları•,medyanınyoğunilgisiveanındagörülen üzücü sonuçları yüzünden deniz kirliliğisebeplerinin başında gelir. Bunları önleme vebaşetme çalışmalarını başlatmak için büyük birdöküntü olmasını beklememeliyiz. Tam tersine,

her türlü deniz kirliliğini önlemeyi, bunlarakarşı hazırlıklı olmayı ve çözüm yollarını sürekligeliştirmeyiamaçlayanvezatendevamedenuzunvadeli bir stratejimiz olmalıdır. Hem kendimizehem de gelecek nesillere daha temiz okyanuslaryaratmakiçinbugereklidir.

Kirliliğekarşıverilenbusavaşkolaybirişdeğildir.Ayrıca, ham petrol• taşımacılığını tamamenyasaklamaknegerçekçibirçözümdürnedepetroldöküntülerinesonverir.

Her türlü kirliliğe karşı etkin mücadele, önceliklekirleticilerin doğaya nasıl bırakıldığını ve doğadanasıl tepki verdiklerini anlamakla başlar. Döküntürisklerini azaltmak için birçok alanda mücadeleetmek gerekir. Tabii esas beklenti döküntülerintamamen ortadan kaldırılmasıdır, bu yüzden buboşaltımların azaltılması asla yeterli olmayacaktır.Önlemlerişeyaramadığında,uygulanabilecekbirçokçözümyoludavardır,ancakönemliolaniçlerindenenuygunbileşenibulupuygulamayakoymaktır.

Kirleticilerinsahileulaşması Hidrokarbonlartarafındankirletilmişbirderedesuüstündekiparlakfilmtabakası•

Birnehreakanendüstriyelboşaltım


Biröğretmensınıfına“petroldöküntüsü”•terimininanlamınısorsa,öğrencilerinaklınagelecekolanilkresim hiç şüphesiz büyük bir tankerin iskeletin-deki kocaman bir yarıktan binlerce ton petrolünyakınlardakikıyılaradoğruakmasıolacaktır.BunaörnekolarakdaAvrupalıöğrencileryakıngeçmişteErika ve Prestige tankerlerinin sebep olduğuiki kazayı, Amerikalı öğrenciler Alaska’dakiExxon Valdez tanker faciasını, Japon öğrencilerise Nakhodka tankerini göstereceklerdir. Böylegiderse dünyanın her bölgesinde bunlara benzerbiryadaikivakadanbahsediliyorolacaktır.Gala-pagos adaları yakınlarında karaya outran Jessica tankerigibigerçekleştiğianhaberkonusuolmasınarağmen daha önemsiz olan diğer kazalardan dabahsetmekgerekir.Kazanınşiddetivetürüneolursaolsun, öğrenciler televizyonlarda ve gazetelerdeyayınlanan,kayalarıvekumsallarısiyahaboyayandalgaların,petrolebulanmışölmeyibekleyenbitkinkuşların,yapışkanbirmaddeylekaplanmışgenişbiralandakirliyağmurluklarıiçindebataçıkaçalışaninsanlarıngörüntülerineşahitolacaklardır.

Aşağıdaki tablo Uluslararası DenizYolları Kuru-mu’nun (International Maritime Organization)referans olarak kullandığı verileri göstermek-tedir. Bu verilere sadece doğrudan suya karışanboşaltımlardahiledilmiş,yağmurvederelerinsuyataşıdığıatmosferiksalınımlaradeğinilmemiştir.Butürkaynaklarıtahminetmekiçinkullanılanyöntem,birkaynaktandiğerinefarklılıkgösterirvetahmin-lerideherzamantutarlıdeğildir.

FelaketlerveziftparçacıklarıDeniz üzerinden taşınan petrolün hemen hepsigüvenlehedefinevarır.Ancak,bazenbirteknikyada insan kaynaklı hata, çoğunlukla da kötü havaşartlarında bir geminin kargosunun hepsini ya dabirkısmınıdenizdekaybetmesinevebununsonucuolarakdapetroltabakasıoluşmasınasebepolur.

PETROLTABAKALARI

PetroldöküntüleriUygunönlemvemüdahelestratejilerigeliştirmekiçin,deniz ortamına akan petrol sızıntısının kaynaklarınıvebunların“petrol tabakaları”•oluşmasındaki rolle-rinibelirlemekgerekir.Bukolaybirişdeğildir,çünküpetrol döküntülerine sebep olan kazalar belgelensede, aynı durum diğerleri için söylenemez. Örneğin,işletmefaaliyetlerindenkaynaklanandöküntü•sıklığıancak yaklaşık olarak tespit edilir. Aynı şekilde,endüstriyel ve kentsel boşaltım hakkındaki verileringüvenilirliğiülkedenülkeyeçokfarklılıkgösterirvedoğalkaynaklardangelensızıntınınboyutuhakkındada ancak genel bir tahmin yapılabilir. Bu yüzden,farklı belgelerde verilen sayısal değerlerde önemlifarklılıklargörülebilir.

2000yılındadenizortamındakihidrokarbon•kaynaklarıKaynak:CLARK.Marinepollution*adlıeserinden

Geniş bir petrol döküntüsünün sahile varışı


Bu ilk şok edici görüntülerin etkisinden kurtul-duktan sonra bazı diğer fikirler ve sorular aklagelir, örneğin: petrol tankerlerinden bahsettiniz,ama bir petrol tabakası• karadaki bir dökün-tüden kaynaklanabilir mi? Bir petrol platformun-daki patlamadan?Bir trol teknesinin ya da kargogemisinin batmasından? Bir terörist ya da kasıtlıeylemden?Savaştan?Peki,bazıkumsallardayadakayalıkkıyılardasıklıklagörülenziftparçacıkları•,topakçıkları•,yadablokları•neredengelmektedir?Bunlarpetroldöküntüsütürlerimidir?

Bu sorular kaçınılmaz şekilde tartışmalı cevaplaravefarklıyaklaşımlarayolaçar.BiröğrenciMeksikakörfezinde bir petrol platformundaki patlamanınsebep olduğu büyük bir petrol döküntüsündenbahsedebilir. Bir başkası Körfez savaşı sırasındaKuveyt petrol kuyularındaki• bir sabotajdankaynaklanan petrol döküntüsüne gönderme yapa-bilir.Genebirdiğeriİran-Iraksavaşısırasındafüzeile batırılan petrol tankerleri hakkında konuşabilir.Ayrıca,kıyılardakipetrolizlerinegöndermeyaparak,kasıtlıolarakyapılanboşaltımlardanbahsedilebilir.

Aslında, bir petrol döküntüsünü sadece bir petroltankerinin sebep olduğu felaket olarak görme-diklerisürece,öğrencilerinnetürörneklerverdiğipek de önemli değildir. Döküntüler büyük ya daküçükölçekliolabilir;çarpışma,karayaoturmayadapatlamasonucubatangemiler,kronikkirlilik•,kasıtlıeylemler, teknikhatalaryadadoğalafetleryüzünden meydana gelebilirler.Açık denizde, yadakıyıdagerçekleşebiliryadanehirleraracılığıylaiç kesimlerden taşınabilirler. Kısacası, petroldöküntülerisukirliliğigibibüyükveçokyönlübirsorununbirparçasıdır.Buhepimizi ilgilendirirvegelecek nesillere karşı olan sorumluluğumuzu birkezdahahatırlatır.

Dahailkbakıştasuçlularçokaçıkşekildegörülür:aslında rahatlıkla “utanç gemileri” denebilecek büyük petrol tankerleri.Gemiler; taşımacılık içinresmi onaya sahip olduklarını gösteren “tescilbayrağını”• gönderlerine çekerler ama parayadoymayan,çevreyeduyarsızgemisahiplerinin•bubayrağın arkasına sığınarak verdiği talimatlarla,varacakları yere birkaç saat daha erken ulaşmakadınakıyışeridineçokyakınyolalırlar.

..............................................................................................

Petroldöküntüsü•:tanımlar

Petrolyadadiğerpetrol•ürünlerininkazaylatatlısuyadadeniz

ekosistemlerinebüyükmiktarlardasızması.Busızıntıkimyasal

ayrıştırma,ateşeverme,mekanik•gereçlerleçevreleme•,ve

emdirme•işlemleriilekontroledilebilir.(Kaynak:EEAçokdilli

çevresözlüğü(EEAmultilingualenvironmentalglossary,http://

glossary.eea.europa.eu/EEAGlossary,Ekim2006)

Çeşitlikaynaklardansuyasızanpetrolünsebepolduğubir

kirliliktürü(Kaynak:AmerikaÇevreKorumaÖrgütü/US

EnvironmentalProtectionAgency)

PetrolTabakası•:tanımlarDenizdekibüyükölçeklipetrolkirliliği(Kaynak:Amerika

LehçeTopluluğu)

Sahileulaşmavekıyılarıkirletmetehlikesiolandenizyü-

zeyindekibüyükpetroltabakası(Kaynak:ZILBERBERG.

ElsevierinDenizKirliliğiSözlüğü(Elsevier’sDictionaryof

MarinePollution).............................................................................................

Görgütanığı:Petroltabakasıkıyıyadoğrugiderekyaklaşıyorveİspanyanefesinitutuyor.(© The Independent gazetesinden izin alınarakkullanılmıştır.)

“Beyazdalgalarİspanya’nınogüzel“ölümsahilindeki”altınsarısıku-mlaravuruyor.”Parlakrenklibalıkçıteknelerilimandabekliyorvedenizkuşlarıdünyayıumursamadangünlükişleriyleilgileniyorlar.İlkbakışta,LaCoruna’dandağlarlaçevriliAvrupa’nınenucundakibugüzellimanakadarGaliciansahiliboyuncasıralanmışkoyvekumsallardabellibirmesafedenbirsorunyokmuşgibigörünüyor–geçenhaftagerçekleşenvemedyadaçokyankıuyandıranpetrolkirliliğinerağmen.

Ancakbirazdahayaklaşıncafarkıgörebiliyorsunuz.Siziilkvuranşeyokokuoluyor[…]

Sahilinaşağısındakayalarenkoyusiyahtandahadakarabirrenkalmışlardır.Birazdahayaklaşınca,hep-siaynıparlaksiyahrenkleboyanmışgibigörünürlervesizokeskinko-kununnerdengeldiğinianlarsınız.Kumsallardagelgitlerinyarattığıizlerbilepetrolilesıvanmıştır.Teknelerdelimandabeklemektedir,çünkübalıktutmalarıyasaklanmıştır.


Hafızalardan silinmeyen petrol döküntü-leri“Petrol döküntüsü”• terimi sadece hidrokarbonların• deniz ortamında var olması anlamına gelmez. Aynızamanda, belli bir alanda yoğunlaşmış, o alanı çevre-leyen doğanın doğal arıtma kapasitesini aşan şiddetlibirdökülmeolayınadagöndermeyapar.Diğerolaylarınolduğu gibi, petrol döküntülerinin de dünya rekorlarıvardır.Petrol tankerlerinin•karıştığıkazalar, listedebirnumaradır,ancakdöküntümiktarıolaraklistedesavaşlarveaçıkdenizkuyularınpüskürmesindensonragelir.

Ancak, bir sızıntının tarihte iz bırakması için miktaraçısındandünyarekorukırmasıgerekmez.Örneğin,Alas-ka’daki Exxon Valdez petrolsızıntısıkaydadeğermedyailgisi, temizlikçalışmalarıvekurbanlarıntazminatı içinödenen ve ek olarak Exxon gruba verilen 3,8milyardolar para cezası ile unutulmaz kazalar arasındadır.Halbuki,bukazadasadece40,000tonhampetroletrafayayılmıştır. 1978’de Amoco Cadiz tankerinin sebepolduğu227,000tonhampetrolsızıntısıvebundan21senesonra20,000tonağıryakıtsızıntısıileErikatankerifela-keti kamuoyundanbüyük tepki almıştır.Üç sene sonraİspanyaGaliçya açıklarındaPrestige tankerinden sızan64,000 tonağıryakıtdahaönceErika tankerininsebepolduğukazasırasındaetkilenenbölgeleritekrarvurmuşve o zaman hissedilen kötü duyguları geri getirmiştir.2010 senesinin Nisan ayında « Deepwater Horizon » petrolplatformundanMeksikaKörfezinesızan779,000ton petrole basın ve halk tarafından şiddetli bir tepkigösterilmiştir.

Dolayısıile,birpetroldöküntüsününtarihteizbırakmasınısağlayanşey;boyutunun,coğrafikonumununvemüda-heleninyapıldığıandakipolitiktutumunbileşenidir.

Denizepetrolboşaltılmasıtamamenyasaklanmamıştır.

UluslararasıDenizcilikKurumu(TheInternationalMaritimeOrgani-zation)tankerlerdenvediğergemi-lerdenyapılacakyasalpetrolboşaltımyoğunluğunuaçıkdenizdemilyonbaşına15parçacık(ppm•)olarakbelirlemiştir.

Hassasdenizyollarıbölgelerinde(“özel”bölgelerolarakbilinirler)petroltanker-lerindenboşaltımyasaklanmıştır.Tankerharicindekigemileriçin15ppm•ilesınırlıolmakkoşuluileroketyakıtıvemakineyağlarınınboşaltımınaizinverilir.Antartika’dakiözelbirbölgedehertürlüboşaltımyasaklanmıştır.

Ulusalkanunlar;hidrokarbonların•sadecebelliendüstriyelbitkilerinbulunduğusularaboşaltılmasınıveboşaltımmiktarınınobölgeyiçevre-leyendoğalortamınbunukaldırmakapasitesinegörehesaplanmasınıbelirler.Bukanunlarülkedenülkeyedeğişebilir.

Amoco Cadiz tankeri petrol sızıntısının temsili resimleri (Britanny, Fransa)


Önünegeçilememişolan20büyükdöküntü(tahmini)Kaynaklar:Cedre,CutterInformationCorpveFransızPetrolEnstitüsüverilerinegöre.


Tarihtekiönemlidöküntüler

Torrey Canyon

KaliforniyaBirlikPetrolŞirketi’nin birkuruluşutarafındanişletilenLiberyabandıralıpetroltankeri• Torrey Canyon,18Mart1967’deScillyadalarıileİngiltere kıyısı arasında 119,000 ton ham petrolyüküilekarayaoturdu.Mümkünolantümmüda-hale yollarının seferber edilmesine rağmen denizyüzeyindekibazıpetrol tabakalarıManşDenizinesürüklendiveönceİngilterebirkaçhaftasonradaFransa kıyı şeridini vurdu. Kraliyet Hava Gücü,tankeriateşevererekmüdahaleetmesiiçingönde-rildi.Ayrıca, denizedökülenpetroldendaha fazlazehirli etki yaptığı sonradan farkedilen seyrelti-ciler•kullanıldı.

BukazadahaönceleriAvrupa’dagözardıedilenbirriskidegözlerönüneserdi.Bununsonucuolarak,Fransa, İngiltere ve Avrupa’da petrol döküntüsüönlemleri,müdahale politikaları ve petrol dökün-tüsü mağdurlarının zararlarının telafisi hakkındauluslararası anlaşmanın ilk adımlarının atılmasınısağladı.

Amoco Cadiz

Liberya bandıralı petrol tankeri Amoco Cadiz,16 Mart 1978’de 227,000 ton ham petrol yüküile dümen mekaniğindeki bir sorun yüzündeniki başarısız çekme denemesine rağmen kuzeyFinistère kıyısında (Britanny, Fransa) Portsallkayalıklarında karaya oturdu. Tanker sığ kayalıküzerindeparçalandığıiçintümyükBrest’tenSaintBrieuc’akadarolan360km.likkıyışeridiniyavaşyavaş denize sızarak kirletti.Bu bir petrol tanke-

rininkarayaoturmasıyla•gerçekleşenogünekadarkayıtlarageçmişenbüyükpetroldöküntüsüydü.

BukazaFransahükümetinin,müdahalestoklarını• (Polmarstokları)güçlendirmekveManşDenizindesefer güzergahları oluşturmak için petrol döküntümüdahale planının (PolmarPlanı) tekrar düzenle-mesinesebepoldu.

Fransa hükümeti ve kazadan etkilenen yerelkuruluşlarAmocoşirketinekarşıAmerika’dauzunvezorbirdavasürecinegirdi.14senesonranihayettalepedilenmiktarınsadeceyarısıolan192milyonEurotazminatalınabildi.

Exxon Valdez

24Mart1989’da,petroltankeriExxon ValdezPrinceWilliam Sound bölgesinde (Alaska, Amerika)180,000 ton ham petrol yükü ile karaya oturdu.Yaklaşık40,000tonpetroldenizeakarak1,700kmkıyı şeridini kirletti. Kaza böyle bir felaketinolabileceğini tahmin etmeyen Amerika ve Exxongrubu için büyük bir psikolojik şoktu. Onbinlercegönüllüvebenzerigörülmemişyöntemlerkuşlarıvememelilerikurtarmakvekıyışeridindekiherkumsalıtemizlemekiçinseferberedildi.

Amerikan hükümeti, kurumları ve vatandaşlarıtarafından Exxon’a ve dolayısı ile onun sigortaşirketine karşı hukuki işlemler başlatıldı..BugünekadarExxontarafındanödenenyaklaşık3.8milyardolarınüstündeki tutar ile tarihtekienpahalıpetroldöküntüsüdür. Ancak, Nisan 2011’de MeksikakörfezindeolanHorizonkazası,zamanbizegerçekrakamlarıgösterecekolsada,tümrekorlarıkıracakgibigörünmektedir.

Prince William Sound bölgesinde basınçlı su ile yıkanan kayalar (Alaska, Amerika)

The Amoco Cadiz tankeri Portsall sahili açıklarında ikiye bölündü (Brittany, Fransa)


Avrupa’da yakın zamanda meydanagelendöküntülerAvrupa son 20 yıldır en fazla “büyük döküntü”gerçekleşenbölgerekorunuelindetutmaktadır.

Haven

11 Nisan 1991’de, Kıbrıs bandıralı petrol tankeri• Haven 144,000 ton ham petrol yükü ile Cenova(İtalya)sahiliaçıklarındaalevalıp,patladıveüçpar-çayaayrıldı.Parçalardanbiriolayyerinde,diğerlerirömorkörler tarafından çekilirken yolda battı. De-nizde uygulanan olumlu müdahale faaliyetlerinerağmen, petrol tabakaları batı tarafına sürüklendi,LiguryakıyısındaçeşitliyerleresaçıldıvesonolarakFransızRivierasındaHyèresşehrinekadarulaştı.

Haven kazası, etkilenen deniz yatağına verilenekolojik zararın ve bölgeyi yeniden yapılandırmaçalışmalarının “çevreye verilen zararların tela-fisi hakkındaki ulusal kanunlar” çerçevesindesorgulanmalarınadasebepoldu.

Sea Empress

15Şubat 1996’da,Liberyabandıralı petrol tankeriSea Empress130,000tonhampetrolyüküileMil-ford Haven limanı girişindeki kayalıklarda (Wa-les, İngiltere)karayaoturdu.Gemiancakyükününyarısından fazlasını kaybettikten beş gün sonrakurtarılabildi. Seyreltici• uygulanmasına ve altıadetdenizmüdahalegemisininseferberedilmesinerağmen100kilometredenfazlakıyışeridikirlendi.Civarbölgedebalıkçılıkaylarcayasaklandı.Ayrıca,kazanındolaylıyoldanyarattığıekonomikzararlarıntelafisikonusubüyüksorunlarçıkardı.

Erika

12 Aralık 1999’da, Malta bandıralı tanker Erika 31,000tonağıryakıt•yüküileBritannysahili(Fran-sa)açıklarındafırtınayayakalandı.Yaklaşık20,000tonyakıtFransakıyışeridinin400km.likbölümünübalıkçılıkveturizmendüstrisiiçinçokkötüsonuçlardoğurarakkirletti.

Batık içinde sıkışıpkalanyakıt 2000yılı yazındadışarı pompalandı. Bireyler, kurumlar, yerelkuruluşlarveFransahükümeti tarafındanbinlercetazminatdavalarıaçıldı.

Kaza,Fransakirlilikmüdahalekurumununböyle-sine geniş bir kirlilik ve yetersiz uluslararasıtazminat fonları karşısındaki eksikliklerini ortayaçıkardı. Böylece varolan uluslararası tazminatuygulamalarının limitleriartırıldıveekbirdestekfonukuruldu(üçüncüseviyefonu/ third tier fund).

Prestige

13 Kasım 2002’de, Bahama bandıralı petroltankeriPrestige Singapur’a doğru 77,000 ton ağıryakıtı ileseyrederken,Finisterreburnuaçıklarında(Galiçya,İspanya)gövdesindekibirhasardandolayıyardım çağrısında bulundu. Mürettebat havayoluile kurtarıldı ve gemi çekiye alındı. Gemininyerleştirilmesi için bir barınak limanı• aranırkenaltıgünsürençekmeişlemindensonra,gemiikiyebölündüve3.500metrederinliğindekisularabattı.60,000tondanfazlayakıtdenizedöküldü.Benzerigörülmemiş müdahale çalışmaları denize akan buyakıtınancaküçtebirinitoplayabildi.

Takipedenhaftalarda,gerikalanpetrolİspanyaveFransa’nın1000km.’denfazlakıyışeridinikirlettiveAvrupa’daogünekadargörülmemişbirmüda-halenin başlamasına neden oldu. Batığı yalıtarakmühürlemeçabalarınarağmensızıntıdevamettiveİspanyol yetkililer 2004yazında teknolojik açıdanbirilkigerçekleştirdivesuyun3,500metrealtındakibatığıniçindenpetrolüdışarıpompalamakzorundakaldı.

Alevler içindeki Haven tankeri (İtalya) Erika tankerinin batışı (Brittany, France)


PetroldöküntülerininetkileriPetrol döküntüleri• civardaki çevreyi, canlıları veekonomik faaliyetleriolumsuzanlamdaetkiler.Buetkilerin derecesini büyük ölçüde döküntü sonucuçevreyikirletenmaddelerinmiktarıbelirler.Ancak,kirleticininniteliği,konumuveiçeriğideönemliroloynar.

Ürünnekadarhafifolursa,atmosferdeokadarkolaybuharlaşır,böylecedenizortamınıkirletenmaddeninmiktarı da azalmış olur.Kuzey denizi petrolü gibibellihampetroltürleri•öylesineuçucudurkisızanmiktarın %40’ı tek başına buharlaşarak azalabilir.Öteyandan,ErikavePrestigetankerlerindendökülenağıryakıtlar%10oranındabileazalmamıştı.

Çevreyi etkileyecek döküntünün miktarını makulseviyededüşürmek içinolayyerindeateşevermekbirçözümolabilir.Ancak,budabaşkatehlikelervehavakirliliğiyaratabilir.Döküntünoktasınınsahileolan uzaklığı, kıyı yapısı ve sürekli vemevsimselrüzgar ve akıntılar kirliliğin boyutunu ve yapısınıetkiler.

Önceden zaten bir kirlilik deneyimi geçirmiş birbölgedebirkaçayyadayılsonrapetrolkirliliğinintekrarlanması,oradayaşayancanlılarınveekonomikfaaliyetleriniyileşmesürecinibozabilirvedahasıbirdahaaslatoparlanamamalarınasebepolabilir.

Her olay kendine özgüdür, bu yüzden bizzat şahitolduğumuzbirpetroldöküntüsünündiğerinsanlarınyaşadığı bu tarz deneyimlerden çok daha kötüolduğunudüşünmekdoğaldır.

DökülenpetrolünhavavesudakitonajıKaynak:Cedretahminleri

Bölge hayvanları üzerindeki etkisi Kıyı üzerindeki etkisi


DOĞALSIZINTILAR

Doğalhidrokarbonkaynakları

Petrol döküntülerinin• her zaman hidrokarbonsuzdenizortamlarınıetkilediğidüşünülür.Buyüzden“doğalkaynaklardan”sızanoranbazıokuyucularaşaşırtıcıgelebilir.

Aşınmış tortu• havzaları• etrafında konumlanmışolan çeşitli kıyı bölgelerinde ya da yerkabuğutabakaları arasındaki faylardan fosil yakıtlarıdoğalyollardandışarısızabilir.Denizyüzeyindekiparlak filmlerin• ve petrol tabakalarının düzenliolarak görüldüğü Alaska, Kaliforniya, MeksikaKörfezi, Kızıl Deniz, Hazar Denizi ve BorneoAdasındakidurumdabudur.Ayrıcaburalarıniçke-simlerinde ve bazı sahillerde hidrokarbonların susistemineyadadoğrudandenize taşındığı asfaltlıkumların yerkabuğu üzerinde çıkıntıları• dabulunur.Bubölgelerinsanoğlununtarihteilkpetrolişletmeciliğinigerçekleştirdiğikaynaklardır.

Referans alınan çalışmalar 1990-2000 yıllarıarasında doğal kaynaklardan yıllık tahmini250,000tonsızıntıolduğukonusundahemfikirdir,kibudadenizortamınadökülenpetrolün%10’nunutemsil eder.Ancak, doğal sızıntı bölgelerine dairdetaylı kayıt yoktur, dolayısı ile bu rakam güve-nilirdeğildir.Sonuç:İçkesimlerdekigöletlerdebirpetrolsızıntısı,ziftparçacıkları•,yadayüzeyindeparlak film tabakası• ile karşılaştığımızda, bununsebebi olarak hemen insanları suçlamamalıyız,çünkü bunlara doğanın kendisi de sebep olmuşolabilir.

Doğal petrol sızıntı bölgelerini bilmek önemlidir.Bubölgelerpetrolündoğalortamüzerindeyarattığıetkiyi öğrenmek için önemli bilgi kaynaklarıdır.Ayrıca, insan kaynaklı her petrol döküntüsündebahsigeçen“doğanınsafolduğuna”dairsöylemlerideçürütmüşolurlar.

Doğal sızıntıları ne günümüzde durdurabiliriz, nedegelecekteoluşabileceksızıntılarıtahminedebi-liriz. Sadece gerekli olduğunda insan kaynaklıkirliliklerde uygulanan teknik ve yöntemler ilesonuçlarınamüdahaleedebiliriz.

Ayrıca, mineral hidrokarbon sızıntıları denizortamındakihidrokarbonlarıntekdoğalkaynaklarıdeğildir. Hayatın kendisi de bir hidrokarbonkaynağıdır. Aslında birçok hidrokarbon canlımaddelerindoğalküçükbileşenleridir.Birçokbitkive hayvan türlerinde biyojenik hidrokarbon• olanbir dizi yağ ve aromatik• özler bulunur. Bunlarıüreten organizmalar ölünce, hidrokarbonlar denizyatağınavetortularabırakılır.Birpetroldöküntüsüolduğunda ulaşılan yoğunluklarla karşılaştırılacak

kadar çok olmasalar da, deniz ortamındakihidrokarbonlarınmiktarıgözardıedilemez.

Buyüzdenpetroldöküntüsüardındanbirbölgeninilk haline dönmesi, oradaki su ve tortuda• hidrokarbonların tamamen yok olduğu anlamınagelmez. Ancak, döküntüden saçılan mineralhidrokarbonları; gerek mekanik• araçlarla nakle-dilmeleri gerekse doğal ortamda sindirelerekparçalanmalarıyoluylazamanlayokolurlar.

..............................................................................................

CoralOilPointbölgesindekidoğalsızıntı EnçokaraştırmayapılandoğalsızıntıalanıKalifor-

niya’daSantaBarbarayakınlarındakiCoralOilPoint

bölgesidoğalrezerv•sahiliaçıklarındadır.Günlük

sızıntının150,000m3gazve20tonpetrolcivarında

olduğutahminedilmektedir.BusızıntıKaliforniya

Üniversitesininbirçokyayınınakonuolmuştur.

..............................................................................................

Nautile denizaltısı, 2,000 metre derinlikte metan gazı ile beslenen bölge hayvanları için barınak olan bir yaşam vahası keşfetti.

Sebeplerİnsanlarıngerçekleştirdiğifaaliyetlerdenkaynaklanan

petroldöküntülerininsebepleri

Karadakidöküntüler

Petroltankerkazaları

İşletmefaaliyetlerindenkaynaklanandöküntüler

DenetimveEngelleme

Terminaller,Şantiyeler,Platformlar

28 Petroltabakalan Sebepler

KARADAKIDÖKÜNTÜLER

KesinverilerHergündünyanınheryerindetankyadaborularıdoldurupboşaltırkenvetemizlerkenyadafabrika-larda,boruhatlarındavepetrolkuyularındagünlükişleri yürütürken birçok yağ ve petrol• ürünüdışarı dökülür. Bu döküntüler teknik bir hatadan,ihmalden, silahlı çatışmalardan, kasıtlı olarakverilen zararlardan ya da kazalardan kaynaklana-bilir.

Tüm petrol ürünlerinin bazı bileşenleri kısmenuçucu• ve çözülebilir özelliktedir. Araçlar içinüretilen benzin• büyük miktarlarda çabucakbuharlaşıp eldekimiktarı azaltan bileşenler içerir.Ancak,buharlaşmadan•öncezehirlidirler.

Bir döküntüden sonra, ürünün büyük çoğunluğubuharlaşır ve geri kalan kısmı boşaltım sırasındaya da kanalizasyon sisteminde biyolojik olarakparçalanır.Dahadayanıklıdiğermaddelerbusistemaracılığıiledenizeulaşabilir,denizyüzeyindeparlakfilm tabakaları•veziftparçacıkları•oluşturarakobölgeninkıyışeridinikirletebilirler.

Avrupa ve Kuzey Amerika’da bu döküntüler azmiktarlardagerçekleşir,ancakdünyanınbazıbölge-leri kronik• kirlilikten nerdeyse sürekli etkilenir.Çevrekıyılardadenizinüstündepetroltabakalarıveziftparçacıklarıgörülürvebunlarbirarayagelincedebölgeselpetroldöküntüleriyaratır.

İstatistikler

AmerikalıeditörAspenPublisherInc.tarafındanhazırlanan“Uluslararası Petrol Döküntü İstatistikleri / International Oil Spill Statistics”raporunda,2000yılınakadarkidepolardaveendüstriyeltesislerde,boruhatlarında•,kamyonvedemiryollarındakikazalardameydanagelenpetroldöküntüsümiktarıhakkındakitahminlerindetaylıistatistikselverileribulunmaktadır.

“UluslararasıDenizKurumu(International Maritime Organization)”(IMO)gibidiğerkaynaklarda,uluslararasıkurumlarataşınanyükkayıplarıhakkındapetroldöküntüsorunlarınınboyutunugösterenistatistikiverilersağlarlar.

Aspenistatistikleribellisenelerdekibiryadaikibüyükkazadankaynaklanandöküntümiktarlarındakibelirginzirvenoktalarınıgösterir.1986-2000yıllarıarasındaüçzirvenoktasınaulaşılmıştır;bunlardanbiribirsavaşyüzünden(1991),diğeripetrolkuyuları•püskürmelerinden,sonuncusudahasaralanbirboruhattındakibirçatlaktan(1994)kaynaklanmıştır.

Endüstrivesavaşlarınsebepolduğupetroldöküntülerininyıllıktonajı

Kaynak:ASPENPUBLISHERINC.PetrolDöküntüİstihbaratRaporuverileri

Petroltabakalan 29 Sebepler

90’lı yıllar boyunca, Sovyetler Birliğindeki belliboru hatlarında meydana gelen çatlaklar öyle birboyuta erişmişti ki Avrupa birliği Baltık deni-zinde büyük bir su kirliliği olasılığından korkarolmuştu.Buyüzden,busistemleredestekvermekamacı ile bir proje geliştirildi. 1999 senesindeöncekiSovyetlerBirliğininogünküyenibağımsızdevletleri boru hatlarının modernleştirilmesi veuzatılması için Avrupa Birliği ile bir antlaşmaimzaladı.Buantlaşmaçerçevesindeki“Avrupa’yaDevletlerarasıPetrolveGazNakliyatı / Interstate Oil and Gas Transport to Europe (INOGATE)projesi”, katılımcı ülkelerin petrol ve rafine ürünkaynak ağlarının iyileştirilmesini, geliştirilmesinivemodernleştirilmesinisağlamaktadır.

Kara üzerindeki petrol nakliyat ağlarının vedepolarının fiziksel güvenliği işletmecilerin veyetkililerin ana endişelerinden biridir, bu yüzdende işbirliği gereklidir. Bu amaçla, 2002-2003yıllarında bu bölgedeki kazaları önleyecek ve

petrol altyapısında sızıntıları farkedecek bir uydudenetimsistemiiçinAvrupaBirliği10milyonEurokaynaksağlamıştır.

AmerikanUlusalBilimAkademi’sine(US National Academy of Sciences)görekaradabulunanendüs-triyel ve kentsel bölgelerde gerçekleştirilenboşaltımlar dünyadaki petrol döküntülerininana kaynağıdır. Daha katı kanunlar ve endüstrialanındaki giderek bilinçlenme sayesinde, budöküntü miktarı 1973’de 2.7 milyon tondan1981’de 1.2 milyon tona ve tüm döküntü türle-rineolanoranlarıda%46’dan%36’yadüşmüştür.Ancak,endüstriyelfaaliyetlerdekiartışbuverilerin1989’da%50yükselmesinenedenolmuştur.Tabii2003 yılında Amerikan Ulusal Bilim Akademisitarafından“Denizdeki Petrol III: Veriler, Felaketler ve Sonuçlar*”raporundayayınlananburakamlarabiraztedbirliyaklaşılmalıdır,çünkübunlaristatis-tiktençokprogramakatılanuzmanların tahminle-riniyansıtmaktadır.

Alaska’dakibirboruhattındasorumsuzluksonucumeydanagelenkirlilik

Ekim2001’de,Amerikanhaberajanslarıveözelbültenlersıradışıbirolayasayfalarcayerverdiler:Prud-hoekörfezindenValdezlimanınahampetrol•nakledenbirboruhattındasarhoşbireğlencedüşkünününsıktığıkurşunladelikaçılmıştı.Böylebirkazailkdefaolmuyordu.Yaklaşık50kadardahaöfkeliyadasarhoşsilahlıadamaynıboruhattınıçeşitlizamanlardahedefalmışveşanseseribirçentikbileaçamamışlardı.Ancak,büyükbirhasarvermekiçintekbirkurşundeliğibileyeterliydi.Buolaydadelik1.2cmçapındabiledeğildi,amabirvananıntamüstündeydi.Petrolbasınçla200metredendahayükseğepüskürdüvesugeçirmezbirkıskaçkullana-rakakışıdurdurmakikigünsürdü.Toplamda970tonhampetrolbirhektardanfazlatundrayaaktı.Müda-haleçalışmalarına200kişikatıldı,temizliğinilketabıiçinepeycekaynakharcandıveancakbuzlareridiktensonrabahardatamamlanabildi.Bufela-ketinsorumlusudaciddişekildeparacezasınaçarptırıldı.ArjantinveŞili’yibirbirinebağlayangazboruhattı

ağları

Venezuella’dakigazboruhattıağı


ÖnlemKaradaki döküntülerin oluş sıklığını ve miktarınıazaltmak, bir döküntü olması durumunda kirliliğimeydana geldiği yerde tutmak ve nehirlerekarışmasınıengellemekçevrekorumauzmanlarınınesasönceliğidir.

Petrol depolama tanklarını, tanktan bir sızıntıolması halinde akan miktarı içinde tutabilecek(sugeçirmeztabanlıüstütoprakbirsetyadabetonduvarla örtülü) bir muhafaza çukuru içine almakbirçok ülkede zorunlu olan basit bir önlemdir.Petrolün rafine edildiği, kimyasal işlemleresokulduğuyada ticaripazarlaradağıtılmaküzeredepolandığı birçok endüstriyel tesis dökülenpetrolü toplayıp dinlendirme• havuzuna ve atıksu arıtma tesislerine gönderen sistemlere sahiptir.Bu sistemler dökülen petrolün tesisten çıkmadanönce tamamen arıtılmasını sağlar. Yüksek risklibölgelerdeki (sabotaj, deprem) boru hatları• içindeotomatikaletlerin (alarm takılıbasınçalıcıları,otomatikvanalar)veinsandenetiminin(havadene-timi, video kamera ağı, arazi devriyeleri) dahilolduğugelişmişsistemlerkurulabilir.

Kanunların etkinliği yaptırımların seviyesinebağlıdır, yaptırımlar da makamların yeterliliği veendüstri ile yerel halkın motivasyonu ile belir-lenir. Karadaki kirlilik genellikle ihmal, yetersizbakım ve çevreye duyarsızlıktan kaynaklanan sıkküçük döküntülerin sonucudur. Maalesef, bu türbir kirliliği önlemek ve müdahale etmek, politiktutarlılığın olmadığı fakir ülkelerde yetkililerinönceliklistesindeherzamanyeralmıyor.

PETROLTANKERKAZALARI

KesinverilerPetroldöküntüleri•üzerineyapılanbir çalışmada,AmerikaUlusalBilimAkademisi petrol tankerle-rinin• sebep olduğu petrol döküntüleri hakkındaaşağıdakiistatistiklerisunmaktadır:

• 1973:200,000t(toplamdöküntünün%3.4’ü)• 1981:400,000t(toplamdöküntünün%12.3’ü)• 1989:114,000 t (toplam döküntünün % kaçı

olduğubilinmiyor)• 2000:162,000t(toplamdöküntünün%6’sı)

1989 yılındaki miktar hariç, bu miktarlar aitoldukları yıllar için asıl döküntümiktarını temsiletmekten çok, “Uluslararası Tanker SahipleriKirlilikFederasyonuLtd.’nın/International Tanker Owners Pollution Federation Ltd (ITOPF)”istatis-tiklerindenalınanher8yıllıksürecinortalamasınıgöstermektedir.Buistatistiklerbuharlaşanveyanankısımlarıdadahilolmaküzeredöküntülerinboyutuhakkındadoğruverilersağlar.

Hedefolanboruhatları

Kolombiya:tekrarlanansabotajlar700kmuzunluğundakiKolombiyaboruhattı•1985senesindeVenezuellasınırıyakınlarındaCañoLimonveCovenasarasındafaaliyetegeçti.Halengerillalartarafındanençoksabotajyapılanboruhattırekorunuelindetutmaktadır.1997yılısonuitibariyletoplamdatahminen145.000tondöküntüyesebepolan495saldırıyamaruzkaldı.1999’daki46.patlamaLimonnehrindebirdöküntüyenedenolduveonlarcametreküppetrolVenezuella’yakadaraktı.2001yılınınilk8ayındadagerillasaldırıları117’denfazladöküntüyenedenoldu.

Irak:birçoksabotajsaldırısındanbiri14Eylül2004’te,sabotajcılarBağdat’ın250km.KuzeyindeBeijişehriyakınlarındabirkaçboruhattınınDiclenehrinigeçmekiçinbuluştuğubirnoktayasaldırdılar.Parçalananborulardançıktığıandaalevalanhampetrol•nehrekadarindi.Yangınıkontrolaltınaalmak3günsürdü.Saldırı,teknisyenlerindahaöncekibirpatlamadandolayıhasargörenikivanayıtamiretmesindenhemensonragerçekleşti.


Petroltankeridöküntüleri

“UluslararasıTankerSahipleriKirlilikFederasyonuLtd”1967’denberitümdünyadapetroltankerleri,madentaşıyıcılarıvemavnalarından•sızan700tonunüzerindekipetroldöküntülerihakkındaInternettegüncelbirveritabanı(www.itopf.com)tutmaktadır.Buradaçeşitlidöküntüolaylarıvesonuçlarıhakkındadabilgilerverilmektedir.Örneğin,1970-2000yıllarıarasındaki30yıllıkbirsüreçte5.5milyondandahafazlapetrolüntankerkazalarınedeniyledünyadenizlerinedöküldüğü,bununyıllıkyaklaşık182,000tondöküntüanlamınageldiğive1979senesindebumiktarın640,000tonilezirveyaptığınıgenebusitedenöğrenmekteyiz.Kötübirdönemolan1991senesihariç,döküntümiktarı

1979’danberihatırısayılırbirorandaazalmaktadır.1990-1999arasıdenizedökülentoplammiktarın(1,140,000)%73’ü(830,000ton)sadece10kazailemeydanagelmiştir.

KazalarınsebepleriSigortacıların istatistiklerine göre, denizde petroldöküntüsüne• neden olan tanker• kazalarının%80’i insan hatasından kaynaklanmaktadır:kötü manevralar, ihmal edilen bakımlar, yetersizsistem kontrolleri, mürettebat arasındaki iletişimeksikliği, küçükbirkazayayapılan isteksizyadayetersizmüdahalelerbunlarıbüyükkazaolaylarınadönüştürmektedir. Kazaların gerçekleştiğikoşulların incelenmesiyle (“Petrol tankeri kazasebepleri” şemasına bakınız) karaya oturma• veçarpışmalardankaynaklanandöküntülerinoranınınyüksekolduğuaçıkçagörülür.

Çarpışmalargenellikleözelliklegörüşmesafesinindüşükolduğudurumlardave/veyayoğunyüklemealanlarındaki manevra hatalarından kaynaklanır.Karaya oturmalar da manevra hatalarının sonu-cudurveçoğunluklasertrüzgarlar,güçlüakıntılarvekötühavakoşullarıdurumudahadakötüleştirir.Sea Empress tankerinin Milford Haven limanıgirişinde Wales (İngiltere) karaya oturması bunabirörnektir.

Ekipman arızaları da karaya oturma sebeple-rindendir. Örneğin, Braer tankeri İskoçya Shet-land adaları (Büyük Britanya) yakınlarında yakıttanklarından•birinesugiripmotoruarızayapıncakarayaoturmuştur.

LaCoruña,İspanya’daAegean Sea tankeribatığıKaynak:ITOPF,2004verileri

700tondanfazlapetroldöküntüsünenedenolanpetroltankerkazasayısı

KazaönlemleriKirliliğe en çok maruz kalan ülkeler, liman vesularına sıklıkla uğrayan gemilerin neden olduğutehlikelere karşı ulusal boyutta farklı tedbirleralarakyada“UluslararasıDenizcilikKurumunun»çıkardığı kararları uygulayarak harekete geçtiler.Trafik ayırım planları• uyguladılar, kurtarmarömorkörleri•kullanmayabaşladılar,çiftcidarları• ve bağımsız safra• tanklarını devreye soktular,


ÇiftcidarÇift cidar• petrol döküntülerine• karşı sıklıkla birçözümolarakgösterilir.Düşükhızlardagerçekleşenkaraya oturma• ve çarpışmalardan kaynaklananküçükdöküntüleriçinkesinlikleetkilibirçözümdür.Ancak,yüksekhızdagerçekleşençarpışma,yangın,patlama, fırtınada ya da kayalıklarda parçalanmagibi kazalardan kaynaklanan büyük döküntülerekarşıetkilideğildir.

Dahası,gemilerindenetlenmesinizorlaştırır.Gemifiyatlarını, tonajvebakımmasraflarınıkaçınılmazşekildeartırır.Kısacası,çiftcidarınyararıbirmo-torsiklet kaskının sağladığı fayda ile eşdeğerdir:kullanışlı bir korunma şeklidir, ancak yeterli değildir.

Amerikaçiftcidarkullanımınılimanlarınauğrayantümgemileriçinzorunlukılanyönetmeliğiçıkaranilkülkedir.BuyönetmeliğinhangiaşamalarlaAme-rika’da uygulamaya konulduğu aşağıdaki zamantablosundagösterilmiştir:

gemilerin kıyısından geçmekte oldukları devletindenizcilikmakamlarınınyetkileriniartırdılarvebirülkeninlimanlarınayükboşaltangemilerinuymasıgerekenbellistandartlarıdahadageliştirdiler.

Petrol tanker kazalarının önlenmesi için birçokidari ve teknik tedbirler gerekir. Bunlardan beştanesiaşağıdakigibidir:

• teknikbirtedbir:çiftcidar•• idariüçtedbir:uygunlukdenetimleri,barınma

limanları•vetrafikayırımplanları•• pratikbirtedbir:petrolendüstrisinidahiletmek

..............................................................................................

EkbilgiITOPFkirliliğemüdahalekonusundapetroltankerisahiple-

rinetekniktavsiyelerdebulunanortakbirkurumdur.ITOPF

uzmanlarıtümdünyadaetkideğerlendirmelerine,müdahale

harekatveçevreiyileştirmeçalışmalarınakatkıdabulunur.

Kazalar, sebepleri ve bunlara karşı yürütülen müdahale

çalışmaları hakkında vazgeçilmez bir bilgi kaynağı olan

ITOPF’uninternetsitesinebakınız.-www.itopf.com.

..............................................................................................

Petroltankerkazalarınınsebepleri(700tonunüzerindedöküntü)

Kaynak:ITOPF,2004


• yenigemileriçin1994• kullanımdakigrostonu•5,000’den(14,000m3)

fazlaolangemileriçin2009• gerikalantümgemileriçin2015Alaska’dakiExxon ValdezkazasınakarşıbirtepkiolarakmedyavekamuoyununbaskısıilealınanbukarardenizcilikcamiasındaveUluslararasıDeniz-cilikKurumundatartışmalarayolaçmıştır.

Fransa’dakiErika felaketinden sonraAvrupa, tekcidarlı tankerleri 2010 yılından itibaren aşamalıolarak kullanımdan kaldırmak için UluslararasıDenizcilikKurumuaracılığıylaküreselbirçözümarayışı içine girdi. Bir anlaşmaya varılamamasıyüzünden heyetler dünya çapında daha esnek birkanunçıkarmayakararverdiler:Kullanımdakitekcidarlı gemiler 2015 yılı sonuna kadar faaliyetle-rinedevamedecek,ancakbukonuylasıkıntısıolanülkeler (özellikleAvrupa ülkeleri) isterlerse 2010yılından itibarenbugemilerin limanlarınagirişiniyasaklayabileceklerdi.

ÇiftcidarlıtankerleriçinolasıyapılarLimanayanaşmışbirgemiyebinendenetçi

UygunlukdenetimleriUluslararası Marpol (Marine Pollution – DenizKirliliği) anlaşması çerçevesinde UluslararasıDenizcilik Kurumu tarafından yürürlüğe konanulusal kanunlar ve uluslararası yönetmelikleruygunluk denetimleri sırasında uygulanır.Marpol1983’de yürürlüğe konmuştur ve ekleri sürekligözdengeçirilmektedir.Buanlaşmayagörebütüngemiler bir dizi güvenlik tekniklerini içeren biruygunluk sertifikasına sahip olmak zorundadır.Uygun bulunmaması durumda, geminin kendiülke(Bayrak•Devleti)yadalimanındabulunduğuülkenin(LimanDevleti)ruhsatlandırmadenetçileritarafındanlimandançıkışınaizinverilmeyebilir.

Denetimlerin daha etkili olabilmesi için Avrupaülkeleri1982yılındabirgenelge(ParisGenelgesi)imzaladılar. Buna bağlı olarak, ortak bir gemidenetimsistemikurulduveendüşükkontrolkotalarıbelirlendi. Erika ve Prestige tanker kazalarınındabelliülkelerdekiyetersizdenetçi sayısıve tamanlamıyla yapılamayan bu kontroller yüzündenmeydana gelmesi bu yönetmeliklerin önemini birkezdahavurguladı.


TrafikayırımplanlarıDünyanın ilk trafik ayrım planı• 1967 yılındayüksekrisktaşıyanDoverStraits(İngiltereKanalı)bölgesinde gemi kazalarını azaltmak için yapıldı.1971yılındabuplanilkzorunlutrafikplanıhalinegeldi. Günümüzde benzer planlar yoğun gemitrafiğininolduğubölgelerinçoğundayürürlüktedir.

Amoco Cadiz tanker kazasının ardından Fransa,Britanny’dekiUshantadasıaçıklarıiçinbirzorunlutrafikayırımplanıuygulamayakoydu.Donanımlıbüyükbirkurtarmarömorkörü•, Abeille Bourbon,acil bir duruma karşı sürekli beklemede kaldı.Ayrıca,2003Mayısayındabirçokkazayüzündenbuyüksekrisklibölgedeyenibirsistemyürürlüğegirdi. Gemiler bundan sonra UshantAdası trafikayrım planını yürüten “Corsen Deniz KurtarmaKoordinasyon Merkezine” yüklerinin niteliğinibildirmekzorundaydılar.Teknikyadayapısalbirsorunyaşayangemiyiçekiyealmayetkisi,gemininresmi uyarılara uymadığı durumlarda denizcilikmüdürüneverildi.

Benzer trafik ayırım planları İspanya FinisterreBurnu ve Cebelitarık Boğazı gibi Avrupa’nındiğerbölgelerindedeuygulanmaktadır.Buplanlarçarpışma riskini azaltmayı amaçlar ve gemi-lerin tehlikeli yükleri kıyıdan uzak mesafelerdetaşımalarınısağlar.OkyanuskurtarmarömorkörlerideShetlandAdaları(İskoçya,BüyükBritanya)vekuzeyİspanyakıyısıgibiçeşitlikazanoktalarındasüreklibeklemededir.

EndüstrininsüreçekatılımıBir petrol döküntüsü• meydana geldiğinde,kazanın sorumluluğunun gemi sahibi, mürettebatsağlayıcısı,kiralayıcı•,yüksahibi,gemiimalatçısı,kazanıngerçekleştiğişantiye,işidenetleyen.Gemiklas kuruluşu• ve kurtarma yetkilisi arasındapaylaşılması çoğunlukla karmaşık bir sorundur.Gemi bir kez petrol ya da petrol• ürünleri ileyüklendimi,buyükyolculukboyuncabirçokkezsahip değiştirebilir. Bu yüzden sorumlu taraflarıbelirlemek güçtür ve çoğunlukla en belirgin veödeme gücü olan tarafı seçmek daha kolaydır:kazaya karışan petrol şirketi.

Bu yüzden petrol grupları, kiralanan gemilerinkalitesini ölçmekle sorumlu denetleme• birimlerikurmuşlardır. Bu birimlerin, kaza eseri oluşankirlilikleriçingüvenlikveçevreidaretakımlarınınhazırladığı acil durumplanları vardır.Bu planlar,bir kaza olduğunda tüm tarafların kendi müda-hale kaynaklarını ilgili yetkililere seferber ederekdöküntüyü olabildiğince çabuk çevreleme,temizleme ve etkisini azaltma aşamalarındaki rolvesorumluluklarınınnelerolduğunubelirtir.

Fransızokyanuskurtarmarömorkörü,AbeilleBourbon

Yoğuntrafikbölgelerindekiuluslararasıyönetmelikler.Ushanttrafikayırımplanındakidüzenleme


Sorumlularınsaptanmasısorunu

Deniztaşımacılığındauluslararasıfarklıkatılımcılarınbulunmasıbirpetroldöküntüsü•olayındayasalsorumlutarafınbelirlenmesinikolaylaştırmaz.Buyüzden,UluslararasıDenizcilikKurumu;UluslararasıPetrolKirliliğiTazminatFonlarını/InternationallPollutionCompensationFunds(IOPCFonları•)kurarak,gemiyitümhatavesuçlamalardanbağımsızkılacak“kendiöznelsorumluluğu”prensibiniönesürdü.Bubasitprensibegöre,birtankerinkirliliğesebepolmasıkurbanlarınIOPCFonlarındanfaydalanmasınavedolayısıylatazminatalmalarınaimkanverecekti.

Prestigekazasısırasındakipetroltaşımacılığıorganizasyonununkarmaşıklığıvesorumluluğu BarınmalimanlarıPrestige tankerinin İspanya açıklarında batmasıtüm uzmanların zaten bildiği bir problemin altınıçizdi: tehlikeli madde taşıyan sorunlu gemileri barındırmak. Prestige tankeri cidarında ciddi birhasar yaşamıştı vegemiyi dahaöncedenkurulmuşbir barınağa• yönlendirecek herhangi bir kurtarmaplanı olmadığı için 6 gün denizde bekletildi.Sonuç olarak, Avrupa Komisyonu Şubat 2004’deyürürlüğe sokulacak olan bir yönetmeliğin dahaerken uygulanmasını istedi. Buna göre, tüm üyeülkeler tehlikede olan gemileri yetki sınırları için-dekisulardabarındırmakiçindüzenlemeleryapacakvebarınak•limanlarınınlistesiniyayınlayacaktı.

Ancak, kararın yazılma aşamasında üye ülkelerinhepsi kıyılarda yaşayan halkların bilgilendirilmesiaçısından çok hassas bir konu olan bu listeleriyayınlamadı. Bazı ülkeler karar alma yöntemlerisaptamayıvebutürgemileribarınak•limanlarındanbaşkayerleregöndermeyi tercihetti.Diğerülkelerbarınak bölgelerinin yerlerini yetkililer haricindekamuoyunadabildiripbildirmemekonusundahalakararsızdır.

Bir gemi çekiye alındığında ya da yoldaykenbulunduğuçevreyeciddibirhasarverdiğinde,ulusalyetkililerin ne tür yasal sorumluluklarının olacağı,sorunu daha da hassaslaştırır.Ayrıca, herhangi birhasardan etkilenenlerin zararlarının ne boyuttave nasıl tazmin edileceği de hala çözülmemiş birsorundur.


İŞLETMEFAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANANDÖKÜNTÜLER

PetroltankerleriTüm büyük gemiler az yük taşırken ya da hiçtaşımazken denge sağlamak, yükü dengeliyerleştirerekbaşvekıç taraflarındakisuseviyesinieşitlemek,yadayanyatmasınıengellemekiçindenizsuyudoldurulabilensafra•tankları•iledonatılmıştır.Dahaönceleribugörevipetrol tankerlerinin•yakıttankları ve bazı yük tankları yerine getirirdi. Butanklar boşaltıldıklarında, deniz suyu ile karışmışciddi miktarlarda petrol okyanusa dökülürdü. Buboşaltım bir sürü araba ya da kamyonun motoryağlarıdeğiştilirkendökülenmiktaraeşittir.

Petrol tankeri• kazalarının sebep olduğu denizkirliliği, işletme faaliyetlerinden kaynaklanandöküntümiktarınınönemihakkındainsanlarıbilin-çlendirdi. Amerika Ulusal Bilim Akademisi’negöre 1973 yılında kasıtlı boşaltım miktarı kazaraolan döküntü miktarından beş kat daha fazlaydı.Bu yüzden, böylesine yüksek miktarlar dünyaçapında kontrol önlemleri gerektirdi. Bu önlemler“UluslararasıDenizcilikKurumu”tarafındanOilPol(Oil Pollution – Petrol Kirliliği)Antlaşması(1954)çerçevesinde yürürlüğe kondu ve bu önlemlerintanker haricindeki gemilere de uygulanmasınısağlayanMarpol(Marine Pollution – Deniz Kirliliği)Anlaşması(1973,1978)iledesteklendi.

Oilpol kirli suların Akdeniz gibi “özel bölge”denilenbellibölgelereboşaltımınıyasakladıveyasalboşaltım sınırlarını belirledi. 1983’de yürürlüğekonanMarpoldahasınırlayıcıboşaltımstandartlarıgetirdiveayrıcayenigemiinşakurallarıçıkardı.

Hampetrolyıkamaişlemi

Hampetrol•yıkamaişlemitanklarınsuyladeğilörneğinkargonunkendisiolanhampetrolkullanaraktemizlenmesidir.Temizlemeişlemisırasındahampetrolünçözücü•işlevisuyunkindençokdahaetkilidir.İşlemgenelliklesonkezsuyladurulamayapılarakbitirilir,amaburdabilesadeceküçükbirmiktarsukullanılır.Buyöntemşuandafaaliyettebulunantankerlerdekibağımsızsafratank• sisteminealternatifolarakkabuledilirveyenitankerleriçindeekbirzorun-luluktur.

Hampetrolyıkamaişlemiyükboşaltılırkenyüktanklarındapatlayıcıgazbirikmesindenkaynaklananbazıtehlikelerideortayaçıkarır.Buyüzden,1978yılındayapılan“UluslararasıTankerGüvenliğiveKirlilikÖnlemeKonferansında(TSPP)”tekraruyarlananveancakMayıs1981’deyürürlüğegiren1974“SOLASkongresi”protokolühampetrolyıkamaişlemisırasındadaimasoygazsistemikullanılmasınışartkoşmaktadır.

Boyut ve yaşlarına bağlı olarak ve öncedenbelirlenmiş zaman çizelgesine göre halihazırdakigemiler, yıkanan atıkların belli depolara (petroltemizleme tankları•) gönderilmesi için birbirindenbağımsız safra• tankları (tankların safra olarakkullanmadanöncedevreyesokulmasıgerekenpetrolyıkama sistemi ile donatılmış petrol tankları) iledonatılıyorlardı.

1996’dan sonra varolan yakıtın üstüne tekraryakıt doldurma teknikleriyle inşa edilen gemileriçin denize boşaltım sefer başına yük miktarının1/30,000’den az olacak şekilde sınırlandırılmıştır.Bu sistemde, tank temizleme işleminde oluşanpetrollükarışımlarözelpetroltemizlemetanklarınapompalanır.Karışımdinlendirmeyoluileayrıştırılırve ham petrol geride bırakılarak su kısmı denizepompalanır. Böylece, yükleme terminalinde gerikalanpetrolünüstüneyenihampetrolyüklenebilir.

Buyönetmeliklervebazıülkelerinişletmefaaliyet-lerindenkaynaklanandöküntüleriuzaktanalgılama• sistemlerine yaptıkları yatırımlar olumlu sonu-çlar doğurdu.AmerikaUlusalBilimAkademisi’negöre işletme faaliyetlerinden kaynaklanan döküntümiktarı1973’de1,080,000tondan1981’de700,000tona,1989’da159,000tonadüşmüş,2000yılındaiseküçükbirartışla163,000tonaçıkmıştır.

Ancak, bu rakamların istatistiki veri olmadığını,aksine Marpol kongresi kriterlerine uyan petroltankerlerininoranıvelimanlardakiatıkkabultesis-leri temel alınarak yapılan tahminler olduğunubelirtmekgerekir.Yük taşıma kapasitesi• tonajı 20,000’ne eşit ya

da daha fazla olan bütün yeni tankerler çarpışmaya da karaya oturma• durumunda yük tanklarınınkorunmasına yardımcı olmak için bağımsız safra•tanklarıiledonatılmalıdır.


Yenitankerler

30,000yadadahafazlatonrafineürün•taşımakapasiteliolanlar•.

Birçarpışmayadakarayaoturma•durumundayüktanklarınıkoruyacakşekildeyerleştirilmişbağımsızsafratankları

20,000yadadahafazlatonrafineürün•taşımakapasiteliolanlar•. Bağımsızsafratankları,hampetrolyıkamaişlemi

Hampetrolyıkamaişlemi,işlemingerçekleştirildiğisafratanklarıvebunlardanayrıtemizsafratanklarıhakkındakiMarpol73-78*belgesindeyeralanIMOyönetmelikleri1993’tenberiyürürlüktedir.

Şuandafaaliyetteolantankerler

70,000yadadahafazlatonrafineürün•taşımakapasiteliolanlar•.

Segregatedballasttanks,crudeoilwashingordedicatedcleanballasttanks.

40,000yadadahafazlatonrafineürün•taşımakapasiteliolanlar•. Bağımsızsafratanklarıyadaayrıtemizlemesafratankları.

Gazdan arındırma, safra boşaltımı veişletim faaliyetlerinden kaynaklanandöküntüler

Gazdan arındırma•, yakıt ve ham petrol tankları• boşaltıldıktansonrageridekalangazlarıtemizlemeişlemidir. Geminin güvertesinde yapılabilecek enpratikvemasrafsızçözümbuharkullanarakgazlarıgenleştirmek•, tankı havalandırmak ve suyladurulamaktır.

Safraboşaltımı• safra tankınıboşaltma• işlemidir.Örneğin; geminin dengesini sağlamak, yüküdengeli yerleştirerek baş ve kıç taraflarındaki su

seviyesini eşitlemek amacıyla gemiyi ağırlığınıartırmakyadahafifletmek için tamyadakısmensuyladoldurulabilecekbirdepo.

Boş yakıt tankları ya da bir petrol tankerindeki•hampetroltanklarızatenbirçeşitsafratanklarıdır.Tankları suyla doldurmak içlerindeki petrol veatıklarıtemizler.

Gazdanarındırmave safraboşaltım işlemleri arıtmatesislerindenbaşkabiryerdeyapılırsa,denizyüzeyindeparlakfilmtabakalarıoluşturandenizkirliliğinesebepolurlar. Ancak, gazdan arındırma ve safra boşaltımişlemleri,işletmefaaliyetlerindenkaynaklananhidro-karbon•döküntüsünün•sadecebirkısmıdır.

Kasıtlı olarak oluşturulan döküntünün büyükkısmınıyakıtolarakkullanılmayauygunolmayanhidrokarbonartıklarıoluşturur.Bubütüngemilerietkiler.Moderntankerlerdeikitürartıkvardır:atık sular ve petrol kalıntıları. Sintineden• gelen atıksular motor karterinden dinlendirme• tanklarınapompalanır.Sonrafiltrelenirveyağlıbirsuayracı•ile 15 ppm• sınırı kadar ayrıştırılır. Yoğunluk15 ppm•’den fazla olursa, sintine• suyu boşaltmatanklarına•gerigönderilir.Petrolkalıntıları(balçık•diye bilinir) vemotor yağları karada boşaltılmalıya da güvertede yakılmalıdır (ve petrol tankerle-rindepetrol temizleme tankları•denilen tanklardadepolanırlar).

Tankerharicindekigemiler

Lloyd’svedenizcilikseyirkayıtlarındakayıtlıolan72,000’den fazla ticari gemiveonbinlercekadarıdahasüreklidenizlerdeağırağıryolalırlar.Değişenoranlarda petrol, ayrıca kendileri ve birkaç binyolcuveyükgemisiiçinyakıttaşırlar.

Yasadışıboşaltımyapanbirgeminin görünüşü


Bütün bu gemiler, ağır yakıtların• motor yakıtıolarak kullanılmadan önce filtrelenmesinisağlayanpetrolkalıntı gerikazanımsistemleri iledonatılmıştır. Bu gemiler ayrıca güvertelerindeatıksuboşaltmasistemlerineveayraçlarasahiptir.Yolculuk sırasında dinlendirme ve filtrelemeişlemleriileeldeedilenkalıntılararıtmaişlemiiçinlimanlarda boşaltılmalıdır.Ancak, bazı yerlerdekitesis eksikliği, harcanan zaman ve limandakibir safra boşaltma istasyonunda• bu işlemlerdenkaynaklanan maliyet, gemilerin geri kazanımtanklarının bütün ya da bir kısım içeriğini denizeboşaltmalarınanedenolur.

Tankerharicindekigemilerinsebepolduğukirliliğinanakaynağıbuboşaltımlardır.Onbinlercelitreilebinlercemetreküp arasındadöküntüye sebepolankazalar ve yakıt tanklarının gazdan arındırma ilesafraboşaltımıişlemleribukirlilikmiktarınıartırır.

Amerika Ulusal Bilim Akademi’sine göre, budöküntüler1973yılındapetrol tankerikazalarınıniki katı olan 400,000 ton toplamına ulaşmıştır.Denetimin artırılması ve yeni gemilerin güverte-lerineayraçlarınyerleştirilmesiilebumiktar1981yılında320,000tona,1989yılındada260,000tonadüşmüştür.Ancak,butarihtenitibaren2000yılında555,000 tonluk bir miktarın da gösterdiği gibidurumgiderekkötüleşmişvetankerlerharicindekigemilerdeniztaşımacılığıkaynaklıpetroldöküntü-lerininbirnumaralışüphelisihalinegelmiştir.

Genedeburakamlaraçokgüvenilmemelidir,çünküistatistiki verilerin eksikliği yüzünden, bunlar hergemi türü için sadece birer tahmindir. Tahminlerarasındaki farklılık gerçek bir değişkenlikten çok

verilerinkesinolmamasındankaynaklanabilir.

Bu rakamlar sadece Llyod Kayıtlarında (Deniz-cilik sigorta sektörünün günlük gazetesi) liste-lenen ticari gemilerden elde edildiğinden, gerçekmiktarlar aslında bu tahminlerin çok üzerindeolabilir.

Tankerler haricindeki gemiler için de tankerlereuygulanan benzer kanunlar çıkartılıp, miktarlar-dakidüşüşüsürdürmekiçinMarpolKongresinevebölgesel anlaşmalarda yapılabilecek değişikliklerhalen araştırılmaktadır. Bu gerçekleşirse, onlarınişletim faaliyetlerinden kaynaklanan döküntününhidrokarbon miktarı 15 ppm’nin üzerindeolamayacaktır.Maalesefçevreninkorunmasıyerinemaddi ve pratik çıkarımlarla ilgilenen binlercebağımsız gemi sahiplerine• yasaklayıcı ve pahalıönlemleridayatmakherzamankolaydeğildir.

Arkasındakirlibirdümensuyu•bırakanbirgemininhavadangözlemi

DENETİMVEENGELLEME

Kirlilikgözetimi

Gemilerden boşalan yasadışı döküntülerinsonuçlarını hafifletmek için, belli ülkeler denetimve engelleme strateji ve gereçlerine yatırımlaryapmıştır.

Örneğin,petrolvediğerzararlımaddelerinKuzeyDenizinikirletmesinekarşımücadeledeişbirliğiiçinimzalanan Bonn antlaşması çerçevesinde, KuzeyDenizbölgesindehavadenetimiyapılmaktadır.BuantlaşmayıBelçika,Danimarka,Fransa,Almanya,Hollanda, Norveç, İsveç, İngiltere ve AvrupaEkonomiTopluluğuimzalamıştır.

Budevletlerdehavadenetimi;ulusaluçuşplanları,karşılıklı çıkar alanlardaki işbirliği ve d’Ho-rizon•Turları (ülkelerin ortaklaşa gerçekleştirdiğiuçuşlar), Bağlantılı Uçuşlar ile Hava DenetimTatbikatları gibi özel uçuşlar ile sağlanmaktadır.Dahası, raporlama formatlarını (POLREP diyebilenen standart kirlilik raporlama formatı)standartlaştırarak, varolan sistemleri geliştirmedeortak çalışmalar yaparak ve elde edilen bilgileriçoğaltmak için yeni teknikler geliştirerek dene-timlerkolaylaştırılmaktadır.

Ulusalboyutta,örneğinFransa,kirlilikdenetiminiFransızDenizKuvvetleriveGümrükmemurlarınınoluşturduğuhavadevriyeleriileyapmaktadır.Orduuzaktan algılama• ekipmaları ile donatılmış üç


..............................................................................................

Ekbilgi

Safraboşaltımistasyonlarısintine•atıklarıveatıksulariçin

kabulvegeridönüşümtesisleridir.Molavermekyadatami-

ratiçinlimanlaragelengemilerdenyağlıatıklarıalmaküzere

tüm dünya limanlarında bu istasyonlardan bulunmalıdır.

Geminin güvertesindeki bu işlem için ayrılmış tanklarda

(petrol temizleme tankları•) depolanan bu yağlı atıklar,

içerdiğideniz suyu ilekatı atıklarındinlendirme•yolu ile

ayrıştırıldığıistasyonundepolarınapompalanır.Yağlıkısım

geridönüşüm için bir rafineriye gönderilir ya da tama-

men ağır yakıttan• oluşuyorsa doğrudan tekrar kullanılır.

Saflaştırma işlemindensonra,sudoğalortamınaboşaltılır.

Safra boşaltım istasyonları; uyulması gereken boşaltım

standartları,otomatikdenetimişlemlerivedüzenlikontrol-

leriilesınıflandırılmıştesislerdir.

..............................................................................................

Biryasadışıboşaltımolayı

24Mart1998’debirKraliyetHavaGücüuçağıolağandevriyelerindenbirisırasındaNorveçbandıralısıvıpetrolgazıtankeriMTHavrim’ninİskoçya’dakiOuterHebridesbölgesininbatısahiliniyasadışıolarakkirlettiğinifarketti.Mürettebat,7miluzunluğundave300yardagenişliğindeolduğutahminedilendöküntüyüfotoğraflayıpStornawaysahilgüvenliğineraporladı.RaporanındaDenizKirliliğiKontrolMerkezinegönderildi.

DenizGüvenliğiKurumualarmageçirildiveikidenetlemegemisi,gemiWales’dekiPembrokelimanınavardığındayanınayanaştı.Tankeresonrasındaelkonulduvesahibi255,000dolarlıkbirbankateminatısağlamakzorundakaldı.30Mart1998’deacilenkurulanbirmahkemede,gemisahiplerinemotoryağvesintine•leriniyasadışıolarakboşalttıklarıiçin20,000dolarparacezasıverildi.

uçaksağlamıştır.

İlgili kanun metinlerindeki değişiklikler ve özelmahkemelerin kurulması sayesinde Fransa, deniztaşımacılığındankaynaklanankirliliğinsaptanması

konusunda şu anda dünyada en sıkı denetiminolduğuülkelerdenbiridir.


2000-2004yıllarıarasıFransa’nındenetlemebölgelerindekiPOLREPler(standartraporlamaformları)

Kaynaklar:FransızGümrükveDenizKuvvetleriverileri

AtıkkabulişlemiDenetimvekontrolleratıkkabultesisleriningeliştirilmesiilekesinlikledesteklenmelidir.Birçoktankerlimanıözelbir atık kabul istasyonu (safra boşaltım istasyonu•) iledonatılmıştır, ancak fakir ülkelerdeki bu istasyonlarınçoğuyetersizdiryadakullanımdışıdırvetanklarıyarı-katı yağlı balçık• ile doludur. Bu ülkelerin bir kirlilikdenetim kaynakları olmadığından, yağlı atıklarını bubölgelere boşaltmak gemi kaptanları için çok cezbedi-cidir.

TERMİNALLER,ŞANTİYELER, PLATFORMLAR

TerminallerveşantiyelerEn büyük petrol döküntüsü rekorunu iki farklı döküntüelindeutmaktadır:•KörfezSavaşısırasındaKuveyt’tebirterminaldemeydanagelmiştir,diğeriise2010yılınınNisanayında Meksika Körfezindeki Deepwater Horizon petrolplatformundaolanpatlamadır.Bu tür olayların haricinde,terminallerveşantiyelerdemeydanagelenpetroldöküntümiktarıAmerika Ulusal BilimAkademisi verilerine göre1973yılında253,000tondan,1981yılında50,000tonave1989yılında37,000tonadüşerekbelirginorandaazalmış,ancak2000yılında80,000tonaçıkmıştır.Birkezdahaburakamların kesin istatistiklerden çok tahminler olduğunuvurgulamak gerekir. Çünkü bu tahminler sadece gemilertamiratiçingemitamirhavuzuna•girmedenöncesintine•vetanklarındanboşalandöküntümiktarındakiazalmaoranıkayıtlarınıiçerir.

1970’lerinsonunakadar,tersanetarafındanyapılanmontajve sökme masraflarından kaçınmak ya da tanker hari-cindeki gemilerin gittiği limanlarda atık kabul tesisleribulunmadığı için tamir havuzuna girmeden önce atıkları


FransaAkdenizdenizmemelilerikorumabölgesi

FransaiçdenizsularındakiveEEZ’sindeki(kıtasahanlığı)•yasadışıboşaltımiçinbankagarantilerininevrimi(verilenparacezasıgenelliklebankateminatının%90’ıcivarındadır).

KörfezSavaşıpetroldöküntüsü

26Ocak1991’de,IrakordusuKuveyt’tençekilirken,ülkeninpetrolendüstrisinezararvermekiçinMinaalAhmadipetrolterminalivebunabağlıpetroltankerleriilepetrolkuyularının•büyükbölümünüsaboteetmişti.

700,000ile900,000tonarasındapetrol,uluslararasımücadeleekipleriakışıdurdu-ranakadarhaftalarcadenizedökülmüştü.

Bu,Nisan2010’dapatlamaylabirlikte779.000tondöküntününMeksikaKör-fezineakmasıylasonuçlananDeepwaterHorizonpetrolplatformkazasıylabirlikte,insanlıktarihininbilinenenbüyükpetroldöküntülerindenbiriydi.

KörfezSavaşısırasındapetrolkuyularınınpatlaması

KıyıDevletimiyoksaBayrakDev-letimi?

18Mart2005’deNorveçbandıralıkimyasaltankerTrans ArticFransasahiliaçıklarındayasadışıboşaltımyaparkenyakalandı.Dava18Ekim2005’deBrest(Brittany,Fransa)mahkemesindegörülecekken,NorveçhükümetiMontegoBaySözleşmesinedayanarakBayrak•Devleti(gemininaitolduğuülke)ünvanıyladavayıyargılamatalebindebulundu.Gemisahibi29Eylül2005’deNorveçBer-gen’deyargılanarak360,000Europaracezasınaçarptırıldı.

Ancakbusonuç,kirliliktenetkilenenFransızsiviltaraflarıuğradıklarızarar-larhiçbirşekildetelafiedilmediğiiçintatminetmedi.BrestmahkemesiKıyıDevleti(gemininosıradabulunduğuülke)olarakdavayıüstlenmehakkınıkullandı.Böylece,7hazirandaaynıdavaikincikezbuseferFransa’dagörüldüvekaptanbuolayiçin50,000Euro,suçutekrarlamasıdurumundada300,000Europaracezasıödemeyemahkumoldu.Böylecebusıradışıdavaçiftyargılanmaylasonuçlanmışoldu.

denize boşaltmak yaygın bir uygulamaydı. Limanauğramalar, tamiratlar ve sökme işlemleri öncesiboşaltım miktarını azaltmak için günümüzde dünyaçapındaçabagösterilmektedir.

Yakıtikmalişlemlerisırasındahortumlarınkopmasıvegemitamiratlarısırasındakipetrolsızıntılarıgibidiğer döküntüler karada bulunan endüstri tesis-


Birpetrolterminalikazası

7Ağustos1997gündüzsaat12:20’deKatjapetroltankeriLeHavrepetrolterminalindeyanaşırkenbiriskeleye•çarptıve190m3motoryakıtılimanadöküldü.Anındamüdahaleyerağmen,kirliliğinbirkısmıgelgitsonucuçekilendalgalarilelimanındışınasürüklendivecivarçevredeküçükçaplıkirliliğenedenoldu.Omevsimdekihavaşartlarıİngilizkıyışeridinikurtardı,amaFransızCalvadoskıyılarıokadarşanslıdeğildi.

Sonrakiuygulamalar

Denizciliksigortasektörününgünlükgazetesi“Llyod’sList”in27Mart1998tarihlisayısındayayınlananbirmakaledebirpetroltankerinineskikaptanının1950’liyıllarınbaşındakiuygulamalarhakkındayaptığıbiritirafyeralıyordu.Ozamanlargemilerintaşıdığımiktar25,000tonuancakbuluyordu.Aşağıdakialıntınınbukonuyladoğrudanbağlantısıvardır.

“...Gemihemtekcidarlıydıhemdeperçinlenmiştiveyüklemelimanındanboşaltımlimanınagiderkenyükününküçükbirbölümübirçokgevşekperçindendüzenliolarakokyanusasızıyordu.Aslında,BrooklynTood’sYard’datamirathavuzunaalınmadanönceyapılantanktemizliğibugününstandartlarınagörebayağıiyiydi.Amagemiyaklaşık10günboyuncaağırağırAmerika’nındoğukıyısındanaşağıdoğrutam50milsınırınındışındailerlerken,mürettebatdatanklarıtemizleyip,tümbalçığıyandanaşağıatardı....”.

Neyseki,ozamandanberigemiinşaatıveyaygınuygulamalardeğişti.

Bumakale27Mart1998’deLloyd’sList’teyayınlanmıştır.Dahafazlabilgiiçinwww.lloydslist.com*internetsayfasınıziyaretediniz.

lerindekine benzer güvenlik işlemlerindeki hata-lardan kaynaklanır. Esas sorun, gözardı edilebi-lecekgibi görünenküçük sıradanbir döküntününaslındakabuledilemezbirkirlilikmiktarınakatkıdabulunduğunukaptanlarınanlamasınısağlamaktır.

Balıkçı limanları ve marinalar• istisna değildir.Yakıt tanklarını doldururken ya da güverteyepetrol yüklerken meydana gelen küçük taşmalarsıklıkla rastlanan bir durumdur. Bunlar liman-lardadenizyüzeyindesıklıklagörülenparlakfilmtabakalarının•esassebepleridir.

Açıkdenizpetrolplatformları

Günümüzde açık denizde bulunan 20,000’denfazlaplatformiledünyaçapındakipetrolüretiminyaklaşık dörtte biri gerçekleştirilmektedir. Farklı

büyüklükvetasarımlardakibuplatformlardörtanabölgede bulunur: Meksika Körfezi, İran Körfezi, Batı Afrika ve Kuzey Denizi.AmerikaUlusalBilimAkademisibusektördekiişletimfaaliyetlerininvekazalarınnedenolduğudöküntümiktarını1979’da80,000ton,1981’de50,000ve2000yılında100,000olaraktahminetmektedir.Borularınpatlamasıyadainsan hatalarından kaynaklanan kazalarda onlarcametreküpe kadar döküntü meydana gelir. Bukazalarçoğunluklamalzemelerineskivegüvenlikönlemlerinin yetersiz olduğu bölgelerde (HazarDenizi,Karadeniz,KızılDenizveÇinDenizi)olur.

Denizyüzeyindekibüyükölçeklipetroltabakalarılistesinebirpetrolkuyusunun•püskürmesiyadabirsavaşınnedenolduğunadirkazalardaeklenebilir.Hattabukazalardanbirisidünyapetroldöküntüsü• rekorlarındaikincisıradayeralmaktadır.


Ixtoc1platformundapetrolpüskürmesi

3Haziran1979’daMeksikaKörfezinde,ulusalPetroleosMexicanosşirketitarafındanişletilenIxtoc1açıkdenizplatformusondajçalışmalarısırasındaçıkarılanpetrolünanidenpüskürmesiilehasargördüveyangınçıktı.Püskürme23Mart1980tarihinekadarazaltılamadı,busüreiçindetahminenbirmilyontonpetroldenizesızdıvebupetrolünde1/3ileyarısıarasındakibirmiktaryandı.GerikalanıMeksikaKörfezindesürüklenentabakalarasebepoldu.ButabakalarınbazılarıTeksaskıyılarınaulaşarak9Temmuz’dabölgeselbirpetroldöküntümüdahaleplanınınbaşlatılmasınanedenoldu.Yereltemizlemeçalışmalarıbaşlatıldı,arkasından4,000’denfazlaorganizmanın(örneğinsu,tortu•,bitkiveobölgedeyaşayanhayvanlar)incelendiğibiranalizideiçerenkapsamlıbiretkiaraştırmasıbaşladı

KuzeyDenizindekirlilikmüdahale•tatbikatı

Bu tür kazalar birbirini tamamlayan iki tedbirleönlenebilir: kazalar için artırılmış güvenlik ve sondaj çamuru ve sıvılarının boşaltımının özenli kontrolleri.

Dünyanınenzenginbalıkçıklıkbölgelerininmerke-zindebulunanKuzeyDenizipetrolarazileriönlemvegüvenlikkonularındakısmengelişmiştir.

Buradaki platformlar uydu, uzaktan algılama• uçakları ve uzmanNorveç ve İngiliz gemileri ilesürekli denetim altındadır. Güvenlik hizmetlerive petrol endüstrisi personeli düzenli aralıklarlatoplanıpyenigüvenlikçözümleriüzerindeçalışırlar.

KuzeyDenizindekirlilikmüdahale•tatbikatıPetrolendüstrisinin mali destek sağladığı laboratuvarlarişletmelerinuzunvadededenizcanlılarıüzerindekiolası etkilerini araştırır.Endüstridekiuzmanlarvedenizdöküntümüdaheleyetkilileridüzenliolarakbüyükölçeklimüdahaletatbikatlarıyürütürler

SonuçlarAcilolarakazaltılmasıgerekenetkiler

İlketkiler

Petrolünevrimi

Denizkirliliği

Kıyışeridikirliliği

Bitkivehayvandünyasıüzerindekietkileri

Sonuçlarıetkileyenetmenler

Ekonomiksonuçlar

46 Petroltabakalan Sonuçlar

İlk etkiler

PsikolojikşokDeniz ya da nehirlerde gerçekleşen küçük petrolboşaltım kazalarından kaynaklanan deniz yüzeyin-dekitabakalarınetkilerisadecekıyıdakiziftbloklarıyadapetrolebulanmışkuşlardeğildir.Petrolkaya-lara, kayıklara, cilde ve tüylere de yapışır.Üstelikbunlarla da kalmaz, petrolden etkilenen kayahavuzlarındaki deniz minareleri geçici bir süretutunmayetilerinikaybedebilirler–kibudakaridesve yengeçlerin işine gelir. Çiftliklerde yetiştirilenmidyelerdepetrolebenzerbirtatoluşabilirvebununkaybolması haftalar hatta aylar sürebilir. Küçükbölgelerdeki canlılar üzerinde buna benzer birdizi bilinen etkiler görülebilir. Bu etkiler bitki vehayvanlarınadirenöldürür,amabellikıyıfaaliyetle-rineçoğunluklazararverir.

Bir petrol dökünütüsü meydana geldiğinde, bubilinenbuetkilerinyarattığıtabloçabucakunutulur:yıllarca hatta nesillerce arkasında bir çöl bırakarak yoluna çıkan her türlü hayatı yokeden bir “siyah ölüm”.

Başlarda,medyanın sıklıkla yayınladığı o tanıdıkpetrole bulanmış kuş görüntüleri bizi çok etkiler.Ancak,birkaçayyadabiryıldanbirazfazlasüresonra balıkçı tekneleri ağlarında balıklarla vedümensularındakuşsürüleriiletekrargörünürler.Yosun tarlaları diğer kıyı canlıları gibi hayattakalabilmiştir.Petroldöküntüsününgörülebilentekkalıntıları zamanla boşaltılan ya da onarılan atıkdepolama tesisleri, haliçlerin tabanında petroledoymuş çamur ve kaya ve falezlerin• üzerindekipetrolizleridir.Birkaçyılsonrada,felakettengeriyeküçük bir limanda batık bir geminin bir parçasıya da büyük çıpası, kafelerin duvarlarındaki resi-mler, yerel halkın dinmeyen öfkesi ve bazı duru-mlardadevamedenbüyükmahkemedavalarıkalır.Peki o zaman, kazanın meydana geldiği tarihte

bilimadamları ve medya tarafından varsayılanekolojik felaketin boyutu aslında aşırı abartılmışmıdır? Yoksa yukarda bahsedilen normale dönüşsüreciyanıltıcıbirizlenimmidir?

Exxon Valdezdöküntüsünetepki

“Yenigelenmevsiminheyecanıdahayenibaşlamıştıkisudakipetroldöküntüsühaberleriniduy-duk.Büyükmiktardapetrolbüyükmiktardasuyuöldürüyordu.Buifadeilkbaştaanlaşılmayacakkadarşokediciydi,çünkübizimiçinbumümkündeğildi,amadoğruydu–suölüyordu.”

“Kumsallardayürüdük,ölüsalyangozlar,kayamidyeleriveyumuşakçalarkayalardanaşağıyuvarlanıyordu.Herseneyaptığımız“yılınilkbalığınıavlama”kutlamalarındageneilkbalığıyakalamıştık,amamaaleseftestedilmeküzereeyaletegönderildi.Oseneilkbalıkgeleneğiolmadı.”(ŞefWalterMeganack,PortGraham,1989)

Exxon Valdezfelaketi:modern toplumsal bir problem üzerine okuma parçaları, 1997 Baskısı - The Exxon Valdez disaster: readings ona modern social problem, 1997 Edition, J. Steven Picou, Duane A. Gill and Maurie J. Cohen

Sembolikresim:petrolebulanmışbirkuş

..............................................................................................KüçüKüçükpetrolkalıntılarınıntemizlenmes-Deri üzerindeyse:Bulaşan yere margarin ya da yağ sürün ve birkaçdakikasonratemizleyin.Sonraderiyisabunvesuylayıkayın.Kıyafetlere bulaşmışsa:Küçükbirmiktarlambayağını(ısıtmagereçleriiçinsatılan sıvı yakıt) lekelenen yere sürün ve sonra te-mizleyin...............................................................................................

Petroltabakalan 47 Sonuçlar

PETROLÜNEVRİMİ

AşamalıdönüşümPetrol binlerce molekülün, başlıca çözülemeyenve sudan hafif olan hidrokarbonların• karışımıdır.Petroldöküldüğüzamananındayayılmayabaşlar.Durgundenizlerdebirkaçonmililitrekalınlığındayağlıbirfilmtabakasıoluşturur.

Suhareketleribufilmtabakasınıkısazamandasuyüzeyindesürüklenenparçalaraböler,açıkdenizdearalarınıaçar,vepetrolünbirkısmınıda sukolo-nunun•ilkbirkaçmetresindeçözülendamlacıklaraparçalar.Hava,su,rüzgar,dalgavesuyunkendisifizikivekimyasalişlemlerinbirarayagelmesiilebuyüzertabakalarıetkiler:buharlaşma•, asıltı• haline dönüşme, çözünme•, oksitlenme•, çökelme•.

..............................................................................................

Petrolün sudaki evrimi Birlitrepetrolbirfutbolsahasınınyarısındandahabüyükbir

alanayayılabilir.

(Kaynak:WALKERJ.,MAWETD.-P.Lesmaréesnoires:leurs

originesetleurseffetssurl’environnementetl’homme-Petrol

döküntüleri:Kökeniveçevreveinsanüzerindekietkileri*)..

..............................................................................................

Suyadökülenpetrolünevrimi

Suda yaşayan organizmalar biyolojik olarakbelli hidrokarbon moleküllerini parçalar, bu aynızamanda biyolojik parçalanma• diye bilinen birsüreçtir.

Buharlaşma, uçucu bileşenleri etkiler ve petroldöküntüsü• ile beraber petrolünküne benzer birkokuya sebep olur. Bunlar, esas olarak gazlar(metan, etan, propan, bütan vs.) ve çözücüler• (benzen, toluen vs.) gibi çok iyi bilinen madde-lerdir.Birkaçsaatsonradökülenmiktarınçeyreği,üçte biri ya da yarısı kadar birmiktarı atmosferegazvebuharolaraksalınır.Sıcaklıkyükseldikçeverüzgarsertleştikçe,buharlaşmaişlemihızkazanır.Geride kalan kirleticinin yoğunluğu artarkensudaki hidrokarbonların kütlesi azalır ve belirginbiratmosferkirliliğinesebepolur.

Petrol bileşenlerinin - başlıca aromatik element-lerinin - (benzen, toluen vs.) sadece küçük birkısmıçözülür.Buişlembuharlaşmasürecinden10ile 100 katı daha yavaştır.Bu yüzden çözülen vebuharlaşabilen bileşenlerinmiktarı genellikle çokdüşüktür.

Petrolün akışkanlığına• ve meterolojik koşullarabağlıolarakdenizinpetrolvesuyukarıştıranhare-ketisuyunpetrolüniçinekarışmasınayolaçar.Budurum,döküntününgerçekleşmesindenbirkaçsaatya da gün sonrameydana gelir.Bu geriye dönükişlem ilemayonez kıvamında durağan birmaddeolan asıltı• oluşur. Petrole karışan suyun miktarıtoplamasıltı•miktarınınbeştebiri ilebeştedördüarasında değişir ve temizlenmesi gereken kirleti-cininmiktarınıbayağıartırır.Sonuçtaortayaçıkanürün(görüntüsündendolayıçoğunlukla“çikolatalıköpük” olarak bilinir) artık çözülebilir değildir.Bileşenlerininbirkaçhaftasürenfizikivekimyasalparçalanmasındansonra,buköpükaylarcadenizdesürüklenebilen kalıntılar oluşturur ve sonrasındaziftparçacıkları•halindekumsallaravurur.


Sudakitabakalarınveaçıkdenizdekidamlacıklarınyüzeyinde oksitlenme başlar. Buna aslında dahaaçıkolarakfoto-oksitlenme•işlemidenir,doğrudanhafifyoğunlukvetabakakalınlığıileilişkiliyavaşbir süreçtir ve her gün yoğun günışığında bindebir hidrokarbon zincirinden daha az bir miktarıparçalanır.Buyüzden,birpetroldöküntüsününkısasürenoluşumundaküçükbirrolüvadır.

Çökelme,denizdibineçökenbulamaç•birikintilerigibi en ağır ürünleri kapsayan küçük bir bölümüetkiler.Buolayuzunbirsüredemeydanagelirvegenellikle çok kalın ve ağır olmayan bir petroldöküntüsününsadeceküçükbirkısmını (yirmidebirdenaz)ilgilendirir.Birkıyışeridindebirdöküntügerçekleştiğinde, çökelme işlemi çok önemlidir,çünkü aynı Braer, Erika ve Prestige kazalarındaolduğugibipetrol,kumvetortularla•karışıpdibeçökebilir, budapetrolün saptanmasıve temizlen-mesinizorlaştırır.

Biyolojik bozulma ya da biyolojik parçalanmayukardabahsedilensüreçlerdençokdahayavaştır.Biyolojikaçıdanparçalananorganizmalarağırlıklıolarakdenizortamındadoğalolarakbulunanbakte-rilerdir (mikro-organizmalar). Biraraya toplanırve damlacıklar, tabakalar ve “çikolatalı köpük”üzerindeçoğalırlar.Bakterilerbellihidrokarbonlarıemipbirmetabolik•enerjikaynağıolarakkullanırlar.Sudayaşayıpoksijenkullanarakpetrol-suarabiri-mindehareketederle

Bu yüzden bakteriler; geri kalan petrol kütlesiniazaltma işleminde, kalın “çikolatalı köpük” yada deniz tabanına çöküp tortular ile karışan ağırürünleryerinegenişalanayayılanincedamlacıklarüzerindeçokdahaetkilidirler.Ancak,birdöküntüanındaki kapsamlı çoğalmaları diğer türlerinzararına olabilir ve etkilenen bölgelerde ekolojikdengeyideğiştirebilir. .

Hidrokarbonların biyolojik parçalanması

Cedre’nindeneykanalında•petrolünayrışması(kanaltesti):“çikolataköpüğün”’oluşumu

..............................................................................................

EkbilgiPetrol,suveçikolataköpüğü:EnvironmentCanada’nın

internetsayfalarındayayınlanan,ekolojikbirdöküntüde-

neyininbirbenzerininnasılyaratılacağınadairbellibilgiler

sağlayanbirmetninbaşlığı.

www.ec.gc.ca/ee-ue/default.asp?lang=En&n=937D1B31

..............................................................................................

“Çikolatalıköpüğün”’temizlenmesi »


DENİZKİRLİLİĞİ

Sonuçlar

Petrol tabakaları, damlacıkları ya da “çikolataköpüğü•” özellikle nefes almak için yüzeye çıkan,yiyecekbulmakiçinsuyadalanyadasuyüzeyindeya da yakınında toplanan organizmaları etkiler.Bu canlıların bazı organları petrole bulanabilir veorganizmanın hareket özgürlüğünü, beslenme ve/veyadiğerfaaliyetlerinifizikselolarakkısıtlayabilir.Ayrıca bu petrol tabakalarının yüzen katı atıklar•,seyirşamandıraları•,gemiler,balıkçılıkekipmanları,kabukludenizhayvançiftçilikleri,sallar,ağkafeslerivedahabirçokşeyüzerindeolumsuzetkilerivardır.

Petrole bulanma ya da zehirlenme ihtimali olan tümbukurbanlarıniçindeözellikleikigruporganizmabizidaha çok endişelendirir:deniz kuşları ve memeliler. Hayatlarını sürdürmeleri su yüzeyi ile olan düzenlitemaslarına bağlıdır, çünkü deniz kuşları yiyecekbulmakyadauçuşlarısırasındadinlenmekiçin,meme-lilerdenefesalmakiçinsuyüzeyinikullanırlar.Ancak,yüzeydekihidrokarbonlar• bu canlılar içinbüyükbirrisk oluştururlar, çünkü hayvanlar bunları yiyebilir,soluyabilirvekürkyadatüyleribunlarlakirlenebilir.

Kuş tüylerinin petrole bulanması kuşların termal• yalıtımvesuüstündebatmadanyüzmevehavalanmayetilerini kaybetmelerine neden olur. Kürkleriniyalayanmemelilerdedolaylıyoldanpetrolüyutabi-lirler.Doğrudanyutma,gözveburuntahrişi,zehirlibuharların solunumu ve petrole bulanma yüzündennefes alamayarak boğulma ve daha uzun vadedeortaya çıkan, organizmanınmetabolizmasını bozanzehirlietkilervahşidoğaiçindiğerrisklerdir.

Kuş tüylerinin petrole bulanması (Kaynak: IPIECA. Petrole bulanmış doğal hayata müdahale planı kılavuzu-A Guide to Oiled Wildlife Response Planning)

“Kuşlar üzerindeki ilk ve en önemli etki tüylerinin petrolle temasından kaynaklanan harici kirliliktir. Kirletici, sıcak havayı vücutlarının yakınında tutan ve derilerinin soğuk hava ve su ile temasını engelleyen narin tüy yapısını bozabilir. Petrolle temas, geçici olarak büyük ve küçük tüylerin birbirine dolaşık haldeki yapısını da bozar ve kuşun ısı-ayarlama yeteneğini azaltır. Bu şartlarda birçok hayvan hipotermik• (ya da hipertermik) olur ve hayatta kalabilmek için barınak aramaya başlar. Kıyıya ulaşabilenler çoğunlukla yiyecek bulamazlar, çünkü insanlar beslenmeleri için onları asıl yiyecek kaynakları olan denize tekrar geri döndüremezler. Susuz kalırlar ve hipo-glisemi (kanda şeker seviyesinin düşmesi) olurlar ve sonunda kolay birer av haline gelirler.”


Suda çözülen petrol parçacıkları hassas epitel• dokular(solungaç,mukozavs.)üzerindebirikebilir,onlarıtıkayabilirvebozulmalarınasebepolabilirler.Filtrelememekanizmalarıetkilenenhayvanlarbesle-nememelerininyanısırazehirlietkidenzarargörecekkadar petrol yutabilirler. Solungaçları petrolebulanan hayvanlar ise oksijenlenme (oksijen alımı)gerçekleştiremezler ve çözünür hidrokarbonlarsolunumyolu aracılığıyla kan dolaşım sistemlerinegirebilir. Özellikle doğal ya da kimyasal çözülme-lerin yüksek yoğunluklarda petrolün su kolonunakarışıpgünlerceoradakalmasına sebepolduğunda,bu tür durumlar filtreleme yapan yumuşakçalar veaçıkdenizvedipbalıklarındasıkgörülür.

Açık denizde petrol kirliliği ayrıca yüzey katman-lardabulunanplanktonlarıdaetkiler.Büyükmeme-lilerinbeslendiğiplanktonlar,beslenmezincirindekiilkhalkadır.Dolayısı ilememelilerdeaçıktayüzenbalıklargibikirliliktenetkilenir.

Öteyandan, kirleticinin etkileri, gün içindeyüzeyeyakın durmak için geceleri onlarcametre derindenyüzeye doğru göç eden belli plankton topluluklarıiçin bölgesel ve geçici olabilir.Ayrıca, bu türlerinhergüntekrarladıklarıbukısadöngüsüresivesuyunyüksek çalkalanma seviyesi, kirliliğe bağlı olarakkaybedilen organizmaların yerlerine yenileriningeldiği ve dolayısı ile beslenme zinciri üzerindekietkiyisınırladığıanlamınadagelir.

KIYI ŞERİDİNİN KİRLENMESİ

Petroldöküntüsü•sahileulaştığındayadakıyıyaçokyakıngerçekleştiğinde,kirlenmevepetrolebulanmaolayı,gelgitbölgesi•içindekicanlılarıvedenizdekiinsan faaliyetlerini etkileyebilir. Suların çekildiğizamanlarda bu kıyılarda• beslenen ve sahildeyuvalanan kuşlar ya da dinlenen denizmemelilerigibibirçoktürdenizkuşvememelileridebelirginkurbanlardır.

ZehirlenmişKontrol

Birdenekbalığınsolungaçlarındakiepitel•doku(solda)vezehirlenmişbirbalık(sağda).Zehirlenmişdokusolungaçepitelkalınlığındabirazalmayıvebellihücrelerinbozulmasınıgöstermektedir.

Petrollekirlenenkayalıksahil()Petrollekirlenenkayalıksahilinhavadangörünüşü()


Kıyıhavuzlarında,kayalardavekumyadaçamurdayaşayanyosun,balıkvekabukludenizhayvanlarıdakaçınılmazşekildeetkilenirler.

Kıyı şeridinin türüne bağlı olarak, etkinin boyutunispeten sınırlı ya da tam tersi çok kötü olabilir.Kayalıksahiller,çakıllıkumsallar;çakıllı,iriyadaincetanelikumlar,bataklıklarvemercankayalıklarıgibikıyışeritlerininaltındakifarklıaltkatmanların• petroleolanhassasiyetiepeycedeğişir.

Kayalık sahiller

Çıplak dik kayalık sahiller büyük miktarlardapetrolün yapışabileceği ideal yüzeyleri oluşturur.Takip eden dalga hareketinin mekanik• etkisioldukçaçabukkaybolurvebuyüzdenküçükpetroldöküntülerinden•bileepeycezarargörürler.

Deniz yükseldiğinde ya da büyük bir denizkabarmasındasualtındakalabilenkayalıkçıkıntılarözellikle bitki ve hayvan türleri ile dolu kayahavuzlarıbarındırıyorsadahaciddiboyutlardaetki-lenebilir, çünkü buralar kalın petrol katmanlarınınbirikebileceğiyerlerdir.

Kumsallar

Çakılla,çakıllıveiritanelikumlakaplıkumsallaryoğun kirlilik açısından yüksek riskli bölgelerdir.Çoğuhidrokarbonlar•kolaycaboşluklaragirebilirveöylesinederineakabilirlerkitortusalaltkatman• içinde yaşayan canlılara ciddi zararlar vermedenonlarıoradançıkarmaknerdeyseimkansızdır.

İnce taneli kumla kaplı kumsallar, petrolün inceçatlaklardanderinlere doğrunüfuz edemeyen çok

Çamur tabakaları ve bataklıklar

Balıkhavuzlarını,istiridyeçukurlarıvebataklıklarıda içeren gelgit bölgelerindeki bataklık arazileriözellikle hassas bölgelerdir. Kanal bağlantılarıpetrolü durgun sulara ve ince tortunun onu uzunsüre sızdırmadığı çok korunaklı bölgelere taşır.Petrolanındaveciddişekildetortuiçindeyaşayanomurgasız topluluklarınıvebitkilerin suyla temashalindeolankısımlarınıetkiler.Butürbirbölgeyeinsanlarınmüdahaleetmesibubölgeninbozulmasınave ekolojik dengenin değişmesine neden olabilir.Buyüzden, bu bölgelerdekimüdahale çalışmalarıiyiplanlanmalıvedikkatliyürütülmelidir.

Ilımanbölgelerdekidenizbataklıklarındabulunantropikal mangrov ağaçları (hindistansakızı ağacı)petrol kirliliğine karşı özellikle hassastır. İnce birpetroltabakasıilebilemangrovağaçlarınınhavadaolan köklerinin solunum işlevlerini ciddi şekildebozabilir.Dahası,birçoktürsürekliyadamevsimselolaraközelliklehassasolduklarıyavruevrelerindebubögelerdeyaşamaktadır.

Genç karideslerin denize açılmadan önce oradabeslendikleri mevsim boyunca bir mangrovbataklığının petrol kirliliğine maruz kalması kıyıbalıkçılığı ve civar çevrenin biyoçeşitliliği içinaylarcahattayıllarcaciddisonuçlardoğurabilir.

kıvamlıyapısı sayesindegeneldepetrolüyüzeydetutabilirler. Petrol, gelgit izi• boyunca birikebilirve değişen kalınlıklarda temiz kum katmanlarıile üzeri kaplanabilir. Kumsalın gelişimi• petrolkatmanlarınınüzerlerinikumlaörterekyenideğişikkatmanlarının oluşmasına neden olabilir. Ancak,dalgalar bu katmanların üstünü süpürerek, alttakalan petrolü tekrar açığa çıkarabilir, beraberindegötürerekbaşkabölgelerikirletebilir.

Nehirkıyısındakiçamurtabakasıvekirliliğinizleri() Prestigekirliliğindenetkilenenbataklıklar()


Mercan Kayalıkları

Mercankayalıkları,polipleri• tarafındansalgılananmukus(balgamsısıvı)ilekorunurvebuyüzdendeküçüktektükolankazalarakarşıoldukçaiyidayanır.Ayrıca, mercanlar ile yüzeydeki petrol tabakasıarasında çoğunlukla koruyucu bir su katmanıbulunur.Ancak,gelgitlerinvedenizkabarmasınınmercanların yüzeye yakın üst katmanlarında(mercanınyaşayan tekkısmı) sebepolduğugenişölçeklipetrolkirliliklerinintekrarlanmasımercanlarüzerindeciddietkileryaratabilir.Mercanınkendisikirliliktençoketkilenmesebile,doğalortamlarındayaşayan bazı balık türleri, omurgasızlar ve denizyosunlarıçokkötüzarargörebilir.

Beşeri (insan kaynaklı) kıyı faaliyetleri

Petrolün kıyı şeridine ulaşması beşeri faaliyetleriçin zararlı olabilir. Örneğin; boş zaman faaliyet-leri belirgin şekilde etkilenir. Kumsala gitmek,yüzmek,oltabalıkçılığı,dalış,sörfveyatlagezintigibifaaliyetlerdenizyüzeyindekipetroltabakalarıyüzünden imkansız hale gelir ve turizm bölge-lerinde olumsuz ekonomik ve sosyal sonuçlardoğurur.Özelliklelimandakigemilerikorumakiçinliman girişlerine koruma amaçlı yüzer bariyerleryerleştirmek gerektiğinde, liman faaliyetleride sekteye uğrayabilir. Kabuklu deniz hayvanyetiştiricileri ve toplayıcıları ürünlerinin petrolebulandığıgelgitbölgesinde• artıkçalışamazlar.

Denizdekisuürünleriüretimimutlakaetkilenir.Kıyıbalıkçıları ağvediğerekipmanlarını artıkkullana-mazlar.Belli bir süre kullanmadıkları ya da ya dakullanmayakalktıklarıekipmanlarkirlenmişolabilir.Suürünleriüretimhavzaları•sukaynaksızkalabilir,çünkükirlisuyunkullanımıürünlerinidekirletebilir.Aynıdurumtuzlusubataklıklarıiçindegeçerlidir.

Süreklidenizsuyugereksinimiolanendüstriyelveturistik faaliyetler de (tuzdan arındırma tesisleri,elektriksantralleri,denizbanyosutedavimerkezleri,denizakvaryumlarıvs.)etkilenebilir.Kıyışeridindeinsanların kullandıkları tüm tesis ve gereçler istersabit (iskeleler, dalgakıranlar) ister yüzer durumdaolsun(şamandıralar•,kayıklar)hasargörebilir.

Eğer kirlilik hafif ve geçici ise, sadece küçük birsıkıntı yaratabilir.Ama eğer daha ciddi boyutlar-daysa,temizlemeişlemibitenekadartümfaaliyet-leri felç edebilir ya da gelecekteki üretim içinayrılanstoklarıyokedebilir.

Gelgit bölgesi ekosistemlerinin hassasiyeti Source : data from O’SULLIVAN A.J., JACQUES T.G. Impact reference system*

Birmangrovbataklığınınkirlenmesi


Hassas bölgeleri korumak

KirliliksüresincePloumanac’h(Brittany,Fransa)limanınıyüzerbariyerlerkullanarakkorurken


Zehirlilik seviyesinin ölçümünde kullanılan birölçekvardırvebunagöreölümcülzehirlenmeeşikdeğeri50(LD50)’dir.Bueşikdeğerineulaşmışbirortamdabellibirsüreninüzerindekirleticiyemaruzkalan organizmaların%50’si ölebilir.Öte yandan,birtopluluğuntümüyelerimaruzkalınanherhangibir zehirli ürüne karşı aynı hassasiyete sahipdeğildir.LD50birdenektoplulukiçindekibellibirtürünortalamahassasiyetiniölçer.

Farklıpetrollerinenzehirlibileşenlerinibelirlemekiçin birçok laboratuvar çalışması yürütülmektedir.Bunlar başlıca yüksek çözülebilirliği olan ve buyüzdendenizorganizmalarınınçabukbulabileceğiaromatik• bileşenlerdir (polisiklik yani çokhalkalıaromatikhidrokarbonlar•yadaPAHs•).Aromatikbileşenlerin yoğunluklarını elde etmek için civarçevredeki suların hareketli olması önemli biretmendir.

BİTKİ VE BÖLGE HAYVAN LARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Petrolkirliliğininbelirginfizikseletkisininyanısıra,bitkivebölgehayvanlarıdapetroliletemasettikle-rindeçevreselvebazıdurumlardadagenetikzehir-lenmelere•maruzkalırlar.

Doğrudan etkiler

Petrolün sebep olduğu doğrudan etkiler bir cinsgruptandiğerineveaynıcinsgrupiçindedebirtürdendiğerinedeğişiklikgösterir.Dahası,gelişimlerininilkaşamasındakiorganizmalaryetişkinlerdendahaçoketkilenebilirler,çünküaynıtüriçindekiyumurta,larvaveyavrularyetişkinlerdendahahassastır.Öteyandan,tümtürlerdeyavrularınyetişkinlerdendahahassasolduğunadairgenelkanıherzamandoğrudeğildir. Belli halkalı solucan larvaları hidrokar-bonlara•yetişkinlerindendahadayanıklıdır.

Ölümcül etkiler

Petrol kirliliği etkilerinin sebep olduğu ölümlerinyanısıra, belli petrol bileşenleri• su kolonunakarışır, o bölgedeki biyolojik canlılar tarafındanemilirvebucanlılarzehirlenebilir.Buzehirlenmeşiddetligerçekleşebilirvepetrolletemasedenyadayutanorganizmalarınaniölümünesebepolabiliryada temel işlevlerinde ciddi bozulmalar yaratabilir.Organizmaların;büyümeveüremeoranları,streseya da biyolojik saldırılara (hastalık, parazitler,avcılar) karşı olan dayanıklılıkları gibi hayattakalmayetileriazalınca,zehiretkisinidahasonralarıdagösterebilir.

Hidrokarbonların deniz organizmaları üzerindeki etkisiKaynak: HYLAND J.L., SCHNEIDER E.D. Petrol hidrokarbonları ve bunların deniz organizmaları, türleri, toplulukları ve ekosistem üzerindeki etkileri


Zayıf çalkantılarda, sadece en çözülebilir olanaromatikbileşenlersukütlesinegirer.Diğerlerisudaçözülmedenhemenbuharlaşır.Güçlüçalkantılardaenazçözülebilirolanuçucubileşenlerbilesukolo-nunagirer.

Polisiklikaromatikhidrokarbonlardenizortamındasürekli varolabilen kirleticilerdir, çünkü yüksekdayanıklılığa sahiptirler ve geldikleri kaynaklar(yanmış yakıt, çeşitli endüstriler, yakılmış atıklarvs.)çokçeşitlidir.Dahayüksekmolekülerağırlığıolan PAH’lar ise, potansiyel kanser yapıcı vegenetikdeğişimeyolaçanetkilerindenötürüdenizve karasal ekosistemleri kirleten ana kirletici-lerdir. Bunların zehirli etkileri DNA’ayla birleşipbozulmalara sebep olan organizmaların metabo-litleri• (epoksitler•, dihidrikler) oluşturmasındankaynaklanır.

Öldürücü Olmayan zehirli etkiler

Bunlarbirtürünbulunduğutoplulukiçindeiçdengesağlama yetisini azaltan etkilerdir. Denge kaybı;büyüme ya da üreme oranlarında azalma (eşey• hücrelerindeğişimi),yadalarvaveyavruevrelerin-dekiölümoranlarındaartışşeklindeolabilir.Birey-lerinkendi aralarındakiyadaçevre ile arasındakiiletişimi bozabilir, örneğin göç davranışlarındabir değişikliğe sebep olabilir. Ayrıca iştah kaybıya da yiyeceği enerjiye dönüştürme yetilerizayıfladığından,yeterincebüyümeyebilirler.

Son olarak, çeşitli psikolojik ya da davranışdeğişikliklerine sebebiyet verebilirler. Budeğişiklikler strese karşı dayanıklılıklarını veyiyecekbulmayadatüketmeyetilerinizayıflatabilir.

Dahası, geç yumurtlama ve kuluçkalamaya kadarvaranolumsuzsonuçlardoğurabilir.

Laboratuvar çalışmaları, ölümcül olmayanyoğunluktakipetrolkirliliği ile temasedenplank-tonikyosunlarınfaaliyetlerindedeazalmaolduğunugöstermiştir.Diğerçalışmalarkabukluhayvanlarınözellikle beslenme alışkanlıklarında davranışbozukluklarıgöstermiştir.Genebaşkaaraştırmalarkabukludenizhayvanlarınınayakyada liflerinin• kayalara yapışma yetilerinde azalma olduğunuispatlamıştır.Ancak, bu etkiler her zaman önemliya da olumsuz değildir, bazı olumlu yanları davardır: bazı yosun türlerinin metabolik• faaliyet-lerinde hızlanma, bazı deniz kuşlarının petrolünyutulmasından kaynaklanan etkilere karşı yüksekdayanıklılıkgösterdiklerigözlemlenmiştir.

Laboratuvar deneylerini gerçek ortam ilekarşılaştırmak için binlerce ile onbinlerce litrearasında değişen miktarlarda deniz suyunda basitdoğalortamlar(mesocosms)inşaedilmiştir.Meso-cosm’dayürütülendeneyler ilginçbilimselverilersağlamıştır, ancak bunları doğal bir ortamdameydanagelengerçekbirkirlilikileilişkilendirmekzordur. Çünkü doğal ortamda oluşan tüm derişim(suya karışma) ve dalga hareketi etkilerini vetekrarkolonileşmeişleminibumiktarlardakidenizsuyundayaratmakkolaydeğildir.

Bu yüzden petrol döküntülerinin• bu öldürücüolmayan etkileri sıcak tartışamalar için geniş veçekişmelibirkonuolarakkalmaktadır.Ortaveuzunvadelizararlarıntelafisihakkındakitartışmalardahadaşiddetligeçebilir.

Bu etkiler her botanik ve zoolojik gruptaorganizmalarınpsikolojisivedavranışlarıaçısındantür grupları ve türler arasında farklılıklar gösterir.Örneğin, tamamen deniz ortamına bağımlı vepetrol döküntülerine karşı hayli hassas olan kuştürleri (kutup martıları, kuzey denizinde yaşayankarabatağabenzermartılar,karabataklar…)iledahaaz hassas, yüksek uyum gösterme yeteneği olantürler (martılar, deniz kırlangıçları, albatroslar…)arasındabirayrımyapılabilir.

Petrolebulanmışbirfokbalığınıtemizlerken()Birkliniktebeslerken()


Ancak, böyle bir ispatın olmaması bir riskin deolmadığı anlamına gelmez. Şans eseri petrol vepetrol•kökenliürünlerinbirçokbileşenibeslenmezincirinin bazı seviyelerinde biyolojik olarakayrıştırılabilir.Sadecedahanadir,yüksekmolekülerağırlığıolanPAH’larınbeslenmezincirininenüstseviyelerine kadar belirgin biyolojik yoğunlaşmapotansiyelivardır.Buyüzdenbiyolojikyoğunlaşmaoluşsa bile, bunun etkisi bir petrol döküntüsügerçekleştiğinde ortaya çıkan başka bir sorununyanındahafifkalır.

Yiyeceklerin bozulması

Bir petrol döküntüsü• ardından deniz ürünlerinintat ve kokusunda değişiklikler gözlemlenir. Enbasitinden sudaki hidrokarbonların• deri ya dasolungaçlarla teması, deniz hayvanlarına tüketici-lerinhoşunagitmeyenbirtatvekokuverir.Bazenpetroltadınınaçıkçafarkedildiği,bazendesadeceherzamankindenfarklıtatverenbutürtatlarayiye-ceklerinbozulması•denir.

Diğerlerindenfarklıolanbuetkibirpetroldökün-tüsününsonuçlarıylamücadeleetmesürecindeciddibirsorundur.İstridyelervemidyegibiyumuşakçalarsudabulunanhidrokarbonlarınbüyükbirmiktarınıfiltreleyerek yutabilirler. Örneğin, 20 gramlık biristridyegünde48litredenizsuyunufiltreler.Civarçevre ile ilişkili olarak kirleticinin yoğunluğunudokularında70,000katartırabilir.

Yiyeceklerinbozulmasıçokçabukgerçekleşebilir.Tatvekokunundeğişmesiiçinbirkaçsaatilegünarasında değişen bir süreyle kirletici ile temasetmesiyeterlidir.Bozulmalarkoklanaraktestedile-bilirveorganizmanındokularındabulunantoplam

hidrokarbonmiktarınınanalizleriilesayısalverileredökülebilir. Hidrokarbonsuz sulara nakledildikle-rindeyadakirlilikyokolduğunda,birkaçhaftayadaayiçindehayvanlardoğalbirşekildekendilerinikirleticidenarındırırlar.

Birpetroldöküntüsüsüresincekabuklular,balıkvekabukludenizhayvanlarınınbozulmasıyaygındır.Yetkililer anındamüdahale ederek geçici bir süretoplanmalarınıvesatışlarınıyasaklamalı,

Hidrokarbon biyolojik yoğunlaşması

Hidrokarbonların• çözünmüş kısımlarının solun-gaçlar ya da deriden geçmesi, ya da kirleti-cinin doğrudan yutulması yoluyla bir denizorganizmasının dokusuna küçük miktarlarda bilekarışması bu organizmayla beslenen avcıları daetkileyebilir. Eğer kirletici, organizmanın meta-bolik•işlemlerisırasındaparçalanmazsa,beslenmezinciri boyunca giderek daha da yoğunlaşmayabaşlar. Kimyasalların beslenme zinciri boyuncasudabulunandiğerkimyasallardançokdahayüksekyoğunluklara ulaşmasına biyolojik yoğunlaşma• denir.

Beslenme zincirindeki her bağlantıda organiz-malaryaşamlarınısürdürmekiçingerekliyiyeceğiüretmek amacıyla bir alt seviyede bulunanorganizmanın tükettiğinden yaklaşık 10 kg dahafazla tüketir. Eğer bir kirletici bir seviyedendiğerine parçalanmadan geçerse, yiyecekleri için-dekiyoğunluğuzincirdekiherbağlantıdayaklaşık10katartar.Dolayısı iledahaaşağı seviyelerdekiorganizmalar sürecin başında oldukları için peketkilenmezken,zincirinenüstündebulunancanlılarsağlıklarıiçinçoktehlikeliolanyüksekyoğunluktakirleticileremaruzkalırlar.

Her petrol döküntüsü• gerçekleştiğinde, biyo-lojik hidrokarbon yoğunlaşmasının büyük birsorun olduğu öne sürülür, ancak bugüne kadarbunun doğruluğu kesin olarak ispatlanamamıştır.Bu konu bir Fransız araştırmasında incelenmişve“Petrol tabakalarıveÇevre” (Maréesnoiresetenvironnement) başlığı altında yayınlanmıştır. Buaraştırmaylailgilidetaylıbilgileribukılavuzunsonbölümünde(Sayfa95)bulabilirsiniz.

Deneytankındakilevrekler()Levreküzerindeyapılankoklamatesti()


zararlı maddelerin temizlenmesinden sonra dapazarlanmalarınayadaönlemolarakimhaedilme-lerine dair bir karar vermelidirler. Bu karar yereldeniz ürünleri pazarının saygınlığı kadar tüketici-lerinveyerelekonomininkorunmasıaçısındandaönemlidir.

Dolaylı etkiler

Deniz bitkileri ve hayvanları birbirinden ayrıyaşamazlar.Genişçaplıbirbiyolojiketkileşimilekaynaşarak bir ortamda gelişirler. Bu etkileşim;avcı/av ilişkisi, birbirine bağımlı olma, iki farklıtürün birarada yaşaması, parazit olma ve birorganizma ya da organizma gruplarının toplu-luktaki diğer bir ya da birkaç türe barınak ya dabaşka ihtiyaçlar sağlaması gibi çeşitli şekillerdegerçekleşir. Tüm organizma gruplarının üyeleri –yosun,bakteri,omurgasızlar,balık,kuşlar,meme-liler–petroldöküntüsünden•etkilenebilir.Sadecebirgrubunbireylerinegelenzararlartümbiyolojiktopluluğun yapısında ve işleyişinde değişiklikleresebepolur.

Dolaylı etkilerin dört geniş çaplı türü şöylesıralanabilir:

• gıdakaynaklarıkirlenenvealternatifkaynaklarıolmayanorganizmalarınaçlıktanölümü

• belli türlerin azalması ya da yok olmasındandolayı türler arasındaki belli etkileşimlerinbozulması

• çevredekidiğertürlertarafındantüketilenyiye-ceklerle beslenen organizmaların geniş çaplıçoğalması

• denizyosunuyadamangrovlargibianatürlerinyokolması;altkatmanın•değişmesiyadayokolmasıyadatemizlemeçalışmalarınınetkileriyüzündenyaşamalanlarınındeğişmesi

Tüm bu etkiler geçicidir. Kirliliğin sebep olduğudengesizliğin geçmesinden sonra yeni bir kirlilikoluşmazsa, kolonileşen dayanıklı organizmalarınçoğalması ve önceki denge aşamalı olarak tekrarsağlanır.Ancak,normaledönüşyıllarsürebilir.

...............................................................................................

Kirlilik öncesi (referans) koşullar

Çevrenin kirlenmesi ve kirliliğin ekolojik etkisi

ancak kazadan önceki koşulun doğru bir temsili-

ni veren referans değerleri ile karşılaştırıldığında

tam olarak değerlendirilebilir. Kirlilik önce-

sindeki koşulların• yaratılması döküntü ile

sonradan gözlemlenen etkiler arasındaki rastgele

ilişkiyi göstermenin tek yoludur. Bu, nesnel

bir etki raporu yazmak için kirlilik öncesi

koşullarda elde edilen bilgilerle ekolojik takibi-

nin ihtiyaçları arasında uyum olması gerektiği

anlamına gelir. Hem bu ihtiyacı gidermek

hem de derin deniz dibi bitki ve hayvanlarının

evrimi ve durumu hakkında giderek büyüyen

talebi karşılamak için Ifremer (Fransız Deniz

Kulanımı Araştırma Enstitüsü) 2001 ve 2002

yıllarında Rebent veritabanı denilen yeni bir

denetim ve kıyı deniz dibi toplulukları referans

veri tabanının oluşturulduğu bir strateji başlatıp

koordine etti. Bu veritabanı 2003 yılından beri

kullanımdadır. Daha fazla bilgi için www.

rebent.org internet sayfasına bakınız.

..............................................................................................Botanikiyileşmenintakibi


Karadaki bitki örtüsünün kirlilik öncesi durumu (Fransa)

2000-2002yıllarıarasında,Brest’debulunanUlusalBotanikSerası,BrittanyvePaysdelaLoire’deki(Fransa)kıyışeridibitkivehayvanlarınınkirliliköncesikoşullarının•tekraroluşturulmasıçalışmalarınıkoordineetti.Erikatankeripetroldöküntüsününardındanbitkiörtüsünüetkileyensorunlarhakkındabilgisağlayacakveböylecedenizkirliliğiacildurumplanlarınınkullanımındayardımcıolacakbiraracıneksikolduğuanlaşılmıştı.Fransızlarınyürüttüğübuçalışmadabueksikliğigiderdi.Bukirliliköncesikoşullarıbelirlemekiçinöncedeneldeedilmişbilgilerkullanıldıvebitki(türleri)vekalıtımsalkıyışeridibitkiörtüsü(bitkiörtüsütopluluklarıyadayaşamalanları)hakkındabirsaptamadabulunuldu.Buradakianaodaknoktasıdoğalkalıtımınkaderindensorumluolantürleriçingereklibilgileridüzenlemekti.Zatenvarolanbilgilere,bitkitürlerininfarklıbölgeleriniveönemlikalıtımsalyaşamalanlarınıdetaylışekildeanlatanbotanistlerinvebitkisosyologlarınınçalışmalarındangerçekdünyakoordinatlarıçıkarılanhavasayısalfotoğraflarınınyorumlarıdaeklendi.Aşağıdakiharita1:25’likbirölçekteFransa-Finistère’dekiRoscanvelyarımadasınıgöstermektedir.Dahafazlabilgiiçinwww.cbnbrest.fr/botalittoral/(sadece Fransızca) internet sayfasına bakınız.

TuzlusubataklığıAztuzludançoktuzluçayırlaraTuzbataklığıve/veyaaztuzlubitkiörtüsüHavayoluylatuzlanançimenlervekayabitkileriKumluyadaçakıllıkumsallarKumullarKüçüksukütlesi,havuz,havza•Çayırve/veyaçalılıkOrmanarazisiAzotyönündenzenginzambakyadakenevirbölgesiKabukluhayvanlarınkabuklarıiledolukatman(Bitkiörtülüyadaörtüsüz)Çorakçamurluyadakumlualtkatman,koylarRutubetlituzsuzyaylalar,bataklık,güruzunömürlübitkikatmanıyadasazlıkTarımalanıkıyısınırıKentselyadayapılaşmışalanKıyıpatikası,yoluyadasetiBiraradabulunanyaşamalanları


SONUÇLARIETKİLEYEN ETENLER

DöküntüÖzellikleriDöküntünün deniz ortamında yarattığı etkininboyutunubüyükölçüdemiktarıvetürübelirler.

Aslında,doğayaverilenzararınboyutunubelirginölçüdepetrolüntürübelirlesede,miktaraçısındanbinlerce tonluk bir döküntünün su ortamınavereceği zarar yüzlerce tonluk bir döküntününvereceğizarardandoğalolarakdahafazlaolacaktır.Örneğin, bir ağır yakıt• döküntüsü ham petrol• döküntüsünden çok daha fazla zarar verir. Aynışekilde,düşükbuharlaşmaözelliğiolanbirmaddedöküntüsünündenizvegelgitbölgesine•vereceğizarar buharlaşma özelliği yüksek olan bir maddedöküntüsündendahafazlaolacaktır.

Döküntününgerçekleşmesüresideönemlibir roloynar.Küçükbirbölgedekianiveşiddetlibirsızıntıuzunveyavaşbir sızıntıdandahaetkilidir, çünküanisızıntınınetkileridahauzunsürer.

Bunlarınharicinde,döküntününgerçekleştiğinoktada yarattığı etki açısından önemli bir etmendir.Prestige kazasında olduğu gibi açık denizdemeydana gelen bir döküntü, kıyı şeridi boyuncageniş bir alanda uzun süren ama sınırlı bir etkiyaratacaktır. Öte yandan, kıyıda gerçekleşen birdöküntüdahaküçükbirbölgedebüyükbiretkiyesebepolacaktır.

Döküntü içeriği

Döküntü anındaki hava ve deniz koşulları(rüzgar, deniz kabarması, gelgitler, akıntılar,tuzluluk yoğunluğu, sıcaklık) petrol tabakalarınınakışkanlığını•, yayılma oranını, çözülme ve gide-cekleriyönüetkiler.Örneğin;rüzgaryönününbirdendeğişmesi Fransız Charente-denizcilik bölgesiniErika tankerininsebepolduğuciddikirlilik tehdi-dindenkurtarmış,amabuseferdePaysdelaLoirebölgesinivurmasınanedenolmuştu.

Mevsimlerdeayrıbiretmendir,susıcaklığıvebiyo-lojikdöngülerüzerindekietkilerigözardıedilemez.Birçoktür;üreme,yuvalamavegöçdönemlerindepetrolkirliliğinekarşıdahahassastır.Ayrıca,yıllıkbitkilendirmeişlemiiçinenhassasdönembüyümesürecininbaşlangıcıdır.

Bunlara ek olarak, kirliliğe maruz kalma süresi,hidrokarbonların• yapısı ve yoğunluğu, dökün-

tülerin kalınlığı, alt katmanların• kirlenme dere-cesi ve hidrokarbonların kimyasal evrimi, sonucuetkileyendiğeretmenlerdir.Bunlarınçoğukirliliğemaruz kalan çevrelerdeki enerji ve suyun yerdeğiştirmederecesiileilişkilidir.

Son olarak, diğer kirleticilerin varlığı ve/veya dahaönce petrol kirliliğine maruz kalmış olmak belliorganizmalarınkirliliğeolanhassasiyetleriniartırabilir,tamtersibiyolojikbirtopluluğunhayattakalmayeti-siniazaltabiliryadadayanıklıtürlerinhassastürlerileilişkiiçindebüyümesinenedenolabilir.

Zararı hafifletici etkiler

Denizdealınanuygundöküntümüdahaleönlemleridöküntününkaradaki etkilerini azaltır.Buyüzdenkıyışeridinikorumaşekliseçimi,temizlikvekirle-ticininsudaçözülmesinisağlamagibiönlemlerçokönemlidir. Döküntünün kıyıya varışıyla birliktedenizortamıüzerindekietkisinimümkünolduğuncaazaltmakgerekir.

Kirlilik takip raporlarında yanlış ya da abartılmışkıyı temizliğiçalışmalarınınnedenolduğuzararlarınuzunbirlistesiniçıkarmakzordeğildir.Ancak,temi-zlik olmadan kirlilik uzun süre devam eder ya datekrar deniz tarafından sürüklenerek daha öncedenetkilenmemişbölgelerikirletmeyedevameder.

Başarılıbirkıyışeriditemizliğiiçinsadecegerekliolanıortadankaldırmakyeterlidir.Böylecegeçiciolarak atık depolama olarak kullanılan sahilağızlarında ve yüzeylerinde oluşabilecek zararlaren alt seviyede sınırlandırılmış olur. Bu yüzden,harekat müdürleri, müdahale ve çevre uzmanlarıarasındaiyiiletişimsağlanmalıdır.

Erikatankerindensızanyakıtınoluşturduğutabakalar


EKONOMİK SONUÇLAR

Müdahale ve temizlik maliyetleri

Müdahale uzmanları, kuş ve memeli kurtarmaekipleri, profesyoneller ve gönüllüler bir petroldöküntüsünden•etkilenenbölgedebirarayagelirler.Müdahalevetemizlikişleriiçinözelekipmanlarvebunlarıkullanacakkişilergetirtilir.Dolayısıile,bubüyük çaplı insan ve teknik kaynak seferberliğioldukça karmaşık bir para kaynağı gerektirir.Deniz yüzeyindeki tabakaların denetlenmesi vebunlara denizde ve karada yapılacak müdahaleiçinkullanılan(uçak,balıkçıtekneleri,bayındırlıkhizmetleri ekipmanları, tarım ekipmanları) özelaraçlar toplamda çok büyük rakamlara ulaşabilenekbirmaliyetdoğurur.

Balıkçı gemi ve ekipmanlarının, su ürünleri çift-liklerindekisugirişlerininveendüstriyeltesislerinpetrol ilekirlenmesi, temizliksırasındaekonomikfaaliyetlerindurmasına,bunabağlıolarakdazamanveparakaybınanedenolur.

Denizde yol almak mümkün olmadığı içintaşınamayan ya da tekrar kullanılamayacak kadarhasar görmüş balıkçı ekipmalarının (örneğin, çokısınanyadapatlayanpompamotorları)yerineyeni-lerinikoymakiçinfazladanharcamalargerekebilir.Bu yenilemeler de her zaman anında mümkünolmaz,dahafazlagecikmevegelirkaybınanedenolurlar. Tüm bu harcamalar petrol döküntülerininsebepolduğuanizararlarınbirparçasıdırvebunlarkirliliğe neden olanlardan ve onları sigortalayankurumlardantalepedilir.

İkimaliyetörneği

UluslararasıPetrolKirliliğiTazminatFonları(IOPCFonları•)2004yıllıkraporuErikatankerkazasınıntemizlikmasraflarının99.258milyonEurotuttuğunuveayrıcahalenyargıdabekleyen65.883milyonEuro’lukbirtazminatınekonomikzararanedenolduğunubelirmektedir.Bunaekolarak,FransızDevletiveTotalşirketide334milyonEuro’lukbirtazminatdavasıaçmıştır.Hepsinintoplamı20,000tonyakıtdöküntüsüiçin499milyonEurogibibirrakamaulaşmaktadır,budatonbaşına25,000Euroeder.

Aynıtarihte,Prestigetankerininnedenolduğukirlilikiçinİspanya711.274milyonEuro,Fransa92.141milyonEurovePortekiz3.305milyonEuro’luktazminatdavalarıaçmıştır.Bunlarıntoplamıda63,000tonyakıtdökün-tüsüiçin806.72milyonEuro’yaulaşmaktadır,budatonbaşına13,000Euroeder

................................................................................................

Müdahale çalışmalarını kim yönetir?

(veri kaynağı: ITOPF)

Petrol döküntüsüne müdahale kurumunun yetkilileri

ülkeden ülkeye değişir. Avrupa’da yetkili makamlar üç

büyük sınıfa ayrılabilir. Belçika, Danimarka, Fransa ve

İsveç gibi belli ülkeler petrol döküntüsüne müdahale

sorumluluğunu savunma ya da içişleri bakanlığı

yetkililerine vermiştir. Almanya, Yunanistan, Hollanda,

İspanya ve İngiltere gibi diğerleri bu sorumluluğu deni-

zcilik bakanlığına devretmiştir. Son olarak, Finlandiya,

İrlanda, İtalya ve Norveç gibi ülkeler de çevre, tarım ya

da doğal kaynaklar bakanlıklarını görevlendirmiştir.

..................................................................................

Temizlikşantiyesi


Ekonomik zararlar

Balıkçı ve denizcilerin kıyı sularına gireme-meleri ve balık tutma yasağı, balıkların karayaçıkartılmasınıengellervebalıkpazarlarındasatışlardüşer.Balıkçıteknelerinebuzveyakıt,vesuürün-leri yetiştiricilerine yiyecek sağlayan tedarikçilerdemüşteribulamazlar.Ayrıca,restorantlar,kafevedükkanlardasatmakiçinalacakmalbulamazlar.

Malveürünkıtlığındandolayısatışyadaişyapamazdurumagelenekonomikişletmelerinarkaplanında,bir dizi tedarikçi ve müşteri de farklı boyut-larda olumsuz etkilenir, çünkü kirlilik yüzündeniş yapamayınca, gelirleri düşer. Maaş ödemeleridurmanoktasınagelir,yereltüketimazalır,sosyalsigortaprimleriartıködenmez.Budurumdaişsizlikyardımödentileripaylaştırılmalıdır.

göstermez.Budurumdazararkirliliğinkendisindendeğilmedyanıntutumundankaynaklanmışolur.

Karşılaşılan zararların miktarının sayısal olarakbelirlenmesidesancılıbirsüreçtirvetazminattale-pleriancakmahkemedeçözülebilecektartışmalarayol açar. Bu yüzden, mahkemeler hem kirliliğinsebep olduğu kayıpların ve çevreyi eski halinegetirmek için gereken harcamaların toplam bede-liniçıkarmak,hemdebukayıpveharcamalarınnekadarının kirlilik yüzünden olduğunu belirlemekzorundakalır.

Ayrıcaalacaklılardatazminathesaplamalarındaekbakiyelerinhesabakatıldığınıgörmekisterler.

Kirliliğin vurduğu bölgede deniz ürünleri, turizmve diğer kaynakları kullanan müşteriler doğalolarakbuihtiyaçlarınıkarşılayacaklarıbaşkabölge-lere yönelirler. Bu bölgeler de yeni müşterilerinitatminetmekvesaygınlıkkazanmakiçinonlarıeniyi şekilde ağırlarlar. Kirliliğin etkilediği bölgedeherşeynormaledöndüğünde,buseferdekaybedilenmüşterileri geri kazanmak için daha fazlamasrafyapılmakzorundakalınır.Bumasrafıdoğruşekildehesaplamak müşteri kaybıyla karşılaştırıldığındahiçkolaydeğildir.

Medya etkilenen bölgenin tam sınırlarını nadirenyayınlarveçokbasitharitaveçizimlerüzerindeasılkirliliğingerçekleştiğialanınsınırlarınıtamolarak

Masraflarvegelirkaybı:bir yüzer bariyer kul-lanarak limanı kapatmak

İspanyaCorunna’daki“AegeanSea”kurbanlarınınmalikayıplarıhakkındayorumyapanbasındanalıntılar(1992)

Masraf:ince-gözenekli plastik ağlar kullanarak bir istiridye çiftliğini korumanın maliyeti

Petroltabakalan 63 Çözümler

Çözümler Müdahaleçalışmalarınınyürütülmesi

Kurumsalyapı

Müdahaleçalışmalarınınyürütülmesi

Denizdemüdahale

Karadamüdahale

Atıkimhası

64 Petroltabakalan Çözümler

KURUMSALYAPI

UluslararasısözleşmelerPetrol döküntüleri uluslararası sınır tanımadanheryereyayılabildiğiiçin,“UluslararasıDenizcilikKurumu (International Maritime Organization)”üye ülkeleri 13 Mayıs 1994 tarihinde yürürlüğegiren“UluslararasıPetrolKirliliğinekarşıHazırlıklıolma,MüdahaleveİşbirliğiSözleşmesine(Interna-tional Convention on Oil Pollution Preparedness, Response and Cooperation - OPRC)” ek olarak“Uluslararası Gemi Kaynaklı Kirlilikleri ÖnlemeSözleşmesini - Marpol Sözleşmesi (International Convention for the Prevention of Pollution from Ships)” imzalamışlardır. Sözleşmeyi imzalayanülkeler ulusal ve bölgesel müdahale hazırlıksistemlerikurmayıvekazalardankaynaklananpetroldöküntülerine müdahale etmeyi kabul etmiştir.Bu alanda uluslararası ilişkiler geliştirmişler veherhangibirkazaolduğundamücadeleedebilmekiçin;kendibayraklarını•taşıyantümgemilere,yetkialanlarındabulunantümaçıkdenizpetrolkulelerineve sınırları içindeki tüm limanlara bir acil durumplanınasahipolmazorunluluğugetirmişlerdir.

BölgeselişbirliğiÖzellikle kirliliğe maruz kalmış deniz bölgele-rinde kıyısı olan ülkeler, uluslararası anlaşmalaraekolarakkazakaynaklıdöküntülerleilgiliözelbirbölümünbulunduğubölgeselişbirliğiantlaşmavesözleşmelerinedetabiidir.Buantlaşmalarsayesindekıyıülkeleriarasındakarşılıklıdestekvebilgiakışıkolaylaştırılarak,denetimfaaliyetlerivemüdahalestandartlarınınuyumluolmasısağlanmıştır.Enson

yapılan antlaşma ve sözleşmeler; standart kirlilikraporlamasistemleribiçimi,gerektiğinde taraflaraverilebilecek her ülkedeki ekipman stoğunun• veuzmanların listeleri, müdahale ekipleri tarafındansağlananortakkullanımaaçıkkullanımkılavuzlarıve düzenli olarak yapılan ortak alarm ve işbirliğitatbikatlarıhakkındadır.

AvrupaBirliğiülkeleriniilgilendirenyürürlüktekibölgeselantlaşmalarKaynak:AvrupaKomisyonu(ÇevreDG)


Havadenetimi

İşletimfaaliyetlerindenkaynaklanandöküntülerinhavadandenetimindeişbirliği“Bonnantlaşması”ve“”Hel-sinkisözleşmesi”ilesağlanmıştır.Sözleşmeyiimzalayantaraflarortaklaşauçuşlar(toursd’horizon•ufukturlarıdiyebilinir)yürütürlerveharitalarüze-rindeözetlenenveinternetortamındabulunabilenkirlilikgözlembilgilerinibirbirlerineaktarırlar.

Deniztaşımacılığıvepetrolüretimisırasındaişletimfaaliyetlerinden ya da kazalardan kaynaklanansızıntılarlailgiliantlaşmavesözleşmelertümçevredenizlerikapsar.

Akdeniz ve karayip denizlerini ilgilendirensözleşmeler “Uluslararası Denizcilik Kurumu”çatısıaltındadaimi“BölgeselDenizKirliliğiAcilDurum Merkezleri”ni (Akdeniz’de REMPEC,KarayiplardeREMPEITC)oluşturmuştur.

Bellibölgeselantlaşmalardahayerelkapsamlıdır.Örneğin, Fransa, Monako ve İtalya’nın dahilolduğu “RamogeAntlaşması” Saint-Raphaël’den(Fransa) Cenova’ya (İtalya) olan bölgeyi kapsar.Bunlarınharicindebirkaçikiülkenindahilolduğuikiliantlaşmalardayürürlüktedir...............................................................................................

EkbilgiBelliantlaşmalaryadailgilikurumların;bölgeseldeniz

trafiği,geçmiştekikazalar,bölgeselönlemler,kazalara

veişletimfaaliyetlerindenkaynaklanandöküntülere•

müdahaletedbirvetekniklerihakkındabilgivereninternet

sayfalarıvardır.Aşağıdakiinternetsayfalarıbunlara

örnektir:

• BonnAntlaşması(KuzeyDenizi):www.bonnagree-

ment.org

• HelsinkiAntlaşması(BaltıkDenizi):www.helcom.fi

• BarcelonaSözleşmesi(Akdeniz):www.unepmap.org•

REMPEC(Akdeniz):www.rempec.org

• REMPEITC(Karayip):www.rac-rempeitc.org

• PACPOL(Pasifik):

www.sprep.org/publication/pub_detail.asp?id=148...............................................................................................

................................................................................................

AvrupaBirliğindekiantlaşmalar

• Helsinki Sözleşmesi – Baltık Denizi deniz ortamının

korunması

• Bonn Sözleşmesi – Kuzey Denizindeki petrol döküntüle-

rine müdahale konusunda işbirliği

• Lisbon Sözleşmesi – Kuzeydoğu Atlantik okyanusunun

kirliliğe karşı korunması

• Barcelona Sözleşmesi – Akdenizin korunması

• Bucharest Sözleşmesi – Karadenizin kirliliğe karşı

korunması

.............................................................................................

...............................................................................................

. Fransa örneği

Fransa aşağıdaki sözleşmelerde imzası olan bir ülkedir:

• Antiller için “Kartegana Sözleşmesi” – Karayip Denizi ve

Meksika Körfezi hakkında

• Bir Fransız sömürgesi olan Réunion Adası için “Nairobi

Sözleşmesi” – Doğu Afrika deniz ve kıyı çevresinin

korunması, idare ve geliştirilmesi hakkında

• Fransız Polenezya ve Yeni Kaledonya için “PACPOL (Pa-

sific Okyanusu Kirlilik Önleme Programı / Pacific Ocean

Pollution Prevention Programme” - Pasifik Okyanusun-

daki kirliliğe müdahale hakkında

Ayrıca, Fransa’nın taraf olduğu ikili antlaşmalar şöyle

sıralanabilir: Manş Denizi için “Anglo-Fransız Manş Planı”,

Biskay Körfezi için “Fransız-İspanyol Biskay Planı” ve Lion

Körfezi için “Fransız-İspanyol Lion Planı”

.............................................................................................

Diğer bölgesel sözleşme ve antlaşmalar AvrupaBirliği dışındaki birçok deniz bölgesini kapsar.Örneğin, “Kuzeydoğu Pasifik Bölgesi Deniz veKıyıÇevresiKoruma,İdareveGeliştirmeHarekatPlanı (Marine and Coastal Environment of the Northwest Pacific Region – NOWPAP)” Eylül1994tarihinde“BirlemişMilletlerÇevreProgramı(UNEP)” çerçevesindeki “Bölgesel DenizlerProgramının”bir parçasıolarakuyarlanmıştır.Bubölgesel işbirliğineÇin, Japonya,Kore veRusyakatılmıştır. Bu çerçevede ayrıca “Bölgesel Petrolve Tehlikeli Zehirli Maddeler (HNS) DöküntüAcil Durum Planı (Regional Oil and Hazardous and Noxious Substances (HNS) Spill Contingency Plan)” adıyla bir başka plan üzerinde çalışmalaryürütülmektedir.


BirAvrupaseferberlikörneği

16Ocak2001tarihinde,JessicapetroltankeriSanCristoballimanı(Gala-pagosAdaları)yakınlarındakarayaoturduveyükünüdünyamirasıolaraksınıflandırılmışGalapagosDenizBöl-gesisularınasızdırmayabaşladı.

24Ocak’taEkvatorhükümetinindeonayıileAvrupaKomisyonuyardımcıolmalarıiçinüçuzmandanoluşanbirekibibölgeyegönderdi.Ekipyürütülmekteolançalışmalarhakkında(özelliklekıyıdakiziftparçacıklarının•temizlenmesikonusunda)tavsiyelerdebulundu.Ekipaynızamandabölgedemüdahaleeğitimlerinevebiracildurumplanınaihtiyaçduyulduğunusaptadı.

..............................................................................................

EkBilgiToplumbilgilendirmesistemi:

http://ec.europa.eu/environment/

civil/marin/cis/cis_index.htm

AvrupaDenizGüvenliğiDairesi:www.emsa.eu.int...............................................................................................

AvrupaÇevreKurumu1981yılındaAvrupaülkeleri“AvrupaKomisyonuÇevre Genel Müdürlüğü (Environment Direc-torate-General of the European Commission)”çerçevesinde petrol ve diğer tehlikeli maddelerindöküntülerinden• kaynaklanan kirliliğin kontrolüveazaltılmasıiçinbirdanışmanlıkkomitesikurdu.2000 yılında bu komite tüm Avrupa ülkelerinintemsil edildiği “Deniz Kirliliği İdare Komitesini(Management Committee on Marine Pollution - MCMP)”oluşturdu.

MCMPsüreklidevamedenbiraraştırmaprogramına,veri aktarımları, tatbikatlar ve eğitim kurslarınamali kaynak sağlamıştır. Komite üyeleri ayrıcabir çevrimiçi “Toplum Bilgilendirme Sistemini”güncellemektedir.Busistemaracılığıileherülke-deki sorumlu yetkililerin diğer ülkelerdekimüda-hale hazırlıkları ve ekipman stokları• hakkındakiverileresüreklierişebilmelerisağlanmıştır.

Avrupa Komisyonu MCMP aracılığıyla; kazadanetkilenenbirAvrupaülkesineyadaAvrupaBirliğidışındaki bir ülkeye danışmanlık yapmak üzere,birkaçsaatiçindeüyeülkelerdenbirgrupuzmanve kaynakları seferber edebilen özel bir toplummüdahale ekibine de mali kaynak sağlamıştır.Böylece,herülkediğerülkelereanındaetkilidesteksağlayabilirhalegelmiştir.

Erikatankerininnedenolduğukirlilik2000yılındaAvrupaMeclisinin,merkeziLisbon’dabulunanbir“AvrupaDenizGüvenliğiDairesi(European Mari-time Safety Agency - EMSA)” kurmasına nedenoldu.Bubirim4Aralık2002tarihindeBrüksel’degeçicibirmerkezdefaaliyetebaşladı.

EMSA’nınanaamacıdenizgüvenliğinistandarthalegetirmek,gözetiminiyapmak,kirliliğiönlemekvebu konular üzerinde kendini geliştirerek bilgilen-dirmeyapmaktır.Bunlara ekolarak,EMSAdiğerAvrupaülkelerindekimüdahale teknikve strateji-lerihakkındabirincelemebaşlatmıştır.

EMSA ayrıca Avrupa ülkelerini denizdeki petroldöküntülerinemüdahaleçalışmalarınıdadestekle-mekleyükümlüdür.2004yılındabubirime,ulusalönlemlereekolarak4büyükdenizkirliliğimüda-hale•gemisininBaltıkDenizi,AtlantikOkyanusuveAkdenizgibiyüksekriskbölgelerinegöndermeküzere kiralaması için 3 yıl boyunca 17.5 milyonEuro’lukbirbütçeayrılmıştır.

İlkkiralamasözleşmeleri2006yılıbaşındayapıldı.Ayrıca,büyükkirlilikolaylarınınveişletimfaaliyet-lerinden kaynaklanan yasadışı boşaltımların• saptanmasına yardımcı olacak gerçek zamanlı bir“Avrupa Uydu Fotoğraf Hizmeti” 2007 yılındafaaliyetegeçecektir.EMSA2006yılında faaliyet-leridurdurulanMCMP’ninöncekisorumluluklarınıdaüzerinealmıştır.


Fransızveİngilizörgütselyapılar

İngiltere’dedenizortamındakikirliliğemüdahaleden“DenizveSahilGüvenlikDairesi(Maritime and Coastguard Agency)”sorumludur.MCAikimüdürlüktenoluşur:“DenizGüvenliğiveKirlilikÖnlemeMüdürlüğü(Directorate of Maritime Safety and Pollution Prevention - MSPP)”ve“DenizcilikFaaliyetleriMüdürlüğü(Directorate of Maritime Operations - DMO)”.DMO’nunsorumluluğualtındafaaliyetgösteren“KirlilikleMücadeleBölümü(Counter Pollution Branch - CPB)”denizdevekıyıdakikirlilikmüdahaleçalışmalarıiçinekipmanstoklarını•sağlar.

MCABirleşikKrallıkkıyışeridini4bölümeayırmıştır: İskoçya ve Kuzey İrlanda, Batı, Doğu ve Güney bölgeler.Herbölgedebir“DenizKurtarmaKoordinasyonMerkezi(Maritime Rescue Coor-dination Centre - MRCC)”vebir“KirlilikleMücadeleMüdürüveKurtarmaSubayı(Principle Counter Pollution and Salvage Officer - PCPSO)”bulunur.

Müdahale,hükümetitemsilen1999yılındaoluşturulanbir“Denizkurtarmavemüdahale(SOSREP)Sekreteri”tarafındanulusalboyuttayönetilir.BusekreterinBirleşikKrallıksularındameydanagelenbirkazayakarışantümtaraflarıvekurumlarıkendikontrolüaltındabirarayagetirme,müdahaleçalışmalarınıdenetleme,kontroletmevegerekirseçalışmalarakarışmayetkisivardır.Hükümettarafındanatanıramatümpolitikgüçlerdenbağımsızhareketeder.

Fransa’dakirliliğehangikurumunmüdahaleedeceğivemüdahalehazırlıkplanları“Polmaryönergesi”diyebilinenbiryönergeiçindebelirlenmiştir.

Denizdekimüdahaleçalışmaları,aslındasivilbirgöreviyerinegetirenFransızDenizKuvvetlerininkıdemlisubaylarının(Préfetsmaritimes)sorumluluğundadır.Kendidenizbölgeleri(PolmarDenizPlanı)içinsivilveaskerimüdahaleşekilleriniiçerenbirmüdahaleplanıgeliştirmekzorundadırlar.

Karadakimüdahaleiseküçükolaylardabelediyebaşkanlarının,birkaçbölgeyietkileyenolaylardaise“BölgeValileri(Préfetsdedepartment)”sorumluluğundadır.Müdürlerhazırlıklarınvebölümmüdahaleplanlarının(PolmarKaraPlanları)düzenli

olarakgüncellemelerinisağlar.Birkaçbirimiilgilendirenbüyükkirlilikolaylarındabölgeselkoor-dinasyon“KorumaBölgesiMüdürlüğü(Préfecturedezonededéfense)”tarafındansağlanır.

UlusalKurumlar Uluslararası sözleşmeleri imzalayan tüm ülkelerzorunluluklarının bir parçası olarak bir petroldöküntüsüne müdahale edecek ulusal kurumlarkurmuşlardır.

Amerikagibibazıülkelerde;hükümeteaitdairelermüdahale hedeflerinin saptanmasına yardım edipdanışmanlıkyaparken,kirliliğesebepolankişiyada kurumlardan da gerekli insan ve ekipmanlarıseferberedipihtiyaçlarınkarşılanmasıtalepedilir.Amerika1990“PetrolKirliliğiKanunu(Oil Pollu-tion Act - OPA)” aracılığıyla;petroldöküntüsüneneden olan tüm kurum ve gemilerin seferberliktatbikatlarıyürütmesini,kendilerininbirmüdahaleplanına, personellerinin de eğitim sertifikalarınasahip olmalarını ve kirlilik müdahele• hizmetiverenuzmanbirşirketlebirantlaşmayapmalarınızorunlu kılmıştır. Eğer kirliliğe neden olanlarbulunamıyorsayadabiliniyoramayeterlimüdahaleçalışmaları yapamayacak durumdalarsa, hükümet,petrolithalatvergisindensağlananteminatfonuilemalidestekvererekbirmüdahaleharekatıbaşlatır.

Avrupa ise alternatif bir seçenek olarak müda-hale sorumluluğunu kamu hizmetlerine vermiştir.Amerika’nın tersine Avrupa’nın, ülkelerininkıyılarından geçen gemilere bir müdahale planıdayatma ya da kirlilik müdahele• hizmeti verenuzmanbir şirketle bir destek antlaşması yaptırmayetkisiyoktur.BuyüzdenAvrupaülkelerikirliliğeneden olanların yeterli müdahale çalışmalarıyapamaması durumunda sonuçlara katlanmakzorundakalırlar.Prestigepetrol tankerikazasındayaşananolaydabuolmuştur.


..............................................................................................

Cedre

SuKirliliğiKazalarıhakkındaBelgeleme,

AraştırmaveDeneyMerkezi(Cedre),Amoco Cadizpetrol

tankerininnedenolduğupetroldöküntüsüsonrasında,sukirliliği

kazalarınakarşıdahahazırlıklıolabilmekveFransızulusal

müdahalekurumunudesteklemekiçin1978yılındakuruldu.

Cedrekaramacıolmayan,kamuyararınaçalışanbirkurumdur.

Kirleticilerveetkileri,bunlarlamücadeledekullanılanmüdahale

yöntemlerivearaçlarıhakkındakibelgelemeleri,araştırmave

deneyleriulusalboyuttayürütür.Hemdenizhemdeiçsular

uzmanlıkalanınagirer.Müdahalebirimi,yetkililere24saat

acilteknikdesteksağlarvegerekirsebölgeyebiruzman

gönderir.Cedre’nin50çalışanıbulunmaktadır.Deneyyapmak

veeğitimvermekiçingerçekdöküntülerinyapayortamlarda

canlandırıldığıdonanımlıtekniktesislerivardır.Yıllıkbütçesi

2010senesindeyaklaşıkolarak4.8milyonEuro’durvebubütçe

devletödeneklerinden,kamuveözelsözleşmelerdensağlanır.

Bakınız:www.cedre.fr

..............................................................................................

Petrolmüdahaleişbirliğikurumları

Totalgrubu,Mar-silya(Fransa)yakınlarındakiRo-gnac’tabiracilmüda-haleekibiolan“HızlıPetrolDöküntüsüEkibini(Fast Oil Spill Team - FOST)”kurmuşveyönetmektedir.BuekipaynızamandadünyadakienbüyükacilmüdahalepetrolişbirliğikurumuolanveSouthampton(İngiltere),SingapurveBahreyn’deüsleribulunan“PetrolDöküntüsüMüdahaleveDoğuAsyaMüdahaleLtd”birüyesidir.

KirliliğenedenolanlarveortaklarıGemi sahibi• ya da kirliliğe neden olan kurumunsorumlusu ya da ticari ortaklarından biri gönüllüolarak mümkün olan her yerde müdahaleçalışmalarınakatılabilir.Tümhatanınkendilerindeolmasına rağmen, böyle bir tutumdabulunmaları,çalışmaları yürüten yetkililer tarafından takdiredilir.

Bu yüzden, tanker sahiplerinin•, dünya çapındamüdahale çalışmaları yürüten emirlerine amadebirteknikdanışmanlıkbirimi“UluslararasıTankerSahipleri Kirlilik Federasyonu Ltd. (Interna-tional Tanker Owners Pollution Federation Ltd. -ITOPF)”vardır.Ayrıcabirçoğukirliliğemüdahale• konusundaeğitimlipersonelleriilekrizbirimlerinekatılabilirler.

Petrol endüstrisi diğer kuruluşların yanısıra çevredostumüdahaletekniklerigeliştirilmesindeyetkilibir kurum (olan) “Uluslararası Petrol EndüstrisiÇevre Koruma Kurumunu (International Petro-leum Industry Environmental Conservation Asso-ciation - IPIECA)”yaratmıştır.

Başlıca uluslararası gruplar, uçakla birkaç saatiçinde dünyanın öbür yanına gönderilebilecekkaynaklara sahip müdahale işbirliği kurumlarıkurmuştur.

Petrol endüstrisinin bazı üyelerinin; seyrelticiler•,biyolojik iyileştirme• etken maddeleri ve aljinat-lardan elde edilen yapışmayı önleyici• biyofil-mler geliştirmek için etkin bir araştırma işbirliğipolitikası vardır. Ayrıca, hassas bölgeler ya da

ulaşımın zor olduğu bölgeler için arıtıcı temizliktekniklerivekirliliğemaruzkalmışdoğalçevrelerikurtarmayöntemlerigeliştirirler.

Günümüzde petrol döküntüsü• müdahalele-rinde ulusal ve uluslararası, kamu ve özel sektöryöntemlerininkarışımıkullanılır.Ayrıca,kamuveözel sektör katılımcıları uluslararası sınırları ihlaleden kirliliklere müdahale etmek için ulusal veuluslararası boyutta ortak eğitimler ve tatbikatlaryürütürler.


FransızGümrüğüneaitPolmar2uçağı

Birgemisahibininmüdahaleyekatılımı

ArabataşıyıcısıTricolorManşDe-nizindebatınca,İskoçCapitalBankşirketiveonusigortalayanlarFransızhükümetininkontrolüaltındagemininyakıtdepolarınınçıkarılmasını,enkazınkesilipkaldırılmasınıvedeniztabanınayayılanyükündengerikalanlarıntemi-zlenmesinikabulettiler.

Birpetrolgrubununmüdahaleyekatılımı

Erikapetroltankeri•batınca,FransızTotalşirketi(yüksahibi)Polmaryetkilileriileyaptığıanlaşmauyarıncaaşağıdakikonulardasorumluluğualdı:

•ulaşılmasızorbölgelerdeözeleğitimlipersonelgerektirentemizlikçalışmaları

•gelecektebatığıniçindekalanyakıttan•kaynaklanabilecektümriskleriortadankaldırmakiçinbatığıntemizlenmesi

•kirlenmiş270,000tonmalzemeninkıyışeridinintemizlikekiplerincetemizlenmesi

MÜDAHALEÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ

BilgiPetrol döküntüsü• ile mücadeledeki ilk birkaçsaat ve ilk çalışmalar çok önemlidir. Tehlikedeolan bir geminin tanklarındaki•maksimumpetrolmiktarını sızdırmadan içerde tutmak, yeni sızmışbir tabakanınaçıkdenizdeçözülmesini sağlamak,çevreleme• bariyerlerini etkili şekilde zamanındayerleştirmekve denizde ve karada iyi eğitimli vedonanımlıekipleriuygunandaseferberetmekaynıamaca hizmet eden faaliyetlerdir: doğa ve insan faaliyetleri üzerindeki olumsuz etkiyi azaltmak.

Genelmüdahaleyöneticisianidenortayaçıkabilecekbir duruma müdahale etmek için çalışmaları herdurumauyarlayabilmelidir.Bunuyapabilmek içinaçık hedeflerin ve değerli yöntemlerin yanısırakirliliğindurumuvepotansiyel gelişimihakkındadetaylı bilgilere de ihtiyacı vardır. Bu bilgileredevamlı eklemeler yapılmalı ve uyarlanmalıdır.Kirliliğin konumu sürekli izlenmeli, ne yönehareketedeceği,kaderiveboyutu tahminedilme-lidir.Hangi bölgelerinmüdahale önceliğine sahipolduğuna karar verilmeli, müdahale çalışmalarıorganize edilmeli ya da müdahale kaynaklarınıboşa harcatacak yanlış alarmlar engellenmelidir.Bütün bunlar günışığında ve iyi hava şartlarındabilebaşarılabilecekkolaybir işdeğilken,gecevekötühavaşartlarındayapabilmekhiçkolaydeğildir.Denizdemüdahaleyietkilibiçimdeyönetmekiçindenizdeki durumu analiz edip geçireceği evrimitahmin etmek ve karadaki yetkilileri kirliliğinkıyıyavarıştarihiveyerihakkındabilgilendirmek

zorbirgörevdir.Uzaktanalgılama• teknolojisidemaaleseftümbuzorluklarıçözememektedir.

Uyduların aynı coğrafi konumun üzerindengeçmesigünlersürebilir,ayrıcaverilerindoğruluğuvegeçerliliğihavaradarlarıyüzündendeğişkendir.Karadaki istasyonlardan elde edilen verilerkullanıcılarabirsaatsonragönderilebilir.Buyüzdenen temel uzaktan algılama araçları halen uçaklarve helikopterlerdir. Bu iki yöntem her türlü havaşartında gün içinde basit görsel gözlem araçlarıolarakişlevgörebiliryadagecegözlemyapmayaimkantanıyanözelalgılayıcılarladonatılabilir.


..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Suyüzeyindekipetroltabakalarınınuzaktanalgılanması

Havadanalgılama

Uçaktanyapılanalgılama,insangözüyleyapılangözlemitamamlayanbiryöntemdir.Birçokfarklıalgılamasistemihidrokarbonların•denizyüzeyin-

dekiyerinibellidenizvehavakoşullarındabelirleyebilir.SLAR–YanTaramalıHavaRadarı–yüzentabakalarınyerinisuyüzeyindekipürüzlülük

(dolayısıileyansıma)farklılıklarınagöresaptar.Morötesialgılayıcılargünışığındatabakasınırlarınıntaslağınıçıkartabilir.Kızılötesialgılayıcılar

tabakalarınınkalınlıklarınıgecegündüzbelirleyebilir.Mikrodalgaradyometreler(MWR)tabakalarıarasındaayırımyapabilirvemiktarınıbelirleye-

bilir,ancakpratiktepekkullanışlıdeğildir.Dahaağırvebilimselbiraraçolanlazerışınalgılayıcısıbirkaçalgılamakanalıkullanarakbaşlıcapetrol

tabakalarıarasındaayırımyapabilir.

FransızGümrüğününkirliliğiuzaktanalgılamakveverilerikaydetmekiçinözeldonanımlıikiuçağıbulunmaktadır(Polmar2ve3).Herbirinebir

SLAR,birmikrodalgaradyometre,birkızılötesialgılayıcıvemorötesialgılayıcıtakılmıştır.

Uyduileuzaktanalgılama SAR–SentetikAçınımlıRadariledonatılmışuydulardenizdekihidrokarbonlarısaptamadayeniyöntemlerdir.SARgörüntülemeileyapılanKuzey

Denizindekidenetimfaaliyetleribulutlanmaseviyesindenyadagünışığındanetkilenmezvehavakeşifuçuşlarınındoğruşekildeyönlendirilmesini

sağlar.Havaradargörüntülemeninyanısıra,uyduradargörüntülemedesızıntınınçizgiselyapısısayesindegemilerdensızandöküntülerigenişalanlar

boyunca(300,000km2civarında)hatasızgöstermektdir.Ancak,bugörüntülemeninkullanımındaüçbüyükengelvardır.Öncelikle,radargörüntüle-

medeyanlışalarmlarıvesaptamahatalarınıönlemekiçingelişmişanalizgerekmektedir.Ayrıca,uydusayısıgünlükgözetimsağlamakiçinyeterli

değildir.Sonolarak,görüntülemeningerçekzamanlıuygulanmasımümkündür,amagözardıedilemeyecekbirmaliyetgerektirir.Denetiminkilometre

başınamaliyetihavagözetimindenoldukçadüşüktür,ancakhavadenetimiesnekveodaklıolabildiğindenhalageçerlibiryöntemolarakkabuledilir.

...............................................................................................................................................................................................................................

Uyduveuçaktangözlemlenenpetroltabakaizlerininkarşılaştırılması.Uydudangö-zlemlenenpetroltabakasınınSARizi(↑)veFransızPolmar2uçağındangözlemlenenpetroltabakasınınkızılötesiizi(↓)birbirleriileuyumludur.


Prestige:ulusalpetroltabakasısürüklenmetahminkomitesi

PrestigefelaketisırasındakipetroltabakasısürüklenmetahminlerininkalitesiFransa’dakurulanvemerkeziCedre’debulunanözelbirpetroltabakasısürüklenmetahminkomitesiileartırılmıştır.Bukomitetümuzmankurumlarla(FransızDenizKuvvetleri,MeteoFransa,Ifremer,SHOM)toplantılaryapmaktadır.Yapılanisabetlitahminler,yetkililerinkararvermeaşamalarınıveyerelyöneticilerlevekamuileiletişimlerinikolaylaştırmıştır.

PrestigetankerikazasısırasındaFransa’dakibilgiaktarımıHava durumunu ve akıntıları hesaba katarak birtabakanıntahminisürüklenmerotasınımodelleyenözel bilgisayar yazılımları mevcuttur, ancak butekniklermükemmelgüvenilirliktedeğildir.Bununiçinbelirli bir zamandilimi içindedoğruverilereihtiyaçlarıvardır:

• günlük deniz va hava gözlemleri (kirliliğinkonumu,gözlemlerhakkındakiyorumlar,uçuşplanı, fotoğraflar, algılayıcılardan elde edilengörüntüler...)

• Döküntünün su yüzeyindeki sınırının önüneyerleştirilen suya gömülü hareket edenşamandıralar• (su yüzeyinin altında hareketeden) tarafındansağlananmevsimselveyerelakıntılaradairveriler

• tabakaların su yüzeyindeki kenarlarınayerleştirilen hareket eden şamandıralardan• eldeedilenveriler

Verilermüdahale harekat servisleri arasında elek-tronik postalar aracılığıyla iletilir, çünkü kağıtkopyalar gönderilirken gecikebilir ve telefondabilgiaktarırkenhatayapılabilir.

Kirlilikkıyışeridinevarırvarmaz,günlükyadaikigündebirkeşifleryapılmalıdır.Bukeşifçalışmalarıözel eğitimli personel tarafından titizlik gerektirenyöntemlerleyürütülmelidir.Yerelmüdahalemüdür-lerine, müdahale yapılacak alanın (ulaşılabilirlik,atık depolanması...) ve temizlenecek kirliliğin(petrolebulanmış tortunun•, kirlenmiş farklı tortukatmanlarının ve temiz tortunun, çeşitli boyutlar-dakizifttopakçıklarını•vebloklarını•içineçekmederecesinin belirlenmesi) özellikleri hakkındadoğrubilgiler sağlarlar.Bubilgilerharekatıyürü-tenlerdenkararlarıverenyetkililerehızlavedoğruşekildeulaştırılmalıdır.


Erikatankerininnedenolduğukirliliğemüdahale

Erikatankerininnedenolduğukirliliğemüdahalehemdenizdehemdekaradayaklaşık30ay–tahmini400,000işgünüsürmüştür.Enyoğungünlerdeişgücügönüllülerhariç15,000kişiyeulaşmıştır.

Karadakimüdahaleçalışmalarınıyönetmekiçinbakanlıklararasıkoordinasyonunönplandaolduğu1bölgeselmüdahalemerkezi,4şubebazındamüdahalemerkezi(yadasüreklimüdahalemerkezleri)ve19gelişmişmüdahalemerkezikurulmuştur.

Müdahaleekiplerinineğitimi Temizlikalanı

HarekatlarıyönetmekBüyük bir petrol döküntüsü• ile mücadeleçalışmaları,birkaçgüniçindeçokfarklıözgeçmişleriolanonbinlerceinsanınseferberedilmesinigerek-tirebilir:Devletin sivil ve askeri memurları, yerel makamların sözleşmeli çalışanları, özel şirketlerin personeli, bireysel ya da gruplar halinde yakın ve uzak çevrelerden gelen gönüllüler, ve bunların haftalarca, aylarca yönetilmesi.

Bu katılımcılarının büyük çoğunluğunun dahaönceden petrol döküntüsü deneyimi yoktur. Buyüzden,kendilerineekipman,yiyecekvekonaklamasağlanmalı ve yol gösterilmeli, ayrıca zorluklayürütülen müdahale çalışmaları sırasında zatenvarolan zararların üstüne bir de deneyimsizlikle-rinden kaynaklanan zararlar vermelerini önlemekiçinbirkaçsaatiçindeeğitilmelidirler.

Acil durum planları içinde belirtilen yöntemlerinkalitesineolursaolsun,harekatlarınbaşlarındailkbirkaçgüngecikmeleriveyetersizlikleriönlemekzordur.Kaynakeksikliğindenyakınantakımlider-leriyadayeterlişekildeyönlendirilmediklerindendolayıkendileriniişeyaramazhissedengönüllülerinhuzursuzlukları gibi olumsuz görüntüler medyatarafından anında yayınlanır. Ayrıca, petrolün azbulaştığıkumlarıngenişçaplıtoplanmasındayadaatıkların imha edilmesi ve depolanmasındageçiciaksamalarolabilir.


Buseçimebiryadabirkaçbilimsel,teknikvemalidanışmanlıkgrubunundestekverdiğimüdahalekoordinasyonubirimikararverir.

Kirlilikkaynağındakiçalışmalar

•Döküntüyüdurduryadaazalt

•Gemiyihafiflet(yükünübaşkagemiyeaktar)

•Kirleticiyiçevreleyadatemizle

•Kirleticininçözülmesinisağla

•Kirleticiyiateşever(insanlarveçevreiçinyenirisklerdoğurmayacaksa)

Denizdemüdahale •Seyrelticiyiyayaraksukütlesindeçözülmesinisağla

•Yüzerbariyerlerleçevrele,pompaylaveyabirtürsüzgeçleyüzeydekitabakayısıyıraraktemizle

•Kirleticiyisüzenbariyerlerkullanarakyadasüzgeçkollarımonteedilmişgemilerleyüzeydensıyır

•Emicimaddeleritabakaüzerineyay,sonrayüzeydekullanılantaraklıağlariletoplayaraktemizle

Kıyışeridindemüda-hale

•Kıyıyayakındenizdekitabakalarüzerindeuygula

•Kıyıdakihassasbölgeleriyüzerbariyerlerkullanarakkoru

•Sürüklenentabakalarıdüşükhassasiyetiolanbölgeleredoğruyönlendir

•Dahafazlabölgeninkirlenmesiniönlemekiçinetkilenenbölgelerdekitabakalarıbulunduklarıyerdetut

•Kıyıdakikirleticiyiçevrelevetemizle(açıkdenizdeuygulanantekniklerinaynısı)

•Ekolojikkontrolaltındaseyrelticilerisınırlışekildeyayarakkirleticinindikkatliceçözülmesinisağla

Karadamüdahale •İyibiratıktemizlemezinciriolantemizlikşantiyelerinikur

•Çalılıkgibihassasbölgelerdemüdahaleyisadeceçokgerekliolanuygulamalarlasınırla

•Gerekliolanyerlerdedenizürünüsatışlarınıvesahilegirişiyasakla

•Temizlenenatığıbaşkayeretaşıveimhaet

•Çalışmalarbittiğinde,atıkdepolamabölgelerini,değiştirilengirişrotalarınıvekirlenmişbitkiörtüsünü

eskihalinegetirmekiçinçalışmalaryap.

Müdahaleçalışmalarıseçenekleri


Yananbirtabaka

Birdöküntügerçekleşmesihalindekararvermeaşamasınayardımcıolacakkurumsalakıştablosu

Etkilibirmüdahaleuygulamakiçinaralarındasoru-mlulukdağılımınınçokdikkatliyapılmasıgerekenbirkaç faaliyet biriminin kurulması gerekebilir.Fransa’dagenellikleüçbirimbelirlenir:

• birgenelmüdahalebirimi:çalışmalarıyönetentekbirbirim

• müdahalekaynaklarınıyönetenbölgeselmüda-halebirimleri

• müdahaleekipleriniyönetenve sahadanbilgiaktarımıyapangelişmişmüdahalebirimleri

Müdahale müdürünün karar vereceği müdahaleçalışma seçenekleri bir çok etmen tarafındankısıtlanır:müdahalenin mümkün olduğu sıradaki mevcut zaman dilimi, bölgenin ekolojik özellikleri ve kirleticinin niteliği.

Olası müdahale seçenekleri aşağıdaki gibisınıflandırılabilir: kirliliğin gerçekleştiği yerdeki çalışmalar, denizde müdahale, kıyıya yakın bölge-lerdeki tabakalara müdahale ve karada müda-hale.

DENİZDEMÜDAHALE

Yükü hafifletme ve döküntüyü ateşevermeDenizdevekaradatemizlikçalışmalarıherzamanzordur ve çok sınırlıdır. Kaza geçirmiş gemidenyükübaşkabirgemiyeyadamavnaya•naklederekgeminin yükünü azaltma işlemi olan Hafifletme• kirliliği önleme ya da azaltmanın en iyi yönte-midir.


Gemiyadauçaktanseyrelticipüskürtme

Gemiyadauçaktanseyrelticipüskürtme

Zordurumdaolanbirgemiyeyardımiçinbirgemiya da helikopterle taşınan fazladan ekipmanınçağrılmasıgerekebilir.Basitnakilpompabirimleriyeterli olabilir, ancak bazen yerel sıcaklıklardakikıvamlı petrol için güvenlik araçları, ısıtmamekanizmalarıve supüskürtme işlemininhepsiniiçerendahakarmaşıksistemlergerekebilir.

Eğer döküntü kaza sırasında alev alırsa, sudakipetrol miktarını doğal olarak azaltacaktır. Evet,döküntübirpatlamayadabirkıvılcımlatutuşabilir.Bu yüzden, döküntü müdahale şekillerindenbirisidekirliliğinmiktarınıazaltmak içinyangınısöndürmedenkontrolaltındatutmaktır.Tabakaların(örneğin, Exxon Valdez-1989) ve hatta gemi-lerin (örneğin, Torrey Canyon-1967) yanmazyüzer bariyerlerle çevrelenerek kasıtlı olaraktutuşturulduğunadirolaylardaolmuştur.

Kasıtlı ateşe verme halen kullanılan bir tekniktir,ancak çok ender durumlarda tercih edilir. Teknikolarak,sadeceçoközeldurumlardauçucu•kısımlarbuharlaşmadan• önce taze petrol ateşe verilebilir.Ancak, sıcaklık, yanma sonucu oluşan gazlarve yoğun is (kurum) diğer kirlilik biçimlerinioluşturur,buyüzdenbutekniğinuygulanmasıçoktercihedilmez.

SudaçözülmeSeyrelticiler• doğal çözülmeyi dalga hareketi ilehızlandıranmaddelerdir ve yüzeydeki tabakalarınsu kolonunda• çözülen daha küçük damlacıklarabölünmesinikolaylaştırır.Böylecehidrokarbonlar• suda doğal olarak bulunan bakteriler aracılığıylaparçalanırvebölgeselzehirlietkiyiazalır.

Ancak,seyrelticilerinkullanımıtekniketmenlerdendolayı sınırlıdır. Hassas oranlarda ve durumlardakullanılmalıdırlar.Ayrıca,kıvamlıvedoğaletmen-lerle biçim değiştirmiş petrol döküntüsü üzerindeetkisizdirler.Çözülmekullanmakararınınilkbirkaçsaatlikyadagünlüksüreçiçindetekseçenekolduğuözel durumlarda/durumda seyreltici kullanmageciktirilemez.Buyüzden,bölgeözelliklerinebağlıolarak acil durum planı geliştirirken petrolü sudaçözme ihtimali hesaba katılmalıdır.Çoğu planlar;seyreticilerin serbestçe kullanılabileceği, bellidurumlarda kullanılabileceği ve kullanılmalarınınyasakolduğubölgelerigösterir.

Belli ülkelerde seyreticiler; etkinlik, zehirlilik vebiyolojikparçalanmatestlerinetabitutulular.Fran-sa’dabutestler1978yılındanberiCedretarafındanyapılmaktadır.Yeni bir ürünün test etmeye, diğertestlerinyapılıpyapılmayacağınıbelirleyenetkinliktestiilebaşlanır.


Kirlilikmüdahaleürünlerinitestetmek

Petroldöküntüsü•müdahalesindekirleticininparçalanmasınıyadatemizlenmesinikolaylaştırankimyasallarçoksıkkullanılır.Birçokmüdahalekimyasalürüngrubuvardır:seyrelticiler, yüzey yıkama maddeleri•, emici maddeler•, pelteleştirici maddeler / katılaştırıcılar, çözelti ayrıştırıcıları, biyolojik iyileştirme• maddeleri, tabakalaştırıcı maddeler•…

Bumaddelerdoğalçevredekullanılır.Buyüzdenzararsızolduklarındaneminolmakiçintestleretabitutulmalarıçokönemlidir.Buürünlerionaylayanyöntemlerbelliülkelerdebazıtürürünleriçinbelirlenmiştir.Buşekildeyetkiliyadatavsiyeedilenürünlerinlistesitestsonuçlarınagöreçıkarılabilir.Fransa’datestyöntemlerininçoğu,özelliklededenizseyrelticileri,emicimaddelervekayayıkamamaddeleritestyöntemleriAFNOR(FransızStandardizasyonKurumu)tarafındanstandarthalegetirilmiştir.

Cedre,bakanlıkvearaştırmakurumlarıtemsilcilerininoluşturduğuFransızEkolojiveSürdürüle-bilirGelişimvePlanlamaBakanlığı’na(French Ministry of Ecology and Sustainable Develop-ment and Planning)bağlıbirçalışmagrubunundesteğiilebutürürünleritesteder.Bugruptestedilenürünlereuygulanankriterleriveonaylamaseviyelerinibelirler.

..............................................................................................

Seyrelticilerinzehiretkisi Seyrelticilerin•halenolumsuzbirimajıvardır.

Petroldendahazehirliolduklarıvezehirlibirhalı

etkisiyaratarakpetrolündenizdibineçökmesine

sebepolduklarısöylenir.Busuçlamalarasılsızdır,

çünküseyrelticilerpetrolüsukütlesindeyayılan

vedibeçökmeyenbirçokdamlacığadönüştürür.

Hidrokarbonları•sudaçözmekzehirliliketkilerinde

geçicivebölgeselbirartışanedenolur,çözülenpetrol

isezararsızhalegelebilmekiçinsudagenişalanlara

yayılıpseyrelmesigerekir.Buetkiyüzündenkıyı

şeridiyakınlarındavehassasbölgelerdeve/veya

seyrelmeoranınındüşükolduğudurumlardaseyrelti-

cilerinkullanımındabellikısıtlamalaragidilir.Ancak,

bilinen,modernseyrelticilergenellikleçözülen

hidrokarbonlardandahaazzehirlidir.

..............................................................................................

seyrelticileritestederken Yaprakşeklindekiemicimaddeleritestederken


Denizdekimüdahaleyöntemleri:birtabakayısuyüzeyindensıyırma

Denizdetemizlik

Prestigefelaketisırasındatemizlenenkirliatık(ton)

DöküntüyüçevrelemevetemizlikÇevreleme• ve temizlik çalışmalarının amacıkirleticiyikıyıyavarmadanöncedenizyüzeyinde,denizde ve kıyı şeridine yakın bölgede temizle-mektir.

Buçalışmalaraçıkdenizdedenizkoşullarıvemevcutekipmanlarınteknikyeterliliğiilesınırlıdır.Buişlemiçingeliştirilmişbüyükdenizpetroltemizlemegemi-lerikarmaşıktır,çokpahalıdırveçokyönlüdeğildir.Temizledikleriherpetrolmiktarındapetroldendahafazla su bulunduğundan, güvertelerinde epeycepetrol çözeltisi• depolayabilecek büyüklükteolmalıdırlar. Çözeltiler, içlerindeki hidrokarbonlarbir çözelti ayrıştırıcısı ile sudan ayrıştırılıp, tortu• kısmı geride bırakılarak temizlenebilir. Böylece,bu işlem pompalama çalışmalarını ve kirleticinakliyatınıoldukçaazaltır.Dinlendirme•işlemindensonra,imhaedilecekpetrolmiktarıoldukçaazalırvedinlenmişsutekrardoğayabırakılabilir.

Kıyı yakınlarındaki korunaklı koylarda ve limanbölgelerinde kara ya da hava yoluyla nakledile-bilenküçükmavnalar•kullanılabilir.Denizüzerin-dekiperformanslarıoldukçadüşüktür,ancakpetroltemizliğinde(enazsumiktarıile)teknikaçıdançokyeterlidirler. Temizlik çalışmalarının sürekliliğinisağlamakiçinçoğunluklalimandepolamamavnalarıya da özellikle kirlilikmüdahale• çalışmaları içintasarlanmış elastik tanklarla beraber kullanırlar.Bu özel gemi vemavnalar kalın tabakalar yerineince parçalı tabakalar üzerinde daha etkilidir. Buyöntemçoğunluklayüzerbariyerlerleçevrelenmiştabakalariçinkullanılır.Gemilerhareketeden(ikitekne tarafındançekilen)yada sabit (bellinokta-laratakılı)ağlarladonatılmıştır.

Ağıryakıt taşıyanPrestige tankerikazasındaaçıkdenizde yaşanılan deneyim, balıkçı teknelerininçözülmüşküçük tabakaların temizlenmesinde çokfaydalı olduklarını ispatlamıştır. Bir acil durumanında binlercesi bulunabilen bu tekneler Avru-pa’daki birkaç düzine özel müdahale gemi vemavnalarının temizleyeceğinden çok daha büyükbiralanıtemizleyebilir.Gündelikçalışmagereçlerigibi(ağlar,elsüzgeçleri...)basittemizlemegereçleriiledonatılmışbutekneler,Prestigetankerifelaketisırasında sayıca fazla olmaları ve motivasyonlarıilenormaldetekbaşlarınaolduklarındayapacaklarıdüşüktemizlemekapasiteleriniartırmışlardır.

Balıkçı tekneleriPetrol kirliliğine müdahale tekneleri

39 356

16187


Sıradışıbirperformans

Prestigetankerininnedenolduğudöküntüyedenizdeyapılanmüdahalebirfırtınadöküntüyükıyıyasürüklemedenönce6aysürdü.Erikatankerininnedenolduğudöküntüyeyapılanmüdahale11günsürmüştü.Müdahaleçalışmalarına13petroldöküntügemisive1,200’denfazlabalıkçıteknesimürettebatlarınındeneyimleriveekipmanlarıilekatıldı.23,400tonyakıtiçeren55,000tondanfazlaçö-zelti•temizlediler:petrol döküntüleri• tarihinde eşi görülmemiş bir performans.Yenioluşmuştabakalar(kalınveyoğun)üzerindeetkiliolanözelgemilerileyayılanziftparçacıklarını•toplamaçalışmalarınasonradankatılanbalıkçıteknelerininişbirliğiyukardakitablodagösterilmiştir.

Kaynak:CedrePrestigetankerininsebepolduğuağıryakıtdöküntüsününtemizlenmesi


Erika’danyüküdışarıpompalarkenKaynak:Total

EmicimaddelerYüzen emici maddeler• soğuk su kütlelerinde velimanlarda bir kaza anında sızan küçük petrol yada diğer kirletici döküntülerini belli bir konumdatutmak ve biraraya toplamak için kullanılan biryöntemdir. Samanya da talaş gibi etkili olmayanyöntemlergeçicibirönlemolarakkullanılabilir.Bumaddeler emme işlemi öncesinde ya da sırasındasuyla temas etmedikleri müddetçe iyi bir şeçimolabilir.

Ancak,düşükyoğunluktadahauygunmalzemelervardır. Bunlar su (su çekmeme özelliği) yerinepetrolü (yağ çekme• özelliği) emer ve içlerindekigözeneklerdetutarlar.

Emicimaddelerolarakbilinenbumaddelerikitürlüişlevgörürler:yüzeyde tutunma• (kirleticinin emici maddenin üzerinde birikmesi) ve emilme (kirleti-cinin emici maddenin içine karışması). Bunlartoz,lif,talaş,incetanecikyığınları•olarakvekeçe,yaprak,rulo,yüzerbariyerlerbiçimindemevcuttur.

Doğal çam kabuğundan en karmaşık sentetikbileşenlere kadar geniş bir yelpazede birçokemicimaddeyadabirarayatoplamaürünüvardır.Ancak, etkenliklerini aşırı artıracak koşullardakullanılmazlar.

BatıkbirgemiyikurtarmakBirdöküntükaynağındayürütülentümçalışmalararağmen, bir gemi kurtaralamayıp batarsa, büyükmiktarlarda kirletici batığın içinde hapsolabilir.İçerde kalan bu kirletici gelecekte oluşabilecekpotansiyelbirkirlilikkaynağıdır.Maalesefgeçmişteuzunbir süreböyledurumlarahiçbirmüdahaledebulunulmamıştır,çünkübukirlilikihtimaligeleceknesillerin sorunu olarak düşünülürdü. Neyse kibu tutum yaklaşık son yirmi yıldır değişmiş vedenizdeki müdahale çalışmaları bitse bile denizdibindeki batığın unutulmaması sağlanmıştır.Tam tersine, kirlilik riskini en aza indirmek içinbatıklarmümkün olduğu kadar çabuk işleme tabitutulmalıdır.2000yılındaErikabatığındandışarıya11,200 ton yakıt• pompalanmıştır: açık denizdebatan bir gemiden kurtarılanmiktar açısından birdünya rekorudur. Daha sonra 2004 yılında 3,500metre derindeki Prestige batığından çıkarılan13,600tonlukmiktarlaburekorgeçilmiştir.


Çamurdüzlükleriningirişindeistiridyekabukları,tüyvelavlardan•yapılmışfiltrelemesistemi

İncegözenekliağkullanarakkirleticiyiyakalama

KARADAMÜDAHALE

KoruyucuönlemlerŞartlar ve zaman elverdiğince kirlilik kıyıyaulaşmadanöncesonrasındakitemizlikçalışmalarınıkolaylaştırmak ve etkisini azaltmak için belliönlemleralınmalıdır.

Kirlilik kıyıya ulaşmadan önce kıyı üzerin-deki katı atıkları• ve doğal çökeltiyi toplamakkirlenmişmaddelerinmiktarınıazaltırve temizlikçalışmalarını kolaylaştırır. Kirliliğin kapladığıalanın•genişliğinebutoplamaişlemielle,işmaki-neleriyadakumeleyicisi/filtreleyicisi•gibibu işiçinözelolaraktasarlanmışmakinelerkullanılarakyapılabilir. Temizleme işlemi tabii ki mümkünolduğuncaçokseçicivesistemliolmalıdır.

Koy, haliç ve körfezlerin günümüzde yüzerbariyerler kullanarak korunması girişlerindekigüçlü akıntılaryüzündenbir dereceyekadar etki-sizdir.

Ancak,dahasınırlıalanlarkorunabilir.Acildurumplanları bu bölgeleri tanımlamalı ve çapalamanoktalarıöncedenbelirlenmişuygunyüzerbariyeryaymaplanlarıiçermelidir.

Filtreleme bariyerleri ile koruma yöntemi küçükkörfezler, bataklıklar ve deniz suyu kullanankabukluhayvanparkları,balıkçiftliklerihavzaları•,tuzlalar,deniztedavimerkezlerivediğertesislerinsu girişleri için de öngörülmelidir. Seçeneklerkorunmasıgerekentesisinbüyüklüğünegöredeğişir.Dalyan ağları, toprak ve başka malzemelerdenyapılmışfiltrelemeduvarlarıyadabarajlarımevcutanakorumaaraçlarıdır.Bukorumayöntemlerindenbazıları barajların sızdırmama özelliği ile emicimaddelerinemmekapasitelerinibirleştirir.

Endüstri;sıvıyadainceparçalaraayrılmışküçükmiktarlardaki kirleticiler için uygun emici yüzerbariyerler üretmektedir. Samanla doldurulmuşbir ağ eğer samanlar yeterli sıklıkla değiştirilirve kirlendiğinde boşaltılırsa etkili bir çözümolabilir. İnce gözenekli ağın gelgitin yükselmeizinin• üzerinde kıyının bir ucuna bağlanmasıgelgit yükseldiğinde petrol öbeklerini yakalamakiçinetkilibiryöntemdir.Buyöntemözellikleağıryakıt• gibi kıvamlı, yapışkan kirleticiler üzerindeişeyarar.Kirleticininsertbiraltkatmana•yapışmaoranıaljinatlardanyapılanvealtkatmanüzerindebir film tabakası oluşturan maddelerin• (biyofil-mler)kirleticikıyıyavarmadanöncedöşenmesiileazaltılabilir.Bumaddelerpetrolünkaya,dolguvebetonarmeduvarlargibisertyüzeylereyapışmasınıazaltmada da etkilidir. Temizlik çalışmalarınıkolaylaştırırlar ve yıkama işlemi erken evrelerdebaşladığı müddetçe çevreye zararlı olabilecekyüksekbasınçyadasıcaklıklatemizlemeyöntemle-rine başvurulmasını önlerler. Çevredeki bitki vehayvanlarazararlıdeğildirler.

Son olarak, temizlik çalışmaları sırasında toprağıve bitki örtüsünü korumak ve kirliliğin yayalarve makinalar üzerindeki etkisini azaltmak içinönlemleralınmalıdır.Kıyışeridindekiuygunşekildedüzenlenmeyen yoğun trafik yaşam alanlarınınbozulmasınavetoprağınmakinavekirlenmişekip-malaryüzündenpislenmesinenedenolabilir.


Elleyapılantemizlikçalışmaları

Elleyapılantemizlikçalışmalarıkirleticinintürü,bölgeninyapısıvekirliliğinboyutuneolursaolsunsistematikolarakyürütülür.Küçükçaplıyadaparçalaraayrılmışkirlilikolaylarınamüdahaledeçoğunluklabaşlıca–bazendetek–yöntemdir.Büyükçaplıdöküntüleremüdaha-lededekullanılanenyaygınseçe-neklerdenbirisidir.Buyöntem,yenitortulaşmışçeşitlibüyüklüktekiziftparçacıkları•yapısındaetrafadağılmışbirikintilerin•üzerlerikaplanmadanyadabunlartortu•içinebatmadanuygulandığındaoldukçaetkilidir.Sınırlıekipmanlaryadayerelçe-vreninyüksekhassasiyetseviyesinesahipolmasınedeniylediğeryön-temlerinkullanılamadığıbölgelerdetekseçenektir.

Karadatemizlikçalışmaları

İlktemizlikçalışmalarıKıyı şeridi temizliğindeki ilk aşama; kirleticinindalgalarvegelgitleriledenizegeriçekilmesinivebaşkabölgeleredebulaşmasınıönlemek içinkıyışeridindenmümkünolduğukadar çokkirleticininkaldırılmasını amaçlar.Bu ilk aşamadakullanılanyöntemler, kirleticinin türüne ve su üzerindeyüzmesi veya sahili kaplaması durumuna görefaklılıkgösterir.

Geniş alana yayılan büyük bir sıvı petrol dökün-tüsü•gerçekleştiğinde,kirleticiyisuyunyüzeyindensıyırmak•, pompalamak ve emme yöntemleri en

yaygınmüdahaleseçenekleridir.

Buçalışmalardaözelliklebuamaçiçintasarlanmışpompalar ve pompa tankı tertibatlarının yanısıratarım pompaları, bulamaç yayıcıları ve çöpkamyonları kullanılabilir. Ayrıca, bayındırlıkhizmetleri makineleri ya da özel tasarlanmıştarama kepçesi/sıyırıcı mekanizmaları ile yüzeykazınabilir.

Kumsallarda bayındırlık hizmetleri makineleri yadaözeltasarlanmışekipman(kumelekleri•,rulolar)gibimekanik•araçlarkullanaraktemizlikyapmakçoketkilibiryöntemdir.Ancak,büyükyadaağırmakineleringirebilecekleribölgelersınırlıdır.


İlktemizlikçalışmasahaları

Kayayüzeyiyıkamamaddeleri

Kirleticibizzattemizlenebiliryadasudaçözülmesisağlanabilir,seçeneğegörekayalarıyıkamakiçinkullanılanikitürürünvardır:

•Eğerkirleticitemizlenecekse,asıltıhalinegetirmeyenbiryıkamamaddesi•kullanılmalıdır.Böyleliklekirleticiemicimaddeler•yadaküçükkepçelerletemizlenebilir.

•Eğerkirleticitemizlenmeyecekse,asıltıhalinegetirenbiryıkamamaddesi•kullanılmalıdır.Böyleliklekirleticidenizsuyundaçözülebilir.Ancak,butipmaddelersadecedüşükekolojikhassasiyetiolanbölgelerdegerçekleşenküçükçaplıkirlilikleriçinkullanılır.

Doğalortamda(dışarı•sızıntı)kullanımiçintasarlanmıştümmaddelergibibuürünlerdeçevreselaçıdankabuledilebilirlikleriniölçmekiçintestleretabitutulurlar.

Yaygınolarakbulunanveengebelibölgelerdebilemanevrayapabilentarımmakinelerivebayındırlıkhizmetleriaşağıdakigibiçeşitliişlerdekullanılır:

• kalınkirleticitabakalarıkazımak.

• büyükmiktarlardakirleticivekirlenmişmadde-leritoplamakvebölgedışınanakletmek.

• altta gömülü kalmış kirleticiyi çıkarmak içintemiztortularıkaldırmak.

Zift parçacıklarını• kaldırmak için kullanılankumueleyenkumelemeekipmanıkatıatık•elemearaçlarından esinlenerek tasarlanmıştır. Bu maki-neler kuru kumüzerindeki zift parçacıklarının veyarı katı topakçıkların temizlenmesinde etkilidir.Büyük makineler çekilerek taşınır, küçük olanlarisekendisihareketeder.Yağemici• rulolarnemlikum üzerindeki yarı katı kirleticileri temizlemekiçinkullanılır.

Fışkırtma•adıverilenbiryöntemdedüşükbasınçlıhortumlarla yıkama yapılır, böylece kaya yüzey-lerinde ya da çatlaklarında biriken taze kirleticiöbekleribirtoplamanoktasınadoğruyönlendirilir.

Salmasulama•yöntemindeisekumsalsuileiyiceıslatılır.Buradayıkanmasıgerekenkumulbölgeyisuyla kaplamak için kıyı şeridinin üst kısmındanaşağıyadoğrubirakıntıoluşturulur.Buişlemyüksekpompalamagücünesahipbirpompanındenizsuyusağladığı,sukenarınaparalelyerleştirilmişbirdizidelikaçılmışesnekbirboru ileyapılabilir.Akıntıserbest kalan kirleticiyi hortumların yardımıylasüpürüp atar. Daha hafif kirleticiler su üstündeyüzerler ve bulundukları yerde yüzer bariyerlerleçevriliptemizlenirler.

Yüzey yıkama• yönteminde kirlenmiş çakıllar yadakumgelgit alçaldığı zamansukenarına taşınırvedalgahareketleriiletemizlenmeleriiçinöbeklerhalinde yığılır. Dalgalar aşındırma ve çarpışmayoluyla doğal yıkama yaparak kum tanecikleriiçinehapsolmuşyadaçaklıllarayapışmışkirleticiyiayırır.Sonrakigelgitlerdedalgalaröbekleridağıtırve tortularıkumsalınüzerine tekrarsaçar.Serbestkalankirleticitortularınüzerindeyüzeydekalırveböyleceelleyadaağlarlatoplanır.


Karadatemizlikçalışmaları

SontemizlikçalışmalarıKirliliğin ana kısmı temizlendikten ve kıyıdaoluşabilecek tüm yeni kirletici riskleri ortadankaldırıldıktan sonra, son temizlik aşamasınabaşlanabilir.Denizdoğalolarakkendisibu işlemiyerinegetirsede, aşağıdakidurumlarda insanlarındamüdahaleetmesigerekir:

• bölgenin ekonomik ya da estetiksınırlamalarından (örneğin, yaz öncesi ya dayazınpopülerbirturistbölgesiolması)dolayıdenizinkendikendinitemizlemesüresitutarsızolduğunda

• kirliliğin canlı, doğal ve ekili kaynaklar

üzerinde büyük bir etkisi olduğunda ya dasüreklibirkirlenmehalinegeldiğinde.

Son temizlik çalışmalarında esas amaç mümkünolduğunca çevrenin doğal temizleme sürecindenfaydalanmakvesadecebudoğal süreçlerin sınırlıetki yarattığı durumlarda müdahale etmektir.Başlıca mekanik•, kimyasal ve biyolojik kendinitemizlemesüreçlerişunlardır:

• dalga hareketi ile temizleme - taze petrolüyüzeylerden ayıran ve çakıl ve kayalarınaşınmasıilekalıntılarıovmak

• kirli tortuyu dalgalarla karıştırma, tortu•içindekalanpetrolüayrıştırmaveasıltıhalinegetirme

• uzaklaşan dalgalar ve dışarı doğru gelgit

hareketleri ile sıvıpetrolübasınçlı süzme• iletortununiçindenyıkayarakçıkarma

• hidrokarbon• film tabakalarını parçalayanmorötesiışınlarınetkisi

• hidrokarbonlarıparçalamayetileriolanbakterivemikroorganizmalarınfaaliyetleri

Mevcutolangenişyöntemseçeneklerinin içindenhangisinin seçileceğine; bölgenin özelliklerine,kirliliğinboyutuveniteliğinevegerekliolantemi-zleme ekipmalarına göre karar verilir. Yöntemseçimiaşamasındadiğerbütünetmenlerinyanısırabölgenin ve civar çevresinin ekolojik hassasiyetigözönündebulundurulmalıdır.

Butürekolojikhassasiyetibulunanbölgelerdekayavelimanaltyapılarıiçinsoğuksuyladüşükbaşınçlıyıkama yapılmalıdır. Yüksek basınçlı yıkama –gerekiyorsasıcaksuile–hassasolmayanbölgelerdeuygulanmalıdır.Zehirliolmayançözücüler• limantesisleri için kullanılabilir. Yaprak ya da dökme•biçimindekiemicimaddeler•kayalardayadakıyıhavuzlarındakullanılabilir.Kirliliğemaruzkalmışçoğubölgedeeniyiçözümişiçoğunlukladoğayabırakmaktır,çünküdahasonradagöreceğimizgibibudoğalsüreçtehidrokarbonlarçabukvepratikbirşekildeparçalanır.

Taşlı kumsallarda ilk temizleme çalışmalarındansonra yüzeyde artakalan petrol film tabakalarıbasınçlısoğuksuileyıkanmalıvesularınçelkildiğikıyı bölgesinin• daha alt seviyesindeki temizlemehendeklerine süpürülmelidirler. Petrolün alt taba-kalarda gömülü kalması durumunda kirleticininserbest kalıp yüzeye çıkmasını sağlayan salmasulama• yapılabilir ya da doğal yıkama sürecinihızlandırmak için örneğin, yüzey yıkama• yönte-miylekanallarkazılabilir.


Botanikçalışmasahaları

Kumullardakiyadakayalardakibitkiörtüsüalanlarıfarklıboyutlardakirle-nebilir.Butüralanlardamüdahaleçalışmalarıhassastırvegenelliklesahadadanışmanlıkyapanuzmanbotanistlerintavsiyelerivevere-ceklerikarardoğrultusundayapılır.“Botanikçalışmasahası”terimi;kazıma,fırçalama,biçme,ellekumeleme,vakumlamavetoplamagibiçoksancılıvevakitalıcıçalışmalarıkapsar.Buradakiamaçzatentahribatauğramışbitkiörtüsüneyadatoprağadahafazlazararvermedenmümkünolduğuncaçokkirleticiyitoplamaktır.

Küçükbirpaletliaraçileitilenyağemicirulo()Ellebiçerektemizlemeişlemi()

Taşlar bile bir beton karıştırıcısı silindirindenuyarlanmışbirsilindirdebölgedışındayıkanabilir.Kumulkumsallardafışkırtma•,salmasulama,yüzeyyıkama ve boşaltma yöntemleri uygulanabilir.Kuru kumların bulunduğu alanlarda ilk temizlikçalışmalarını• tamamlamak için ikinci bir elektengeçirme aşaması (muhtemelen elle) yürütüle-bilir. Islak kumlu alanlarda yağ emici• rulolarkullanılabilir.Sonolarak,toprağısürmeyöntemiiletortuiçinesıkışmışolansıvıpetrolayrıştırabilinir,budadoğalparçalanmayayardımcıolur.Buyöntemelekten geçirme çalışmalarını tamamlamak içinkullanılabilir.

Bataklıklar ve çamur yatakları petrolün biriktiğiveciddiekolojiksonuçlarasebepolduğuyerlerdir.Örneğin,buralardahafifpetrollerzehiretkisiyaratır(kimyasal etki), ağır petroller de bitki örtüsünüpetrole bular ve oksijensiz bırakır (fiziksel etki).Böyle durumlardaki müdahale çalışmaları; zorulaşım koşulları, düşük yük taşıma kapasitesive sınırlı dolaşımdan dolayı hassastır. Dahası,ekosistem üzerinde felaket boyutunda sonuçlardoğurabilir.

Yaşam alanlarının ekolojik hassasiyeti yüzündentemizlikçalışmalarınınekzararvereceğikorunaklıbölgelere müdahalede etmemek doğru bir kararolabilir.Tabiibukararınkamuoyuvemedyadanonaygörmesiiçiniyidüşünülmesiveplanlanmasıgerekir.Öte yandan bu seçenek “hiçbirşey yapmamak”anlamınagelmez.Müdahaleyapılmasada,kirleti-cininevrimivebölgeyakıntakibealınmalıdır.

Temizlikçalışmalarıbittiğinde,bitkiörtüsününeskidurumunagelmesinikolaylaştırmak içinkirlenmiş

tüm ya da bir kısım bitki örtüsü biçilebilir ya daçatlayanpetroltabakalarıkazınabilir.

Buişlemtitizekolojikkontrolaltındaçokdikkatliyürütülmelidir. Son olarak, müdahale çalışmalarıiçinoluşturulan tümbölgeyegiriş rotaları ve atıkdepolama tesisleri temizlenmeli ve ilk halinedöndürülmelidir.


Temizlemeçalışmalarınanezamansonverilmelidir?

Temizliğinneboyuttagerekliolduğunuveenerkennezamanbitirileceğinibölgeninekolojikhassa-siyeti,yapılançalışmalarvemevsimkoşullarıbelirler.Kamuoyuherza-manbölgedekiensonkirleticiizininbiletemzilenmesinibekler.Ancak,bu“kusursuz”temizliktatminediciolsada,çevreyekirliliğinkendisindendahafazlazararverebilir.Buyüzden,mevcutyöntemlerinartılarınıveeksilerinideğerlendirmeyivedoğaltamamlamaseçeneğinideunutmamakgerekir.Taşınabilenveileridetekrarpotansiyelbirkirliliğenedenolabile-cekhertürlükirleticimümkünolanheryerdeöncelikletemizlenmelidir.Buriskortadankaldırıldığında,dahailerimüdahaleçalışmalarınınfaydasısorgulanmalıdır.Esasamaç(popülerturistikkumsallargibiözeldurumlarhariç)kirleticinintümizlerinitemiz-lemekdeğildir.Dahaçok;gerideka-lankirleticininekolojikkonumyadabölgeninkullanımamaçlarınazararvermediğindeneminolarakcanlılarınçabucakeskihalinedöndürülmesivesosyoekonomikfaaliyetlerindüzeltil-mesiiçinçevreyeenuygunkoşullarınsağlanmasıdır.

Arzulanantemizlikseviyesinindeğerlendirilmesi


Biyolojikparçalanmayıdesteklemekiçintarlasürme

Exxon Valdez’iniskelesi•(Alaska,Amerika)Doğalortamındabiyolojikyenidenyapılandırmadeneyi

ÇevreseliyileştirmeÇevresel iyileştirme• bir bölgenin kirliliktenarınmasını hızlandırmak için biyolojik süre-çler kullanılmasıdır. Mevcut biyolojik yenidenyapılandırmayöntemleriarasındabiyolojikuyarmaçevrededoğal olarakbulunanvehidrokarbonları• parçalayabilen bakterilerin gelişimini hızlandırır.Bu hızlanma, bakterilerin ihtiyacı olan özelliklebesleyici maddeler ve oksijen gibi çevre şartlarıen iyi şekilde kullanılarak sağlanır. Bu, ekosis-temesaygıgöstererekdoğalortamındayadasahadışına taşınmış tortular• üzerinde kullanılabilenbir son temizlik yöntemidir. Endüstrinin çeşitliüyeleriçevreseliyileştirmeyöntemlerihakkındakiuluslararası araştırma programlarına katılarak vepetrolün biyolojik parçalanmasını• hızlandırmakiçinürünlertasarlayıpgeliştirerekbualanayatırımyapmışlardır.

Saha dışı biyolojik yeniden yapılandırma işlemi;kirlenmiş toprağın endüstriyel temizliğindekullanılan yöntemlerin sahadan çıkarılan birkısımatıklarüzerindedeuygulanmasıyöntemidir.Günümüzde,kumsallardantoplanmışkirlitortularıngenellikle arazi iyileştirme yöntemi• kullanılarakarıtılması için uygulanmaktadır. Bu yöntemlekirli tortular içlerinde yeniden yapılandırmayıhızlandırıcı maddelerle birlikte tarım arazile-rine yayılır ve sürülür. Araştırmalar topraktaparçalanma süreci sırasında bu koşullarda ekilenbitkilerde hiç hidrokarbon izine rastlanmadığınıgöstermiştir. Alaska’daki Exxon Valdez petroltankeri• kazasında (1989) biyolojik olarak parça-lanabilenhidrokarbonlarınyokedilmesininitrojenvefosforilebüyükölçüdehızlandırmakiçindoğalortamdayenidenyapılandırmayöntemigenişçaplıkullanılmıştır.


..............................................................................................

EkbilgiYvesRocherlaboratuvarları,CHENEKurumu

(Centre d’Hébergement et d’Étude sur la Nature et

l’Environnement)veFransızpetrolendüstrisibirkuş

temizlememakinasıveortasertliktebirşampuan

geliştirmişlerdir.

Busistemhayvanlarıelleyıkamadançokdahaçabuk

temizlemektedirvebellibakımmerkezleritarafından

temizlemeçalışmalarısırasındayaratılanstresidebüyük

ölçüdeazaltacağıdüşünülmektedir.

..............................................................................................

Hayvankurtarmaçalışmaları

KuşlarıvememelileritemizlemeBirpetroldöküntüsügerçekleştiğinde,kuşlarınvememelilerin temizlenmesi medyanın çok ilgisiniçekenönemlibirkonudur.Geçmişteuzunbirsürebuişlemgerçekekolojikdeğeriolançalışmalardançok toplumun bilinçlenmesi için yapılmıştı,çünkü birkaç tür hayvan petrole bulanmanın,hidrokarbonlarınyutulmasısonucuzehirlenmeninvetemizlemeçalışmalarınınyarattığıstresvezarardandolayıancakbirkaçgünhayattakalabiliyordu.

Ancak, temizlikyöntemveürünleri sonyirmiyıliçinde oldukça geliştirilmiş ve iyileştirilmiştir.Bugün dünyanın herhangi bir yerindeki olayafarklıihtiyaçlarauyarlanabilenürünlerleçokçabukmüdahale edebilen uzman ekipler bulunmaktadır.Ayrıca, artık hayvanlar temizlenir temizlenmezdoğaya bırakılmamakta, bunun yerine beslemeve yüzme yetilerini kazandırma havuzlarındatutulumaktadırlar. Bu özel klinikler kendilerineulaştırılan petrole bulanmış organizmaların üçteikisinikurtarabilmektedir.

Buna rağmen, son zamanlardaki çalışmalar buolumlu gelişmeyi gölgelemiştir. Bu çalışmalaragöre yukarda bahsedilen iyileştirmelerden sonradoğalortamlarınabırakılmalarınıtakipedenaylardahayvanların ölüm oranlarında anormal yükselmeolmuştur.Yukardabahsedilengelişmelererağmen,kirlilikten, yakalanma ve temizlenme yöntemle-rinden, petrolü teneffüs etmekten ve yutmaktankaynaklanan biyolojik ve psikolojik etkilerdendolayı, kurtarılan hayvanların bazıları doğalortamlarındahayattakalmalarınısağlayansavunmamekanizmalarınaartıksahipolmazlar.Buyüzden,araştırmacılar kurtarılan organizmaların kaderini

doğru şekilde gözlemlemek ve daha etkili amadahaazstresyaratanyöntemler,ürünlervearaçlargeliştirmekiçinhalençalışmaktadır.

Ancak, şu ana kadarki en etkin çözüm mümkünolduğukadar çokkuşvememeliyi kirlilikbölge-sindenuzaklaştırmaktır.Buinsanveteknehareket-lerivemotorveçangürültüleriilesağlanabilir.

Kuşların, teknelerden denize bırakılabilen ve 20ile 50 saniyelik aralıklarla birkaç düzine farklıses çıkarabilen kuş kaçırma şamandıralarına•diğer yöntemlerden daha fazla tepki verdiklerigözlemlenmiştir. Bu yüzden bu şamandıralar• bu işlem için etkilidir. Deniz kuşlarının %85’ini800 metrelik bir alanda peş peşe 3 gün boyuncauzaklaştıran sesler yayarlar. Bunlar, bir petroldöküntüsüyle beraber sürüklenebilen ya dakirlenmiş bir sahilin önüne çapayla bağlanabilenbağımsızşamandıralardır•.Ayrıcaaçıkdenizpetrolplatformlarıgibikuşlarabulaşabilecekbirdökün-tününgerçekleşmeihtimalininbulunduğuyerlerdedeönlemunsuruolarakdakullanılabilirler.


Atıktoplanması

Depolamakovası

ATIKİMHASI

DepolamaDenizde ya da kıyı şeridine “çikolata köpüğü•”şeklindeulaşanpetroltemizlenmeküzeredenizdenalındığında sudaki ağırlığının 4 ya da 5 katıağırlığaulaşır.Buköpük;tortuları•,yosunvebitkikalıntılarınıvesıklıklakatıatıkları•kirletir.Bunlartoplandıklarındatemizlenenpetrolünmiktarından20katdahafazlabirmiktareder.Sonuçolarak,birpetroldöküntüsüneyapılanmüdahaledetemizlenenkirleticivekirlenenmaddelerdöküntününkendi-sindendahabüyükmiktarlaraulaşır.

Temizlenen kirletici ve kirlenen maddelerinhepsi teknik açıdan atık değildir: belli kısımlarıayrıştırılıp geri dönüştürülebilir. Ancak, hepsini“petroldöküntüsüatığı”terimialtındaadlandırmakyaygındır.

Buatık;sıvı,macunyadakatıbiçimlerdeolabilir.Çokdeğişikoranlardapetrolvesuiçerebilir.İçindepompalanmasını egelleyen katı nesneler buluna-bilir.Taşınması,depolanmasıveimhaedilmesiiçinniteliklerinegöreçokfarklıçözümlerkullanılır.

Her seviyedeki temizlik zinciri için depolamatesisleri gereklidir. İlk birkaç saat ile birkaç günarasında değişen sürelerde temizlik sahasında yadayakınlarındadepolamaçalışmaları-toplamaveboşaltmazincileriarasındakiaşamaolduğuiçin-önlenemez. Pompaların tıkanmasını engellemekiçindepolamatanklarıüzerindefitrelemesepetlerikonarak genellikle sıvılar vemacunlar süzülerekayrılır•. Pompalama sırasında parçalanmayan

asıltılar• büyük miktarlarda suyun depolanmasınıönlemekiçinbuaşamadaparçalanmalıdır.

Ara depolama tesisleri boşaltma ve temizlemezincirleriarasındakibağlantıdır.Bazenkıyıdabazendetemizliksahasındayeralırlarvealtkatmanlarınveyer altı sularınınkirlenmesiniönlemek için sugeçirmez olarak dikkatlice inşa edilmelidirler.Miktarlar tesis kapasitesini aştığında, özel birarıtmatesisiinşaedilenekadaratığıdepolamakiçinbirsondepolamasahasıgerekebilir.

Farklı depolama tesisleri inşa etmek, güvenliğinisağlamak,yönetmek,boşaltmakveyenilemekiçinepeycebirişgücü,ayrıcatamkontrolvenakliyatzincirigerekir.


EndüstriyelatıklariçinözelarıtmatesisiGi-ronde,Fransa

Kamyonlaatıknakliyatı

NakliyatNakliyatın ilk aşamaları öncelikle ekipmanlarınbirarayagetirilmesiilesağlanır: bulamaç yayıcılar, yükleyiciler, sıyırma• gemileri, çöp kamyonları...Ayrıca,pompalar,tankkamyonlarıverömorklarlataşınabilir.Buekipmanlarkirlenmişsahadakullanılırve%100suyadayanıklıolmalarıgerekmez,ancakbelli kullanım koşullarına iyi şekilde uyarlanmışolmalıdırlar.Öteyandan,aradepolamatesislerdenkarayolu, demiryolu ya da denizyolu ile yapılannakliyatyolculukboyuncakirleticinintümyayılmarisklerini önleyecek saklama depoları gerektirirvearaçlarındepolamatesisindenayrılmadanöncetekerleklerininvekapıeşiklerininyıkanacağıkirle-ticidenarındırmaalanıolmalıdır.Toplananatığıntemizlenmesi,nakliyatıveimhaedilmesi


Unutulandepolamasahaları

ErikafelaketisırasındaFransızmedyasıbirkaçdepolamasahasınınöncekipetroldöküntülerindenkalanizlerinivurguladı.Bunlarunutulmuş“açıkhava”depolamatesisleriydi.Fransa’daöncedenkullanılanbuaçıkhavapetroldöküntüsüatıklarıdepolamamerkezleriartıkulusalacildurumplanlarınınbirparçasıdeğildir.Günümüzdearadepolamasahalarındantaşınanherşey,maddelersınıflandırıldıktansonraaşağıdakinoktalaragönderilmelidir:

• doğrudankanunlartarafındanonaylanmışarıtmatesislerine(örneğin,kuşcesetlerininyakılması)

• yadamümkünsebuürünlerinarıtılacağısondepolamasahalarına

Aradepolamatesislerindearıtmaişlemibelliürünleriçinyürütülürvediğerürün-lersınıflandırıldıktansonraözelarıtmatesislerinegönderilir.Buarıtmaişlemindemümkünolduğukadarçokatıkgeridönüştürülmeyeyadaimhaedilmeyevegerikalanındasertyasalarçerçevesindedahafazlaarıtılamayanatıkbiçiminedönüştürülmesineçalışılır.Buatıklarözeldepolamamerkezlerinegönderilir.Zierbena,Bilbaolimanı(İspanya),Prestige

tankeridöküntüsündenkalanatıklarınıntoplandığısondepolamatesisi

..............................................................................................

EkBilgiKirleticivepetroldöküntüleriilekirlenmişatıklarındepo-

lanma,nakliyevearıtılmakonusuwww.cedre.frwebsitesi-

ninyayınlarsayfasındanindirilebilenpratikbirkılavuzile

açıklanmaktadır.

..............................................................................................

Torrey Canyontankerinden(1980)sonraunutulandepolamasahası

ArıtmaYüksek hidrokarbon• (%15’in üzerinde) içerensıvı ya da katı atıkların arıtılması; safra boşaltımistasyonlarında• geri dönüştürülerek, tehlikelimaddetoplamamerkezlerindeveçimentoişlerindeyakılarakyadahattaevatıklarıyakmabirimlerindeimhaedilerekgerçekleştirilebilir.

Sadece küçük miktarlarda katı atık ile kirlenendenizden temizlenen asıltı• geridönüştürülebilcekmaddelere bir örnektir. Kumsaldan küreklerletoplananvedeğişikmiktarlardayosun,kumvekatıatıkiçerenkalıntopakçıklarisegeridönüştürülebiliryadayakılabilir.


Öncekibirkaçpetroldöküntüsündeyaşanılandeneyim,

kıyışeridisuürünleriyetiştiriciliğiningelişmesiile

yenibiratıktürününortayaçıktığınıgöstermiştir:

kirlilik yüzünden bozulan ve tüketiciyi korumak

adına imha edilen su ürünleri.İmhaedilenmiktarlar

çokyüksekrakamlaraulaşabilir:İspanya’dakiAegean

Seakazasında(1992)yaklaşık9,000tonkabuklu

havyanveİngiltereShetlandAdalarıyakınlarındaki

Braerkazasında(1993)5,000tondanfazlasomon

balığı.Kanuniboşluklardandolayıherolaydakiimha

çözümlerifarklıydı.Hayvanyemiolarakkullanıldılar

(etleriinsanlarcatüketilmeyenvizonyetiştiriciliği)ya

dakireçkatılaştırmaişlemindensonrazemindolgu

sahalarınagömüldüler.(www.ipieca.org).

...................................................................................................................................................................................................................

Sukültürüürünlerininimhaedilmesi

Erika, Prestige:sıradışıarıtmatesisleri

Erikafelaketiilekirlenenkıyışeridinintemizlikçalışmalarındançıkan270,000tonkirliatığınsonarıtmasınıgerçekleştirmekiçinTotalgurububirpilotprogrambaşlattıvearıtmaihtiyaçlarıiçinDongesrafinerisinde(Fransa)özeltasarlanmışbirtesiskurdu.YöntemleringeliştirilmesivetesisinkurulmasıEylül2000’denNisan2001’ekadar8aysürdü.Tesis19ayişletildivesonraboşaltıldı.İspanyaGaliçya’dabenzerdahaküçükbirtesisPrestigekazasındankaynaklanan70,000tonkirliatığıarıttı.

.................................................................................................................................................................................................................

Düşükhidrokarboniçerenmaddeleraradepolamasahalarındaki hendeklerde, elektrik santrallerindeya da platformlarda kireçle katılaştırma• işleminetabi tutulmalıdırlar. İnşaatfirmalarıvebayındırlıkhizmetleridedahasonrakatılaşanmaddeleriyolvebarikatyapımındakullanırlar.Ancak,katılaşmanıneldeedilmesüreciileilgilieleştirilervardır.Biyo-lojik arıtmalar (çevresel iyileştirme• ve çiftçilik•)çoketkiliamauzunsürenyöntemlerdir.

Dahafazlaarıtılamayanatıklar,etkisizmaddeleryadasadecehafifpetrolizleritaşıyanmaddelerkesin-likle yüzeyi ya da yeraltı sularını kirletmeyecekkoşullardadepolanmalıdır.

Bunun için özel hazırlanmış sahalar ve sıkıkontroller gereklidir. Ayrıca, kumun alındığıkumsallara geri götürülmesi bazen arzulanan birdurumdur. Ancak, bu istek genellikle göz ardıedilir, çünkü bir petrol döküntüsü• oluştuğunda,herkumsaldanalınankumuayrıayrıarıtmakpratikolarak imkansızdır. Çeşitli kumsallardan alınankumugeneaitolduklarıkumsallarayerleştirmeninolasılığıisedahaazdır.

İyileştirmeÇalışmaları İyileştirmesürecininişleyişi

Kamuoyukaygısı

Petrolünkaderi

Doğaldengenintekrarkurulması

Faaliyetleretekrarbaşlanması

Gelecektenbeklentiler

94 Petroltabakalan İyileştirmeÇalışmaları

KAMUOYUKAYGISI

Bir kazanın gerçekleşmesinden birkaç hafta veyaay sonra, ya da en kötü olaylarda bir seneyi aşanbirsüresonrasıtemizlikçalışmalarıtamamlanırvemüdahaleekipleridağılır.Müdahaleetmemekararıverilen ve temizleme işleminin doğaya bırakıldığı(doğal temizlik) sahalar haricindeki bölgelerdegözle görünen bir kirlilik kalmamıştır. Ancak,ekoloji,salgınhastalıklar,maliyetveyasalarlailgilibazısorularcevapsızkalır.Temizlenmeyenpetroleneolur?Uzunvadedebirtehlikemidir?Etkilenentürler,ekosistemlerveyerelekonomitamameneskihalinedönecekmiyoksaherhangibirtehlikekalacakmı?Kirliliğinsebepolduğuzararlarıntazminatlarınıkim,kime,nezamanvenekadarödeyecek?

Bu sorulara kesin ve hızlı cevaplar verilmesi çokönemlidir. Aksi takdirde, doğrular ve gerçeklerçabucakkamuoyununkendisonuçlarınıçıkaracaklarıkorkularavedayanaksızgörüşleredönüşür.Büyükbirkirliliksonrasıinsanlarçokduygusaldır.Göste-riciler ellerinde pankartlar ve afişlerle sokaklaradökülüler:“BunaNedenOlanlarHesabınıVermeli!”ve“BirDahaAsla!”.

Kirliliğin daha ilk günlerinde bile bilimadamlarıve ekonomistler kısa ve uzun vadeli etkilerinideğerlendirmeküzereçalışmalarabaşlarlar.Ancak,nesnelcevaplarverebilmeleriiçinzamanaihtiyaçlarıvardır ve sonuçları yayınlamak aylar ya da yıllarsürebilir. O zamana kadar özellikle de medyanındesteklediğidayanağıolmayanyorumlarlasıklıklakarşılaşılır.Bu türkaçınılmazgerçekdışıyorumlartümtaraflarıkaygılandırır.

Sea Empresstankerindensızandökün-tününetkileriDöküntügerçekleştiğindeçıkanhaberbaşlıkları:

DünyaDoğalHayatıKorumaKurumuhaberi,birkaçaysonra:“...etkiler(...)aylarhattayıllarboyuncabilinemeyecek.Bazılarıekosis-temintamolaraktemizlenmesiiçin–odatamolaraktemizlenirse–30yılgerektiğiniönesürüyor.”Sea Empress,ekolojikbirfelaket,1996BilimselToplulukdeğerlendirmesi,2yılsonra:“Başlıcaetkilerkazaanındayadakısasüresonrameydanagelmişvesadecebirkaçbüyükuzunvadelietkioluşmuştur.Aslında,etkilenentürlerinbazılarıbüyükölçüdeiyileşmişgörünüyor.»Sea Empresstankeripetroldöküntüsününçevreseletkileri,1998.

Ancak, olaya karışan tüm tarafların denizle ya dakıyıileolanilişkilerininniteliğinegörebelliönce-liklerivardır.Örneğin,çevrebilimcilerin;etkilenentürlerin hayatta tutulması, ekosistemlerin doğaldengesinin korunması ve biyolojik çeşitliliğintekrar sağlanması konularında endişeleri vardır.Otelverestoransahipleriveesnaflarbölgeimajınınnasıl kurtarılacağı ve müşterilerini nasıl gerikazanacaklarıkonularındaendişelidirler.Balıkçılarvedenizürünüyetiştiricilerimallarınıtekrarpazar-layamamaktanvemüşteribulamamaktankorkarlar.Tüketicilersuyun,kumsallarınvedenizürünlerininkalitesinisorgularlar.Buhaklıendişelerinherbirinecevap verilmelidir. Bu da çok çalışma ve zamangerektirir.

Ayrıca, farklı taraf grupları farklı noktalarıvurgulamak için aynı bilgiyi değişik açılardanyansıtılabilir. Örneğin, bazı çevreciler kazanınunutulmamasınısağlamakiçinenküçükhasarlarınbile aşırı zararlı sonuçları varmış gibi göstermekve deniz taşımacılığı hakkındaki köklü kararlarıdeğiştirmekiçindesonrasındaçıkansansasyonlarıkullanmak isteyebilirler. Bazı işletmeciler yüksektazminat bedelleri almak için çok büyük zararlarıolmuş gibi beyan vermek isteyebilirler. Diğerlerikullanıcıvetüketicileringüveninitekrarkazanmakiçinkirliliğemaruzkalanbölgelerinokadardafazlaetkilenmemişgibigöstermeyeçalışabilir.

Petrolün türühakkındaki soruların cevapları, etki-lenen bölgelerin özellikleri, endişe duyulan türler,döküntüyü çevreleyen koşullar ve müdahaleninverimliliği her zaman basit olmayan konulardır.Bunları halletmek zaman alır, titiz ve maliyetliçabalargerektirir.

Petroltabakalan 95 İyileştirmeÇalışmaları

.................................................................................................................................................................................................................

Ekbilgi

Denizdeki Petrol III: Veriler, Felaketler ve Etkileri (Oil in the Sea III: Inputs, Fates, and Effects)

denizdeki petrol döküntülerinin etkilerini araştıran bir temel referans çalışmasıdır. Aslında bu

araştırma,bilimadamlarınınoldukçabüyükmiktarlardakirleticinindenizortamınasızdığınıfarket-

tikleri1970’lerinbaşlarınakadaruzanandahabüyükbirprojeninparçasıdır.1973yılındaAmerika

UlusalAraştırmaKonseyibusorunuçözmekiçinDeniz Ortamındaki Petrol (Petroleum in the Ma-

rine Environment)adıylaNRCraporundasonuçlandırılanbirçalıştaydüzenledi.Buraporbukonu

hakkındakisayısalverilerineksikliğiniortayaçıkardı.

AmerikaSahilGüvenlikkurumununisteğiüzerinebuçalışmadahasonraönemlisayısalverilereklenmekiçingüncellendiveDeni-

zdeki Petrol: Veriler, Felaketler ve Etkileri adıyla 1985’tetekraryayınlandı.Otarihtenberibüyükmiktarlardaverilertoplandıveyeni

bilgisayarlıincelemeyöntemlerigeliştirildi.Böylece2003yılındagüncellenmişvegeliştirilmiş265sayfalıkbirraporyayınlandı:

Denizdeki Petrol III: Veriler, Felaketler ve Etkileri.Buaraştırmafarklıtekniközgeçmişleriolan14mühendisvebilimadamından

oluşanbirkomite(Denizdeki Petrol Komitesi: Veriler, Felaketler ve Etkileri)tarafındanyapıldı.Ortayadünyaokyanuslarınasızan

petrol•hakkındasistematikvekapsamlıbirçalışmaçıktı.

Herülkedekararvermeyetkisinesahipolanlarınhepsininİngilizce’siakıcıdeğildirvebazıülkelerin

kendiulusaldillerinde referanskitaplarınasahipolmadıklarıgörülmüştür.Erikakazası sonrasında

Fransa’da yaşanan da bu olmuştur ve böylelikle Fransızca eşi görülmemiş bir referans kitabı

çıkarılmasınakararverilmiştir.Bukitapdünyaçapındaogünekadarki35yıllık süreçte17petrol

döküntüsünün•karşılaştırmalıincelemesiniiçermektedir.Ayrıca,birpetroldöküntüsününinsansağlığı

vedenizortamıüzerindekiuzunvadelizararlıetkileriniiçerensıcaktartışmalarıelealmaktadır.

Fransa Ekoloji ve Sürdürülebilir Gelişme Bakanlığının isteğiyle yürütülen ve “petrol tabakaları

ve çevre (Marées noires et environnement)” adı verilen bu projeBakanlık temsilcilerinin ve farklı özgeçmişilere sahip seçkin

bilimadamlarınınoluşturduğubiridarikomitetarafındantanımlanmış,denetlenmişvedeğerlendirilmiştir.ParisOkyanusEnstitüsü

(InstitutocéanographiquedeParis),BakanlıkveCedretarafından2004yılındayayınlanmıştır.

.................................................................................................................................................................................................................

Prestijkazasındanalınmışmühürlüpetrolörnekleri

Bir döküntü sonrası toplumun endişelerini gider-meninen iyiyoluanlaşılırveeksiksizbilgilendir-meyi zamanında yapmaktır. Denizde arta kalanpetrolün ne olacağı üzerine çalışmalar yapılmalı,etkilenenstoklarınveekosistemlerinevrimiincelen-meliveenönemlisiçevreselveekonomikzararlardeğerlendirilmelidir. Bu iki tür zararın telafisifarklı şekillerde yapılır: Dünyanın birçok yerindeekonomikkayıplar,tamolarakispatedildiğitakdirdedavacınınuğradığıtahminikarkaybıhesaplanarakuluslararasıtazminfonuüzerindentazminedilir.Yadagenedünyanınbirçokyerindeçevreselzararlarçoğunluklaparayladeğiliyileştirmeçalışmalarıiletelafiedilir.


Kütleolarakhesaplananpetrolünkaçınılmazsonu

Prestige:ağıryakıt,denizdevebatıktayüksektemizlikseviyesi

PetrOl kİrlİlİĞİNİN kAÇiNilMAZ SONU

Çevredebulunanpetrolİlkbirkaçsaatiçindebuharlaşanvefoto-oksitlenenveyaçalışmalaröncesindeyadasırasındabiyolojikparçalanan elementler ham petrol• döküntüsünün%30ile%50arasındabiroranınıtemsileder.

Denizdekivekıyıüzerindekiçevreleme•ve temi-zlik çalışmaları geri kalan kirleticinin yaklaşık%20’sininyadaençok%40’ının temizlenmesineyardımcıolur.

Öyleyse,sızanhampetrolünenazüçtebirininvebazıolaylardayarısınındoğadavarlığınısürdürdüğüsonucuna varılabilir. Bu üç şekilde gerçekleşir:çözünürbileşenlerdenoluşanküçükbirkısmısudaçözülmesi ile deniz dibine çöker, ağır bileşenlertortuların•yüzeyineçıkarvegerikalanıparçacıklarhalindekalır.

Bu yüzden, müdahale hesaplamalarında gözdenkaçan bu petrol, yüzey altında sürüklenen sürekligenişvekalınbirtabakayapısındadeğildirvekıyışeridini tehdit etmez.Aslında, ilk tabakalar dalgahareketleri,rüzgarveakıntılarileparçalanır.

Bu aşamada doğal ve kimyasal çözülme devreyegirer. Buharlaşan ve çabucak foto-oksitlenebilenvebiyolojikolarakparçalanabilenbileşenlerindenkurtulan petrol, topakçıklara• ve parçacıklarabölünür.

Müdahaleçalışmalarınınmenzilidışındakalanbellitabakalaraçıkdenizdesürüklenir.Diğerleridalga-larlakarayavurur,üzerleritortuilekaplanır.

Kasıtlıolarakoralardabırakılıryadakıyışeriditemi-zlikçalışanlarıtarafındanunutulurlar.Budurumdapetrol parçalanır, yarı katı halden çoğunluğunuasfaltenlerin (zehirli olmayan uzun zincirli hidro-karbonlar•)oluşturduğukatıhaledönüşür.

Parçalara ayrılmış bu petrol, yollardaki asfaltartıklarınınbirsellesürüklenipdoğalçevreiçindeyayılmasıgibibasitbirmekanik•etkiilecanlıtürle-rineveekosistemlerezararverir.

Kumsaldakikumlardayadabirsazlığınçamurunda

büyük miktarlarda bulunan parçalanmış petrolmevsimselkumsalgelişimini, tüketimdöngülerinietkileyebilir ve dolayısıyla doğal hayat üzerindebölgeselsonuçlardoğurabilir.

Çözülen kısım, tortuların yüzeyinde birikendamlacıklarveasıltıhalindekiparçacıklarhalabellioranlarda göz ardı edilemeyecek zehirli aromatikbileşenler içerebilir.Buelementlerözelliklesuyada tortularıfiltreleyenorganizmalarınsolunumvesindirimhücrelerinibozarakbuorganizmalarıuzunvadedezehirleyebilir.Eğerasıltıhalindekihidrokar-bonlarbüyükmiktarlardavarlıklarınısürdürürlerse,kabukludenizhayvanlarındaanormalyoğunluklaroluştururlar ve bu yüzden de bu hayvanlarıntoplanmalarıyasaklanır.

Amoco Cadiz:hafifpetrol,yüksekbuharlaşma•seviyesi


Ağıryakıtınkıyışeridindekikalıcılığı

Erikatankerkazasısonrasındakamuoyu-nunbaşlıcaendişelerindenbirisikıyışeridindenkaldırılmamışolanyakıtın• kalıcılığıydı.Düşükparçalanmaözelliğiolanbirmaddeolduğuiçinyıllarsonrabileordabulunmariskivardı.Buyüzdenbukonupetroldöküntüsünün•ekolojikveekozehirlenme•sonuçlarınıntakibiprogramıiçinedahiledildi(www.suivi-erika.info).

Araştırmalarkazadan3yılsonrageridekalandöküntününkayalarınüzerinde%66oranındaparçalanmışkalıntaba-kalarhalindeveçevrede%55oranındaçeşitlitopakçıkvetortubiçimlerindebulunduğunugösterdi.Taşduvarlariçindeiseışıktankorunarakkıvamlıhaldekalabilmişve%20’dendahaazbirorandaparçalanmıştı.

Yakıtınparçalanmaoranıbeklendiğigibidüşüktü.Ancak,petrolüngüneşışınlarınamaruzkaldığıyerlerde–özellikleincetabakalarda–belirginşekildegünışığıylaparçalanmagerçekleşmişti.

EğerErikahafifbirürüntaşıyorolsaydı,durumçokdahafaklıolurdu:kıyışeridinde1senesonrakirlilikyaçokazkalırdıyadahiçkalmazdı.

...............................................................................................

Toplumunkorkuları

Döküntülerinmedyadakidramatikgörüntüleritoplu-

munuzunvadedeorganizmalarınkirleticiyebulaşması

hakkındakikorkularınıalevlendirebilir:

• petrolletemasedenbitkivehayvanlarındavranış,me-

tabolizma,gelişimveüremebecerilerindedeğişiklik

olmasıkorkusu

• beslenmezincirindegiderekartanbiretkiileso-

nundadenizürünleritüketenlerekadarulaşanbelli

hidrokarbonların•buürünlerdebiyolojikbirikme

oluşturmasıkorkusu

• etkilenenorganizmalariçindevesonrakinesillerin-

dekiiyiyadakötühuylutümörlerinoluşmasıkorkusu

• geleceknesillerietkileyebilecekpotansiyelkromozal

anormallikkorkusu

• kıyışeriditemizlikvekuşkurtarmaçalışmalarına

katılanekiplerinsağlığınıetkileyebilecekuzunvadeli

etkikorkusu

Sayfa95’debulunanbilimselderlemelerbuendişelere

nesnelcevaplarsağlamaktadır,amabucevaplarkamuoyun-

dançokbilimadamlarınayöneliktir.Krizzamanlarında

bubilgilerkolaycaanlaşılabilecekşekildeherbirolaya

özelolarakuyarlanaraktercümeedilmelivezamanında

verilmelidir.Birriskfarkedildiğindedederinaraştırmalar

sonradanbaşlatılmalıdır.

..............................................................................................

Kayalıkaltkatmanlardaki•petrolkalıcılığıaraştırmasıiçinpetrolebulanmışgranitplakaları();BitkiörtülükayalıkbölgedeErika’dangeriyekalanpetrol()


Duyutesti

Herülkekendiuygulamalarıdoğrultusundadenizürünlerisatışıhakkındamantıksınırlarınıaşmayanvestoklarınölçüsüzşekildeimhaedilme-sinesebepolmayanyasaklamalarkoyar,böylecetüketicilerehakettiklerikorunmaşartlarınınsağlandığınadairgüvenceverir.Bunlarıbelirleyipuygulamayakoymakkolaydeğildir.Deneklerüzerindeyürütülentestlerse-çilenkriterlerinniteliğinevezorluğunagörefarklışekillerdeyorumlanabilir.

Galiçya’dakiEge Denizi kirliliğindeİspanyolyetkilileriduyutestinirefe-ransalarakkirleticibulaşmışdenizürünlerininimhaedilmesinekararvermiştir.

Fransa’dakiErikaolayındaFransızGıdaGüvenliğiKurumuisestoklarıimhaetmeden(petrolebulanmışmidyelerhariç)16paketbilinenkanseryapıcıçokhalkalıaromatikhidrokarbonlarınanalizedilmesinekararvermiştir.

ErikavePrestigefelaketlerisırasındakikirleticiyemaruzkalmışmidyelerintakibi(Kaynak:Ifremer)

OrganizmalardabulunanpetrolOrganizmalarda bulunan petrolün ne olacağı ileilgili birçok bilimsel araştırma yürütülmektedir.Bu araştırmalar, etin içine enjekte edildiklerindeya da yerleştirildiklerinde belli hidrokarbonların•

anormalhücreselçoğalmaya(tümörler)yolaçtığınıgöstermiştir. Bu maddelerle tekrarlanan temaslarözellikle gözlerde ve burunda lezyon ya da dokuölümüne yol açabilir ve üreme hücrelerindekromozom değişikliklerine sebep olabilir. Bazıpetrol döküntülerinden sonra, uzun vadede farklısu türlerinde çeşitli; başkalaştıran (mutajenik),kanser yapıcı, patolojik ya da metabolik• etkilergözlemlenmiştir.

Ancak, kirlilik ile bu etkiler arasındaki doğrudanbağlantıaslaaçıkçakurulamamıştır,çünkütürlerinhayatınaetkiedendoğalyadainsankaynaklıbaşkabirçok etmen vardır. Sonuç olarak, ekosistemlerüzerindekiuzunvadelietkiiddiaları,bubağlantıyıdestekleyecek delil yetersizliğinden dolayı redde-dilmektedir.

Öte yandan, belli türlerin etlerinde tat ve kokubozulmaları açıkça farkedilebilir ve ölçülebilir.Bu “petrolümsü” tat kirlenmiş su içinde birkaçsaat ile gün arasında değişen sürelerde oluşabilirve kirliliğin sona ermesi ile birlikte kaybolur.Budeğişiklikbalıkçılıkyadasufaaliyetleriaçısındanbağımlıolunantürlergeçiciolaraksatılamadıklarıiçinözelönemteşkileder.Dolayısıilebalıkçılığınyadadenizürünlerininsatışınıyasaklamakiçinacilkararlar alınması gerekir. Etlerin incelenmelerineyadaduyutestlerinegöreçıkarılacakbuyasakla-malartartışmasızbirönlemşeklidir.

Çin’dekikabukludenizhayvannıpazarı (Kaynak:Cedre)

Bu faaliyetleri sürdürmek kolay konular değildir,çünkütüketiciler,petrolyüzündenbozulmuşdenizürünlerinitatlarınormaledönsebilekabuletmeye-bilirler.Tüketicilerin en küçük bir riski bile gözealmaları söz konusu olamaz. Felaketin hemenarkasından kirleticinin bulaştığı ilan edilen birürününkalitesindeneminolmalıdırlar.Öteyandan,bukonuhakkındakisertkanunlarınbelliendüstrilerüzerindekiekolumsuzekonomiketkileriayrıcabirendişesebebidirvebundankaçınılmalıdır.

Pratikte kirleticinin hangi balığa ya da kabukludeniz hayvanına bulaştığını bilmek imkansızolduğundan, tekrarlanan kimyasal ya da duyutestleri tüm bölgede kirliliğin tamamen bittiğinionaylar onaylamaz balıkçılık faaliyetlerine tekrarizinverilmelidir.Tüketiciler içinkusursuzüretimigarantilemek için tekrar satışa başlamadan öncebalık ve kabuklu deniz hayvanı çiftliklerindekistoklarbazenimhaedilir.


..............................................................................................

Ekbilgiİnternettepetroldöküntüsüetkisihakkındabilgiler• Exxon Valdez,Alaska-Amerika,1989

Exxon ValdezPetrolDöküntüsüYönetimKonseyiresmiinternetsitesi:http://www.evostc.state.ak.us/

• Sea Empress,Wales–BüyükBritanya,1996 SwanseaÜniversitesiinternetsitesi:http://www.swan.ac.uk/empress/empress.htm Sea EmpressÇevreselEtkiDeğerlendirmeKomi-tesi’ninbirkopyası(http://www.glaucus.org.uk/Empress.htm)ileİngilizDenizHayatıAraştırmaTopluluğuinternetsitesi

• Erika,Brittany-Fransa,1999: Erikadöküntüsütakipprogramıresmiinternetsitesi: www.suivi-erika.info(inFrench)

• Prestige,Galiçya-İspanya,2002: GaliçyaKuşbilimTopluluğunun“kuşlarüzerin-dekietki”hakkındakiraporunaerişebilmeimkanı:www.sgosgo.org/archivos/informe3anosprestige.pdf(İspanyolca)

....................................................................................

EtkiaraştırmalarıPetroldöküntüsünün•sebepolduğuetkileriinceleyenaraştırmalartatminedicihiçbirçözümbulunamayanbir dizi sorunla karşılaşır: Kirlilik öncesi durumlailgilibilgilerherzamaneksiktir.Denizortamıdenetimveritabanlarının artmasına rağmen canlıların daimidurumları ve mevsimsel değişiklikleri hakkındakibilimselbilgilernicel(sayısal)olmaktançokniteldir(niteliğeait).

Tüm kıyı şeridi için petrol döküntüsü zararlarınıdeğerlendirme ihtiyaçlarını karşılayacak şebekeağlarıyaratmakaşırımaliyetliolur.Buyüzdenbirçokdurumda hemen seferberlik gerektiren bir hareketegeçip, kirliliğin kenarından alınan bir parça ile acildurumörneklemesiyapmayolunagidilmelidir.

Tamamlanmışetkiaraştırmalarınınvesözleşmelerinindüzenlenmesiiçingerekenyeterlizamandilimindenmüdahaleplanlarındapekbahsedilmez.Bununiçinbirpilotkomiteoluşturulmalıdır.İhaleilanhazırlıklarıvesözleşmelerin dağıtılması için belli bir süre gerekir.Araştırmalarınbaşlamasıilebirliktekirliliktenörnekalmak artık mümkün olmaz ve çok önemli bilgilerkaybolur.

Butüraraştırmalaramalikaynaksağlanmasıvedenet-lenmesibazensıcaktartışmalaranedenolur.Kirliliğeneden olanın, onu sigortalayanın ya da uluslararasıtazminat sisteminin hiçbir maddi katkısı ve müda-haledesteğiolmadanbuaraştırmalaramaddikaynakkamu fonlarından mı sağlanmalıdır?Yoksa yapılanmasraflarınbedeligünsonundaisteneceğinden,tara-flarmalikaynaksağlamavekararvermeaşamalarınakatılmayamıdavetedilmelidir?Tercihseçimiülkedenülkeyefarkılılıkgösterir.

Teknikkonularhakkındadagörüşfarklılıklarıvardır.Etki araştırmaları için yıllarca çalışacak kalabalıkekipler gerekebilir. Hangi noktada bu ekiplerinçalışmalarınasonverilmelidir?Nezamanciddietkilerartık sona erecek ya da bölgesel bir etkinin tek birizibilegörülmeyecektir?Bukararlarınverilmesindebütçehususlarıbüyükölçüdeetkilidir.

Bir başka başlıca soru sonuçların ilan edilmesi ileilgilidir.Yürütülenaraştırmalarveeldeedilensonu-çlar hakkındaki bilgiler kamuoyuna açıklanmalıdır.Ancak, sonuçlar araştırma sonlandığında mı yoksaeksiksonuçlarındoğuracağıyanlışanlaşılmariskinerağmeneldeediliredilmezaraştırmatamamlanmadanmı yayınlanmalıdır? Seçilen tercih hangisi olursaolsun,günümüzdeinternet,sonuçlarıyayınlamakiçinanahtarbiraraçtır.

DOĞALDENGENINTEKRARSAĞLANMASI

Doğal topluluk oluşumunun yenidensağlanmasıTemizlik çalışmaları bittiğinde, doğal hayat canlıları petrolve temizlik çalışmaları yüzünden değişikliklere uğramışolacaklardır, bu bazen bölgesel çapta yokolma şeklindegerçekleşebilir. Buna çözüm olarak, etkilenen bölgelerinnüfusu kısmen azaltılabilir, böylelikle başka türler için yeniyerleşimalanlarıhalinegelirler.Buralaraöncetoplulukhalin-deki türler yerleşir, sonra zamanla daha önce orada yaşayanilk türlerin benzeri canlılar geri dönmeye başlar.Ancak, butoplulukhalinegelmesüreci sudave tortularda•döküntüdensonra aylarca hatta yıllarca bile aşırı yüksek miktarlardahidrokarbonların• bulunması yüzünden tehlikeye düşebilir.Önceki dengenin tekrar sağlanıp sağlanmadığını ve bununnekadarsürdüğünübelirlemekiçinbilimseltakipçalışmalarıbaşlatılabilir.

Çalışmalar büyük bir petrol döküntüsünden•ciddi şekildeetkilenen bölgelerin civar çevrelerle karşılaştırıldığındaaşağıdakisüreleriçindetekrardengekazandığınıgöstermiştir:• düşük hassasiyeti olan bölgeler için 2 ile 6 yıl arası

(kayalıknoktalarvedalgalarınvurduğudiğeralanlar)• orta hassasiyete sahip bölgeler için 5 ile 15 yıl arası

(kumsallarvediğerortaseviyedehidrodinamikhareketlibölgeler)

• yüksekhassasiyetesahipbölgeler10ile25yılarası(kıyıbataklıklarıvediğerdüşükseviyedehidrodinamikhare-ketlibölgeler).

Büyükbirdöküntüsonrasıtipiktür/toplulukiyileşmeoranlarıolarak yukarda listelenen bu süreçler, benzer çevrelerde sel,çamur kayması ya da volkanik patlama gibi bir doğal afetsonrası iyileşme için gereken süreçlerden daha yüksekdeğildir.


Amoco CadizkazasınınFransa’dakietkisiEtkiyideğerlendirmeproblemiörneği (Kaynak:DAUVINJ.C.DenizOrtamıDenetimi:RNO’nundenizortamıüerindekiçalışmaları(Surveillancedumilieumarin:travauxduRNOdelaqualitédumilieumarin),1996Baskısı)

Amoco Cadizdöküntüsünden(1978)sonraMorlaixkörfezindeki(Brittany,Fransa)biyocanlılarınevriminigösterengrafikleryaklaşıkmiktarlarıgözönündebu-lundurursakbirbirleriyleçelişmektedir.Tamolarakneolduğunuanlamakiçinbireyseltürlereyadagruplarabakmamızgerekir.

İncetaneciklikumuniçindebulunanvehassasbirtürolanAmpelisca(birtürkabuklu)ikisenegörünmedivenormalseviyesinefelakettensonra14-15seneiçindedönebildi.ÇamurlukumiçindebulunanLaniceise(halkalısolucanlar)anormalşekildegeliştivefelaketinolduğuyılaşırıçoğaldıveöncekimütevazirakamlarınaulaşması7senesürdü.

Ekolojikçevrenindüzelmesi

Torrey Canyon(1967),Amoco Cadiz(1978)veTanio(1980)tankerlerininnedenolduğukirli-liklerinepeyceetkilediğiBretonkıyışeridininiyileşmeaşamasındakiekosistemleriikibüyükaksaklıkyaşadı.

Günümüzdecanlıtopluluklarınınbüyükçoğunluğucivarçevredekilerebenzerbirdengeyitekrarsağlamışdurumdadır,ancakbelliçevrelerdefırsatçıtürlerinaşırıçoğaldıklarıyadahassastürlerinanormalşekildedüşüksayılardakaldıklarıhalagözlemlenmektedir.

Ilımanenlemlerdebüyükbirpetroldöküntüsünün•tümizlerininkaybolduğunugörmekiçin6-7senelikbirsüregenellikleyeterlidir.Ancak,buherzamangeçerlideğildir.Örneğin,Amoco Cadiz tankerindensızanpetrolüngenişçaplıkirlettiğidenizbataklıklarıveçamuryataklarıgibibazıiyikorunandoğalçevrelergemikarayaoturduktan13senesonrabilehalakirliydi.

Bio

mas

se e

n g.

m-2

Bio

mas

se e

n g.

m-2

DoğayainsandesteğiEnhassasbölgelerintekrardengekazanmasıiçingerekenuzun süreleri gören insanlar doğaya iyileşme sürecindehız kazandırmak için yardım etmenin yollarını aramayabaşladılarvenüfusuartırmaçalışmalarıyürüttüler,ormanyangınlarındansonraağaçdiktileryadadahabasitşekildekoruyucu önlemler alarak kıyı şeridi bitki örtüsünündoğal gelişimini ve hayvanların gelgit bölgesinde• tekrarkolonileşmelerinikolaylaştırdılar.

Günümüzdekıyışeriditemizlikekipleritarafındanayaklabasılan ya da araçlarla ya da geçici depolama işlemleriilebozulanbölgelerinbu türçalışmalarbaşlamadanöncealınacak koruyucu önlemlerle gelişimini kolaylaştırmakyaygınbirçözümdür.Barikatlarkullanmak, insanlarınvearaçlarıngeçişinidurdurmakgibibasitönlemlerhayvanlarınyenidenkolonileşmelerinisağlamakiçinyeterlidir.

Gelgit bölgesinde ve denizde nüfusu gerçek anlamdatekrar artırmak için başka sorunları halletmek gerekir.Deniz ortamındaki canlılarının nüfusunu artırmak vebölgeye tekrar gelmelerini sağlamak için gereken teknikbilgi karasal çevrelerde aynı işlemleri yapmak için sahipolduğumuzbilgidençokdahaazdır.Bildiğimizşeylerdoğaltoplulukların sadece küçük bir bölümünü oluşturan veçoğunluklabeslenmezincirindeyukarıdabulunan(avcılar)birkaçdenizcanlısı türüylesınırlıdırvebirdebitkilervebeslenmezincirindeaşağıdabulunanhayvanlar(otoburlar)içinnüfusutekrarartırmaçalışmalarınınmantıksalolaraknezamanbaşlamasıgerektiğidir.

Sonuçolarak,birkaçistisnahariç,günümüzdedenizhayatınıyenidencanlandırmayöntemleriyamevcutdeğildiryadaoluşmaaşamasındadır.Buyüzdentavsiyeedilebilecekçokaz faaliyet çözümleri vardır.Varolan çözümlerde sadecebelliçevrelerdekiazsayıdatürlerikapsar

Petroltabakalan101 İyileştirmeÇalışmaları

Çevreninyenidenyapılandırılması

Çevreyeverilenzararlarındüzeltilmesindekiyaklaşımlarülkedenülkeyedeğişir.İtalyagibibazıülkelerinçevreyeverilenzararlarhakkındayasalarıvardır,Fransagibidiğerülkelerinisemaalesefyoktur.Amerika’dadoğalkaynaklaraverilenzararlarıntazminatıtoplamkirliliktemizlikmasraflarınaekle-nebilir.Diğerülkeler,biryerdebozulmuşolanbiralanıtelafietmekiçinbaşkabiryerdekibenzeridoğalbiralanınkorunmasınamalikaynaksağlarlar.

Çevreyeverilenzararlarıntelafiedilmesinedairfarklıyaklaşımlarınartıveeksileriburadaincelenmeyecektir.

UluslararasıPetrolKirliliğiTazminatFonları(IOPCFonları• )üyeülkeleri,çevreseletkiaraştırmalarıvemümkünolanyerlerdeuygunyöntemlerlegerçekleştirdiğiçevreyapılandırmaharcamalarınıkirliliğinvenedenolduğuzararlarınboyutuylaörtüşenmakulbirorandabufonlardankarşılayabilir.

Yenidendoğalkolonileşme:Aralık1999’dakidurum(yukardasolda)2003yazındakidurum(alttasolda)Yenidenbotanikyapılandırma(yukardasağda)

Mercan kayalıklarının yeniden yapılandırılmasıiçin genellikle karaya oturan• gemilerin nedenolduğu zararların düzeltilmesinde kullanılan vepetrol kirliliği müdahale çalışmalarına uyarlana-bilenyöntemlervardır.Ayrıca,denizaltıbitkilerini(Akdeniz’debulunanyosunlar)vesazlıkbitkilerini(bataklıklardabulunanmangrovağaçları)öncedenkesilmiş aşılama dalları ile çoğaltma yöntemleribulunmaktadır.Çoğaltmayöntemleridenemetest-lerinetabitutulmuşturvegelecektekikazalaragenişçapta uygulanabilirler. Tabii gelecekte mutlakabaşkayöntemlerdebulunacaktır.

Birarayagetirilen tümbuyöntemler uzunvadedebirpetroldöküntüsü•müdahalesindeyenibirsayfaaçacaktır:temizlik çalışmaları biter bitmez çevresel zararların giderilmesinde insan desteği.

Yeniden yapılandırma işlemi, sürecin yarısındaçalışmalarınbirbaşkadöküntüyüzündengecikme-siniengellemekiçingüçlendirilmişönleyicitedbir-lerleaynıdoğrultudagider.


..............................................................................................

“Galiçya’danveçoktaze” Bu“Galiçya’danveçok

taze”yazanİspanyol

reklamposteri,Aegean

SeatankerininGaliçya’da

(İspanya)nedenolduğu

petroldöküntüsünün•

sadece100kmaçıktaki

1,350kilometrelikkıyı

şeridinietkilediğinivebu

bölgedekisularınveürünle-

rinkalitesiyleövündüğünü

anlatmaktaydı.

..............................................................................................

DEVAMEDENÇALIŞMALAR

YerelekonominincanlanmasıBirpetroldöküntüsününardındancivarçevredekiyerelekonomibirkaçşekildeetkilenebilir:• Teknelerinin limanda kirleticiye bulanması

ya da koruyucu bariyerler yüzünden denizeaçılamayanbalıkçılarınyadadeniztaşımacılığıyapanlarınişlerifiziksel olarakaksayabilir.

• Ürünlerininsatışınadahafazlaizinverilmeyenbalıkçılarınyadadenizürünleriyetiştiricilerininişleriyasaklamalar yüzündenetkilenebilir.

• Buz satışı yapmak için balıkçı bulamayanendüstriyelbuztedarikçileriyadaağarlayacakkampçı bulamayan kamp alanı sahiplerininişleri müşterilerini tamamen ya da kısmen kaybetmeleri nedeniyleetkilenebilir.

Bunlardan daha karmaşık bir şekilde, toplumunyersizkorkularındankaynaklananekonomikzararlarişlerikötüetkileyebilir.Örneğin,ürünleriniaslındakirlilik gerçekleşmeden önceki senelerde hasatetmiş olan tuz üreticileri, bunu bilmeyen endişelimüşterilerinmallarıiadeetmesiyleekonomikzararauğrarlar. Dahası, balıkçılık kaynaklarına verilenzararlar gelecekteki balık sayısının azalmasınaneden olur, çünkü kirlilik balıklarda belli bir yaşgrubunuağırşekildeetkiler.

Bu tür olumsuz senaryoları önlemek için hare-kete geçilmelidir. Kirlilikten etkilenen üreticileridesteklemek ve ekonominin tekrar canlanmasınayardımcı olmak petrol kirliliğine müdahaleçalışmalarınınamaçlarındandır.

Sigortaşirketleriveuluslararasıtazminatsistemidoğalolarak başvurulacak ilk mercilerdir. Ancak, AvrupaKomisyonuveçeşitliBirleşmişMilletlerprogramlarıgibi diğer kuruluşlar bağışlarda bulunarak, yenidengeliştirme projelerine mali kaynak ya da kredilersağlayarakmüdahaleçalışmalarınakatılabilirler.

İşleriaksayanekonomikişletmelere(balıkçı,kabukludeniz hayvan yetiştiricileri, turizm endüstrisi perso-neli) yapılan kısa süreli mali yardımlar, çoğunluklailgili sektörde normalde bir günde kesin olarakkazanılanenazhasılatmiktarıüzerindenödenir.Buişsizlikyardımıişlerinetekrarbaşlamayıbeklediklerisürezarfındakaynaklarınıkaybedenişletmecileriçinhayatibirdestektir.Ayrıca,buzorzamanlardakredile-rinigeriödemektegüçlükçekenişletmecileriçinaylıkgeriödemelerbazenertelenebilirvebankateminatlarıbirdenfazladönemeyayılabilir.

Profesyonelkurumlardapazardakiyerlerinitekrareldeetmekiçinbuyardımlardanfaydalanabilirler.Çoğudurumdabölgeninveürünlerininsaygınlığınıtekrar kazanması için reklam kampanyalarınamali kaynak sağlanarak yardım edilir. Bu türkampanyalarda kirlilik sırasında işleri duranşirketlerintanıtımıyapılır.

Ekonomik işletmelerin durumlarını doğru şekildedeğerlendirmelerini ve üretimlerine en iyi şekildetekrarbaşlamalarını sağlayacak teknik,mali, stra-tejikveyasalyardımlargerekebilir.

Tümstoklarıimhaedilmişvebuyüzdenfaaliyetle-rinesıfırdanbaşlamakzorundaolanbalıkçiftlikleriiçindebuyardımlarçokönemlidir.MalikaynaklarDevlet ve bölge yetkilileri tarafından sağlanır.Avrupa’da Avrupa Topluluğu Destek Fonlarına,Amerika’daisefederalfonlarabaşvurulabilir.

Zararlarıntelafisi1978yılındaAmoco CadiztankerininnedenolduğukirliliktenetkilenenFransızhükümeti,Bretonhalkıve ekonomik işletmeler, kazanın gerçekleştiğitarihte uluslararası sözleşmeler ve Fransız ulusalkanunları bir Fransız mahkemesinde tatmin edicibirtazminateldeetmelerineolanakvermediğiiçingemisahibine•karşıkanunikovuşturmalaraAmeri-ka’dabaşlamakzorundakaldılar.O zamandan bu yana kirliliklerden etkilenentarafların lehine epeyce bir yol katedilmiştir.Sorumlu olsun olmasın belli bir seviyeye kadarolanpetrolkirliliğizararlarındanartıktankersahibisorumlututulmaktadır.


..............................................................................................

“IOPCFonlarıTazminatsınırları” IOPCFonları•kanunlarıfelaketbaşınaödenebilecek

toplammaksimummiktarıbelirler.Busınırınüzerindebir

miktargerektirdiğitahminedilenzararlariçinkurbanlara

yapılacaködemelermümkünolanmaksimummiktarve

ödemeyapılmasıonaylananzararlarıntoplamıileorantılı

olarakazaltılır.Ayrıca,bulimitbüyükbirağıryakıt

döküntüsügerçekleştiğindeçokdüşükkalmaktadır.Bu

yüzden,Erikatankerininnedenolduğukirliliktenetkile-

nentümekonomikişletmelerintazminatlarınıtamolarak

alabilmeleriiçinFransızhükümetiveTotalgurubugönüllü

olarakkendimasraflarınınkarşılanmasınıtalepetmekten

vazgeçmişlerdir.Benzerşekilde,Prestigetankerininneden

olduğukirlilikiçinödemelerdikkatealınanzararların

sadece%30ilesınırlandırılmıştır.

Avrupa’nınPrestigekazasısonrasındagerçekleştirdiğibir

girişimşuandasözleşmeyiimzalayanülkeleriçinyürür-

lükteolantamamlayıcıbirüçüncüseviyefonuoluşmasını

sağladı.EğerbufonPrestige

kazasısırasındauygulamada

olsaydı,ozamankiödemeler

onaylananzararların%90’nı

karşılardı.IPIECAwebsite-

sindebulunanbirekIPIECA/

ITOPFkılavuzutazminat

konularındadetaylıbilgi

sağlamaktadır.

..............................................................................................

Tankersahibininsorumluluksınırlarınıaşanduru-mlarda ek tazminatlar için Uluslararası PetrolKirliliği Tazminat Fonlarına (IOPC Fonları)başvurulabilir. Zararların değerlendirilmesinefonları yöneten uluslararası sözleşmeler çerçeve-sinde,etkilenenülkeninkanunlarıilekararverilir.Suistimalleri önlemek için tazminat işlemlerikatı kanunlar ile denetlenir. Küresel zararlarındeğerlendirmesinde teorik ve matematiksel model-lerinkullanılmasıkabuledilmezveheralacaklıkendikaybınıbireyselolarakbeyanetmekzorundadır.Buzorunluluk,kirliliğenedenolankişiyadakurumunelinde zararlarını telafi edecek bir çekle gelmesinibekleyen alacaklılar için beklenmedik bir durumolabilir, çünkü bu kuralla muhasebe defterleriniuluslararası uzmanlara istemeyerek göstermekve zararlarının kirlilik yüzünden kaynaklandığınıispatlamak zorunda kalırlar, bu da hiç hoşlarınagitmez. Neyseki, IOPC Fonlarının temsilcileriyerel alacaklılarındoğru şekilde tazminat talebindebulunmalarını sağlamak için çok yardımcı olurlar.Ayrıca, matematiksel modeller kullanarak ekosis-temlerinevriminivekullanılabilirkaynaklarınekono-misinideğerlendirenbilimadamlarıveekonomistlerdebumodellerinkullanılmamasınıeleştirebilir.Buyüzdenzararlarıntazminedilmesiçoktartışmalıbirkonudur.Artantazminattalepleriveharcamalardüşüldükten sonra ödeme miktarları talep edilenmiktarların oldukça altında kaldığından, birçokalacaklı sistemin mantığını kavrayıp dostaneanlaşmalarıkabuleder.Ancak,bazılarıbunukabuletmez ve istedikleri miktarı alabilmek için etki-lenen ülkenin ulusal mahkemelerinde yürürlükteolankanunlarızorlarlarlar.Sonuçolarak,sonbirkaçonyıldırmeydanagelenpetrol döküntüleri• büyük tazminat davalarından

kurtulamamıştır. Bazı davalar birkaç yıl sonrataraflararasındayapılanantlaşmalarlasonuçlanmış,ancakbazıları10yıldanfazlasürmüştür.

Tazminatlarıkimöder?UluslararasıDenizcilikKurumu(IMO)desteğiylegeliştirilen Sivil Sorumluluk Sözleşmesine tabiolan yüzden fazla ülkede yükünün ya da yakıtdeposunun• bir kısmını denize sızdıran bir petroltankeri•sebebineolursaolsunbellibirlimitekadarkurbanlara tazminat ödemekle yükümlüdür. Bulimiti aşan durumlarda, üye devletlerin yönettiğivepetrolithalatçılarındanalınanzorunluvergilerlesağlanan IOPC Fonlarından• ek tazminat almakmümkündür.Buyüzdentankersahibisigortaprimleriaracılığıylavepetrolithalatçısıithaledilenhertonbaşınakatkıdabulunarak etkilenenlerin zararlarını telafi ederler.Ancak, bu ikili sistem tek taraflı çalışır: risklerekarşısigortalaramagemisahipleriniveithalatçılarıkazaları azaltmaları için gerekenleri yapmayazorlamaz. Mevcut toplam tazminat fonlarının tümzararlarıkarşılayamadığıbüyükbirpetroldöküntüsügerçekleştiğinde,hükümetaradakiaçığıçoğunluklaulusaldayanışmafonlarıilekapatır.AmerikaIOPCFonlarınatarafolmayantekülkedir:kendi kanunları çerçevesinde ulusal bir tazminatfonu tercih etmiştir: Petrol Kirliliği Kanunu (Oil Pollution. Act), 1990. Bu fon tek bir büyükfarkla uluslararası sisteme benzer şekilde çalışır:Çevre zararının da tazmin edilme talebini kabuleder. Kanada bir ara düzenleme tercih etmiştir:Amerika’nın çıkardığı kanunlara benzer kanu-nlarla desteklenen ve zararlar karşılandıktan sonra IOPC Fonları sistemine aktarılan ulusal bir fon.


IOPCtazminatkuralları

Hermasraf/kayıpaslındabirisitarafındanüstlenilmişolmalıdır.

Hermasrafmantıklıvehaklıolarakuygulananönlemlerinkarşılığıolmalıdır.

Tazminattalebindebulunanbiri-ninmasrafı/kayıbıyadazararı,bukayıp/zararkirliliktenkaynaklandığımüddetçekarşılanır.

Tazminattalebininkapsadığımas-raf/kayıpyadazarariledöküntüdenkaynaklanankirlilikarasındabirsebepilişkisiolmalıdır.

Tazminattalebindebulunanancakölçülebilirbirekonomikkaybauğramışsatazminatalmayahakkazanır.

Tazminattalebindebulunan,kayıpyadazararmiktarınıalabilmekiçingereklibelgeleriyadadiğerdelillerisunarakdurumunuispatlamalıdır.

..............................................................................................

İlişkilendirmesorunu Birkalkanbalığıyetiştiricisipetroldöküntüsünden

etkilenirvestoğununbüyükkısmınıikincisene

kaybeder.Ancak,yarıkapalıbirsudevirdaimsis-

temikullanarakilksenedenkalanstoğununbüyük

kısmınıkurtarmayıbaşarır.İkincisenegerikalan

stoğutüketimiçinuygundeğildirveyasalbirkarar

ilebirkaçaysonraimhaedilir.Yetiştiriciilkse-

nedenkalanveazetkilenmişgibigörünenstoğunu

elindetutmayavebeslemeyedevameder.

Ertesisenebubalıklar,balıkçiftliklerinegenellikle

büyükbirzararvermedentedaviedilebilenyaygın

birhastalıktanciddişekildeetkilenir.Öteyandan,

öncekisenekirliliktenetkilenmeyenbölgedeki

diğerbalıkçiftliklerininbuhastalıksırasında

kayıplarıdahaazolur.Yetiştiricibudurumda

kaybınındiğerçiftliklerdendahaçokolmasını

petrolünortavadelietkileriileilşkilendirir.Ama

yaşadığıkayıplarilegeçmiştekipetroldöküntüsü

arasındakibağlantıyınasılispatlayacaktır?

Butürbirsorununbelirginbirçözümüyokturve

butürdurumlarıçözmekiçinçoğunluklabirmah-

kemeyebaşvurmakgerekir.

..............................................................................................

..............................................................................................

Haklarınkullanılması IOPCFonları•tazminatalacaklılarınayardımcı

olmakiçinsistemiyönetenkanunlarhakkındapra-

tikbirkılavuzyayınlar.Büyükbirkazaolduğunda

alacaklılarayardımetmekiçingemininsigortacısı

veIOPCFonları,kazanınyakınlarındakibirnok-

tadabirtazminattalepofisikurarlar.Alacaklıların

tazminattalebindebulunmakvedostanebir

antlaşmayavarmakiçinkirlilikgerçekleştikten

sonra3senelikbirsürelerivardır.Busüregeç-

tiktensonrahaklarınıancakdavaaçaraktekrar

kazanabilirler.

..............................................................................................


Amoco Cadiz(16/03/1978,Fransa)Kazanıngerçekleştiğitarihteyürürlükteolanyönetmelikleregöregemisahibininsorumluluğu77milyonFransızFrankı(bugünkükarşılığı33milyonEuro)ilesınırlandırılmıştı.Fransızhükümetivekurbanlar,gemisahibininsorumlulukpayınıartırmakiçinFransızmahkemelerindekendisininhatalıolduğunuispatlamayıdenemekyerine,gemisahibininanaşirketineyönelipAmerikanmahkemelerinde14senesürenbirdavaaçtılar.

Tanio(07/03/1980,Fransa)Bu,IOPCFonlarınınelealdığıilkbüyükpetroldöküntüsüydü.Gemisahibininsorumlulukpayı11.8milyonFransızFrankı,IOPCFonlarınınpayıise2,447milyonFransızFrankıidi(bugünkükarşılığı84milyonEuro).IOPCFonlarındantazminatlarkazadanbeşsenesonradostanebirşekildesağlandı.FransızhükümetiveIOPCFonları,Brest(Brittany,Fransa)mahkemesindegemisahibi,sigortacısı,sononarımçalışmalarınıyürütengemitersanesinevediğertaraflarakarşıortaklaşabirdavaaçtılar.1997yılındataraflararasındayapılanbirantlaşmaileIOPCFonlarıyaptığıödemelerinbirkısmınıveFransızhükümetidetümtazminatödemelerinigerialmıştır.

Aegean Sea(03/12/1992,İspanya)Gemisahibininsorumlulukpayı1,121milyonPezeta,IOPCFonlarınınpayıise9,513milyonPezetaidi(bugünkükarşılığı59,2milyonEuro).IOPCFonlarındanuzunsürendostanetazminattaleplerindenveaynıandaİspanyamahkemelerineöncecezaisonrasivilkararlarlayapılanbaşvurulardansonragerikalantümanlaşmazlıklarıhalletmekiçinİspanyolhükümetiileIOPCFonlarıarasında2002yılındabirantlaşmaimzalandı.

Braer(05/01/1993,BüyükBritanya)Gemisahibininsorumlulukpayı4,9milyonsterlin,IOPCFonlarınınpayıise50,6milyonsterlinidi(bugünkükarşılığı97,4milyonEuro).İskoçyamahkemelerininödemeleridurdurmakararıçıkarttığıkazayıtakipedenüçüncüseneyekadardostaneanlaşmalarsürdü.2000yılındaİngilizhükümetimüdahalemasraflarınınkarşılanmasıtalebinigeriçekti,ödemelertekrarbaşladıvedava2002yılısonundakapandı.

Sea Empress(15/02/1996,BüyükBritanya)Kazaanındagemisahibininsorumlulukpayı7,5milyonsterlin,IOPCFonlarınınpayıise51milyonsterlinidi(bugünkükarşılığı90milyonEuro).Braerkazasındaolduğugibi,tümdostaneantlaşmalarkazayıtakipedenüçseneiçindesonuçlanmadıvebuyüzdenalacaklılartarafındangemisahibi,sigortacısıveIOPCFonlarınakarşıyasalişlemlerbaşlatıldı.GemiyekılavuzluketmeklesorumluolanpilotunyeterliliğihakkındakişüpheleryüzündenMilfordHavenlimanıyetkililerininsorumlulukpayıdasorgulandı.2004yılısonundasigortacıveIOPCFonlarıişlemlerdevamederkentoplam36,8milyonsterlin’likbirtazminatödedi.

Örnek Olaylar


AvrupaErika“paketleri”

Erikapetroldöküntüsü•“Erikapaketleri”diyebilinenvesetlerhalindeönlemleriçerenbirdiziAvrupagirişiminibaşlattı.Bupaketlerdekirlilikönlemetedbirleriilebukonudışındakiönlemlerdebulunmaktadır.Prestigedöküntüsügerçekleştiğindebupaketlergörüşülmeaşamasındaydıvekabuledilmelerindebüyükölçüdebudöküntününetkisiolmuştur.

“Erika1”paketiTemmuz2003tarihindeyürürlüğegirdi.Üçanaönlemiçermektedir:• hasarlıgemilerinbirkaralistesiniyayınlayarakgemininaitolduğuülkeninkontrolünün

artırılması• gemisınıflandırmakurumlarınınkontrolüiçinyöntemlergeliştirmek• teksafralıtankerleridünyaçapındakifilolardançıkarmakiçinUluslararasıDenizKurumu

ilebirantlaşmayapmak

“Erika2”paketibukılavuzunyazıldığısıradakısmenyürürlüktebulunmaktadırveüçanaönlemdenoluşur:• 2003baharındaişlevkazananAvrupaDenizGüvenliği

Kurumu(EMSA)’nınkurulması• BirantlaşmaileMart2005tarihindeyürürlüğegiren

üçüncüseviyetazminatfonları(COPE,AvrupaSularındakiPetrolKirliliğiFonları)hakkındakiUluslararasıPetrolKirliliğiTazminatFonları(IOPCFonları•)içinüyeülke-lerdekimümkünolanenfazlatazminatıbirmilyarEuro’yaçıkarmıştır

• üyeülkelerinyetkisialtındaolanbölgelerdebirAvrupadeniztrafikkontrolvegözlemsisteminingeliştirilmesi.

Avrupabayraklarınınrekabetgücünüartırmayı,yürürlükteolankurallarlauyumiçindeolunmasını,kirliliğinönlenmesiniveuluslararasıişbirliğininsağlanmasınıamaçlarıyla2009yılındauygulamayaalınmışolup,2011-2012dönemindeyürürlüğegirecektir.

GelecekteN bekleNtiler

EfsanelervegerçeklerHerbüyükpetroldöküntüsünün•ardındanhaklıveanlaşılırbirsebebiolan“birdahaasla!”dileğiningerçekleşmeşansı,heruçakyadatrenkazasındansonraniyetlenilen“artıkkazaolmasın”söylemle-rinin gerçekleşme şansı kadardır.Yapılanhatalaranaliz edilmeli ve önlemler güçlendirilmelidir.Ancak,sıfırriskdiyebirşeyyoktur.Netürönlemleralınırsaalınsın,başkadöküntülerkaçınılmazolarakgerçekleşecektir. “Bir daha asla” bu bağlamdaüzücüşekildesadecebirhayaldir.

Öte yandan “Bir daha asla öyle değil!” gibi birbeklenti daha gerçekçidir. Her büyük döküntü,önlemleri ve müdahaleye hazırlıklı olmaçalışmalarını güçlendirmiştir. Kova ve küreğindöküntü müdahalesinde hala önemli gereçlerdir,ancakmüdahaleyöntemlerindedahamodernilerle-melerkaydedilmiştir.Kazalarınoluşsıklığıbüyükölçüde azalmıştır. Ağır yakıtın denizden temiz-lenmesi mümkün hale getirilmiştir. Günümüzdegelgit bölgesi şiddetli zararlar verilmedenmaki-neler kullanılarak temizlenebilmektedir.Akışkanatığınsızmasınıengellemekartıkmümkündür.

Bu gelişmeler tüm bu alanlarda gerçek yaşamdeneyimlerinden elde edilen geri dönütlerlesağlanmıştır. Ancak, deniz trafiğinde ve dünyaokyanuslarında seyreden gemilerin sayısındakiartışilgilenilmesigerekenyeniriskleryaratmıştır.Ayrıca,kamuoyuheryenikazadadahaçabukveçevre dostu temizlik ve yeniden yapılandırmaçalışmaları talep etmektedir. Bu talepleri yerinegetirmekiçindahafazlaşeyyapılmalıdır.


YasadışıboşaltımyaptığındansüphenilenbirgemininrotasınıBrittanysahilinden(Fransa)başkayönedeğiştirirken

Prestigetankeribatığındanartakalanyakıtyükünütemizlemektekullanılanalüminyumaraç

DöküntüyüönlemeBüyük bir petrol döküntüsü deneyimi yaşayanlarve ekolojik ve ekonomik sonuçlarının boyutunugörenler bir başka kirliliği önlemek için hiçbirçabanın göz ardı edilmemesi gerektiği konu-sundahiçtereddütetmedenhemfikirolacaklardır.Ancak, her çabanın bir bedeli vardır ve bu bedelgerçekleşmesi beklenen gelişmeye değmelidir.Herşeyi düzelten mucizevi bir çözüm yoktur.Örneğin,birgemibirkayaya,batığayadabirbaşkagemiyesürtündüğündeçiftsafralı•olmasıişeyarar.Ancak,buönlemtamyolhızlagiderkengerçekleşençarpışmalarayadakötühavaşartlarındameydanagelenyapısalhasarlarakarşıkorumasağlamaz.Risk azaltmak için farklı önlemlerin bileşenikullanılmalıdır: trafik ayırma planları• , trafik denetim sistemleri; çift safralar ya da diğer benzer sistemler; geminin ait olduğu ülkenin•

ya da limanında bulunduğu ülkenin geminin güvertesinde yaptığı kontroller; güvertede, boru hatları• ve platformlardaki güvenlik önlemlerinin artırılması, acil bir duruma karşı sürekli bekle-mede olan donanımlı büyük deniz römorkları• vs. Bu farklı önlemlerin verimliliği ve en iyi önlemseçeneğibirolaydandiğerinefarklılıkgösterir.En doğru seçenekleri belirlerken iyi kararvermek gerekir. Sonrasında toplumda yarattıklarıduygusallıknedeniylekazalar,yeniönlemleruygu-lamaya koymak için gerekli olan ama her zamanikisini birarada bulamadığımız bütçe ve politikiradeyi aynı anda elde etmemizi sağlayabilir. Buduygularazaldığındakazayıtakipedensenelerdekibaşlıca değişiklikleri görmek için ivmeyi devamettirmek zordur.Erika paketleri bu dinamiğin birgöstergesidir: onların son uygulamaları Prestige kazasıilehızlanmıştır.

PetroldöküntülerinindışındakilerPetrol kirliliğinin tetiklediği önlem güçlendirmetedbirleri kaza eseri olan döküntülerin dışında daişe yarayabilir. Fransa’daki bir işletme faaliye-tinden kaynaklanan sızıntıya• yapılan müdahaleçalışmaları bu durumun çarpıcı bir örneğidir.

Erikapetroldöküntüsünden•sonraolasısızıntılarakarşı batığın sürekli denetlenmesi, Biscay körfe-zinde yüksek miktarlarda yasadışı boşaltımlarınyapıldığını ortaya çıkardı.Dahası, geçmekte olanbazıgemilerinbukazaeseriolankirliliği•batığınetrafındakibölgeyeboşalttıklarıkendiatıksularınıkamufleetmekiçinkullandıklarıgörüldü.

O zamanlar, denizdeki kirliliği araştırma veönleme hakkındaki Fransız yasaları denizden veşüphelibatıktanörnekleralınmasınıöngörüyordu.Fotoğrafik teknolojideki gelişmeler sayesinde buyasalarönemliölçüdedeğişti.2002Temmuz’undaartık zahmetli bir iş olan örnek alınması gerek-miyordu ve fotoğraflar ve videolar kirliliğingerçekleştiğini ispat etmek için yeterli delillerolarakkabulediliyorlardı.Buaradadenizeyapılanyasadışıboşaltımlarıyargılamak içinözelmahke-melerkurulmuştu.

Fransa kıta sularını ve Fransız kıta sahanlığını(EEZ)• kirlettiğinden şüphenilen gemiler artıkbir Fransız limanına yönlendirilmektedir. Buradayasalsorgulamayatabitutulurlarveyolculuklarınadevam etmelerine izin verilmeden önce verilecekparacezasınıödeyeceklerindeneminolmakiçinbirbankateminatıyatırmakzorundadırlar.Dahaönce-leri, bu tür gemiler nadiren mahkum ediliyorduve verilen para cezaları asla ödenmiyordu.Erika kazasından beri (1999)mahkumiyetler sıklaştı vecezalar da sertleşti. Kanada, kıta sularına kasıtlıolarak,ihmalyadakazaeserikirleticiboşaltımlarınıdurdurmakiçinçıkarttığı“GemilerdenveTehlikeliKimyasallardan Kaynaklanan Kirliliği Önleme”hakkındakiulusalkanunlardasıfırtoleransgöster-mektedir.


Kayatemizliğieğitimi

Petrolendüstrisininkirliliğehazırlıklıolmaşekli

KüreselMüdahaleAğı(Global Response Network - GRN),fonlarladesteklenenpetrolendüstrisiilekaramaçlıolmayan“petroldöküntüsü•müdahalekurumları”arasındakiişbirliğiniresmileştirir.Bukurumlarbirfelaketanındamüdahaleçalışmalarınınveriminiartırmakiçinin-sanvemalzemekaynaklarınıpaylaşırlar.GünümüzdeGNRdünyanınheryerindeüsleribulunanbölgeselveuluslararasıkurumlarıbirarayagetirir.AlaskaTemizDenizler(Alaska Clean Seas),Avustura-lyaDenizPetrolKirliliğiMerkezi(Aus-tralian Marine Oil Spill Centre),TemizKarayipGüneyAmerikası(Clean Carib-bean Americas),DoğuKanadaMüdahaleŞirketi(East Canada Response Cor-poration),BatıKanadaDenizMüda-haleŞirketi(Western Canada Marine Response Corporation),DenizKirliliğiMüdahaleŞirketi(Amerika)(Marine Spill Response Corporation (US)),PetrolKirliliğiMüdahaleŞirketi(İngiltere)(Oil Spill Response Limited (UK))veDoğuAsyaMüdahaleŞirketi(East Asia Response Limi-ted (Singapore))GNR’yeüyeolanülkelerdir.

KurumsalyapılarıngüncellemesiKirliliğe karşı hazırlıklı olma ve müdahaleçalışmaları sürekli geliştirilmelidir. Acil durumplanları güncellenmeli, müdahale stokları•

uyarlanmalıvepersoneliyieğitilmelidir.Müdaha-leninbaşarısınedoğrudanseyreltici•,yüzerbariyerve pompa stoklarının büyüklüğü ile ilişkilidir, nedeişleriningereğiolaraközeleğitimgörmüşinsansayısınabağlıdır.Başarılıbirmüdahale için;hızlışeklide seferber edilebilecek ve kriz sırasındaişe alınan geçici müdahale personeline düzgündanışmanlık yapabilecek eğitimli personel vebakımlarıiyiyapılanuygunekipmanlargerekir.Bu kaynakları en doğru şekilde kullanmak içinbirçokfarklıveritürünütoplayacakvebunlarıakta-racak kapasiteye sahip olunması gerekir:denizde gözlem, petrol tabakası sürüklenmesi hakkında tahmin modellemeleri, kıyı şeridine varmasına dair gözlemler ve ölçümler, gerekli olabilecek personel ve ekipman tahminleri, kıyı şeridi temi-zlik performansı, yetkililerin ve kamuoyunun bilgilendirilmesi.Halktan ve özel sektörlerden sağlanan stoklar veekiplerle, ekipmanların bir sahadan başka sahayahızlı şekilde nakledilmesini sağlayan modernyöntemler birleşince, sınırlı stok ve ekipman ileyapılmaya çalışılan çalışmaların verimi artar.Bunlar sayesinde günümüzde artık petrol dökün-tüsünüfarketmevehakkındatahminlerdebulunmaaşamasındanöteyegeçilmiştir.Artık daha az kaza olduğu için bu alan dünyaçapındaki bir strateji çerçevesinde kurumsal birsektör haline gelmiştir ve en yüksek verimliliknoktasına ulaşmayı hedeflemektedir. Harekatliderlerinin kendi sistemleri haricinde, ekipler

kendi aralarında haberleşebilecekleri ve böyle-likle gereken yerlere insan ve/veya malzemedesteği sağlayabilecekleri bir iletişim ağına dahilolmalıdırlar.Çabaların yavaşlamasına müsade edilmemelidir.Her büyük döküntü ulaşılan performans seviye-sini daha da yükseltmiştir. Günümüzde artıksadece müdahale çalışmalarının organize edilme-sinde etkin olmak yeterli değildir.Ne yapıldığınave yapılacağına dair bilgiler zamanında bildiril-melive tercih edilenyöntemleringerekçeleri bileaçıklanmalıdır.Petroldöküntülerinekarşıverilenmücadelesadecekirleticiye karşı değil, aynı zamanda bilgi cephe-sindedeverilir.


EğilimlerGelecektekipetroldöküntümüdahaleçalışmalarınınnasıl olacağını tahmin etmeye çalışmak hertahminde olduğu gibi yanılma riskini de berebe-rindegetirir.Ancak,birkaçeğilimbelirlenebilir.

Birkıyıdevletindedenizgüvenliğindenvekirliliğemüdahaledensorumluolankamuyetkilileri-zordaolanbirgemigibi-birsorunhakkındabilekapsamlıbilgiyesahibiolmalıdırlar.Gerekiyorsazamanındamüdahaleetmekiçinfenerlişamandıralar•,uçaklar,helikopterler ya da uydu verileri kullanarak neolduğunugörüpanlamakgerekir.

Daha sonraları eksilmeleri anlamına gelse bilekaynaklarıesirgemedenkullanarakdenizdeyoğunvehızlıbirmüdahaleyapabilmekönemlidir.Pres-tigekirliliğineyapılanmüdahale,denizdekimüda-hale çalışmalarının koşullar elverdiği müddetçesembolikbirmücadeledençokdahaöteolabildiğiniaçıkça göstermiştir. Denizdeki büyük bir kirliliğekarşıyapılanmüdahaleçalışmalarıkıyışeridindekiekonomikişletmeleriçinbüyükbirumutkaynağıdır.Ancak,genedeyapılanmasraflarıntazminedilme-sindezorluklarçıkabilir.

Güvenilir kirlilik takip ve hareket tahminlerimutlaka gereklidir. Karadaki müdahale yönetici-leri, politikacılar ve kamuoyu modern teknolo-jinin sürüklenen tabakaların nereyi, ne zaman vehangi yapıda vuracağını doğru şekilde belirleme-sinibeklerler,çünküböylelikleetkilenecekbölge-lerikorumakiçinyeterlizamanasahipolabilecek,mevcutmüdahaleyöntemlerininveişgücününbirlistesinihızlıveetkilibiçimdeçıkarabileceklerdir.

M ü d a h a l e d e nsorumlu olanlarg e r e k t i ğ i n d ek u m s a l l a r agirişleri,balıkçılıkf a a l i y e t l e r i n i ,deniz ürünlerininsatışını geçiciolarak yasakla-maktan ve hattabu ürünlere aitstokları imhaetmekten çekin-meme l i d i r l e r .Tedbirliolmailke-sine bağlı olarakk u l l a n ı c ı l a r ı ,profesyonellerive tüketicilerisağlık riskle-rinden korumakiçin yetkililerinmümkünolantümönlemleri almasıbeklenir.

Temizlik çalışmaları sızan kirleticiye yapılanmüdahaleler ile sınırlı kalmamalıdır. Sonrasında,kirliliğin sebep olduğu çevre zararları mümkünolduğukadargiderilmelivemüdahaleçalışmalarıelden geçirilmelidir. Bu işlemler sahalar, bitkiörtüsüvehayvanlarüzerindeetkiliolurveyürütülen çalışmalar maruz kalınan zararlarlaorantılı olduğu müddetçe yapılan masraflarsonradantazminedilebilir.İçlerindekirleticikalmışolanbatıklara,eğerkirle-

tici gelecek için bir risk oluşturuyorsa, kıyıdançok uzakta olsalar ve riskler birkaç on yıl sonragerçekleşecek olsa bile, gelecek nesillerin iyiliğiiçinmüdahaleedilmesigerekir.Temizliksırasındatoplanan petrollü atık ve kirlenmiş tortu• uyguntesislerdedahafazlakirlilikyaratmayacakşekildetamamen işlemden geçirilmelidir. Eski geçicidepolarvebiriktirildikleri alanlarhiçbirpetrolyadakirlenmiştortuartığıbırakılmadantemizlenme-lidir.Temizlenenbölgeleregidentümulaşımyollarıeskihalinedöndürülmelidir.

Prestige’densızanyakıtınsürüklenmetahminharitası,Ocak2003,BiscayKörfezi

Terimlersözlüğü........................... S.112

Kaynakça............................................... S.117

Fotoğrafdizini................................ S.120

112 Petroltabakalan Terimlersözlüğü

Bubölümdemetinde“•”simgesiileişaretlenmişkeli-melerin tanımları yer almaktadır. Buradaki kelime-lerin-genelanlamlarınındışında-petrolendüstrisive kirlilik müdahale çalışmaları ile ilgili anlamlarıverilmiştir.

Alttabaka:yüzeytabakakatmanları.

Araziiyileştirmeyöntemi:kirlenmiştopraküzerindebakteriyelbirtepkimeyaratanbirsistemilekirleticiyiparçalamayöntemi.

Aromatik:bellibirkokuyayanbiryadabirdenfazlabenzenzincirleriiçerenbirbileşeniçeriği,bir“aroma”(örneğinhidrokarbonlar).

Asfalt: otoyol kaplamalarında ve su geçirmezliğinsağlanması için kullanılan ziftin nerdeyse tamamınıoluşturduğu yapışkan, siyah, çok kıvamlı sıvı ya dayarıkatımadde.

Asıltı:birsıvınınbaşkabirsıvıiçindeinceparçacıklaraayrılıp tamamen heterojen bir sıvı oluşturması.İki çözünemeyen maddenin (örneğin, normaldekarışmayansuveyağgibi)karışmasıveçözünemeyenmaddeparçacıklarınındibeçökmedenbirsıvıortamdakalmışdurumu.

Ayırıcı: bir karışım içindeki farklı bileşenleri ayırangereç,budurumdapetrolüsudanayırırlar.

Balçık:katıvesıvımaddelerintopaklaşarakbirikintioluşturmaeğilimindeolanpetrolkalıntısı.

Barınak:zordaolanbirgemininsorununçözülmesiveçevreye olan etkisini azaltmak için götürülebileceğibiryer,çoğunluklabirliman.

Basınçlı süzme: yerçekiminden dolayı suyun kumiçindekidevirdaimi.

Başkaürünedönüşmeeşikleri:Bakınız«Hidrokarbonkesitleri».

Bayrakdevleti:birgeminintabiyeti.

Benzin: bir petrol türevi, iç motorlar (örneğinarabalar) için yakıt olarak kullanılan yanabilen sıvıhidrokarbonlarınbuharlaşankarışımı.

Biyolojik birikme: organizmaların beslenme zinciriboyuncanormaldedoğadabulunanmiktarlardandahayüksekyoğunluktakimyasallarbiriktirmekapasitesi.

Biyolojikiyileştirme:mikroorganizmalarınkirleticiyidoğalyollaparaçalamalarısürecinihızlandırmaişlemi,ayrıcabiyolojikyapılandırmaolarakdabilinir.

Biyolojik parçalanma: belli maddelerin (özelliklehidrokarbonların)canlıorganizmalarlaparçalanması.

Biyojenikhidrokarbon:birçokbitkivehayvantürle-rindevarolanaromatikyağlarveesanslar.

Boru hattı: belli sıvıları özellikle hidrokarbonlar vedoğalgazgibisıvıyakıtlarıuzunmesafelercetaşımakiçinkullanılangenişuzunboruyadatüp.

Buharlaşma: sıvının kademeli olarak gaz halinedönüşmesi.

Çevreleme: katı ya da sıvı halde bulunan kirlenmiş

maddelerin belli bir bölgenin dışına çıkmalarını birbariyerkullanarakdurdurmak.

Çıkıntı:yeryüzününüzerindeçıkıntıyapmışkayanınüstkısmı.

ÇiftCidar:gövdeiçindebirsızıntıolmasıdurumundageminingövdesiniyadabirbölümünükorumakiçin

etraflarınıçevreleyensugeçirmeztank.

Çikolatalıköpük: suyüzeyindeasıltı halinde duranpetrolütanımlamakiçinkullanılanterim.

Çökelme:sudandahaağırolanparçacıklarınyeçeki-mindendolayıdoğalolarakçökmesi.

Çözeltiayrıştırıcısı:petroldenoluşan,macunşeklindebulunanvekıyıdayadadenizdetemizlenenasıltılarıparçalamakiçinkullanılansıvı.

Çözücü: Bir maddeyi kendi kimyasal yapısındadeğişmeolmaksızınçözensıvı.

Çözülme:katı(yadagaz)maddeninsıvıiçindeçözül-mesi(örneğin,şekerinsudaçözülmesi).

Denetleme:birkiralayıcınınkendistandartlarıçerçe-vesindebir tankerinkullanımı ile ilgili riskinkabuledilebilirolupolmadığınıkontroletmesi.

Deney kanalı: Cedre’ye ait olan eşsiz bir gereç,petrolün denizdeki ayrışmasını modellemek içinkullanılankanal.

Dışarısızıntı:kirliliğemüdahaletemizlikçalışmalarısırasındasuyasızanatıksularyadasıvıatık.

Dinlendirme:asıltıhalindekimaddelerinbirhaznenindibineçökmeyabırakılarakayrıştırılması.

Dökme:bakınız“yığın”.

Dümen suyu: Gemi giderken arkasında bıraktığıköpüklüiz.

DWT(yükyaşımatonajı):Gemininyükleme,kaldırmataşımakapasitesiyadatuzlusudayazyüklemehattınakadargeminin2240libreliktonolarakkaldırabileceğiağırlıklarıntümüolupbirgeminintaşıyabileceğiyükağırlığıdır.

A

B

C

D

Ç

Petroltabakalan 113 Terimlersözlüğü

Ekipman:araç,gereç,malzeme.

Ekolojikzehirlenmebilimi:kirliliğinvekimyasalveradyoaktifbulaşmanınsonuçlarınıaraştıranbilim.

Emdirme:Süngerimsiözdekleriyapışkanbirsıvı iledoyurma.

Emici madde: çevreye dökülen sıvının temizlenme-sini kolaylaştırmak adına, bu sıvıyı emmek ve/veyayüzeydetutmakiçintasarlanmıştümürünler.

Epitel: hücrelerden oluşan organların iç yüzeyinikaplayanbiryadabirkaçtabakaşeklindekidoku.

Epoksit: Bir oksijen atomunun yan yana iki karbonatomuyla köprü yapması suretiyle oluşan ve genel-liklestabilolmayanbileşik.

Eşey:Bitkiyadahayvanlardadişiyadaerkekolarakadlandırılmasını sağlayan görev, yapı ve karaktertopluluğu.

Falez:Yalıyar

Fışkırtma:tazekirleticinindüşükbasınçlıhortumlarlabir toplamanoktasınaakıtılmaküzerehareket ettiri-lerektemizlemetekniği.

Film yapıcı madde: kaya, dolgu ve betonarmeduvarlar gibi katı yüzeyler üzerinde ince bir tabaka(film) oluşturarak, petrolün buralarda tutunmasınıazaltanvetemizlenmesinikolaylaştıranmadde.Kirle-ticigelmedenönceuygulanır.

Fotooksitlenme:birkirleticiningüneşışığıylaoksit-lenmesi.

Gazdanarındırma:denetimvetamiratçalışmalarıiçintanklarıhidrokarbonbuharlarındanarındırmaküzerehavalandırma.

Gelgit bölgesi: gelgit sularının yükselip çekildiğikıyı şeridi. Gelgit dalgalarının yükselip çekilirkenulaştıklarıenuzaknoktalararasındakikıyıbölgesi.

Gemiklaskuruluşu:gemiinşası(gemilerincidarlarıve motorları) ve bakımı için güvenlik standartlarıbelirleyenvebustandartalarınuygulanmasıiçingemi-lerindenetlenmesindensorumluolanbirNGO.

Gemi sahibi: gemiyi yöneten, geminin faaliyetle-rinden, bakımından ve işletilmesinden sorumlu olankişi.

Gemi tamir havuzu: bakım çalışmalarının (örneğinboyama)yürütüldüğükapılarlakapatılabilenvegemiiçinegirdiktensonraboşaltılabilenhavuz.

Genleşmek:Bircisimbirleşimiveyapısıdeğişmedenısıetkisiylehacimcebüyümek.

Genetik zehirlenme: genetik değişimlerin görülmesıklığınıartıran(zehirli)madde.

Gros tonilato (GT):birgeminingüvertesininaltındabulunan tüm depoların tescilli tonlarla ifade edilenhacminin bulunarak, 100 feetküp olarak hesaplanıp100’e bölünmesi ile elde edilen hacim ölçü birimi.Grostonaj).

Hafifletme:birgemininyükününbirkısmınıbaşkabirgemiyeboşaltması.

Ham petrol: doğal yollarla oluşmuş arıtılmamışmineralsıvı.Temelolarakyeryüzününaltındakirezer-vlerdebirikenvebirenerjikaynağıolarakkullanılan

hidrokarbonlardanoluşur.

Havza:Yerkabuğundakikıvrımlarınçukur,alçakyeri,tekne.

Hidrokarbon: sadece karbon ve hidrojen içeren vepetrolünanabileşeninioluşturanbileşen.

Hidrokarbon kesitleri: kaynama nokta aralıkları yadabileşenlerindekiatomsayısıiletanımlananhidro-karbon karışımı (örneğin, ağır petrol:100-180°C,C7-C10).

Hipotermik:vücutısısınındüşmesi.

İlktemizlik:temizlikçalışmalarınınilkaşaması.Amaçbüyük çaplı kirletici birikintilerini ve ağır şekildekirlenmiş malzemeleri mümkün olduğunca çabuktemizlemek ve böylece kirliliğin ve neden olduğuekolojiketkilerinyayılmasınısınırlamak.

İskele: bir geminin yanaşabileceği kazıklar üzerineinşaedilmişplatform.

IOPCFonları:UluslararasıPetrolKirliliğiTazminatFonları.

İşletim faaliyetinden kaynaklanan boşaltım: bellimiktarda hidrokarbon içeren atık suların denizeboşaltılması. Bir geminin sıradan faaliyetleri ile

ilişkilendirilebilir.

Kalıcıkirlilik:insanlarınnedenolduğusüreklidevamedenkirlilik.

Kaplama: kaplama, bir maddenin belli bir yüzeyikaplaması.

Karayaoturma:birgemininkazaeseriveyaistenerek

E

F

G

H

I

K


sığdenizdedibeyadakarayaçarpıp,saplanmasıvetekraryüzdürülmeyeihtiyaçduyması.

Katıatık:denizdeyüzenyadakıyıdabiriken,insanyadadoğal çevrekaynaklı, çeşitli yapılardaki atıklarıntümü.

Kazaeserikirlilik:insaniradesidışındaanibirolaydankaynaklanankirlilik.

Kıta sahanlığı: Önemli Ekonomik Bölge (ÖEB) -kıtasahanlığı(ExclusiveEconomicZone-EEZ),kıyıdevletinin karasuları ile açık deniz arasında kalan,devletindenizivedeniztabanıkaynaklarınıkeşifveişletmesine dair siyasal haklarının olduğu ara denizbölgesi.

Kiralayıcı:gemikiralayankimse.

Kireçlekatılaştırma:dahakatıkimyasalbileşenlereldeetmek için petrolle kirlenmiş maddelere sönmemişkireçeklemeişlemi.

Kirlilikmüdahalesi:kirlilikolayınınetkisiniazaltmakiçinyapılantümçabalar.

Kronik:Uzunsüredirdevameden;müzmin,süreğen.

Kumfiltreleyicisi:katıatıkları(ziftparçacıkları)temi-zlemekiçin5ile10cmkalınlığındabirkumtabakasınıalıp, titreyen tel örgülü bir taşıma bandı üzerindengeçiripfiltreleyen/eleyenmakine.

Kumsalın gelişimi: yaz mevsiminden önceki tortuhareketleri ile kum kumsaldan yukarı doğru taşınır.Buişlemkumsalgelişimiolarakbilinir.

Kumsalınseyrelmesi:kışmevsimininbaşındakıyıdagerçekleşentortuhareketleriilekumkumsaldanaşağıdoğru kayar. Bu işlem kumsal seyrelmesi olarakbilinir.

Lav:kahverengiilegriarasıvolkaniktoprak.

Lif: bazı kabuklu deniz hayvanlarının kendilerinisürekliyadageçiciolarakbiryereyapıştırmak içinsalgıladıklarılifdemeti(örneğinmidyeler).

Marina:Yatlimanı.

Mavna:Gemilereveyakınkıyılarayüktaşıyan,güver-tesizbüyüktekne.

Mekanik:Makineileyapılan.

Metabolik:Metabolizmayaaitolan.

Metabolit:Herhangibirmaddenindokuveorganlardayıkımı sonucu oluşanmadde, yıkımürünü,metabo-lizmaartığı.

Müdahale stokları: gelecekte kullanılmak üzeremalzemeveekipmanlarındepolandığırezerv.

NakliyeRotası:gemilerinizlemelerigerekenkanalyadarota.

Oksitlenme:birbileşeninbiryadadahafazlaoksijenatomuyla birleşip bir ya da daha fazla elektonkaybettiğikimyasalreaksiyon.

PAH: polisiklik yani çokhalkalı aromatik hidrokar-bonlar=çeşitlibenzenhalkalarının(C6H6)birleşmesiile oluşan hidrokarbon; en basit PAH naftalindir(C10H8).

Parlakfilmtabakası:ışığınkırılmasıilegümüşrenklihidrokarbonların birkaç mikron kalınlığında filmtabakalarışeklindegökkuşağırenklerinioluşturması

Petrol döküntüsü: petrolün aniden bölgesel boyut-lardaçevreyesızması.Büyükdöküntülerdemiktarlarçevrenin kaldırabileceği seviyeyi oldukça aşar vezararlaranedenolur.

Petrokimya:petroltürevlerininkimyaendüstrisi.

Petrol kuyusu: petrol çıkartmak için yeryüzünüdelme.

PetrolTabakası:bakınız«petroldöküntüsü».

Petrol tankeri: dökme/yığın halindeki sıvıhidrokarbonlarıntanklarındataşınmasıiçintasarlanangemi(hampetrolyadarafineedilmişürünler).

Petrol temizleme tankı:kalıntılarınpompalandığıveçökmeye bırakıldığı petrol tankerlerinin güvertele-rindebulunantank.

Polip:Mukozadangelişerekdışarıyadoğruuzananiyihuylutümöraloluşum.

Ppm: Milyon başına parçacık miktarını gösterenbiriminkısaltması.

Radyoaktif:Işınetkinliğiolan,ışınetkin.

Rafineürün:hampetrolünoranlarıveniteliğinegörerafine edilmesi ile elde edilen petrol ürünü: propan,bütan,benzin,uçakyakıtı,dizel,zift,yakıtlar.

Rafineri:

1. maddelerin(homojenyadaheterojen)karışımınınbir ya da daha fazla saf yapılara veya iyitanımlanmışözellikleresahipbiryadadahafazla

L

M N

O

P

R

Petroltabakalan 115 Terimlersözlüğü

karışımlaraayrıştığıbir/birkaçseriişlem.

2. buişleminyürütüldüğüendüstriyeltesis.

Referanskoşullar:bellibirbölgedekidoğalçevreninkirliliğemaruzkalmadanöncekiilkhali.

Rezerv: Yatağında veya havzasında bulunduğubilinen, ancak henüz çıkarılmamış ve işlenmemişmadencevherleri.

Römorkör:diğergemileriçekmekveyaitmekiçiniçinkullanılangüçlü,donanımlıbirtekne.

Safra (balast): gemiyi dengelemek için alınan su.SafreTankı:gemiyidengelemekiçinsuilekısmenyadatamamendoldurulabilenbölümü

Safra boşaltımı: bir safra tankının içindeki suyunboşaltmaişlemi.

Safra boşaltım istasyonu: petrol tankerlerindelimana yanaşarak balast tanklarındaki kirlibalastıboşaltabildikleritesisler.

Salmasulama:birkumsalınsuileiyiceıslatılması.

Seyreltici: petrolün su kütlesi içinde asıltı halindedurmasını sağlamak ve seyrelmesini kolaylaştırmakiçin kullanılan sıvı, böylece doğal ortamda, denizdeyadatatlısulardaparçalanmasıhızlanır.

Sıyırmak: hidrokarbonların su yüzeyinden temizlen-mesi.

Sintine: gemilerde ambar ve makinalarında birikenkirli,yağlısular.

Sondajkulesi:denizdibipetrolrezervleriniçıkarmakiçinkullanılandenizyüzeyindenyukarda,düz,yataysatıh.

Sontemizlik:temizlikçalışmalarınınikinciaşamasıdır.Bölgelerinöncekidurumlarınaveekolojikişlevlerinedönmelerinisağlar.

Sukolonu:suiçindedikeyolaraksukütlesi.

Süzmek: kirlenmiş suyu katı atıklar ve büyükparçacıklardan arıtarak saflaştırma işleminin ilkaşaması.

Şamandıra: Denizde yol göstermeye, bir tehlikeyi,geçiş yolunu haber vermeye veya gemileri açıktabağlamayayarayanyüzercisim

Tank: bir gemide yük ya da balast depolamak içinkullanılanbölüm.

Termal:Isıl.

Termik santral: Yakıt kullanarak oluşturulan ısıdanelektriküretensantral.

Terminal: petrol tankerlerinin yüklerini boşaltıpyükledikleriendüstriyeltesis.

Tescil bayrağı: bir geminin emniyet kontrollerindedoğabileceksorumluluklarıalmadansadecebayrağınıverenbirülkeyekaydedilmesi

Topakçık:10cmile1marasındaçapasahipkirlilikbirikintisi.Kirliliğin sınıflandırılmasında bir bloktandahaküçükamabirziftparçacığındandahabüyüktür.

Tour d’Horizon: Bonn Antlaşması çerçevesindeçoğunlukla52.ve63.Kuzeyenlemleriarasındaenaz600denizmillikbiralandabulunanaçıkdeniztesis-leriüzerindeyürütülenyıllıkkeşifuçuşu.

Tortu: çökelti, deniz sularının ve içsuların diple-rinde vs. dışgüçlerin etkisiyle aşınıp taşınan her türkırıntılardanoluşmayığıntı.

Trafik ayırma planı: bgemilerin seyirleri esnasındauymalarıgerekengüzergahverotalar.

Uçakyakıtı:hampetrolündamıtılmasıileeldeedilenveuçaklarınjetmotorlarıiçinkullanılanyakıt.

Uçucu:kolaycayadaanındagazhalinedönüşebilen.

Uzaktanalgılama:bellibirmesafedenalgılamabilimivetekniği(uydu,uçak).

Varil: petrol ve ürünleri için kullanılan ölçü birimi(hacim)(yaklaşık159litre).

Yağ çekme özelliği: yağlara yatkın olma ve onlarıemmeözelliği.

Yakıt:petrolündamıtılmasıylaeldeedilenkatıvesıvıkarbon bileşiklerinden oluşan kalıntı. Motor yakıtıolarakkullanılankalınkahverengibirsıvıdır.

Yakıt deposu: motor yakıtını depolamak içinkullanılandepolar.

Yapışmayı önleyici: kirletici gelmeden önceuygulandığıalanlarakirleticininyapışmasınıönleyenmadde.

Yıkama maddesi: kayalara yapışan petrolüntemizlenmesindekullanılanürün.

Yiyeceklerin bozulması: bir petrol döküntüsügerçekleştiğindedenizürünlerinintatvekokularındapetrolümsütatverendeğişiklik.

S T VŞ

U

Y


Z

Yığın:paketlenmemişbellimiktarlardakümehalindebulunanmadde.

Yüktaşımakapasitesi:gemininruhsatındatonbazındabelirtilmiş taşımasına izin verilen maksimum yükağırlığı

Yüzeyde tutunma: bir kimyasalın bir katı yüzey(hava, su vs. ile olan arayüzlerinde) ya da herhangibirbaşkasıvıyadagazsıvıüzerindebiriktiğifizyoki-myasalolay.(gaz,sıvıveyaçözünmezbirmaddeyeaitmolekülveyaiyonlarınbirbaşkamaddeninyüzeyineyapışması)

Yüzeyyıkama:birkumsaltemizliğiyöntemi,tortularınkumsaldanaşağıdoğrutaşınmasıveburadadalgalarındalgaenerjisiileparçalanması

Yüksekgelgitizi:gelgitbölgesindesuyunyükseldiğizamanulaştığıenyükseknokta.

Zift: ham petrolün kısmen damıtılması ile geridekalankısım.Enağırveenyüksekkaynamanoktasınasahipbölümdür.Oldukçakıvamlıdır,katıyapıdabileolabilir.

Zifttopakçığı:ayrışmışküçükpetroltopları

Petroltabakalan 117 Kaynakça

Cedreinformationbulletins.N°1(1stsemester1993)ton°19(May2004)Cedre bilgi bültenleri. N°1 (1. dönem 1993) n°19 (Mayıs 2004) tarihine kadar.

CEDRE. La gestion des déchets : des marées noires aux rejets opérationnels / Cedre Information Days, 21 octobre 2004, Paris (France). Brest:Cedre,2004.Unnumbered.CEDRE. Bilgilendirme Günleri, 21 Ekim 2004, Pa-ris (Fransa). Brest: Cedre, 2004. Numarasız.

CEDRE. Oil Spill Waste Management - Operational Guide. Brest:Cedre,2004.64p.CEDRE. Petrol Döküntüsü Atık Yönetimi- Faaliyet Kılavuzu. Brest: Cedre,2004. Sf 64.

CEDRE. Aerial observation of Oil Pollution at Sea- Operational Guide. Brest:Cedre,2004.Sf60CEDRE. Denizdeki Petrol Kirliliğinin havadan göz-lemlenmesi. Faaliyet Kılavuzu. Brest: Cedre, 2004. Sf 60.

CEDRE. Surveying Sites Polluted by Oil – Operatio-nal Guide. Brest: Cedre, 2006. Sf 41CEDRE. Petrolle Kirlenen Bölgeleri Denetlemek – Faaliyet Kılavuzu. Brest: Cedre, 2006. Sf 4.

KERAMBRUN L. Guide de nettoyage du littoral suite à un déversement de pétrole. Brest:Cedre,2004.118p. KERAMBRUN L. Petrol kirliliği sonrası kıyı te-mizleme kılavuzu - Brest: Cedre, 2004. Sf 118.

CEDRE,ELF.Mieux comprendre l’environnement : les marées noires.Paris:ElfAquitaine,1998.55p.CEDRE, ELF. Çevreyi daha iyi anlamak: Petrol sızıntıları - Paris: Elf Aquitaine, 1998. Sf 55.

EPALZAM.Les poissons alertent les humains. Altxa Mutillak : le magazine des jeunes pêcheurs basques, 2001,n°7(2ndeditionfrom2002).71p.EPALZA M. Balıklar insanları uyarıyor. Baskı genç balıkçıların dergisi, 2001, n°7 (2. baskı 2002). Sf 71.

ILDHOI.Les marées noires. Information sur la lutte contre les déversements d’hydrocarbure en mer. Li-vret pédagogique. Vacoas: Information sur laLuttecontrelesDéversements(ILDHOI),2004.43p.ILDHOI. Petrol sızıntıları: Denize hidrokarbür boşaltımına karşı savaş hakkında bilgi. Eğitici broşür. (ILDHOI), 2004. Sf 43.

LALIGUEDEL’ENSEIGNEMENT.Un monde de brut : document pédagogique sur l’économie du pé-trole et le développement durable.Paris:Laliguedel’enseignement,2004.Unnumbered.LA LIGUE DE L’ENSEIGNEMENT. Eğitimsiz bir dünya: Petrol ekonomisi ve sürdürülebilir kalkınma hakkında eğitsel belge. Paris: La ligue de l’ensei-gnement, 2004. Sayısız.

WALKERJ.,MAWETD.-P.Les marées noires : leurs origines et leurs effets sur ’environnement et l’homme. Paris:Gamma,1995.32p.(CatastrophesNaturelles).WALKER J., MAWET D.- P. Petrol Sızıntıları: Çe-vre ve insan üzerindeki etkileri ve kökenleri. Paris: Gamma, 1995. Sf 32.

BASTIENVENTURAC.,GIRINM.,RAOUL-DU-VALJ. Marées noires et environnement. Paris:InstitutOcéanographique,2005.407p.(Propos).BASTIEN VENTURA C., GIRIN M., RAOUL-DUVAL J. Petrol sızıntıları ve çevre. Paris: okyanus enstitüsü, 2005. Sf 407.

BERTRANDA. Transport maritime et pollution acci-dentelle par le pétrole : faits et chiffres (1951-1999). Paris:éditionsTechnip,2000.146p.BERTRAND A. Deniz taşımacılığı ve kaza ile oluşan petrol kirliliği. (1951-1999). Paris: éditions Technip, 2000. Sf 146.

BOYDELATOURX.,LELEUCHH.,VALAISM. Le pétrole. Paris: Hachette,1991.62p.

Comitéprofesioneldupétrole. Pétrole 2003 : éléments statistiques. Rueil-Malmaison:ComitéProfessionnelDuPétrole,2004.Multiplenumbering.Profesyonel petrol komitesi. Petrol 2003: İstatistksel kanıtlar. Rueil-Malmaison: Comité Professionnel Du Pétrole, 2004.

Comitéprofesioneldupétrole. Pétrole 2004 : éléments statistiques. Rueil-Malmaison:ComitéProfessionnelDuPétrole,2005.107p.Profesyonel petrol komitesi. Petrol 2004: İstatistksel kanıtlar. Rueil-Malmaison: Profesyonel petrol ko-mitesi., 2005. Sf 107.

CLARK R.B. MarinePollution. Fifth edition, reprin-ted in 2002. Oxford: Oxford University Press, 2001. 236 p.

C edre yayınları G ençler için kitaplar B aşlıklar

118 Petroltabakalan Kaynakça

CLARK R.B. Deniz Kirliliği. Beşinci baskı, 2002 yılında tekrar basıldı. Oxford: Oxford University Press, 2001. Sf 236.

EcologicalSteringGroupontheoilspil inShetland(The). The environmental impact of the wreck of the Braer. Edinburgh: TheScottishOffice,1994.207p.Shetland’daki petrol döküntüsü üzerine ekolojik Stering Grup (The). Braer batığının çevreye etkisi. Edinburgh: The Scottish Office, 1994. Sf 207.

InternationalEnergyAgency.Key World Energy Sta-tistics, 2006Edition.Uluslararası Enerji Kurumu. Ana Dünya Enerji İstatistikleri, 2006 Baskısı.

IMO. MARPOL 73/78: consolidated edition, 2002. Articles, protocols, annexes, unified interpretations of the International Convention for the Prevention of Pollution from Ships, 1973, as modified by the pro-tocol of 1978 relating thereto. London: InternationalMaritimeOrganization,2002.547p.IMO. MARPOL 73/78: derlenmiş baskı, 2002. Ma-kaleler, protokoller, ekler, Gemi Kaynaklı Kirliliğin Önlenmesine dair Uluslararası Sözleşmenin birleştirilmiş yorumları, 1973, 1978 protokolü ile değiştirilmiş hali. London: Uluslararası Deniz Ku-rumu, 2002. Sf 547.

IPIECA. A Guide to Oiled Wildlife Response Plan-ning. London: International Petroleum Industry En-vironmenal Conservation Association, 2004. 48 p.(IPIECAreportseries).IPIECA. Petrole Bulanmış Doğal Hayat Müdahale Planlaması. Londra: Uluslararası Petrol Endüs-trisi Çevre Koruma Kurumu, 2004. Sf 48 (IPIECA rapor serileri).

LAURENTE.-N.,CASTELLANETF.2003: 20 Pres-tige souilleront la Méditerranée cette année ! Rapport sur la pollution marine par hydrocarbures et les déga-zages sauvages en Méditerranée. Paris:WWFFrance,2003.21p.LAURENT E.-N., CASTELLANET F. 2003: Bu sene Akdeniz 20 adet “Prestij Kazası” kadar kirle-necek! Akdeniz’in hidrokarbürler tarafından kirlen-mesi ve Akdeniz’e vahşi boşaltım hakkında rapor. Paris: WWF France, 2003. 21 p.

NationalResearchCounciloftheNationalAcademies.Oil In The Sea III: Inputs, Fates and Effects. Washing-tonDC:TheNationalAcademiesPress,2003.265p. Ulusal Akademilerin Ulusal Araştırma Konseyi. Denizdeki petrol III: Veriler, Felaketler ve Etkileri. Washington DC: <ulusal Akademiler Basını, 2003. Sf 265.

O’SULLIVANA.-J., JACQUEST.-G. Impact Refe-rence System. Effects of Oil in the Marine Environ-ment: Impact of Hydrocarbons on Fauna and Flora. Brussels:EuropeanCommission,2003.80p.O’SULLIVAN A.-J., JACQUES T.-G. Etki Refe-rans Sistemi. Petrolün Deniz Ortamına Etkileri: Hidrokarbonların Bitki ve Hayvanlar üzerindeki Et-kisi. Brüksel: Avrupa Komisyonu, 2003. Sf 80.

PULLEN,S. The Sea Empress, an ecological disaster. Surrey:WWFUKupdate,1996.PULLEN, S. Sea Empress, ekolojik bir felaket. Sur-rey: WWF UK güncelleme, 1996.

SEA EMPRESS ENVIRONMENTAL EVALUA-TIONCOMMITEE. The environmental impact of the Sea Empress oil spill. London:TheStationeryOffice,1998.135p.

SEA EMPRESS ÇEVRE DEĞERLENDİRME KOMİTESİ. Sea Empress petrol döküntüsünün çe-vresel etkisi. London: The Stationery Office, 1998. Sf 135.

TOUTAIN. Prévenir les catastrophes écologiques ? Les marées noires. Toulouse: éditionsMilan, 2004.63p.TOUTAIN. Ekolojik felaketlere önlem almak. Petrol Sızıntıları. Toulouse: éditions Milan, 2004. Sf 63.

UNCTAD SECRETARIAT. Review of Maritime Transport 2003. Geneva:UnitedNations,2003.171p. UNCTAD SECRETARIAT. Review of Maritime Trans-port 2004. Geneva:UnitedNations,2004.141p.UNCTAD SECRETARIAT. Deniz Taşımacılığı Eleştirisi 2003. Cenevre: Birleşmiş Milletler, 2003. Sf 171. UNCTAD SECRETARIAT. Deniz Taşımacılığı Eleştirisi 2004. Cenevre: Birleşmiş Milletler, 2004. Sf 141.

WELLS P.G., BUTLER J.N., HUGHES J.S. Exxon Valdez Oil Spill: Fate and Effects in Alaskan Waters. Philadelphia:ASTM,1995.955p. WELLS P.G., BUTLER J.N., HUGHES J.S. Exxon Valdez Petrol Döküntüsü: Alaska Sularının Kaderi Fate ve Buradaki etkiler. Philadelphia: ASTM, 1995. Sf 955.

Petroltabakalan 119 Kaynakça

Sf19.ÇevreKorumaKurumububelgeniniçeriğiileilgilihiçbirsorumlulukkabuletmemektedir.

Sf 42. Bu makale yayın hakları saklıdır ve ancakizin ile çoğaltılabilir.Çoğaltılması, içindekibilgile-rin kullanılması, kopyalanması ya da yayınlanmasıyayıncınınönmuvafakatınatabidir.Bilgibumakale-debulunanverilerindoğruluğunugarantietmezveha-talardan,eksikliklerdenyadabunlarınsonuçlarındandoğacaksorumluluklarıkabuletmez.

Metinde*simgesi ile işaretlenenkelimeveterimlerburadaverilenbibliyografikverilerekarşılıkgelmek-tedir.

Y ayın hakları ve yasal uyarılar

120 Petroltabakalan Fotoğrafdizini

Kapak©BSAM/FransızGümrükleri;

Petrol Bölümüsf.7:©Total/Euronavbelgesi;sf.11solda:©Cedre,sağda:©Total/DufourMarcobelgesi;sf.13soldavesağda:©Cedre,ortada:©Total/Atofinabelgeleri;sf.14:©Cedre:SEP-Congoboruhattı,Matadi region,KongoDemokratikCumhuriyeti,Şubat2005;

Kirlilik Bölümüsf.15:©Cedre;sf.17:©Cedre;sf.18:©Cedre;sf.20 üstte:©UlusalOkyanus veAtmosferYönetimi/Ticaret Bakanlığı (NOAA), izniyle çoğaltılmış),ortadavealtta:©Cedre;sf.22ortada:©G.Massart/Cnexo,sağda:©Cedre;sf.23solda©Cedre,ortada:©UlusalDenizcilik;sf.24:©Cedre;sf.25:©Ifremer/CampagneNautinil 2003; sf. 26:©Cedre: petrolüngelmesi ile kirlenen koy, Prestige petrol döküntüsü,Galiçya,İspanya,Aralık2002;

Sebepler Bölümüsf.27:©Cedre;sf.29solda:©Total/SchaffPhilippebelgesi, ortada: ©Total/ROUSSELMARC belgesi;sf. 31:©Cedre; sf. 33:©Cedre; sf. 34:©UlusalDenizcilik; sf. 38: © BSAM/ Fransız Gümrükleri;sf.39:©Cedre;sf.41:©E.C.P.A.D./France/PatrickBabef;sf.42:©Cedre;sf.43solda:©IMO,ortada:©Cedre;sf.44:©Total/BorowskiJohnbelgesi:Elgin/Franklinİskoçya,BüyükBritanya;sahiliaçıklarındakipetrolplatformu,

Sonuçlar Bölümüp.45:©G.Massart/Cnexo;p.46:©Cedre;p.48:©Cedre;p.49:©PhilippeDelaporte/LPO;p.50solda:UBO dotora tezi, C. Goanvec,Aralık 2004, sağda:©Cedre;sf.51:©Cedre;sf.52:©Cedre;sf.53©FranceTélécomR&D;sf.55solda:©Océanopolis/NataliePadey,sağda:©Océanopolis/ThierryJoyeux;sf.56:©Cedre;sf.57:©Cedre;sf.59:©Cedre;p.60solda:©Cedre,sağda:©FIPOL;sf.61soldaandortada:©Cedre,sağda:©DR;sf.62:© Cedre: Erika kazasından sonra kirlenmiş bitkiörtüsükaplanmışplatformvepetrolebulanmışmartı,Pointedu fort,LeCroisic,Loire-Atlantique,Fransa,Şubat2000;

Müdahale Bölümüsf.63:©Cedre; sf. 66:©Cedre; sf. 67:©SGMer;sf. 69:©Cedre; sf. 70:©ESA -ESRIN; sf. 72:©Cedre; sf.73:©Cedre; sf.72:©Cedre; sf.75 top:©Cedre,bottom:©BSAM/FransızGümrükleri;sf.76:©Cedre; sf. 77:©Cedre; sf. 78:©Cedre; sf.80:©Cedre;sf.81:©Cedre;sf.82:©Cedre;sf.84ortada:©Cedre,sağda:©FSL;sf.86:©Cedre;sf.88:©Cedre;sf.89:©Cedre;sf.90:©Cedre;sf.91:©Cedre; sf. 92:©Cedre: theArgonautemüdahalegemisinin güvertesinden yüzen serenin yayılması,BaiedeDouarnenez,Finistère,Fransa,2004;

İyileştirme Bölümü sf. 93: © Cedre; sf. 94: © Cedre; sf. 95 solda: ©Cedre,sağda:©OkyanusEnstitüsü;sf.97:©Cedre;sf.98:©Cedre;sf.100:©Cedresfp.102:©DR;sf.104:©FIPOL;sf.107:©UlusalDenizcilik;sf.108:©Cedre;sf.109solda:©İspanyaulaşımbakanlığı,ortada: © Cedre; sf. 110: © Cedre: Cap Ferrand,Gironde, Fransa açıklarında balıkçılık faaliyetleri,2003.Grafik tasarımve resimlerHippocampeBrestwww.hippocampe.comtarasındanyapılmıştır.

YTUYabancı Diller Y.O. Öğretim Görevlisi ErcanERKUŞtarafındançevrilmiştir.

F otoğraf Dizini

Documents

marees-noires.com - Kara İstila · 2017. 3. 28. · Yayın: Cedre, 29218 Brest - Şubat 2008 Yayın üstündeki derleme yasası ISBN: 978-2-87893-086-3 Baskı: Fransa, Cloître imprimeur