K A P I T A N Z D Z I S Ł A W M A R Y N O W S K I

POMIESZCZENIA PRZECIWGAZOWEMASOWA OBRONA LUDNOŚCI CYWILNEJ

<11 R Y SU N K Ó W )

P R Z E D M O W Ę N A P ISA Ł WALERY JASIŃSKI

Podpułkownik Dyplomowa^

P O M I E S Z C Z E N I A

P R Z E C I W G A Z O W E

T E G O Ż A U T O R A :

1. Wskazówki do wyszkolenia w obronie prze­ciwchemicznej. Wyd. Szk. Gaz., Warszawa, 1926, wyczerpane.

2. Obrona przeciwchemiczna ludności cywilnej. Wydanie 1-sze Szk. Gaz. z 1926 r. wyczer­pane. Wydanie 2-gie Gł. Księg. Wojsk, z 1928 r. wyczerpane.

3. ‘ Ćwiczenia przeciwgazowe w obrazach. Wyd.Szk. Gaz., Warszawa, 1928 r. Wydania 1-sze i 2-gie wyczerpane.

4. Obrona przeciwgazowa. Wyd. Szk. Gaz., Warszawa, 1929 r. Wydania 1-sze i 2-gie wyczerpane.

5. Wskazówki do wyszkolenia przeciwgazowego. Wyd. Sz. Gaz., Warszawa. Wydanie II-gie z 1931 r. i III-cie z 1933 r. wyczerpane.

6. Pomieszczenia przeciwgazowe. Wyd. Szk. Gaz., Warszawa. Wydania 1-sze z 1932 r. i II-gie z 1933 r. wyczerpane.

7. Drużyny odkażające. Wyd. Szk. Gaz., War­szawa, 1934 r.

WYDANO ZA ZEZWOLENIEM MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH

Pismo L. 6200/YII— 32, z dnia 11.11.32.

K A P I T A N Z D Z I S Ł A W M A R Y N O W S K I

POMIESZCZENIA

PRZECIWGAZOWEMASOWA OBRONA LUDNOŚCI CYWILNEJ

(11 RYSUNKÓW)

PRZEDMOWĘ NAPISAŁ WALERY JASIŃSKI

Podpułkownik Dyplomowany

W YDANIE TRZECIE

W A R S Z A W A —

WSZELKIE PRAWA PRZEDRUKU I PRZEKŁADU ZASTRZEŻONE.

U W A G A : Wszystkie rysunki zawarte w niniejszej pracy mają na celu danie ogólnej orjentacji dla umożliwienia w prak­tyce jeszcze prostszych i jednocześnie bardziej celowych rozwiązań.

Drukarnia Piotr Pyz i S-ka, Warszawa, Miodowa 8.

Reprodukcja rysunków wzbroniona.

19 3 4

P R Z E D M O W A .

Obrona ludności przed działaniem gazów tru jących —

j e j zorganizow anie i zaopatrzenie — jes t rzeczą trudną dla Państwa.

Siłą rzeczy każdy obyw atel pow inien m yśleć o sobie i o sw oich najbliższych . Jednak nie każdego stać na urzą­dzenia p recyzy jn e i kosztow n e i dlatego m usim y zw rócić uwagę na zabezpieczenie zbiorow e tych, k tórzy nie będą m ieli aparatury przeciw gazow ej.

Zagadnienie dostosowania pom ieszczeń , w k tórych czło­w iek ży je i pracu je, do obron y p-gaz. w ybija się. na czoło przy obronie zbiorow ej.

Bezw zględnie idealnem dążeniem jes t w yposażenie w szystkich w m aski, lecz nawet przy takiem zaopatrzeniu nie w szyscy, ja k w yjaśnia autor, będą m ogli z nich k o ­rzystać. I dla tych pom ieszczenia uszczelnione będą odgry­wały w ybitną rolę.

Trzeba pam iętać, że gazy są groźne dla w nętrza kraju, jednak obrona przed niem i jes t łatw iejsza w porównaniu do innych środków walki.

Praca niniejsza daje nam życiow e w skazów ki, ja k na­leży przygotow ać dla siebie pom ieszczenia w starych i no­w ych budowlach.

— 6 —

Jeżeli p rzy jrzym y się bliżej tem u zagadnieniu, to zo ­baczym y, ze idzie ono w parze z ogólnem i potrzebam i h ygjen y .

Jeżeli chodzi o now e budowle, czyż nie należy zw rócić uwagi na dokładne w ykończen ie i m aterjały, szczególnie drzew o, k tóre daje dużo do życzenia pod względem szczelności (w ysych a i p ęk a ), i w en tylację, czego wym aga hygjena.

Mam przekonanie, że w skazów ki te, chociaż m oże jeszcze szczupłe, dadzą m ożność zabezpieczenia się w ra­zie konflik tu .

ż y c z y ć należy, aby praca kpt. M arynow skiego p. t. „P o ­m ieszczenia przeciw gazow e” znalazła się w każdej ro­dzinie. Jest to książka oszczędnościow a w stosunku do w łasnego życia i zdrowia.

W A L E R Y JASIŃSKIppłk. dypl.

MEMENTO!

I.

Straty ludzkie w czasie wojny światowej spowodowane gazami bojowemi.

N A Z W AP A Ń S T W A

Ilośćzagazo­wanych

Ilość zmarłych

wskutek za­gazowania

Procentowa ilość zmar­łych od za­gazowania

R osja ..................................... 475.340 56.000 11,7

Francja ................................ 190.000 8.000 4,2

A n g l j a ................................ 180.983 6.062 3,3

N ie m cy ................................ 78.663 2.280 2,9

Stany Zjednoczone . . 70.752 1.421 2,0

Italja ..................................... 13.300 4.627 34,7

R A Z E M . . . 1.009.038 78.200 7,7

U W A G A : Wykazana ilość strat oparta jest na źródłach amerykańskich.

— 8 —

II.

Produkcja gazów bojowych i pocisków chemicznych w 1914— 1918 r.:

1. Ogólnie państwa prowadzące wojnę wyproduko­wały w przybliżeniu 150.000.000 kg gazów bojowych i około 52.300.000 pocisków chemicznych.

2. Niemcy wyprodukowali ok. 34.000.000 p. ch.3. Francja — ok. 17.000.000 p. ch.4. St. Z j. Am. Półn. — ok. 1.300.000 p. ch.

W S T Ę P .

Miejscowości, które na wypadek wojny będą narażo­ne na lotnicze napady gazowe, muszą być przygotowa­ne do masowej obrony przeciwgazowej. Nie ulega wąt­pliwości, że obrona ta musi być tania, łatwa i skutecz­na. Tylko wtedy można ją będzie stosować na szeroką skalę, obejmując całą ludność zagrożoną.

Obrona przeciwgazowa powinna być oparta na naj- szerszem zaopatrzeniu się w maski, gdyż w ten sposób jest się w każdej chwili i w każdem miejscu gotowym do samodzielnego odparcia niebezpieczeństwa.

Niestety nie wszyscy i niezawsze mogą z masek ko­rzystać. Ranni, zatruci, poparzeni, chorzy, dzieci, star­cy, kalecy i t. p. muszą mieć zapewnioną obronę przed gazami, lecz nie zapomocą masek, bowiem użycie ich jest dla nich ogromnie trudne lub, w większości wypad­ków, wręcz niemożliwe. Niejednokrotnie słyszy się zda­nia, że ludzi tych należałoby przenosić do miejscowości niezagrożonych napadami lotniczemi. Jest to zupełnie słuszne, jednak możliwe do urzeczywistnienia tylko w pewnym stopniu, gdyż miejscowości narażonych na napady jest zadużo, ażeby można było pokryć koszty, związane z przenosinami setek tysięcy ludzi.

— 10 —

Wobec tego masową obronę przeciwgazową musimy oprzeć na urządzeniach zbiorowych, które dobrze za­bezpieczają przed gazami, nie wymagając ogólnego stosowania masek. Do urządzeń takich należą pomie­szczenia przeciwgazowe, przyczem rozróżniamy:

I. Pomieszczenia uszczelnione.II. Schrony przeciwgazowe.Z urządzeń tych korzystają w pierwszym rzędzie ci,

którzy nie posiadają masek lub nie mogą ich używać, a pozatem ulegający zmęczeniu skutkiem długotrwałe­go użycia masek.

I. POM IESZCZENIE U S Z C Z E L N I O N E .

1. WIADOMOŚCI OGÓLNE.

Pomieszczeniem uszczelnionem nazywamy takie po­mieszczenie, które podczas napadu chemicznego jest niedostępne dla gazów bojowych, przyczem ma ono na­stępujące cechy charakterystyczne:

a. Z urządzeń przeciwgazowych posiada tylko odpo­wiednie uszczelnienia wszelkich otworów.

b. Oddychanie umożliwia jedynie przez czas, na jaki wystarczy zawarte w niem powietrze, ponieważ niema żadnych urządzeń do jego odświeżania.

c. Zabezpieczenie przed gazami daje tylko tym, któ­rzy z chwilą rozpoczęcia napadu wewnątrz niego się znajdują. Wynika to z tego, że nie posiada ono urządzeń wejściowych, któreby podczas napadu pozwalały na wchodzenie, jak i wychodzenie na- zewnątrz.

d. W zasadzie daje obronę tylko przed gazami, nie zabezpieczając prawie zupełnie przed działaniem burzącem bomb i pocisków. Jeżeli zatem bomba lub pocisk trafi obok domu lub w dom, w którym

— 12 —

urządzone jest pomieszczenie uszczelnione, to siłą wybuchu ulegnie ono zniszczeniu zupełnemu lub częściowemu, przyczem będą straty w ludziach od działania burzącego, jak i od gazów. Jeżeli nato­miast gazy przyjdą z wiatrem z odleglejszego miejsca wybuchu, to przebywający w p. u. będą przed nimi całkowicie zabezpieczeni.

2. WYBÓR POMIESZCZEŃ NA POMIESZCZENIA USZCZELNIONE.

Dla masowej obrony przeciwgazowej pożądane jest uszczelnienie przynajmniej po jednym pokoju w każ- dem mieszkaniu oraz uszczelnienie części piwnic, sute- ryn, sklepów, składów i t. p. W ten sposób zabezpie­czy się przed gazami ludzi, zwierzęta i wszelkie mate- rjały, przedewszystkiem artykuły żywnościowe.

W zasadzie prawie każde pomieszczenie może być uszczelnione. W szczególności nadają się do tego celu :

a. Pomieszczenia w domach wysokich, posiadających szkielety stalowe lub żelazo-betonowe i mocne stropy międzypiętrowe. Domy takie są bardziej odporne na działanie bomb burzących.

b. Pomieszczenia, które posiadają ubikacje skanali­zowane, wodociągi, oświetlenie elektryczne, cen­tralne ogrzewanie. Urządzenia te umożliwiają dłuższe przebywanie w p. u. W razie braku ubi­kacji należy p. u. zaopatrzyć w odpowiednie urzą­dzenie przenośne.

c. Pomieszczenia, które nie znajdują się w miejscach zastoju gazów bojowych. Do miejsc zastoju ga­zów zalicza się wszelkie podwórka mało prze­

— 13 —

wiewne, domki otoczone krzakami, ślepe uliczki

Nadają się zatem na p. u. te pomieszczenia, które po­łożone są w miejscach przewiewnych, w których gazom bojowym trudno jest się skupiać i zatrzymywać.

d. Pomieszczenia piwniczne, gdyż są one z natury rzeczy zabezpieczone przed działaniem podmu- chowem i odłamkowem. Jeśli jednak ten wzgląd pominąć, to lepiej nadają się na p. u. pomieszcze­nia na piętrach, bowiem dla gazów bojowych, szczególnie trwałych, są one bardziej niedostęp­ne. Piwnice * można wzmacniać przed skutkami wybuchów zapomocą podstemplowywania stro­pów belkami.

e. Pomieszczenia, których okna zewnętrzne, jak i wewnętrzne, otwierane są w kierunku do środka. Umożliwia to założenie okiennic od zewnątrz i oparcie ich o futrynę okienną.

f. Pomieszczenia murowane i dobrze tynkowane od zewnątrz i od środka, posiadające mocne i szczel­ne sufity i podłogi.

g. Pomieszczenia o dużej pojemności powietrza, któ­re mają jaknajmniejszą liczbę otworów do uszczelniania.

W mieszkaniach prywatnych uszczelnia się przede- wszystkiem łazienkę i ubikację oraz pokój do nich przyległy, albo też kuchnię.

3. USZCZELNIANIE POMIESZCZEŃ.

W pomieszczeniu uszczelnia się drzwi, okna, piece, otwory normalnych kanałów wentylacyjnych i wszel­

i t. p

— 14 —

kie inne otwory. Przeprowadza się to w sposób nastę­pujący:

a. Uszczelnianie drzwi.Drzwi na stykach uszczelnia się w ten sposób, że do

ich futryny przytwierdza się materjał uszczelniający (Rys. 1) w formie pasków filcu, wojłoku, grubego suk­na, gumy i t. p. Powierzchnia takiego materjału po­winna być jaknajbardziej gładka. Czem grubszy, mięk­szy i elastyczniejszy jest materjał uszczelniający, tem jest lepszy. Materjał ten wskutek zamykania drzwi nie powinien ulegać trwałemu zgnieceniu. Ponadto mate­rjał uszczelniający nasiąkliwy powinno się nasycać ole­jem. Wzmacnia to szczelność.

Paski filcowe lub wojłokowe mogą mieć grubość oko­ło 5 mm i szerokość ok. 20 mm.

Futryna drzwi.Widok zgóry w przekroju,

a — Materjał uszczelniający, b — Światło futryny.

Materjał uszczelniający przytwierdza się do futryny po bokach, od góry i od dołu. Szczególną uwagę zwra­ca się na część dolną, zwłaszcza, gdy niema progu (w miastach najczęściej go niema). Dla uzyskania szczelności założenie progu jest konieczne.

— 15 —

Jeżeli drzwi są dwuskrzydłowe, to trzeba je również uszczelnić w części środkowej zapomocą założenia pa­ska materjału uszczelniającego.

Jeżeli drzwi nie chcą się zamykać wskutek przy­twierdzonego materjału uszczelniającego, to trzeba je odpowiednio dopasować.

Dziurkę w zamku na klucz zatyka się szmatami, o ile nie posiada ona szczelnej zakrywki.

Drzwi z założoną sztabą dociskającą.

a — Futryna drzwi, b — Drzwi, c — Sztaba.d — Śruba dociskająca z nakrętką skrzydełkową, e — Skobel przykręcony śrubkami, f — Klamka, g — Próg.

Drzwi uszczelnione w powyższy sposób w zasadzie można uważać za szczelne, jednak, celem ich lepszego dociągnięcia lub dociśnięcia do materjału uszczelniają­cego, powinno się stosować rygle lub sztaby dociskają­ce. W tym celu mogą być również używane zasuwy ty­

Rys. 2

— 16 —

pu okrętowego. Drzwi zaopatruje się w kilka rygli, al­bo też w jedną lub dwie sztaby (Rys. 2), które zakłada się przeważnie od środka pomieszczenia.

Urządzenie dociskające składa się ze sztaby żelaz­nej, śrub dociskających i nakrętek skrzydełkowych (Rys. 3).

Przy użyciu sztab dociskających — drzwi mogą być dociągane do materjału uszczelniającego (Rys. 4), al­bo też dociskane (Rys. 5). Tak samo działają i inne urządzenia dociskające, jak rygle lub zasuwy okrę­towe.

W razie niemożności zastosowania powyżej opisane­go uszczelnienia, trzeba drzwi uszczelnić prowizorycz­nie. Można to wykonać zapomocą takiegoż materjału uszczelniającego, który jednak nieco inaczej przytwier­dza się do futryny i umacnia listewkami (Rys. 6). Drzwi po zamknięciu dociskają się do tego materjału.

Ten sposób uszczelnienia jest mniej trwały i mniej szczelny, gdyż materjał uszczelniający po pewnym czasie ulega trwałemu zgnieceniu, tak, że drzwi nie do­ciskają się do niego dostatecznie mocno, a nawet słaby podmuch może je otworzyć lub wyrwać.

Ogólnie biorąc, drzwi dla lepszego uszczelnienia po­winny być dokładnie obite blachą 0,5 — 1 mm i poma­lowane na olejno. Drzwi drewniane, malowane olejno, lecz nie obite blachą, są znacznie mniej szczelne i wy­magają częstego ponownego malowania.

Futryna drzwi powinna być dobrze obmurowana, al­bo też inaczej mocno osadzona, w przeciwnym razie silny wybuch może wyrwać drzwi łącznie z futryną.

Rys. 3Składowe części urządzenia dociskającego.

a — Sztaba dociskająca (pierwszy typ), b — Otwór do zakładania śruby dociska­

jącej.c — Otwór na skobel, d — Występ dociskający, e — Sztaba dociskająca (drugi typ), f — Otwory niegwintowane do zakłada­

nia śrub dociskających.

g — Śruba dociskająca, h — Ośka, na której porusza się śruba, i — Wkrętka, j — Uszczelka, k — Nakrętka.1 — Nakrętka skrzydełkowa, ł — Skobel,

m — Śruby skobla.

— 18 —

Drzwi otwierane nazewnątrz.Widok zgóry w przekroju.

a — Drzwi, b — Futryna.c — Materjał uszczelniający, d — Sztaba (patrz Rys. 3, fig. e). e — Śruby dociskające.f — Kierunek przykręcania nakrętek skrzydełkowych, g — Wkrętka, h — Nakrętka.

b. Uszczelnianie okien.Okna p. u. zabezpiecza się okiennicami. W zasadzie

stosuje się okiennice zewnętrzne, opierając je o futrynę okna (Rys. 7 ). Jeżeli okno zewnętrzne otwierane jest nazewnątrz, to musi być zdjęte, ażeby było miejsce dla okiennicy. •

W razie potrzeby można również stosować okiennice wewnętrzne, tak samo opierane o futryny okien.

Najlepsze są okiennice stalowe, albo też drewniane, obite szczelnie blachą i pomalowane na olejno. Okien­nice drewniane pękają i paczą się, wymagając częstych napraw i ponownego malowania. Mimo tej niewygody okiennice drewniane będą miały duże zastosowanie z powodu taniości i stosunkowo niedużej wagi.

— 19 —

Dla uszczelnienia styku okiennicy z futryną okna, do krawędzi okiennicy lub do futryny przytwierdza się pa­sek materjału uszczelniającego z filcu, wojłoku, sukna i t. p. Dociśnięcie okiennicy do materjału uszczelniają­cego przeprowadza się w ten sam sposób, jak drzwi, stosując rygle lub sztaby dociskające.

Drzwi otwierane do środka.Widok zgóry w przekroju.

a — Drzwi, b — Futryna.c — Materjał uszczelniający. d — Sztaba (patrz Rys. 3, fig. a), e — Występy dociskające.£ — Śruba dociskająca, g — Skobel, h — Śruby skobla.

Okiennice zakłada się przedewszystkiem w p. u., urządzonych na parterze lub na I-szem względnie Il-em piętrze, ponieważ okna tych pięter są zawsze więcej narażone na siłę działania wybuchów.

Zasadą jest, że w czasie bombardowania okiennice muszą być szczelnie zamknięte, a okna otwarte. Czyni się to w tym celu, ażeby szyby nie pękały lub nie wyła-

— 20 —

ty wały wskutek powstającej przy wybuchu różnicy ciśnień.

Podczas pokoju okiennice numeruje się, zdejmuje i składa w pomieszczeniu suchem.

Futryna okna musi być również dobrze obmurowana lub w inny sposób mocno osadzona, bowiem silny wy­buch może ją wyrwać razem z okiennicą.

Rys. 6 Futryna drzwi lub okna.

Widok zgóry w przekroju.a — Futryna.b — Materjał uszczelniający. Przytwierdza się go dookoła futryny

i na styku środkowym drzwi dwuskrzydłowych, c — Listwa wzmacniająca (drewniana, żelazna), d — Drzwi lub okno.e — Wystający brzeg materjału uszczelniającego, do którego do­

ciskają się zamknięte drzwi.

Jeżeli zastosowanie okiennic jest niewykonalne, to okna zabezpiecza się prowizorycznie w ten sposób, jak drzwi (patrz opis i Rys. 6), przyczem szyby okleja się dodatkowo paskami papieru, co w pewnym stopniu chroni je przed słabszemi wybuchami. Dla większej pewności obrony przed gazami bojowemi, okno można

— 21 —

Rys. 7Okiennica.

Widok zgóry w przekroju.a — ściana domu.b — Futryna okna.c — Skrzydło okna wewnętrznego, otwartego do środka pomiesz­

czenia.d — Skrzydło okna zewnętrznego, otwartego do środka pomiesz­

czenia.e — Zawiasy.f — Okiennica dwuskrzydłowa.g — Materjał uszczelniający, przytwierdzony do styku skrzydeł

okiennicy.h — Listwa drewniana.i — Sztaba dociskająca, ustawiona wzdłuż okna (pionowo do zie­

mi) i oparta o futrynę.j — Nakrętka skrzydełkowa.k — śruba okiennicy. W tym wTypadku każde skrzydło okiennicy

ma 2 śruby.

s z c z e l n i e zawiesić mokrym kocem, kołdrą i t. p. Można również stosować szyby siatkowe lub wypukłe (Rys. 8).

1

22

W ostatecznym razie, gdy niema innego wyjścia, otwór okienny zabija się szczelnie deskami i maluje na olejno. Otwór okienny może być również zamurowanyi otynkowany. W tym wypadku cegły powinny być za­zębione z murem domu.

c. Uszczelnianie pieców.

Piece w zasadzie nie wymagają specjalnych uszczel­nień. Wystarczy dokładnie zamknąć drzwiczki. Za­mknięcie to powinno się odbywać zapomocą śruby doci­skającej, jak to jest przy większości pieców pokojo­wych. Gdy szczelność takiego zamknięcia nie jest pew­na, to drzwiczki dodatkowo zakrywa się mokremi szma­tami.

Szybry, jeżeli są, należy pozasuwać. Wszelkie szpa­ry, pęknięcia pieca i t. p. trzeba dokładnie pozalepiać gliną.

Rys. 8Okno wypełnione szkłobetonem.

a — Jedna z szyb wypukłych.

— 23 —

Piece w czasie wojny muszą być często oglądane, przyczem wszelkie nieszczelności powinny być odrazu usuwane.

d. Uszczelnianie otworów normalnych kanałów wen­tylacyjnych.

Otwory te wewnątrz p. u. muszą być dokładnie uszczelnione. W tym celu można je zaopatrzyć w za­suwy lub drzwiczki. Urządzając to, trzeba na stykach zastosować materjał uszczelniający z filcu, wojłoku i t. p.

Normalne zamknięcia tych otworów są niewystarcza­jące.

W braku innego wyjścia otwory te mogą być szczel­nie pozaklejane papierem lub założone mokremi szma­tami. To ostatnie jednak nie jest pewne.

e. Uszczelnianie wszelkich innych otworów.Wszelkie inne otwory, istniejące w p. u., trzeba za­

murować, albo pozalepiać gliną, gipsem, zakleić papie­rem lub, ostatecznie, zapchać szczelnie szmatami.

f. Uszczelnianie ścian, sufitów i podłóg.Ściany powinny być dobrze tynkowane od zewnątrz

domu, jak i od wewnątrz. Sufity również muszą mieć dobre tynki. Ponadto szczelność może być uzyskana przez pomalowanie ścian, sufitów i podłóg farbą olejną, co jednak nie jest hygjeniczne.

4. KONTROLA SZCZELNOŚCI POMIESZCZENIA USZCZELNIONEGO.

Chcąc się przekonać, czy pomieszczenie jest dobrze uszczelnione, trzeba:

a. Pomieszczenie dokładnie wywietrzyć.

— 24 —

b. Pozamykać wszelkie otwory (okiennice, drzwi, piece i t. p.).

c. Nazewnątrz przy drzwiach, oknach i t. p. ustawić obserwatorów. Jeżeli p. u. jest na piętrze, to okna i ściany można obserwować z balkonów.

d. Wewnątrz pomieszczenia wytworzyć dużo dymu z jakiegokolwiek materjału, np. ze świecy dym­nej, uważając na to, ażeby nie wywołać pożaru.

Jeżeli jest ono źle uszczelnione, to ludzie obserwują­cy napewno zauważą smugi dymu, wychodzącego przez różne niewidoczne dla oka szpary w ścianach, drzwiach i t. p. W tym wypadku uszczelnienie trzeba poprawić i próbę szczelności powtórzyć, poczem pomieszczenie dobrze wywietrzyć.

Kontrolę szczelności powyższym sposobem przepro­wadza się tylko wtedy, gdy warunki na to pozwalają.

5. CO JEST ZAKAZANE W P. U. PODCZAS NAPADU GAZOWEGO?

W pierwszym rzędzie zakazane są wszelkie czynno­ści, które powodują większe zużycie tlenu oraz takie, które zanieczyszczają powietrze.

Zatem, w p. u. nie w olno:a. Palić w piecach, ponieważ zużywa to bardzo duże

ilości powietrza, np. 1 kg węgla kamiennego spala się przy zużyciu około 15 m3 powietrza.

b. Palić tytoniu.c. Chodzić bez celu, biegać, śpiewać.d. Pracować fizycznie bez koniecznej potrzeby.e. Przechowywać produktów, wydzielających zapa­

chy, jak serów, ryb wędzonych, śledzi, kapusty kiszonej i t. p.

— 25 —

Oprócz czynników wymienionych powyżej, na zanie­czyszczenie powietrza w pływ ają:

a. Zapachy z ust, gdy zęby nie są czyszczone lub człowiek chory jest na złą przemianę materji.

b. Pocenie się nóg i wogóle ciała.c. Brudna bielizna.d. Brudne ubranie.e. Stęchlizna, szczególnie w wilgotnych mieszka­

niach.f. Kurz, pył.g. Palenie lampy naftow ej; nieduża lampa naftowa

wydziela około 20 1 dwutlenku węgla na godzinę.h. Palenie świec; świeca parafinowa wytwarza ok.

14 1 dwutlenku węgla na godzinę.

6. OBLICZANIE ILOŚCI LUDZI I CZASU ICH PRZEBYWANIA W P. U. BEZ ODŚWIEŻANIA

POWIETRZA.

Ilość ludzi, których można umieścić w danem p. u. na zgóry określony czas bez odświeżania powietrza, oblicza się zapomocą wzoru :

n = ~ ...................... gdzie:t . a

n — Ilość ludzi.V— Pojemność p. u. w metrach sześciennych powie­

trza. Oblicza się faktyczną ilość powietrza, znaj­dującego się w pomieszczeniu, odliczając od je ­go ogólnej pojemności tę objętość, jaką zajmują piece, meble, ludzie i t. p.

— 26 —

t — Czas trwania skutków nieprzyjacielskiego napa­du lotniczo-gazowego. Czas ten zależy:a) Od nieprzyjacielskich możliwości napadu lot­

niczego. Czem możliwości te są większe, tern czas ten jest dłuższy.

b) Od własnych środków obrony przeciwlotni­czej, szczególnie czynnej. Im środki te są po­tężniejsze, tem czas ten jest krótszy.

c) Od rodzaju użytego przez npla gazu bojowe­go. Przy gazach parzących czas ten jest naj­dłuższy.

d) Od warunków atmosferycznych podczas na­padu. Czas ten jest krótszy, jeżeli podczas napadu panuje silny wiatr, pada deszcz lub śnieg, albo też jest bardzo gorąco.

e) Od własnych możliwości prowadzenia odka­żania. Im więcej jest drużyn odkażających, im lepiej są one zorganizowane, wyposażone i wyszkolone, im bardziej praca tych drużyn oparta jest na środkach mechanicznych od­każania, tem czas ten jest krótszy.

Zależnie od powyższych warunków czas trwania skutków napadu lotniczo-gazowego może wynosić kilkai więcej godzin.

a — Norma powietrza, potrzebnego dla jednego czło­wieka na przeciąg jednej godziny w metrachsześciennych. Norma ta zależy:a) Od tego, czy ludzie w p. u. pracują, chodzą,

biegają. Czem większa praca, chodzenie, bieganie, tem więcej trzeba powietrza.

b) Od wagi poszczególnych ludzi. Przy więk­szej wadze ludzie potrzebują więcej powie­

— 27 —

trza (ściśle tlenu; człowiek dorosły zużywa tlenu przy średniej pracy 0,65 — 1,3 l/min. i wytwarza 0,52 — 1,04 l/min. dwutlenku węgla). Dorośli więcej, niżsi mniej, dzieci

‘ najmniej.c) Od pozycji ciała. Leżąc, człowiek zużywa

powietrza najmniej.d) Od tego, czy ludzie śpią, czy też czuwają.

Powietrza najmniej zużywa się podczas snu.e) Od warunków, omówionych powyżej w pa­

ragrafie 5.f ) Od temperatury, panującej w p. u. Przy

wyższej temperaturze trzeba więcej powie­trza. Temperatura nie powinna być wyższa od 30° C. Najlepsza jest normalna tempera­tura pokojowa 18° — 20° C.

g) Od wilgotności powietrza. Wilgotność względna nie powinna przekraczać 80 — 90% .

h) Od ilości posiadanych p. u. Przy większej ich ilości norma ta może być większa.

i) Od ilości ludzi, których trzeba zabezpieczyć przed gazami bojowemi. Przy dużej ich ilo­ści norma ta musi być mniejsza.

Zależnie od powyższych warunków norma ta wynosi2 — 6 m3. Norma ta uwzględnia potrzebną ilość tlenui dopuszczalne granice dwutlenku węgla oraz pary wodnej. Zawartość tlenu w powietrzu w p. u. nie powin­na być mniejsza od 16%, natomiast zawartość dwutlen­ku węgla nie może przekraczać 2 — 3% .

W każdym wypadku wielkość normy powietrza na jednego człowieka ustala się w podanych granicach.

— 28 —

Z tego wynika, że w p. u. o pojemności 60 m3 powie­trza można umieścić 4 ludzi na czas 5 godzin trwania napadu gazowego przy założeniu, że 1 człowiek na1 godzinę będzie potrzebował 3 m3 powietrza. i

He czasu może przebywać dana ilość ludzi w danemp. u. bez odświeżania powietrza, oblicza się zapomocą w zoru:

t = —— ...........................gdzie :n . a

t — Czas, w ciągu którego dana ilość ludzi może przebywać w danem p. u. bez odświeżania po­wietrza. Czas ten oblicza się w godzinach.

V — Pojemność p. u. w metrach sześciennych powie­trza (patrz w yżej).

n — Ilość ludzi, których chce się umieścić w danem p. u.

a — Norma powietrza, potrzebnego dla jednego czło­wieka na przeciąg jednej godziny w metrach sześciennych. Norma ta wynosi 2 — 6 m3 (patrz w yżej).

Przykład:V 60

t = = ~ r = 6 godzin. n . a 5 .2 DZ tego wynika, że w p. u. o pojemności 60 m3 powie­

trza 5 ludzi będzie mogło przebywać 6 godzin przy za­łożeniu, iż 1 człowiek na 1 godzinę będzie potrzebował2 m3 powietrza.

— 29 —

Czas przebywania w p. u. może być przedłużony przez zastosowanie tlenu ze zbiornika. W tym celu uży­wane są butle na tlen o pojemności wodnej 40 1, wy­trzymujące ciśnienie około 250 atmosfer, a zawierają­ce tlen pod ciśnieniem ok. 150 atm. Z tego wynika, że butla tego rodzaju zawiera około 6.000 1 tlenu. W bu­tlach takich wolno używać tlen z domieszką azotu ok. 2 — 3% . Tlenu z domieszką wodoru używać nie wolno. Butle wykonywane są ze stali i zamykane zaworami.

7. OBSŁUGA POMIESZCZENIA USZCZELNIONEGO.

Obsługa ta składa się najmniej z jednego człowieka. W dużych p. u. dla każdej izby można wyznaczyć osob­nego obsługującego. Do zarządzeń obsługi muszą się ściśle stosować wszyscy przebywający w p. u.

Do zadań obsługi podczas pogotowia przeciwlotni­czego należy:

a. Utrzymywanie p. u. w porządku.b. Dbanie o szczelność.c. Pilnowanie, żeby p. u. było zawsze dobrze wywie­

trzone.d. Dbanie o to, żeby w p. u. była czysta, dobra woda

i kubki do picia, oraz produkty żywnościowe, jak konserwy mięsne, suchary, chleb, kawa, woda przegotowana i mleko dla małych dzieci.

e. Pilnowanie, żeby w p. u. otwarte były tylko nie­zbędne drzwi lub okna. Wszystkie inne otwory powinny być pozamykane.

f. Obserwacja sygnałów alarmowych i stosowanie się do nich.

— 30 —

Do obowiązków obsługi podczas napadu gazowego należy:

a. Zamknięcie drzwi, okiennic i wogóle wszelkich otworów natychmiast po usłyszeniu sygnału alar­mowego.

b. Pogaszenie zbędnych świateł, szczególnie nieelek­trycznych, i pozasłanianie pozostałych.

c. Rozmieszczenie ludzi, którzy w chwili alarmu byli w p. u.

d. Regulowanie zużycia wody i produktów żywno­ściowych.

e. Przypomnienie ludziom, co jest w p. u. zakazane.f. Pilnowanie, ażeby przez cały czas trwania napadu

gazowego nikt nie otwierał drzwi, okiennic i t. p.g. Pilnowanie, ażeby przez cały czas trwania napa­

du gazowego nikt nie wchodził do p. u., ani też nie wychodził z niego na zewnątrz.

h. Obserwacja sygnałów alarmowych i stosowanie się do nich.

Obsługa otwiera p. u. dopiero wtedy, gdy otrzyma zawiadomienie, iż skutki bombardowania gazowego zo­stały zlikwidowane. Z tą chwilą wolno z p. u. wycho­dzić, jak i wchodzić do jego wnętrza.

II. SCHRON PRZECIWGAZOWY.1. WIADOMOŚCI OGÓLNE.

Schronem przeciwgazowym nazywamy pomieszcze­nie, posiadające:

a. Uszczelnienia takie same, jak pomieszczenie uszczelnione.

— 31 —

b. Urządzenie wentylacyjne, które pozwala na to, ażeby w s. p. przebywać dłużej, niż to umożliwia normalnie zawarte w nim powietrze.

c. Urządzenia wejściowe, które umożliwiają wcho­dzenie i wychodzenie ze s. p. podczas napadu ga­zowego.

Z tego wynika, że s. p. może dać zabezpieczenie nie- tylko tym, którzy w chwili napadu wewnątrz niego się znajdują, lecz i tym, którzy są nazewnątrz na ulicach, placach i t. p.

d. Materjały do niszczenia gazów bojowych, które z ludźmi wchodzącymi, albo też w czasie ich wy­chodzenia mogą się częściowo dostać do koryta­rza wejściowego s. p.

2. RODZAJE SCHRONÓW PRZECIWGAZOWYCH.

Rozróżniamy dwa rodzaje s. p . :a. S. p., które chronią przed gazami bojowemi, od­

łamkami i podmuchami, natomiast przed działa­niem burzącem bomb i pocisków nie dają żadnego lub prawie żadnego zabezpieczenia.

Tego rodzaju s. p. mogą być urządzane w gmachach publicznych, w domach mieszkalnych, koszarach i t. p. Takich schronów będzie najwięcej.

b. S. p., które chronią przed gazami bojowemi, od­łamkami i podmuchami oraz równocześnie przed działaniem burzącem bomb i pocisków.

Tego rodzaju s. p. muszą być urządzane w piwni­cach lub suterynach domów o konstrukcjach żelazo- betonowych lub stalowych względnie w innych domach,

— 32 —

lecz bardzo wysokich i posiadających sklepienia klei- nowskie, oraz w schronach wojskowych.

S. p. tego rodzaju mogą być również specjalnie budo­wane, lecz z powodu bardzo dużych kosztów będzie ich tylko znikoma ilość.

3. WYBÓR POMIESZCZEŃ NA SCHRONY PRZECIWGAZOWE.

Ponieważ s. p. przeznacza się w pierwszym rzędzie dla poszczególnych służb OPL biernej oraz dla ran­nych, zagazowanych i ludzi zmęczonych długiem uży­ciem masek przeciwgazowych, przeto trzeba je urzą­dzać w pomieszczeniach łatwo dostępnych i widocz­nych. Najwięcej nadają się zatem na ten cel pomie­szczenia w mieszkaniach frontowych, parterowych lub na pierwszem piętrze, oraz w dostępniejszych piwni­cach i suterynach.

Najlepiej cały wybrany lokal urządzić jako s. p. Je­żeli jest to niemożliwe, to na s. p. trzeba wydzielić po­koje przyległe do łazienki, ubikacji i kuchni. Na s. p. nadają się więcej te lokale, pokoje, mieszkania, które odpowiadają warunkom, stawianym pomieszczeniom uszczelnionym (patrz pkt. I — 2).

Ponadto s. p. mogą być urządzane w tunelach kole­jek podziemnych.

4. ILOŚĆ SCHRONÓW PRZECIWGAZOWYCH.

Dla sprawnego funkcjonowania obrony przeciwlotni- czo-gazowej ludności cywilnej pożądane jest, ażeby każdy dom posiadał s. p. Ponadto wskazane jest dąże­nie do tego, ażeby lokatorzy poszczególnych mieszkań

— 33 —

urządzali w nich dla siebie schrony rodzinne, obejmu­jące łazienkę, ubikację i jeden pokój, albo też ku­chnię.

W miarę urządzania schronów przeciwgazowych na danej ulicy, powinno się je rozlokowywać w szachow­nicę (Rys. 9).

Rys. 9Rozlokowanie s. p. na danej ulicy.

a — Ulica w rzucie poziomym. b — Schrony przeciwgazowe.

5. OZNACZANIE SCHRONÓW PRZECIW­GAZOWYCH.

S. p. muszą być bardzo wyraźnie i widocznie poozna- czane. Trzeba to robić w sposób rzucający się w oczy.

Na domach, które posiadają s. p., powinny być umie­szczone strzałki kierujące oraz odpowiednie napisy.

W nocy domy ze schronami muszą być oznaczone za- pomocą świateł niewidocznych zgóry dla lotnika, świa­tła te powinny być w całem mieście jednakowego ko­loru.

S. p. noszą numerację domów i mieszkań, w których są pourządzane.

— 34 —

6. USZCZELNIANIE SCHRONÓW PRZECIW­GAZOWYCH.

W s. p. uszczelnia się wszystko tak samo, jak w p. u.Jeżeli s. p. składa się więcej, niż z jednej izby, to

wskazane jest również uszczelnienie drzwi, prowadzą­cych z jednej izby do drugiej.

W ten sposób, w razie uszkodzenia części schronu, dalsze izby mogą być nadal używane.

7. URZĄDZENIE WENTYLACYJNE.

Urządzenie wentylacyjne potrzebne jest do tego, aże­by można było przewietrzać s. p. po upływie czasu, na jaki wystarczy powietrze normalnie w nim zawarte.

W tym celu najlepiej stosować system wentylacji tło­czącej, gd y ż :

a. Wprowadzając do s. p. czyste powietrze, można wytworzyć w nim nadciśnienie w granicach2 — 5 mm słupa wody, co zależy od szczelności s. p. i wydajności urządzenia wentylacyjnego.

b. Nadciśnienie powoduje, że s. p. staje się bardziej szczelny. Rozumie się to w ten sposób, iż przez ewentualne nieszczelności powietrze raczej wy­chodzi nazewnątrz, a nie kieruje się do wnętrza schronu.

c. Wytwarzając nadciśnienie, usuwa się za jego po­mocą powietrze zużyte. Zatem, stosując ten sy­stem, spełnia się jednocześnie dwie czynności: wprowadza czyste powietrze i usuwa zużyte, przyczem urządzenie jest tylko jedno.

d. Nie wymaga ono stosowania do odświeżania po­wietrza jakichkolwiek chemikalij, które zazwy­

— 35 —

czaj są drogie, mało wydajne i nastręczają dużo trudności podczas przechowywania. Pozatem przy użyciu nie dają one pewności odświeżenia po­wietrza.

Urządzenie do wentylacji tłoczącej (Rys. 10) może posiadać:

a. Rury doprowadzające powietrze.b. Pochłaniacz schronowy.c. Wentylator.d. Rury rozprowadzające powietrze.e. Otwory do usuwania powietrza zużytego.Nadto urządzenie to w większych s. p. może posia­

dać chłodnicę do osuszania powietrza i nagrzewnicę do obniżania wilgotności względnej.

Części składowe tego urządzenia instaluje się w spo­sób, pokazany schematycznie na rysunku 10-ym.

a. Rury doprowadzające powietrze.Pożądane jest, ażeby powietrze do s. p. doprowadza­

ne było z punktów jaknajwyższych, gdzie gazów bojo­wych nie bywa lub stężenie ich jest nieduże. Z tego po­wodu w miastach powietrze powinno być czerpane z ponad dachów i doprowadzane do s. p. zapomocą rur.

Rurę prowadzi się po ścianie zewnętrznej domu tak, jak rynnę, i wyprowadza około 10 m ponad szczyty ko­minów lub około 5 m poniżej tych szczytów. Tym spo­sobem unika się nietylko dużych stężeń gazów bojo­wych, lecz i zaczerpywania kurzów, sadzy i t. p. Rura doprowadzająca powietrze powinna być wyprowadzo­na ponad szczyty kominów najwyższych domów, znaj­dujących się w bliskości tego gmachu, w którym urzą­dzany jest s. p. W razie braku innego wyjścia rurę do-

— 36 —

a — Dom wielopię­trowy,

b — Dach domu. c — Izby schrono­

we.d — Rura dopro­

wadzająca po­wietrze z po­nad dachu,

e — Daszek rury doprowadzają­cej powietrze,

f — Pochłaniacz schronowy,

g — Wentylator, h — Rura rozpro­

wadzająca po­wietrze po schronie,

i — Wyloty rury rozprowadza­jącej powie­trze,

j — Drzwi, k — Dolny otwór

do usuwania powietrza zu­żytego.

1 — Górny otwór do usuwania powietrza zu­żytego,

ł — Kierunek po­wietrza,

m— Łapy, przy­mocowane do ściany, trzy­mające po­chłaniacz,

n — Podstawa pod­trzymująca wentylator. Jest ona przy­mocowana do ściany.

Rys. 10Schemat urządzenia do wentylacji tłoczącej.

Przekrój pionowy zboku.

— 37 —

prowadzającą wyprowadza się ze s. p. do sąsiedniej izby lub na klatkę schodową, albo też nazewnątrz na wysokość paru metrów. Poszczególne człony rury mu­szą być ze sobą szczelnie spojone. Najlepsze są rury okrągłe, gładkie od środka i o jak najmniejszej ilości kolanek i załamań, które powinny być łagodne, a nie pod kątem prostym lub ostrym. W ten sposób unika się zbytecznych oporów. Średnica rury może wynosić około 15 cm. Mogą być stosowane rury blaszane cynkowane. Wlot rury ponad dachem musi być zakończony dasz­kiem, chroniącym rurę przed opadami atmosferycz- nemi.

Rurę wprowadza się do s. p. przez specjalnie w tym celu wykonany otwór w ścianie, w którym musi ona być dobrze uszczelniona.

b. Pochłaniacz schronowy.

W s. p. stosuje się pochłaniacze schronowe.aa. „M ałe” , bez filtru mechanicznego, o wydajności

około 0,6 m3 powietrza na minutę, przeznaczone dla s. p. na około 12 osób.

bb. „M ałe” łącznie z filtrem mechanicznym równieżo wydajności około 0,6 m3 powietrza na minutę, przeznaczone tak samo dla s. p. na około 12 osób.

cc. „średnie” , bez filtru mechanicznego, o wydajno­ści około 4 m3 powietrza na minutę, przeznaczone dla s. p. na 80 — 100 ludzi. Do pochłaniaczy tych mogą być stosowane oddzielne filtry mecha­niczne.

— 38 —

Zarówno pochłaniacze „M ałe” , jak i „średnie” , za­wierają węgiel aktywowany, jako materjał pochłania­jący gazy bojowe.

Filtry mechaniczne zatrzymują sternity, kurze, pyły i t. p.

Pochłaniacze te produkuje wytwórnia sprzętu prze­ciwgazowego. Ludność cywilna może je nabywać w L. O. P. P.

Opisane pochłaniacze schronowe mają konstrukcję całkowicie metalową. Należy je chronić przed wstrzą­sami, uderzeniami i wilgocią, szczególnie w czasie tran­sportu.

Podczas użycia przez pochłaniacze te nie powinno się przeprowadzać większych ilości powietrza od wy­żej wskazanych wydajności. W ten sposób uniknie się przeskoku gazu bojowego, który mógłby nastąpić przy zbyt dużej szybkości linjowej przepływu powietrza, szczególnie w razie powstania większego stężenia.

Czas służby tych pochłaniaczy zależy od rodzaju ga­zów bojowych, ich stężenia, ilości i jakości materjałów chłonnych, wilgotności, temperatury oraz szybkości przepływu powietrza. Czas służby może zatem wynieść kilkanaście godzin i znacznie dłużej.

c. Wentylator.

Do wentylacji tłoczącej w s. p. stosuje się wentyla­tory odśrodkowe o napędzie ręcznym. Mogą być rów­nież używane wentylatory elektryczne, jednak z prze­kładnią na ręczne, na wypadek przerwy prądu.

Przy stosowaniu prądu elektrycznego ilość obrotów wentylatora musi być dostosowana do wydajności po­chłaniacza.

— 39 —

Wentylator, zastosowany do urządzenia wentylacyj­nego z „Małym” pochłaniaczem, musi dawać 0,6 m3 po­wietrza przy 30 — 40 obrotach korbą na minutę i przy sprężu około 35 mm słupa wody.

W tych samych warunkach wentylator, użyty przy „średnim” pochłaniaczu, musi mieć wydajność 4 m3 po­wietrza na minutę przy sprężu około 50 mm słupa wody.

Znając wydajność wentylatora, łatwo jest obliczyć, ile czasu trzeba pracować korbą, ażeby dostarczyć po­trzebną ilość powietrza na zgóry określony czas. Moż­na się do tego celu posługiwać następującym wzorem:

t — Czas pracy wentylatorem w minutach.60 — Liczba oderwana.

/ — Czas w godzinach, na przeciąg którego trzeba dostarczyć odpowiednią ilość powietrza.

n — Ilość ludzi w schronie przeciwgazowym. a — Ilość powietrza, potrzebnego dla 1 człowieka na

1 godzinę; wynosi to od 2 — 6 m3. n — Ilość metrów sześciennych powietrza, dostarczo­

nego wentylatorem na minutę.Chcąc kupić wentylator odpowiedni do posiadanego

urządzenia, należy przy zamówieniu podać fabryce na­stępujące dane:

aa. Długość rury doprowadzającej, je j średnicę, ilość kolanek i załamań, rodzaj.

bb. Wydajność pochłaniacza schronowego w m3/min.

— 40 —

cc. Długość rur rozprowadzających, ich średnicę, ilość kolanek i załamań, rodzaj.

dd. Czy wentylator ma być elektryczny z przekład­nią na napęd ręczny, czy też tylko o napędzie ręcznym.

ee. że wentylator ma być typu odśrodkowego i po­trzebną wydajność ma dawać przy 30 — 40 obr./min.

Taki typ wentylatora wymaga przy korbie pracy jed­nego człowieka. Praca ta musi się odbywać na 2 — 3 zmiany. Każda zmiana może pracować 10 — 15 minut.

d. Rury rozprowadzające powietrze.

Jeżeli s. p. składa się z szeregu izb, to z urządzeniem wentylacyjnem łączy się je zapomocą rury rozprowa­dzającej powietrze (Rys. 11). Rurę tę łączy się z wen­tylatorem. W każdej izbie schronowej w rurze dopro­wadzającej robi się odpowiednie otwory, przez które powietrze wtłaczane jest do danych izb. Otwory te zao­patruje się w szybry, któremi można regulować ich wy­dajność. Rurę rozprowadzającą prowadzi się poziomo po ścianie bliżej sufitu. Rura ta może być wykonana z blachy ocynkowanej. Rura może być prostokątna z kantami zaokrąglonemi lub okrągła o średnicy około15 cm.

e. Otwory do usuwania powietrza zużytego.

W celu nadania wtłaczanemu powietrzu określonego kierunku w stronę drzwi, urządza się w nich otwory do usuwania powietrza zużytego.

Otwo*ry te powinny być jak najdalej od wentylato­rów lub wylotów rury rozprowadzającej powietrze.

Rys. 11Rury rozprowadzające powietrze czyste.

Schemat przekroju pionowego.

d — Wentylator, e — Pochłaniacz.f — Łapy trzymające pochłaniacz, g — Podstawa podtrzymująca wentylator.

a — Izby schronowe.b — Rura rozprowadzająca powietrze do

poszczególnych izb. c — Otwory, przez które powietrze wtła­

czane jest do izb schronowych.

— 42 —

Urządza się je w drzwiach wejściowych i wyjściowych; jeden w górnej ich części, drugi — w dolnej. Każdy otwór musi mieć szczelne zamknięcie śrubowe, szybro- we lub drzwiczkami, światło takiego otworu wynosi około 5 cm średnicy.

Otwory te otwiera się tylko w minimalnym stopniu. Wystarcza to zupełnie, ażeby powietrze skierowało się w ich stronę. Wolno je otwierać na krótką chwilę tylko podczas pracy korbą wentylatora. Przed przerwaniem tej pracy otwory w drzwiach muszą być szczelnie po­zamykane.

Powietrze ze s. p. uchodzi również przez niewidocz­ne dla oka otwory. Ponadto można je usuwać przez piece lub normalne kanały wentylacyjne, otwierając ich otwory na powyższych zasadach.

f. Ilość urządzeń do wentylacji tłoczącej w jednym s. p.

Normalnie schron przeciwgazowy posiada jedno ta­kie urządzenie. Jeżeli jest on bardzo duży, to może mieć ich więcej, przyczem poszczególne części s. p.o samodzielnych urządzeniach wentylacyjnych powin­ny być od siebie szczelnie oddzielone. Nie uniemożliwia to ich użycia w razie zniszczenia części s. p., zasadni­czo jednak należy unikać dużych s. p. Jest to najlepszy sposób ograniczenia większych strat w jednem miejscu.

8. URZĄDZENIA WEJŚCIOWE.

S. p. musi mieć conajmniej jeden korytarz wejścio­wy. Może nim być normalny przedpokój mieszkania. W wypadku, gdy całe mieszkanie jest s. p., drugim ko­

— 43 —

rytarzem wejściowym może być kuchnia, o ile dany lo­kal ma klatkę schodową frontową i kuchenną.

Jeżeli s. p. urządzony jest w lokalu piwnicznym, to powinny być dwa korytarze w ejściowe; w razie uszko­dzenia lub zburzenia jednego korytarza, używa się dru­gi. Tym sposobem zabezpieczamy się przed ewentual­nością zamknięcia w s. p. bez możności wyjścia.

Zasadą jest, żeby wszystkie drzwi, prowadzące do korytarza schronowego, były uszczelnione. Drzwi te po­winny mieć najprostsze urządzenia dociskowe, pozwa­lające na łatwe ich użycie. Nie może to być jednak wy­konane kosztem szczelności.

W drzwiach na klatkę schodową praktycznie jest urządzić wizjer, umożliwiający obserwowanie klatki z korytarza.

Ogólnie biorąc, podczas napadu gazowego wolno otworzyć w korytarzu wejściowym s. p. jednocześnie tylko jedne drzwi. W ten sposób unika się przeciągów, które mogłyby rozprowadzić gazy bojowe.

Nazewnątrz korytarzy wejściowych przy drzwiach powinny być położone wycieraczki druciane do obuwia. Ponadto praktycznie jest umieścić w tem miejscu wy­cieraczki kokosowe lub słomiane, albo też pewną ilość szmat do wycierania obuwia skażonego.

9. PODZIAŁ IZB S. P.

Podział ten zależy od przeznaczenia schronu i ilości izb. Jeżeli s. p. składa się:

a. Z dwóch izb, to drugą, czyli dalszą od wejścia, można przeznaczyć dla ludzi, którzy zostali odka­

— 44 —

żeni lub nie byli pod działaniem gazów bojowych, pierwszą natomiast — dla tych, którzy są skażeni gazami. W izbie tej ustawia się dobrze zamykane skrzynie na ubrania skażone oraz niezbędne ma- terjały do odkażania ludzi. Poszczególni ludzie, którzy zostaną odkażeni, kierowani są z izby pierwszej do drugiej.

b. Z trzech izb, to pierwszą można przeznaczyć dla ludzi skażonych, drugą i trzecią dla odkażonych lub nieskażonych. Z tego wynika, że odkażenie przeprowadza się w izbie pierwszej. Izba ta musi mieć połączenie z korytarzem wejściowym. W pierwszej izbie ustawia się skrzynie (jak wy­żej) na skażone ubrania i niezbędne materjały do odkażania ludzi.

c. Z czterech lub więcej izb, to pierwszą izbę od ko­rytarza można przeznaczyć na rozbieralnię, dru­gą, łączącą się z pierwszą, na kąpielisko pryszni­cowe, trzecią — na salę opatrunkową, czwartą — na izbę dla ludzi, których wykąpano, przejrzano, opatrzono.

Rozbieralnia powinna mieć skrzynię (jak wyżej) na ubrania skażone gazami parzącemi, maszynkę do strzyżenia włosów oraz środki do odkażania podłogi, ścian, przedmiotów i t. p.

Jeżeli s. p. jest mały, to skrzynie na wierzchnie ubra­nia skażone oraz niezbędne materjały odkażające usta­wia się w korytarzu wejściowym.

Kąpielisko prysznicowe powinno mieć przedewszyst- kiem wiadra, ręczniki i mydło (najlepiej szare).

— 45 —

Sala opatrunkowa musi mieć normalne urządzenia i odpowiednie leki.

Izby dla ludzi mogą być zaopatrzone w łóżka, krze­sła, ławki, stoły, wieszaki, szafy, radjo, produkty żyw­nościowe.

Powyżej podany jest tylko ogólny rzut oka na taki schron. Urządzeniami jego i wykorzystaniem zajmują się specjalne opracowania. Do zakresu niniejszej pracy kwestja ta nie należy.

10. WYPOSAŻENIE SCHRONU PRZECIW­GAZOWEGO.

Przeciętny s. p. publiczny powinien posiadać:a. Wapno chlorowane (conajmniej 10 kg w opako­

waniu fabrycznem).b. Annogen (conajmniej 10 tabletek).c. Mydło szare (5 kg).d. Naczynie emaljowane na wodę do picia, z krani­

kiem i pokrywką (pojemność 10 1).e. Kubki aluminjowe do picia wody (3 szt.).f. Wiadra (2 szt.).g. Umywalkę metalową średnią z wiadrem i mied­

nicą.h. Ręczniki (4 szt.).i. Chałaty drelichowe (3 szt.). j. Łopatę.k. Siekierę.1. Kij do mieszania roztworów, ł. Hydropult.

— 46 —

m. Pendzel.n. Wycieraczki druciane i kokosowe lub słomiane

(po jednej każdego rodzaju przy wejściach), o. Szmaty (5 kg).p. Skrzynię na trociny, drewnianą (rozmiary: np.

0,5 m długości, 0,35 m szerokości i 0,5 m wyso­kości).

q. Maski przeciwgazowe dla obsługi, r. Ubrania ochronne (2 komplety), s. Rękawice ochronne (5 par), t. Szczotkę do zamiatania (na długim kiju),u. śmietniczkę blaszaną z odpowiednią małą szczot­

ką.v. Latarnię do świec — typu jak przy wozach, w. świece parafinowe grube (1 kg). x. Latarkę elektryczną ręczną, y. Baterje do latarki elektrycznej (2 szt.). z. Zapałki (10 pudełek),

aa. Skrzynię na skażone ubrania, żelazną, ocynkowa­ną, z pokrywą i uchwytami po bokach (rozmiary: np. 1 m długości, 0,5 m szerokości i 1 m wysokości),

bb. Apteczkę podręczną, cc. Instrukcję użycia s. p.

Ponadto, o ile s. p. nie posiada ubikacji, powinien mieć przenośne naczynie ustępowe hermetyczne (np. firmy „Eskimos” ) oraz parawanik do jego zasłonięcia.

S. p. musi być również wyposażony w niezbędne pro­dukty żywnościowe, jak konserwy mięsne, kawę, sucha­

ry, chleb oraz wodę przegotowaną i mleko dla dzieci. Pozatem zapas wody, trocin i piasku.

— 47 —

11. CO JEST ZAKAZANE W S. P. PODCZAS NAPADU GAZOWEGO?

L, 'W zasadzie zakazane są te same czynności, co

i w pomieszczeniu uszczelnionem. Może jednak pano­wać większa swoboda, ponieważ s. p. posiada urządze­nie wentylacyjne.

W s. p. nikomu nie wolno przechodzić bez pozwole­nia z jednej izby do drugiej. Każdy musi przebywać w izbie, którą mu wyznaczono.

12. OBLICZANIE ILOŚCI LUDZI I CZASU ICH PRZEBYWANIA W S. P. BEZ ODŚWIEŻANIA

POWIETRZA.

Obliczenia te przeprowadza się w ten sam sposób, jak dla pomieszczeń uszczelnionych.

Do s. p. można stosować wyższą normę powietrza od 2 m3 dla jednego człowieka na godzinę, gdyż po­siada on urządzenie wentylacyjne, które pozwala prze­dłużać ten czas, na jaki wystarczyć może powietrze normalnie zawarte w schronie. Po upływie tego czasu, trzeba przystąpić do wentylacji tłoczącej.

Jeżeli chodzi o ilość ludzi, których można umieścić w s. p., to bierze się tu pod uwagę powierzchnię podło­gi. W najgorszym razie na 1 — 2 m2 podłogi można wprowadzić do s. p. po jednym człowieku. W tym wy­padku trzeba przystąpić do odświeżania powietrza prawie natychmiast po zamknięciu schronu. W każ­dym razie do odświeżania powietrza przystępuje się natychmiast po stwierdzeniu, że powietrze w schronie jest duszne.

— 48 —

Ponadto, ilość ludzi, których można umieścić w s.p., określa się według wydajności pochłaniacza schrono­wego, licząc przeciętnie po 50 l/min. powietrza na każ­dego człowieka.

13. OBSŁUGA SCHRONU PRZECIWGAZOWEGO.

Obsługa s. p. składa się najmniej z dwóch ludzi. Je­den obsługuje korytarz wejściowy, wobec czego stale w nim przebywa, drugi natomiast — izby schronowe.

Jeżeli s. p. posiada dwa korytarze wejściowe, to w każdym z nich musi być oddzielny obsługujący. Przy większej ilości izb od dwóch, w zasadzie do każ­dej z nich przydziela się obsługującego. W każdym wypadku wyznacza się komendanta s. p.

Wszyscy ludzie będący w s. p. lub wchodzący względ­nie wychodzący obowiązani są do ścisłego przestrzega­nia zarządzeń obsługi schronowej.

Do zadań obsługujących korytarz wejściowy należy:a. Obserwacja sygnałów alarmowych.b. Pilnowanie, żeby wszystkie drzwi na korytarz

były pozamykane. Otwarte mogą być tylko jedne drzwi przy wchodzeniu względnie wychodzeniu.

c. Wypuszczanie ze s. p. i wpuszczanie ludzi do od­powiednich izb zależnie od podziału schronu i je ­go urządzenia. Jeżeli materjały do odkażaniai skrzynie na skażone ubrania znajdują się w ko­rytarzu, to ludzie wchodzący muszą najpierw przeprowadzić odpowiednie zabiegi, a potem do­piero wpuszczani są do izb schronowych.

d. Odkażanie korytarza z gazów parzących oraz wentylacja i mycie z gazów nieparzących.

— 49 —

e. Utrzymywanie czystości.Do zadań obsługujących izby schronowe należy:a. Obserwacja sygnałów alarmowych.b. Zamykanie wszelkich otworów.c. Gaszenie zbędnych świateł.d. Obliczanie ilości obecnych ludzi i pouczanie ich

o sposobie zachowania się.e. Zapisywanie godziny zamknięcia s. p. celem usta­

lenia, kiedy trzeba będzie przystąpić do odświe­żania powietrza.

f. Odświeżanie powietrza.g. Regulowanie zużycia wody i produktów żywno­

ściowych.h. Niszczenie chemiczne lub usuwanie mechaniczne

gazów bojowych, które podczas wchodzenia, czy też wychodzenia dostały się do s. p. lub wyparo­wały z ubrań ludzi, którzy do schronu weszli.

Gazy nieparzące usuwa się ze schronu mechanicznie. Te, które są w powietrzu, usuwa się razem z niem za- pomocą nadciśnienia lub wietrzenia. Ze ścian, podłóg, mebli i t. p. usuwa się je przez zmywanie wodą przy użyciu ścierek lub przez zbieranie odkurzaczem elek­trycznym.

Gazy parzące niszczy się lub usuwa środkami che- micznemi, które nazywane są odkażalnikami.

i. Umieszczanie ludzi wchodzących w odpowied­nich izbach i dostarczanie im materjałów do od­każenia się, a więc ciepłej wody, najlepiej bie­żącej, mydła szarego, ręczników i t. p. oraz po­uczanie ich o sposobie ich użycia, jak i zacho­wania się w s. p.

j. Utrzymywanie czystości.

— 50 —

111. R E M O N T Y D O M Ó W .Przy większych remontach domów elewacje powin­

ny być upraszczane przez usuwanie zbytecznych ozdób, wnęk i t. p., które są dobremi miejscami dla zbierania się i zatrzymywania gazów bojowych. Wyprawa ze­wnętrzna musi być jak najbardziej gładka, jak naj­mniej porowata i twarda, a skutkiem tego mało na- siąkliwa dla gazów parzących.

Ze strychów należy pousuwać wszelkie przepierze­nia drewniane, zastępując je siatkami metalowemi. Całe poddasze powinno się wysypać grubo żwirem lub piaskiem. W ten sposób strychy uodparnia się w pew­nym stopniu przed ogniem.

Przy zmianie futryn okiennych lub drzwiowych, no­we futryny należy mocno osadzać, najlepiej obmuro- wywać. Takie umiejscowienie futryn zabezpiecza je w dużym stopniu przed podmuchami. Pozatem nowe futryny powinny być tak zakładane, żeby skrzydła okienne mogły być otwierane do środka. Wskazane jest również wzmocnienie fundamentów oraz podstem­plowanie stropów piwnic, szczególnie przeznaczonych dla ludzi.

— 51 —

IV. N O W E D O M Y .Nie powinno się budować nowych domów z zamknię-

temi z czterech stron podwórzami, gdyż są one dobre- mi miejscami zastojów gazów bojowych. Najdogod­niejszą jest forma prostokątna domu, albo też wielo- kątna, wieżowa lub okrągła.

Bardziej odporne na działanie bomb burzących są budynki wysokie, wielopiętrowe, oparte na konstruk­cjach żelazo-betonowych lub stalowych.

W nowych domach trzeba zgóry przewidzieć po­mieszczenia na schrony przeciwgazowe. Ponadto: drzwi, o ile możności, powinny być jednoskrzydłowe; futryny drzwi i okien powinny być dobrze obmurowa­ne; skrzydła okienne — otwierane do środka; elewacja prosta; wyprawa gładka i twarda; strychy uodpornio­ne przed ogniem; fundamenty m ocne; balkony wiszą­ce i przewiewne; wejścia tak wykonane, żeby nie by­ły bezpośrednio narażone na podmuchy.

— 52 —

V. N O WE DZIELNICE.Nowe dzielnice muszą mieć szerokie ulice, równo­

ległe do zdecydowanych kierunków wiatrów panują­cych w danej miejscowości, domy niefrontowe równo­ległe do ulic, dużo trawników (ulegają one działaniu gazów bojowych i dlatego mogą być uważane za ich wykrywacze), na placach ruch jednostronny, który sprzyja porządkowi, oświetlenie elektryczne.

T R E Ś Ć.Str,

Przedm ow a ...............................................................................................................5M e m e n t o ...................................................................................................... 7W s t ę p ...............................................................................................................9

I. POMIESZCZENIE U SZC ZE L N IO N E ...........................................111. Wiadomości ogólne . . . . . . . . 1 12. W ybór pomieszczeń na pomieszczenia uszczelnione . 123. Uszczelnianie pomieszczeń . . . . . . . 13

a. Uszczelnianie d r z w i ............................................................14b. Uszczelnianie o k i e n ............................................................18c. Uszczelnianie p ieców ............................................................22

d. Uszczelnianie otworów normalnych kanałów wenty­lacyjnych .............................................................................23

e. Uszczelnianie wszelkich innych otworów . . . 23f. Uszczelnianie ścian, sufitów i podłóg . . . . 23

4. Kontrola szczelności pomieszczenia uszczelnionego . 235. Co jest zakazane w pomieszczeniu uszczelnionem pod­

czas napadu g a zo w e g o ? .................................................................246. Obliczanie ilości ludzi i czasu ich przebywania w po­

mieszczeniu uszczelnionem bez odświeżania powietrza 257. Obsługa pomieszczenia uszczelnionego . 29

II. SCHRON P R Z E C IW G A Z O W Y ................................................... 301. Wiadomości o g ó ln e ..........................................................................30

2. Rodzaje schronów przeciwgazowych . . . . 3 13. W ybór pomieszczeń na schrony przeciwgazowe . 32

4. Ilość schronów przeciwgazowych.............................................. 325. Oznaczanie schronów przeciwgazowych . . . . 33

Str.6. Uszczelnianie schronów przeciwgazowych . . . . 347. Urządzenie wentylacyjne . . . . . . . 34

a. Rury doprowadzające pow ietrze.................................. 35b. Pochłaniacz s c h r o n o w y ................................................... 37c. W e n t y la t o r .............................................................................38d. Rury rozprowadzające powietrze.................................. 40

e. Otwory do usuwania powietrza zużytego . . . 40f. Ilość urządzeń do wentylacji tłoczącej w jednym

schronie p r z e c iw g a z o w y m ...........................................428. Urządzenia wejściowe . . . . . . . . 429. Podział izb schronu przeciwgazowego . . . . 43

10. Wyposażenie schronu przeciwgazowego . . . . 4511. Co jest zakazane w schronie przeciwgazowym podczas

napadu gazowego? . . . . . . . . . 4712. Obliczanie ilości ludzi i czasu ich przebywania w schro­

nie przeciwgazowym bez odświeżania powietrza . . 4713. Obsługa schronu przeciwgazowego . . . . . 48

III. REMONTY D O M Ó W .....................................................................50IV. NOWE D O M Y ......................................................................................51V. NOWE DZIELNICE .....................................................................52

— 54 —

nr inw. B8 - 323251CBW Warszawa

MG 323251