MEB müfredatına uyumlu - kafadengiyayinlari.com±nıf-Tarih-SB.pdfMERHABA Sevgili Öğrenciler, İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de

TARİH9. SINIF

‘’SORU BANKASI’’

Akıllı Tahta

Uygulaması

Kararında

Anlatım

Yeni MEB

müfredatına

uyumlu

Mehmet ÜzmezŞafak Tunç

9. Sınıf Soru Kitabı / Tarih

KA00-09.01MHK02

978-605-2387-80-1

Mehmet ÜZMEZ – Şafak TUNÇ

Münevver KITAY

Mustafa KELEŞ

Münire Betül AYYILDIZ

Mehmet ESKİN

Acar Matbaacılık Promosyon ve Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti.Osman Gazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No.20 / 1Kıraç / Esenyurt / İSTANBUL tlf: 0 212 886 56 56

0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Hâlim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazarlar

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

copyright ©

MERHABASevgili Öğrenciler,

İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de

kendi içinde önemli dönemeç noktaları bulunmaktadır. İlköğretimden orta-

öğretime geçiş yapan milyonlarca öğrencimiz, yeni bir okul, yeni bir arkadaş

çevresi, yeni öğretmenler ve yeni derslere merhaba derken hayatın önemli

bir dönemecinde olduklarının bilincindedir kanaatindeyiz.

Yeni eğitim-öğretim yılında yeni bir müfredatla tanışacak olan 9. sınıf öğret-

men ve öğrencilerimiz, MEB’in yeni ders programları ve içeriği ile eğitim-öğ-

retime başlayacak. Biz de Eksen Yayınları olarak kitaplarımızı, yeni müfredata

ve müfredatın kazanımlarına göre oluşturduk.

Bunu şöyle yaptık:

Her ünitede neler öğrenileceği alt başlıklar hâlinde sıralandı.

Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “ÖZET ANLATIM”

biçiminde verildi.

Testler konunun ağırlığına ve önemine göre birim birim oluşturuldu ve

isimlendirildi.

Ünitenin sonuna, “Etkinlik” bölümü konuldu. Bu bölüm, klasik sınavlara

ve kısa cevaplı sorulara sizleri hazırlamak içindir.

Etkinlik bölümünde klasik sınav formatındaki sorularla okulunuzun yazılı

sınavlarına hazırlanmanız dikkate alındı.

Sevgili Öğrenciler,

Eğitim-Öğretim hayatınızın yeni dönemecinde yeni okullar, yeni arkadaşlıklar,

yeni öğretmenlerle huzurlu ve başarılı bir yıl geçirmenizi temenni ederiz.

Esenlik ve başarı dileklerimizle...

KİTABIMIZI TANIYALIM

174

1. Hz. Muhammed son peygamberdir. Ondan sonra ise, İslam Devleti'ni İslami kurallara göre yöneten ve Müslümanların başı sayılan idarecilere halife denmiştir. Fakat halife-nin peygamberlik sıfatı yoktur. Dört Halife Dönemi'ndeki halifeler bir çeşit seçimle iş başına gelmiş iken Emeviler Dönemi'nden itibaren başa geçen halifeler ise halifeliği kendi soylarından devralmışlardır. Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisisöylenebilir?A) Halifeler, vahiyle kendilerine indirilip verilen yetkilere sahiptirler.

B) Halifeler, İslam dünyasında sürekli şekilde siyasi birliği sağlamışlardır.C) Dört Halife Dönemi'nde kanun ve uygulamalarda demokrasi hâkim olmuştur.D) Dört Halife Dönemi'nde bir anlamda cumhuriyetçi bir uygulama yapılmıştır.E) Dört Halife Dönemi'nde saltanat uygulaması bilinmedi-ği için uygulanmamıştır.

2. İslam Devleti'ni yöneten, Müslümanların başı sayılan ida-recilere halife denmiştir. Halife olabilmede ilk önceleri saygınlık ve seçim gibi unsurlar ön planda iken Dört Halife Dönemi'nden sonra ise halifelik birtakım güçlü ailelerin elinde ve saltanat usulü ile devam etmiştir. Halifelik ile güç, genelde yan yana zikredilegelmiştir. Çünkü muteber tutulmayan, silik karakterde bir kişi halife olur ve bir de devletinin ekonomik ve askerî gücü az olursa, halifenin İslam dünyasındaki devlet ve halkların yardımına koşması da tabii olarak mümkün olmayacaktır. Böylece halifelik, bazı fonksiyon ve gerekliliklerini yerine getiremeyecektir. Nitekim, halifeliğin güce göre el değiştirdiği zamanlara da zaten tarih şahit olmuştur. Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisiilerisürülebilir?A) Halifeliği elde etmek ve tutmak amacıyla Müslümanlar arasında mücadeleler yaşanmıştır.B) Dört Halife Dönemi'nde halife olmanın kriterleri, önceki dönemlerdeki kriterlerinden farklı olmuştur.C) Halifelik makamının sadece dinî yönü bulunmakta olup siyasete pek karışmayan bir özelliğe sahiptir.D) Halife, kendi yönettiği devletten sorumlu olup diğer devletlerdeki Müslümanların ise yalnızca dertlerini din-lemekle yükümlüdür.

E) Halifelik manevi bir makam olup, fonksiyonlarını tam yerine getirebilmesi için ise halifenin ibadetlerine düş-kün olması yeterli bir şarttır.

3. – Hakemler Olayı – Sıffin Savaşı – Kerbela Olayı İslam Devleti'nde gerçekleşen yukarıdaki olaylarınortaksonucuaşağıdakilerdenhangisidir?

A) İslamiyet'in yayılması hız kazanmıştır.B) Müslümanlar arasındaki birliktelik pekişmiştir.C) İslam Devleti'nin ekonomik ve siyasal gücü artmıştır.D) İnsanlar arasında sosyal eşitlik sağlanmıştır.E) Müslümanlar arasındaki problemler artmıştır.

4. Beyhan: "Tarihte bir yolculuk yapıp; Kur'an-ı Kerim'in top-landığı ve çoğaltıldığı ilk zamanları, Müslümanlar arasında huzursuzlukların ve ayrılıkların çıktığı ilk dönemleri şöyle bir görüp o dönemlerin olaylarına yakından şahit olarak bunları iyice anlamak isterdim." Bunagöre,Beyhan'ın, I. Hz. Ebubekir, II. Hz. Ömer, III. Hz. Osman, IV. Hz. Ali dönemlerinden hangilerini görmek istediğinden sözedilemez?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) III ve IV

5. Hz. Ebubekir Dönemi'nde eski düzen bir dönem bozulmuş; yeni türeyen yalancı peygamberler, dinden dönenler ve zekat vermeyenler ile mücadele edilerek bunlar etkisiz hâle getirilmişlerdir. Bir taraftan da fetihler sürdürülmüştür. Bunagöre,Hz.EbubekirDönemi'yleilgiliaşağıdakiler-denhangisisöylenemez?A) Müslüman nüfusunda bir ara azalma görülmüştür.B) Öşür ve zekat alınan nüfusta kesintisiz, sürekli bir artış yaşanmıştır.

C) Ülkede dinî ve siyasi anlamda etkinlik ve otorite yeni-den kurulmuştur.D) Hz. Muhammed vefat edince bazı karışıklıklar baş göstermiştir.E) İslamiyet'e girip de sonradan dininden vazgeçen kişiler ortaya çıkmıştır.

Dört Halife Dönemi'nde Siyasi Mücadeleler ve Sosyal Karışıklıklar

78

ORTA ÇAĞ'DA KURULAN SİYASİ VE SOSYAL YAPILAR

BÖLÜM01

ORTA ÇAĞ'DAKİ BAŞLICA SİYASİ GELİŞMELER

Orta Çağ'ın başlıca gelişmeleri şunlardır: İran'da Sasani

İmparatorluğu'nun yıkılması (651), İspanya'da Vizigot Krallığı'nın yıkıl-

ması ve İslamiyet'in Avrupa'da yayılmaya başlaması (711), İslamiyet'in

Hindistan'da yayılmaya başlaması (1000), Katolik-Ortodoks bölünme-

sinin gerçekleşmesi (1054), Haçlı Seferleri'nin yapılması (1096-1270),

Cengiz Han'ın Moğol İmparatorluğu'nun kurulması (1196) ve yıkılması

(1227), Magna Carta'nın ilan edilmesi (1215), İngiltere'de parlamenter

(meclisli) sisteme geçilmesi (1295), İngiltere ile Fransa arasında Yüzyıl

Savaşları'nın gerçekleştirilmesi (1337-1453), Avrupa'da veba salgınının

(Kara Veba) yaşanması (1347-1351).

ORTA ÇAĞ'DAKİ SİYASİ YAPILAR

Orta Çağ'ın Başlıca Devletleri ve Olayları

Orta Çağ'daki başlıca siyasi yapıları ve olayları başlangıçlarına göre

kronolojik şekilde, sırasıyla şöylece ele alabiliriz:

Sasani İmparatorluğu

Sasani İmparatorluğu 226 yılında İran'da kurulmuştur. Orta Çağ'ın

ve Orta Doğu'nun en köklü ve güçlü devletlerinden biridir. Hz. Ömer

Dönemi'nde İslam ordularının düzenlediği Kadisiye (636), Celula (637)

ve Nihavend (642) savaşları sonucunda zamanla zayıflayıp 651 yılında

yıkılmıştır.

Kavimler Göçü Sonrasında Avrupa

Derebeyi Şatosu

Kavimler Göçü 375 yılında gerçekleşmiş, Avrupa'da yüz yıl kadar süre-

cek çalkantılara, Roma İmparatorluğu'nun önce 395 yılında Doğu ve

Batı olarak ikiye ayrılmasına sonra 476 yılında Batı Roma'nın yıkılması-

na kadar gidecek gelişmelere yol açmıştır.

Siyasi, toplumsal, ekonomik ve düşünsel açılardan Avrupa'yı yeni bir

döneme sürükleyen Kavimler Göçü; Avrupa'da merkezî otoritelerin,

kralların zayıflamasına, "feodalite / derebeylik" denen ve çok sayıda

soylunun kendi özel bölgelerine hâkim oldukları içe kapalı siyasi ve eko-

nomik yapılanmaların oluşmasına, toplumda sosyal eşitsizliğin büyük

oranda hâkim olmasına, düşünce sahasında kilisenin yaydığı dogmatik

"skolastik felsefe"nin egemen hâle gelmesine, Avrupa'ya gelen göçler

ve kurulan yeni siyasi yapılar sayesinde günümüz Avrupasının etnik ve

siyasi temellerinin atılmasına neden olmuştur.

Bizans İmparatorluğu

Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu 395 yılında ortaya çıkmıştır. Orta

Çağ'ın en güçlü imparatorluklarından biridir. Doğu Avrupa, Ön Asya,

Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da hâkimiyeti vardır. Fakat 11. yüzyıldan

itibaren gerçekleştirilen Selçuklu akınları ve 14. yüzyıldan itibaren

başlatılan Osmanlı baskısı ve neticede Türklerin ilerlemesine daya-

namayıp ve Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet tarafından 1453

yılında yıkılmıştır.

05İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU

Neler Öğreneceğiz?

İslam Medeniyetinin

DoğuşuSırasınd

a Arabistan, Asya,

AvrupaveAfrika

Hz.MuhammedveDörtHalifeD

önemleri

EmevilerDönemi

AbbasilerDevletiv

eTürkler

8.–12.Yüzyılla

rdaİslamMedeniyetinde

İlmîFaaliyetler

246

4. ünite Etkinlik Cevap AnahtarıA. Etkinlik /Sayfa 152 (Do¤ru / Yanlı)

D Y1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

B. Etkinlik /Sayfa 152 (Eletirme)

1 D 7 G2 A 8 I3 B 9 J4 K 10 İ5 C 11 H6 E

C. Etkinlik /Sayfa 185 (Boluk Doldurma)

1. Türk

2. Bizans

3. Anav

4. Türgiş

5. Uygurlar

6. GökTanrı

7. Oğuzlar-Kıpçaklar8. Orta Asya

9. Uygurlar

10. Kurultay

11. Doğu-Batı

12. Asya Hun

13. töre

14. KavimlerGöçü

15. bozkur/göçebe

16. Avrupahun

D. Etkinlik /Sayfa 154 (Yazılı Soruları)

1. TürklerinanayurduOrtaAsyaolup;DoğudaKinganDağları,batıdaHazarDenizi,güney-deHindikuşveKaranlıkdağlarıvekuzeydeSibiryaileçevrilidirler.

2. Türklerde toplumun temeli aile (oğuş) idi.Oğuşlarurugu,uruglarboyu,boylarbudunu(millet)meydanagetirirdi.Boylarınbaşların-daboybeylerivardı.

3. Türkleratveatarabalarınıkullandıklarıiçinçok uzak mesafelere uzanabilmiş ve OrtaAsya'danAfganistan,Hindistan, İran,Ana-dolu,Avrupagibipekçokyeregöçetmişler-dir.

4. Türklerin savaşçı özelliklerinin yüksek ol-masında; yaşadıkları zor coğrafya ve iklimşartlarıçoketkiliolmuştur.

5. Devlet ve toplumda teşkilat onlu sistemegöreveaskerîtarzınetkisiyleyapılandırıldı-ğıiçinörgütlü,disiplinli,ciddiveteşkilatçıbirdevletvetoplumyapısıgelişmiştir.

6. Türkler genelde taşınabilir ve hafif silahlaryapıpkullanmışlardır.GöçebeTürklerkılıç,kalkan,ok,yay,kamçı,mızrak,kargıgibisi-lahlarkullanmışlardır.

7. Süvari tekniği ileceket,pantolongiymeveüzengi kullanma gibi konularda ileri olanTürklerayrıcaonlusistemvehilaltaktiğigibihususlardadadünyayaöncüolmuşlardır.

8. Sıkıbağlarasahipolanboylar,devletinku-rulupgüçlenmesindeetkiliolmuşfakatmer-kez zayıfladığında bunlar kendi boylarınınbeylerinin önderliğinde bağımsız olabilmiş-lerdir.

9. Yönetimhakveyetkilerininyani"kut"unGökTanrıtarafındanverildiğineinanılmasıdır.

10. BozkırınçetinşartlarıTürklerinsavaşçı,mü-cadelelerivebağımsızlıkçıözelliklerininge-lişmesinde; hayvancılıkla uğraşmalarındavegöçebeyaşamalarındaetkiliolmuştur.

11. OrtaAsya'nınyeryüzüveiklimşartlarındandolayıtarımladeğilhayvancılıklauğraşmakvegöçebebirhayatsürmekzorundakalanTürkler,aynıtoprağasüreklibağlıkalınacaktarzdabir"sabitvatan"anlayışınıbenimse-mekyerine,bağımsızyaşanılıpgeçinilebile-cekyerlerivatantutmaanlayışınıbenimse-mişlerdir.

12. Hatun;Kurultaytoplantılarındahakanınya-nında otururdu.Hakan yok ise yönetici rolüstlendiği, gelenelçileri karşılamakgibi si-yasiişleriyürüttüğüdeolurdu.

ETKINLIK

75

C. Aşağıdakicümlelerdeboşbırakılanyerleriuygunifa-delerledoldurunuz.

1. Yazıdan önceki dönemin aydınlatılabilmesi için bilimi ile ilgili araştırmalar sonucunda

elde edilen araç ve gereçler önem taşımaktadır.

2. Yerleşik yaşam ve tarımsal üretim sonucunda daha kolay beslenme yollarının öğrenilmesi artışına yol açmıştır.

3. İnsanoğlunun, verimi yüksek tahılları seçmesi ve tahılların sulak bölgelerde ekilebileceğini anlaması, insanlık tarihin-de ilk defa dayanan bir ekonomi-nin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

4. Tarihte bilinen ilk yazılı hukuk kurallarını yapmıştır.

5. İlk Çağ'da Asurlular, Lidyalılar, Fenikeliler; Orta Çağ'da Soğdlar ve Yahudiler alanında ileri gitmişlerdir.

6. İlk Çağ'ın vahiy kaynaklı tek tanrılı dinleri ve ' tır.

7. İnsanoğlunun, tarım ve yerleşik hayattan sonra tapı-naklar yaptığı şeklindeki yaygın görüş, Urfa'da bulunan

'nin keşfi ile tartışmaya açılmıştır.

8. Aynı atadan gelen ve birbirine kan bağıyla bağlı bulunan büyük insan topluluğuna denir.

9. Coğrafya veya iklimin hayat tarzlarını şekillendirmesiyle ortaya çıkan köyler ve kabile konfederasyonları zamanla

devletlerini oluşturmuştur.

10. Kültürel, etnik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitli millet-leri egemenliği altında toplayan büyük, politik ve bölgesel devlet biçiminin adı tur.

11. İlk Çağ'ın önemli bir medeniyet merkezi olan Mezopotam-ya uygarlıklarından Sümerlerin saygı duyduğu tanrılara adanmış tapınaklarına adı verilirdi.

12. Siyasi gücün bir tek kişinin elinde bulunduğu ve yönetimin genellikle kan bağı yoluyla aile bireylerine geçtiği yönetim biçiminin adı dir.

13. Mısır'da güney-kuzey yönünde ülkeyi baştan başa ge-çen ve Mısır medeniyetinin oluşmasında etkili olan nehir

Nehri'dir.

14. Kadeş Savaşı Mısır ile devletleri arasında yaşanmıştır.

15. Yahudi inancına göre Tanrı ile İsrailoğulları arasında ya-pılan ahdi (anlaşma) içeren, Yahudilerin kutsal kitabına Hristiyanlar demektedirler.

D.Aşağıdakiterimleribirercümleyleaçıklayınız.

Tarih:Konargöçer: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Efsane: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Sözlü Kültür: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Kalkolitik: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Aristokratik Yönetim: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Teokrasi: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Monari: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Imparatorluk: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Site: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Feodalizm: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Meruiyet: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Tarih:Oligari: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

256

1. BÖLÜM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve Türkiye Selçuklu

Devleti Öncesi Siyasi Gelişmeler

E D A E E E C E A C D E

2. BÖLÜM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Türkler, Acemler, Berberiler ve Kürtlerin İslami-

yet'i Kabulü

C B A C C A C A C B E A A E

3. BÖLÜM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

İslamiyet'in Türklerde Ortaya Çıkardığı Değişim-1 B C A A D A

İslamiyet'in Türklerde Ortaya Çıkardığı Değişim-2 E A C E B E E A D D C D

4. BÖLÜM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Oğuzların İslam'ı Kabulünün Türk ve İslam

Tarihine Etkileri

D B A C D E

Dandanakan, Pasinler ve Malazgirt Muharebeleri A A E B A C A E

Tuğrul Bey Dönemi'nde Türklerin Müslümanları

Koruyucu Rolü ve Büyük Selçuklu Devleti'nin

Yıkılışı

E C A B B D D B D B B E

5. BÖLÜM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Büyük Selçuklu Devleti'nde Yönetim Yapısı ve

İran ve Türk Unsurlarının Buna Etkisi

A E B C B A B A B B C A D C

Nizamülmülk, Siyasetname, Nizamiye Medreseleri

ve Selçuklu Kültür Unsurları

B A A E E E C D D B E D

Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve İlk Türk İslam

Devletleri - 1

E C D B B E E D B D C A


Devletleri - 2

C C E D A E D D E E


Devletleri - 3

A D B E D A C A E E B C

6. ÜNİTE: TÜRKLERİN İSLAMİYET'İ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

76

Yazılı Soruları

E. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Medeniyetlerin ortaya çıkmasında coğrafyanın nasıl bir

etkisi olmuştur?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

2. Konargöçer ve yerleşik toplumların özellikleri nelerdir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

3. İlk insanların hayat tarzı ve geçim kaynakları hakkında bil-

gi veriniz.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

4. Tarımın başlamasıyla insan hayatında ne gibi değişiklikler

yaşanmıştır?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

5. Kazılarda elde edilen bu buluntular insanlık tarihine ne

gibi katkılar sağlamıştır?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

6. "Sözlü kültür" ne demektir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

7. Türkiye'den "UNESCO Dünya Mirası" listesine giren ta-

rihî, arkeolojik ve coğrafi yerler hangileridir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

8. Günümüzde "kabile" anlayışına sahip topluluklar hangi

bölgelerde yaşamaktadır?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

9. İlk Çağ'da kolonicilikte gelişen medeniyetler hangileridir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

10. Türk tarihinde kurulan Büyük Selçuklu ve Osmanlı devlet-

leri kuşatıcı mıdır? Neden?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

11. "Teokratik yönetim" nedir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

12. Günümüzde var olan yönetim şekilleri nelerdir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

13. İlk Çağ'da Anadolu'da yaşayan Hitit, Frig, Lidya ve Urartu

medeniyetlerinin merkezleri nerelerdir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

14. İlk Çağ'da meydana gelen göçlerin ekonomik, siyasi, de-

mografik, dinî ve coğrafi nedenleri nelerdir?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

İÇİNDEKİLER01

02

ÜniteTARİH VE ZAMANTarihin Konusu, Kapsamı ve Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi ................................................... 10Tarihin Konusu ve Kapsamı - 1 .............................................................................................. 11Tarihin Konusu ve Kapsamı - 2 .............................................................................................. 12Tarih Bilimi ve Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi - 1 ................................................................... 14Tarih Bilimi ve Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi - 2 ................................................................... 16Tarih Öğrenmenin Amaç ve Yararları .................................................................................... 18Ortak Hafızanın Kimlik Oluşturma ve Toplumsallaşmadaki Rolü ......................................... 19Tarih Bilgisi ve Bilincinin Önemi ............................................................................................ 20Tarihi Olayların Ele Alınmasında Yöntem .............................................................................. 21Zamanı Anlama ve Anlamlandırma ....................................................................................... 22Farklı Toplumların Tarihle İlgili Dönemlendirmeleri ............................................................. 23Ay ve Güneş Takvimleri ile Türklerin Kullandıkları Takvimler .............................................. 24Miladi ve Hicri Takvimler ile Yüzyıl Hesaplamaları ............................................................... 26Tarih ve Zaman - 1 ................................................................................................................. 28Tarih ve Zaman - 2 ................................................................................................................. 30Tarih ve Zaman - 3 ................................................................................................................. 32

Etkinlik ............................................................................................................... 34

ÜniteİNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİYazının İcadından Önceki Zamanlarda Hayat ........................................................................ 38Anadolu’da İlk Yerleşim Yerleri ve Yazı Öncesi Sözlü Kültür ................................................ 39Tarih Öncesi Dönemlendirme ................................................................................................ 40Yazının İcadının İnsanlık Tarihinde Meydana Getirdiği Değişim .......................................... 42Yazı Kullanımının Yönetim ve Ekonomi İşlerindeki Etkisi ..................................................... 43Kadim Bazı Bilimler ve Geçirdikleri Değişim ......................................................................... 44İlk Çağ’daki Belli Başlı Medeniyet Havzaları ......................................................................... 46İlk Çağ Medeniyetleri İle İlgili Başlıca Olay ve Olgular - 1 ................................................... 47İlk Çağ Medeniyetleri İle İlgili Başlıca Olay ve Olgular - 2 ................................................... 48İlk Çağ’ın Önemli Medeniyet Havzaları ................................................................................. 50İlk Çağ’da Coğrafya ve İklimin İnsan Hayatına ve Geçimine Etkisi ...................................... 52Konargöçerlik, Yerleşiklik ve İlk Çağ’da Kitlesel Göçler - 1 .................................................. 53Konargöçerlik, Yerleşiklik ve İlk Çağ’da Kitlesel Göçler - 2 .................................................. 54İlk Çağ’ın Tüccar Kavimleri ..................................................................................................... 56İlk Çağ’da Siyasi Gücün Kaynakları İle Siyasi Organizasyon Türleri İlişkisi .......................... 58İlk Çağ’da Asya ve Avrupa’daki Siyasi Organizasyon Türleri - 1 .......................................... 59İlk Çağ’da Asya ve Avrupa’daki Siyasi Organizasyon Türleri - 2 .......................................... 60Siyasi Gücün Meşrui ve Maddi Kaynakları ............................................................................ 62İlk Çağ’da Hukuk Sistemlerinin Dinî ve Beşerî Kaynakları ................................................... 64İlk Çağ’da Hukuk Sistemlerinin Dinî ve Beşerî Kaynakları - 1 .............................................. 65İlk Çağ’da Hukuk Sistemlerinin Dinî ve Beşerî Kaynakları - 2 .............................................. 66İnsanlığın İlk Dönemleri - 1 ................................................................................................... 68İnsanlığın İlk Dönemleri - 2 ................................................................................................... 70İnsanlığın İlk Dönemleri - 3 ................................................................................................... 72

Etkinlik ............................................................................................................... 74

03

04

ORTA ÇAĞ’DA DÜNYAOrta Çağ’da Kurulan Siyasi ve Sosyal Yapılar ........................................................................ 78Orta Çağ’daki Başlıca Siyasi Gelişmeler - 1 ........................................................................... 81Orta Çağ’daki Başlıca Siyasi Gelişmeler - 2 ........................................................................... 82Orta Çağ’daki Başlıca Siyasi Yapılar ....................................................................................... 84Orta Çağ’daki Siyasi Yapılarda Gücün Meşrui ve Maddi Kaynakları ..................................... 86Orta Çağ’da Tarım ve Ticaret .................................................................................................. 88Tarım Ekonomilerine Ait Unsurların Siyasi ve Sosyal Organizasyonlardaki İşlevleri - 1 ..... 89Tarım Ekonomilerine Ait Unsurların Siyasi ve Sosyal Organizasyonlardaki İşlevleri - 2 ..... 90Orta Çağ’da Asya - Avrupa Ticareti İle İlgili Mal, Mekân ve Kavramlar ............................... 92Eski Ticaret Yolları ................................................................................................................... 93Orta Çağ’da Asya ve Avrupa’daki Askerî Organizasyonlar İle Toplumsal Yaşam TarzlarıArasındaki Bağlantı ................................................................................................................ 94Asya ve Avrupa’daki Askerî Organizasyon Türleri ................................................................ 95Yerleşik ve Konargöçer Toplum Yapıları ................................................................................ 96İlk Çağ Sonlarından İtibaren Gerçekleştirilen Hukuk Düzenlemeleri veGünümüze Etkileri .................................................................................................................. 98Eski Hukuk Metinleri ve Yasaların Toplumlara Göre Farklılıkları - 1 .................................... 99Eski Hukuk Metinleri ve Yasaların Toplumlara Göre Farklılıkları - 2 .................................... 100Orta Çağ’da Dünya - 1 ............................................................................................................ 102Orta Çağ’da Dünya - 2 ............................................................................................................ 104Orta Çağ’da Dünya - 3 ............................................................................................................ 106

Etkinlik ............................................................................................................... 108

ÜniteİLK VE ORTA ÇAĞLARDATÜRK DÜNYASITürklerin Asya’da Tarih Sahnesine Çıktıkları Alanlar ve Başlıca Kültür Çevreleri ................ 112“Türk” Adı ve İlk Türk Devletlerinin Hâkimiyet Alanları -1 .................................................. 115“Türk” Adı ve İlk Türk Devletlerinin Hâkimiyet Alanları -2 .................................................. 116İlk Türk Devletleri İle İlgili Başlıca Siyasi Gelişmeler ............................................................ 118İlk ve Orta Çağlarda İç Asya’daki Türk Siyasi Oluşumlarının Güç ve Yönetim Yapısı .......... 120İlk Türk Devletlerinde Gücün Meşrui ve Maddi Kaynakları - 1 ............................................. 121İlk Türk Devletlerinde Gücün Meşrui ve Maddi Kaynakları - 1 ............................................. 122Törenin Türk Toplumu ve Hukukundaki Yeri ve Orhun Kitabeleri ........................................ 124İslamiyet Öncesi Dönem’de Türklerde Coğrafya - Hayat Tarzı İlişkisi ................................. 126Türklerde Konargöçer Yaşam ve Göçler - 1 .......................................................................... 127Türklerde Konargöçer Yaşam ve Göçler - 2 .......................................................................... 128Türklerde Askeriyenin Önemi ve Türklerin Dünya Askerî Tarihine Katkıları ........................ 130Kavimler Göçü’nün Sebep ve Sonuçları ................................................................................ 132Kavimler Göçü ile Asya ve Avrupa’da Meydana Gelen Değişimler .................................... 135Avrupa Hun Devleti ve Avrupa’ya Etkisi ............................................................................... 136Önemli Bazı Türk Topluluk ve Devletleri - 1 ......................................................................... 137Önemli Bazı Türk Topluluk ve Devletleri - 2 ......................................................................... 138Asya Merkezli Türk Devletleri ve Çevre Devletler İle İlişkileri ............................................. 140Asya Merkezli Türk Devletlerinin Komşuları İle İlişkileri - 1 ................................................ 141Asya Merkezli Türk Devletlerinin Komşuları İle İlişkileri - 2 ................................................ 142Asya Merkezli Türk Devletlerinin Ticari Politikaları ............................................................... 144İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası - 1 .................................................................................... 146İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası - 2 .................................................................................... 148İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası - 3 .................................................................................... 150

Etkinlik ............................................................................................................... 152

05

06

ÜniteİSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞUİslam Medeniyetinin Doğuşu Sırasında Arabistan, Asya, Avrupa ve Afrika ........................ 156İslamiyet’in İlk Dönemlerindeki Başlıca Siyasi ve Sosyal Gelişmeler - 1 ............................ 157İslamiyet’in İlk Dönemlerindeki Başlıca Siyasi ve Sosyal Gelişmeler - 2 ............................ 158İslamiyet Öncesi Dönem’de Arabistan ve Cahiliye Dönemi ................................................. 160Hz. Muhammed ve Dört Halife Dönemleri ........................................................................... 162Hz. Muhammed Dönemi Muharebeleri - 1 ........................................................................... 165Hz. Muhammed Dönemi Muharebeleri - 2 ........................................................................... 166Medine Vatandaşlık Sözleşmesi ve Müslümanların İlk Kurumsal Yapılanmaları ................ 168Dört Halife Dönemi’nde Fetihler, İdari Düzen ve İhtidarlar - 1 ........................................... 170Dört Halife Dönemi’nde Fetihler, İdari Düzen ve İhtidarlar - 2 ........................................... 172Dört Halife Dönemi’nde Siyasi Mücadeleler ve Sosyal Karışıklıklar .................................... 174Emeviler Dönemi .................................................................................................................... 176Emeviler Dönemi’nde Hilafetin Dönüşümü, Mevali Siyaseti ve Keskinleşen MezhebîYönelimler - 1 ......................................................................................................................... 177Emeviler Dönemi’nde Hilafetin Dönüşümü, Mevali Siyaseti ve Keskinleşen MezhebîYönelimler - 2 ......................................................................................................................... 178Emeviler Dönemi’nde İslam’ın Yayılışı, Avrupa’ya Etkisi ve Endülüs Emevileri .................. 180Abbasiler Devleti ve Türkler .................................................................................................. 182Abbasiler Dönemi’nde Başlıca Siyasi ve Sosyal Gelişmeler - 1 ........................................... 183Abbasiler Dönemi’nde Başlıca Siyasi ve Sosyal Gelişmeler - 2 ........................................... 184Halife Me’mun ve Mutasım Dönemlerinde Türklerin Etkisi .................................................. 186Kuzey Afrika’da Türk İslam Hâkimiyeti ................................................................................. 1888. – 12. Yüzyıllarda İslam Medeniyetinde İlmî Faaliyetler ................................................... 190İslam Medeniyetinde İlmin Mahiyeti, Amacı, Türleri ve Kurumları - 1 ............................... 191İslam Medeniyetinde İlmin Mahiyeti, Amacı, Türleri ve Kurumları - 2 ............................... 192Müslüman Bilginler ................................................................................................................ 194İslam Dünyasındaki Bilimsel Gelişmeler İle Avrupa’ya Etkileri ve İslam Sanatı ................. 196İslam Medeniyetinin Doğuşu - 1 ........................................................................................... 198İslam Medeniyetinin Doğuşu - 2 ........................................................................................... 200İslam Medeniyetinin Doğuşu - 3 ........................................................................................... 202

Etkinlik ............................................................................................................... 204

ÜniteTÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VEİLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİTürklerin İslamiyet’i Kabulü ve Türkiye Selçuklu Devleti Öncesi Siyasi Gelişmeler ............. 208Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve Türkiye Selçuklu Devleti Öncesi Siyasi Gelişmeler ............. 210Türkler, Acemler, Berberiler ve Kürtlerin İslamiyet’i Kabulü ............................................... 212Türkler, Acemler, Berberiler ve Kürtlerin İslamiyet’i Kabulü ............................................... 214İslamiyet’in Türklerde Ortaya Çıkardığı Değişim ................................................................... 216İslamiyet’in Türklerde Ortaya Çıkardığı Değişim - 1 ............................................................. 217İslamiyet’in Türklerde Ortaya Çıkardığı Değişim - 2 ............................................................. 218Büyük Selçuklu Devleti’nde Siyasi Gelişmeler ...................................................................... 220Oğuzların İslam’ı Kabulünün Türk ve İslam Tarihine Etkileri ................................................ 222Dandanakan, Pasinler ve Malazgirt Muharebeleri ................................................................ 223Tuğrul Bey Dönemi’nde Türklerin Müslümanları Koruyucu Rolü ve Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılışı ................................................................................................................... 224Büyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim, Toplum, Kültür ve Sanat .......................................... 226Büyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim Yapısı ve İran ve Türk Unsurlarının Buna Etkisi ....... 228Nizamülmülk, Siyasetname, Nizamiye Medreseleri ve Selçuklu Kültür Unsurları .............. 230Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri - 1 ................................................. 232Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri - 2 ................................................ 234Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri - 3 ................................................. 236

Etkinlik ............................................................................................................... 238Cevap Anahtarı ....................................................................................................................... 241

01 TARİH VE ZAMANNeler Öğreneceğiz?

TarihinKonusu,KapsamıveDiğerBilimDallarıİleİlişkisi

TarihÖğrenmeninAmaçveYararları

ZamanıAnlamaveAnlamlandırma

10

BÖLÜM01 TARİHİN KONUSU, KAPSAMI VE DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ

Tarihin Konusu ve Kapsamı

Tarih Nedir?Tarih; geçmişteki insan topluluklarının yaşayışlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, ortaya koydukları eserleri yer ve zaman göstererek, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde, belgelere dayalı olarak ve objektif tarzda inceleyen bilim dalıdır.

Tarihin Başlangıcı

Tarih "yazı" ile başlatılır.

Tarihçinin en önemli ve sağlam bilgi kaynağı ve dayanağı "belge"ler, belgelerin de en kıymetlisi ve daha net veri sağlayanı "yazılı" olan-lardır.

Tarihçiler açısından "yazılı belge" o kadar önemlidir ki bundan dolayı tarih "yazının icadı" (MÖ 3200) ile başlatılmıştır.

Yazının icadından önceki döneme "Tarih Öncesi Çağlar", sonraki döne-me ise "Tarih Çağları" denmektedir. Tarih Öncesi Çağlar hakkındaki bilgilerimiz daha az sayıda ve netlikte olduğundan dolayı bu zamanlara "Karanlık Çağlar" da denir.

Tarihin Konusu ve Kapsamı

Tarihin temel konusu "insan"dır ve tarih "geçmiş"i ele alır. Geçmişe dair ve insana ait olay, faaliyet ve eserler tarihin ana konusunu oluş-turur.

Tabii olaylar (yer kabuğunun oluşumu ve hareketleri, doğal afetler, depremlerin nedenleri,...vs.) tarihin konusunu oluşturmaz ve kapsa-mına girmez. Fakat bu tür olayların insanlığa yönelik birtakım etkileri tarihe konu olabilir.

Tarihi Neden Bir "Bilim"dir?

Fen bilimlerinde "gözlemleme, deney yapma" gibi somut bazı imkân-lar mevcuttur. Tarihte ise olaylar tekrar etmediğinden dolayı tarih bilimi "deney, gözlem, laboratuvar" gibi araştırma imkânlarından yoksundur.

Pozitif bilimlerde birçok zaman "kesin formül ve kurallar" kullanılmak-tadır. Tarih ise her biri ayrı ayrı düşünce, özellik ve tercihe sahip olan "insan"ların ortaya koyduğu gelişmeleri incelediğinden dolayı kesin kurallara ve formüllere dayanamaz ve bu yolla sonuçlara ulaşamaz.

Fakat bütün bunlara rağmen tarih de diğer bilimler gibi "neden-sonuç ilişkisi" kurar. Dayanak olarak "belge" kullanır. Yani masal ve hikâye gibi değildir. Ayrıca araştırmalarında "objektif" bir tutum sergiler.

Yani tarih de bir "bilim"dir.

Tarih Biliminin Özellikleri

➟ "Geçmiş"teki "insan" faaliyetlerini konu edinir.

➟ Kendine özel bilimsel çalışma metotları vardır.

➟ Araştırmalarında yardımcı bilimlerden yararlanır.

➟ Tarihî olayları birbirleriyle bağlantılı şekilde ele alır.

➟ Tarihî olaylar tekrar etmediğinden dolayı "deney, gözlem, laboratuvar" gibi inceleme imkânlarından yoksundur.

➟ Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurar, incele-melerinde belgelere dayanır ve objektif bir tutum sergiler; bilimsel yöntem ve özelliklere sahiptir.

➟ Geleceği incelemeyi konu ya da amaç edinmez fakat "geçmiş" ile "bugün" ve "gelecek" arasında köprü kurmada işe yarar.

➟ Olayları ve kahramanları, olayın gerçekleştiği günün şartlarında değerlendirir.

➟ Kahramanları ve olayları yargılamayı değil anlama-yı amaç edinir.

Tarihin Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi

Tarih Bilimi ve Diğer Bilim Dalları

Tarih de birçok ilmî disiplin gibi araştırmalarını tek başına en kusursuz şekilde veri işleyip sonuçlara ulaşabilecek şekilde yürütemez. Bundan dolayı "yardımcı bilimler" denen disiplinlerden yararlanır.

Tarihe yardımcı bilim dalları arasında arkeoloji (kazı bilimi), coğrafya (yer bilimi), kronoloji (takvim bilimi), antropoloji (ırk bilimi), etnograf-ya (kültür bilimi), epigrafya (kitabe bilimi), paleografya (yazı bilimi), sigilografya (mühür bilimi), heraldik (arma bilimi), filoloji (dil bilimi), diplomatik (belge bilimi), nümizmatik (para bilimi), toponimi (yer adları bilimi), antroponimi (kişi adları bilimi) sayılabilir.

Tarih Biliminin Diğer Bilim Dallarından FarklarıTarih bilimi diğer sosyal, beşerî ve fennî ilimlerden yardım almakla birlikte bu ilimlerin takip ettiği bazı yöntemlerde onlardan farklılıklar gösterir.

Mesela coğrafya, matematik ve fen bilimlerindeki gibi birtakım standart hesaplamalar yapamaz. Coğrafyadaki gibi olaylar üzerinde gözlem yapamaz. Fen bilimlerindeki gibi olaylar üzerinde deney yapa-maz. Matematik ve fen bilimlerindeki gibi kesin kural ve formüller uygulayamaz.

Tarih biliminin bu farkları onun "biricik, tek" olan ve "irade sahibi" özellik taşıyan "insan"a ait olayları incelemesinden ve bu olayların da bir seferde olup bitmesinden kaynaklanır.

11

Tarihin Konusu ve Kapsamı – 1 TARİHİN KONUSU, KAPSAMI VE DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ

1. Tarih; insanların, toplumları etkileyen faaliyetlerinden doğan olayları yer ve zaman göstererek anlatan, olaylar arasındaki nedensel ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağ-lantılarını, karşılıklı etkileşimlerini gösteren sosyal bir bilim dalıdır.

Bunagöre, tariharaştırmacısınınçalışmaalanıolarakaşağıdakilerdenhangisigösterilemez?

A) Toplumların ekonomik yapılarıB) Toplumların sosyal yapılarıC) Toplumların yönetim ve örgütlenme yapılarıD) Toplumların gelecekte birbirleriyle olabilecek ilişkileri E) Toplumların dinî inanışları

2. Tarihin konusu, insanlar arasında geçmişte meydana gelen gelişmeler, özellikle de siyasi ve sosyal olaylardır.

Buna göre,

I. tarımsal faaliyetler, II. savaşlar, III. antlaşmalar, IV. göçler

gelişmelerinden hangileri bu tanımın içerisinde yeralır?

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III D) III ve IV E) II, III ve IV

3. Tarih; insan topluluklarının yaşayışlarını, kültürel birikimle-rini ve ilişkilerini yer ve zaman göstererek, sebep ve sonuç-larıyla inceleyen, yorumlayan ve bu bilgileri günümüze aktaran bilimdir.

Butanımagöre,aşağıdakilerdenhangisitarihbilimininkonusukabuledilemez?

A) Maddenin yapısıB) Dinî inanışlarC) Ticari faaliyetlerD) SavaşlarE) Tarım faaliyetleri

4. Tarihin temel konusu insan topluluklarının geçmişteki faali-yetleridir.

Bunagöre,tarihbiliminin,

I. sosyal, II. siyasal, III. dinî

alanlardan hangilerinde yapılan faaliyetleri incelediğisöylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

5. Ünlü tarihçi İlber Ortaylı "Tarihin Sınırlarına Yolculuk" adlı kitabında "Tarih çim sahası değil ki istediğin yerleri tespit edip, kazık çakıp çitle çeviresin. Ben bu kadarını seviyo-rum, gerisini yakalım veyahut bana ne diyemezsiniz. Bu mümkün değil." demektedir.

Ortaylı,buaçıklamasıiletarihbiliminin,

I. deney yapamama, II. birbirleriyle bağlantılı olayları inceleme, III. tarafsız olma, IV. yardımcı bilimlerden yararlanma

ilkelerindenhangilerininöneminiözelliklevurgulamak-tadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve IV

6. Tarih; insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını ince-leyen, tarihî olayların ne zaman, nerede, neden ve nasıl gerçekleştiğini belgelerle ortaya koyan ve sonuçlar çıkaran bilim dalıdır.

Yukarıdakitanımda,tarihbilimiileilgiliaşağıdakilerdenhangisinedeğinilmemiştir?

A) Yaşanmış olayları incelediğineB) Her toplumda farklılık gösterdiğineC) Olayları nedenleriyle açıkladığınaD Bulgulardan yararlandığınaE) Olaylardan sonuçlar çıkardığına

12

Tarihin Konusu ve Kapsamı – 2

1. Aşağıdakilerdenhangisibilimtarihininilgialanınagir-mez?

A) Sümerlerin takvim kullanmalarıB) Mısırlıların geometrinin temelini atmalarıC) Çinlilerin dünyada ilk defa barutu kullanmalarıD) Bergamalıların parşömen denen bir kâğıt kullanmalarıE) Depremlerin meydana gelme nedenleri

2. Tarihbilimiileilgili,

I. Deney ve gözlem yapamaz. II. Günümüzün değer yargılarına göre olayları değerlen-

diremez. III. Neden-sonuç bağlantısı kurar.

yargılarındanhangileridoğrudur?


3. Tarih, sadece bir merak değil, bugünü ve belki geleceği de bizler için aydınlatan bir bilgidir. Her dönemin kendine özgü sorunları, tarihe yeni bir gözle, yeni bir arayışla bakmaya yol açar. Bu nedenle tarih, sadece geçmiş olayların ele alındığı toplu bir evrak ve kitap yığını değil her dönemde yeniden yorumlanan canlı bir bilgi kaynağıdır.

Bunagöreulaşılabilecekenkapsamlıyargıaşağıdaki-lerdenhangisidir?

A) Tarih, sadece geçmişi değil günümüzü ve geleceğimizi de ilgilendirir.

B) Tarih, geçmiş olayları inceleyen bir bilim dalıdır.C) Tarih, her dönemde yeniden yorumlanabilir.D) Tarih, canlı bir bilgi kaynağıdır.E) Tarih, bugünümüze de ışık tutar.

4. I. Tarihî olaylar birbirine bağlı sonuçlar doğurabilir. II. Tarihî olayların etkileri hep kısa sürelidir. III. Her tarihî olayın tek bir nedeni vardır. IV. Tarihî olaylar tekrarlanabilir niteliktedir. V. Tarihî olaylar yalnızca yazılı belgelere dayanarak açık-

lanabilir.

Yukarıdakiyargılardanhangisidoğrudur?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Tarihîolaylarincelenirkenobjektifliğinsağlanmasıiçin,

I. arkeolojik veriler elde edilmesi, II. kaynak taraması yapılarak değişik kaynaklardan ya-

rarlanılması, III. gözlem metodunun kullanılması

uygulamalarındanhangilerikesinolarakgereklidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

6. Tarihin konusu insan faaliyetleridir.

Buna göre,

I. devletlerin hukuk uygulamaları, II. toplumlar arasındaki ekonomik faaliyetler, III. insanların psikolojik hastalıkları

unsurlarından hangileri tarihin konusu içerisinde yeralmaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

13

7. Tarih biliminin konusu, geleceğin inşası için yorumlanmak üzere, yaşanan tarihin incelenmesi ve anlaşılması işidir.

Bugörüşü,

I. Geçmişten bağımsız hiçbir gelecek yoktur. II. Bugün, geçmişin deneyimleri üzerine kurulmuştur. III. Tarihî gerçek, kesintisiz bir sürecin halkasıdır. IV. Gelecekle ilgili kesin kanunlar oluşturulabilir.

yargılarındanhangileridestekler?

A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

8. Tarihin konusu geçmişteki insan faaliyetleri, farklı etkilerle meydana gelen değişimler ve insan eylemlerinin sonucunda ortaya çıkan eserlerdir. Ayrıca doğa olayları, sonuçları itiba-rıyla insanları etkilediğinden dolayı tarihin konusu içerisinde yer alır. Örneğin Orta Asya’da yaşanan kuraklık ve kıtlık tarihin konusu değilken bu doğa olayı sonucundaki göçler tarihin konusudur.

Buna göre,

I. Tarihin konusu insandır ve insanın olmadığı yerde ta-rih de olmaz.

II. Tarih ile insan iç içedir. III. Tarih, en önemli bilimdir.

yargılarındanhangilerineulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

9. "Tarih, tarihçi ile olgular arasında devamlı bir etkileşim, geçmişle günümüz arasındaki bitmeyen bir diyalogdur."

Butanımagöre,tarihbilimiileilgili,

I. geçmişi inceleyerek bugüne ışık tuttuğu, II. geçmişle geleceği birbirine bağladığı, III. tarihî olayları günümüz değer yargılarıyla yorumladığı



10. Montesquieu"Tarih, gerçekten güzel faaliyetlere ölümsüz-lük mührünü basar ve asırların silemediği taraflı söylemle-rin kötülüklerini bozar."sözüyle,tarihbiliminin,

I. deneysel bir bilim dalı olduğu, II. kesin kanunlarının olmadığı, III. geçmiş ve gelecek zamanlara ışık tuttuğu

özelliklerindenhangilerinivurgulamıştır?


11. Tarihin konusu ve kapsamı ile ilgili aşağıdakilerdenhangisisöylenebilir?

A) Sismik olayları temel alır.B) Tekrar etmeyen olguları inceler.C) Birbiriyle bağlantılı olayları ele alır.D) Gelecekte olabilecek olayları konu edinir.E) Tabiatla ilgili kanunları ortaya koymaya çalışır.

12. Yer kabuğunun oluşumundaki etkenler, deprem gibi fela-ketlerin meydana gelme nedenleri gibi mevzular tarihin konusu olmamakla birlikte yükselti gibi etkenlerin toplumsal hayata ve ekonomik uğraşılara etkisi, doğal felaketlerin neticesinde gerçekleştirilen göçler gibi hususlar tarihin birer konusudur.

Buna göre tarihin temel konusunun aşağıdakilerdenhangisiolduğusavunulabilir?

A) Doğa olaylarıB) Jeolojik oluşumlarC) Kâinat'ın yaratılışıD) İnsan faaliyetleriE) İnsanı ilgilendiren her şey

14

Tarih Bilimi ve Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi- 1

1. Tarihbilimiyleilgili,

I. Tarihin kendine özgü bir metodu vardır. II. Tarihteki olaylar günümüzün değer yargılarıyla değer-

lendirilmelidir. III. Tarih bilimi ile fen bilimlerinin ayrı yöntemleri vardır.

yargılarındanhangileridoğrudeğildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

2. Sosyal bilimlerden her biri insanla ilgili bir konuyu inceler. İnsanın faaliyetlerini, bu faaliyetler sonucunda ortaya çıkan eserleri anlamaya ve açıklamaya çalışır. Paleografya, arkeoloji, nümizmatik, sigilografya, diplomatik, kronoloji ve beşerî coğrafya gibi bilim dallarıyla tarihçi her gün karşı karşıya gelir. Hatta çoğu zaman onları bizzat uygulamak zorunda kalır.

Bunagöre,birtarihçiiçin,

I. Tarihî olayların açıklanmasında kesin kurallar koyar. II. Diğer bilim dallarından yararlanır. III. İnsanın her türlü özelliğini inceler.

yargılarındanhangileriilerisürülebilir?A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

3. Tarihîolaylarınaraştırılmasında,

I. kronoloji, II. coğrafya, III. arkeoloji, IV. eczacılık

bilimdallarındanhangilerinindoğrudankatkısıyoktur?

A) Yalnız II B) Yalnız IV C) II ve III D) III ve IV E) I, III ve IV

4. Sosyal bilimlerin her biri birey ve toplumla ilgili bir konuyu incelediği için tarihçi bu bilimlerden yararlanarak kaynakla-rını zenginleştirmelidir.

Bunagöre,birtarihçinin,

I. filoloji,II. antropoloji,III. arkeoloji,IV. biyoloji

bilimlerindenhangilerindenyararlanmasıbeklenemez?

A) Yalnız II B) Yalnız IV C) II ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

5. Tariheyardımcıolan,

I. arkeoloji, II. epigrafya, III. etnografya

bilimlerindenhangileri tarihöncesidevirlerinaraştırıl-masındakullanılamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

6. KadeşAntlaşmasıtabletini,

I. paleografya, II. epigrafya, III. nümizmatik

bilimdallarındanhangileridayanışmaiçerisindeçalışa-rakinceleyebilir?


15

7. Tarihî olaylar incelenirken; olayların zaman sıralamasına göre düzenlenmesi ve bunların yaşandığı çevrenin fiziksel koşullarının belirlenmesi, başvurulan yollar arasında yer alır.

Buna göre;

I. coğrafya, II. kronoloji, III. nümizmatik, IV. paleografya

yardımcı bilim dallarından öncelikle hangilerindenyararlanılmasıbeklenir?

A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III D) III ve IV E) I, II, III ve IV

8. I. Belgelerden yararlanma II. Olayları bugünkü anlayış ve yargılarla değerlendirme III. Buluntuları inceleme

Yukarıdakilerdenhangilerinin,tarihîbirolayınaraştırıl-masındageçerliolanyöntemlerdenbiriolduğusavunu-lamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

9. Aşağıdakilerden hangisi, tarihin yöntem ve nitelikleriarasındagösterilemez?

A) Metot kullanmamaB) Yer ve zaman göstermeC) Belgelere dayalı hareket etmeD) İnsan ve topluma ait olayları incelemeE) Olayları, gerçekleştiği dönemin şartlarına göre değer-

lendirme

10. Tarih araştırmalarında kullanılan yöntem şu aşamalardan oluşmaktadır:

I. Kaynakları eleştirme II. Kaynakları sınıflandırma III. Kaynak bulma IV. Kaynakları çözümleme V. Sentez yapma

Buaşamalar,aşağıdakilerdenhangisindesırasıylayeralmaktadır?

A) I, II, III, IV, V B) II, IV, V, I, IIIC) III, II, I, IV, V D) III, II, IV, I, V E) III, IV, II, I, V

11. I. Olayların objektif olarak incelenmesi II. Olayların, nedenleri ile ortaya konması III. Değişik belgelere başvurulması

Yukarıdakilerden hangilerinin bir tarihî araştırmadagözetilenprensiplerarasındaolmasıbeklenir?


12. Hiçbir tarihçi, ulaştığı sonuçların en doğru, en kesin bilgi olduğunu ileri süremez. Bulunacak her yeni belge eski bil-gileri destekleyebileceği gibi, değiştirebilir de.

Bunagöre, aşağıdaki yargılardanhangisine ulaşılabi-lir?

A) Tarihî olayların açıklanmasında kesin kanunlar konula-maz.

B) Tarihî olaylar birbirlerinin benzeri gelişmelerdir.C) Tarihî olaylar araştırılırken sadece yazılı belgelerden

yararlanılmalıdır.D) Tarihçi, kendi inanç ve fikirlerini araştırmasına katma-

malıdır.E) Yapılan tarihî araştırmalar subjektif yorumlara dayan-

dırılmalıdır.

16

Tarih Bilimi ve Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi - 2

1. Geçmişte meydana gelen olaylar günümüzün değer yargı-ları ile değil o dönemin koşullarına göre değerlendirilmelidir.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisinden kaynaklan-dığıilerisürülebilir?

A) Her dönemin kendisine ait, farklı koşullarının olmasın-dan

B) Yazılı belgelere ihtiyaç duyulmasındanC) Olayların deney ve gözlem yolu ile araştırılmasının

mümkün olmamasındanD) Olaylar arasında neden - sonuç ilişkisi kurulabilmesin-

den E) Olayların birbirleri üzerinde etkisinin olmasından

2. Bilimseltarihanlayışınıbenimseyenbirtarihçinin,

I. tarihe yardımcı bilimlerden yararlanmak, II. ulaşılan sonuçları mutlak doğru olarak kabul etmemek, III. kaynakları sınıflandırıp eleştirmek

duygularındanhangilerinibenimsemesibeklenir?


3. Tarihî olaylar incelenirken doğru bir değerlendirmeyapılabilmesiiçin,

I. gözlem metodu kullanılması, II. neden-sonuç bağlantısı kurulması, III. kaynak taraması yapılarak değişik kaynaklardan ya-

rarlanılmasıuygulamalarındanhangilerigereklidir?A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

4. Birtarihîaraştırmanınbilimseltarihkapsamınagirme-sine,

I. konuyla ilgili tüm kaynakların değerlendirilmemesi, II. olaylar arasında sebep–sonuç ilişkisi kurulmaması, III. tarihçinin ideolojik yaklaşıma sahip olması

unsurlarındanhangilerizararvericiniteliktedir?


5. Tarihin konusu geçmiş zamanda meydana gelen olaylardır. Bir tarihî olay incelemesinde kesin kanunlar konması müm-kün değildir.

Aşağıdakilerdenhangisi,tarihîolayincelemesindekesinkanunlarkonulamamasınınnedeninieniyiaçıklar?

A) Bilimsel yöntemler kullanılmasıB) Olay incelemesi yapılmasıC) İnsana ait ve bir defalığına olup biten olayların incelen-

mesiD) Mekâna ve zamana göre sınıflandırmalar yapılmasıE) Birbirine benzer tarzda olayların ve kahramanların

görülmesi

6. Tarihselsüreçiçerisindemeydanagelenolaylarındahaiyi değerlendirilebilmesi için aşağıdakilerden hangisigereklideğildir?

A) Olaylarla ilgili gözlemler yapılmalıdır.B) Tarihe yardımcı bilim dallarından yararlanılmalıdır. C) Olaylar sebep-sonuç ilişkisi içerisinde değerlendirilme-

lidir.D) Yazılı ve yazısız belgelerden yararlanılmalıdır.E) Olayların yer ve zamanları belirtilmelidir.

17

7. Bilimlerin her birinin diğer birtakım bilim dallarından hem yardım aldığı hem de bunların birçoğuna yardımcı olduğu görülmektedir. Bu şekilde bilimler daha hızlı ve sağlıklı şekilde gelişmektedir. Tarih bilimi de bu çizgiyi takip etmek-tedir.

Budurum,aşağıdakilerdenhangisiningöstergesidir?

A) Her bir bilimin kendi kendine yettiğininB) Tarihin, diğer bilimler ile aynı olduğununC) Bilimlerin dayanışma içerisinde ilerlediğininD) Her bir bilimin sadece kendi sahasına yaradığınınE) Bilimlerin, diğer bilimlere yardımcı olmak için var oldu-

ğunun

8. Tarihbiliminidiğerbilimseldisiplinlerdenyardımalma-yaitentemelnedenaşağıdakilerdenhangisidir?

A) Kendi metotlarını yeterli görmesiB) Diğer bilim dallarına örnek olmak istemesiC) Yardımlaşma ve dayanışmayı önemli saymasıD) En geniş çaplı ve zengin ilmî usullere sahip olmasıE) İstediği veri ve sonuçlara sadece kendi disiplini saye-

sinde ulaşamaması

9. Tarihbiliminindiğerbilimlerdenyardımaldığıtezini,

I. sahte olduğu tespit edilen bir belgeyi elemesi, II. kazılar sayesinde ulaşılan Göbeklitepe yerleşkesini in-

celemesi, III. çözümlemesi yapılıp okunan Orhun Abideleri'ni ele

alıp araştırması

çalışmalarından hangilerini yapabilmesi kanıtlar nite-liktedir?


10. Tarih biliminde, diğer birtakım bilim dallarında kulla-nılan formüle etme, deney yapma,gözlemleme, kesinkanunveyakurallarkoymagibibazıusullerinkullanıla-maması,tarihîolayların,

I. biricik olma, II. tekrarlanamama, III. ispatlanabilir olma

özelliklerindenhangilerindenkaynaklanmaktadır?


11. Tarih, sosyal bir bilim olmasına karşın bazı sosyal bilim dallarındaki birtakım imkân ya da metotları uygulayamaz.

Yukarıdasözüedilenimkânyadametotlaraşağıdaki-lerdenhangisiileörneklendirilebilir?

A) Matematikte formüller kullanılarak çözüme ulaşılmasıB) Fizikte kanunlar konularak birtakım olayların açıklan-

masıC) Coğrafyada dünya ile ilgili standart hesaplamalar yapıl-

masıD) Jeolojide gözlem metodunun kullanılmasıE) Kimyada deney metodunun kullanılması

12. Tarih bilimi diğer sosyal bilimler ile fen bilimlerinin bazı usullerini uygulayamamaktadır. Aynı zamanda bu bilimlerin sahip olduğu birtakım araştırma imkânlarından yoksundur.

Yukarıdakidurumuntarihbiliminiaşağıdakilerdenhan-gisineyönelttiğisavunulabilir?

A) Diğer bilim dallarını dışlamayaB) Bilim olma çabasından vazgeçmeyeC) Kendine has yöntemler geliştirip kullanmayaD) Masal ve hikâye tarzında bir üslup takip etmeyeE) Diğerlerinden daha az değerli bir bilim dalı olmaya

18

BÖLÜM02TARİH ÖĞRENMENİN AMAÇ VE YARARLARI

Ortak Hafızanın Kimlik Oluşturma ve Toplumsallaşmadaki Rolü

Tarih Nasıl "Kimlik" Oluşturur?

Tarih bir anlamda toplumun, halkın, milletin hafızasıdır.

İnsan, kendi toplumunun geçmişini öğrenip toplumuna has özellikleri ve örnek şahsiyetleri tanıdıkça aidiyet duygusu artacak ve kendini bir genel kimliğin içerisine oturtacaktır. Bu da devletlerin tarih öğretimin-de önemli bir amaçtır.

Tarih Öğrenmenin Amaç ve Yararları

Tarih Öğrenmenin ve Tarih Yoluyla Kimlik Oluşturmanın Amacı ve Faydası

Tarih öğrenimi ve şuuru insana toplumsal, millî bir kimlik ve aidiyet duygusu kazandırır. Bu sayede kimliğini toplumsal bir aidiyet içerisine oturtan insan, sadece şahsi kimliğine bağlı çalışmayacak ve bu da onun bencillikten kurtulmasını, dost ve düşmanını tanımasını, dünya-yı, toplumunu ve olayları daha sağlıklı şekilde anlayıp değerlendirme-sini ve toplumdan dışlanmamasını sağlayacaktır.

Tarih Bilgisi ve Bilincinin Önemi

Tarih öğrenen ve toplumsal kimliğinin şuuruna varan insan, toplumu-nun geçmişi ve bugünü ile aradaki değişim çizgisini daha iyi anlayacak ve bu ışık ile geleceği tahmin ederek bir rota çizebilecektir.

Ayrıca edindiği tarih bilgisi, tarih şuuru ve toplumsal kimlik ile bazı soruların cevabını daha iyi bulabilecek ve herkesin yönlendirmesiyle değil edindiği bilinç ile hareket ederek hem kendini hem toplumunu hem değerlerini ayakta tutabilecektir.

Bu türden sorulara şunları örnek verebiliriz: Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti'nin nasıl bir bağlantısı olabilir? Dünyanın en gelişmiş devletleri dünya barışından başlıca sorumlu devletler olduğu hâlde dünya barışı neden sağlanamamaktadır? Türkiye'ye karşı neden diğer NATO ülkelerinden farklı ve olumsuz bazı muamelelerde bulu-nulmaktadır? 15 Temmuz 2016 darbe girişimi neden gerçekleştirilmiş-tir? 15 Temmuz 2016 darbe girişimi nasıl engellenebilmiştir? Sosyal medyada Çanakkale Savaşı gibi kahramanlık destanları ile 15 Temmuz 2016 darbe girişimindeki millî direniş neden ve hangi yönlerden bağdaştırılmış olabilir? Türkiye neden on yıllardır terör ile uğraşmak-tadır? Türkiye birçok kriteri yerine getirdiği ve Avrupa Birliğindeki bazı ülkelerden daha iyi koşullara sahip olduğu hâlde neden hâlâ Avrupa Birliğine alınmamaktadır? Türkiye bundan sonraki süreçte Avrupa Birliği ve NATO konusunda nasıl adımlar atmalıdır?...

Bu gibi soruların cevabını tarih bilgi ve bilinci ile bağdaştırarak bulan kişi ona göre hangi durumda nasıl hareket ederek ayakta kalabileceği-ni bilir ve buna göre kendisinin ve milletinin geleceğini planlamada bir yer edinebilir. Bu da ilgili halk ve devletler ile manevi ve millî değerle-rin uzun süre yaşamasına vesile olur.

Tarihî Olayların Ele Alınmasında Usul

Tarihî olay ve kahramanlar bugünün koşullarına göre değil kendi ait oldukları zamanlara göre değerlendirilmelidirler.

Anakronik ve vahim hatalar yapmamak, yanlış değerlendirmelere git-memek için olayların ele alınışında ilgili olayların gerçekleştiği günün şartları dikkate alınmalıdır. Olay ve kahramanlar günümüz şart ve değer yargılarına göre değerlendirilip yargılanmamalıdır.

Bu usul, olayları daha iyi tahlil edebilmek, daha sağlıklı ve objektif değerlendirmeler yapabilmek ve olaylarda rolü olan kahramanların rollerini doğru şekilde tespit edebilmek için gereklidir.

Eğer bu usule dikkat edilmezse asıl bilimsel tarihî araştırma amacın-dan ve yöntemlerinden sapılmış olur ve şöyle hatalı ya da eksik soru ya da yargılarla uğraşmak zorunda kalınabilir: Fatih Sultan Mehmet neden Almanya ve Fransa'yı da fethetmemiş? Kanuni Sultan Süleyman neden telefon kullanmamış? Kardeşler taht için neden birbirini öldü-rüp durmuş? Devletler birbirleri ile savaş yapıp duracaklarına araların-da anlaşıp da dünyayı paylaşmayı akledememişler. Sadece Çanakkale Savaşı'nı kazanacağımıza Birinci Dünya Savaşı'nı tüm cephelerimizde kazansak iyi olurdu ama komutan ve askerlerimiz bunu becereme-mişler.

Tarih araştırmalarında dikkat edilmesi gereken diğer bir husus ise olay ve kahramanları suçlamaya ve yargılamaya değil anlamaya çalış-maktır. Tarihçi bir "yargıç" değildir. Tarihçinin görevi olaylarda "suçlu, suçsuz, günahkâr, günahsız" bulmak değil olayları iyice anlayıp değer-lendirerek kahramanların olaylardaki rollerini en doğru şekilde ortaya koymaya çalışmaktır.

Görüldüğü gibi ilmî usullere dikkat edilmezse hareket noktaları da sorular da yöntemler de sonuçlar da sıkıntılı hâle gelebilmektedir.

19

Ortak Hafızanın Kimlik Oluşturma ve Toplumsallaşmadaki RolüTARİH ÖĞRENMENİN AMAÇ VE YARARLARI

1. Tarih, bir milletin hafızasıdır. İnsanların, geçmişinden kopuk ve habersiz yaşaması çok acıdır. Uluslar, kültürel kişiliklerini tarihlerinden ve yaşadıkları coğrafyalarından alırlar. Tarih, ibret ve ders almak için öğrenilir. Bunu yapamamış, tarihini doğru öğrenmede aciz düşmüş bir kişi, toplum sorumluluğu-nu taşıyamaz.

Bugörüşegöre,

I. Sağlam gelecek, gerçek ve özümsenmiş bir tarihe bağlıdır.

II. Tarihçi, kendi ulusunun çıkarlarını her şeyin üzerinde tutmalıdır.

III. Tarihî olayların gerçekliği iyi araştırılmalıdır.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

2. Tarihbiliminin"tarih şuuru"oluşturarakuluslaşmasüre-cinihızlandırdığını,

I. geçmişten gelen bir millet sevgisi ve bağlılık oluştur-ması,

II. diğer bilimlerdeki gelişmeleri takip etmeyi kolaylaştır-ması,

III. yardımcı bilimlerden yararlanması

durumlarındanhangilerinebakaraksöylemekmümkünolabilir?


3. AnthonySmith'in"Hafıza yoksa kimlik yoktur; kimlik yoksa ulus yoktur."sözü ileaşağıdakilerdenhangisieşdeğer-dir?

A) Millî ve toplumsal kimliğin oluşmasında dil ana etken-dir.

B) Millî ve toplumsal kimlik için toplumlarda tarih bilincinin oluşması bir zorunluluktur.

C) İnsan, dünyayı anlamak için geçmişini bilmek zorunda-dır.

D) Tarih, geçmişin ışığında bugünün ve yarının aydınlatıl-masını sağlar.

E) Tarihî olaylar ele alınırken tarihî bilgilerin kendi döne-minin şartlarına göre değerlendirilmesi gerekir.

4. Millî kültürü geliştirmek amacıyla önemli olayların, değerli şahsiyetlerin iyi yönlerini anlatır. Avrupa’da ve İslam dün-yasında bu tarz eserler yazılmıştır.

Yukarıdabazıözellikleriverilentarihçeşidiaşağıdaki-lerdenhangisidir?

A) Öğretici B) SosyalC) Araştırmacı D) Hikâyeci E) Felsefi

5. I. İnsan; mensubu olduğu toplumu, ülkeyi ve içinde ya-şadığı dünyayı anlamak için geçmişini bilmek zorunda-dır.

II. Geçmişini bilmeyen bir toplum; hafızasını yitirmiş, akıntıya kapılmış gibidir.

III. Tarih; geçmişin ışığında bugünün ve yarının aydınlatıl-masını sağlar.

Yukarıdakiyargılardanhangileridoğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

6.

Kahramanlık destanlarımızdan biri olan Çanakkale Savaşı'yla ilgili çeşitli görsel ve söylemler, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Afrin Harekâtı'nı yaptığı dönemde öne çıkarıla-rak ve sözü geçen savaş ile harekât arasında benzerlikler kurularak haberlerde, televizyon programlarında, sosyal medyada övgülerle ve sıkça yer almıştır.

Bu durum, aşağıdaki yargılardan hangisini destekle-mektedir?

A) Tarih bilinci, ortak hafıza ve kimliğin diri tutulması ama-cıyla kullanılabilir.

B) Tarih, insanlarda, herkesin eşit dünya vatandaşı oldu-ğu inancını geliştirir.

C) Tarih, geçmişin bilgisinden ibarettir.D) Tarih, evrensel bir özelliğe sahiptir.E) Tarih, günümüze hitap etmez.

20

1. Bilimsel ve teknik gelişmelerin hızlı yaşandığı çağımızda tarih bilimine olan ilgi ve ihtiyaç azalmamakta aksine her geçen gün artmaktadır.

Bu durum, tarih biliminin aşağıdaki hangi özelliği ileilgilidir?

A) Hem geçmişi hem geleceği ilgilendirmesiB) Olayları incelemesiC) Bilimsel bir etkinlik olmasıD) Deney ve gözlem yapamamasıE) Belgelere önem vermesi

2. Tarih, insanlığın sosyal ve siyasal konularda doğru karar vermesinde birinci derece önemli bir bilim dalıdır. Âdeta insanlığın hafızasıdır. İnsanlık dünden gelmekte, bugünü yaşamakta ve yarına gitmektedir. Bu üç boyutu en iyi tarih bilimi sentezleyebilir.

Yukarıda,tarihbiliminindahaçokaşağıdakihangiözel-liğivurgulanmıştır?

A) Olayların geçtiği zamanın şartlarını dikkate almasıB) Belgelere dayanmasıC) Tarafsızlık ilkesini benimsemesiD) Olayları farklı kaynaklardan incelemesiE) Olaylar arasındaki neden - sonuç ilişkisini gözetmesi

3. Ayşe: "Türkiye'yi Avrupa Birliğine almıyorlar. Bunun tek nedeni henüz ekonomi noktasında istenen gelişmeyi sağ-layamamış olmamızdır."

Veysel: "Peki ekonomik açıdan ve hatta başka bazı yönler-den Türkiye'den geri durumdaki bazı ülkeler nasıl Avrupa Birliğine üye olabiliyor ya da onların süreçleri bizimkinden çok daha hızlı ilerleyebiliyor?"

Yukarıdakikonuşmadanyolaçıkılarak,

I. Veysel, doğru ve çarpıcı bir soru sormuştur.II. Veysel, tarih bilgisi ve şuuru sayesinde meseleyi tama-

mıyla çözmüştür.III. Ayşe, Türkiye ve dünyadaki gelişmeleri etraflıca değer-

lendirip en doğru sonuca ulaşmıştır.IV. Sağlıklı ve doğru bir tarih bilgisi ve bilinci sayesinde bu

konuşmadaki soru aydınlatılabilir.

yorumlarındanhangileriyapılabilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV D) I, II ve IV E) I, III ve IV

4. Tarih, sadece bir merak değil, bugünü ve belki geleceği de bize aydınlatan bir bilgidir. Her dönemin kendine özgü sorunları tarihe yeni bir gözle, yeni bir arayışla bakmaya yol açar. Bu nedenle tarih, sadece geçmiş olayların ele alındığı toplu bir evrak ve kitap yığını değil her dönemde yeniden yorumlanan canlı bir bilgi kaynağıdır.

Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisineulaşılamaz?

A) Tarihin ışık tutucu özelliği vardır.B) Tarihte gözlem ve deney önemlidir.C) Tarih, yeniden yorumlamaya açıktır.D) Tarih, geçmişteki olayları ele alır.E) Güncel sorunları çözmede tarihî bilgiler kullanılabilir.

5. Jale: "Dünyanın gücü, bilgiyi, teknolojiyi, parayı elinde tutan en büyük devletleri dünya barışından sorumlu ve bence bunu sağlayabilecek güçte de oldukları hâlde dünyaya barış neden hâkim olmuyor?! Bir türlü anlayamıyorum."

Jale'nin bu durumu doğru ve sağlıklı şekilde anlayıpdeğerlendirebilmesinde,aşağıdakilerdenhangisinesahipolmasıdahayararlıolur?

A) Avrupalı devletlere derin güven ve sevgiB) Sosyal medya paylaşımlarındaki bilgilerC) Süper güçlere bağlanan aşırı umutD) Doğru tarih bilgisi ve şuuruE) Teknolojik bilgi

6. "Orta Çağ'da zenginliğin ölçüsü topraktı. Coğrafi Keşifler'den sonra bunun yerini kıymetli madenler aldı. İlerleyen yüzyıllar-da kömür ve petrol önem kazandı ve bunlara sahip olabilmek için savaşlar yapıldı. Sonra elektrik, hayata hâkim oldu. Günümüzde ise elektrikli arabalar yaygınlaşıyor. Bu gidişle ileride petrol eski önemini kaybedecek. Dünyada hâlâ açlık ve susuzluğun hâkim olduğu yerler var ve tatlı su kaynakları da giderek yok oluyor. Böyle devam ederse ileride savaşlar artık petrol değil su için yapılacak gözüküyor. Ayrıca, petrolü olan ülkelerin, kendilerini, yenilenen enerji konseptlerine göre şimdiden hazırlamaya çalışmaları lazım."

Yukarıdaki tarih bilgileri ve çıkarımlardan yola çıkıla-rak,tarihbilgisivebilincininaşağıdakilerdenhangisineyaradığısavunulamaz?

A) Geçmişi anlamayaB) Günümüzü değerlendirmeyeC) Geleceği anlama ve planlamayaD) Dönemsel farklılıkları algılamayaE) Tarihin bilgiden ibaret olduğunu idrak etmeye

Tarih Bilgisi ve Bilincinin Önemi

21

1. Birtarihîolayincelenirkengözönündebulundurulmasıgerekenlerarasında,

I. neden - sonuç ilişkisi, II. yer ve zaman, III. objektiflik, IV. dönemin şartları

unsurlarındanhangileriyeralır?

A) Yalnız III B) I ve III C) II ve III D) III ve IV E) I, II, III ve IV

2. I. Olayların, yaşandığı günün koşullarına göre değerlen-dirilmesi

II. Olayların geçtiği yerlerin belirtilmesi III. Kaynak taraması yapılarak değişik kaynaklardan ya-

rarlanılması

Tarihîolaylarincelenirkenobjektifliğinsağlanmasıiçinyukarıdakilerdenhangilerininönceliklegerekliolduğusavunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

3. Tarihçi, tarihî olayları ve kahramanları yargılamaya değil, anlamaya çalışmalıdır.

Buyargı,

I. Tarihî olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisi vardır. II. Tarihî olayın meydana geldiği yer ve zaman mutlaka

belirtilmelidir. III. Tarihî olaylar günümüzün değerleri ile değil, meydana

geldiği günün şartları ile değerlendirilmelidir.

yargılarındanhangileriyleparalellikgösterir?


4. Tarihîolaylarincelenirkendikkatedilecekkonularara-sındaaşağıdakilerdenhangisiyeralmaz?

A) Olaylarla ilgili tüm yazılı ve yazısız belgelerden yarar-lanılmalıdır.

B) Olayda rol oynayan faktörlerin katkıları göz önünde bulundurulmalıdır.

C) Olayın meydana geldiği yer ve zaman belirtilmemelidir.D) Olaylar, günümüzün değer yargılarıyla değerlendiril-

memelidir.E) Olayın meydana geldiği yerde araştırma yapılmalıdır.

5. Tarih araştırmalarında doğru ve tarafsız bilgi elde etmek için, geçmişte yaşanan olaylar kendi gerçekleştikleri dönemlerin koşulları içerisinde ele alınmalıdır.

Buna göre,

I. Her tarihî olay, içinde meydana geldiği dönemin özel-liklerini taşır.

II. Tarihî olaylar kronolojik sıraya göre ele alınmalıdır. III. Tarihî olaylarda rol oynayan şahısların katkıları değer-

lendirilmelidir.



6. Tarihîolaylarincelenirkenobjektifliğinsağlanmasıiçin,

I. kaynak taraması yapma, II. gözlem metodu kullanma, III. olayın araştırıldığı dönemin değer yargılarını dikkate

alma

yöntemlerininhangilerindenyararlanılabilir?


Tarihi Olayların Ele Alınmasında Yöntem

Documents

MEB müfredatına uyumlu - kafadengiyayinlari.com±nıf-Tarih-SB.pdfMERHABA Sevgili Öğrenciler, İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de