Matura 2015 - biologia - poziom rozszerzony - arkusz maturalny ()

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczcia egzaminu.

MBI2015

Ukad graficzny CKE 2015

MBI2015

UZUPENIA ZDAJCY

KOD PESEL

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII

POZIOM ROZSZERZONY DATA: 7 maja 2015 r. GODZINA ROZPOCZCIA: 14:00 CZAS PRACY: 180 minut LICZBA PUNKTW DO UZYSKANIA: 60 Instrukcja dla zdajcego 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 23 strony (zadania 122).

Ewentualny brak zgo przewodniczcemu zespou nadzorujcego egzamin.

2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu albo pira tylko z czarnym

tuszem/atramentem. 4. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel. 5. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie bd oceniane. 6. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swj numer PESEL

i przyklej naklejk z kodem. 7. Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Moesz korzysta z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na

egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, linijki oraz kalkulatora prostego.

miejsce na naklejk

MBI-R1_1P-152

Strona 2 z 23 MBI_1R

Zadanie 1. W tabeli cyfr 1 zaznaczono obecno, a cyfr 0 brak niektrych cech u przedstawicieli wybranych gatunkw strunowcw. Obok tabeli zamieszczono drzewo filogenetyczne, na ktrym literami AF oznaczono pewne grupy systematyczne strunowcw oraz zaznaczono na gaziach (liniach filogenetycznych) cechy, ktre w rozwoju ewolucyjnym u przodkw tych grup pojawiy si po raz pierwszy.

Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, Pozna 2012.

Zadanie 1.1. (01) Wybierz z tabeli i zapisz poniej nazwy wszystkich przedstawicieli strunowcw nalecych do grup oznaczonych na drzewie filogenetycznym literami C i E.

Grupa C: .......................................................................................................................................

Grupa E: .......................................................................................................................................

Zadanie 1.2. (01) Podaj wszystkie widoczne na drzewie filogenetycznym grupy krgowcw, ktrych wsplny przodek mia cztery koczyny kroczne. Zapisz oznaczenia literowe tych grup.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 1.3. (01) Zaznacz waciwe dokoczenie zdania.

Przedstawione drzewo filogenetyczne A. dostarcza bezporednich dowodw ewolucji strunowcw. B. jest rdem informacji o konwergencji strunowcw. C. ukazuje tempo zmian ewolucyjnych u strunowcw. D. przedstawia pokrewiestwa grup strunowcw.

PRZEDSTAWICIELE

lanc

etni

k

reki

n

tuc

zyk

sala

man

dra

w

lam

part

C

ECH

Y

krgosup 0 1 1 1 1 1 szczki ze stawami 0 1 1 1 1 1 cztery koczyny kroczne 0 0 0 1 1 1

owodnia 0 0 0 0 1 1

wosy 0 0 0 0 0 1


Zadanie 2. (02) Podczas dowiadczenia wprowadzono do komrek wydzielniczych trzustki radioaktywne aminokwasy, a nastpnie ledzono zmiany promieniotwrczoci. W okrelonych odstpach czasu dokonywano pomiaru stopnia radioaktywnoci w wybranych organellach komrkowych. Pocztkowo wykryto sygna radioaktywny pyncy z szorstkiej siateczki rdplazmatycznej, ktry stopniowo si osabia wraz ze wzrostem promieniotwrczoci aparatu Golgiego (diktiosomw). Po osigniciu pewnego poziomu sygna radioaktywny aparatu Golgiego zacz male, a pojawi si w pcherzykach przemieszczajcych si w kierunku bony komrkowej.

Na podstawie: L. Kyszejko-Stefanowicz, Cytobiochemia, Warszawa 2002. Przedstaw przyczyny zmian (wzrostu i spadku) radioaktywnoci szorstkiej siateczki rdplazmatycznej oraz aparatu Golgiego (diktiosomw). W odpowiedzi uwzgldnij funkcj tych struktur. Szorstka siateczka rdplazmatyczna: ......................................................................................... ......................................................................................................................................................

Aparat Golgiego: .........................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 3. (01) Podczas wysiku fizycznego w organizmie czowieka zachodz takie procesy fizjologiczne, jak: zwikszone zaopatrywanie pracujcych mini w glukoz, kwasy tuszczowe i tlen, eliminowanie nadmiaru ciepa z organizmu, usuwanie z mini produktw przemiany materii, np. kwasu mlekowego i CO2. Procesy te moliwe s dziki zmianom w pracy komrek, narzdw i ukadw. Przykady takich zmian (IIII) przedstawiono poniej. I. rozszerzenie naczy krwiononych w skrze II. wiksza czstotliwo i pogbienie oddechw III. nasilone wychwytywanie glukozy i wolnych kwasw tuszczowych z krwi przez wkna

miniowe Oce, czy w tabeli trafnie przyporzdkowano zmiany w pracy komrek, narzdw i ukadw (IIII) do procesw fizjologicznych czowieka wykonujcego prac fizyczn w pomieszczeniu o temperaturze pokojowej. Zaznacz T (tak), jeli przyporzdkowanie jest prawidowe, albo N (nie) jeli jest nieprawidowe.

1. Eliminowanie nadmiaru ciepa z organizmu jest uatwione dziki I i II. T N

2. Usuwanie produktw przemiany materii, np. kwasu mlekowego i CO2, z wkien miniowych do krwi jest moliwe dziki I i III. T N

3. Zaopatrzenie pracujcych wkien miniowych w odpowiedni ilo substratw oddychania tlenowego jest moliwe dziki II i III. T N

Wypenia egzaminator

Nr zadania 1.1. 1.2. 1.3. 2. 3. Maks. liczba pkt 1 1 1 2 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 4. Mitochondria i chloroplasty pochodz najpewniej od bakterii yjcych samodzielnie, ktre zostay pobrane do wntrza komrki przodka organizmw eukariotycznych, ale nie zostay strawione. W obydwu organellach dochodzi do syntezy ATP. Zgodnie z modelem chemiosmozy, dziki transportowi elektronw przez przenoniki zwizane z bon, protony (H+) s przepompowywane na jej drug stron: w mitochondriach z matriks do przestrzeni midzybonowej, a w chloroplastach ze stromy do wntrza (wiata) tylakoidu. W bon wbudowany jest enzym syntaza ATP, ktry wykorzystuje do swojego dziaania powsta rnic ste H+. rda elektronw, przechodzcych przez przenoniki acucha transportu elektronw, s rne w mitochondriach i w chloroplastach, ale istota procesu chemiosmozy jest taka sama w obydwu organellach co przedstawiono na poniszym schemacie.

Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, Pozna 2012. Zadanie 4.1. (01) Podaj jeden argument na rzecz endosymbiotycznego pochodzenia mitochondriw i chloroplastw.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................


Zadanie 4.2. (01) Na podstawie podanych informacji oce prawdziwo stwierdzenia: Synteza ATP w mitochondriach i chloroplastach zachodzi bezporednio w procesie przepompowywania protonw (H+) podczas transportu elektronw przez przenoniki acucha transportu elektronw. Odpowied uzasadnij.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 4.3. (01) Okrel, czy transport protonw (H+) z matriks mitochondrium i stromy chloroplastu jest aktywny, czy bierny. Odpowied uzasadnij, korzystajc z przedstawionych informacji.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 4.4. (01) Wyjanij, dlaczego zbyt wysoka temperatura moe doprowadzi do zatrzymania syntezy ATP w mitochondriach i chloroplastach.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 4.5. (01) Podaj, w ktrej fazie fotosyntezy (zalenej od wiata czy niezalenej od wiata) powstaje i do czego jest nastpnie wykorzystywany ATP wytwarzany w chloroplastach komrki rolinnej. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 4.6. (01) Podaj jeden przykad powizania procesw metabolicznych zachodzcych w chloroplastach z metabolizmem mitochondriw tej samej komrki rolinnej. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator

Nr zadania 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 5. Na uproszczonym schemacie przedstawiono obieg azotu w przyrodzie, czyli cykl przemian wolnego azotu czsteczkowego oraz jego zwizkw nieorganicznych (np. amoniaku, azotanw(III) i (V)) i zwizkw organicznych (np. biaek). Istotn rol w obiegu azotu odgrywaj bakterie.

Na podstawie: T. Umiski, Ekologia, rodowisko, przyroda, Warszawa 1995.

Zadanie 5.1. (01) Na podstawie schematu oce, czy ponisze informacje dotyczce udziau organizmw w kreniu azotu s prawdziwe. Zaznacz P, jeli informacja jest prawdziwa, albo F jeli jest faszywa.

1. Bakterie wykorzystuj obecne w rodowisku nieorganiczne i organiczne zwizki azotowe. P F 2. Roliny pobieraj azot bezporednio ze rodowiska w postaci azotanw(V), soli amonowych i azotu atmosferycznego. P F 3. Zwierzta uczestnicz w przemianie nieorganicznych zwizkw zawierajcych azot w azotowe zwizki organiczne, np. w biaka. P F

Zadanie 5.2. (01) Wybierz ze schematu jedn grup bakterii i przedstaw jej rol w przyswajaniu azotu przez roliny. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................... Zadanie 5.3. (01) Ktra grupa bakterii uwzgldniona na schemacie wykorzystuje przemiany zwizkw azotowych jako rdo energii koniecznej do syntezy wasnych zwizkw organicznych? Podaj nazw tej grupy i nazw tego procesu. Grupa bakterii: ... Nazwa procesu:


Zadanie 6. Rak wtroby jest chorob, ktra moe mie wiele przyczyn. Jedn z nich jest wirusowe zapalenie wtroby typu B, wywoane przez wirus HBV. Wirus ten przenosi si podczas kontaktu z zakaon krwi lub pynami ustrojowymi i namnaa si w komrkach wtroby. Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) znaczca cz ludzkoci jest zainfekowana wirusem, ale u wielu ludzi zakaenie jest bezobjawowe i dochodzi do penego wyleczenia poczonego z nabyciem odpornoci. Ze wzgldu na zmienno sekwencji DNA wirusa wyrnia si kilka jego typw. WHO zaleca szczepienia przeciw HBV. W diagnostyce zakae wirusem HBV stosuje si kilka metod: I. metod serologiczn, w ktrej wykrywa si we krwi antygeny powierzchniowe wirusa; II. metod serologiczn, w ktrej wykrywa si we krwi przeciwciaa przeciwko antygenom

wirusa; III. metod, w ktrej wykorzystuje si jedn z technik inynierii genetycznej technik PCR. Zadanie 6.1. (01) Oce, czy sformuowane przez uczniw hasa propagujce szczepienia przeciw HBV zawieraj informacje prawdziwe. Zaznacz P, jeli informacja jest prawdziwa, albo F jeli jest faszywa.

1. Naley zaszczepi si przeciw HBV, aby zmniejszy ryzyko zachorowania na wirusowe zapalenie wtroby typu B. P F 2. Naley zaszczepi si przeciw HBV w celu zabezpieczenia si przed wnikniciem wirusa HBV do organizmu. P F 3. Naley zaszczepi si przeciw HBV, poniewa dziki temu uniknie si zachorowania na raka wtroby. P F

Zadanie 6.2. (01) Okrel, za pomoc ktrej metody diagnostycznej (IIII) mona stwierdzi, e osoba zdrowa, ktra nie bya szczepiona przeciw HBV, w przeszoci przesza wirusowe zapalenie wtroby typu B. Odpowied uzasadnij.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 6.3. (01) Podaj, ktr metod (IIII) naley zastosowa, aby mona byo z najwiksz dokadnoci okreli typ wirusa HBV, ktry w badanej prbce krwi znajduje si w bardzo maej iloci. Odpowied uzasadnij. ......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator



Zadanie 7. Skrtnic, ktra jest nitkowatym glonem zawierajcym spiralnie skrcony chloroplast, umieszczono w roztworze zawierajcym zdolne do aktywnego ruchu bakterie tlenowe. Wykonano trzy powtrzenia dowiadczenia (AC), ktre rniy si sposobem owietlenia wybranej komrki skrtnicy: zestaw A komrka skrtnicy bya owietlona wiatem biaym punktowo w dwch

miejscach (1 i 2) zestaw B komrka skrtnicy bya owietlona rwnomiernie wiatem biaym zestaw C komrka skrtnicy bya owietlona punktowo wiatem czerwonym

w miejscu (3) i zielonym w miejscu (4). Kady z zestaww by zabezpieczony przed dostaniem si powietrza atmosferycznego z zewntrz. Po pewnym czasie mona byo zaobserwowa charakterystyczne rozmieszczenie bakterii wok komrek skrtnicy. Warunki i wyniki dowiadczenia zilustrowano na poniszych rysunkach.

Na podstawie: D.O. Hall, K.K. Rao, Fotosynteza, Warszawa 1999.

Zadanie 7.1. (01) Wyjanij, czym jest spowodowany sposb rozmieszczenia bakterii przedstawiony na rysunku B. W odpowiedzi uwzgldnij odpowiedni proces zachodzcy w komrce skrtnicy.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 7.2. (02) Spord podanych propozycji wybierz dwa waciwe sformuowania problemu badawczego i dwa odpowiednio sformuowane wnioski dotyczce przedstawionych dowiadcze. Wpisz numery tych propozycji w wyznaczone miejsca. 1. Wpyw barwy wiata na zachodzenie procesu fotosyntezy w komrkach skrtnicy. 2. W procesie fotosyntezy komrki skrtnicy wykorzystuj wiato o czerwonej barwie. 3. W ktrym obszarze komrki skrtnicy zachodzi proces fotosyntezy? 4. Badania nad wykorzystaniem wiata w procesie fotosyntezy. 5. W cytozolu skrtnicy nie zachodzi faza fotosyntezy zalena od wiata. Problemy badawcze: .....

Wnioski: .......

Zestaw A. ciemno Zestaw B. wiato biae Zestaw C. ciemno


Zadanie 7.3. (01) Oce, czy na podstawie przedstawionych dowiadcze mona stwierdzi, e bakterie wykazuj fototaksj dodatni przemieszczaj si w kierunku wiata. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc odpowiedni zestaw dowiadczalny. ......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 8. Na rysunku przedstawiono jemio Viscum album. Jemioa jest ppasoytem o skrzastych, zimozielonych liciach, wystpujcym gwnie na drzewach liciastych. Wytwarza biae, lepkie jagody, zjadane przez ptaki i przenoszone z drzewa na drzewo. Nasiona przyklejaj si do gazi. Z nasion kiekuj siewki. Wytwarzaj one charakterystyczne organy ssawki wrastajce poprzez kor ywiciela a do tkanki, z ktrej czerpi wod i sole mineralne.

Na podstawie: http://biodidac.bio.uottawa.ca

Zadanie 8.1. (01) Uzasadnij, e jemioa jest ppasoytem. W odpowiedzi uwzgldnij dwie przedstawione w zadaniu cechy jej budowy.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 8.2. (01) Podaj nazw tkanki przewodzcej ywiciela oraz nazw komrek tej tkanki, z ktrych jemioa czerpie niezbdne substancje. Nazwa tkanki przewodzcej: ....................................................................................................... Nazwa komrek: ..........................................................................................................................

Wypenia egzaminator

Nr zadania 7.1. 7.2. 7.3. 8.1. 8.2. Maks. liczba pkt 1 2 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 9. Na schemacie przedstawiono wartoci cinie parcjalnych (prnoci) gazw oddechowych w powietrzu atmosferycznym, w pcherzykach pucnych oraz we krwi naczy krwiononych. Legenda:

2OP cinienie parcjalne tlenu

2COP cinienie parcjalne dwutlenku wgla (tlenku wgla(IV))

Na podstawie: E. McLaughlin, J. Stamford, D. White, Fizjologia czowieka. Krtkie wykady, Warszawa 2008.

Zadanie 9.1. (02) Korzystajc z danych na schemacie, narysuj wykres supkowy porwnujcy cinienie parcjalne tlenu i dwutlenku wgla w powietrzu pcherzykowym oraz we krwi ttnicy pucnej i yy pucnej.


Zadanie 9.2. (01) Zaznacz na rysunku za pomoc strzaki kierunek przepywu krwi w naczyniu wosowatym.

Zadanie 9.3. (01) Uzupenij ponisze zdania tak, aby zawieray informacje prawdziwe. Podkrel w kadym nawiasie waciwe okrelenie. Wymiana gazowa pomidzy powietrzem pcherzykowym a krwi w naczyniach wosowatych otaczajcych pcherzyk pucny zachodzi na drodze (dyfuzji / transportu aktywnego). Poniewa cinienie parcjalne tlenu we krwi doprowadzanej do pcherzyka pucnego jest (wysze / nisze) ni w pcherzyku pucnym, a cinienie parcjalne dwutlenku wgla w tej krwi jest (wysze / nisze) ni w pcherzyku pucnym, tlen przenika z pcherzyka do krwi, natomiast dwutlenek wgla przenika z krwi do pcherzyka pucnego. Zadanie 9.4. (01) Wyjanij, dlaczego wartoci cinienia parcjalnego tlenu we krwi ttnicy pucnej s nisze ni wartoci cinienia parcjalnego we krwi yy pucnej. W odpowiedzi uwzgldnij wymian tego gazu zachodzc w pucach oraz w tkankach organizmu.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 10. (01) W tabeli przedstawiono wybrane czsteczki i komrki uczestniczce w zwalczaniu zakae.

Uzupenij tabel wpisz w miejsca oznaczone literami A, B, C i D odpowiednie rodzaje odpornoci warunkowanej przez wymienione w tabeli czsteczki i komrki. Wybierz je z poniszych:

nieswoista, swoista, komrkowa, humoralna. Rodzaje odpornoci A. . B.

C. interferony lizozym fagocyty

komrki NK

D. .... przeciwciaa limfocyty Tc

Wypenia egzaminator

Nr zadania 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 10. Maks. liczba pkt 2 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 11. Autonomiczny ukad nerwowy czowieka skada si z dwch dziaajcych antagonistycznie czci: wspczulnej i przywspczulnej. W tabeli przedstawiono przykady efektw oddziaywania autonomicznego ukadu nerwowego na wybrane narzdy trzech ukadw narzdw w organizmie czowieka.

Efekt dziaania ukadu przywspczulnego wspczulnego

serce zmniejszenie czstoci skurczw serca zwikszenie czstoci skurczw

serca

gruczoy jelitowe wzrost wydzielania enzymw trawiennych zmniejszenie wydzielania

enzymw trawiennych oskrzela (minie oskrzelowe) zwenie oskrzeli rozszerzenie oskrzeli

Zadanie 11.1. (01) Podaj, do ktrej czci autonomicznego ukadu nerwowego wspczulnej czy przywspczulnej odnosi si okrelenie uywane w sytuacji zagroenia: walcz lub uciekaj. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc wybrany z tabeli przykad dziaania tego ukadu w powizaniu z prac mini szkieletowych.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 11.2. (01) Przedstaw, jakie znaczenie dla prawidowego funkcjonowania organizmu ma antagonistyczne dziaanie obu czci autonomicznego ukadu nerwowego w sytuacji wystpienia zagroenia i po jego ustpieniu.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................... Zadanie 12. Autosomalny allel (D), warunkujcy obecno w erytrocytach czynnika Rh (Rh+), dominuje nad allelem (d) brak czynnika Rh (Rh). W tabeli przedstawiono pary rodzicw (AD) o rnych grupach krwi pod wzgldem czynnika Rh.

kobieta mczyzna A. Rh Rh

B. Rh Rh+

C. Rh+ Rh

D. Rh+ Rh+

Zadanie 12.1. (01) Podaj wszystkie moliwe pary genotypw rodzicielskich, przy ktrych prawdopodobiestwo urodzenia dziecka majcego grup krwi Rh+ wynosi 100%. Zastosuj odpowiednie oznaczenia alleli, ktre zostay podane w tekcie. .......................................................................................................................................................


Zadanie 12.2. (01) Spord par rodzicw AD wybierz t, w przypadku ktrej moe wystpi choroba hemolityczna noworodka, wywoana tzw. konfliktem serologicznym. Odpowied uzasadnij, uwzgldniajc obecno Rh w erytrocytach dziecka i matki oraz moliwe genotypy ojca.

...

...

... Zadanie 13. (01) U niektrych osb dochodzi do zaburze w wydzielaniu kortyzolu, ktry jest wytwarzany z cholesterolu w korze nadnerczy. Przed rozpoczciem leczenia pacjenta wane jest ustalenie, czy niedobr kortyzolu spowodowany jest niedoczynnoci przysadki w zakresie produkcji ACTH (kortykotropiny), czy te przyczyn jest uszkodzenie komrek kory nadnerczy. W tym celu przeprowadza si specjalny test z metyraponem inhibitorem enzymu, odpowiedzialnego za ostatni etap produkcji kortyzolu z cholesterolu. Oznacza si u pacjenta poziom ACTH i 11-deoksykortyzolu, nastpnie podaje si metyrapon, i po okrelonym czasie znw oznacza si poziom obu substancji. Na schemacie przedstawiono regulacj wydzielania kortyzolu oraz miejsce dziaania metyraponu.

Na podstawie: Diagnostyka czynnociowa czowieka, pod red. W.Z. Traczyka, Warszawa 1999.

Zaznacz poprawne dokoczenie zdania.

Po podaniu metyraponu u pacjentw z niedoczynnoci kortykotropow przysadki A. poziom ACTH i poziom 11-deoksykortyzolu znacznie wzrastaj. B. poziom ACTH i poziom 11-deoksykortyzolu pozostaj bez zmian. C. poziom ACTH pozostaje bez zmian, a poziom 11-deoksykortyzolu spada. D. poziom ACTH wzrasta, a poziom 11-deoksykortyzolu pozostaje bez zmian.

Wypenia egzaminator

Nr zadania 11.1. 11.2. 12.1. 12.2. 13. Maks. liczba pkt 1 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 14. W siatkwce oka komrki fotoreceptorowe (prcikonone i czopkonone) zawieraj barwnik wzrokowy, ktry skada si z absorbujcej wiato czsteczki retinalu, pochodnej witaminy A, poczonej z biakiem opsyn. Kiedy barwnik pochania dostateczn ilo energii wietlnej, zostaj zainicjowane przemiany fizykochemiczne retinalu, ktre prowadz do powstania impulsw nerwowych w fotoreceptorach i ich przekazu z siatkwki do mzgu, co warunkuje widzenie. Komrki prcikonone reaguj w niskich nateniach owietlenia, a czopkonone w rednich i wysokich. Siatkwka przystosowuje si do odbierania promieni wietlnych o rnym nateniu. W zaadaptowanej do bardzo silnego wiata siatkwce przewaajca cz fotoreceptorw ma rozoony barwnik wzrokowy i jest niepobudliwa. Adaptacja siatkwki do cakowitej ciemnoci trwa ponad godzin. Dochodzi wtedy do resyntezy barwnika w fotoreceptorach. Dziki temu jest odpowiednia ilo barwnika i minimalne natenie promieniowania wietlnego moe by odbierane przez maksymaln liczb fotoreceptorw.

Na podstawie: W.Z. Traczyk, A. Trzebski, Fizjologia czowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Warszawa 2007.

Zadanie 14.1. (01) Uwzgldniajc mechanizm widzenia opisany w tekcie, wyjanij, dlaczego czowiek po przejciu ze sonecznego miejsca do zacienionego pomieszczenia zaczyna dostrzega zarysy przedmiotw dopiero po pewnym czasie.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 14.2. (01) Wyka zaleno midzy niedoborem witaminy A w organizmie czowieka a pogorszeniem widzenia po zmierzchu. W odpowiedzi uwzgldnij odpowiedni rodzaj fotoreceptorw.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................


Zadanie 15. Na rysunku przedstawiono rolin wilca ziemniaczanego, znan pod nazw batat. Jest to bylina powszechnie uprawiana w strefie midzyzwrotnikowej, na obszarach o wilgotnym i ciepym klimacie. Bulwy korzeniowe tej roliny, cenione jako pokarm czowieka, zawieraj du ilo skrobi oraz inne wglowodany, a take biaka, wiele witamin i skadnikw mineralnych.

Na podstawie: Encyklopedia szkolna. Biologia, pod red. A. Urbanka, Warszawa 1999.

Zadanie 15.1. (01) Okrel, do ktrej grupy rolin jednoliciennych czy dwuliciennych najprawdopodobniej naley batat. Odpowied uzasadnij, podajc widoczne na rysunku dwie cechy licia typowe dla tej grupy. ......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 15.2. (01) Przedstaw funkcj korzenia batata, inn ni utrzymywanie roliny w podou i pobieranie wody z solami mineralnymi. Uwzgldnij widoczne na rysunku przystosowanie w budowie korzenia do penienia tej funkcji. ......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator

Nr zadania 14.1. 14.2. 15.1. 15.2. Maks. liczba pkt 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 16. Przeprowadzono dowiadczenie badajce intensywno zachodzenia pewnego procesu w liciu wybranej roliny. Poniej przedstawiono opis przebiegu dowiadczenia i uzyskane wyniki. Obie strony blaszki licia wybranej roliny zakryto suchymi papierkami kobaltowymi. Suchy papierek kobaltowy ma kolor niebieski, natomiast wilgotny zmienia kolor na rowy. Ogonek licia umieszczono w probwce z wod, na ktrej powierzchni naniesiono warstw oleju. Trzeci taki sam papierek, zawieszono na statywie w pewnej odlegoci od licia. Cay zestaw badawczy umieszczono pod szklanym kloszem, zapewniajc jednoczenie optymalne warunki owietlenia i temperatury. W poniszej tabeli zamieszczono wyniki dowiadczenia.

Miejsce umieszczenia papierka kobaltowego

Czas, po ktrym papierek kobaltowy zmieni kolor na rowy

1. dolna powierzchnia licia bardzo krtki 2. grna powierzchnia licia krtki 3. papierek zawieszony na statywie duszy ni w przypadkach 1. i 2.

Zadanie 16.1. (01) Podaj nazw procesu zachodzcego w rolinie, ktrego efektem bya zmiana barwy papierkw kobaltowych umieszczonych na liciu. .......................................................................................................................................................

Zadanie 16.2. (01) Podaj, w jakim celu pod kloszem umieszczono zawieszony na statywie papierek kobaltowy. Odpowied uzasadnij. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 16.3. (01) Poniej numerami IIV oznaczono opisy rozmieszczenia aparatw szparkowych w liciu, a literami AC oznaczono przykady rodowisk ycia rolin. Rozmieszczenie aparatw szparkowych w liciu I. aparaty szparkowe wystpuj tylko na grnej powierzchni blaszki liciowej II. duo aparatw szparkowych wystpuje w skrce dolnej, brak lub nieliczne aparaty

szparkowe w skrce grnej III. aparaty szparkowe s obecne po obu stronach licia, ale wicej wystpuje na grnej

powierzchni blaszki liciowej IV. brak aparatw szparkowych w skrce grnej i dolnej licia rodowisko ycia rolin A. wodne (li roliny wodnej cakowicie zanurzonej) B. wodno-atmosferyczne (pywajcy li roliny wodnej, ktrego ogonek jest cakowicie

zanurzony, a blaszka ley na powierzchni wody) C. ldowe (li roliny ldowej otoczony powietrzem atmosferycznym)


Uzupenij ponisze zdanie. Wpisz w wyznaczone miejsca odpowiednie oznaczenia wybrane spord opisw IIV i przykadw AC tak, aby powstaa informacja prawdziwa. Na podstawie wynikw dowiadczenia mona przypuszcza, e w liciu badanej roliny (wybierz spord IIV) ...., a wic jest to li roliny yjcej w rodowisku (wybierz spord AC) ..... . Zadanie 17. (01) Roliny dnia dugiego to roliny zakwitajce podczas pory roku, w ktrej dni s dusze od pewnej krytycznej wartoci dugoci dnia. Roliny dnia krtkiego to roliny kwitnce podczas dni krtszych od pewnej krytycznej wartoci. Przeprowadzono dowiadczenie, ktrego celem byo okrelenie, czy u rolin wystpuje substancja powodujca zakwitanie, ktra przy odpowiednim dla danej roliny fotoperiodzie pobudza pki do rozwoju w kwiaty. W tym celu niekwitnc rolin dnia dugiego zaszczepiono na kwitncej rolinie dnia krtkiego i poddano dziaaniu krtkiego dnia. Wynik dowiadczenia przedstawiono na rysunku.


Opisz wynik dowiadczenia przedstawiony na ilustracji oraz przedstaw jego moliw przyczyn, korzystajc z informacji podanych w tekcie i wasnej wiedzy.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator

Nr zadania 16.1. 16.2. 16.3. 17. Maks. liczba pkt 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 18. U groszku pachncego (Lathyrus odoratus) autosomalne allele (A) i (B) dwch rnych genw koduj dwa enzymy odpowiedzialne za wytworzenie rowego barwnika patkw kwiatw. Kady z tych enzymw katalizuje jeden z dwch etapw syntezy barwnika rowego i brak nawet jednego z nich powoduje bia barw kwiatw. Skrzyowano dwie biao kwitnce roliny, w wyniku czego w pokoleniu pierwszym (F1) otrzymano wycznie roliny majce kwiaty rowe o genotypie AaBb, gdzie recesywne allele tych genw (a) i (b) to zmutowane allele kodujce niefunkcjonalne enzymy. Kady z dwch genw odpowiedzialnych za wytworzenie rowego barwnika kwiatw wystpuje w populacji groszku w postaci dwch alleli. Zadanie 18.1. (02) Podaj wszystkie moliwe genotypy rolin o kwiatach biaych oraz podkrel wrd nich dwa, ktrych skrzyowanie ze sob doprowadzi do uzyskania wycznie rolin o kwiatach rowych.

.......................................................................................................................................................

Zadanie 18.2. (02) Wykonaj krzywk genetyczn (szachownic Punnetta) i na jej podstawie okrel fenotypy pokolenia drugiego (F2) powstaego po skrzyowaniu rolin o genotypach AaBb. Podaj, w jakim stosunku liczbowym wystpuj fenotypy w pokoleniu F2.

Fenotypy w pokoleniu F2: ............................................................................................................

Stosunek liczbowy fenotypw F2: ................................................................................................ Zadanie 18.3. (01) Oce, czy ponisze informacje dotyczce dziedziczenia barwy kwiatw u groszku pachncego s prawdziwe. Zaznacz P, jeli informacja jest prawdziwa, albo F jeli jest faszywa.

1. Kady z dwch enzymw niezbdnych do wytworzenia rowego barwnika kwiatw u groszku pachncego kodowany jest przez allele wielokrotne.

P F

2. Podwjne heterozygoty groszku maj fenotyp mieszany, czyli prezentuj barwy kwiatw kadego z obojga homozygotycznych rodzicw. P F

3. Cecha biaa barwa kwiatw groszku ujawnia si u osobnika bdcego pojedyncz lub podwjn homozygot recesywn. P F


Zadanie 19. Czsteczka insuliny skada si z dwch rnych acuchw polipeptydowych A i B. Wystpuj w niej trzy mostki dwusiarczkowe stabilizujce struktur czsteczki: jeden w acuchu polipeptydowym A oraz dwa czce acuchy A i B. Pocztek sekwencji kodujcej (znajdujcej si na nici nieulegajcej transkrypcji) genu kodujcego jeden z acuchw polipeptydowych insuliny jest nastpujcy: 5 ATGGCCCTGTGGATGCGCCTCCTGCCCCTGCTGGCG 3. Podczas eksperymentu uyto czynnika mutagennego, ktry w dwu przypadkach wywoa delecje, tzn. transkrybowane mRNA byo pozbawione fragmentu sekwencji skadajcego si z kolejnych nukleotydw. W wyniku translacji powstay acuchy polipeptydowe (1. i 2.) o innej sekwencji aminokwasw ni w acuchu prawidowym. I. przypadek polipeptyd 1. powsta na podstawie delecji 4 nukleotydw (od 10 do 13

nukleotydu sekwencji kodujcej wcznie) II. przypadek polipeptyd 2. powsta na podstawie delecji 9 nukleotydw (od 10 do 18

nukleotydu sekwencji kodujcej wcznie).

Zadanie 19.1. (01) Na podstawie tekstu uzasadnij, e czsteczka insuliny ma struktur III- i IV-rzdow. Struktura III-rzdowa: ................................................................................................................. ......................................................................................................................................................

Struktura IV-rzdowa: ................................................................................................................. ......................................................................................................................................................

Zadanie 19.2. (01) Okrel, ktry polipeptyd (1. czy 2.) bdzie mia bardziej zmienion sekwencj aminokwasw w porwnaniu z polipeptydem prawidowym. Odpowied uzasadnij.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 19.3. (01) Podaj nazw czwartego aminokwasu w sekwencji prawidowego polipeptydu oraz nazw czwartego aminokwasu w polipeptydzie 1. Przyjmij zaoenie, e w ich skad nie wchodzi aminokwas kodowany przez kodon START. Polipeptyd prawidowy: ............................................................................................................... Polipeptyd 1: ................................................................................................................................

Zadanie 19.4. (01) Okrel, czy opisane mutacje mogy by spowodowane dziaaniem kolchicyny, ktra jest czynnikiem mutagennym blokujcym wrzeciono kariokinetyczne. Odpowied uzasadnij. ......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator

Nr zadania 18.1. 18.2. 18.3. 19.1. 19.2. 19.3. 19.4. Maks. liczba pkt 2 2 1 1 1 1 1 Uzyskana liczba pkt


Zadanie 20. Ekologiczna nisza podstawowa gatunku, czyli nisza potencjalnie zajmowana przez ten gatunek w warunkach optymalnych, jest czsto inna ni nisza zrealizowana, czyli rzeczywista, zajmowana w danych warunkach abiotycznych i biotycznych. Aby sprawdzi, czy na nisz ekologiczn wpywa konkurencja midzygatunkowa, badano dwa gatunki pkli (skorupiaki osiade, obojnaki, rozmnaajce si m.in. przez zapodnienie krzyowe). Pkle te wykazuj warstwowe rozmieszczenie na zalewanych wod skaach wzdu wybrzey Szkocji, Chthamalus stellatus jest znajdowany wyej na skaach ni Balanus balanoides (rysunek A). Po usuniciu przez badaczy B. balanoides z niektrych jego stanowisk okazao si, e C. stellatus rozprzestrzeni si na tereny wczeniej zajmowane przez B. balanoides (rysunek B).

A B


Zadanie 20.1. (01) Sformuuj wniosek dotyczcy wpywu konkurencji midzygatunkowej na nisz ekologiczn Chthamalus stellatus. We wniosku uwzgldnij nisz zrealizowan i podstawow. .......................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................... Zadanie 20.2. (01) Oce, czy na podstawie opisu tego dowiadczenia i jego wynikw mona sformuowa wnioski podane w tabeli. Zaznacz T (tak), jeli wniosek wynika z tego dowiadczenia, albo N (nie) jeli z niego nie wynika.

1. Zrnicowanie nisz zrealizowanych Chthamalus stellatus i Balanus balanoides pozwala na koegzystencj populacji obu gatunkw w biocenozie.

T N

2. Usunicie Chthamalus stellatus z jego stanowiska spowoduje, e Balanus balanoides zajmie wysze partie ska. T N

3. Chthamalus stellatus ma szeroki zakres tolerancji, a Balanus balanoides ma wski zakres tolerancji. T N

Zadanie 20.3. (01) Korzystajc z podanych informacji, przedstaw jedn korzy, jak odnosz pkle z ycia w skupiskach.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................


Zadanie 21. Informacja 1. Roliny misoerne wystpuj zwykle w siedliskach ubogich w skadniki pokarmowe. Ich systemy korzeniowe s sabo wyksztacone. W toku ewolucji misoerno pojawiaa si wrd rolin kilkakrotnie, niezalenie od siebie. S trzy odrbne rodziny rolin dzbankowatych, ktrych przedstawiciele wyksztacaj dzbanki: Sarraceniaceae, rosnce w pnocnej i poudniowej Ameryce, Nepenthaceae w Azji oraz Cephalotaceae w Australii. Rodziny te nie s ze sob blisko spokrewnione, ale wszystkie wyksztacaj, z fragmentu lub caego licia, podobnie wygldajce puapki w ksztacie dzbanka. W dzbankach zbiera si woda deszczowa, w ktrej, w najprostszym przypadku, zapane zwierzta topi si i ulegaj strawieniu z udziaem wystpujcych w nich bakterii. Bardziej wymylne dzbanki same wydzielaj do wntrza enzymy trawienne.

Na podstawie: A.J. Lack, D.E. Evans, Krtkie wykady. Biologia rolin, Warszawa 2005. Informacja 2. Jeden z gatunkw z rodziny Nepenthaceae dzbanecznik dwuostrogowy (N. bicalcarata) jest kolonizowany przez mrwki z gatunku Camponotus schmitzi, ktre ywi si jego nektarem oraz owadami wpadajcymi do dzbankw. Wycignicie ofiary z dzbanka moe trwa nawet do 12 godzin i w tym czasie mrwki zostawiaj w dzbanku bogate w azot odchody. Zauwaono, e wyawiane s gwnie najwiksze ofiary, a ich niezjedzone szcztki trafiaj z powrotem do dzbanka. Roliny pozbawione mrwek s skarlae. Mrwki te gnied si wycznie na N. bicalcarata i tylko wyjtkowo s znajdowane na innych rolinach.

Na podstawie: encyklopedia.naukowy.pl

Zadanie 21.1. (01) Uzupenij tabel wpisz w kadym z jej wierszy waciw nazw zalenoci midzygatunkowych. Wybierz je z poniszych:

konkurencja, drapienictwo, pasoytnictwo, mutualizm.

Zestawienie organizmw Zalenoci midzygatunkowe 1. dzbaneczniki schwytane owady

2. mrwki C. schmitzi dzbanecznik dwuostrogowy Zadanie 21.2. (01) Na podstawie przedstawionych informacji okrel, czy dzbankowate puapki u opisanych rolin misoernych s przykadem konwergencji, czy dywergencji. Odpowied uzasadnij.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 21.3. (01) Wyjanij, dlaczego dzbaneczniki dwuostrogowe yjce bez mrwek maj mniejsze rozmiary ciaa. W odpowiedzi uwzgldnij informacje dotyczce warunkw ycia dzbanecznikw. ......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator



Zadanie 22. Gatunek uznaje si za zagroony, kiedy jego populacje maj bardzo ma liczebno. W rezerwacie Gombe w Tanzanii yje okoo 100 szympansw. Liczba tych zwierzt, wystpujcych w lasach rwnikowych na obszarze kilku pastw afrykaskich, drastycznie si zmniejsza. Przyczynami s m.in. kurczenie si terenw lenych i nielegalne polowania. Naczelne wykazuj te podatno na choroby zakane typowe dla ludzi. Gdy wic firmy zajmujce si wyrbem lasu coraz gbiej penetruj dungl, ronie prawdopodobiestwo rozprzestrzeniania si infekcji niebezpiecznych dla ycia szympansw. W celu ochrony szympansw podjto nastpujce dziaania: otoczono rezerwat kordonem zieleni, utworzono migracyjne korytarze lene prowadzce z rezerwatu do innych lasw tropikalnych zamieszkaych przez niewielkie populacje szympansw, ograniczono napyw turystw, zabroniono turystom zbliania si do tych zwierzt. Do rezerwatu nie s wpuszczane nawet lekko zainfekowane i kaszlce osoby.

Na podstawie: K. Wong, Jane z afrykaskiej dungli, wiat Nauki, nr 1, 2011.

Zadanie 22.1. (01) Wyjanij, dlaczego istnienie populacji szympansw o maej liczebnoci jest zagroone. W odpowiedzi uwzgldnij podoe genetyczne tego zjawiska. .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 22.2. (01) Podaj, ktre z wymienionych dziaa dotyczcych ochrony szympansw ma na celu zwikszenie rnorodnoci genetycznej populacji z rezerwatu Gombe. Odpowied uzasadnij.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Wypenia egzaminator

Nr zadania 22.1. 22.2. Maks. liczba pkt 1 1 Uzyskana liczba pkt


BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)

[A1]ZESTAW II-maj_standardpusta_stronaMBI-R1A1P-152_karta

Documents

Matura 2015 - biologia - poziom rozszerzony - arkusz maturalny ()