MARXOVA KRITIKA POLITIČKE EKONOMIJE

SVEUILITE U ZAGREBU

ODSJEK ZA FILOZOFIJU

Miroslav Juranek

MARXOVA KRITIKA POLITIKE EKONOMIJE

DIPLOMSKI RAD

Mentor: prof. dr. sc. Lino Veljak

Zagreb, rujan 2013.

Sadraj

1. UVOD...............................................................................................................1

2. MISAONI RAZVITAK KARLA MARXA.......................................................3 2.1. RANO RAZDOBLJE................................................................................................3

2.2. ZRELO RAZDOBLJE................................................................................................8

2.3. VEZA IZMEU RANOG I ZRELOG RAZDOBLJA.......................................................12

3. METODA POLITIKE EKONOMIJE......................................................................15

4. KRITIKA POLITIKE EKONOMIJE........................................................................20

4.1. ROBA...................................................................................................................20

4.1.1. UPOTREBNA VRIJEDNOST........................................................................20

4.1.2. RAZMJENSKA VRIJEDNOST.......................................................................22

4.1.3. FETIKI KARAKTER ROBE..........................................................................23

4.2. NOVAC.................................................................................................................25

4.2.1. KAPITAL I VIAK VRIJEDNOSTI.................................................................27

5. ZAKLJUAK........................................................................................................29

6. POPIS LITERATURE............................................................................................30

MARXOVA KRITIKA POLITIKE EKONOMIJE

SAETAK

Osnovni cilj ovog rada je prikazati razvoj Marxove teorije politike ekonomije nastale u

periodu od Ranih radova do Kapitala, objasniti osnovne pojmove vane za razumijevanje

Marxove teorije, te obrazloiti nauni pojmovni aparat kojim se Marx slui u analizi i kritici

kapitalistikog naina proizvodnje, odnosno, dijalektinost filozofije i znanosti, teorije i

prakse, realnog i mogueg, injenice i vrijednosti, deskripcije i kritike sadrane unutar tog

pojmovnog aparata.

Osnovna teza koju u radu elim utvrditi jest da je, unato tome to postoje mnoge razlike u

bogatstvu i konkretnosti pojmovnog aparata kao i terminoloke razlike u djelima ranog i

zrelog razdoblja, prisutan kontinuitet misli, odnosno, da Marx kroz cijelo razdoblje svojeg

stvaralatva zadrava istu osnovnu koncepciju i kritiku poziciju.

elim, dakle, dokazati kako filozofsku analizu iz ranog razdoblja zamjenjuju znanstvene

analize strukturalnog karaktera zrelog razdoblja i kako su osnovni problemi razliito

artikulirani, meutim kontinuitet misli koji povezuje sva djela Marxove teorije politike

ekonomije ostaje prisutan.

Na kraju je dana analiza osnovnih pojmova vezanih uz proces proizvodnje kapitala

fundamentalnog za razumijevanje Marxove politike ekonomije.

MARX'S CRITIQUE OF POLITICAL ECONOMY

ABSTRACT

The main objective of this paper is to present the development of Marx's theory of political

economy from the period of his "Early works" to the creation of "Capital", to explain the

basic concepts relevant for understanding Marx's theory, and to elaborate on the scientific

conceptual apparatus that Marx had used in the analysis and the critique of the capitalist mode

of production i.e., dialectic of philosophy and science, theory and practice, real and possible,

facts and values, description and critique included within this conceptual apparatus.

The basic thesis I aim to affirm throughout this paper is that, despite the fact that there are

many differences in the richness and the concreteness of the conceptual apparatus, as well as

terminological differences between his early and his mature opus, a continuity of thought

exists, or more specifically, Marx retains the same basic concept and critical position

throughout the whole period of his creativity.

Therefore, I wish to prove that, while the philosophical analysis of the early period is replaced

by scientific analyses of a structural character in the mature period, and the basic problems are

differently articulated, there exists a continuity of thought connecting all the works of Marx's

theory of political economy.

Finally, the analysis of the basic concepts related to the production process of capital, which is

fundamental to understanding Marx's political economy, is provided.

1

1. UVOD

Karl Marx i Friedrich Engels temeljito su poznavali ne samo filozofiju Hegela i Feuerbacha

nego i znanstvena shvaanja britanskih ekonomista. Graanski politiki ekonomsti toga

vremena tretirali su suprotnosti kapitalistikoga drutva kao prirodno stanje, kao neto to je

imanentno ovjekovoj prirodi. Klasina politika ekonomija smatrala je privatno vlasnitvo

nad sredstvima za proizvodnju temeljem graanskog drutva, nepromjenjivom injenicom

drutvenog ivota ljudi1. Ona nije mogla objasniti uzroke i posljedice proturjenosti izmeu

radnika i kapitalista te kako to da radnika klasa koja proizvodi materijalna dobra u

kapitalizmu ostaje bez svojih proizvoda. U Ekonomsko-filozofskim rukopisima Marx je

napisao kako nacionalna politika ekonomija polazi od rada kao od prave due proizvodnje,

pa radu ipak ne daje nita, a privatnom vlasnitvu sve2. Tako je jo u ranoj mladosti

razmatranje filozofije dovelo Marxa i Engelsa do ekonomije. U svojim ranim radovima Marx

inzistira na povezivanju filozofije i ekonomije, to je bila pretpostavka prevladavanja ne samo

Hegelove i Feuerbachove filozofije, nego i klasine ekonomije. Marx i Engels bili su kritiki

nastrojeni kako prema graanskom kapitalistikom drutvu, tako i prema onim teorijama koje

su nastale u tom drutvu i bile vrhunac graanske filozofije i znanosti. Iako je Marx cijenio

klasine politike ekonomiste, osobito Adama Smitha i Davida Ricarda, ipak je isticao

ogranienost njihovih teorija i nedovoljnost njihovih analiza. Pa tako u predgovoru drugom

izdanju Kapitala on pie :...njena (Engleska, op.a.) klasina politika ekonomija pada u

period nerazvijene klasne borbe. Tek njen posljednji veliki predstavnik Ricardo dolazi

naposletku svesno do toga da suprotnost klasnih interesa, najamnine i profita, profita i

zemljine rente, uini stoerom svojih istraivanja, naivno shvatajui tu suprotnost kao

prirodni zakon drutva.3 Tadanji ekonomisti nisu shvaali da viak vrijednosti kojeg

prisvaja kapitalist nije rezultat prirode, zemljita,zlata, novca ili stroja, ve eksploatacije

radnika. Tamo gdje su graanski politiki ekonomisti vidjeli samo odnose meu stvarima,

odnosno odnose meu robom, Marx je u svojoj kritici politike ekonomije, napose u Kapitalu,

dokazao kako su u osnovi tih odnosa, zapravo, meuljudski, drutveni odnosi radnika i

kapitalista. Upravo zato to je u svojim kategorijama svjesno isputa taj drutveni element,

1 1 Nacionalna ekonomija polazi od injenice privatnog vlasnitva. Ona nam ga ne objanjava. Materijalni

proces privatnog vlasnitva koji ono prolazi u zbiljnosti, ona obuhvaa ope apstraktne formule, koje joj onda

vae kao zakoni. Ona ne shvaa te zakone, tj. ona ne pokazuje kako oni proizlaze iz sutine privatnog

vlasnitva.Nacionalna ekonomija ne daje nam nikakvo razjanjenje o uzroku podjele rara i kapitala, kapitala i

zemlje. Ako ona odreuje npr. Odnos nadnice prema profitu od kapitala, onda joj kao posljednja osnova slui

interes kapitalista; tj. ona pretpostavlja ono to treba da dokae. K.Marx, Ekonomsko filozofski rukopisi, u:Rani

radovi, str 244. 2K.Marx, Ekonomsko filozofski rukopisi, u: Rani radovi, str. 255.

3 K.Marx,Kapital, str. 20.

2

dakle drutvene odnose, graanska politika ekonomija pokazala se nesposobnom da analizira

sutinske odnose i probleme kapitalistikog drutva. U razdoblju potkraj 18. i poetkom 19.

st. kada industrijska proizvodnja poinje potiskivati zanatlijske i manufakturne radionice to

izaziva krupne promjene u privrednoj i socijalnoj strukturi drutva te dovodi do zaotrenja

klasne borbe izmeu kapitalista i proletarijata dolo je razdoblje u kojem se ekonomsko

istraivanje moralo okrenuti historijskoj kritici kapitalizma. Time klasina graanska politika

ekonomija doivljava svoj kraj. Graanska politika ekonomija naputa metode analize

klasine politike ekonomije i njene znanstvene postavke te prelazi u vulgarnu politiku

ekonomiju zadravajui se samo na pukom opisivanju vanjskih manifestacija kapitalistikog

privrednog mehanizma odvojeno od njihove klasne uvjetovanosti i drutvenog odnosa izmeu

ljudi. Ona se pretvara u teorijsko orue buroazije u obrani kapitalistikog sistema. O tome

Marx u predgovoru drugom izdanju Kapitala pie sljedee : Buroazija u Francuskoj i

Engleskoj bila je osvojila politiku vlast. Otada je klasna borba i teorijski i u praksi sve vie

dobijala izrazite i pretee oblike. Ona je naglaavala smrt naune buroaske ekonomije. Vie

se nije radilo o tome da li je ovaj ili onaj teorem istinit, nego da li je koristan ili tetan po

kapital, ugodan ili ne, da li je u suprotnostima sa polic