To nie jest moja ksià˝ka, choç niektórzymogà podejrzewaç, ˝e ukry∏em si´ zapseudonimem. Nie mam nawet u∏amka tejwiedzy o Czechach i ich historii, którà maMariusz Surosz. Autor nie tylko napisa∏alternatywny podr´cznik historiiCzechos∏owacji, z∏o˝ony z wnikliwychportretów, ale stanà∏ do walki zestereotypami. Jak wiemy, stereotyp znika,kiedy obiekt stereotypu pozna si´ bli˝ej.

Mariusz Szczygie∏

Trudno si´ oprzeç wra˝eniu, ˝e przeci´tnemuPolakowi Czechos∏owacja jawi∏a si´, i mo˝ewcià˝ si´ jawi, jako kraj sielanki i anegdoty,pozbawiony dramatyzmu dziejów i kulturywartej uwagi. Polacy pokochali bohaterówksià˝ek Bohumila Hrabala i Jaroslava Haska.Obaj pisarze w∏aÊciwie zmonopolizowali w Polsce nie tylko wyobra˝enie o czechos∏owackiej literaturze, ale tak˝e o mieszkaƒcach Czechos∏owacji. A poniewa˝ na podstawie ich ksià˝ekpowsta∏y wspania∏e filmy, si∏a oddzia∏ywaniazosta∏a zwielokrotniona. Te dwie muzyzaw∏adn´∏y bez reszty naszym myÊleniem o Czechos∏owacji. Co wi´cej, Polacy nie dostrzegali wi´kszej ró˝nicy mi´dzysàsiadami – patrzàc na Czechos∏owacj´,uto˝samialiÊmy jà z Czechami, zapominajàco S∏owakach, ich kulturze, narodowychaspiracjach i historycznych dylematach. Nie dziwmy si´, Czesi dominowali w tympaƒstwie… Czy twarz nieistniejàcej ju˝Czechos∏owacji kiedykolwiek zyska w Polscewyraziste rysy? Czy b´dzie to ju˝ zawszetylko mglisty obraz, zza któregoprzeÊmiewczo zerka Rudolf Hrusínsky∑jako dzielny wojak Szwejk?

od Autora

Czechy i S∏owacja – do niedawna (dla niektórych nadal)Czechos∏owacja. Ludzie mówiàcy Êmiesznym j´zykiem, pijàcy du˝o piwa i majàcy absurdalne poczuciehumoru. W polskim spo∏eczeƒstwie znajomoÊç kulturysàsiadów cz´sto opiera si´ w∏aÊnie na has∏ach, a opiniao nich – na stereotypach. Warto wi´c poznaçprawdziwà twarz Pepików, którzy tak jak Polacy,rzuceni przez kaprys historii mi´dzy Niemcy i Rosj´,musieli wywalczyç sobie wolnoÊç. Mariusz Surosz w siedemnastu esejach poÊwi´conychwa˝nym, a w wi´kszoÊci ma∏o znanym w Polscepostaciom opowiada o astronomie, który porwa∏ za sobà dziesiàtki tysi´cy Czechów i S∏owaków, dà˝àcdo utworzenia paƒstwa, o najwi´kszej mi∏oÊci FranzaKafki, o playboyu, którego Êmierç sta∏a si´ symbolemkoƒca demokracji w Europie Ârodkowej, o filozofiebroniàcym zakazanego przez w∏adze zespo∏urockowego, o murarzu, który zosta∏ wydawcà ksià˝ek i by∏ za to przeÊladowany, o poecie – laureacieLiterackiej Nagrody Nobla… Ale te˝ o naziÊcie, który nienawidzi∏ Czechów, a mia∏ nad nimi w∏adz´niemal˝e absolutnà, i o komuniÊcie, który zaprzeda∏ swój naród…

P A T R O N A T M E D I A L N Y

cena 44,90 z∏

Mariusz Surosz(ur. 1963) – ÊwinoujÊcianin, od ponad dwudziestu lat zwiàzany z Krakowem. Absolwent historii i filozofii. Ima∏ si´ ró˝nych zaj´ç: pracowa∏ w kilkuwydawnictwach, by∏ rzecznikiem prasowym MKSCracovia. Dziennikarski wolny strzelec. Publikowa∏m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „TygodnikuPowszechnym”, „Polityce”, „Newsweeku” i „Dzienniku Polskim”. Debiut ksià˝kowy Pepiki to efekt wieloletniego zainteresowania kulturà i historià naszych po∏udniowych sàsiadów.

PepikiM

AR

IUSZ

SURO

SZ

Wiecie, kim sà Czesi? To Êmiejàce si´ bestie!

Bohumil Hrabal

MARIUSZSUROSZ

PepikiDramatyczne stulecie Czechów

Pepiki ostateczna 2 9-08-10 11:09 Page 1

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym Cyfrowa Księgarnia.

MARIUSZ SUROSZ

PepikiDramatyczne stulecie Czechów

PETER GREEN Aleksander WielkiJACKIE WULLSCHLÄGER Andersen. ˚ycie baÊniopisarza

PATRICIA BOSWORTH Diane ArbusALBERT SCHWEITZER Jan Sebastian Bach

STEFAN ZWEIG BalzacGEORGE R. MAREK Beethoven. Biografia geniuszaJÓZEF HEN Boy-˚eleƒski. B∏azen – wielki mà˝

OLIVIER TODD Albert CamusJONATHAN WILSON Marc Chagall

WALTER ISAACSON Einstein. Jego ˝ycie, jego wszechÊwiatROBERT HUGHES Goya. Artysta i jego czas

JÓZEF HEN Dziennik na nowy wiekJULIA BLACKBURN Billie Holiday

MAREK RADZIWON Iwaszkiewicz. Pisarz po katastrofieMYRA FRIEDMAN Janis Joplin. ˚ywcem pogrzebana

IMRE KERTÉSZ Dossier K.MARC ROCHE El˝bieta II. Ostatnia królowa

BENEDETTA CRAVERI Kochanki i królowe. W∏adza kobietROBERT HARVEY Libertadores. Bohaterowie Ameryki ¸aciƒskiej

MICHEL HOUELLEBECQ H.P. Lovecraft. Przeciw Êwiatu, przeciw ˝yciuMAURIZIO VIROLI UÊmiech Machiavellego

FRANCIS WHEEN Karol MarksBENGT JANGFELDT Majakowski. Stawkà by∏o ˝ycie

ANN THWAITE A.A. Milne. Jego ˝ycieJÓZEF SZCZUBLEWSKI Modrzejewska. ˚ycie w ods∏onach

PASCAL BONAFOUX MonetJÓZEF HEN Ja, Micha∏ z Montaigne...

NORBERT ELIAS Mozart. Portret geniuszaATLE NÆSS Munch

HENRY GIDEL PicassoFRANÇOIS ROSSET, DOMINIQUE TRIAIRE Jan Potocki

GERHARD GNAUCK Marcel Reich-Ranicki. Polskie lata JÜRGEN TRIMBORN Riefenstahl. Niemiecka kariera

STEPHEN GREENBLATT Shakespeare. Stwarzanie ÊwiataJÓZEF SZCZUBLEWSKI Sienkiewicz. ˚ywot pisarza

JAN ZIELI¡SKI S∏owacki. SzatAnio∏WIKTOR SZK¸OWSKI Lew To∏stoj

FRANTZ VAILLANT Roland Topor. Zduszony ÊmiechJULIA FREY Toulouse-Lautrec

CHARLES NICHOLL Leonardo da Vinci. Lot wyobraêniVICTOR BOCKRIS Andy Warhol. ˚ycie i Êmierç

BOGUS¸AW KIERC Rafa∏ Wojaczek. Prawdziwe ˝ycie bohatera

MARIUSZ SUROSZ

PepikiDramatyczne stulecie Czechów

Copyright © Wydawnictwo W.A.B., 2010Wydanie IWarszawa 2010

Magdzie

Europa rodkowa bez w tpienia zawsze mia a k opotyz histori . [...] W Europie rodkowej historia dotyka cz owieka wprost – i to w a nie jest ów k opot.

Josef Kroutvor, Europa rodkowa: anegdota i historia

Spis rzeczy

Zamiast wst pu 11Amerykanka 19Astronom 33Dziennikarka 57Syn prezydenta 76Geometra 115Kamerdyner 144Pilot 168Ksi garz 182Stolarz 202Córka handlowca 235Malarka 250Filozof 261Galicyjski yd 274Poeta 283Emigrant 291Murarz 307Komediantka 318Nota bibliograficzna 338Przypisy 340Indeks nazwisk 350

ZAMIAST WST PU 11

Zamiast wst pu

– Pepiki zostali dla ciebie – niemal e z triumfem w g o-sie zakomunikowa mi kolega. By a po owa lat osiemdzie-si tych. Studiowa em histori w Szczecinie i po miesi cunieobecno ci na uczelni (pracowa em, eby dorobi , jako pomocnik murarza na budowie) pojawi em si na prosemi-narium przygotowuj cym do pisania pracy magisterskiej. Za-j cia by y po wi cone relacjom przedwojennej Polski z inny-mi krajami. Nie brakowa o ch tnych, eby zg bia stosunki polsko-radzieckie, polsko-francuskie, nastawienie Londynu czy te Berlina wobec Warszawy. Niestety nikt nie chcia sipodj omówienia relacji polsko-czechos owackich. Czecho-s owacja nie zas ugiwa a zdaniem m odych adeptów historii na wi ksze zainteresowanie.

Przeci tny Polak ywi irracjonaln pogard dla „g upich pepi-ków”. To sprawa wstydliwa, jak ka dy przejaw szowinizmu. Jakby moi rodacy nie zauwa yli, e Czechos owacja to nie tyl-ko knedliki, piwo i Karel Gott. e to tak e wielka kultura.

e tam w a nie powstaje wiatowej rangi proza, o której nam – Polakom – tylko marzy . e w t kultur wpisana jest wspa-nia a tolerancja, chrze cija ski duch przebaczenia, jakiego pró no szuka w ultrakatolickiej Polsce.1

12 ZAMIAST WST PU

Okrutnie brzmi s owa pi tnuj ce niewiedz Polaków. A zo-sta y napisane na pi lat przed rozpadem Czechos owacji...

Trudno si oprze wra eniu, e Czechos owacja jawi asi , i by mo e wci si jawi, przeci tnemu Polakowi jako kraj sielanki i anegdoty, pozbawiony dramatyzmu dziejów, tragizmu i kultury wartej uwagi. Mo e nie kry a si w tym pogarda, jak napisa poeta Antoni Pawlak, ale na pewno du adoza nieskrywanego protekcjonalizmu. Poniewa wynika on przede wszystkim z niewiedzy, trudno nazwa go po latach inaczej, jak tylko g upot .

„Ta republika mia a twarz, mia a charakter. [...] nie mu-sia o to by najpi kniejsze oblicze, ale by o wyraziste, by ow asne”2 – napisa Pavel Tigrid o przedwojennej Czechos o-wacji w pi knej ksi ce, która nie ukaza a si w Polsce i pew-nie ju si nie uka e.

„Twarz”, „oblicze” – pisa Tigrid... Dla niego by o jasne: Czechos owacja to „republika Masaryka”. A dla wspó czes-nych Polaków?

Posta Masaryka nie istnieje w naszej wiadomo ci zbio-rowej. Sen Platona o sprawowaniu w adzy w pa stwie przez filozofów spe ni si tak niedaleko granic Polski. By o to wy-darzenie bez precedensu na skal europejsk . Ale niewiele z tego skorzystali my. Powsta o kilka artyku ów. Bez wi k-szego echa przesz a jedyna wydana u nas przed laty jego bio-grafia autorstwa Janusza Grucha y.

Nie mamy dost pu do ksi ek Masaryka w j zyku pol-skim. Ostatnia z nich to wydana ponad siedemdziesi t lat temu Rewolucja wiatowa. Kiedy zatem czytamy s owa Kar-la Poppera: „Masaryk, jeden z najwi kszych bojowników o spo ecze stwo otwarte” albo: „Czechos owacja Masaryka

ZAMIAST WST PU 13

by a przypuszczalnie jednym z najlepszych demokratycznych pa stw, jakie kiedykolwiek istnia y”3, to przecieramy oczy ze zdziwienia i zastanawiamy si , czy faktycznie chodzi o nasze-go bezbarwnego s siada.

„S siad, co bardziej boli ni jelita wyci gni te, Prusacy s owia szczyzny!”4 – krzycza a polska prasa pod adresem Czechos owacji w 1919 roku, w czasie konfliktu zbrojne-go o l sk Cieszy ski. Nie by o w tym lekcewa enia czy pogardy.

Dla Polaków twarz Czechos owacji lat 1918–1948 byEdvard Beneš. Zdradliwy, nielicz cy si z polskimi interesami ma y Czech – taka niesprawiedliwa ocena panowa a w ródPolaków, postrzegaj cych histori tylko z w asnej perspek-tywy. Kiedy Beneš po dyktacie monachijskim zrzek si funk-cji prezydenta, w polskich kabaretach królowa skecz wyko-rzystuj cy brzmienie nazwiska jego nast pcy, Emila Háchy. Kabareciarz pyta publiczno : „By Beneš i co z tego wy-sz o?”. I zanim kto odpowiedzia z sali, ten, udaj c miech,mówi : „Ha, ha!”.

Na rok przed wybuchem wojny wielu Polaków cieszy o siz utarcia nosa Pradze i iluzorycznego przy czenia Zaolzia.

Stereotyp czeskiego konformizmu zdominowa polskie postrzeganie Czechos owacji. Kiedy to si sta o? Nie spo-sób odpowiedzie , ale pisa o si ju o tym przed wojn .W 1936 roku w Krakowie zosta a wydana ksi ka Tomasza Janowicza o Czechach. Autor twierdzi z uporem, e na-szym s siadom niepodleg o spad a z nieba, bo o ni nie walczyli, a czeska podst pno , zdradziecko i tchórzo-stwo nie pozwalaj na to, eby powiedzie ... „sobie praw-d w oczy i by przyjació mi. Po tylu dowodach nieprzy-

14 ZAMIAST WST PU

ja ni, zdrady i wiaro omstwa nie mo emy by przyjació miczechów”5.

W Polsce nie mówi si zbyt wiele ani o czechos owackichlegionach i ochotnikach z USA walcz cych o powstanie pa -stwa, ani o ich przywódcach: romantycznym S owaku gene-rale Štefániku, o leciwym profesorze Masaryku i kostycznym docencie Benešu, którzy wbrew wiatu i realiom przekonali decydentów, e naród czechos owacki istnieje i e nale y mu si w asne miejsce pod niebem Europy.

Czy nie jest to fascynuj ca i wywo uj ca emocje historia?Jeden z najwybitniejszych pisarzy XX stulecia, Sándor

Márai, napisa o Czechos owacji, e by o to pa stwo, które Beneš i jego towarzysze stworzyli za pomoc gwa tu i histo-rycznych fa szów. Zmusili do koegzystencji W grów, S o-waków, Niemców, którzy nigdy nie czuli adnej wspólnoty z Czechami6.

I cho nie zgadzam si z t ocen , to jednak rozumiem emocje autora, t sknot i al za utraconym domem, i jedno-cze nie atwo wskazania winnych w asnej krzywdy.

Sami Czesi te nie s bez winy. Kiedy na ekrany polskich kin wchodzi film Obs ugiwa em angielskiego króla, w prasie pojawi y si wywiady z re yserem Ji ím Menzlem. I to w a -nie on, traktowany niemal e jak wieszcz narodowy, utwier-dza Polaków w ich sposobie my lenia o s siedzie. Na stwier-dzenie dziennikarza „Gazety Wyborczej”: „Rozumiem wi c,e sam mo e si Pan podpisa pod filozofi bohatera Obs u-

giwa em angielskiego króla, który mówi: «Czesi nie walcz »”,Menzel odpowiada z przekonaniem:

Oczywi cie. Domen mojego dziadka, ojca, moj by a bierno .Oddali my kraj Hitlerowi bez mrugni cia okiem. Ma o tego,

ZAMIAST WST PU 15

byli my jednym z najwi kszych producentów broni dla nazi-stów. Potem przyszed komunizm i te go zaakceptowali my. Wiem, e pan, wychowany w polskiej tradycji, patrzy teraz na mnie z niezrozumieniem i niesmakiem. Wy cie si zawsze bili, nie patrz c na cen . My chcieli my y . Dlatego zamiast ma-nifestowa sprzeciw i gin , nauczyli my si patrze na wiatz dystansem i mia si histerycznie z w asnego losu.7

Za Menzlem stoi uznanie i szacunek dla jego pracy re yser-skiej, przyja z Bohumilem Hrabalem, i dlatego jego s owatraktuje si u nas niczym wyznanie proroka. Ten g os w Polsce zawsze b dzie dono ny, ale przecie nie jest on odosobniony.

Polacy pokochali Józefa Szwejka i bohaterów ksi ek Bo-humila Hrabala. Pokochali bezgranicznie i bez opami tania.O wielko ci prozy Haška i Hrabala przekonywa nie trze-ba. Obaj pisarze praktycznie zmonopolizowali w Polsce nie tylko wyobra enie o czechos owackiej literaturze, ale tak eo mieszka cach Czechos owacji. A poniewa na podstawie ich ksi ek powsta y wspania e filmy, to si a oddzia ywa-nia zosta a zwielokrotniona. Niestety to one zdominowa ypolskie wyobra enie o Czechos owacji i jej historii, nawet je li przynosi a ona tylko ma e pora ki, a nie wielkie trage-die. Przykre jest równie to, e patrz c na Czechos owacj ,uto samiali my j z Czechami, zapominaj c o S owakach,ich kulturze, narodowych aspiracjach i historycznych dyle-matach. Znajomo tej prozy i kilku filmów pozwala a juz przekonaniem wypowiada si o narodowym charakterze „Czechos owaków”.

Wychodzi y i wci wychodz ksi ki s owackich i cze-skich pisarzy, ale aden z nich nie jest w stanie os abi pozycji Haška czy Hrabala.

16 ZAMIAST WST PU

Niestety równie znawcy literatury utwierdzaj Polaków w prze wiadczeniu, e wszystko co najlepsze zamyka siw kr gu ksi ek. Pomijaj ca e dziedzictwo Czechos owacji:wielobarwne, pe ne ró nych smaków i zapachów.

Jeden z wybitnych polskich bohemistów powiedzia , epo mierci Hrabala przez kilka lat nie je dzi do Pragi, bo wraz z odej ciem pisarza znikn y powody, aby tam bywa .Inny przyk ad. Znakomity wspó czesny pisarz Pawe Huelle w ksi ce Mercedes-Benz. Z listów do Hrabala opisa scenspotkania grupy przyjació , która w pubie, przy piwie pro-wadzi dyskusj o literaturze:

[...] no i rozp ta a si prawdziwa burza, bo natychmiast przy-pomniano, e to pan powinien otrzyma Nagrod Nobla, a nie Jaroslav Seifert, nikt wprawdzie z zebranych nie mia nic przeciwko Jaroslavowi Seifertowi, a nawet wi cej, wielu z nas podziwia o jego liryki natchnione prask atmosfer , ale poe-tów tej klasy co Jaroslav Seifert jest w Czechach, w Europie i na wiecie co najmniej kilkudziesi ciu, a prozaików takich jak Bohumil Hrabal nie ma poza nim samym ani na lekarstwo, wrzeszczeli my jeden przez drugiego [...].8

Ten fragment wzbudzi we mnie niepokój. Niby wszystko w porz dku. Podobnie jak Huelle uwa am, e Hrabal zas u-y bardziej ni wielu innych na literackiego Nobla.

Seifert – Hrabal. Ale dlaczego, do diab a, nie Hrabal – Dario Fo albo Hrabal – Salman Rushdie czy nawet Hrabal – Wis awa Szymborska? Zestawienie dwóch pisarzy z tego samego kraju brzmi tak, jakby Czechos owacji przypada je-den literacki Nobel i przyznanie nagrody Seifertowi w 1984 roku wyczerpa o ten limit na zawsze. Czy decyzja Akade-mii Szwedzkiej skazuj ca Bohumila Hrabala na obecno

ZAMIAST WST PU 17

w ekskluzywnym klubie wielkich pomini tych jest wystar-czaj cym powodem, aby o Jaroslavie Seifercie wspominaz nonszalancj ?

Powojenna Czechos owacja nie mia a wyrazistej twarzy. eby mie w asne oblicze, trzeba by wolnym. Niewolniko-

wi pan narzuca mask , w której ten musi paradowa . Na wy-razisto ci straci y wszystkie kraje b d ce w zasi gu wp ywówMoskwy. By y jednak momenty wyrwania z letargu.

„Ca a Polska czeka na swego Dub eka” – skandowano w Polsce podczas manifestacji w 1968 roku. Patrzyli myz zazdro ci na krótki czas odwil y lat sze dziesi tych, bo niemal e masowo pojawi y si wietne ksi ki i filmy, i sta osi jasne, e Czechos owacji s u y poszerzenie ram wolno ci.Pó niej znów by a mia ko . Wie ci o powstaniu Karty 77 i mierci Jana Pato ki, który upomnia si o podstawowe prawa wolno ci, dociera y do nielicznych. Natomiast Helena Vondrá ková oraz seriale Szpital na peryferiach i Kobieta za lad opanowa y wyobra ni szerokiej widowni.

Václav Havel do dzi cieszy si w Polsce ogromnym sza-cunkiem. Kiedy przyjecha promowa swoj ksi k Tylko krótko, prosz , na nieliczne spotkania przychodzi y t umy. Havel od pocz tku uwiód Polaków. By zaprzeczeniem ste-reotypu Pepika, a jednak pochodzi stamt d. By Czechem i Czechos owakiem, ale polski romantyzm widzia w nim swojego bohatera. Ile razy wskazywano go wtedy jako m astanu, na którym mo na si wzorowa . Kiedy jako prezy-dent przyjecha do Krakowa, s yszeli my has o (niewiadome-go autorstwa): „Havel na Wawel!”. Tkwi y w nim i podziw, i zazdro . e my kogo takiego nie mamy.

Sentyment do Czechos owacji pozosta . Temat ci gle po-wraca. Ksi ka Havla by a wydarzeniem. Wcze niej ukaza y

si biografie ksi dza Tiso, Olgi Havlovej, Bohumila Hrabala, reporta e Mileny Jesenskiej, wspomnienia Jaroslava Seiferta. Wci wychodzi Kundera, Škvorecký, Topol, Kohout i oczy-wi cie Hrabal i Hašek, bo jak e mog oby by inaczej... Re-porta e Mariusza Szczyg a zebrane w ksi ce Gottland zro-bi y furor . A przecie ukazywa Czechos owacj jako kraj tragicznych wyborów.

Czy dzi ki temu, e wci docieraj do nas nowe ksi kii filmy, e polskie media z zainteresowaniem ledz , co sidzieje w Pradze i Bratys awie, twarz nieistniej cej ju Cze-chos owacji zyska w Polsce wyraziste rysy? Czy nie b dzie to tylko mglisty obraz, zza którego prze miewczo zerka Rudolf Hrušínský jako dzielny wojak Szwejk? Czas poka e.

AMERYKANKA 19

Amerykanka

Jest 16 kwietnia 1916 roku. Praga. Siwow osa kobieta pisze list do córki:

Moja droga Alice,jest niedzielne popo udnie, wieje wiatr, jest bardzo wilgotno, szare porwane chmury gotowe s do deszczu. Siedz przy stole i my l o Tobie, moje dobre dziecko. Choruj nie bardziej nizwykle, ale to znaczy, e jestem bardzo chora. Czuj si taka samotna.1

Charlotta Masaryková ma sze dziesi t sze lat, od ponad pó roku pisze listy do doros ej, trzydziestosiedmioletniej córki. Wie, e musi wspiera Alice, b d c w wi zieniu,wi c przez d ugie miesi ce ukrywa prawd . Nie pisze, e jest jej ci ko i ma k opoty finansowe, a zdrowie nie dopisuje. Wspomina o b ahostkach, odwiedzinach wnucz t, koncer-tach. Prosi córk , eby dba a o siebie. Wysy a jej pieni dzei bardzo pragnie jej powrotu.

Wydaje si to komiczne, e mam ca e mieszkanie dla siebie. To dla mnie bardzo niezwyk e. Ca ym moim yciem by dom, zdrowie i powodzenie moich dzieci. I nagle wszystko odesz o.Cz sto ca e lata nie chodzi am w odwiedziny, a ci, którzy przy-

20 AMERYKANKA

chodzili do nas, nie przychodzili do mnie. Wiesz, jak to Herbert przy drzwiach zawsze si pyta : „jest mama w domu?”. I jak twierdzi , e to nadzwyczajne wydarzenie, kiedy mnie nie by o.Uwa a to za swoje prawo, e zawsze mam czas, aby z nim po-rozmawia . Stara am si zawsze mie czas, kiedy które z dzieci przychodzi o do mnie, aby co opowiedzie . A teraz nie przy-chodzi adne. Jestem ju bardzo zm czona. Najgorzej jest, kie-dy czuj si bardzo os abiona, a tu kto zadzwoni, musz wsta ,za o y p aszcz...2

Na wiecie szaleje wojna, Praga jest daleko od dzia a wojen-nych, ale przy Charlotcie Masarykovej nie ma adnego z jej dzieci, nie ma te m a...

Cofnijmy si do 13 czerwca 1877 roku, do Lipska. Po kilku tygodniach nieobecno ci Charlotta (nosz ca jeszcze wtedy nazwisko Garrigue) wróci a do pensjonatu pa stwaGöringów, Niemców, u których zamieszka a, odk d posta-nowi a rozwija swój talent muzyczny w tutejszym konser-watorium, w klasie fortepianu. Dopiero po wielu miesi cachdowiedzia a si , e kiedy wysiada a z doro ki, wysoki, przy-stojny m czyzna przygl da si jej bacznie zza zas on salonu. Czeka niecierpliwie na jej przyjazd.

Tomáš Masaryk, bo o nim mowa, by jej równolatkiem, mia wtedy dwadzie cia siedem lat. W Lipsku pojawi siprzypadkowo.

Pochodzi z nizin spo ecznych, jego ojciec by wo ni-c , a dziadek rze nikiem. By poddanym Franciszka Józefa. Przez ca y okres studiów i po nich zarabia na utrzymanie jako korepetytor. Kiedy jego kolejny wychowanek uko czygimnazjum z wyró nieniem, wdzi czni rodzice wys ali go wraz z korepetytorem do Lipska.

Charlotta Masaryková

22 AMERYKANKA

Göringowie rozpalili wyobra ni Masaryka, opowia-daj c mu przy wspólnych posi kach o swojej wyj tkowejpodopiecznej. W jego yciowych planach nie by o wów-czas miejsca na mi o , a tym bardziej na rodzin . Dzi kizdolno ciom, wielkiej pracowito ci, uporowi i ogromowi szcz cia sko czy najpierw gimnazjum, a pó niej Uniwer-sytet Wiede ski, a swoj przysz o zamierza po wi cinauce.

Tomáš zosta przedstawiony Charlotcie w dniu jej po-wrotu do pensjonatu. Kiedy pozna j bli ej, móg z prze-konaniem stwierdzi : „Nie mia a w sobie nawet d b a tego moralnego anarchizmu, który jest tak rozpowszechniony w Europie”3.

Po miesi cu znajomo ci, zagubiony w uczuciach, pisa do przyjació ki:

[...] jej szczególny charakter dzia a na mnie bardziej, ni na po-cz tku my la em. Niepowszednia jasno my li, prostota mo-ralna, delikatno wobec ludzi i praktyczno w ka dej dzie-dzinie, a do tego wielki zapa do sztuki i nauki oraz nieodparty poci g do dobra i pi kna wydaj mi si cechami kobiety, którka dy musi pokocha . Dopuszczam my l, e potrafi bym j ko-cha . [...] Nie wiem, co si stanie.4

Charlotta oczarowa a Masaryka.Tomáš wychowywany by przez prostych rodziców na

gorliwego katolika. Jednak wraz ze zdobywan wiedz , wy-kszta ceniem i do wiadczeniami, wiat ograniczany przez dogmaty wyda mu si zbyt ciasny.

Charlott ukszta towa a inna tradycja. Przodkowie ze strony matki byli jednymi z pierwszych kolonizatorów Ame-

AMERYKANKA 23

ryki. Drzewo genealogiczne rodziny ojca si ga o XII wieku. Garrigueowie poprzez Ludwika IX wi tego byli prawdo-podobnie spowinowaceni z królewskim rodem Kapetyngów. Chc c zachowa wiar , opu cili Francj w okresie prze la-dowa hugenotów. Cz rodziny zaw drowa a do Danii, a stamt d wyemigrowa a za Atlantyk, dlatego Charlotta przysz a na wiat w Brooklynie, w rodzinie ksi garza.

Ojciec nale a do Ko cio a kalwi skiego, matka by aanglikank . W domu rozmowy o religii by y na porz dkudziennym. Rodzice dali jedena ciorgu dzieciom swobodwyboru wyznania, wa ne by o, aby post powa y zgodnie ze swoim sumieniem. Charlotta sta a si zatem unitariank , jak Darwin, Newton, Dickens, Locke.

Po latach najch tniej wspomina a babci Cecyli . Matka jej ojca mówi a czterema j zykami, codziennie mo na j by ozobaczy czytaj c gazety, by a ciekawa wiata i kocha a poe-zj . Stanowi a dla niej wzór.

Wspólne spacery, rozmowy o filozofii, zami owanie do li-teratury angielskiej szybko zbli y y t par . Jak wiele znaczy-a dla niego Charlie, jak j nazywa , odczu , kiedy wyjecha a

do swojej przyjació ki. Po kilku dniach napisa list, w którym zaproponowa jej ma e stwo, a kiedy dosta niejednoznacz-n odpowied , zdesperowany wysup a ostatnie pieni dze,wsiad do wagonu czwartej klasy i pojecha osobi cie wyja -ni spraw .

O wiadczyny zosta y przyj te. Po niespe na dwóch mie-si cach znajomo ci narzeczeni wyznaczyli dat lubu na lato nast pnego roku.

Masaryk nigdy nie by wylewny. Po ponad pó wieku wy-zna pisarzowi Karelowi apkowi: „Co ja mog panu o tym powiedzie . By to tak silny zwi zek”5.

24 AMERYKANKA

Do lubu latem jednak nie dosz o. Z Lipska ka de poje-cha o w swoj stron : Charlotta do Nowego Jorku, Tomáš do Wiednia, eby pisa rozpraw habilitacyjn . Chcia jak najszybciej j sko czy , s dz c, e habilitacja zagwarantuje mu prac na uniwersytecie, a tym samym sta e dochody. Po-dobno przez kilka tygodni prac przerywa tylko w momen-tach, kiedy pisa kolejny list do ukochanej. Ambitne plany naukowe zniweczy telegram ojca Charlotty. Rudolph Gar-rigue wzywa Tomáša do przyjazdu, pisz c, e córka uleg awypadkowi i jest w powa nym stanie. Kiedy przemierzyAtlantyk i przyjecha do jej domu, Charlotta by a ju zdrowa. Nie czekali do lata. Wzi li lub. Pan m ody, aby podkre lirównouprawnienie ma onków, doda nazwisko ony do swojego. Do ko ca ycia b dzie si przedstawia jako Tomáš Garrigue Masaryk.

Charlotta nigdy nie polubi a Wiednia, cho to tutaj rok po lubie przysz a na wiat Alice, a dwa lata pó niej Herbert. M napisa habilitacj , lecz nie znalaz o si dla niego miejsce na uniwersytecie, wi c dorabia w gimnazjum i, jak w cza-sach studenckich, korepetycjami.

Tu po lubie nachodzili ich bankierzy, proponuj c swoje us ugi. W rodku Europy Ameryka jawi a si powszechnie jako kraj bogactwa, wi c uznano, e ona Masaryka musi po-siada ogromny maj tek, którym warto si zaj . Tymczasem Masarykowie klepali bied .

Kiedy Charlotta pojecha a na Morawy w odwiedziny do te ciowej, s siedzi przychodzili si jej przyjrze . Po okolicy kr y a plotka, e Masaryk ma on Murzynk .

Prze om w ich yciu nast pi w 1882 roku. Nowo po-wsta y uniwersytet czeski w Pradze zaproponowa Masa-

AMERYKANKA 25

rykowi prac . Pragi nie znali. Byli w niej krótko, tylko raz przejazdem, kiedy po lubie wracali ze Stanów do Wiednia. Masaryk obawia si , e zamieszkanie na prowincji monar-chii oznacza koniec jego naukowych ambicji. Po naradach ma onkowie postanowili jednak przyj propozycj .

Im d u ej mieszkali nad We taw , tym bardziej im si to miasto podoba o. Po przeprowadzce ich sytuacja finansowa niespodziewanie si poprawi a. Nie tylko dlatego, e Tomáš mia wreszcie sta prac . Ku ogromnemu zdziwieniu dostado znaczny spadek, którego ofiarodawc by Isidor Flesch, jeden ze studentów Masaryka. Kiedy z w asnej woli postano-wi odej z tego wiata, jego ostatnim yczeniem by o zapi-sanie niema ej sumy swojemu profesorowi, autorowi intere-suj cej habilitacji po wi conej samobójstwu jako przejawowi kryzysu duchowego ówczesnych czasów.

ona Masaryka, Amerykanka, nauczy a si czeskiego i wesz a w praskie rodowisko.6 Podobnie jak w Nowym Jor-ku, dzia a a w ró nych stowarzyszeniach: od kobiecych po parti socjal demokratyczn .

W Pradze rodzina powi kszy a si o kolejne latoro le:syna Jana i córk Olg , pi te dziecko, córeczka Haniczka, nie do y o czwartego miesi ca.

Masaryk szybko wpisa si w intelektualn map Pragi, a ich kolejne mieszkania stawa y si salonami dyskusyjnymi. Przychodzili nauczyciele akademiccy, dziennikarze, studenci, a z czasem, kiedy Tomáš zaanga owa si w dzia alno poli-tyczn , tak e politycy. ona bra a udzia w dyskusjach, a mpotrafi zmieni pieluchy, ugotowa obiad i bawi si z dzie -mi w ród roz o onych dzie naukowych. To równouprawnie-nie pocz tkowo budzi o zdziwienie odwiedzaj cych. Z cza-sem si do tego przyzwyczaili.

26 AMERYKANKA

Masaryk, zra ony ma o ci Czechów, co najmniej dwu-krotnie powa nie rozwa a decyzj o emigracji. Za ka dymrazem od tego pomys u odwodzi a go ona.

Po raz pierwszy, kiedy wybuch a ostra dyskusja nad au-tentyczno ci r kopisów: zielonogórskiego i królodworskie-go, uznawanych za najstarsze zabytki czeskiego pi mienni-ctwa. W XIX stuleciu trwa proces odradzania si wiado-mo ci narodowej. Czesi, zepchni ci na margines monarchii austro-w gierskiej, szukali powodów do dumy narodowej, eby sobie i innym udowodni , e w niczym nie s gorsi ni

dominuj cy w pa stwie W grzy i Austriacy. Przysz y prezydent mia powa ne w tpliwo ci, czy naro-

dowy etos mo na budowa na fa szywych podstawach. Za-apelowa o rzetelne zbadanie dokumentów. I to wystarczy o,aby pod jego adresem pad y najostrzejsze s owa. By zniewa-any w prasie, oskar any o wyparcie si w asnego narodu

i brak patriotyzmu. W a ciciel kamienicy, w której mieszkali Masarykowie, podziela t opini , wi c wypowiedzia im mieszkanie.

R kopisy faktycznie okaza y si falsyfikatami, ale upór m odego naukowca by wystarczaj cym powodem dla skost-nia ej kadry profesorskiej praskiego uniwersytetu, aby ca ymilatami wstrzymywa jego nominacj na profesora zwyczajne-go i s a skargi do Ministerstwa O wiaty w Wiedniu.

Kilka lat pó niej szlachetny pan profesor znów znalaz siw oku nacjonalistycznego cyklonu.

W Kutnej Horze toczy si proces niejakiego Leopolda Hilsnera, ydowskiego czeladnika oskar onego o zamordo-wanie czeskiej dziewczyny. Od kilku miesi cy w Czechach panowa a atmosfera antysemickiej histerii. Powtarzano, e

AMERYKANKA 27

Hilsner zamordowa Czeszk , bo potrzebna mu by a jej krew do wyrobu macy. Opinia publiczna za da a kary mierci dla zbrodniarza.

Masaryk nie milcza . Zakwestionowa s dow procedu-r , wskazuj c na jej liczne uchybienia.

Spowodowa równie wzburzenie nacjonalistów publi-kacjami, w których polemizowa z czeskimi przes dami na temat ydów. Rozpocz a si nagonka na niepokornego pro-fesora. Jego dzieci by y szykanowane w szko ach, na adres rodziny przychodzi y anonimy z gro bami. Oskar ano go, e dla w asnych korzy ci wspó pracuje z ydami. Studenci

bojkotowali jego wyk ady, zorganizowali nawet demonstra-cj pod kamienic , w której mieszka . Profesor le a wtedy przezi biony, dlatego do manifestantów zesz a Charlotta i zaproponowa a, aby wybrali delegacj , któr m przyj-mie. Nie znale li si odwa ni, którzy spojrzeliby oskar ane-mu w oczy. Masaryk mia wszystkiego do , chcia wyjechado Ameryki. Natomiast Charlotta by a zdania, e powinien zosta .

Z czasem sytuacja rodziny si ustabilizowa a, tak e finan-sowo. Tomáš sta si osob publiczn , w ko cu zaj si poli-tyk , by nawet pos em do austriackiego parlamentu. Jeszcze nim wybuch a wojna zacz ni o, wydawa oby si , niemo -liwym: wspólnym pa stwie Czechów i S owaków.

„Poniewa mama by a wychowywana surowo, mo e na-zbyt, nam dzieciom chcia a da du o swobody. Mieli my jej mo e nawet za du o. [...] Byli my ma republik ”7 – wspo-mina a Alice Masaryková.

„Mamo, szukam mojego niebieskiego p aszcza – mówi Olga. – Nie szukaj. By a tu pani X, odda am jej. – Ale to by

28 AMERYKANKA

mój dobry p aszcz, mog a da jej ten drugi – powiedzia aobra ona córka. – Marny to ona mia a, potrzebowa a dobre-go, Olinko”8 – tak scen opisa we wspomnieniach jeden z przyjació domu.

Czworo dzieci. Ka de o wyrazistym charakterze i skom-plikowanej osobowo ci. Córki nie sprawia y wi kszych k o-potów wychowawczych, wykazywa y po ojcu zdolno ci na-ukowe. Alice jako jedyna sko czy a uniwersytet i sta a siwyemancypowan , siln kobiet . Najm odszej, Oldze, studia przerwa a wojna.

Synowskie charaktery by y bli sze matce. Obaj mieli s a-bo do sztuki. Herbert do malarstwa, Jan do muzyki.

Jenda, Honza, Honzik, tak zdrobniale nazywano Jana. Z nim by y najwi ksze k opoty. Buntowa si od najm od-szych lat. Gimnazjum ledwie przebrn , poniewa brakowa-o mu wytrwa o ci i systematyczno ci. Wzbudzi w rodzicach

niepokój, gdy jako nastolatek zacz w óczy si po knajpach i si gn po u ywki, które w domu rodzinnym by y nieobecne: papierosy, alkohol. To by dla nich szok. Rodzice nie potrafili poradzi sobie z krn brnym synem, wi c przed uko czeniemdwudziestego roku ycia, wys ali go do USA, chc c wyrwaze rodowiska, w którym traci czas na ma o wymy lnychrozrywkach, i zafundowa lekcj yciowej samodzielno ci.O mioletni pobyt poza domem okaza si pora k . Syn yz dnia na dzie , zadowalaj c si ma o p atnymi, prostymi zaj ciami. Okaza o si równie , e po rodzinie Garrigue’ów odziedziczy s abe zdrowie psychiczne.

Ameryka ski przyjaciel rodziny zaniepokojony hu tawkjego nastrojów umie ci go w lecznicy dla m odzie y niedo-rozwini tej. Lekarze zdiagnozowali agodny rodzaj schizo-frenii. Charlotta, dowiedziawszy si o chorobie, porzuci a

AMERYKANKA 29

Prag i pojecha a opiekowa si synem. Po kilku miesi cachprzywioz a go do domu.

Latem 1914 roku w adcy poszczególnych pa stw euro-pejskich postanowili zbrojnie dowodzi swoich racji i si y. Z perspektywy Pragi wojna wydawa a si odleg a.

Charlotta mia a wówczas sze dziesi t cztery lata. Czas nie by dla niej askawy. Coraz cz ciej dopada y j depresje, szwankowa o serce. Nie by a ju t dynamiczn osob , która apczywie poznawa a wiat i chcia a go zmienia na lepszy. M

by coraz bardziej zaanga owany w polityk , Herbert i Alice mieli swoje w asne ycie, Jan przepada na ca e dnie i noce, Olga towarzyszy a ojcu.

Masaryk uzna , e konflikt zbrojny jest niepowtarzalnokazj , aby powsta o pa stwo czechos owackie, i jedynmo liw drog do urzeczywistnienia tej idei jest dzia alnopolityczno-dyplomatyczna poza granicami monarchii habs-burskiej. Kiedy w kraju zawis a nad nim i jego wspó pra-cownikami gro ba aresztowania, wyjecha za granic . Chc cchroni on , nie wtajemniczy jej w swoje plany. Olga poje-cha a z nim.

Pierwszy cios przyszed niespodziewanie. Trzy miesi cepo wyje dzie Tomaša umar Herbert. Mia zaledwie trzydzie-ci cztery lata. Zarazi si tyfusem od uchod ców z Galicji.

Nie min o pó roku i do wi zienia trafi a Alice. Zosta-a oskar ona o zdrad stanu. Grozi a jej kara mierci. Au-

striacka policja aresztowa a j , mszcz c si za to, e Masa-ryk w Szwajcarii oficjalnie og osi , e celem jego dzia alno cijest powstanie pa stwa czechos owackiego, a zatem rozbicie Austro-W gier.

30 AMERYKANKA

Jan zosta powo any do wojska.Charlotta zosta a sama. By a wzywana na przes uchania,

agenci policyjni kilka razy przetrz sali mieszkanie, szukaj cdowodów zdrady córki i m a. By a ledzona. Zdrowie po-garsza o si , lekarze zalecali wyjazd na wie , a policja zakazy-wa a opuszczania Pragi...

6 stycznia 1916 roku. Z listu do Alice:

Dzi posz am do Herberta, poniewa d ugo u niego nie by ami chcia am si przekona , czy jest tam porz dek. By o pi knie.Delikatna zielona trawa, a w nogach ma a blaszana tabliczka z bia ymi i czarnymi literami, jakie maj o nierze, tylko z na-pisem: HERBERT G. MASARYK, eby przyjaciele mogli go atwo znale .9

Herbert. Nawet kiedy mia prawie dwa metry wzrostu i bydoros ym m czyzn , matka mówi a o nim: „Moje dzie-ci tko”. Poród najstarszego syna by bardzo ci ki. Choro-wa a potem kilka miesi cy. Syn uwielbia z ni przebywa ,rozmawia , cieszy si z jej towarzystwa. Kiedy postanowi ,e po wi ci si malarstwu, to j najch tniej z ca ej rodziny

malowa . Po wyje dzie za granic , na studia, pisywa do niej d ugie listy, a w k opotach do niej zwraca si o radi pomoc.

Z czasem listy od m a przesta y dociera do Charlotty. Po o miu miesi cach Alice wróci a z wi zienia. W adze au-striackie ugi y si pod naciskiem opinii wiatowej i wypu -ci y córk zdrajcy. Nie przesta y jednak n ka obu kobiet. Agenci skutecznie zniech cali przyjació rodziny do odwie-dzin i pomocy, rozpuszczali pog oski o mierci m a i drugiej córki. Charlotta by a w coraz gorszym stanie. Jej depresje

AMERYKANKA 31

stawa y si d u sze i g bsze. Kiedy egna a si z m em, nie przypuszcza a, e roz ka potrwa a cztery lata.

Pod koniec wojny jeden z przyjació zawióz j do sanatorium.

21 grudnia 1918 roku dziesi tki tysi cy pra an wita yMasaryka. Wraca , triumfuj c. Uda o si ! Powsta a Czecho-s owacja, a zwo ane pospiesznie Zgromadzenie Narodowe wybra o go na prezydenta. Olga równie przyjecha a. W t u-mie na dworcu byli Jan i Alice. Po zaprzysi eniu wsiad do auta i pojecha do ony. By a w do dobrym stanie, ale leka-rze odradzili jej opuszczenie sanatorium. Masaryk poprosi ,aby obok pokoju ony urz dzono pomieszczenie dla niego. Mia teraz du o obowi zków zwi zanych z pe nion funkcj ,ale odwiedza j w ka dej wolnej chwili. Po kilku miesi cachCharlotta do czy a do rodziny.

Nie zmieni a swoich nawyków. Chodzi a skromnie ubra-na, uwielbia a chwile, kiedy odwiedza y j dzieci Herberta i kiedy rodzina by a w komplecie. Gdy kto si do niej zwra-ca : „pani prezydentowo”, poprawia a go zdecydowanie: „pani Masaryková”. Powrót m a przywróci jej równowa-g duchow , ale z wiekiem s ab a fizycznie. Kryzys nadszedw kwietniu 1923 roku. Przesz a udar mózgu. By a cz ciowosparali owana, nie mog a mówi . Z zadziwiaj cym spoko-jem znosi a cierpienia. Zmar a o wicie 13 maja 1923 roku w otoczeniu dzieci i m a.

Dwa dni pó niej w podpraskich Lánach, gdzie znajduje si letnia siedziba prezydenta, na niewielkim wiejskim cmen-tarzyku odby si pogrzeb. Rodzina chcia a, aby po egnanieCharlotty by o skromne, tak jak jej ycie. Nie uda o si . Na pogrzeb przysz y t umy. Czesi egnali Amerykank . W jed-

nym z nekrologów napisano, e to ona uczy a ich patrio-tyzmu... Czterna cie lat pó niej obok z o ono cia o m a.W 1948 roku pochowano tam Jana, prochy Alice zosta ysprowadzone z USA w 1990 roku.

Herbert pozosta na zawsze w Pradze, a Olga na ob-czy nie.

To nie jest moja ksià˝ka, choç niektórzymogà podejrzewaç, ˝e ukry∏em si´ zapseudonimem. Nie mam nawet u∏amka tejwiedzy o Czechach i ich historii, którà maMariusz Surosz. Autor nie tylko napisa∏alternatywny podr´cznik historiiCzechos∏owacji, z∏o˝ony z wnikliwychportretów, ale stanà∏ do walki zestereotypami. Jak wiemy, stereotyp znika,kiedy obiekt stereotypu pozna si´ bli˝ej.

Mariusz Szczygie∏

Trudno si´ oprzeç wra˝eniu, ˝e przeci´tnemuPolakowi Czechos∏owacja jawi∏a si´, i mo˝ewcià˝ si´ jawi, jako kraj sielanki i anegdoty,pozbawiony dramatyzmu dziejów i kulturywartej uwagi. Polacy pokochali bohaterówksià˝ek Bohumila Hrabala i Jaroslava Haska.Obaj pisarze w∏aÊciwie zmonopolizowali w Polsce nie tylko wyobra˝enie o czechos∏owackiej literaturze, ale tak˝e o mieszkaƒcach Czechos∏owacji. A poniewa˝ na podstawie ich ksià˝ekpowsta∏y wspania∏e filmy, si∏a oddzia∏ywaniazosta∏a zwielokrotniona. Te dwie muzyzaw∏adn´∏y bez reszty naszym myÊleniem o Czechos∏owacji. Co wi´cej, Polacy nie dostrzegali wi´kszej ró˝nicy mi´dzysàsiadami – patrzàc na Czechos∏owacj´,uto˝samialiÊmy jà z Czechami, zapominajàco S∏owakach, ich kulturze, narodowychaspiracjach i historycznych dylematach. Nie dziwmy si´, Czesi dominowali w tympaƒstwie… Czy twarz nieistniejàcej ju˝Czechos∏owacji kiedykolwiek zyska w Polscewyraziste rysy? Czy b´dzie to ju˝ zawszetylko mglisty obraz, zza któregoprzeÊmiewczo zerka Rudolf Hrusínsky∑jako dzielny wojak Szwejk?

od Autora

Czechy i S∏owacja – do niedawna (dla niektórych nadal)Czechos∏owacja. Ludzie mówiàcy Êmiesznym j´zykiem, pijàcy du˝o piwa i majàcy absurdalne poczuciehumoru. W polskim spo∏eczeƒstwie znajomoÊç kulturysàsiadów cz´sto opiera si´ w∏aÊnie na has∏ach, a opiniao nich – na stereotypach. Warto wi´c poznaçprawdziwà twarz Pepików, którzy tak jak Polacy,rzuceni przez kaprys historii mi´dzy Niemcy i Rosj´,musieli wywalczyç sobie wolnoÊç. Mariusz Surosz w siedemnastu esejach poÊwi´conychwa˝nym, a w wi´kszoÊci ma∏o znanym w Polscepostaciom opowiada o astronomie, który porwa∏ za sobà dziesiàtki tysi´cy Czechów i S∏owaków, dà˝àcdo utworzenia paƒstwa, o najwi´kszej mi∏oÊci FranzaKafki, o playboyu, którego Êmierç sta∏a si´ symbolemkoƒca demokracji w Europie Ârodkowej, o filozofiebroniàcym zakazanego przez w∏adze zespo∏urockowego, o murarzu, który zosta∏ wydawcà ksià˝ek i by∏ za to przeÊladowany, o poecie – laureacieLiterackiej Nagrody Nobla… Ale te˝ o naziÊcie, który nienawidzi∏ Czechów, a mia∏ nad nimi w∏adz´niemal˝e absolutnà, i o komuniÊcie, który zaprzeda∏ swój naród…

P A T R O N A T M E D I A L N Y

cena 44,90 z∏

Mariusz Surosz(ur. 1963) – ÊwinoujÊcianin, od ponad dwudziestu lat zwiàzany z Krakowem. Absolwent historii i filozofii. Ima∏ si´ ró˝nych zaj´ç: pracowa∏ w kilkuwydawnictwach, by∏ rzecznikiem prasowym MKSCracovia. Dziennikarski wolny strzelec. Publikowa∏m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „TygodnikuPowszechnym”, „Polityce”, „Newsweeku” i „Dzienniku Polskim”. Debiut ksià˝kowy Pepiki to efekt wieloletniego zainteresowania kulturà i historià naszych po∏udniowych sàsiadów.

PepikiM

AR

IUSZ

SURO

SZ

Wiecie, kim sà Czesi? To Êmiejàce si´ bestie!

Bohumil Hrabal

MARIUSZSUROSZ

PepikiDramatyczne stulecie Czechów

Pepiki ostateczna 2 9-08-10 11:09 Page 1

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragmentpełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnierozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przezNetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym możnanabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione sąjakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgodyNetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepieinternetowym Cyfrowa Księgarnia.