Materiały pochodzą z Platformy Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plwww.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

RENE DESCARTES – OJCIEC NOWOŻYTNEJ FILOZOFII

Myśliciel, August

Rodin

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,

RENE DESCARTES – OJCIEC NOWOŻYTNEJ FILOZOFII – lekcja 19

KARTEZJUSZ

Rene Descartes (Kartezjusz, 1596 - 1650), francuski filozof i matematyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII w. Urodził się w Touralne /w XIX w. przemianowana na La Haye-Descartes a od 1969 r. nazywa się Descartes/. Był wychowankiem jezuickiej szkoły w La Flèche, od 1618 roku mieszkał w Paryżu, potem podróżował po świecie (był między innymi ochotnikiem w wojnie 30 -letniej), od 1629 roku mieszkał w Holandii.  W 1649 roku na zaproszenie królowej szwedzkiej Krystyny wyjechał do Szwecji, gdzie zmarł po roku.

Był uosobieniem uczonego, bez osobistych ambicji, bez aspiracji do pouczania ludzi i poprawiania świata, opanowany wyłącznie chęcią doskonalenia własnego umysłu i poznania prawdy. Ten cel kierował jego życiem od początku do samego końca.

René Descartes

z królową Krystyną

KARTEZJUSZ

Filozofia była dla Kartezjusza nauką uniwersalną :

„Cała filozofia jest jak drzewo, którego korzeniem jest metafizyka, pniem - fizyka, a gałęźmi - pozostałe nauki, sprowadzające się do trzech, mianowicie: do medycyny, mechaniki, etyki".

Jego działalność badawcza obejmowała prawie cały ten zakres: pracował twórczo nie tylko na polu metafizyki, ale również na polu matematyki, fizyki i biologii.

René Descartes

KARTEZJUSZ

Jednym z celów Kartezjusza była reforma nauki, uważał się za myśliciela, który zerwał z dotychczasową tradycją, jako bezwartościową, i zaczął budowę nauki zupełnie od początku.

Przyczynę niezadowalającego stanu nauk widział w braku odpowiedniej metody. „Metoda" stała się głównym hasłem i pierwszym zadaniem jego filozofii.

Rene Descartes (Kartezjusz, 1596-1650)

KARTEZJUSZ Miarą niezawodną wiedzy

była dla Kartezjusza jasność i wyraźność. Co jest jasne i wyraźne jest pewne. Jasne i wyraźne było dla Kartezjusza to, co proste.

Nauce potrzebna jest więc metoda, która wykrywa proste składniki myśli, metoda analityczna, jaka jest stosowana w arytmetyce. Kartezjusz zastosował ją przede wszystkim w geometrii i zbudował geometrię analityczną /dział geometrii zajmujący się badaniem figur geometrycznych metodami analitycznymi (obliczeniowymi) i algebraicznymi/.

Pracował nad stworzeniem powszechnej nauki, racjonalnej, analitycznej, matematycznej - ujmującej w swoim systemie całokształt wiedzy.

Geometria (1637)

Rene Descartes (1620)

KARTEZJUSZ Chciał, aby pod względem

ścisłości i pewności wszystkie nauki stały się podobne do matematyki. Matematyka swoje zalety naukowe czerpie stąd, że rozważa same własności ilościowe. Dlatego dążył do tego, aby wszystkie nauki ograniczyć do rozważań ilościowych. Ponieważ liczbowo daje się ująć przestrzeń i ruch, dlatego ideałem było dla niego wywieść wszystkie własności rzeczy z kształtu i ruchu, i całą przyrodę rozważać wyłącznie geometrycznie i mechanicznie.

KARTEZJUSZ

KARTEZJUSZ W wątpieniu właśnie znalazł ostoję pewności. Jeśli bowiem

wątpię, to myślę, myśl istnieje), choćbym śnił lub choćby mię zły demon wprowadzał w błąd. To, co myślę, może być snem lub błędem, ale że myślę, to jest niewątpliwe. Mogę mylić się w rozumowaniach, ale mogę się mylić tylko - jeśli myślę. Istnienia rzeczy zewnętrznych nie jesteśmy pewni, ale jesteśmy pewni istnienia własnej myśli.

„Myślę, więc jestem" (cogito, ergo sum).

„Co to znaczy coś, co myśli? To znaczy coś, co wątpi, rozumie, pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, wyobraża sobie i czuje.”

Kartezjusz dokonał przewrotu, wskazując, że fundamentu wiedzy szukać należy nie w świecie zewnętrznym, lecz w człowieku, nie w przedmiocie, lecz w podmiocie, nie w materii, lecz w świadomym duchu.

KARTEZJUSZ Czy istnienie innych bytów - Boga i świata materialnego - może Czy istnienie innych bytów - Boga i świata materialnego - może

być tak pewne, jak istnienie jaźni? Nie, ale dadzą się one uzasadnić za być tak pewne, jak istnienie jaźni? Nie, ale dadzą się one uzasadnić za pomocą niezawodnej przesłanki, jaką jest istnienie jaźni. pomocą niezawodnej przesłanki, jaką jest istnienie jaźni.

• a) Jaźń, jako niedoskonała, nie istnieje sama przez się, lecz musi mieć a) Jaźń, jako niedoskonała, nie istnieje sama przez się, lecz musi mieć przyczynę. Ostateczna przyczyna musi być doskonała, a więc jest Bogiem.przyczynę. Ostateczna przyczyna musi być doskonała, a więc jest Bogiem.

• b) Istnienie Boga wynika z samej idei, jaką mamy o Bogu. Jest to idea b) Istnienie Boga wynika z samej idei, jaką mamy o Bogu. Jest to idea doskonała, ponieważ zaś skutek nie może być doskonalszy od przyczyny, doskonała, ponieważ zaś skutek nie może być doskonalszy od przyczyny, więc - jaźń ludzka nie może być przyczyną tej idei. Nie człowiek wymyślił więc - jaźń ludzka nie może być przyczyną tej idei. Nie człowiek wymyślił ideę Boga, lecz została ona wytworzona w jego umyśle przez istotę ideę Boga, lecz została ona wytworzona w jego umyśle przez istotę doskonałą, czyli przez samego Boga. Jeśli więc posiadamy ideę Boga, to doskonałą, czyli przez samego Boga. Jeśli więc posiadamy ideę Boga, to istnieje Bóg, który ją w naszym umyśle wytworzył.istnieje Bóg, który ją w naszym umyśle wytworzył.

KARTEZJUSZ

Posiadamy naturalną skłonność do uznawania realności ciał. Posiadamy naturalną skłonność do uznawania realności ciał. Jest to, co prawda, tylko skłonność naszego umysłu, ale twórcą natury, a Jest to, co prawda, tylko skłonność naszego umysłu, ale twórcą natury, a w szczególności naszego umysłu, jest Bóg, który jako doskonały nie w szczególności naszego umysłu, jest Bóg, który jako doskonały nie mógłby nas wprowadzić w błąd. Uczyniłby to, wpajając skłonność do mógłby nas wprowadzić w błąd. Uczyniłby to, wpajając skłonność do uznawania realności ciał, które nie istnieją. uznawania realności ciał, które nie istnieją.

Zatem istnienie świata materialnego, istnienie ciał nie jest pewne Zatem istnienie świata materialnego, istnienie ciał nie jest pewne bezpośrednio, lecz jest gwarantowane przez doskonałość Bożą.bezpośrednio, lecz jest gwarantowane przez doskonałość Bożą.

KARTEZJUSZ

Kartezjusz zaczął od Kartezjusz zaczął od wątpienia, ale wątpienie było wątpienia, ale wątpienie było dla niego tylko fazą dla niego tylko fazą przejściową, służącą do tego, przejściową, służącą do tego, aby nieuzasadnioneaby nieuzasadnione

i przez to niepewne i przez to niepewne przekonania przetworzyć przekonania przetworzyć

w uzasadnione i pewne.w uzasadnione i pewne.Czaszka Kartezjusza,

eksponat Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu

KARTEZJUSZ Jakie są stałe własności, czyli przymioty (atrybuty) tego, co istnieje: Boga, Jakie są stałe własności, czyli przymioty (atrybuty) tego, co istnieje: Boga,

duszy i ciał?duszy i ciał?Przymiotem Boga jest nieskończoność. Bóg jest przede wszystkim wolą, bo

wola jest nieograniczona. Wola, która z natury jest wolna, u istoty nieskończonej nie może być niczym ograniczona, nie ogranicza jej ani prawda, ani reguły dobra. Prawdą i dobrem jest tylko to, co Bóg chce.

Przymiotem duszy jest świadomość lub myślenie (które obejmowało wszelkie funkcje psychiczne, łącznie z wolą i uczuciem). I jest to jedyny przymiot duszy: żadne własności cielesne nie są w stały sposób związane z duszą.

Przymiotem ciała jest rozciągłość. I tylko ona: wystarczy rozgrzać kawałek wosku, aby przekonać się, że zmieni wszystkie swoje własności. Ciała posiadają zatem tylko właściwości geometryczne i ulegają tylko zmianom mechanicznym. Jakości i zmiany jakościowe są tylko subiektywnymi reakcjami naszych zmysłów.

Wosk

KARTEZJUSZ Od Kartezjusza wytworzyło Od Kartezjusza wytworzyło

się przekonanie, że świadomość jest się przekonanie, że świadomość jest czynnikiem zupełnie odrębnym czynnikiem zupełnie odrębnym i że nie ma pokrewieństwa i że nie ma pokrewieństwa i ciągłości między czynnościami i ciągłości między czynnościami organicznymi a psychicznymi. organicznymi a psychicznymi. Życie zostało przesunięte do sfery Życie zostało przesunięte do sfery przedmiotów materialnych i pojęte przedmiotów materialnych i pojęte jako proces czysto materialny, jako proces czysto materialny, dusza straciła łączność z życiem dusza straciła łączność z życiem i z ciałem.i z ciałem.

Wytworzył radykalny dualizm duszy

i ciała.

List Krtezjusza do przyjaciela i wydawcy Marina Mersenne'a (1641).

Skradziony w połowie XIX w., odnaleziony niedawno w bibliotece college'u

w Pensylwanii.

Marin Mersenne

KARTEZJUSZ W świecie istnieją dwie substancje, myśląca i rozciągła, dusza i ciało. W świecie istnieją dwie substancje, myśląca i rozciągła, dusza i ciało. Ciała są rozciągłe, ale pozbawione świadomości, dusze są świadome, a za to Ciała są rozciągłe, ale pozbawione świadomości, dusze są świadome, a za to pozbawione rozciągłości. Stanowią dwa oddzielne światy. pozbawione rozciągłości. Stanowią dwa oddzielne światy.

Na ogół wcale nie stykają się ze sobą. Jest tylko, jeden wyjątek, gdzie Na ogół wcale nie stykają się ze sobą. Jest tylko, jeden wyjątek, gdzie obie substancje są złączone: to człowiek, złożony z duszy i ciała. obie substancje są złączone: to człowiek, złożony z duszy i ciała.

Zachowanie się człowieka robi wrażenie, że dusza i ciało nie tylko są Zachowanie się człowieka robi wrażenie, że dusza i ciało nie tylko są w nim złączone, lecz że oddziaływają na siebie, ale założenia Kartezjusza nie w nim złączone, lecz że oddziaływają na siebie, ale założenia Kartezjusza nie pozwalały przyjąć, by dusza mogła cokolwiek zmienić w przebiegu cielesnym, pozwalały przyjąć, by dusza mogła cokolwiek zmienić w przebiegu cielesnym, a ciało w duchowym. a ciało w duchowym.

Oddzieliwszy radykalnie ciała i dusze, Kartezjusz nie mógł zgodzić Oddzieliwszy radykalnie ciała i dusze, Kartezjusz nie mógł zgodzić się, że działają na siebie, a jednocześnie nie mógł zaprzeczyć, że działają. się, że działają na siebie, a jednocześnie nie mógł zaprzeczyć, że działają.

Ciało nie może spowodować, by cokolwiek powstało czy zmieniło się Ciało nie może spowodować, by cokolwiek powstało czy zmieniło się w duszy, ani dusza nie może powodować, by cokolwiek powstało lub zmieniło w duszy, ani dusza nie może powodować, by cokolwiek powstało lub zmieniło się w ciele. Ale - ciało może wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w się w ciele. Ale - ciało może wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w duszy, a dusza na zmianę kierunku tego, co dzieje się w ciele. duszy, a dusza na zmianę kierunku tego, co dzieje się w ciele.

Kartezjusz ujawnił trudność zrozumienia stosunku duszy i ciała, ale Kartezjusz ujawnił trudność zrozumienia stosunku duszy i ciała, ale trudności tej nie rozwiązał, dlatego stosunek duszy i ciała stanie się głównym trudności tej nie rozwiązał, dlatego stosunek duszy i ciała stanie się głównym zagadnieniem XVII stulecia.zagadnieniem XVII stulecia.

KARTEZJUSZ

Dualizm był charakterystyczną cechą Dualizm był charakterystyczną cechą postawy naukowej Kartezjusza. Uważał za postawy naukowej Kartezjusza. Uważał za niedopuszczalne zbliżanie do siebie dziedziny niedopuszczalne zbliżanie do siebie dziedziny materii i dziedziny ducha, łączenie filozofii materii i dziedziny ducha, łączenie filozofii przyrody z filozofią ducha. przyrody z filozofią ducha.

KARTEZJUSZ Rozum jest miarą poznania. Pewne jest to,

co on uzna za jasne i wyraźne. Wrażenia zmysłowe

są przydatne do życia, ale nie do poznania.

Zmysły mają znaczenie wyłącznie praktyczne,

funkcję poznawania spełnia tylko rozum.

Analiza przedstawień, jakie znajdujemy w naszym umyśle, prowadzi do rozróżnienia wśród nich:

• wrodzonych czyli „urodzonych razem z nami” /np. Bóg/,• przychodzących z zewnątrz, czyli są nabyte /np. Słońce/,• skonstruowanych przez nas samych /np. hipogryf/.

Hipogryf /w połowie orzeł, a w połowie koń/

KARTEZJUSZ

Idee wrodzone:Idee wrodzone:

1)1) nie są wynikiem działania na umysł przedmiotów nie są wynikiem działania na umysł przedmiotów zewnętrznych, zewnętrznych,

2)2) należą do umysłu jako jego własność,należą do umysłu jako jego własność,

3)3) są niezależne od woli, są niezależne od woli,

4)4) są proste,są proste,

5)5) są jasne i wyraźne. są jasne i wyraźne.

Obok tego psychologicznego ujęcia idei Obok tego psychologicznego ujęcia idei wrodzonych wrodzonych

w filozofii Kartezjusza pojawiło się drugie, metafizyczne. w filozofii Kartezjusza pojawiło się drugie, metafizyczne.

Idee wrodzone cechowała nie tylko stałość, aleIdee wrodzone cechowała nie tylko stałość, ale

i niezawodność, bo zostały wpojone umysłowi przez Boga. i niezawodność, bo zostały wpojone umysłowi przez Boga.

Bóg je wpoił i Bóg gwarantuje ich prawdziwość, podczasBóg je wpoił i Bóg gwarantuje ich prawdziwość, podczas

gdy idee nabyte są tylko wynikiem przypadkowegogdy idee nabyte są tylko wynikiem przypadkowego

działania rzeczy na umysł i dziełem omylnych ludzi. działania rzeczy na umysł i dziełem omylnych ludzi.

Kartezjusz

KARTEZJUSZ

Kartezjusz podzielił przeżycia na bierne i Kartezjusz podzielił przeżycia na bierne i czynne. Gdy sobie coś przedstawiam, gdy mam czynne. Gdy sobie coś przedstawiam, gdy mam jakieś idee, to moje przeżycia są bierne. Gdy jakieś idee, to moje przeżycia są bierne. Gdy natomiast twierdzę lub zaprzeczam, gdy sądzę, natomiast twierdzę lub zaprzeczam, gdy sądzę, wtedy zachowuję się czynnie.wtedy zachowuję się czynnie.

Różnica między nimi występuje szczególnie Różnica między nimi występuje szczególnie przy rozważaniu natury fałszu i błędu. Nie mogę przy rozważaniu natury fałszu i błędu. Nie mogę popełnić błędu, gdy zachowuję się biernie, mogę, popełnić błędu, gdy zachowuję się biernie, mogę, gdy zachowuję się czynnie, gdy coś twierdzę lub gdy zachowuję się czynnie, gdy coś twierdzę lub czemuś zaprzeczam. czemuś zaprzeczam.

Żadne przedstawienie nie jest samo przez Żadne przedstawienie nie jest samo przez się fałszywe. Nie jest fałszywa np. idea chimery, się fałszywe. Nie jest fałszywa np. idea chimery, chociaż nic jej w rzeczywistości nie odpowiada. Jest chociaż nic jej w rzeczywistości nie odpowiada. Jest równie prawdziwe, że przedstawię sobie kozę, jak równie prawdziwe, że przedstawię sobie kozę, jak że przedstawię sobie chimerę. Błąd i fałsz pojawiają że przedstawię sobie chimerę. Błąd i fałsz pojawiają się dopiero, gdy o ideach wydajemy sądy, gdy np. się dopiero, gdy o ideach wydajemy sądy, gdy np. twierdzimy, że idei chimery odpowiada istota twierdzimy, że idei chimery odpowiada istota rzeczywista.rzeczywista.

Chimera - organizm będący połączeniem dwóch

gatunków. Nazwa pochodzi od mitycznego potwora, który miał przód lwa, tył

węża i ciało kozy.

KARTEZJUSZ

Błąd pochodzi stąd, że Błąd pochodzi stąd, że wola ludzka jest nieograniczona, wola ludzka jest nieograniczona, a rozum ograniczony. a rozum ograniczony.

Jeśli wola utrzymuje się w Jeśli wola utrzymuje się w granicach, w których rozum daje granicach, w których rozum daje podstawę do sądów, wtedy nie podstawę do sądów, wtedy nie może mijać się z prawdą, ale jeśli może mijać się z prawdą, ale jeśli wybiega poza tę granicę i wydaje wybiega poza tę granicę i wydaje sąd tam, gdzie rozum nie sięga, sąd tam, gdzie rozum nie sięga, wtedy wpada w błąd. wtedy wpada w błąd.

Bóg dał człowiekowi wolną Bóg dał człowiekowi wolną wolę, ale to pociągnęło za sobą wolę, ale to pociągnęło za sobą możliwość błędu. możliwość błędu. Rene Descartes, J. B. Weenix, (1647)

KARTEZJUSZ

Jeśli chodzi o etykę nie mamy u Kartezjusza Jeśli chodzi o etykę nie mamy u Kartezjusza do czynienia z jakimś konkretnym systemem. do czynienia z jakimś konkretnym systemem.

Głosił, że celem człowieka jest szczęśliwość, Głosił, że celem człowieka jest szczęśliwość, rozumiana jako spokój duszy, aby ją osiągnąć należy rozumiana jako spokój duszy, aby ją osiągnąć należy panować nad afektami i utrzymywać je w granicach panować nad afektami i utrzymywać je w granicach użyteczności. użyteczności.

Zwraca uwagę na samowystarczalność oraz Zwraca uwagę na samowystarczalność oraz samoopanowanie człowieka cnotliwego w obliczu samoopanowanie człowieka cnotliwego w obliczu namiętności, podkreśla konieczność cierpliwego namiętności, podkreśla konieczność cierpliwego znoszenia wydarzeń, które nam się przytrafiają i znoszenia wydarzeń, które nam się przytrafiają i które nie podlegają naszej kontroli.które nie podlegają naszej kontroli.

DESCARTES René,

Namiętność duszy

KARTEZJUSZ

Filozofia Kartezjusza Filozofia Kartezjusza zapanowała nad umysłami epoki i zapanowała nad umysłami epoki i zdecydowała o kierunkach dalszego zdecydowała o kierunkach dalszego rozwoju filozofii. rozwoju filozofii.

Granica między jego Granica między jego zwolennikami a przeciwnikami jest zwolennikami a przeciwnikami jest płynna, bo zwolennicy nieraz płynna, bo zwolennicy nieraz znacznie modyfikowali jego naukę, a znacznie modyfikowali jego naukę, a przeciwnicy z niej korzystali. przeciwnicy z niej korzystali.

Nowe systemy filozoficzne Nowe systemy filozoficzne przez dwa stulecia powstawały albo przez dwa stulecia powstawały albo kontynuując, albo zwalczając kontynuując, albo zwalczając poglądy Kartezjusza.poglądy Kartezjusza.

Kartezjusz

BIBLIOGRAFIABIBLIOGRAFIA•Alquié F., Alquié F., KartezjuszKartezjusz, Warszawa 1989., Warszawa 1989.•Asmus W.F.,Asmus W.F., Descartes Descartes, Warszawa 1960., Warszawa 1960.•Baczko B., Baczko B., Filozofia francuskiego oświeceniaFilozofia francuskiego oświecenia, Warszawa 1961., Warszawa 1961.•Copleston F., Copleston F., Historia FilozofiiHistoria Filozofii , t. 4, Warszawa 1995. , t. 4, Warszawa 1995. •Descartes R., Descartes R., Rozprawa o metodzieRozprawa o metodzie, Warszawa 1970., Warszawa 1970.•Descartes R., Zasady filozofii, Warszawa 1960.Descartes R., Zasady filozofii, Warszawa 1960.•Tatarkiewicz W., Tatarkiewicz W., Historia filozofiiHistoria filozofii, t. 2, Warszawa 2002., t. 2, Warszawa 2002.