รายงานฉบบสมบรณ

โครงการศกษาวจย แนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของประเทศไทย

(Thailand Medical Hub)

รศ.ดร.อญชนา ณ ระนอง ดร.วโรจน ณ ระนอง

รศ.นพ.ศรชย จนดารกษ สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA)

เสนอ

สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบปรบปรง มนาคม 2552

i

รายงานฉบบสมบรณ

โครงการศกษาวจย แนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของประเทศไทย

(Thailand Medical Hub)

เสนอ สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

หวหนาโครงการ

รศ.ดร.อญชนา ณ ระนอง คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA)

ทมวจย

ดร.วโรจน ณ ระนอง

ผอานวยการวจยดานเศรษฐศาสตรสาธารณสขและการเกษตร สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI)

และ รศ.นพ.ศรชย จนดารกษ

คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สงหาคม 2551

แกไขปรบปรง มนาคม 2552

ii

iii

คานารายงานฉบบแกไข คณะผวจยไดนาเสนอและสงมอบรายงานฉบบสมบรณตอสภาทปรกษาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาตในเดอนสงหาคม 2551 อยางไรกตาม เนองจากมความเปลยนแปลงทสาคญเกดขนหลายประการหลงจากนนทอาจมผลกระทบตอการดาเนนการดานน (เชน การปดสนามบนหลายแหงของไทยรวมทงสนามบนนานาชาต และการลกลามของวกฤตเศรษฐกจไปทวโลก) คณะผวจยจงไดปรบปรงรายงานนใหทนตอเหตการณมากขน รวมทงไดนาขอมลบางสวนทหามาไดเพมในระหวางเดอนกนยายน 2551 ถงเดอนมนาคม 2552 มาประกอบการวเคราะหดวย ทงน คณะผวจยหวงวาการปรบปรงรายงานใหทนตอเหตการณมากขนจะเปนประโยชนกบทกฝายทเกยวของ

คณะผวจย มนาคม 2552

รายละเอยดสาหรบตดตอคณะผวจย รศ.ดร.อญชนา ณ ระนอง (หวหนาโครงการ) คณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA) โทรศพท : 081-259-8659 โทรสาร: 02-722-7461 E-mail: anchana@nida.ac.th ดร.วโรจน ณ ระนอง ผอานวยการวจยดานเศรษฐศาสตรสาธารณสขและการเกษตร สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI) โทรศพท : 081-382-7846 โทรสาร: 02-722-7461 E-mail: viroj@tdri.or.th รศ.นพ.ศรชย จนดารกษ ภาควชาศลยศาสตร คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย โทรศพท : 02-256-4117, 02-256-4120 E-mail: dr.sirachai@gmail.com

iv

v

กตตกรรมประกาศ งานวจยนไดรบการสนบสนนทางการเงนจากสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โดยความรเรมของคณะทางานเศรษฐกจภาคบรการ ซงคณภรณ ลนตพงษ ประธานคณะทางาน คณชชวาล ศรวชราวฒน และ คณราชนย วระพนธ รองประธานคณะทางาน คณชวลต อาคมธน คณทว เตชะธราวฒน คณเธยรชย มหาศร คณนมตร สมพนธารกษ คณพนส ไทยลวน คณวนชย วฒนธาดากล คณสงวน ลวมโนมนต คณอนวฒน ธมชย คณโอกาส เตพละกล คณเกษม จนทรนอย คณใยอนงค ทมสวรรณ คณสมหมาย ปารจฉตต คณสวทย ธนยวน และคณธดา จนทรเพญ คณะทางาน และ นพ.เจตน ศรธรานนท คณวจตร ณ ระนอง คณพนดา ตงกจจารกษ และคณสงขลา วชยขทคะ คณะทปรกษา ไดใหความสนใจ ความสนบสนน และคาแนะนามาโดยตลอด โดยเฉพาะ นพ.เจตน ศรธรานนท ทรเรมโครงการนมาตงแตแรกและหลงจากททานไดลาออกจากการเปนทปรกษาคณะทางานไปเปนวฒสมาชกแลว กยงคงตดตามความคบหนาของโครงการอยางสมาเสมอ คณจฑามาศ กลรตน และคณจนทนา วฒกาญจนกล ฝายเลขานการคณะทางาน ไดชวยเหลอในดานการตดตอประสานงานตลอดชวงโครงการ งานวจยนจะไมสามารถสาเรจลลวงไปไดเลย ถาหากคณะผวจยไมไดรบความชวยเหลอและความรวมมอ ทงในดานขอมล ความเหน และคาปรกษาจากผทเกยวของจานวนมาก ซงคณะผวจยคงไมสามารถระบรายชอทครบถวน (อกทงหลายทานไดกรณาใหขอมลและความคดเหนโดยไมประสงคออกนามดวย) โดยเฉพาะอยางยงจากผบรหารและเจาหนาทโรงพยาบาลตางๆ กระทรวงสาธารณสข กระทรวงพาณชย และบรษทตวแทนตางๆ ซงคณะผวจยขอขอบคณทกทานเปนอยางสง สดทาย คณะผวจยขอขอบคณ ศ.อมมาร สยามวาลา ทกรณาใหคาปรกษาทเปนประโยชนตอโครงการวจยเปนอยางมาก คณนนทล วฒมานพ จากคณะรฐประศาสนศาสตร สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA) และคณพรรณลดา ไตรพทยากล จากสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI) มสวนชวยในการรวบรวมขอมลในชวงแรกและชวงทายของโครงการ

vi

vii

บทคดยอ ประเทศไทยเปนประเทศเปดและเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงและเปนทนยมของ

ชาวตางชาตมาเปนเวลาคอนศตวรรษแลว โรงพยาบาลเอกชนหลายแหงของไทยไดพฒนาขนมาและไดใหบรการคนไขชาวตางชาตทมาทางานและทองเทยวในภมภาคนเพมขนเปนลาดบ แตจดเปลยนสาคญทกอใหเกดการขยายตวของบรการทางการแพทยสาหรบชาวตางชาต (หรอ medical tourist ซงหมายถงชาวตางชาตทมจดประสงคหลกในการเดนทางเขามาเพอรบบรการดานรกษาพยาบาล) ไมไดเปนแผนทโรงพยาบาลเหลานมมาตงแตตน หากเกดจากปญหาทโรงพยาบาลเหลานประสบอนสบเนองมาจากวกฤตเศรษฐกจในป 2540 ซงทาใหโรงพยาบาลเอกชนทมการลงทนอยางมากในชวงฟองสบมภาวะเตยงวางจานวนมาก โรงพยาบาลเอกชนชนนาของไทยจงพยายามปรบตวโดยการหาลกคาจากประเทศทมกาลงซอสงจากแทบทกภมภาคของโลก (เชน อเมรกา ยโรป ตะวนออกกลาง และญปน) เขามาทดแทน รฐบาลเองกมนโยบายทจะผลกดนใหประเทศไทยเปนศนยกลางของการบรการทางดานสขภาพของเอเชย ซงถอไดวาประสบความสาเรจเปนอยางสง โดยในป พ.ศ. 2550 มคนไขชาวตางชาตทรบการรกษาในประเทศไทย (รวมนกทองเทยวและชาวตางชาตทมาทางานหรอตงถนฐานในภมภาคน) มากถง 1.4 ลานคน

งานวจยนศกษาพฒนาการและการขยายตวของบรการทางการแพทยสาหรบชาวตางชาต (รวมทงนโยบายของรฐทจะผลกดนใหประเทศไทยเปนศนยกลางของการบรการทางดานสขภาพ หรอทนยมเรยกกนในประเทศไทยวา medical hub) และผลกระทบทมตอเศรษฐกจ บคลากรทางการแพทย และอตราคารกษาพยาบาลสาหรบคนไขชาวไทย โดยรวบรวมขอมลทงจากสถานพยาบาล บรษททวรหรอตวแทนทนาคนไขมาจากตางประเทศ และจากหนวยงานภาครฐทเกยวของ

ผลการศกษาพบวา ในระยะหลง มสถานพยาบาลเอกชนของไทยจานวนมากไดปรบตวเพอใหบรการและเจาะตลาดคนไขชาวตางชาตมากขน โดยมจดเนนทตางกน (ซงสวนหนงขนกบความถนดของสถานพยาบาลทมมาแตเดม) เชน มทงสถานพยาบาลกลมทเนนการรกษาดวยเทคโนโลยมาตรฐานระดบโลก กลมทเนนการรกษาทเปนความเชยวชาญเฉพาะทางของสถานพยาบาล (เชน ในดานศลยกรรมตกแตง) กลมทเนนการรกษาดวยเทคโนโลยในระดบสงแตยงอยในขนทดลอง (เชน การรกษาดวย Stem Cell) กลมทเนนการรกษาดานทสามารถรอไดพอสมควร (โดยเฉพาะอยางยงทนตกรรม) และกลมทเนนการใหบรการตรวจสขภาพ หลายโรงพยาบาลไดผานการรบรองมาตรฐาน JCIA (ซงเปนมาตรฐานสาหรบโรงพยาบาลนานาชาต) และไดใชวธการทาตลาดในตางประเทศทหลากหลาย ไมวาจะเปนวธใชตวแทนทงในประเทศและในตางประเทศ หรอการทาตลาดดวยตนเองลวนๆ

viii

การขยายตวของการใหบรการทางการแพทยกบชาวตางชาตมผลกระทบทงในดานบวกและดานลบ โดยในดานเศรษฐกจนน บรการนชวยสรางมลคาเพมประมาณรอยละ 0.4 ของผลตภณฑมวลรวมของประเทศ (GDP) แตการทคนไขชาวตางชาตมจานวนเพมขนมากกทาใหปญหาการขาดแคลนบคลากรทางการแพทย (โดยเฉพาะแพทย ทนตแพทย และพยาบาล) มความรนแรงมากขน การทชาวตางชาตเขามาพรอมกบกาลงซอทสงกวาคนไทยมากมสวนสาคญในการดงดดแพทย (โดยเฉพาะอยางยงแพทยผเชยวชาญ) จากทงภาคเอกชนและภาครฐ รวมทงอาจารยแพทยและทมงานจากโรงพยาบาลมหาวทยาลยตางๆ ไปสโรงพยาบาลเอกชนกลมทเนนการรกษาคนไขตางชาตมากขน ซงอาจสงผลกระทบตอคณภาพของการผลตแพทยในระยะยาว ปญหาการขาดแคลนบคลากรมสวนททาใหคารกษาพยาบาลในโรงพยาบาลเอกชนเพมในอตราทสงขนในระยะหลง และมแนวโนมทจะทาใหทงสถานพยาบาลและโครงการดานหลกประกนสขภาพตางๆ ของรฐ (ไมวาจะเปนโครงการบตรทอง สวสดการขาราชการ หรอโครงการประกนสงคม) มตนทนเพมขนในการรกษาบคลากรไมใหถกดงออกไปมากจนเกดผลกระทบทรนแรงตอคณภาพบรการของโครงการเหลาน เพอทจะรกษาสมดลของผลกระทบในดานบวกและลบ คณะผวจยไดจดทาขอเสนอแนะหลายประการ โดยนอกจากเสนอใหผลตบคลากรทางการแพทยเพม (รวมทงผลตพยาบาลใหเตมศกยภาพ) แลว ยงไดเสนอใหปรบปรงกฎระเบยบของแพทยสภาใหเออกบการนาแพทยชาวตางชาตทมคณภาพเขามาเพอบรรเทาผลกระทบในดานการขาดแคลนบคลากรซงมความรนแรงมากขนจากการทมคนไขตางชาตเดนทางเขามารบการรกษาพยาบาลในประเทศไทยเพมขน และในกรณทจานวนคนไขตางชาตกลมนยงมแนวโนมเพมขน เสนอใหพจารณาเกบคาธรรมเนยมพเศษจากคนไขตางชาตทมจดประสงคหลกในการเดนทางมาประเทศไทยเพอรบบรการดานรกษาพยาบาล แลวนารายไดสวนนมาอดหนนการผลตบคลากรทางการแพทยเพมและชวยเพมแรงจงใจในการรกษาและเพมจานวนอาจารยแพทยผเชยวชาญแพทยในโรงเรยนแพทย

ix

Abstract A Development Guideline for Thailand’s Medical Hub

Anchana NaRanong,1 Viroj NaRanong,2 and Sirachai Jindarak3

Thailand has been an open country and a well-known tourist place for at least a half century. It was not until this decade that medical tourism in Thailand has been surging. Since the 1997 Asian economic crisis, bed occupancy in most private hospitals has significantly declined, prompted high-end private hospitals—which invested substantially during the economic bubble to seek out medical tourists from abroad, mainly from North America, the European Union, the Middle East and East Asian countries. Since then, every Thai government regime has announced various policy measures to promote medical tourism in order to generate revenue for the country. In 2007, 1.4 million foreign patients (including general tourists and foreigners who work or live in Thailand) received medical treatment in Thailand, making her a leading destination for medical tourists from almost all continents.

This study focuses on the development of Thai medical tourism and its impacts on the Thai economy, human resources, and medical costs for Thais. Data have been collected from hospitals, tourist agencies, and the government.

The study finds that more and more private hospitals have been transformed into foreign-oriented facilities. This development appeared in many forms (partly depending on hospitals’ specialization) such as treatments with high technology, new treatments at experimental stages (such as treatment with stem cells), and dental care. Several hospitals have sought accreditation and have been accredited by the Joint Commission International (JCI), and various marketing plans have been launched to attract international customers.

Medical tourism has had both positive and negative impacts on Thailand. For the Thai economy, it generates the value added that is equivalent to 0.4% of GDP. However, the surge of medical tourists in Thailand has exacerbated the shortage of medical personnel (especially of physicians, dentists, and nurses). The higher purchasing power of foreigners has drawn more medical personnel, especially specialists, from both the private and public sector (including professors in medical schools) to foreigner-oriented hospitals, and this brain-drain will potentially affect the availability and quality of medical training in the future. This personnel shortage has raised medical costs in the private hospitals substantially and is likely to drive up the costs of the public hospitals and the publicly-provided Universal Coverage Health Insurance (including the Social Security Scheme and the Civil Servant Medical Benefit Scheme)—which covers most of the Thai population. To strike a balance under this dilemma, this study proposes several recommendations, including lifting the regulation that has prevented importing qualified foreign physicians and imposing specific taxes/fees on medical tourists whose purpose of visit is solely for medical treatment and use such revenue to expand physician training and retain personnel in public medical schools.

1 School of Public Administration, National Institute of Development Administration (NIDA) 2 Thailand Development Research Institute (TDRI) 3 Faculty of Medicines, Chulalongkorn University

x

xi

สารบญ

หนา คานารายงานฉบบแกไขปรบปรง ..................................................................................................... iii กตตกรรมประกาศ .......................................................................................................................... v บทคดยอ ................................................................................................................................... vii Abstract ..................................................................................................................................... ix สารบญ ...................................................................................................................................... xi สารบญตาราง ............................................................................................................................... xiii สารบญกรอบ ................................................................................................................................. xv สารบญรป ..................................................................................................................................... xv 1. บทนา ...................................................................................................................................... 1 1.1 วตถประสงค ........................................................................................................... 3 1.2 ขอบเขตการศกษา .................................................................................................. 4 1.3 ระยะเวลาศกษา ..................................................................................................... 4 1.4 วธการดาเนนงาน .................................................................................................. 4 1.5 วธการศกษาโดยละเอยด ......................................................................................... 4 1.6 ผลทคาดวาจะไดรบ .............................................................................................. 12 1.7 เนอหาของรายงาน .............................................................................................. 12 2. ความเปนมา สถานการณ แนวโนม และการดาเนนการตามนโยบายศนยกลางทางการแพทย

(medical hub) ............................................................................................................. 15 2.1 ประวตความเปนมา .............................................................................................. 15 2.2 สถานการณ แนวโนม และการดาเนนการตามนโยบายศนยกลางทางการแพทย

(medical hub) ทผานมาของไทย ......................................................................... 18 3. การศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศอนทมการ

ดาเนนการดาน medical tourism .................................................................................. 43 3.1 ประเทศสงคโปร .................................................................................................... 43 3.2 ประเทศอนเดย ..................................................................................................... 47 3.3 ประเทศมาเลเซย .................................................................................................. 50 3.4 การเปรยบเทยบ medical hub ในแตละประเทศ: มมมองของฝายตางๆ ................ 52 3.5 บทเรยนจากตางประเทศ ..................................................................................... 59 4. ผลกระทบดานเศรษฐกจของประเทศ ......................................................................................... 67 4.1 การประมาณการรายรบและมลคาเพมทเกดจากการใหบรการคนไขตางชาต………...…70 5. ผลกระทบตอบคลากร ............................................................................................................... 83 5.1 ความตองการแพทยสาหรบคนไขตางชาต (medical hub) .................................... 83 5.2 ความตองการบคลากรสาหรบคนไทยในระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา ............ 88 6. ผลกระทบตอราคาคารกษาพยาบาลและการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย .................... 105

xii

6.1 ผลกระทบในดานราคาคารกษาพยาบาล ............................................................ 105 6.2 ผลกระทบตอการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย ......................................... 113 7. บทสรป แนวทางการพฒนา และขอเสนอแนะ .......................................................................... 123 7.1 บทสรป ............................................................................................................. 123 7.2 ขอเสนอแนะเชงนโยบายของฝายตางๆ .............................................................. 127 7.3 แนวทางการพฒนา ............................................................................................ 131 7.4 ขอเสนอของคณะผวจย ...................................................................................... 140 7.5 อปสรรคในการศกษา ขอจากด และขอเสนอแนะเพมเตม ..................................... 147

xiii

สารบญตาราง

หนา ตารางท 2.1 ประมาณการเปาหมายรายไดของแตละผลผลต....................................................... 17 ตารางท 2.2 งบประมาณแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพเอเชย

จาแนกตามยทธวธแผนงาน .......................................................................................... 18 ตารางท 2.3 จานวนชาวตางชาตทมารบบรการทางการแพทยในโรงพยาบาลเอกชนไทย

ระหวางป พ.ศ. 2544-2550 .......................................................................................... 19 ตารางท 2.4 จานวนชาวตางประเทศทรบบรการในโรงพยาบาลเอกชนไทย 55 แหงในป 2550 .... 20 ตารางท 2.5 สดสวนจานวนและรายรบจากคนไขชาวตางชาตของโรงพยาบาลปยะเวท ป 2546-

2550 ........................................................................................................................... 25 ตารางท 2.6 ตวอยางบรษทตวแทนทมบรการนาคนไขเขามารบบรการดานสขภาพในประเทศไทย

.................................................................................................................................... 33 ตารางท 3.1 เปาหมายจานวนผปวยทเขารบการรกษาพยาบาลในสงคโปร .................................. 46 ตารางท 3.2 เปรยบเทยบ competitive advantage ระหวางไทยกบคแขงอนในเอเชย ................. 55 ตารางท 3.3 เปรยบเทยบ medical tourism ของประเทศไทยและประเทศคแขงในภมภาคน โดย

The Boston Consulting Group ................................................................................... 56 ตารางท 4.1 ประมาณการเปาหมายรายไดจาก medical hub และขอมลจานวนคนไขตางชาตทมา

รบการรกษาในประเทศไทย .......................................................................................... 67 ตารางท 4.2 ประมาณการรายไดจาก medical tourism และขอมลจานวนคนไขตางชาต .............. 68 ตารางท 4.3 ประมาณการรายรบและมลคาเพม (value added) จากคนไขตางชาตและผตดตาม .. 75 ตารางท 5.1 ประมาณการความตองการแพทยโดยผปวยตางชาต พ.ศ. 2546-2558 ..................... 84 ตารางท 5.2 จานวนแพทยผไดรบใบอนญาตฯ และจานวนแพทยทถกถอนชอจากทะเบยน

ผประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา .................................................................... 89 ตารางท 5.3 ขอมลจานวนและการกระจายของแพทย รวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร

กระทรวงสาธารณสข .................................................................................................... 92 ตารางท 5.4 จานวนแพทยในโรงพยาบาลในสงกดสานกปลดกระทรวงสาธารณสข ...................... 93 ตารางท 5.5 ประมาณการความตองการแพทยโดยผปวยชาวไทย พ.ศ. 2546-2558 .................... 94 ตารางท 5.6 ประมาณการความตองการแพทยรวม พ.ศ. 2550-2558 .......................................... 95 ตารางท 5.7 จานวนและการกระจายของทนตแพทย รวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร

กระทรวงสาธารณสข .................................................................................................... 98 ตารางท 5.8 จานวนทนตแพทยทข นทะเบยนเปนผประกอบวชาชพทนตกรรม ตงแตป 2537-2550

.................................................................................................................................... 99 ตารางท 5.9 ขอมลจานวนและการกระจายของพยาบาล รวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร

กระทรวงสาธารณสข .................................................................................................. 102 ตารางท 5.10 จานวนผสมครสอบและขนทะเบยนเปนผประกอบวชาชพพยาบาล 2541-2550 ...... 103

xiv

ตารางท 6.1 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรงของคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ก. ตงแตป 2548 จนถงปจจบน ................................................................................... 107

ตารางท 6.2 คาบรการเหมาจายแบบเปนแพคเกจสาหรบคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ก. ป 2550-2551 ......................................................................................................................... 108

ตารางท 6.3 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรงของคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ข. ตงแตป 2546 จนถงปจจบน ................................................................................... 109

ตารางท 6.4 คาบรการเหมาจายแบบเปนแพคเกจสาหรบคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ข. เมอตนป 2551....................................................................................................... 109

ตารางท 6.5 คาบรการเหมาจายแบบเปนแพคเกจสาหรบคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ค. เมอตนป 2551 ...................................................................................................... 110

ตารางท 6.6 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรงทโรงพยาบาล ง. ตงแตป 2548 ถงปจจบน ....................................................................................... 111

ตารางท 6.7 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรง ทโรงพยาบาลกรงเทพภเกต ป 2549-2550 ............................................................................................................ 112

xv

สารบญกรอบ

หนา กรอบท 2.1 กระบวนการดาเนนการของโรงพยาบาลททาตลาดเอง: กรณศกษาโรงพยาบาล

เจาพระยา .................................................................................................................... 26 กรอบท 2.2 กระบวนการตลาดของโรงพยาบาลทผานตวแทน (agent) เปนหลก: กรณศกษา

โรงพยาบาลยนฮ .......................................................................................................... 30 กรอบท 6.1 “The Heart by Siriraj”: โรงพยาบาลเอกชนในโรงพยาบาลรฐ? ................................ 117 กรอบท 7.1 ตวอยาง medical hub ของไทย: กรณศกษาโรงพยาบาลกรงเทพภเกต .................... 146

สารบญรป

หนา

รปท 2.1 จานวนและประมาณการจานวนผปวยชาวตางประเทศทมารกษาในประเทศตางๆ โดย

รฐบาลสงคโปร........................................................................................................... 23

รปท 3.1 จานวนผปวยชาวตางชาตทมารกษาทสงคโปรในชวงกอนและหลงวกฤตเศรษฐกจป 2540 .......................................................................................................................................61

รปท 4.1 ประมาณการรายรบจากการใหบรการคนไขตางชาต ภายใต Scenario ตางๆ..................77

รปท 4.2 ประมาณการมลคาเพมจากการใหบรการคนไขตางชาต ภายใต Scenario ตางๆ……………………80

รปท 7.1 บตรขาเขาตรวจคนเขาเมอง……………………………………………………………...………133

xvi

1

1. บทนา

ในชวงทประเทศไทยอยในภาวะฟองสบ (กอนทจะจบลงดวยภาวะวกฤตเศรษฐกจหลงฟองสบแตกในป พ.ศ.2540) ประเทศไทยมปญหาขาดดลบญชเดนสะพดในอตราทสงตดตอกนมานานหลายป หลงจากฟองสบแตก รฐบาลกไดพยายามผลกดนใหมการสงออกเพมขน โดยนอกจากการสงออกสนคา (และแรงงาน) ไปตางประเทศแลว กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย ยงหนมาสนใจการหารายไดเขาประเทศจากบรการดานสาธารณสข ซงทผานมากมชอเสยงเปนทรจกกนดในระดบภมภาคอยแลว (เชน ในประเทศเพอนบานและประเทศในแถบเอเชยใตและตะวนออกกลาง) ใหขยายบรการในรปของ medical tourism ทมการนาคนไขจากประเทศทมกาลงซอสงมารบบรการทางการแพทยและสขภาพในประเทศไทย และดงดดผทเกษยณอายมาตงถนฐานในประเทศไทย ในชวงเดยวกนนน โรงพยาบาลเอกชนจานวนมาก ซงมการลงทนอยางขนานใหญในชวงฟองสบ กประสบปญหาภาวะเตยงวางจานวนมาก โรงพยาบาลเอกชนทถอไดวาเปนกลม high-end บางกลม จงพยายามปรบตวโดยการหาลกคาจากประเทศทมกาลงซอสง (เชน ญปน ยโรป และตะวนออกกลาง) เขามาดวย ซงกนบวาประสบความสาเรจพอสมควร โดยเฉพาะโรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญสองแหง (รวมทงเครอขายของโรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญแหงหนง)

ในชวงรฐบาลตอมา (รฐบาลทนาโดยพรรคไทยรกไทย) แมวาภาวะวกฤตของโรงพยาบาลเอกชนโดยรวมจะบรรเทาลง และในป พ.ศ.2544 รฐบาลไดขยายหลกประกนสขภาพใหครอบคลมคนไทยทงประเทศ ผานโครงการ “30 บาทรกษาทกโรค” (ซงมผลทาใหมการใชบรการดานการรกษาพยาบาลเพมขนอยางมนยสาคญ) แลว รฐบาล (โดยทงกระทรวงพาณชยและกระทรวงสาธารณสข) กมนโยบายทจะผลกดนใหประเทศไทยเปนศนยกลางของการบรการดานการแพทย (medical hub) การบรการดานสขภาพ และผลตภณฑสขภาพใหแกชาวตางชาต เพอดงดดใหคนจากทวโลกเขามาใชบรการในประเทศไทยซงเปนทางหนงทจะนารายไดเขาประเทศ โดยมการกาหนดเปนวสยทศนของประเทศเอาไววาประเทศไทยจะเปนศนยกลางสขภาพของเอเชย (Thailand: Centre of Excellent Health Care of Asia) ภายในระยะเวลา 5 ป (พ.ศ. 2551) (กระทรวงสาธารณสข 2546) ในการทประเทศไทยจะพฒนาขนไปเปน medical hub เพอรองรบลกคาจากประเทศทมกาลงซอสง ซงสวนใหญจะเปนประเทศพฒนาแลวนน นอกเหนอจากจะตองมคารกษาพยาบาลทตากวาประเทศตนทางอยางมนยสาคญและมศกยภาพทจะรองรบคนไขจากตางประเทศจานวนมากแลว ยงมกญแจสาคญทตองพจารณาอยางนอยสองประการคอ (ก) มการพฒนามาตรฐานในดานการรกษาพยาบาลททดเทยม (หรอใกลเคยง) กบประเทศทพฒนาแลว และ (ข) มระบบการคมครองผบรโภคทมความนาเชอถอ (โดยทวไปแลว ประเทศทมมาตรฐานในการ

2

รกษาพยาบาลทดมกจะมระบบการคมครองสทธของผปวยทดควบคกนไปดวย)4 ซงในทงสองสวนนตองอาศยการพฒนาทงในสวนของโรงพยาบาลเองและในหนวยงานของรฐททาหนาทกากบดแลสถานพยาบาลเหลาน และเปนปจจยสาคญทไมสามารถทดแทนไดโดยการโฆษณาประชาสมพนธใหชาวตางชาตเขามาใชบรการการรกษาพยาบาลของไทย

แตนอกจากนโยบายพฒนาศนยกลางการแพทย (medical hub) ของประเทศไทยจะตองคานงถงปจจยทมผลตอการเตบโตและความสามารถในการแขงขนของตวสถานพยาบาลเองแลว ยงมความจาเปนตองคานงถงผลกระทบทงในทางบวกและทางลบตอระบบสาธารณสขของประเทศไทยเองดวย ในทางบวกนน การปรบตวของสถานพยาบาลของไทยและหนวยงานทกากบดแลเพอรองรบนโยบายนยอมมโอกาสทาใหสถานพยาบาลจานวนหนงพฒนามาตรฐานไปสระดบสากลไดมากขน รวมทงมขดความสามารถในการตดตามความกาวหนาทางเทคโนโลยทางการแพทยสมยใหมไดดขน แตนโยบายนกมโอกาสทจะสรางผลกระทบในทางลบเชนกน โดยเฉพาะอยางยงในบรบทใหญของประเทศ ซงการเกดขนและการขยายตวของ medical hub มโอกาสทจะสงผลกระทบดานลบตอนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาไดในหลายดาน เชน ผลกระทบในดานการใชทรพยากรและบคลากรดานสขภาพ ผลกระทบตอราคาของบรการดานสขภาพ5 และผลกระทบในดานการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย เปนตน

ดวยเหตผลทกลาวมาขางตน จะเหนไดวามโอกาสมากทนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) จะสงผลทขดแยงกบนโยบายสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา (อยางนอยในบางดาน) ซงยอมทาใหการผลกดนสองนโยบายนแยกจากกนโดยไมไดพจารณาปฏสมพนธ (interaction) ทสองนโยบายมตอกนนน จะไมไดผลเทากบทสามารถคาดหวงไดจากการเลอกผลกดนเพยงนโยบายใดนโยบายหนง (แนนอนวา สองนโยบายนอาจมสวนทหนนชวยซงกนและกนหรอ synergistic ในบางดาน เชน ในดานความกาวหนาทางวชาการและการพฒนามาตรฐานตางๆ รวมทงอาจพฒนาเปนศนยรบสงตอผปวยหรอฝกอบรมนกศกษาแพทย) แตในการกาหนดนโยบายสขภาพของประเทศในภาพรวมนน มความจาเปนทรฐจะตองพจารณา (หรอประเมน) นโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ในบรบทของการมหลกประกนสขภาพถวนหนา ซงถอไดวาเปนนโยบายหลกดานสขภาพของประเทศ ไมใชแยกพจารณาและผลกดนสองนโยบายทอาจขดแยงกนโดยไมสนใจผลกระทบทนโยบายหนงจะมตออกนโยบายหนง (อปมาไดเหมอนกบการขบรถโดยเหยยบทงคนเรงและเบรคพรอมๆ กน) และในกรณทจะดาเนนสองนโยบายนควบคกนไปนน (หรอแมกระทงในกรณทจะสนบสนนนโยบายเดยว แต

4 โดยเฉพาะอยางยง เมอคานงวาผปวยทรบการรกษาในตางประเทศจะมความเสยงบางดานมากกวาการรกษาในประเทศตนเอง เชน อาจมขอจากดมากกวา (หรอบางครงกเปนไปไมได) ในการฟองรองในกรณทเกดความเสยหายทเกดจากการรกษาพยาบาล หรอในดานการรกษาตอเนอง (follow up) เมอผปวยเดนทางกลบไปสประเทศตวเองแลว และการมระบบการคมครองผปวยทดคงจะมสวนในการผลกดนใหสถานพยาบาลตองปรบปรงคณภาพของตนตามไปดวย (ดการวเคราะหประเดนนไดใน วโรจน ณ ระนอง 2541) 5 ซงอาจสงผลไปถงงบคาใชจายของภาครฐดวย

3

ยอมใหมการดาเนนการในอกดานหนงดวย) กควรตองมการกาหนดเปาหมายและมาตรการควบคมทคานงถงผลกระทบภายนอก (externality) เพอจากดผลกระทบดานลบทอาจเกดขนใหอยในระดบทยอมรบได

สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต โดยคณะทางานเศรษฐกจภาคบรการ ไดตระหนกถงขอเทจจรงและสภาพการณดงกลาว ประกอบกบบทบาทของสภาทปรกษาฯ มหนาทใหคาปรกษาและขอเสนอแนะตอคณะรฐมนตรในปญหาตางๆ ทเกยวกบเศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะประเดนเกยวกบชวตความเปนอย การประกอบอาชพ ทมผลกระทบกบประชาชนทงประเทศ จงไดสนบสนนใหคณะผวจยจดทาโครงการศกษาวจย “แนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของประเทศไทย (Thailand Medical Hub)” เพอศกษาความสมพนธและผลกระทบของนโยบายศนยกลางสขภาพของไทยกบนโยบายดานสขภาพอนๆ ทเกยวของ (เชน นโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา ฯลฯ) เพอนามาเปนขอมลจดทาแนวทางการปรบปรงนโยบายศนยกลางทางการแพทยของไทยในบรบททมความสมพนธและสมดลยกบนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา และนโยบายทเกยวของอนๆ เพอใหเกดประโยชนสงสดกบประเทศไทยตอไป

1.1 วตถประสงค

1. เพอศกษาสถานการณ แนวโนม และผลการดาเนนการของนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทยตงแตป พ.ศ.2546 เปนตนมา

2. เพอศกษาเปรยบเทยบการใหบรการคนไขตางชาตตามนโยบายศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศอนทมการผลกดนนโยบายนในทวปเอเชย ทงในดานสภาพปญหา อปสรรค และศกยภาพ เพอนามากาหนดแนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของไทย

3. เพอศกษาความสมพนธและผลกระทบของนโยบายศนยกลางสขภาพของไทย (Thailand Medical Hub) กบนโยบายดานสขภาพอนๆ ทเกยวของ ทงในดานผลกระทบทางดานเศรษฐกจและสงคม ผลกระทบตอบคลากร และผลกระทบทมตอราคาของบรการดานสขภาพและการเขาถงบรการทมคณภาพของประชาชน

4. เพอศกษาเชงคณภาพเพอใหทราบถง มมมอง ทศนะ และขอเสนอในดานแนวทางและมาตรการปรบปรง และ/หรอ แกไขปญหา จากมมมองของฝายตางๆ ตงแตผทมสวนในการกาหนดนโยบาย ไปจนถงกลมผทมสวนไดสวนเสยตางๆ

5. เพอสงเคราะหขอเสนอแนะเชงนโยบาย เพอใหรฐบาลและฝายตางๆ ทเกยวของนาไปดาเนนการใหเกดประโยชนสงสดตอประเทศ

4

1.2 ขอบเขตการศกษา 1) ศกษาผลกระทบของนโยบายศนยกลางสขภาพของไทย (Thailand Medical Hub)

ทงในดานผลกระทบตอเศรษฐกจ ผลกระทบทมตอบคลากร และผลกระทบทมตอราคาของบรการดานสขภาพและการเขาถงบรการทมคณภาพของประชาชน

2) ศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศคแขงในภมภาคน อนไดแก สงคโปร อนเดย และมาเลเซย ทงในดานสภาพปญหา อปสรรค และศกยภาพ

3) นาเสนอขอเสนอแนะเชงนโยบายในการพฒนาแนวทางการดาเนนนโยบายทเหมาะสมสาหรบการพฒนาศนยกลางสขภาพของไทย และมความสมดลกบนโยบายดานสขภาพทเกยวของ โดยเฉพาะนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา

1.3 ระยะเวลาทศกษา 12 เดอน (กนยายน 2550 ถง สงหาคม 2551)

1.4 วธการดาเนนงาน

1) รวบรวม ศกษา วเคราะห สงเคราะหขอมลจากเอกสารรายงานและเอกสารการวจย ทเกยวกบสถานการณ แนวโนม และผลการดาเนนการของนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทย

2) ศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศเพอนบาน ทเปนคแขงในภมภาคน อนไดแก สงคโปร อนเดย และมาเลเซย

3) สมภาษณเชงลก และเกบขอมลจากสถานพยาบาล และหนวยงานทมสวนเกยวของกบการดาเนนงานตามนโยบายศนยกลางสขภาพของไทย และนโยบายทเกยวของอนๆ

4) จดประชมสมมนาเสนอผลการศกษา และระดมความคดเหนผเกยวของและผมสวนไดสวนเสย เพอนาความคดเหน มมมอง และขอเสนอแนะของฝายตางๆ มาสงเคราะหเปนขอเสนอเชงนโยบายสาหรบทางสภาทปรกษาฯ และรฐบาลตอไป

1.5 วธการศกษาโดยละเอยด

การศกษานแบงออกเปน 7 สวนหลกๆ โดยในสวนแรกเปนการศกษาความเปนมา สถานการณ แนวโนม และการดาเนนการตามนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) สวนทสองศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทย กบประเทศอนทมการดาเนนการดาน medical tourism สวนท 3 ประมาณการผลกระทบของการม medical hub ทมตอเศรษฐกจของประเทศ ในดานรายรบและมลคาเพมทเกดจากการใหบรการทางการแพทย และในกจกรรมทตอเนอง เชน การทองเทยว สวนท 4-5 เปนการศกษา

5

ความสมพนธและผลกระทบของนโยบายศนยกลางสขภาพของไทยกบนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา ทงในดานผลกระทบทมตอบคลากร และผลกระทบทมตอราคาคารกษาพยาบาลและการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย และสวนท 7 เปนการนาผลการศกษาขางตนมาจดเวทแลกเปลยนมมมอง ความคดเหน และขอเสนอแนะฝายตางๆ และนามาสงเคราะหเปนขอเสนอเชงนโยบายสาหรบสภาทปรกษาฯ และรฐบาล

สวนท 1: ศกษาความเปนมา สถานการณ แนวโนม และการดาเนนการตามนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทย

การศกษาในสวนนใชขอมลจากสองสวนหลกๆ คอ การทบทวนขอมลจากเอกสาร (content analysis) จากหนวยงานตางๆ ทเกยวของ ทงหนวยงานของภาครฐและเอกชน ประกอบกบการสมภาษณเจาะลกผบรหารองคกรและหนวยงานทเกยวของ แลวนามาสรป เพอใหไดทราบถงประวตความเปนมา สถานการณ แนวโนม และผลการดาเนนการของนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทยโดยมจดเนนตงแตป พ.ศ.2546 เปนตนมา ในดานการการทบทวนขอมลจากเอกสารนน การศกษาสวนนอาศยขอมลทตยภมจากหนวยงานราชการตางๆ โดยเฉพาะอยางยง กระทรวงสาธารณสข กระทรวงพาณชย และกระทรวงศกษาธการ (ซงมบทบาทกากบโรงเรยนแพทย) และการวเคราะหขอมลของโรงพยาบาลเอกชนในตลาดหลกทรพยท specialize ในดานการรกษาผปวยตางประเทศ จากขอมลทโรงพยาบาลเหลานนรายงานตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย

ในสวนของการสมภาษณผบรหารโรงพยาบาลภาคเอกชนนน ใชวธสมภาษณเจาะลกโรงพยาบาลเอกชนสามกลมคอ กลมทเนนการใหบรการชาวตางชาตในปจจบน กลมทเรมขยายบรการดานนในระยะหลง และกลมทไมไดเนนการใหบรการชาวตางชาตในปจจบน ในการสมภาษณสวนน นอกจากจะครอบคลมประเดนทกลาวมาในตอนตน และพยายามเปรยบเทยบแนวทางและวธการดาเนนการของโรงพยาบาลทเนนการใหบรการชาวตางชาตวามสวนสาคญอะไรบางทแตกตางจากโรงพยาบาลเอกชนกลมทไมไดเนนการใหบรการชาวตางชาตแลว ยงไดสอบถามถงอปสรรคและความตองการความสนบสนนจากภาครฐดวย (ตวอยางเชน ทผานมาภาคเอกชนบางสวนเหนวา ความชวยเหลอของรฐทประกอบดวยการจดประชาสมพนธในทางประเทศ รวมทง road show ทใหเอกชนรวมเดนทางไปประชาสมพนธ และการชวยเหลอดานยดอายวซาใหแกคนไขและญาตทตามมาดแล ยงไมเพยงพอทจะสนบสนนใหนโยบายนดาเนนไปไดอยางมประสทธภาพ) การศกษารวมไปถงโรงพยาบาลรฐขนาดใหญทเปนโรงเรยนแพทยดวย

สาหรบการสมภาษณผบรหารภาครฐนน นอกจากจะครอบคลมประเดนตางๆ ขางตนแลว ในสวนของผบรหารหนวยงานทเกยวของกบดานสขภาพ (เชน กระทรวงสาธารณสข ผบรหารโรงเรยนแพทยและคณะทนตแพทย และพยาบาล) ยงเชอมโยงไปถงการกากบดแลในดานมาตรฐานและการคมครองผบรโภค ดานกาลงคน และผลกระทบทมตอโครงการ

6

หลกประกนสขภาพถวนหนาและโครงการประกนสงคม และภาพรวมดานสขภาพของประเทศ ตลอดจนความเหนเกยวกบทศทางแนวทางทเหมาะสมในการพฒนาศนยกลางทางการแพทยทเหมาะสมและสมดลยสาหรบประเทศไทยดวย

สวนท 2: ศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศอนทประสบความสาเรจ และทพยายามผลกดนโครงการ medical hub

ประเทศไทยไมใชประเทศเดยว (หรอประเทศแรก) ในภมภาคน ทพยายามผลกดนใหประเทศตวเองกลายเปน medical hub ตวอยางประเทศเพอนบานทผลกดนเรองนมากอนและประสบความสาเรจพอสมควรคอ สงคโปร นอกจากนยงมประเทศอนๆ ในภมภาคนทพยายามดนตวเองขนมา แตยงไมประสบความสาเรจเทาสงคโปร เชน อนเดย และมาเลเซย บทเรยนของทงประเทศทเคยประสบความสาเรจมาก (เชน สงคโปร) และประเทศทยงไมประสบความสาเรจมากนาจะเปนประโยชนในการกาหนดแนวทางพฒนา medical hub ของไทย นอกจากน การทหลายประเทศในภมภาคพยายามดนตวเองขนมาเปน medical hub ยอมหมายความวาประเทศเหลานเปนคแขงของไทยในระดบหนง การศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศเหลาน (โดยเฉพาะอยางยงในทวปเอเชย) ทงในดานสภาพปญหา อปสรรค และศกยภาพ จงนาจะเปนประโยชนในการกาหนดแนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของไทย การศกษาในสวนนประกอบดวยการศกษาพนฐานและผลการดาเนนการของ medical hub ในประเทศตางๆ ในภมภาคน โดยการทบทวนจากเอกสารและทางอนเตอรเนต รวมทงผลการประชมสมมนานานาชาตทเกยวของ เพอใหไดเรยนรสภาพปญหา อปสรรค ศกยภาพ และแผนงานในอนาคตของ medical hub ในประเทศอนๆ เพอนาบทเรยนมาเสนอแนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของไทยตอไป

สวนท 3: ศกษาผลกระทบดานเศรษฐกจของประเทศ การศกษาสวนนประมาณการผลกระทบของการม medical hub ทมตอเศรษฐกจของประเทศ ทงในดานรายรบ (และมลคาเพม) ทเกดจากการใหบรการทางการแพทย และในกจกรรมทตอเนอง เชน การทองเทยว ทงในสวนของผปวยในชวงกอนและหลงการรบบรการดานการแพทย และในสวนของญาตทเดนทางมาดวย

การประมาณการในสวนของบรการดานการแพทย คณะผวจยไดพยายามหาขอมลปฐมภมจากการศกษาในสวนอนๆ (เชน สวนท 1 ในการสมภาษณและขอขอมลจากสถานพยาบาล) และขอมลทตยภมจากตลาดหลกทรพย สาหรบในสวนของกจกรรมทตอเนองกไดพยายามประยกตใชขอมลจากการสมภาษณผประกอบการและขอมลจากหนวยงานรฐทเกยวของ (เชน ททท.) แตการหาขอมลในทงสองสวนมปญหาคอนขางมาก จงไดหนไปใชตวเลขของทาง

7

ราชการ (เชน กรมสงเสรมการสงออก ซงรบรายงานจากสถานพยาบาลเอกชน การประมาณการรายรบจากเปาหมายของกระทรวงสาธารณสข และการสารวจของสานกงานสถตแหงชาต) ประกอบกบขอสมมตตางๆ รวมทงทไดจากศกษาในสวนอน (เชน สดสวนของคนไขตางชาตประเภทตางๆ) และขอสมมตเกยวกบการเพมขนของคนไขตางชาตภายใต scenario ตางๆ เชน Scenario 1 จานวนคนไขตางชาตมอตราเพมในระดบทใกลเคยงกบในป 2546-2548 (ตามขอมลทมอยในชวงทเรมศกษา) Scenario 2 จานวนคนไขตางชาตเพมขนในอตราทสงกวาในป 2546-2548 (เปนตวแทน scenario ทนโยบาย medical hub ประสบความสาเรจเปนอยางสง) Scenario 3 จานวนคนไขตางชาตเพมขนในจานวนคงท (1.3-1.4 แสนคน เทากบจานวนทเพมในป 2547 และ 2548) Scenario 4 เพมขนในอตราทเทากบป 2548-2550 และ Scenario 5 เพมขนในอตราครงหนงของป 2548-2550 (เปนตวแทน scenario ทมการขยายตวของคแขงในหลายประเทศ รวมทงมโครงการตงโรงพยาบาลหลายแหงในประเทศแถบตะวนออกกลาง และอาจรวมถงกรณทภาครฐมมาตรการทมผลชะลอการเตบโตของ medical hub)

สวนท 4: ศกษาผลกระทบตอบคลากร

การศกษาสวนนจะประมาณการผลกระทบดานบคลากรของทงโครงการ medical hub และผลทเกดนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา โดยมจดเนนทแพทยและทนตแพทย ซงเปนบคลากรทขาดแคลนมากทสด6

ก. ในดานความตองการบคลากรของโครงการ medical hub จะประมาณการ personnel requirement สาหรบรกษาคนไขตางชาตในอนาคต ทงน การประเมนความตองการบคลากรสาหรบรกษาคนไขตางชาตโดยเฉลยนน ใชวธการศกษาเจาะลกโดยเกบขอมลเวลาทแพทยใชกบคนไขไทยและคนไขตางชาตทเปนคนไขนอกในโรงพยาบาลเอกชน โดยแหงแรกเปนโรงพยาบาลเอกชนทถอเปน high-end ของเครอหนง ซงชาวตางชาตทมารบบรการสวนใหญจะเปนชาวตะวนตก สาหรบแหงทสองเปนโรงพยาบาลเอกชนทมชาวเอเชยใตและตะวนออกกลางนยมมาใชบรการ

ข. การประเมนความตองการแพทย/ทนตแพทยในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา โดยเรมจากมาตรฐานทมการกาหนดสาหรบโครงการ (เชน จะตองมแพทยอยางนอย 1 คนตอประชาชน 10,000 คน และทนตแพทย อยางนอย 1 คนตอประชาชน 20,000 คน) อยางไรกตาม มาตรฐานดงกลาวถอไดวาเปนมาตรฐานทคอนขางตา (เพราะตามมาตรฐานน ถาแพทยทางานสปดาหละ 5 วน และประชาชนมาพบแพทยเฉลยปละ 2.5 ครง ในแตละวนแพทยคนหนงกจะตองตรวจคนไขถงประมาณ 100 คน ซงพอจะอนมานไดไมยากวาเปนระดบของการตรวจรกษาทยากทจะทาใหมคณภาพตามมาตรฐานอยางคงเสนคงวาได) จงหนไปอางองผลการศกษาในอดตทนาจะมความสมเหตสมผลมากกวา

6 ดวโรจน ณ ระนอง และคณะ 2547 “การหมนเวยนของบคลากรทใหบรการในสถานพยาบาลภาครฐ” รายงานวจยเลมท 5 โครงการตดตามประเมนผลการจดหลกประกนสขภาพถวนหนา ระยะทสอง (2546-47)

8

เมอไดขอมลความตองการบคลากรจากทงสองสวนแลว คณะผวจยไดนาไปเทยบกบ ขอมลการผลตแพทย และประมาณการจานวนแพทยและทนตแพทยทคาดวาจะขาด (หรอเกน) ทงในปจจบนและในอนาคตอนใกล

สวนท 5: ศกษาผลกระทบตอราคาของบรการดานสขภาพ โดยทวไปแลว ในภาคบรการและสาหรบสนคาทไมมการสงออกหรอนาเขา (nontradable goods) ราคาของสนคาหรอบรการเหลานนจะขนกบอปสงคและอปทานทมอยในพนทนนๆ ดงนน เมอมการเพมอปสงค (demand) เขามาในระบบโดยชกนาคนไขจากตางประเทศเขามารบบรการในประเทศไทย (ในอตราเพมทสงกวาจานวนแพทยทกลบมาหรออพยพมาจากตางประเทศ) กยอมมโอกาสมากทจะดงใหราคาคารกษาพยาบาลในประเทศไทยสงขนตามไปดวย อยางไรกตาม ผลกระทบดานราคามแนวโนมทจะแตกตางกนในกลมสถานพยาบาล ตวอยางเชน ราคาคารกษาพยาบาลนาจะมแนวโนมเพมขนมากในสถานพยาบาลทเนนการรกษาผปวยตางประเทศ (ซงมกาลงซอเขามาทโรงพยาบาลเหลานนโดยตรง) มากกวาในโรงพยาบาลเอกชนอนๆ ทไมไดเนนการรกษาผปวยตางประเทศ (เชน โรงพยาบาลเอกชนทปจจบนเนนการใหบรการผมสทธประกนสงคม) หรอในสถานพยาบาลของรฐทหางไกล (ซงอาจไดรบเพยงผลกระทบทางออม เชน จากการทรฐบาลตองเพมคาตอบแทนเพอพยายามรกษาแพทยใหอยในระบบบรการของรฐ ซงอาจจะมผลตอตนทนตอ visit หรอ admission ไมมากนก)

การศกษาสวนนทาโดยเปรยบเทยบราคาของบรการทางการแพทยในสถานพยาบาลกลมตางๆ ในชวงเวลาทเปลยนไป (โดยพยายามเปรยบเทยบขอมลปจจบนกบเมอประมาณ 5 ปกอน หรอปลาสดทมขอมลยอนกลบไป) โดยพยายามศกษาอตราเพมของคาบรการของโรงพยาบาลเอกชนกลมทหนมาเนนการรกษาผปวยตางประเทศ กบอตราเพมของคาบรการของโรงพยาบาลเอกชนกลมทไมไดเนนการรกษาผปวยตางประเทศ

ในสวนของโรงพยาบาลเอกชน ทงกลมทเนนการรกษาผปวยตางประเทศ และกลมทไมไดเนนการรกษาผปวยตางประเทศ คณะผวจยใชวธขอความรวมมอดานขอมลจากสถานพยาบาล (จากโรงพยาบาลเอกชนสองกลมหลกทเนนการใหบรการชาวตางชาต และโรงพยาบาลเอกชนอกสองกลมทไมไดเนนการใหบรการชาวตางชาต) และพยายามนาขอมลทโรงพยาบาลรายงานใหตลาดหลกทรพยมาคานวณเปนดชนราคาคาบรการถวงนาหนกอกทางหนง

ในการเปรยบเทยบราคาคาบรการนน คณะผวจยไดพยายามหาขอมลดวยสองวธคอ วธแรก เพอทจะหลกเลยงความผนแปรทเกดจากการทคนไขแตละรายมความหนกเบา

ของโรคทแตกตางกนไป คณะผวจยไดสอบถามขอมลจากสถานพยาบาลถงคาใชจายสาหรบการรกษาประมาณ 5 โรค โดยเลอกจากโรคทมกระบวนการรกษาทคอนขางคงท และมคาใชจายในสวนทเปนคายาไมสงมาก หรอไมผนแปรตามแตละเคสมากนก (เชน การคลอดโดยวธผาตด

9

คลอด การผาตดไสตง การผาตดไสเลอน การผาตดถงนาด และการผาตดเปลยนขอเขา ทงหมดนคดเฉพาะกรณทไมมโรคแทรกซอน)7 เพอมาดวาคาใชจายรวมในแตละกรณในสถานพยาบาลแตละประเภท (เชน การคลอดปกตทนอนโรงพยาบาล 2 คน) เปลยนแปลงไปมากนอยเพยงใดในชวงประมาณ 5 ปทผานมา

วธทสอง ใชการหารายรบเฉลยจากตอคนไข (ตอ visit หรอตอ admission) โดยในกรณโรงพยาบาลเอกชนทงสองกลม พยายามสกดขอมลบญชในภาพรวมของโรงพยาบาลจากขอมลรายงานของโรงพยาบาลทสงใหตลาดหลกทรพย โดยทงสองวธจะพยายามเปรยบเทยบโรงพยาบาลในตลาดหลกทรพยกลมทเนนการขยายตวรองรบผปวยชาวตางชาต กบโรงพยาบาลเอกชนทอยในตลาดหลกทรพยแตเนนผปวยภายในประเทศในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล

สวนท 6: ศกษาผลกระทบตอการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย การม medical hub มโอกาสทจะสงผลกระทบในทงสองดาน กลาวคอ การปรบตวของ

สถานพยาบาลของไทยเพอรบคนไขตางชาตยอมทาใหสถานพยาบาลจานวนหนงพฒนามาตรฐานไปสระดบสากลไดมากขน ซงนาจะชวยใหผปวยชาวไทยทมกาลงทรพยมากพอทจะแขงขนกบกาลงซอจากตางประเทศและยงสามารถไปใชบรการจากสถานพยาบาลเหลานนมโอกาสไดรบบรการทมคณภาพมาตรฐานสงขน

ในขณะเดยวกน คาใชจายท (คาดกนวาจะ) มแนวโนมทเพมขนอยางรวดเรว กอาจจะทาใหคนไทยจานวนไมนอยทเคยเขาถงบรการเหลานน ไมมกาลงทรพยพอทจะใชบรการทสถานพยาบาลเดมหรอในระดบเดมไดอกตอไป และตองหนไปหาบรการทสถานพยาบาลระดบรองลงมาทคงมราคาแพงขนเชนกน (แตยงไมแพงเทาสถานพยาบาลกลมแรก) และอาจมผลตอกนไปเปนลกโซ

สาหรบคนไทยสวนใหญทมรายไดกระจกกนอยทดานลาง ซงคงตองหนไปพงบรการของโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา (รวมทงประกนสงคม และสวสดการขาราชการ) มากขน ในขณะทแพทยทมทกษะสงถกดงดดไปสภาคทมกาลงซอสงจากตางประเทศมากขนนน กยอมทาใหคนสวนใหญของประเทศมโอกาสทจะไดรบบรการทมคณภาพตาลง (หรออาจจะเขาถงยากขนและไดรบการดแลในเวลาทจากดขน ซงผลกระทบในสวนนมโอกาสทจะเปนปญหาใหญกวาทคนทวไปคด เพราะคนไขตางประเทศทเขามาหนงคนอาจใชเวลาของแพทยเปนสบหรอหลายสบเทาของเวลาทแพทยใชตรวจคนไขในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาหรอในโครงการประกนสงคม)8 และถาจะรกษาคณภาพการรกษาพยาบาลของโครงการเหลาน (หรอ

7 ในโรงพยาบาลแหงหนงรายงานขอมลคาใชจายการผาตดรดสดวงทวาร ซงกเปนหตถการทมคณลกษณะทใกลเคยงกบกรณทเหลอ 8 เปนไปไดวา ในสภาวะการณทเปลยนแปลงไปน จะกอใหเกดการ “ปฏรป” และเปลยนแปลงกระบวนทศน เชน คนไขทมาโรงพยาบาลโดยไมไดปวยหนกอาจจะไดพบพยาบาลเวชปฏบตแทนการพบแพทย หรออาจม

10

ยกระดบคณภาพมาตรฐานใหทดเทยมหรอใกลเคยงกบสถานพยาบาลใน medical hub) กคงมความจาเปนตองปรบเพมคาใชจายในดานการรกษาพยาบาล (โดยเฉพาะอยางยงในสวนของคาตอบแทนแพทย) ของทงโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาและโครงการประกนสงคมในอตราทสงขนและเรวขนกวาในกรณทไมมโครงการนเปนอยางมาก

นอกจากน การขยายตวและการยกระดบคณภาพมาตรฐานของ medical hub ซงยอมมสวนทใหบรการคนไทยดวยนน ยอมมโอกาสทจะเพมความแตกตางในดานมาตรฐานการรกษาพยาบาล (ซงปจจบนกมความเปนทวและพหมาตรฐานอยแลว) ขนไปอก รวมทงความนยมในการใชเทคโนโลยและยาใหมๆ ทมราคาแพง (รวมทงเทคโนโลยและยาทยงอยในขนทดลอง หรอเทคโนโลยและยาทผานการพสจนผลในดานการรกษามาพอสมควรแลว แตมตนทนทสงเมอเทยบกบระดบรายไดของคนไทย) ซงอาจสงผลใหเกดแนวโนมการเรยกรองสทธ ในการใชเทคโนโลยและยาราคาแพงในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาและโครงการประกนสงคมเพมขน และสงผลกระทบตอคาใชจายหรอปญหาในการบรหารจดการโครงการเหลานตามมา

เนองจากการวดประโยชนทคนไทยจะไดรบจากการปรบตวและปรบมาตรฐานของสถานพยาบาลตางๆ ทาไดคอนขางยาก (และการวดเฉพาะประโยชนเฉพาะจากผทไดรบประโยชน โดยไมไดวดความสญเสยของผทถกผลกดนออกไปจากสถานพยาบาลทเขาเคยใชดวยอปสรรคดานการเงน กคงจะไมใชวธวดทดนก) การวดทนาจะเปนเครองชทดในกรณจงนาจะเปนการวดผลกระทบของโครงการนทมตอคณภาพและการเขาถงในสวนของโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา (รวมประกนสงคม) ทเปลยนแปลงไปจากการม medical hub (ไมวาจะเปนทางบวกหรอลบ) มากกวา แตกรณดงกลาวนาจะเปนการศกษาทมความสาคญมากพอทจะแยกเปนการศกษาตางหาก (อกทงยงยากทจะแยกความเปลยนแปลงทเกดจากตวแปรอนออกไปดวย) ดงนน ดวยปญหาขอจากดตางๆ ทกลาวมาขางตน การศกษาในสวนนจงใชวธการศกษาในเชงคณภาพ โดยพยายามประมวลใหเหนภาพความเปลยนแปลงในดานบคลากรในสวนของแพทยผเชยวชาญในโรงเรยนแพทยและสถานพยาบาลตตยภมเฉพาะทางของรฐ โดยสมภาษณผบรหารโรงเรยนแพทย (เชน โรงพยาบาลศรราช และโรงพยาบาลรามาธบด) และในโรงพยาบาลตตยภมเฉพาะทางของรฐ (สถาบนโรคทรวงอก) ซงการศกษาสวนนจะชวยเสรมผลการศกษาในตอนท 5 (ทเปนการศกษาเรองบคลากรในเชงปรมาณ) อกทางหนง ผลการศกษาในสองสวนน ประกอบกบผลกระทบในดานราคา (จากสวนท 5) และผลตอเศรษฐกจของประเทศ (จากสวนท 4) นาจะชวยใหเหนภาพรวมของผลกระทบของโครงการ medical hub ทงทไดดาเนนการจนประสบความสาเรจพอสมควรในปจจบนแลว กบแนวโนมในอนาคต เพอจะเปนขอมลพนฐานใหฝายตางๆ ไดพจารณาตอไปวาการทจะทาใหเกด (หรอรกษา) สมดลระหวาง

การหนมาใชระบบนดตรวจลวงหนา หรอการใชการปรกษาทางโทรศพทมากขน ฯลฯ การปฏรปเหลานคงมสวนชวยลดตนทนและทาให cost effective มากขน แตกมโอกาสทตองเสยสละ “คณภาพ” ลงบางสวนเชนกน

11

ผลกระทบในดานตางๆ ของการม medical hub ทผานมา (และ/หรอทกาลงจะเกดขนในอนาคตอนใกล) นน ควรตองมการปรบเปลยนนโยบายหรอมาตรการตางๆ หรอไมเพยงใด

สวนท 7: กระบวนการและเวทระดมความเหนเพอเสาะหาทางออกและมาตรการท เหมาะสม จากการวเคราะหในเชงทฤษฎประกอบกบขอมลทคณะผวจยมอยในขนตน กชไป

ในทางทวานาจะมความขดแยงระหวางนโยบาย medical hub กบนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนาในระดบหนง แตในสงคมทมความหลากหลายและใหความสาคญกบทกฝายนน การจดการกบความขดแยงของนโยบายไมไดหมายความวาจะตองเลอกเอาอนเดยวเสมอไป (แตกไมใชปลอยนโยบายทขดแยงกนดาเนนไปอยางเสรทงคหรอตามกาลงความสามารถในการแขงขนหรอผลกดนของแตละฝาย) ดงนน นอกจากการศกษานจะมสวนท 1 ซงเปนการศกษาเชงคณภาพทเจาะลกไปถงความตองการ มมมอง และขอเสนอแนะของฝายตางๆ (รวมทงผทม สวนไดสวนเสยดวย) แลว ยงไดมกระบวนการแลกเปลยนมมมองและความเหนของฝายตางๆ ในชวงทายของการศกษาอกรอบหนง เพอเปนเวททนาความเหนและขอเสนอแนะตางๆ มาอภปรายแลกเปลยนกน และนาไปสการหาทางออกและมาตรการทเหมาะสม (และบางกรณอาจเปน win-win solution สาหรบทกฝายทเกยวของ) ตวอยางเชน ทฤษฎทางเศรษฐศาสตรบงชวา ผลกระทบของ medical hub ทมตอการขาดแคลนแพทยและราคาคารกษาพยาบาลอาจจะบรรเทาลงไดถานอกจากเราจะนาผปวยเขามาแลว เรายง “นาเขา” แพทยเขามาชวยรกษาผปวยเหลานนดวย ซงการทจะหาทางออกทานองนไดกจะตองมการแกไขกฎกตกาโดยคานงถงผลกระทบทงในระยะสนและระยะยาวสาหรบฝายตางๆ ทเกยวของอยางกวางขวาง หรอจากการศกษาในอดตของคณะผวจยพบวาในแตละปจะมนกศกษาทนตแพทยป 1 ลาออกไปสอบเขามหาวทยาลยใหม ทาใหคณะทนตแพทยสวนใหญผลตทนตแพทยไดนอยกวาศกยภาพจรงของตน ซงถามกระบวนการททาใหฝายตางๆ ทเกยวของในระบบมหาวทยาลยสามารถโยกยายนกศกษาทจบป 1 จากคณะอนทเรยนคลายกนมาเรยนตอแทน กจะทาใหสามารถผลตทนตแพทยเพมขนไดไมนอยในแตละป เปนตน การศกษาทพยายามเขาถงมมมองของฝายตางๆ และจะทาใหผทเกยวของ (เชน รฐบาล แพทยสภา มหาวทยาลย โรงเรยนแพทย หรอแมกระทงราชวทยาลยฯ ตางๆ) รวมทงมกระบวนการและเวทแลกเปลยนความคดเหน จงนาจะมสวนชวยใหมการปรบนโยบายและเครองมอทเกยวของเพอใหการพฒนาศนยกลางสขภาพของประเทศไทยสามารถดาเนนไปไดอยางสมดลยกบบรบทของประเทศ และไมกลายเปนนโยบายทไปสรางค ว าม ไม ส มด ล ย ใ หข ย ายตว จนก อ ใ ห เ กด ผลก ร ะทบด า นลบท ร น แ ร ง ต อ ร ะบบ สขภาพของประเทศและสขภาวะของประชาชน

12

การสงเคราะหขอเสนอแนะ หลงจากทไดดาเนนการศกษาในทกสวนและผานกระบวนการระดมและแลกเปลยน

ความคดเหนกนแลว คณะผวจยไดนามาสงเคราะหเปนขอสรปและขอเสนอแนะในการปรบปรงแนวนโยบายและทศทางและแนวทางทเหมาะสมสาหรบการพฒนาศนยกลางสขภาพของประเทศไทย (Thailand Medical Hub) ทมความสมดลยในบรบทใหญของประเทศทมนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนาทระบบบรการสขภาพของภาครฐจะยงคงมบทบาททสาคญ (และเชอมโยงไปถงนโยบายอนๆ ทเกยวของอกดวย เชน การผลตบคลากร และแนวทางการออกใบอนญาตประกอบโรคศลปะใหกบแพทยตางชาตสาหรบใหบรการชาวตางประเทศ)

1.6 ผลทคาดวาจะไดรบ

1. ไดทราบถงสถานการณ แนวโนม และผลการดาเนนการของนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) และนโยบายดานสขภาพอนๆ ทเกยวของ เพอนามาปรบปรงการดาเนนนโยบายศนยกลางสขภาพใหมความเหมาะสมและเกดประโยชนสงสดตอไป

2. ไดทราบถงสภาพปญหา อปสรรค และศกยภาพ ในการดาเนนนโยบายศนยกลางดาน สขภาพของประเทศอนๆ เพอนามากาหนดแนวทางการพฒนาศนยกลางสขภาพของไทย

3. ไดขอสรปและขอเสนอแนะในการปรบปรงแนวนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทยในบรบททมความสมพนธและสมดลยกบนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา และนโยบายทเกยวของอนๆ

4. ขอสรปและขอเสนอแนะในการปรบปรงแนวนโยบายและทศทางและแนวทางของการดาเนนนโยบายศนยกลางทางการแพทย ทเชอมโยงไปถงนโยบายดานสาธารณสข (โดยเฉพาะอยางยงในดานกาลงคน)

1.7 เนอหาของรายงาน

รายงานฉบบนประกอบดวย 7 ตอน โดยในตอนแรกเปนบทนา ซงกลาวถงหลกการและเหตผล วตถประสงคของโครงการ ขอบเขตการศกษา ระยะเวลา วธการดาเนนงาน วธการศกษาโดยละเอยด และผลทคาดวาจะไดรบจากการศกษาน ตอนท 2 นาเสนอความเปนมา สถานการณ แนวโนม และผลการดาเนนการของนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทยตงแตป พ.ศ. 2546 เปนตนมา ตอนท 3 ศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศเพอนบานทมการดาเนนการดาน medical tourism ตอนท 4 เปนการประมาณการผลกระทบดานเศรษฐกจของประเทศ ทงในดานรายรบ (และมลคาเพม) ทเกดจากการใหบรการทางการแพทย และในกจกรรมทตอเนองดานทพกและการทองเทยว ตอนท 5 เปนการศกษาดานผลกระทบทมตอบคลากร ตอนท 6 พจารณาถง

13

ผลกระทบตอราคาคารกษาพยาบาลและการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย และตอนสดทาย (ตอนท 7) เปนการสรปผลการศกษาและขอเสนอแนะทงทคณะผวจยรวบรวมมาไดจากการศกษาในชวงทผานมา และแนวทางพฒนาทเสนอโดยคณะผวจย

เอกสารอางอง กระทรวงสาธารณสข. 2546. แผนยทธศาสตรการพฒนาใหประเทศไทยเปนศนยกลาง

สขภาพแหงเอเชย(พ.ศ.2547-2551). คนวนท 19 มถนายน. จาก http://www.moph.go.th/ops/spa/center%20health%20ASIA.ppt

วโรจน ณ ระนอง. 2541. การคมครองผบรโภคในดานการรกษาพยาบาลในโรงพยาบาลเอกชน. โครงการวจยเพอจดทาแผนแมบทกระทรวงพาณชย 2540-2550. กรงเทพ:สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. (รายงานฉบบแกไข)

14

15

2. ความเปนมา สถานการณ แนวโนม และการดาเนนการตามนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub)

2.1 ประวตความเปนมา นโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ของไทย เปนนโยบายทประกาศใช

โดยรฐบาลทนาโดยพรรคไทยรกไทยเมอป พ.ศ. 2546 อยางไรกตาม จดเรมของนโยบายนมาจากการขยายตวของการทองเทยวเชงการแพทย (medical tourism) หรอเชงสขภาพ (health tourism) ซงเกดขนในหลายประเทศ โดยมการจดใหผปวยไปรบบรการดานการแพทยหรอดานสขภาพในประเทศอน ทมบรการทมคณภาพสงกวาและ/หรอมคาใชจายตากวา หรอเสยเวลารอควนอยกวา และในบางกรณกมการผสมผสานบรการดานการรกษาพยาบาลและการพกฟนกบการทองเทยวดวย

การทประเทศไทยเปนแหลงทองเทยวทเปนทนยมของชาวตางชาต และเปนประเทศทเปดโอกาสใหชาวตางชาตเขามาลงทนและทางานอยางกวางขวาง ทาใหสถานพยาบาลในประเทศไทยหลายแหงมประสบการณกบการรกษาชาวตางชาตอยแลว ประกอบกบประเทศไทยมแพทยทไปศกษาตอในตางประเทศจานวนมาก แพทยไทยจานวนไมนอยจงมศกยภาพในการรกษาพยาบาลชาวตางประเทศและนกทองเทยวอยแลว

แตจดเปลยนทสาคญของการขยายการทองเทยวเชงการแพทย (medical tourism) ในประเทศไทยเกดขนหลงป 2540 จากความพยายามของภาคเอกชนเพอแกปญหาผลกระทบจากภาวะเศรษฐกจฟองสบแตกในป 2540 กลาวคอ ในชวงทประเทศไทยอยในภาวะฟองสบนน โรงพยาบาลเอกชนของไทย กคลายกบธรกจเอกชนอนๆ ทไดมการลงทนดานการกอสรางและขยายกจการอยางขนานใหญ โดยในระหวางป 2534-2542 มการขยายจานวนเตยงจาก 14,927 เพมเปน 40,825 เตยง หรอเพมขนรอยละ 173.5 (ในบางป เชน ป 2535 มอตราเพมขนถงรอยละ 47 ในชวระยะเวลาเพยงปเดยว) (กระทรวงสาธารณสข 2546) หลงฟองสบแตก โรงพยาบาลเอกชนหลายแหงกประสบปญหาอตราการครองเตยง (Bed Occupation Rate) ทตาลงมากและมภาวะเตยงวางจานวนมาก (โดยเฉพาะอยางยง โรงพยาบาลเอกชนทถอไดวาเปนกลม high-end เนองจากกลมทเคยเปนลกคาหลกมรายไดลดลง จงหนไปรบบรการรกษาพยาบาลทอน) โรงพยาบาลเหลานจงพยายามปรบตวโดยการหาลกคาจากประเทศทมกาลงซอสง (เชน ญปน ยโรป และตะวนออกกลาง) เขามาเสรม

ในสวนของภาครฐนน เนองจากในชวงฟองสบประเทศไทยมปญหาขาดดลบญชเดนสะพดในอตราทสงตดตอกนมานานหลายป หลงจากฟองสบแตก รฐบาลจงไดพยายามผลกดนใหมการสงออกเพมขน ซงนอกจากการสงออกสนคา (และแรงงาน) ไปตางประเทศแลว กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย ยงหนมาสนใจการหารายไดเขาประเทศจากบรการดานสาธารณสข ซงทผานมาสาธารณสขของไทยกมชอเสยงเปนทรจกกนดในระดบภมภาคอยแลว (เชน ในประเทศเพอนบาน ประเทศในแถบเอเชยใต และตะวนออกกลาง) ใหมการขยาย

16

บรการในรปของ medical tourism ทมการนาคนไขจากประเทศทมกาลงซอสงมารบบรการทางการแพทยและสขภาพในประเทศไทย และดงดดผทเกษยณอายมาตงถนฐานในประเทศไทย (วโรจน ณ ระนอง 2541)

ในชวงรฐบาลตอมา (รฐบาลทกษณ) ถงแมวาภาวะวกฤตของโรงพยาบาลเอกชนโดยรวมจะบรรเทาลง และในป 2544 รฐบาลไดขยายหลกประกนสขภาพใหครอบคลมคนไทยทงประเทศ ผานโครงการ “30 บาทรกษาทกโรค” (ซงมผลทาใหมการใชบรการดานการรกษาพยาบาลเพมขนอยางมนยสาคญ) แลว รฐบาล (โดยทงกระทรวงพาณชยและกระทรวงสาธารณสข) ยงคงผลกดนนโยบายการพฒนาและสนบสนนประเทศไทยใหเปนศนยกลางทางการแพทยในภมภาค (medical hub) ในป 2546 รฐบาลประกาศนโยบายทจะผลกดนใหประเทศไทยเปนศนยกลางของการบรการทางดานการแพทย (medical hub) และเปนศนยกลางของการบรการทางดานสขภาพ (health hub) ทใหบรการดานการสรางเสรมสขภาพและบรการอนๆ (เชน สปา) และผลตภณฑสขภาพ (เชน สมนไพร) ใหแกชาวตางชาต เพอดงดดใหคนจากทวโลกเขามาใชบรการในประเทศไทยและเปนทางหนงทจะนารายไดเขาประเทศ

ทงน ในการดาเนนการของภาครฐ ไดมการประชมเพอจดทาแผนพฒนาประเทศไทยเปนศนยกลางดานการแพทยสาธารณสขของเอเชย (Medical Hub of Asia) ในเดอนพฤษภาคม 2546 โดยมคณะทางานจาก 4 กระทรวงหลก ประกอบดวย กระทรวงสาธารณสข กระทรวงการทองเทยวและกฬา กระทรวงการคลง และกระทรวงพาณชย รวมถงโรงพยาบาลและธรกจทเกยวของ โดยทกระทรวงสาธารณสขเปนกลไกหลกในการผลกดนนโยบาย นโยบายนไดถกกาหนดเปนแผนยทธศาสตร 5 ป (2547-2551) ภายใตหลกการและเหตผลวาโครงการ 30 บาทรกษาทกโรค สงผลใหบรการสาธารณสขกระจายทวถงทงประเทศ ทาใหโรงพยาบาลเอกชนทมขดความสามารถเหลอเปนโอกาสทจะพฒนาบรการและสงอานวยความสะดวกทางดานบรการการแพทยและสขภาพโดยยกระดบมาตรฐานคณภาพสสากล แลวไปนาเสนอในตางประเทศไดเพอเปนแหลงรายไดใหมทมประสทธภาพและขยายตวไดอยางตอเนองใหกบประเทศ (กระทรวงสาธารณสข 2546) ทงน ไดมการมอบหมายใหกรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข เปนผรบผดชอบดานผลตภณฑ (product) โดยแยกประเภทของผลตภณฑออกเปนสามประเภทคอ

• การบรการดานการแพทย (Medical Service) เนนการรกษาพยาบาลในระดบสง โดยนาเสนอแงความเปนเลศในการบรการทางการแพทยทดทสดในเอเชย เชน การผาตดรกษามะเรง การรกษาโรคหวใจ การรกษาดานทนตกรรม

• การบรการดานสขภาพ (Health Service) เชน การเสรมสวย สปา นวดแผนไทย การทองเทยวเชงสขภาพ

• ผลตภณฑสขภาพและสมนไพร (Herbal Products) เชน เครองสาอาง อาหารเสรม โดยเนนทผลตภณฑสมนไพร

17

โดยมจดเนนอยทบรการประเภทแรก คอ การบรการดานการแพทย (Medical Service) โดยไดกาหนดวสยทศนใหประเทศไทยเปนศนยกลางการแพทยของเอเชย (Thailand: The Excellent Medical Hub of Asia) ภายใน 5 ป (พ.ศ. 2551)9 (กระทรวงสาธารณสข 2546) และทางกระทรวงสาธารณสขไดจดทาประมาณการเปาหมายรายไดของแตละผลผลตดงตารางตอไปน

ตารางท 2.1 ประมาณการเปาหมายรายไดของแตละผลผลต (หนวย: ลานบาท)

ประเภทธรกจ 2547 2548 2549 2550 2551 รวม

รกษาพยาบาล 19,635 23,100 27,433 32,898 39,833 142,899 สงเสรมสขภาพ 4,996 6,754 9,185 12,492 16,989 50,419 ผลตภณฑสขภาพ 1,500 2,000 3,000 4,000 7,000 17,500

รวม 26,131 31,845 39,618 49,390 63,822 210,815

ทมา: กระทรวงสาธารณสข (2546)

ในดานงบประมาณในการจดการนน ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท 19 มถนายน 2547 (สานกเลขาธการคณะรฐมนตร 2547) ไดมการจดสรรงบประมาณตามแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพเอเชยและแผนยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมสมนไพร ของกระทรวงสาธารณสข โดยมการเหนชอบในหลกการกรอบวงเงนงบประมาณรายจายของแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพเอเชยในระหวางป 2547-2551 รวมเปนจานวน 564.5 ลานบาท งบประมาณดงกลาวไดครอบคลมทงการสงเสรมการบรการดานการแพทย (Medical Service) การบรการดานสขภาพ (Health Service) และ ผลตภณฑสขภาพและสมนไพร (Herbal Products) ตามรายละเอยดในตารางท 2.2 ดงน 9 สาหรบการบรการดานสขภาพ (Health Service เชน การเสรมสวย สปา นวดแผนไทย การทองเทยวเชงสขภาพ) กระทรวงสาธารณสขไดกาหนดวสยทศนของการพฒนาธรกจบรการสงเสรมสขภาพ คอ ประเทศไทยเปนศนยกลางการดแลสขภาพของเอเชย (Thailand: The Wellness Capital of Asia) และในสวนของผลตภณฑสขภาพและสมนไพร (Herbal Products) กระทรวงสาธารณสขกไดกาหนดวสยทศนของการพฒนาธรกจผลตภณฑสขภาพและสมนไพรไทยไววา ประเทศไทยเปนแหลงกาเนดของสมนไพรททรงคณคาเพอการมสขภาพทด (Thailand: The Origin of Precious Herbs for Superior Health)

18

ตารางท 2.2 งบประมาณแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทย เปนศนยกลางสขภาพเอเชย จาแนกตามยทธวธแผนงาน

(หนวย: ลานบาท) ยทธวธแผนงาน งบประมาณ

2547 2548 2549 2550 2551 รวม

การพฒนาบรการสขภาพและผลตภณฑสขภาพ

20.0 55.0 70.0 85.0 100.0 330.0

การบรหารจดการ 11.0 20.0 20.0 20.0 20.0 91.0 ประสานการตลาดและ

ประชาสมพนธ 13.5 25.0 30.0 35.0 40.0 143.5

รวม 44.5 100.0 120.0 140.0 160.0 564.5

ทมา: กระทรวงสาธารณสข (2546)

2.2 สถานการณ แนวโนม และการดาเนนการตามนโยบายศนยกลางทางการแพทย (medical hub) ทผานมาของไทย

ทผานมา โรงพยาบาลเอกชนเปนกาลงสาคญทรองรบคนไขตางชาต10 ดงนน ขอมลจากโรงพยาบาลเอกชนทรวบรวมโดยกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย (ดขอมลระหวางป 2544-2550 จากตารางท 2.3) จงนาจะบงบอกถงสถานการณดานนไดเปนอยางด11 จากขอมลดงกลาว จะเหนไดวาจานวนชาวตางชาตทมารบการรกษาในประเทศไทยเพมขนอยางรวดเรวในระหวางป 2544-2548 โดยเฉพาะอยางยงในป 2546 ซงมอตราเพมสงกวารอยละ 50 ในปนน เปนชวงทรฐบาลเพงเรมประกาศแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพเอเชย การขยายตวอยางรวดเรวจงนาจะเปนผลมาจากการทาการตลาดของโรงพยาบาลเอกชนเปนหลก12 ถงแมวาในระหวางป 2541-2546 โรงพยาบาลเอกชนจะไดรบความชวยเหลอในดานการประชาสมพนธจากภาครฐอยบางกตาม

10 ถงแมวาในปจจบนโรงเรยนแพทยบางแหง เชน โรงพยาบาลศรราช (รวมทงศนยหวใจแหงใหม “The Heart by Siriraj” และโครงการความรวมมอกบบรษท MEDS ซงมความรวมมอกบโรงพยาบาลศรราชและโรงพยาบาลรามาธบด) จะเปดรบคนไขตางชาตเชนกน แตกยงมจานวนไมมากนก และการรบคนไขตางชาตคงไมใชเปาหมายหลก (ดรายละเอยดเพมเตมในหวขอถดไปและในบทท 6) 11 แมวาขอมลทรายงานอาจจะตากวาความเปนจรง เพราะรวบรวมโดยการสงแบบสารวจ ซงไดรบการตอบกลบมาไมครบทกโรงพยาบาล และจานวนโรงพยาบาลทตอบกลบมาในปหลงๆ (55 โรงพยาบาล) กมากกวาในปแรกๆ (20-30 โรงพยาบาล) 12 อยางไรกตาม อตราการขยายตวทรายงานในตารางอาจสงกวาความเปนจรง เนองจากในปแรกๆ มโรงพยาบาลตอบแบบสารวจกลบมาคอนขางนอย แตเนองจากโรงพยาบาลทเนนการใหบรการชาวตางชาตมไมมาก ความคลาดเคลอนทเกดจากการทมจานวนโรงพยาบาลทรายงานมานอยจงอาจไมสงนก

19

ตารางท 2.3 จานวนชาวตางชาตทมารบบรการทางการแพทยในโรงพยาบาลเอกชนไทย ระหวางป พ.ศ. 2544-2550

ทมา: สานกสงเสรมธรกจบรการ กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย หมายเหต: 1/ ขอมลเหลานรวบรวมจากตวเลขทโรงพยาบาลรายงานเขามา (รวม 55 โรงพยาบาลในป 2550) ซงอาจยงไมครบถวน 2/ ขอมลตงแตป 2546 เปนตนมา อาจรวมกรณทคนไขกลบมารบการรกษาซา (revisit) ดวย

ลาดบ สญชาต

จานวนผปวยชาวตางประเทศ

ป 2544 ป 2545 ป 2546 ป 2547 ป 2548 ป 2549 ป 2550 รวมยอดป 44-48 และ 50

1 ญป น 118,170 131,584 162,909 247,238 185,616 n/a 233,389 1,078,906

2 สหรฐอเมรกา 49,253 59,402 85,292 118,771 132,239 n/a 136,248 581,205

3 เอเชยใต 34,857 47,555 69,574 107,627 98,303 n/a 85,412 443,328

4 องกฤษ 36,778 41,599 74,856 95,941 108,156 n/a 110,286 467,616

5 ตะวนออกกลาง n/a 20,004 34,704 71,051 98,451 n/a 169,091 393,301

6 อาเซยน n/a n/a 36,708 93,516 74,178 n/a 115,561 319,963

7 ไตหวน/จน 26,893 27,438 46,624 57,051 57,279 n/a 29,783 245,068

8 เยอรมน 19,057 18,923 37,055 40,180 42,798 n/a 41,313 199,326

9 ออสเตรเลย 14,265 16,479 24,228 35,092 40,161 n/a 42,688 172,913

10 ฝรงเศส 16,102 17,679 25,582 32,409 36,175 n/a 37,251 165,198

11 เกาหลใต 14,419 14,877 19,588 31,303 26,571 n/a 26,259 133,017

12 สแกนดเนเวย n/a n/a 19,851 20,990 22,921 n/a 49,817 113,579

13 แคนาดา n/a n/a 12,909 18,144 18,177 n/a 22,907 72,137

14 ยโรปตะวนออก n/a n/a 8,634 6,728 6,120 n/a 9,413 30,895

15 อนๆ 220,367 234,460 315,018 127,054 302,834 n/a 264,389 1,464,122

รวม 550,161 630,000 973,532 1,103,095 1,249,948 1,330,000 1,373,807 7,210,543

อตราการขยายตว (%ตอป) 14.55 54.53 13.31 13.32 6.40 3.29 16.48

20

ตารางท 2.4 จานวนชาวตางประเทศทรบบรการในโรงพยาบาลเอกชนไทย 55 แหง ในป 2550

ภมภาค/ประเทศ จานวนคนไขชาวตางประเทศ (คน) สดสวน (รอยละ)

อเมรกาเหนอ 159,755 11.69 - สหรฐอเมรกา 136,248 9.93 - แคนาดา 22,907 1.68 - อน ๆ (เมกซโก) 600 0.08 อเมรกากลาง 1,278 0.13 อเมรกาใต 1,026 0.11 แอฟรกา 1,948 0.18 ยโรปตะวนตก 286,336 21.01 - องกฤษ 110,286 8.04 - เยอรมน 41,313 3.02 - ฝรงเศส 37,251 2.72 - เนเธอรแลนด 14,218 1.05 - สวสเซอรแลนด 12,395 0.90 - สวเดน 21,056 1.54 - อน ๆ (อตาล สเปน นอรเวย ฟนแลนด) 49,817 3.74 ยโรปตะวนออก 9,413 0.71 - รสเซย 9,293 0.69 - อน ๆ (ยเครน คาซคสถาน) 120 0.02 ตะวนออกกลาง 169,091 12.46 - สหรฐอาหรบเอมเรตส 91,859 6.70 - โอมาน 34,356 2.52 - คเวต 6,205 0.47 - บาหเรน 3,304 0.25 - กาตาร 18,709 1.39 - เยเมน 2,763 0.25 - อนๆ (อสราเอล อหราน ซาอดอาระเบย) 11,894 0.88 เอเชยกลาง 963 0.01 เอเชยใต 85,412 6.26 - บงคลาเทศ 32,313 2.35 - อนเดย 36,645 2.67 - ปากสถาน 3,826 0.28

21

ภมภาค/ประเทศ จานวนคนไขชาวตางประเทศ (คน) สดสวน (รอยละ)

- ศรลงกา 1,660 0.12 - มลดฟส 5,690 0.45 - อนๆ (เนปาล อฟกานสถาน) 5,278 0.39 อาเซยน 115,561 8.48 - กมพชา 28,080 2.06 - พมา 40,338 2.95 - เวยดนาม 5,080 0.38 - อนโดนเซย 7,448 0.56 - ฟลปปนส 13,498 0.98 - อน ๆ (ลาว สงคโปร มาเลเซย) 21,116 1.55 เอเชยตะวนออก 295,650 21.59 - ญปน 233,389 16.99 - จน 24,392 1.79 - เกาหลใต 26,259 1.95 - ไตหวน 5,391 0.39 - อน ๆ (ฮองกง เกาหลเหนอ) 6,219 0.47 โอเชยเนย 51,863 3.84 - ออสเตรเลย 42,688 3.15 - นวซแลนด 8,774 0.65 - อน ๆ (ฟจ) 401 0.04 อน ๆ 195,511 14.24

รวมทงสน 1,373,807 100.00 ทมา: สานกสงเสรมธรกจบรการ กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย หมายเหต: ขอมลเหลานรวบรวมจากตวเลขทโรงพยาบาลรายงานเขามา (รวม 55 โรงพยาบาลในป 2550) ซงอาจไมครบถวน

จากตารางท 2.3 จะเหนไดวาเพยงแคป 2547 จานวนผปวยตางชาตทใชบรการรกษาพยาบาลในประเทศไทยมจานวนมากถง 1.1 ลานคน และเพมขนมาโดยตลอดเปน 1.25 ลานคนในป 2548 1.33 ลานคนในป 2549 และ 1.37 ลานคนในป 255013 ดงนน ถาพจารณาจากจานวนคนไขแลว กคงสามารถกลาวไดวา ประเทศไทยประสบความสาเรจตามเปาทต งไววา

13 ตามรายงานทสานกสงเสรมธรกจบรการ กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย รวบรวมจาก 55 โรงพยาบาลในป 2550 และ 30 โรงพยาบาลในป 2546 (แตจานวนโรงพยาบาลทกลาวถงนอาจจะตางกบความเขาใจของคนทวไป ตวอยางเชน โรงพยาบาลกรงเทพ ทซอยศนยวจย ไดเพมจาก 1 โรงพยาบาลเปน 4 โรงพยาบาลในปจจบน แตในความเขาใจของประชาชนทวไปคงจะนบเปนแค 1 โรงพยาบาลเหมอนเดม)

22

ประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพของเอเชยภายในป พ.ศ. 255114 และดเหมอนวาจะทะลเปาขนมาเปนอนดบตนๆ ของภมภาค15หรอของโลกเสยดวยซา16

แนนอนวาจานวนคนไขคงไมใชมาตรวดประการเดยวในเรองน ตวอยางเชน ถาพจารณาจากสดสวนของคนไขตางชาตตอคนไขของชาตนนๆ ในป 2001 จะพบวามาเลเซย (ซงมคนไขจากอนโดนเซยขามมารกษาเปนจานวนมาก) และสงคโปร มสดสวนของคนไขตางชาตตอคนไขชาตตวเองประมาณรอยละ 4.5 และ 4.3 ขณะทสดสวนของไทยอยทรอยละ 0.717 (Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d.(c).) หรอในแงการนาเงนตราตางประเทศเขามา ซงสงคโปร (ทเนนความเปนเลศในดานเทคโนโลย) อาจจะมรายไดในดานบรการทางการแพทยตอคนไขหนงคนสงกวาไทย ในขณะทรายไดจากบรการทางการแพทยตอคนไขหนงคนของไทยกจะสงกวาอนเดย เปนตน อยางไรกตาม การทมคนไขชาวตางชาตมารบบรการถง 1.4 ลานคนตอปในปจจบน ยอมสงผลกระทบตอบรการดานการรกษาพยาบาลในประเทศไทยอยางหลกเลยงไมได

14 อยางไรกตาม จานวน “คนไขตางชาต” ทกลาวถงน สวนใหญเปนชาวตางชาตทมาทางานหรอตงถนฐานในประเทศไทยและประเทศเพอนบานเปนสวนใหญ (อาจสงถงรอยละ 60) อกประมาณรอยละ 10 เปนนกทองเทยวทปวย และทเหลอประมาณรอยละ 30 จงเปนชาวตางชาตทต งใจเดนทางเขามารบบรการทางการแพทยในประเทศไทย ซงตกประมาณ 400,000 คนป 2549 และ 420,000 คน ซงเปนจานวนทสงพอๆ กบ

สงคโปร ทงน SingaporeMedicine ซงประกอบดวยหนวยงานตางๆ ของรฐหลายหนวยงาน (เชน Economic Development Board, Singapore Tourism Board และ International Enterprise Singapore ดรายละเอยดใน www.SingaporeMedicine.com) ระบในโฆษณาใน Newsweek September 24, 2007 วาในป 2549 ม

คนไขชาวตางชาตเขามารบบรการในสงคโปรมากกวา 400,000 คน) ในขณะท Boston Consulting Group

(2008) ประมาณวาในป 2549 ม medical tourist เดนทางมาไทย 660,000 คน ขณะทไปสงคโปร 450,000

คน และอนเดยและมาเลเชยประเทศละ 300,000 คน 15 รายงานของ SingaporeMedicine เองกแสดงใหเหนวา ในชวงหลงวกฤตเศรษฐกจป 2540 จานวนคนไข

ตางชาตทเดนทางมารกษาในประเทศไทยสงกวาประเทศคแขงอนในภมภาคน อนไดแก สงคโปร มาเลเซยและออสเตรเลย 16 นายแพทยชาตร ดวงเนตร ประธานคณะผบรหารศนยการแพทยโรงพยาบาลกรงเทพ บรษทกรงเทพดสตเวชการ จากด (มหาชน) ระบวาขณะนประเทศไทยกาวขนสศนยกลางของการรกษาพยาบาล (เมดคลฮบ) โดยมยอดผเดนทางเขามารกษามากทสดในโลก รองลงมาคอ อนเดย เยอรมน และองกฤษ (ผจดการออนไลน 27 สงหาคม 2550) 17 แตในปจจบน สดสวนนของไทยนาจะเพมขนเปนประมาณรอยละ 2.5-3 แลว

23

รปท 2.1 จานวนและประมาณการจานวนผปวยชาวตางประเทศทมารกษาในประเทศตางๆ โดยรฐบาลสงคโปร

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Num

ber o

f pat

ient

sSingapore Australia

Malaysia Thailand

Source: Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d. (c).

บทบาทของโรงพยาบาลเอกชน ในป 2549 ประเทศไทยมจานวนโรงพยาบาลเอกชน 354 แหง มจานวนเตยง 36,323

เตยง โดยในจานวนนรอยละ 63 อยในภาคกลาง (รอยละ 29.1 อยในกรงเทพมหานคร) ทเหลออยในภาคเหนอรอยละ 14.7 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอรอยละ 11.9 และภาคใตรอยละ 10.4 ตามลาดบ โดยในป 2547 มโรงพยาบาลขนาดใหญกวา 250 เตยง 28 แหง และโรงพยาบาลขนาด 101-250 เตยงอก 71 แหง (ประชาชาตธรกจ 2547, 7-10 ตลาคม) โรงพยาบาลเอกชนมทงโรงพยาบาลเดยวและกลมเครอขายโรงพยาบาล โดยในปจจบน กลมโรงพยาบาลเอกชนทมขนาดใหญทสด ไดแก กลมกรงเทพดสตเวชการ (กลมโรงพยาบาลกรงเทพ) ซงมโรงพยาบาลในเครออยางนอย 17 แหง

นอกจากน โรงพยาบาลเอกชนของไทยยงมศกยภาพในการรบคนไขเพมมากพอสมควร โดยในป 2545 มอตราการครองเตยง (Bed Occupancy Rate) เพยงรอยละ 60.45 (สานกนโยบายและยทธศาสตร 2545 อางใน กระทรวงสาธารณสข 2546) แมวาอตรานจะมแนวโนมเพมขน แตในปจจบนกยงอยทประมาณไมเกนรอยละ 70 ซงสวนหนงเปนเพราะโรงพยาบาลเอกชนมการขยายการลงทนคอนขางมากในระหวางป 2545-2548

ในการดาเนนงานของโรงพยาบาลเอกชนนน โรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญหลายรายไดรกตลาดตางประเทศมาประมาณ 8-9 ปแลว โดยไดมการพฒนาอปกรณเครองมอ

24

บคลากรทางการแพทยมาตลอด และยงไดร บมาตรฐานเปนทยอมรบในระดบนานาชาต ตวอยางเชน โรงพยาบาลบารงราษฎรเปนโรงพยาบาลแหงแรกในทวปเอเชยทไดรบการรบรองมาตรฐาน Joint Commission International Accreditation (JCIA) จาก Joint Commission International (JCI) (ซงพฒนาขนมาจาก The Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations หรอ JCAHO ของสหรฐฯ ซงตอมาเปลยนชอเปน The Joint Commission) ในป 2545 ในขณะทโรงพยาบาลกรงเทพและโรงพยาบาลสมตเวชกไดดาเนนการรบรองมาตรฐานจาก JCIA ในป 2550 ในชวงแรกมเพยงโรงพยาบาลบารงราษฎรและเครอโรงพยาบาลกรงเทพ (ซงประกอบดวยโรงพยาบาล BNH โรงพยาบาลสมตเวช โรงพยาบาลกรงเทพ และเครอขายโรงพยาบาลกรงเทพในเมองทองเทยวตางๆ เชน โรงพยาบาลกรงเทพพทยา และโรงพยาบาลกรงเทพภเกต) ทใหความสนใจและประสบความสาเรจในการดงดดลกคาตางชาต แตในระยะหลงโรงพยาบาลเอกชนหลายแหงในกรงเทพมหานครไดหนมาสนใจลกคากลมนมากขน ตวอยางเชน โรงพยาบาลปยะเวท ซงใหบรการคนไขตางชาตเพมขนอยางรวดเรวในระหวางป 2546-2549 (ดตารางท 2.5) โรงพยาบาลยนฮ เนนการใหบรการดานศลยกรรมตกแตงและเสรมความงาม และโรงพยาบาลเจาพระยา ซงมจดเรมจากศนยหวใจทรองรบคนไขโรคหวใจชาวตางชาตทตองการรกษาดวย Stem Cell

นอกเหนอจากการขยายสาขาและเครอขายใหกวางขนแลว โรงพยาบาลเอกชนหลายแหงไดพยายามพฒนาดานคณภาพและความพรอมในการใหบรการเฉพาะทาง โดยโรงพยาบาลขนาดใหญเชน โรงพยาบาลกรงเทพ ไดเปดเปนโรงพยาบาลเฉพาะทางสาหรบรกษาโรคหวใจและมะเรง (รวมทงมตกใหมสาหรบใหบรการคนไขตางชาตโดยเฉพาะ และมแผนทจะเปดโรงพยาบาลทเนนการรกษาผปวยจากตะวนออกกลางดวย) นอกจากน โรงพยาบาลเอกชนทมขนาดรองลงมา เชน โรงพยาบาลปยะเวท ซงปจจบนมศนยหวใจ สมอง สตนาร ศลยกรรมตกแตง และกระดกและขอ กเตรยมทจะเปดศนยตอมลกหมาก ศนยทางเดนอาหาร และศนยรกษาตา เพมขน หรอแมแตโรงพยาบาลเอกชนทมขนาดไมใหญนก และในอดตจะเนนทลกคาคนไทย เชน โรงพยาบาลเจาพระยา กเปดศนยหวใจทมจดเนนในการรองรบคนไขโรคหวใจชาวตางชาตทตองการรกษาดวย Stem Cell เปนตน

25

ตารางท 2.5 สดสวนจานวนและรายรบจากคนไขชาวตางชาตของโรงพยาบาลปยะเวท ป 2546-2550

ป

2546 2547 2548 2549 2550

จานวนคนไข

คนไขไทย 37,316 40,278 53,193 74,658 89,815

คนไขตางชาต 368 5,354 10,157 14,577 14,940

สดสวนของคนไขตางชาต 0.98% 11.73% 16.03% 16.34% 14.26%

รายได

คนไขไทย 113,266 126,171 178,934 515,933 549,597

คนไขตางชาต 5,724 79,492 244,734 203,051 219,764

สดสวนรายไดจากคนไขตางชาต 4.81% 38.65% 57.77% 28.24% 28.56%

ทมา: ประมวลผลจากขอมลของโรงพยาบาลปยะเวท

นอกจากการเปดศนยบรการเฉพาะทางตางๆ เชน ศนยโรคหวใจ โรคมะเรง โรคกระดก

โรคทางเดนหายใจ ศนยศลยกรรม (และศลยกรรมตกแตง) แลว โรงพยาบาลบางแหงยงเปดศนยดแลสขภาพและศนยสขภาพแพทยทางเลอก มงทาตลาดแบบเจาะลกถงกลมเฉพาะบคคล (Customize Marketing) และมการโฆษณาเพมสรางภาพลกษณวามความเชยวชาญในการใหบรการและรกษาในดานนนๆ เพอสรางความนาเชอถอและมนใจแกลกคา นอกจากน โรงพยาบาลเอกชนของไทยหลายแหงยงมโครงการรวมมอกบโรงพยาบาลทมชอเสยงในตางประเทศเพอสรางความนาเชอถอเพมขน เชน โรงพยาบาลพญาไทไดรวมมอกบมหาวทยาลยฮารวารด ในการจดตงศนยหวใจพญาไท-ฮารวารด โรงพยาบาลจกษรตนนไดจดตงศนยเลสกและรกษาสายตารตนน-กมเบลขน โดยเปนความรวมมอกบสถาบนกมเบลอายเซนเตอรจากประเทศแคนาดา เปนพนธมตรทใหการชวยเหลอดานเทคโนโลยทางการแพทย เปนตน

ในดานการรบผปวยนน ศนยการแพทยโรงพยาบาลกรงเทพ ไดลงทน 500 ลานบาท เพอจดใหมบรการเฮลคอปเตอรรบสงผปวย ทสามารถใหบรการไดทวประเทศ และประเทศเพอนบานใกลเคยง โดยเรมใหบรการตงแต 1 ตลาคม 2550 ทงน ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพระบวาทางโรงพยาบาลเปนเพยงแหงเดยวทใหบรการนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

นอกจากน โรงพยาบาลเอกชนตางๆ ยงมการพฒนาดานมบรการอานวยความสะดวกแกผปวยตางประเทศ โดยพฒนาบคลากรดานการบรการมากขน ซงปจจบนโรงพยาบาลหลายแหงไดจดแผนกดแลคนไขตางชาตโดยเฉพาะ พรอมกบจางบคลากรทมความสามารถดานภาษาตางประเทศไวบรการ เชน โรงพยาบาลบารงราษฎรมลามใหบรการมากถง 12 ภาษา โรงพยาบาลเหลานยงมบรการแบบเบดเสรจ ตงแตการรบสงผปวยทางอากาศมายงโรงพยาบาล การตดตอกบหนวยราชการเกยวกบวซาเขามาประเทศ มเมนอาหารตางประเทศ รวมถง

26

เซอรวสอพารตเมนตสาหรบเปนทพกอาศยของญาตของผปวยตางชาต ตวอยางเชน โรงพยาบาลบารงราษฎรมทพกคอ บ.เอช.เรสเดนซเซอรวสอพารตเมนตทเชอมตอกบอาคารโรงพยาบาลและมการตกแตงไดมาตรฐานเดยวกบโรงแรม

การเพมขนอยางรวดเรวของคนไขตางชาตในโรงพยาบาลเอกชนในชวงหลายปทผานมา แสดงใหเหนวาโรงพยาบาลเหลานมศกยภาพในการทาตลาดเปนอยางด ไมวาจะโดยการทาตลาดเองเปนหลก เชน โรงพยาบาลเจาพระยา (ดกรอบท 2.1) หรอผานตวแทนขาย (agent) เปนหลก เชน โรงพยาบาลยนฮ (ดกรอบท 2.2) แตไมวาในกรณใด การใหขอมลผานทางเวบไซตและการบอกตอปากตอปากของชาวตางชาตกยงเปนเครองมอทสาคญในดานการตลาดของทกโรงพยาบาล

กรอบท 2.1 กระบวนการดาเนนการของโรงพยาบาลททาตลาดเอง: กรณศกษาโรงพยาบาลเจาพระยา

โรงพยาบาลเจาพระยาเปนโรงพยาบาลเอกชนอกแหงหนงทไดเรมขยายการใหบรการกบกลมของลกคาชาวตางชาตในระยะ 2-3 ปทผานมา โรงพยาบาลตงอยรมแมนาเจาพระยา (ฝ งธนบร) อาศยทมแพทยผเชยวชาญซงสวนใหญเปนอาจารยแพทยจากโรงพยาบาลศรราช โรงพยาบาลเจาพระยาระบวาเปนโรงพยาบาลแหงแรกในประเทศไทยทนาระบบการปลกถาย Stem Cell มาทดลองใชในคนไข โรงพยาบาลไดจดตงศนยการแพทยเฉพาะทาง เชน ศนยหวใจ ศนยความงาม ศนยตรวจสขภาพ และศนยโรคระบบทางเดนอาหารและตบ นอกจากน ยงเปนโรงพยาบาลเอกชนแหงแรกทมศนยแพทยเฉพาะทางทเปดใหบรการตลอด 24 ชวโมง อนไดแก ศนยหวใจ ศนยจกษ และศนยกมารเวช

ในการขยายบรการไปสลกคาชาวตางชาตนน โรงพยาบาลเจาพระยาดาเนนการตดตอประสานงานกบลกคาชาวตางชาตเอง โดยจดตงฝายตางประเทศ (International Division) ขนมาทาหนาทนโดยเฉพาะ ซงการดาเนนงานของฝายตางประเทศ จะตดตอลกคาชาวตางชาตโดยตรงโดยไมผานตวแทน (agent) ทงน ผประสานงานของโรงพยาบาลเจาพระยาจะเปนผดาเนนการเองทงหมด เรมตงแตการหาลกคา จดเตรยมจดหมายรบรองทระบคนไขจะเดนทางมารบบรการ รวมถงประสานงานกบสานกงานตรวจคนเขาเมองในกรณทผปวยจาเปนตองพกฟนในประเทศไทยนานเกน 1 เดอน ลกคาชาวตางชาตทเขารบบรการทโรงพยาบาลเจาพระยาสวนใหญจะทาการศกษามากอนจากงานวจยและวารสารทางการแพทย รวมทงเวบไซตของโรงพยาบาลจากอนเตอรเนต ลกคาสวนใหญจะใหความสาคญกบแพทยผรกษาเปนอนดบแรก และมกจะระบชอแพทยทตองการใหทาการรกษามาอยางชดเจน หรอในอกกรณหนงคอลกคาชาวตางชาตจะสง case มาปรกษา ซงทางโรงพยาบาลกจะตรวจสอบดวาพอจะมแพทยทรองรบในสาขาดงกลาวหรอไม กอนทจะสง refer ไปใหแพทยในสาขานนๆ เมอตกลงกนเปนทเรยบรอยแลวกจะทาการนดหมายแพทย ในขนตอนน ผปวยจะตองโอนเงนมากอนบางสวนหรอทงหมดแลวแตกรณ

27

ในดานการเดนทางนน โรงพยาบาลจะมบรการรถรบ-สงลกคาจากสนามบนมายงโรงพยาบาล โดยผประสานงานจะไปรบลกคาดวยตนเองถงสนามบน รวมถงจดหาทพกซงเปนคอนโดนเนยมรมนาททางโรงพยาบาลจดเตรยมไวใหบรการแกผปวยและญาตทมารบการรกษาและใชบรการทโรงพยาบาลเจาพระยา หองพกเปนหองชด 2 หองนอน 2 หองนา เตยงนอนสาหรบ 2 ทาน พรอมดวยบรการอนเตอรเนต โดยผปวยสามารถนดแพทยไดโดยตรงจากในหองพกซงตงอยตดกบโรงพยาบาล อตราคาบรการจะอยท 3,000 บาทตอคน รวมอาหารเชา นอกจากน ทางโรงพยาบาลยงมบรการลองเรอเทยวชมแมนาเจาพระยาไวใหบรการแกชาวตางชาตดวย

โรงพยาบาลม International Ward ไวเพอใหบรการแกผปวยชาวตางชาตโดยเฉพาะ โดยเนนการใหบรการอยางอบอนและเปนกนเอง ผประสานงานฝายตางประเทศจะดแลผปวยชาวตางชาตลงลกเปนรายบคคล โดยผประสานงานจะชวยแนะนาการบรการทางการแพทย อานวยความสะดวกในชวงทเขารบการรกษา ตลอดจนพดคยและแนะนาสถานททองเทยวในประเทศไทยใหอกดวย ซงทางโรงพยาบาลเชอวาการดแลผปวยเสมอนคนในครอบครว จะทาใหผปวยชาวตางชาตประทบใจและกลบมาใชบรการของโรงพยาบาล อกทงยงแนะนาเพอน และญาตใหมาใชบรการทโรงพยาบาลเจาพระยาอกดวย

อยางไรกตาม ในปจจบน จานวนผปวยชาวตางชาตยงมจานวนไมมากนกเมอเทยบกบผปวยชาวไทย (ประมาณรอยละ 10 ของจานวนคนไขทงหมด) ซงทางโรงพยาบาลเหนวาสวนหนงคงเปนเพราะโรงพยาบาลเจาพระยาไมไดตงอยใจกลางเมองหรออยในทาเลทชาวตางชาตอาศยอยเปนจานวนมาก ดงเชนโรงพยาบาลบารงราษฎรและโรงพยาบาลกรงเทพ และการทโรงพยาบาลหาลกคาเองโดยไมผานตวแทน (agent) ทาใหไมมลกคาชาวตางชาตทเขามาเปนกลมใหญๆ ลกคาของโรงพยาบาลสวนใหญเปนชาวอเมรกน โดยมชาวยโรปและแอฟรกนบางประปราย

บรการทางการแพทยทเปนทยอมรบและไดรบความนยมจากลกคาชาวตางชาต คอ ศนยหวใจ การผาตดกระดกสนหลง (Spine Operation) การผาตดตอกระจก การผาตดหวเขาและขอกระดก และการรกษาโรคเกยวกบตอมลกหมาก นอกจากน โรงพยาบาลยงไดพยายามขยายการใหบรการเปน one-stop services เพอกระตนใหญาตผปวยใชบรการทางแพทยอนๆ ขณะทรอผปวยทาการรกษา ยกตวอยางเชน ในกรณของลกคาชาวตางชาตทเขารบการผาตดกระดกสนหลง ซงตองใชเวลาในการพกฟนนาน ภรรยากสามารถไปใชบรการทศนยความงามได

ในสวนของอตราคาบรการของคนไขชาวตางชาตนน จะคดในเกณฑเดยวกบคนไขชาวไทย โดยไมมการคดคาใชจายพเศษอนๆ อาท คาลาม คาธรรมเนยมแพทย รวมถงคาหองและคาอาหาร เพมเตม ถงแมวาจะม International Ward แตคณะแพทยททาการรกษาและพยาบาลเปนคณะเดยวกบทดแลผปวยชาวไทย

28

นอกจากน ทางโรงพยาบาลเจาพระยายงคงใหความสาคญในการพฒนาการใหบรการทางการแพทยอยางตอเนอง โดยในทกสปดาห จะมการประชมแพทยของโรงพยาบาลเพอแจงขาวสารและความคบหนาของขอมลเชงวชาการ รวมถงการขยายฐานลกคาชาวตางชาต โดยในสวนของชาวตางชาตทพานกอยในประเทศไทยนน โรงพยาบาลกพยายามสงเสรมใหชอโรงพยาบาลเจาพระยาเปนทรจกในวงกวาง โดยใชหนงสอพมพภาษาองกฤษเปนสอกลาง ซงทผานมา การประชาสมพนธโดยวธนใหผลเปนทนาพอใจ คนไขชาวตางชาตทเขามารบบรการจานวนไมนอยทรจกโรงพยาบาลจากทางหนงสอพมพ ในขณะทในตางประเทศ ชาวตางชาตจะรจ กโรงพยาบาลเจาพระยาจากบทความวชาการหรอเอกสารทางการแพทยทเผยแพรในอนเตอรเนต คนไขชาวตางชาตบางรายเปนคนไขประจาของอาจารยแพทยทศรราช เมอแพทยเหลานนมาประจาทโรงพยาบาลเจาพระยา คนไขเหลานนจงมารบบรการทนดวย นอกจากน ฝายตางประเทศกาลงเพมเจาหนาทและบคลากรเพอประสานงานกบลกคาชาตตางๆ ใหมากขน โดยมงเนนการประชาสมพนธแบบ network socializing กลาวคอ ใหบคลากรของโรงพยาบาลไปแนะนาบรการทางการแพทยของโรงพยาบาลแกสมาคมชาวตางชาตทอาศยอยในประเทศไทย อาท สมาคมชาวองกฤษ สมาคมชาวแคนาดา เปนตน

ในดานความชวยเหลอจากภาครฐ ประเดนหลกททางโรงพยาบาลตองการกคอ ตองการใหภาครฐเขามาชวยเจรจากบหนวยงานทเกยวของในตางประเทศ เพอใหบรษทประกนสขภาพในตางประเทศจายชดเชยคารกษาพยาบาลและคาใชจายในการเดนทางใหกบผปวยทเดนทางมารบการรกษาในประเทศไทย เพราะในปจจบน ทางโรงพยาบาลทราบวามเพยง Bupa Insurance เทานนทครอบคลมคาใชจายในสวนน ผปวยชาวตางชาตทเขามารกษาทโรงพยาบาลตองแบกรบภาระคาใชจายเองทงหมด ซงถาภาครฐเขามาจดการเรองนอยางจรงจงแลว กเชอวานาจะมชาวตางชาตอกจานวนไมนอยเดนทางเขามารกษาในประเทศไทย นอกจากน สานกงานตรวจคนเขาเมองซงเปนหนาตาของประเทศในดานแรก ควรใหบรการดวยใบหนายมแยมและดวยความเตมใจ และสานกงานตรวจคนเขาเมองควรใหขอมลเบองตนแกชาวตางชาตเรองการขยายเวลาในวซา เพราะในบางราย ผปวยจาเปนตองพกฟนเปนระยะเวลานานกวาจานวนวนทระบไวในวซา ซงถาดาเนนการโดยสานกงานตรวจคนเขาเมองจะคอนขางยงยากและเสยคาใชจาย 1,900 บาท แตถาไปเสยคาปรบทสนามบนจะตองจายวนละ 500 บาท ซงขอมลเหลานชาวตางชาตมกจะไมทราบ นอกจากน ภาครฐนาจะมสวนชวยในการรวมตวจดตงกลมผใหบรการทางการแพทย (Medical Provider) เพอเปนศนยกลางการใหขอมลและบรการทางการแพทยของไทยอยางครบวงจร และเพอสรางภาพลกษณใหบรการทางการแพทยของไทยเปนทรจกในระดบสากลเพมมากขน สดทาย ภาครฐควรหาทางเรงแกปญหาความไมมนคงทางการเมอง เพอสรางความเชอมนใหนกทองเทยวในการเดนทางมาประเทศไทย ซงจะเปนการชวยสงเสรมธรกจภาคบรการของประเทศอกทางหนงดวย

29

บทบาทของตวแทน (Agent) นอกจากโรงพยาบาลเอกชนชนนาทชาวตางชาตนยมใชบรการแทบทกแหงจะมฝาย

ตางประเทศททาหนาทประสานงานและใหขอมลแกคนไขชาวตางชาตแลว โรงพยาบาลบางแหงยงอาศยตวแทน (agent) ทาหนาทตดตอประสานงานในประเทศของกลมลกคา และอานวยความสะดวกในการนาลกคาชาวตางชาตเขามารบบรการทางการแพทยทโรงพยาบาลนนๆ ในประเทศไทย ตวอยางของโรงพยาบาลทอาศยตวแทนในการทาตลาดเปนหลกคอโรงพยาบาลยนฮ (ดรายละเอยดเพมเตมในกรอบท 2.2)

บรษทตวแทน (agent) เปนชองทางสาคญในการนาชาวตางชาตเขามาเทยวและใชบรการในไทย และยงมบทบาทสาคญในการตดตอประสานงาน รวมถงใหการดแลลกคาชาวตางชาตทมาใชบรการทประเทศไทย บรษทตวแทนมทงในประเทศตนทางและในประเทศไทย โดยสวนใหญบรษทเหลานจะมโรงพยาบาลคสญญาหลายราย (และ/หรอในหลายประเทศสาหรบบรษทตวแทนทอยในประเทศตนทาง18) ทพรอมจะรองรบและใหบรการทางการแพทย โดยบรษทจะชวยจดการในดานการเดนทางเขามารบบรการ แนะนาโรงพยาบาลและแพทยผเชยวชาญ นดหมายแพทยเพอทาการรกษา อานวยความสะดวกในการตดตอประสานงาน บางรายอาจชวยจดหาทพกและบรการรถรบสง ตงแตลกคาเดนทางมาถงเมองไทย พรอมทงรบสงจากทพกไปยงโรงพยาบาลอกดวย นอกจากน บางรายอาจมบรการนาเทยวรอบเมอง (City Tour) ทงน ขนอยกบความตองการของลกคา

การศกษาในสวนตอไปนจะกลาวถงบทบาทของบรษทตวแทนตางๆ ทตงอยหรอมสาขาในประเทศไทยโดยสงเขป (สาหรบบรษทตวแทนในตางประเทศนน ดตวอยางรายชอและบรการของบรษทตวแทนในสหรฐอเมรกาไดในหนงสอ Patients Beyond Borders (Second Edition 2008) ซงเปนหนงสอคมอสาหรบคนไขทจะเดนทางไปรกษาในตางประเทศ (ในลกษณะเดยวกบคมอนกทองเทยวหรอ Traveler’s Guide)

18 บรษทตวแทนบางบรษททาหนาทเปนตวแทนของบรษทประกนสขภาพดวย (บางบรษทเปนบรษทลกดวย

เชน บรษท Companion Global Healthcare Inc เปนบรษทลกของ Blue Cross Blue Shield) และมแนวโนมวาบรษทประกนสขภาพขนาดใหญของสหรฐจะหนมาสงคนไขของตนออกไปรบการรกษาในตางประเทศมากขน (Woodman 2008)

30

กรอบท 2.2 กระบวนการตลาดของโรงพยาบาลทผานตวแทน (agent) เปนหลก: กรณศกษาโรงพยาบาลยนฮ โรงพยาบาลยนฮ เปนโรงพยาบาลเอกชนทใหบรการอยางครบวงจรทงโรคทวไปและ

โรคเฉพาะทาง โดยเฉพาะอยางยงการใหบรการดานศลยกรรมความงามซงมชอเสยงทงในประเทศไทยและในอกหลายประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในเอเชยตะวนออก เชน ญปน และเกาหลใต นอกจากน โรงพยาบาลยนฮมศนยกลางการแปลงเพศครบวงจรทงจากชายเปนหญงและจากหญงเปนชาย อกทงยงมศนยการแพทยเฉพาะทางครบวงจร ศนยแพทยทางเลอกทใหบรการทงการแพทยแผนไทย การฝงเขมและลางลาไส (Detox) อยางไรกด ศลยกรรมตกแตงและความงามยงคงเปนบรการทเปนทนยมและมลกคาทงชาวไทยและชาวตางชาตมารบบรการมากเปนอนดบหนง รองลงมาคอการเปลยนขอกระดก การตรวจสขภาพ และทนตกรรม

ในชวง 5 ปทผานมา โรงพยาบาลไดสงเสรมการใหบรการแกนกทองเทยวชาวตางชาตอยางตอเนอง โดยทางโรงพยาบาลไดจดใหมศนยกลางใหขอมลผปวยชาวตางชาตผานทาง Email และ Call Center เปนภาษาองกฤษ ภาษาญปน ภาษาอาหรบ และภาษาเกาหล และมลามใหบรการในบางภาษา เชน ภาษาองกฤษ ภาษาเยอรมน ภาษาฝรงเศส ภาษาญปน ภาษาเกาหล และภาษาอาหรบ นอกจากนยงมเจาหนาทชาวเวยดนาม พมา และกมพชา คอยใหบรการกลมลกคาจากประเทศเพอนบานทสวนใหญเดนทางเขามารกษาโรคทวไป ในขณะทลกคาจากประเทศทพฒนาแลวสวนใหญจะเขามารบบรการดานความสวยความงาม โรงพยาบาลไดจดใหมหอผปวย (ward) สาหรบคนไขชาวตางชาตโดยเฉพาะ ซงจะมลามและเจาหนาทชาวตางชาต คอยใหอานวยความสะดวกแกผมารบบรการอยางใกลชด ถงแมวาทมแพทยและพยาบาลจะเปนชดเดยวกบททาการรกษาคนไขชาวไทย แตจะมพยาบาลชาวตางชาตซงสวนใหญเปนชาวฟลปปนส และนกศกษาพยาบาลจากเนเธอรแลนดและเยอรมนทเดนทางศกษาดงาน ทาหนาทเปนผชวยพยาบาล คอยใหคาปรกษาดานความรทางการแพทยและการพยาบาล ตลอดจนชวยสอสารใหการบรการเปนไปไดอยางถกตองตรงตามความตองการของคนไข นอกจากน ทางฝายตางประเทศของโรงพยาบาลยนฮกมทมเจาหนาทคอยใหกาลงใจผปวยทกาลงพกฟนอกดวย

คนไขชาวตางชาตทเดนทางเขามารบบรการสวนใหญจะใชบรการผานทาง agent ทเปนตวแทนของโรงพยาบาลยนฮในตางประเทศ ซงมทงในทวปเอเชย ยโรป อเมรกา และออสเตรเลย โดย agent จะทาหนาทหาลกคา แนะนาบรการของโรงพยาบาล ตดตอประสานงาน รวมถงจดหาทพกและอานวยความสะดวกแกลกคาทตองการเขามารบบรการทางการแพทยในประเทศไทย อยางไรกตาม สาหรบคนไขบางรายทเดนทางมาดวยตนเองโดยการแนะนาของผทเคยใชบรการมากอนนน ในกรณทคนไขชาวตางชาตทตองการขอมลการทองเทยวในประเทศไทย ทางโรงพยาบาลจะประสานงานกบบรษททวรในประเทศเพอใหคาแนะนาเกยวกบสถานททองเทยว รวมถงทพกในประเทศให หรอในคนไขบางรายทเดนทางเขามารบบรการดวยตวเอง ทางโรงพยาบาลจะชวยจดหาทพกและมรถจดสงผปวยจากโรงพยาบาลไปยงทพก ซงทพกสวน

31

ใหญจะอยบรเวณใกลเคยงกบโรงพยาบาล อาท โรงแรมรอยลรเวอร หรอเกสตเฮาสบนถนนขาวสาร ทงนขนอยกบความตองการของคนไข

ขอมลจากฝายตางประเทศของโรงพยาบาลระบวา ในปจจบน (กลางป 2551) คนไขชาวตางชาตคดเปนรอยละ 30 ของจานวนคนไขทงหมดของโรงพยาบาล ทงน ในปทผานมา จานวนชาวตางชาตทเขามารบบรการทโรงพยาบาลยนฮโดยเฉลยอยท 915 คนตอเดอน เปนผปวยนอก (OPD) 750 คนตอเดอน และผปวยใน (IPD) 165 คนตอเดอน เพมขนจาก 5 ปกอน ทมจานวนลกคาชาวตางชาตโดยเฉลย 770 คนตอเดอน (แยกเปนผปวยนอกและผปวยใน 630 และ 140 คน ตามลาดบ) ชาตทเดนทางเขามารบบรการมากทสด คอ ญปน รองลงมาคอเกาหล ยโรป อเมรกน และอาหรบ

เกณฑการคดคารกษาพยาบาลในคนไขชาวตางชาตจะตางจากคนไขชาวไทย เนองจากคนไขชาวตางชาตจะไดรบการบรการทเพมเตมจากชาวไทย กลาวคอ จะมลามและเจาหนาทชาวตางชาตใหบรการตลอดระยะเวลาพกฟน มบรษทบรหารจดการเกยวกบอาหารคอยดแลและใหบรการคนไขทงชาวไทยและชาวตางชาต มบรการ Call Center และ Wi-Fi อนเตอรเนตไวบรการท International Ward สงผลใหอตราคาบรการของชาวตางชาตจะสงกวาของคนไทยประมาณรอยละ 10-20

การเพมขนของลกคาชาวตางชาตทาใหโรงพยาบาลยนฮมแผนทจะขยายตกใหมเพอรองรบการขยายตวของลกคากลมน ซงตกใหมนอยในระหวางการดาเนนการ คาดวาจะพรอมใหบรการภายในป 2552 นอกจากน โรงพยาบาลยงมแผนทจะเปดตลาดเชงรกใหมากขน โดยมงเจาะกลมตลาดใหม อาท จนและอาหรบ รวมถงขยายตวแทน (agent) ในตางประเทศใหครอบคลมมากขน อกทงยงมแผนทจะเพมประสทธภาพของตวแทน โดยจะจดสมมนารบทราบขอมลขาวสารของโรงพยาบาล เพอใหตวแทนสามารถทาการตลาดไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน ทผานมาโรงพยาบาลยงมการประชาสมพนธโดยจดโรดโชวในประเทศตางๆ มาอยางตอเนองอกดวย

บรษท Hygeia Healthcare เปนบรษทตวแทนชนนาแหงหนงทมสาขาครอบคลมใน

หลายประเทศทวโลกรวมถงประเทศไทย ลกคาทสนใจเขามาใชบรการทางการแพทยในประเทศไทยจงประกอบดวยหลายเชอชาต แตสวนใหญเปนชาวออสเตรเลย นวซแลนด และยโรปแถบประเทศสแกนดเนเวย บรษท Hygeia Healthcare ไดสราง Destination Beauty ขนเพอเปนแบรนดทใหบรการดานศลยกรรมความงามโดยเฉพาะ นอกจากนยงไดจดทาเวบไซต www.destinationbeauty.com ขนเพอเปนสอกลางในการตดตอสอสาร โดยมโรงพยาบาลยนฮเปนปลายทางสาคญทใหบรการดานศลยกรรมความงาม ทางบรษทไดใหขอมลวา โดยเฉลยแลว ลกคาจะเดนทางเขามารบบรการทางการแพทยในไทยประมาณเดอนละ 50-60 ราย โดยในแตละรายจะใชเวลาในเมองไทยประมาณ 7-10 วน (รวมระยะเวลาพกฟน) สวนมากจะเนนเขามารบบรการผาตดศลยกรรมตกแตง (Plastic Surgery) และศลยกรรมความงาม (Cosmetic

32

Surgery) เปนหลก และอาจมการผาตดสะโพกและขอตอบางประปราย โดยลกคาจะตองกรอก Medical questionnaire พรอมแนบรปถายผานทางเวบไซต โดยทางบรษทจะสงขอมลนไปยงแพทยผเชยวชาญเพอทาการประเมน แลวสงกลบไปอกทลกคาอกทหนง เมอลกคาเหนชอบ ทางบรษทกจะทาการนดหมายแพทย รวมถงประเมนคารกษาพยาบาลเบองตน โดยทางจะบรษทม contract อยกบโรงพยาบาลตางๆ อาท โรงพยาบาลกรงเทพ โรงพยาบาลปยะเวท โรงพยาบาลเวชธาน โรงพยาบาลยนฮและโรงพยาบาลกรงเทพภเกต เปนตน ถาลกคาตองการตรวจเชครางกายทวไปหรอการผาตดเบองตน รวมถงการผาตดเปลยนหวใจ การผาตดขอกระดก จะสงไปทโรงพยาบาลกรงเทพ เพราะมเครองมอและอปกรณททนสมย รวมถงมแพทยทมทกษะความชานาญเฉพาะทาง ซงคนไขทตองเขารบการผาตดบางรายอาจตองนาเวชระเบยน (medical report) มาดวย

ในกรณทลกคาตองการใหจดหาทพก รถรบ-สง รวมถงบรการนาเทยวนน ลกคาจะตองแจงความจานงและจายคาใชจายสวนนเพมกบทางบรษทเอง เนองจากบรการดงกลาวมไดเปนบรการหลกของทางบรษท ตางจากลกคาทเดนทางเขามาเพอรบบรการทางการแพทยเพยงอยางเดยว ททางโรงพยาบาลจะเปนผคดคารกษาพยาบาลและคาบรการแตเพยงผเดยว เชนเดยวกบบรษทตวแทนอนๆ เชน บรษท MedAsia Healthcare ทมข นตอนการดาเนนงานและการบรการทคลายคลงกน นอกจากน ยงมบรษททเจาะกลมเปาหมายลกคารายประเทศโดยเฉพาะอกดวย อาทเชน บรษท Red Hare Communications ทเนนกลมลกคาชาวอเมรกน บรษทจะทาหนาทจดการและดแลชาวอเมรกนทเดนทางเขามารบบรการทางการแพทยในประเทศไทย โดยอตราคาบรการเปนเงน 300 เหรยญสหรฐ ซงบรการเหลานจะรวมถงการจองทพกทโรงแรม Siam Society Hotel & Resort ซงตงอยบนถนนประดษฐมนธรรม บรการรถรบ-สงจากสนามบนไปยงทพก และจากทพกไปยงสนามบนในวนทเดนทางกลบ และบรการพาลกคาไปโรงพยาบาลเพอเขารบคาปรกษาและบรการทางการแพทย ในกรณทตองเขารบการรกษาทโรงพยาบาล จะมบรการรถรบสงจากทพกไปยงโรงพยาบาล และจากโรงพยาบาลไปยงทพกเมอการรกษาสนสดลง โดยลกคาจะมสทธในการเลอกโรงพยาบาลทจะใชบรการ

จะเหนไดวา บรการของบรษทตวแทนสวนใหญ จะเนนทการประสานงานและการใหบรการทางการแพทยเปนหลก โดยมบรการจดหาทพกและการนาเทยวเปนทางเลอกเสรม อยางไรกด มบรษททวรจานวนไมนอยทหนมาสนใจธรกจบรการดานสขภาพ ดงจะเหนไดจากการทบรษททวรตางเรมทยอยขยายบรการไปสบรการทางการแพทยเพมมากขน นอกเหนอจากการนาเทยวเพยงอยางเดยว ซงตางจากเมอกอนทบรษทตวแทนและบรษททวรจะแยกการใหบรการกนอยางชดเจน

บรษท Marwin Tours เปนอกบรษทหนงทไดเพมการบรการทอานวยความสะดวกใหแกผทมารบบรการทางการแพทยในประเทศไทย ลกคาสวนใหญจะเปนคสมรสชาวตะวนออกกลางวยกลางคนไปจนถงวยสงอาย ลกคาเหลานนยมเขามาตรวจสขภาพในประเทศไทย โดยเฉพาะทโรงพยาบาลบารงราษฎร ซงลกคาจะใชเวลาในการเขารบการบรการอยางนอย 3 วน

33

โดยทางบรษทจะเปนผจดหาทพก รถรบสงจากสนามบน พรอม City Tour แตลกคาสวนใหญปฏเสธบรการ City Tour เนองจากวาตองการเขามาเพอรบบรการการตรวจสขภาพเพยงอยางเดยว นอกจากน ยงมการอานวยความสะดวกในรปแบบใหม คอการนานวตกรรมเทคโนโลยทางอเลกทรอนกสการดมาใชประกอบการใหบรการงานเคลมประกน ซงมลกษณะการใชงานและเกบฐานขอมลเหมอนบตรเครดตทวไป ใหเรยกวา Electronic Health Card Network ซงเปนบตรทผเกยวของสามารถเขาถงฐานขอมลไดตลอดเวลา โดยทกครงเมอผปวยรดบตรสมาชกในระบบอเลกทรอนกส ณ จดใหบรการทกระจายอยตามโรงพยาบาลตางๆ เชน โรงพยาบาลปยะเวท โรงพยาบาลพญาไท โรงพยาบาลเซนตหลยส เปนตน ขอมลผปวยกจะปรากฎเปนรายงานใหทกฝายทเกยวของทราบทนท บรษททนาระบบนมาใชในเมองไทยคอ บรษทเมดลงค (ประเทศไทย) จากด19 โดยไดเปดใหบรการใน 8 ประเทศคอ มาเลเซย อนโดนเซย ฟลปปนส บงคลาเทศ จน ไทย เวยดนาม และกมพชา ตามลาดบ ใหบรการเปน ”solution provider” ทาหนาทเปนบรษทกลางในการอานวยความสะดวกในการเรยกรองสนไหมทดแทนดานสขภาพ ระหวางบรษทประกนผรบผดชอบคารกษาพยาบาล และผใหการรกษาพยาบาล (healthcare provider) อกทงยงมบรการใหคาปรกษาปญหาดานประกน บรการออกแบบกรมธรรม ตลอดจนจดหาสถานพยาบาลและสงอานวยความสะดวกสาหรบลกคาในการรกษาพยาบาล และยงมแผนทจะขยายการบรการในการจดหาแพทย โรงพยาบาล โรงแรม และการทองเทยวเพอรองรบความตองการของผปวยทงในและนอกประเทศ

ตารางท 2.6 ตวอยางบรษทตวแทนทมบรการนาคนไขเขามารบบรการดานสขภาพใน

ประเทศไทย บรษทตวแทน สญชาตผปวย บรการ

Hygeia Healthcare Co.,Ltd.

ทวไป แตสวนใหญจะมาจากออสเตรเลย นวซแลนด และประเทศทางแถบยโรป

- ลกคาทจะใชบรการศลยกรรมตกแตง จะตองกรอก Medical questionnaire พรอมแนบรปมาดวย โดยทางบรษทจะสงใหแพทยผเชยวชาญทาการประเมน แลวตอบกลบไปอกทหนง ถาลกคาเหนชอบ ทางบรษทกจะทาการนดแพทยให รวมถงประเมนคารกษาพยาบาลเบองตน

- คนไขทตองเขารบการผาตดบางราย อาจจาเปนตองม Medical report มาดวย ในบางกรณ ลกคาจาเปนตองกรอก Inquiry form ดวย

- ในกรณทลกคาตองการใหจดหาทพกและรถรบสง ลกคาจะตองจายคาใชจายสวนนเพมกอนเดนทาง

- ทพกททางบรษทจดหาใหนน จะตงอยใกลโรงพยาบาล อาท ถาลกคาตองเขารบบรการทโรงพยาบาลยนฮ กจะจองโรงแรมรอยล รเวอร หรออพารทเมนตทต งอยบรเวณใกลเคยง ราคาหองพกจะประมาณ 1,500-

19 http://www.medilink.co.th/medilink/aboutus.html

34

บรษทตวแทน สญชาตผปวย บรการ

3,500 บาท ทาใหคาใชจายเฉลยตอวนอยทประมาณ 1,000 บาทขนไป

- ระยะเวลาทใชในเมองไทยโดยเฉลย จะประมาณ 7-10 วน ทงน ขนอยกบระยะเวลาในการพกฟนดวย

- ลกคาบางรายอาจตองการบรการนาเทยวเพมเตม ซงทางบรษทยงไมไดมงเนนในสวนนมากนก แตกจะชวยประสานงานและจดหาทพกให โดยลกคาสามารถเลอกสถานทไดจาก brochure ซงทางบรษทจะคดคาใชจายในสวนนตางหาก

- ในดานคาใชจายนน ขนอยกบบรการทลกคาเลอกรบ ซงแตกตางกนไปในแตละราย

หมายเหต กรณทวไปทลกคาใชบรการทางการแพทยเพยงอยางเดยว บรษทจะไดสวนแบงตาม contract จากทางโรงพยาบาล - นอกจากน บรษทยงม contract อยกบโรงพยาบาล

กรงเทพ โรงพยาบาลปยะเวท โรงพยาบาลเวชธาน โรงพยาบาลกรงเทพภเกต และโรงพยาบาลยนฮ รวมถงโรงพยาบาลเทพธารนทรละ TRSC Lasik Center อกดวย

- การผาตดเปลยนหวใจ การผาตดขอกระดก รวมถง Medical check-up หรอ surgery ทวไปจะสงไปทโรงพยาบาลกรงเทพ เพราะมเครองมอและอปกรณททนสมย

MedAsia Healthcare

ออสเตรเลยและยโรป

- ทาหนาทเปน Private Consulting ลกคาชาวตางชาต - ประสานลกคาชาวตางชาตกบโรงพยาบาล โดยให

ลกคาสง Inquiry มาให MedAsia Healthcare จะคอยใหคาปรกษาและขอมลเกยวกบบรการทางการแพทย โดยจดสงขอมลและ profile ของแพทยไปใหลกคาพจารณา ซงลกคาจะเปนผเลอกโรงพยาบาลและแพทยผทาการรกษาเอง เมอลกคาตกลงทจะใชบรการแลว กจะชวยนดคนไขให

- ทงน โรงพยาบาลทแนะนาลกคานนจะขนอยกบทพกของลกคา ซงบรษทจะชวยจดหาทพกใหลกคาในบางกรณ ทพกสวนใหญจะตงอยยานใจกลางเมอง อาท สขมวท สลม พระราม 9 โรงพยาบาลทลกคาใชบรการสวนใหญคอ โรงพยาบาลบารงราษฎร โรงพยาบาลสมตเวช โรงพยาลกรงเทพ โรงพยาบาลปยะเวท โรงพยาบาลพระรามเกา เปนตน

- บรการทางการแพทยทเปนทนยมมากทสด คอ ศลยกรรมเสรมความงาม รองลงมา คอทนตกรรม

- โดยสวนใหญแลวลกคาทตองการศลยกรรมเสรมความงาม จะหาขอมลแพทยและโรงพยาบาลไวอยแลว

- คาบรการโดยเฉลยจะเรมท 50,000 บาทโดยประมาณ

35

บรษทตวแทน สญชาตผปวย บรการ

ทงนขนอยกบบรการทางการแพทยทใชบรการ ซงลกคาจะจายตรงกบโรงพยาบาล

- ทางบรษทไมไดมหนาทแนะนาสถานทททองเทยวหรอพาชมเมอง เปนเพยงผประสานงานเทานน เมอคนไขถงมอแพทย หนาทของ MedAsia Healthcare กสนสดลง อยางไรกด ทางบรษทอาจโทรศพทหรออเมลไปสอบถามลกคาหลงเขารบบรการทางการแพทยแลว

Red Hare Communications

อเมรกน

- จองทพกทโรงแรม Siam Society Hotel & Resort - รถรบ-สงจากสนามบนไปยงทพก - พาลกคาไปโรงพยาบาลเพอเขารบคาปรกษาและ

บรการทางการแพทย - ในกรณทตองเขารบการรกษาทโรงพยาบาล จะม

บรการรถรบ-สงจากทพกไปยงโรงพยาบาล และจากโรงพยาบาลไปยงทพกเมอการรกษาสนสดลง

Thailand Vacation Tour Corporation

ทวไป

- ม contract กบโรงพยาบาลชนนาของเมองไทย อาท โรงพยาบาลศรราช โรงพยาบาลกรงเทพ โรงพยาบาลยนฮ โรงพยาบาลบเอนเอช รวมถงโรงพยาบาลกรงเทพ-พทยา

- โดยอตราคาบรการจะรวม Round trip transfer (Bangkok-Hospital) และราคาหองพก 1-2 คน ทงน ขนอยกบโปรแกรมทเลอกรบบรการ

- อตราคาบรการอยท $187-2,557

Marwin Tours

ตะวนออกกลาง

- จดหาทพก - บรการรถรบ-สงจากสนามบน และจากทพกไป

โรงพยาบาล - City tour

Thailand Health & Travel Co.,Ltd. เยอรมน -

MTA Korea Co.,Ltd. เกาหล - Lemongrass Medical Consulting & Invest AB

สวเดน

-

Body Treat & Travel Co.,Ltd

ทวไป

- จองโรงแรมระดบ 4 ดาวในกทม. - บรการรถรบ-สงจากสนามบนมายงทพก - บรการรถรบ-สงจากทพกไปยงโรงพยาบาล - บรการจองโรงแรมทพกลวงหนาhotel tment with

Nat Marr Parr Tour Co.,Ltd

ทวไป

- เพงแยกตลาด Medical tourism ออกมา เพอตอบสนองความตองการของตลาดในปจจบน ซงกาลงอยในชวงดาเนนการ

ทมา: รวบรวมโดยคณะผวจย

36

บทบาทของสถานพยาบาลภาครฐ แมวาการขยายตวของ medical tourism ในประเทศไทยจะมจดเรมมาจากภาคเอกชน และในการผลกดนของภาครฐ (ไมวาจะเปนกระทรวงพาณชยหรอกระทรวงสาธารณสข) กมความคาดหมายวาโรงพยาบาลเอกชนจะเปนกลไกหลกในสวนของ medical hub อยางไรกตาม ทผานมา สถานพยาบาลทเปนโรงเรยนแพทยของรฐทมชอเสยงแหงหนงคอโรงพยาบาลศรราช ไดมการปรบตวใหมความทนสมยขน และไดมการพฒนาศนยรกษาโรคเฉพาะทาง เชน ศนยหวใจ และศนยมะเรง โดยในสวนของศนยหวใจนน ตงแตชวงปลายป 2549 ไดเปดศนยทมชอเฉพาะเปนภาษาองกฤษวา “The Heart by Siriraj” เปนองคกรอสระภายใตกากบของคณะแพทยศาสตรศรราชฯ ซงในทางปฏบตเปนเสมอนโรงพยาบาลเอกชนในโรงพยาบาลรฐ (ดรายละเอยดเพมเตมในกรอบท 6.1 ในตอนท 6) และมแผนทจะทาศนย Excellent Center/Medical Research Building ทเปน One-stop service ประมาณ 300 เตยง (ในพนททเคยเปนสถานรถไฟธนบร) สาหรบใหบรการทางการแพทยโดยเนนกลมผมรายไดสง20

นอกจากน โรงพยาบาลศรราชและโรงพยาบาลรามาธบดกมโครงการรวมมอกบบรษท MEDS (ซงมผบรหารเปนแพทยจาก UCLA) ในการนาคนไข (และในบางกรณนาคนไขมาพรอมกบแพทยผเชยวชาญ) มาทาการรกษาในประเทศไทย โดยเนนการรกษาโรคเฉพาะทาง อาท เนองอกในมดลก หรอผาตดหวใจ ดวยการใชเทคโนโลยใหมในการรกษา (เชน การอดเสนเลอดแดงทไปเลยงเนองอกทมดลก เพอทาใหเนองอกฝอไปโดยไมตองผาตด) และในอนาคตมโครงการทจะขยายออกไปยงการรกษาโรคกระดกหลงและเขา และอาจจะมโรงพยาบาลจฬาฯ เขารวมโครงการดวย โรงพยาบาลศรราชยงเปนโรงพยาบาลรฐทนอกจากจะผานการรบรองมาตรฐาน Hospital Accreditation หรอ HA (โดยสถาบนพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล หรอ พรพ. ของไทย) แลว ยงเปนหนงในไมกโรงพยาบาลของไทยทผานการรบรองมาตรฐานจาก Joint Commission International Accreditation หรอ JCIA อกดวย (ซงสวนใหญโรงพยาบาลทเขารบการรบรองมาตรฐานจาก JCIA จะเปนโรงพยาบาลเอกชนทมเปาหมายในการดงลกคาจากสหรฐอเมรกา)

อยางไรกตาม จากการสมภาษณ ศ .นพ . ปยะสกล สกลสตยาทร อธการบดมหาวทยาลยมหดล21 ซงเปนอดตคณบดและผบรหารโรงพยาบาลศรราชทรเรมโครงการเหลาน (และปจจบนกยงคงมสวนกากบดแลโรงพยาบาลศรราชในฐานะผบรหารมหาวทยาลยมหดล) ระบวาโครงการเหลานเปนความพยายามรกษาความเปนเลศดานวชาการ และรกษาบคลากรไมใหถกดงออกไปจากโรงเรยนแพทย (ในลกษณะทคลายคลงกบการเปดคลนกพเศษนอกเวลาราชการในอดต) และนารายไดมาพฒนาวชาการและโรงพยาบาล ตลอดจนอดหนนการรกษาผปวยกลมอนๆ รวมทงกลมบตรทอง ซงในหลายกรณ ทางโรงพยาบาลไดรบการชดเชยในอตราเหมาจายทตากวาคาใชจายทใชจรง โดยมไดมจดมงหมายทเนนการหารายไดจากคนไขตางประเทศ โครงการทม 20 โดยตงเปาทจะเกบคารกษาพยาบาลทประมาณรอยละ 80 ของโรงพยาบาลเอกชน 21 สมภาษณโดยคณะผวจยเมอวนท 14 กมภาพนธ 2551

37

ความรวมมอกบตางประเทศ (เชน UCLA โดย MEDS) นน มวตถประสงคหลกอยทการเรยนรเทคนคและเทคโนโลยใหมๆ ทางการแพทยมากกวาการดงดดคนไขตางชาต การขอรบมาตรฐานจาก JCIA กมวตถประสงคหลกในทานองเดยวกน สาหรบการรกษาคนไขตางชาตในภมภาคนกมไมมาก โดยสวนใหญเปนราชวงศจากภฏาน เนปาล และมจดมงหมายเพอรกษาชอเสยงของโรงพยาบาลและของประเทศเสยมากกวา ทงนจานวนคนไขจากตางประเทศในแตละปทผานมามจานวนทเปนหลกสบเทานน

นอกจากน ศ.นพ.ปยะสกล ยงมความเหนวาโรงเรยนแพทยชนนาอนๆ (ทงโรงพยาบาลรามาธบดซงอยในสงกดของมหาวทยาลยมหดล และโรงพยาบาลจฬาฯ) กคงจะมการปรบตวในทศทางเดยวกบโรงพยาบาลศรราช โดยในสวนของโรงพยาบาลรามาธบดกมการพฒนาความรวมมอกบสภานพยาบาลเอกชนเพอแกปญหาหองพเศษของโรงพยาบาลรามาธบดทมกจะเตม โดยมขอตกลงใหคนไขมารกษาหรอผาตดทโรงพยาบาลรามาธบด ไปพกฟนตอโรงพยาบาลพญาไท และกาลงดาเนนสรางตกใหม (ตก “สมเดจพระเทพรตน” ในพนททไดมาจากศนยเดกออนพญาไท) ซงคาดวาจะพฒนาเปนศนยตรวจเฉพาะทางททนสมยในทานองเดยวกนกบโครงการของศรราช สาหรบโรงพยาบาลจฬาฯ นอกจากจะมโครงการผาตดนอกเวลา (ซงเปนการขยายบรการแบบคลนกพเศษนอกเวลาราชการของโรงพยาบาลไปสบรการผปวยในดวย) ยงไดดาเนนการสรางศนยเชยวชาญเฉพาะทางตางๆ อกดวย

ถาโรงพยาบาลทเปนโรงเรยนแพทยชนนาของประเทศไทย มแนวโนมทจะปรบตวในทศทางทกลาวมาแลวจรง โรงพยาบาลเหลานกคงจะไมไดมบทบาททสาคญในการหนไปแขงกบโรงพยาบาลเอกชนในการดงคนไขตางชาตเขามา (ถงแมวามแนวโนมทโรงพยาบาลเหลานคงมการรกษาคนไขตางชาตเพมขนกวาเดม) อยางไรกตาม เราคงจะไมสามารถสรปดวยความมนใจวาอนาคตจะเปนเชนนน เพราะทผานมา ผบรหารแตละทานกอาจมมมมองทไมไดเหมอนกนไปเสยทเดยว ตวอยางเชน ในกรณของโรงพยาบาลศรราชนน เรากไดยนทงเสยงทคดคานการปรบตวในลกษณะดงกลาว และเสยงจากผบรหารระดบรองลงมาบางทานทเคยใหความเหนเอาไววา ในสถานการณทมคนไขตางชาตเขามารบการรกษาในประเทศไทยเปนจานวนมากนน คงจะไมเปนธรรมนกทจะใหผลประโยชนไปตกอยกบฟากฝ งโรงพยาบาลเอกชนแตเพยงฝายเดยว ซงถาผบรหารโรงเรยนแพทยในอนาคตเหนดวยกบแนวคดดงกลาว เรากอาจจะไดเหนการเตบโตของโรงเรยนแพทย (โดยเฉพาะอยางยงในยคทมหาวทยาลยออกนอกระบบ) ไปเปนโรงพยาบาลเอกชนในแบบทไมตางจากโรงพยาบาลเอกชนกลมทมงเนนการรกษาคนไขตางชาตเปนหลกในปจจบนกเปนได (หรออยางนอยกอาจหนไปเนนการรกษาผปวยกลมฐานะดทสามารถจายเงนเองเหมอนกบโรงพยาบาลเอกชนสวนใหญ) ซงนอาจเปนสาเหตหนงททาใหมเสยงคดคานแนวทางการปรบตวของโรงพยาบาลศรราชทผานมาจากผบรหารโรงพยาบาลเอกชนหลายราย

38

เอกสารอางอง กระทรวงพาณชย. กรมสงเสรมการสงออก. 2549. จานวนผปวยชาวตางประเทศทเขารบ

การบรการทางการแพทยในโรงพยาบาลเอกชนไทย. คนวนท 26 มถนายน จาก http://thesis.swu.ac.th/swuthesis/Eco_Pla_Man/Noparat_J.pdf

กระทรวงสาธารณสข. สานกปลดกระทรวง. 2544. การสาธารณสขไทย 2544-2547. คนวนท 19 มถนายน 2550 จากhttp://www.moph.go.th/ops/health_48/2544_2547.htm

กระทรวงสาธารณสข. 2546. แผนยทธศาสตรการพฒนาใหประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพแหงเอเชย(พ.ศ.2547-2551). คนวนท 19 มถนายน. จาก http://www.moph.go.th/ops/spa/center%20health%20ASIA.ppt

กระทรวงสาธารณสข. สานกปลดกระทรวง. 2550. แผนปฏบตการกระทรวงสาธารณสข ประจาปงบประมาณ 2550. คนวนท 19 มถนายน 2550 จาก http://bps.ops.moph.go.th/strategy/strategy1.html

กระทรวงสาธารณสข. ม.ป.ป. แผนยทธศาสตรการพฒนาใหประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพของเอเชย (พ.ศ.2547-2551). คนวนท 26 มถนายน 2550 จาก www.moph.go.th/ops/spa/product_spa.ppt 310,5,Slide5

คณะกรรมการพฒนาอตสาหกรรมผลตสมนไพร. ม.ป.ป. แผนยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมผลตสมนไพร ป 2548-2552. คนวนท 26 มถนายน 2550 จาก www.moph.go.th/ops/spa/product_spa.ppt

คณะกรรรมการอานวยการจดทาแผนสขภาพแหงชาต ฉบบท10. กมภาพนธ 2550. แผนพฒนาสขภาพ ฉบบท 10 พ.ศ.2550-2554 (27 ก.พ.50 เสนอตอคณะรฐมนตร). คนวนท 19 มถนายน 2550 จาก http://bps.ops.moph.go.th/Plan10/Plan10-50.pdf

คณะกรรรมการอานวยการจดทาแผนสขภาพแหงชาต ฉบบท10. กมภาพนธ 2550. สรปสาระสาคญแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 10 พ.ศ.2550-2554. คนวนท19 มถนายน 2550 จาก http://bps.ops.moph.go.th/Plan10/Plan10-50.pdf

คณะกรรรมการอานวยการจดทาแผนสขภาพแหงชาต ฉบบท 9. 2545. สรปสาระสาคญแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 9. คนวนท 19 มถนายน 2550 จาก http://bps.ops.moph.go.th/plan9.pdf

โครงการขาวสารทศทางประเทศไทย. 2547. รายงานสถานการณและแนวโนมประเทศไทย เมษายน 2547. คนวนท 19 มถนายน 2550 จาก http://ttmp.trf.or.th/รายงานประจาเดอนเม.ย.2547สงสกว.doc

บรษทสมตเวช จากด มหาชน. 2550. รายงานประจาป 2549.

39

มตคณะรฐมนตร. (22 มนาคม 2549). แตงตง. คนวนท 19 มถนายน 2550 จาก NEWScenter.

ยทธศกด คณาสวสด. ม.ป.ป. ไทย: ศนยกลางการรกษาพยาบาลในภมภาค. คนวนท 11 กนยายน 2550 จาก http://www.boi.go.th/thai/download/publication_boi_today/94/boitoday_aug_21_06.pdf

วโรจน ณ ระนอง. 2541. การคมครองผบรโภคในดานการรกษาพยาบาลในโรงพยาบาลเอกชน. โครงการวจยเพอจดทาแผนแมบทกระทรวงพาณชย 2540-2550. กรงเทพ:สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย. (รายงานฉบบแกไข)

สภาหอการคา. คณะกรรมการธรกจการคาและบรการสขภาพ. 2546. แผนยทธศาสตรการพฒนาเพอเพมขดความสามารถการแขงขนของอตสาหกรรมสมนไพรไทย. คนวนท 19 มถนายน 2550. จาก http://www.moph.go.th/ops/spa/herbal-product.ppt#1

สานกเลขาธการคณะรฐมนตร. 2547. มตคณะรฐมนตรเรองแผนยทธศาสตรการพฒนาประเทศไทยเปนศนยกลางสขภาพเอเชย (วาระสาคญของรฐบาล Agenda based). คนวนท 26 กรกฎาคม 2550 จาก http://www.cabinet.soc.go.th/soc/Program2-3.jsp?top_serl=198153&key_word=ศ น ย ก ล า ง ส ข ภ า พ &owner_dep =&meet_date_dd=&meet_date_mm=&meet_date_yyyy=&doc_id1=&doc_id2=&meet_date_dd2=&meet_date_mm2=&meet_date_yyyy2=

อจฉรา วรศรสนทร. 2547. “สนคาและบรการสขภาพ: อกประเภทธรกจทไทยแขงได”. คนวนท 27 กรกฎาคม 2550 จาก http://www.bangkokbank.com/download/SRHealth.pdf

“คณบดแพทยจฬาฯ คนใหม ลนอก4ป คณะแพทยจฬาฯ เปนหนงในอาเซยน”. กรงเทพธรกจ. (28 กมภาพนธ 2551). http://www.bangkokbiznews.com/2008/02/28/WW17_1701_news.php?newsid=234301

“ครม.ทม500ลาน นารองเมดคลฮบ 3เมองเหนอ-ใต!”. โพสตทเดย. (26 สงหาคม 2547). คอลมน หมายเหตประชาชน : “กาวสการเปน Medical Hub of Asia (1) : ศนยกลางสขภาพไม

ไกลเกนฝน”. เดลนวส. (29 กนยายน 2547). คอลมน หมายเหตประชาชน : “กาวสการเปน Medical Hub of Asia(2)-อปสรรคตารบยาไทย”.

เดลนวส. (30 กนยายน 2547). คอลมน หมายเหตประชาชน : “กาวสการเปน Medical Hub of Asia(2)-คมมาตรฐาน สปา-นวด

ไทย (จบ)”. เดลนวส. (1 ตลาคม 2547). “จดระเบยบสปาไทย...กอนไปโกอนเตอร”. มตชน. (8 มนาคม 2547).

40

“ดนไทย "ฮบ" ทองเทยวเชงการแพทยคแขงสงคโปร ตงแผนรบสกดดาวรง”. บสเนสไทย. (7-13 พฤษภาคม 2550). “ดงร.พ.เอกชนสรางฮบการแพทย”. โพสต ทเดย. (21 เมษายน 2547). “ตางชาตยกนว สปาไทย ท 1 ในโลก”. บานเมอง. (22 เมษายน 2548). “ททท.ลยจด"เฮลทเอกซโป" ดนไทยสฮบสขภาพเอเชย”. กรงเทพธรกจ. (20 กนยายน 2547). “ไทยจะเปนศนยกลางการแพทย เชงทองเทยวแหงเอเชย?”. มตชน. (29 มถนายน 2547). “ไทยเจง! ขนแทนอนดบ 1 "เมดคลฮบ" ของโลก”. ผจดการออนไลน. (27 สงหาคม 2550).

คนวนท 23 กนยายน 2550 จาก http://www.thaivi.com/mobile/thread.php?topic_id=5186&&start=270

“น.พ.อภชาต แหงบารงราษฎร ร.พ.ไทยทวงแชมป "เมดคอลฮบ" สาเรจแลว !!”. ประชาชาตธรกจ. (14-16 พฤษภาคม 2550).

“บโอไอ ทเดย: ไทย: ศนยกลางการรกษาพยาบาลในภมภาค”. โพสต ทเดย. (21 สงหาคม 2549).

“บญ วนาสน ชเมดคอลฮบสปา ตลาดกองอยตรงหนาไทยนบแสนลาน”. ประชาชาตธรกจ. (15-18 ม.ค. 2547).

“ปชป.จบตา.. เสรการบน-ศนยสขภาพเอเชย เอออาณาจกร.."ชนฯ"..?”. มตชน. (28 มกราคม 2547).

“ปลกกระแส"เฮลทแครเอกซโป" รร.-รพ.แจงเกดไทยเมดคอลฮบ”. ประชาชาตธรกจ. (23-26 กนยายน 2547).

“เปดโอกาสไทยสฮบสขภาพเอเชยผานโรดโชวทฮองกง”. โพสตทเดย. (20 พฤษภาคม 2549). “ฝนหร...ถงฝ ง ไทยเขยสงคโปร ขนแทนเจาตลาด "การแพทย"”. ประชาชาตธรกจ. (3-5

พฤษภาคม 2547). “พ.ย."แมว"สงบรรจหมอเปน"ขรก." คย30บาทรกษาทกโรคฉลยเกนคาด”. มตชน. (19

กนยายน 2546). คนวนท19 มถนายน 2550 จาก NEWScenter. “พนจ เนนงานวจยพฒนาวทยการแพทย”. บานเมอง. (12 ธนวาคม 2548). “ร.พ.ไทยเจงตปท.ใชบรการตรม เผยปทผานมารบ2.6 หมน ล.”. ประชาชาตธรกจ. (1-4

เมษายน 2547). “ร.พ.ไทยวงขาขวดแยงโกอนเตอร ขาดเอกภาพ-เมดคอลฮบไมขยบ”. ประชาชาตธรกจ. (31

กรกฎาคม - 3 สงหาคม 2546). “ร.พ.เอกชนไทยพรอม !! ช 5 ยทธศาสตร เดนหนาส Medical Hub Of Asia”. ประชาชาต

ธรกจ. (7-10 ตลาคม 2547). “รฐผนกรพ.เอกชน โรดโชวตลาดนอก ตงเปาปน'ลานคน'”. กรงเทพธรกจ. (21 เมษายน

2547).

41

“รฐผดศนยสมนไพรครบวงจรทาเงน”. แนวหนา. (14 สงหาคม 2546). “รฐ-เอกชน รวมผลกดนไทยสฮบดานทองเทยวเชงการแพทย-สปา-สขภาพ”. พมพไทย. (14

พฤษภาคม 2550). “โรงพยาบาลเอกชน : การขยายตวยงเปนไปอยางตอเนอง”. ฐานเศรษฐกจ. (20-22

กรกฎาคม 2549). “แรงงาน"สปาไทย"ขาดตลาด จดหลกสตรเขมรบ13ก.ค.”. ประชาชาตธรกจ. (5-7 กรกฎาคม

2547). “ส.ผวจยและผลตยา ใหทนพฒนายาใหม ตอยอดฮบการแพทย”. ประชาชาตธรกจ. (4-6

ตลาคม 2547). "ส.สปาไทย ผลดใบแผนพฒนา ผนกทม"ไทย-เทศ"ดนเมดคอลฮบ”. ประชาชาตธรกจ. (24-27

มนาคม 2548). “สธ.เขนทวรสขภาพส "ซารส" ผาตดหวใจ-มะเรงแถมคอรสสปาครบสตร”. ไทยรฐ. (3

พฤษภาคม 2546). “สมศร เผาสวสด คณหมอเกง ผลกดนไทยเปน"เมดคอล ฮบ"”. มตชน. (28 มถนายน 2547). “สงคโปร ประกาศจดยนClinical Medical Hub”. บสเนสไทย. (8 สงหาคม 2548). คนวนท 17

สงหาคม 2550 จาก http://www.businessthai.co.th/content.php?data=409389_Mice%20Market

“หนอย โวอก 5 ปฟน 2 แสนลานยนทง Medical Hub of Asia”. บานเมอง. (14 ธนวาคม2546).

“โอกาสและอปสรรค รพ.เอกชนไทยกบการไตส Medical Hub of Asia”. โพสต ทเดย. (5 พฤษภาคม 2550).

“Medical Marketing ไทยชงดาศนยแพทยแหงเอเชย”. บสเนสไทย. (7กรกฎาคม 2548). คนวนท 17 สงหาคม 2550 จาก http://www.businessthai.co.th/content.php?data=411710_ขาวปกใหญๆ

“2 ป "เมดเคลฮบ" ยงไมคบ เรงรฐสานตอดนไทยแขงอาเซยน”. กรงเทพธรกจ. (9 มกราคม2549).

“47 ไทยขนแทนฮบภมภาค "การบน-พลงงาน-สขภาพ" เยยม”. ประชาชาตธรกจ. (5-7 มกราคม 2547).

“ ' เมดคล ฮบ' ผลงานรฐบาล หรอเอกชน....ชวยตวเอง”. ฐานเศรษฐกจ. (20-22 กรกฎาคม 2549).

“ ‘รามา-ศรราช’ ลยเมดคอลฮบ ผนก UCLA ดงลกคาตางประเทศ ”. ประชาชาตธรกจ. (10 ธนวาคม 2550).

“ ‘ศรราช’ ยคใหมกอนไทยเปนฮบ ร.พ.รฐสรางคน เอกชนสรางตลาด”. ประชาชาตธรกจ. (29 เมษายน -2 พฤษภาคม 2547).

42

“ ‘สปา’เฮ!สธ.ยกเวนภาษ10% คมเขมมาตรฐานดนไทยเปนฮบ ”. ประชาชาตธรกจ . (11-13 สงหาคม 2546).

“ ‘ไฮ ทช’ Message ใหม ไทยศนยสขภาพเอเชย”. กรงเทพธรกจ Biz Week. (5 พฤษภาคม 2550). คนวนท19 มถนายน 2550 จาก NEWScenter.

“ ‘Medical Hub’ โครงการในฝน ระวงสะดดดวยความไมพรอม ”. มตชน. (3 มกราคม 2547) “ ‘Medical Tourism: Sun, sand, scalpels.’ The Economist. 382 (March 10, 2007):69. “ ‘Medical Wing’ เทยวบนเศรษฐ "Air Ambulance" ธรกจใหม ซ.พ.”. ประชาชาตธรกจ. (21

มนาคม 2546). Cohen, Eric. 2008. Medical Tourism in Thailand. Retrieved July 19, 2008 from

http://gsbejournal.au.edu/e-Journal/Journal/Medical%20Touris Ministry of Public Health. 2006. Health Policy in Thailand. Retrieved June 19, 2006

from http://bps.ops.moph.go.th/HealthPolicy6.pdf Woodman, Joseph. 2008. Patients Beyond Borders. Second Edition. Chapel Hill:

Healthy Travel Media.

43

3. การศกษาเปรยบเทยบการใหบรการศนยกลางดานสขภาพในประเทศไทยกบประเทศอนในภมภาคนทมการดาเนนการดาน

medical tourism

ประเทศไทยไมใชประเทศเดยว (หรอประเทศแรก) ในภมภาคน ทพยายามผลกดนใหประเทศตวเองกลายเปน medical hub ตวอยางประเทศเพอนบานทผลกดนเรองนมากอนและประสบความสาเรจพอสมควรคอ สงคโปร (ซงเนนในดานการใหบรการทางการแพทยทใชเทคโนโลยข นสง รวมทงพยายามดงดดคนไขในภมภาคนทสนใจไปรกษาในสหรฐอเมรกาใหมาทสงคโปรแทน) นอกจากนยงมประเทศอนๆ เชน มาเลเซย (ทเนนการใหบรการกลมมสลมในราคาทถกกวาสงคโปร ทาใหสามารถดงดดผปวยจากอนโดนเซยทเคยนยมมาสงคโปรไดจานวนมาก) อนเดย (ซงเนนในดานราคาคาบรการทตากวาประเทศอนๆ รวมทงประเทศไทย) และฟลปปนส (ซงเคยมประวตการสงออกบคลากรไปทางานในตางประเทศคอนขางมาก และกาลงเรมหนมาดงชาวตางชาตเขามารกษาในประเทศแทน) หรอแมกระทงฮองกง (ซงเนนในดานการเปนศนยฝกอบรมการใชเทคโนโลยสมยใหม และรวมไปถงการเปดศนยปฏบตการรกษามะเรง) หรอเกาหลใต (ทเรมสนใจทจะดงคนไขจากญปน) เปนตน การศกษาในสวนนเปนการศกษาพนฐานและผลการดาเนนการของ medical tourism ในประเทศเพอนบานทเปนคแขงของไทยในภมภาคน อนไดแก สงคโปร อนเดย และมาเลเซย โดยจดเนนของการศกษาจะเนนทความเขาใจภมหลงความเปนมา รวมไปถงจดเนน (หรอจดขาย) รวมทงบทบาทของภาครฐในการผลกดนหรอสนบสนนในโครงการประเภทน22 รวมทงบทบาทอนๆ ทเกยวของ (เชน การทสงคโปรมโครงการแปรรปสถานพยาบาลของรฐจานวนหนง หรอทเรยกวา corporatization และอนญาตใหนาแพทยตางชาตเขามาเพอใหบรการคนไขดวย เปนตน) นอกจากการศกษานจะใชวธศกษาทบทวนเอกสารและผานเวบไซตตางๆ แลว ขอมลทสาคญบางสวนของการศกษานไดจากการสมมนาระดบนานาชาตในหวขอเรอง Medical Tourism Asia 2008 ทประเทศสงคโปร ในเดอนเมษายนทผานมา

3.1 ประเทศสงคโปร

สงคโปรไดพยายามสรางตวขนมาเปนศนยกลางการใหบรการทางการแพทย (medical hub) เปนประเทศแรกๆ ในเอเชย โดยเรมจากการเนนการดงดดคนไขจากประเทศเพอนบาน (โดยเฉพาะอยางยงอนโดนเซยและมาเลเซย) มารบบรการทสงคโปร โดยเนนการสรางชอเสยง 22 ตวอยางเชน สงคโปรตง SingaporeMedicine ซงประกอบดวยหนวยงานตางๆ ของรฐหลายหนวยงาน เชน Economic Development Board, Singapore Tourism Board และ International Enterprise Singapore (ดรายละเอยดใน www.SingaporeMedicine.com รวมทงโฆษณาของหนวยงานนในนตยสารระหวางประเทศ (เชน Newsweek September 24, 2007)

44

ในดานการใหบรการทางการแพทยทใชเทคโนโลยข นสง ทอางวาเทยบเทาสหรฐอเมรกา สงคโปรไดรบความนยมจากผปวยชาวตางประเทศเขามารบการรกษาในประเทศสงคโปร ตงแตประมาณทศวรรษ 1980 (Singapore’s Biomedical Sciences 2003) โดยในระยะแรกนน ผปวยชาวตางประเทศทเขามารบการรกษามากทสด คอ จากประเทศอนโดนเซยและมาเลเซย (Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d.(e))

นอกจากประเทศเพอนบานทงสองแลว สงคโปรพยายามดงดดคนไขจากประเทศอนๆ ในทวปเอเชย (เชน ประเทศแถบอนโดจนและตะวนออกกลาง) และในระยะหลงไดขยายไปสการดงลกคากลมประเทศกลมเอเชยใต จน และรสเซย (รวมทงประเทศในกลมสหภาพโซเวยตเดม) รวมทงชอเสยงทโดดเดนในดานคณภาพของบรการรกษาพยาบาลของสงคโปรทาใหในปจจบนกเรมมลกคากลมประเทศพฒนาแลว (เชน สหรฐฯ องกฤษ และประเทศอนๆ ในยโรป) สนใจทจะมารบการรกษาทสงคโปรมากขน (Chong 2008)

ในแงน การใหบรการของสงคโปรจงมจดขายทชดเจนคอ คณภาพของบรการในระดบแนวหนาของโลก จงกลาวไดวาแนวคดเรองการเปนศนยกลางการใหบรการทางการแพทย (medical hub) ของเอเชยของสงคโปรนน ไมไดมความเกยวของหรอสมพนธกบดานการทองเทยว (tourism) มากนก (แมวาการโฆษณาประชาสมพนธของสงคโปรในปจจบน จะไดกลาวถงอยบางกตาม แตกจะจากดอยแคศนยการคาและภตตาคารเปนหลก) ในสวนนพฒนาการของสงคโปรจงมความแตกตางกบกรณของไทยอยพอสมควร (ซงจะไดกลาวถงตอไป)

จดเดนทสาคญอกประการหนงของสงคโปรคอการประสานงานอยางเปนระบบของภาครฐในการสนบสนนภาคเอกชน ตวอยางเชน รฐบาลไดจดตง Singapore Medicine ในป 2546 โดย Singapore Medicine เปนองคกรทประกอบดวยหนวยงานตางๆ ของรฐหลายหนวยงาน ไดแกกระทรวงสาธารณสข (ซงเปนองคกรหลก) และอกสามหนวยงาน อนไดแก คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจ (The Economic Development Board หรอ EDB) องคกรวสาหกจระหวางประเทศของสงคโปร (International Enterprise Singapore) และคณะกรรมการการทองเทยวสงคโปร (The Singapore Tourism Board) เปนหนวยงานสนบสนน (ดรายละเอยดไดใน www.SingaporeMedicine.com)

ระบบบรการสขภาพสงคโปรประกอบดวยโรงพยาบาลเอกชน 13 แหง และโรงพยาบาลของรฐ 10 แหง และคลนกทเชยวชาญโรคเฉพาะทางอกจานวนหนง ในดานจานวนผเขามาใชบรการทางดานการแพทยนน ในป 2000 มชาวตางชาตเขารบบรการสขภาพ ทงในดานการตรวจสขภาพ รกษาโรคเฉพาะทาง เชน การทาฟน การผาตดตา หวใจและสมอง รวมมากกวา 150,000 คน ทารายไดคดเปนรอยละ 0.2 ของมลคาผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) ในป 2006 มชาวตางชาตเดนทางเขามาเพอรบบรการสขภาพโดยเฉพาะจานวน 410,000 ซงใกลเคยงกบเปาหมายของป 2007 ซงรฐบาลสงคโปรตงเอาไว (ตงแตป 2003) วาจะมผปวยเขารบการรกษาพยาบาลทสงคโปรจานวน 500,000 ราย และเพมเปน 1,000,000 รายในป 2012

45

ซงคาดวาจะกอใหเกดรายไดจากการใหบรการรกษาพยาบาลจานวน 1,500 และ 3,000 ลานเหรยญสงคโปรตามลาดบ คดเปนรอยละ 0.55 และ 0.95 ของมลคาผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) โดยคาดวาในจานวนนจะสามารถสรางรายไดทเปนมลคาเพม (value-added) ใหกบระบบเศรษฐกจของสงคโปร 1,300 และ 2,600 ลานเหรยญสงคโปรตามลาดบ (ดตารางท 3.1) และคาดวาจะสามารถสรางงานกวา 5,100 ตาแหนงในป 2007 และ 13,000 ตาแหนงในป 2012 ในสาขาดานการแพทย พยาบาลและบคลากรทางการแพทย

ประเทศสงคโปรใหความสาคญกบธรกจรกษาพยาบาลในฐานะทเปนธรกจทสาคญสาหรบนาเงนตราเขาสประเทศ โดยรฐบาลสงคโปรไดดาเนนการสงเสรมธรกจโรงพยาบาลอยางจรงจง และไดจดตง The Healthcare Services Working Group (HSWG) โดยมตวแทนจากภาครฐและภาคเอกชนประสานงานรวมกนในการสงเสรมธรกจสขภาพ เมอป 2003 รฐบาลไดตงเปาหมายใหสงคโปร เปน “The Healthcare Hub of Asia” โดยมกลยทธในการสรางความเชอถอแกชาวตางชาตภายใต Brand Name “Clinical Excellence” (HSWG) และการสรางความเชอมนทางเศรษฐกจเพอดงดดใหชาวตางชาตเดนทางมารบบรการสขภาพจากสงคโปร

The Healthcare Services Working Group หรอ HSWG ของสงคโปรมหนาทดแล และวางแผนจดทากลยทธ แผนการตลาดและการสนบสนนการทาวจย (clinical research) ใหแกสถาบนตางๆทเกยวของ อกทงมการทางานรวมกบ Singapore’s Biomedical Sciences (BMS) เพอการพฒนาดาน Biomedical Sciences เปนพเศษ ซงรฐบาลสงคโปรกลาววาสงคโปรนนเปน Asia’s Premier Biomedical Sciences Hub โดยมหนวยงานวจยและหองแลบเพอทาการวจยเชอโรคชนดตางๆ รวมไปถงวธการรกษารปแบบใหมๆ และปจจบนไดวางตวเปน Singapore: The Biopolis of Asia เพอเปนศนยกลางในการพฒนา Biomedical Sciences ทใหญและดทสดในเอเชยเพอรองรบดานการรกษาพยาบาลในอนาคต และประกาศตวเปน Singapore’s World-Class Healthcare (Singapore Medicine, n.d.) เพอรองรบผปวยจากนานาประเทศ โดยชจดแขงทางดานเทคโนโลยทางดานการแพทยททนสมย

จากการวเคราะห SWOT ธรกจสขภาพในสงคโปร ของ HSWG (Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d.(e)) พบวาจดแขงของสงคโปรคอ มระบบสขภาพทด บคลากรทางแพทยมจานวนทเพยงพอ สามารถรองรบความตองการของทงผปวยทงในประเทศและตางประเทศได มอปกรณและเทคโนโลยทางการแพทยททนสมยและมความสะดวกในการเดนทางมารบบรการ ซงจากการสารวจพบวา 72% ของผปวยชาวตางประเทศ ใหความเหนวาเลอกใชบรการสขภาพของสงคโปรเนองจากมการรกษาพยาบาลทมคณภาพสง (Ministry of Trade and Industry Singapore. Healthcare Services Working Group, n.d.(a)) สาหรบจดออนทพบคอ การประชาสมพนธธรกจดงกลาวยงมไมเพยงพอ ประเทศในแถบภมภาคอเมรกาและองกฤษความไมรบรถงขดความสามารถในการใหบรการสขภาพของสงคโปร อกทงคารกษาพยาบาลคอนขางสงเมอเทยบกบการใหบรการในประเทศใกลเคยง

46

ตารางท 3.1 เปาหมายจานวนผปวยทเขารบการรกษาพยาบาลในสงคโปร Y1996 Y2000 Y2007(T) Y2012(T)

Share of Asian market - 1% 2% 3%

Foreign Patients Total 89,000 147,000 500,000 1,000,000 Inpatient/day surgery 21,000 18,000 50,000 100,000 Expenditure Total - $430 mil $1,500 mil $3,000 mil Foreign patients $350 mil $1,200mil $2,400 mil Accompanying tourist $80 mil $300 mil $600 mil Value Added Total - $370 mil $1,300 mil $2,600 mil Healthcare $320 mil $1,100 mil $ 2,200 mil Tourism $50 mil $200 mil $400 mil %VA contribution to GDP - Total 0.25% 0.65% 1.10% Healthcare 0.20% 0.55% 0.95% Tourism 0.05% 0.10% 0.15% Cumulative Healthcare jobs creation

- Base Year 5,100 13,000

แหลงทมา: Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d.(a) Paper 1: Developing Singapore as the compelling hub for healthcare services in Asia

สงคโปรมแผนพฒนาและเพมขดความสามารถของประเทศอยางจรงจง โดยประกาศเปนวาระแหงชาต ทเนนการพฒนาทงทางดานวทยาการการแพทย กระบวนการบรหารงาน การบรหารทรพยากรมนษย และพฒนาดานการตลาด ไปจนถงการพฒนาระบบการศกษา เพอเพมความสามารถในการแขงขนในธรกจรกษาพยาบาลของสงคโปร แพทยจานวนมากถกสงไปฝกงานและเรยนรงานเพมเตมในตางประเทศ โดยภาครฐสนบสนนดานงบประมาณทสงมาก และมการพฒนาวทยาศาสตรการแพทย เพอเสรมความทนสมยของเทคโนโลย มการแลกเปลยนเทคโนโลยกบตางประเทศ และการสรางความแตกตางจากคแขงอนๆ โดยสรางภาพลกษณของการบรการ การศกษาวจย และศนยการแพทยเฉพาะทาง ทเปนเลศ ดงเชนในกรณของสถานพยาบาลเมโย (Mayo Clinic) ซงเปนสถานพยาบาลตวอยางของสงคโปร ซงทผานมามผปวยมากกวา 10,000 รายจาก 120 ประเทศเดนทางมารบการรกษา และไดสรางรายไดจากคนไขกลมนปละมากกวา 5.5 ลานเหรยญสงคโปร (Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d.(a))

47

สวนในระดบปฏบตการนน ไดมการประชาสมพนธผานสอทางดานหนงสอพมพรายวน มการดาเนนการปรบลดขนตอนดานการเขาเมอง เชนในกรณประเทศบงคลาเทศไดมการใหความสะดวกแกผทจะเดนทางไปรกษาพยาบาลทสงคโปร มการใหวซาแบบ on-arrival แกผปวยหนก การใหความสะดวกดานวซาแกผทไดรบการตอบรบการเขารกษาจากโรงพยาบาลสงคโปร นอกจากนมการสราง One-stop Centre เพอใหบรการแกผทเดนทางมาไปรบรกษาพยาบาล โดยศนยดงกลาวจะใหขอมลดานการรกษาพยาบาล ใหขอมลนายแพทยผเชยวชาญ โรงพยาบาล สถานทพก ขนตอนดานการเขาเมอง เปนตนการสรางความโปรงใสในดานคาใชจายในการรกษาพยาบาล เชน การใหขอมลทชดเจนในดานการตรวจรกษา คายา เปนตน นอกเหนอจากการขยายบรการรกษาพยาบาลในสงคโปรเพอรองรบชาวตางประเทศแลว ในปจจบนมกลมธรกจดานสถานพยาบาลจากสงคโปรหลายรายเขามาถอหนและเปนผบรหารของเครอขายของโรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญหลายรายในประเทศไทย (รวมทงเครอโรงพยาบาลกรงเทพ ซงเปนเครอใหญทสดเครอหนงทเนนการขยายบรการเพอรองรบคนไขตางชาต) จน และในอกหลายประเทศ

3.2 ประเทศอนเดย อนเดยเปนอกประเทศหนงทรฐบาลสนบสนนใหสถานพยาบาลเอกชนหารายไดจาก

medical tourism โดยนโยบายดานสาธารณสขของรฐบาลอนเดยระบวาการรกษาชาวตางชาตสอดคลองกบกฎหมายการสงออกและเปนการสรางรายไดจาก “การสงออก” ไดอกทางหนง23 โดยรฐบาลมนโยบายจะนาอนเดยไปส "global health destination" อนเดยประชาสมพนธตนเองวาใหบรการแบบ "high-tech healing" โดยโฆษณาวาชาวตางชาตสามารถเดนทางมารบบรการดานรกษาพยาบาลทมราคาตาแตมมาตรฐานระดบโลก (travelling to India for low-cost but world-class medical treatment) ทงน อนเดยมโรงพยาบาล (และเครอขายโรงพยาบาล) เอกชนชนนาทเปดใหบรการชาวตางชาตในสเมองใหญคอ นวเดล บงกาลอร เชนไน (มดราส) และมมไบ (บอมเบย) ซงมศนยการแพทยระดบโลกในหลายสาขา อาท ศนยผาตดหวใจ ศนยศลยกรรมความงาม ศนยทนตกรรม ศนยปลกถายอวยวะ รวมถงการผสานระหวางการทองเทยวกบดานการรกษาพยาบาล (Ray Marcelo 2003 และ Woodman 2008))

จดขายทสาคญของอนเดยคอ เปนประเทศทมอตราคารกษาพยาบาลตาทสดในบรรดาmedical hub ขนาดใหญในเอเชย (ตากวาทงสงคโปรและไทย) แตมคณภาพการรกษาพยาบาลและเครองมอทางการแพทยไมแพศนยกลางการแพทยของประเทศอน เมอเทยบกบคารกษาพยาบาลโดยเฉลยของอนเดยกบอเมรกาหรอประเทศองกฤษแลว ราคาคารกษาในอนเดย 23 เปน “ภาษา” ทมสมเสยงคลายกบรฐบาลไทยในอดต ซงกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย เปน

หนวยงานภาครฐหนวยงานแรกทมาผลกดนนโยบายการหารายไดจาก medical tourism หลงจากวกฤตเศรษฐกจป 2540

48

จะเรมตนท 1 ใน 10 ของคารกษาพยาบาลในอเมรกาเทานน (Ray Marcelo 2003) จงเปนทสนใจของกลมผปวยจากประเทศตางๆ เปนอยางมาก

ในดานผลการดาเนนงานนน ในป 2003 ประเทศอนเดยไดรบรายไดจาก medical tourism มากกวา 1 พนลานเหรยญสหรฐ และสามารถสรางงานไดวา 40 ลานตาแหนง (Shyam Bhatia 2003) โดยรฐบาลไดมการประมาณการรายรบในป 2012 อยท 100,000 ลานรป หรอประมาณ 2,100 ลานเหรยญสหรฐ (Ray Marcelo 2003) อกทงธรกจการประกนสขภาพและเศรษฐกจโดยรวมของอนเดยเตบโตขนอยางรวดเรวจากผลของการดาเนนนโยบายนดวย (Supriya Saxena 2004) และคาดวา medical tourism นจะเตบโตถงปละ 30% (Medical Tourism India, n.d.)

นอกจากอนเดยจะพยายามดงดดคนไขตางชาตดวยบรการทเนนเทคโนโลยสมยใหม ("high-tech healing") ในราคาถกแลว อนเดยยงมจดขายในดานการใชภมปญญาทองถนในการรกษาพยาบาลแบบดงเดม เชน โยคะ (yoga) และการทาสมาธ (meditation) รวมถงกจกรรมอนทถอวาเปนเอกลกษณการรกษาพยาบาลของอนเดย เชน อายรเวท (ayurveda) และ allopathy ซงสามารถดงดดนกทองเทยวระดบ high-end ทเปนชาวยโรปและชาวตะวนออกกลางไดเปนอยางด (Supriya Saxena 2004)

จดเดนอกประการหนงของอนเดยคอ มศกยภาพดานทรพยากรมนษยทดเยยม กลาวคอ อนเดยมระบบการศกษาทด ซงไมเพยงแตจะผลตนกเขยนโปรแกรมคอมพวเตอรหรอวศวกรเทานน แตยงสามารถผลตแพทยและพยาบาลไดถง 20,000 ถง 30,000 คนตอป (Medical Tourism India, n.d.) ซงทผานมามแพทยทจบการศกษาจากอนเดยอพยพไปใหบรการในโรงพยาบาลชนนาในยโรปและสหรฐอเมรกาเปนจานวนมาก24 อนเดยจงมศกยภาพดานบคลากรทสามารถรองรบกบการขยายตวของ medical tourism ไดอกมาก25

ในปจจบน Medical Tourism ของอนเดยมการทาตลาดแบบ "medical outsourcing” (Medical Tourism India, n.d.) โดยอนเดยจะเปนผรบชวงเหมาในการจดเตรยมและใหการบรการระบบสขภาพในประเทศแถบตะวนตก โดยมหลายบรษทในสหรฐอเมรกากาหนดเงอนไขในการทาประกนสขภาพทระบวาถาจะผาตดตองมาอนเดย

ตวอยางของบรษททางการแพทยขนาดใหญของอนเดยทประสบความสาเรจ ไดแก Apollo Hospital Enterprises ซงมโรงพยาบาลในเครอกวา 37 แหง โดยมชาวตางชาตเขารบการรกษากวาปละ 95,000 คน (Shyam Bhatia 2003, December 6) มการจดทาบรการคอมพวเตอรออนไลนในชวงกลางคนเพอตดตอกบบรษทประกนชวตของสหรฐอเมรกา และ

24

Woodman (2008) ระบวามแพทยเฉพาะทางจากอนเดยทางานอยในสหรฐไมนอยกวา 35,000 คน และมากกวาหนงในหกของศลยแพทยในสหรฐฯ มาจากอนเดย 25 แตไมไดหมายความวาอนเดยมบคลากรทางการแพทยทมากเกนความตองการของคนอนเดยเอง ทงนคน

อนเดยทยากจนจานวนมากมปญหาการเขาถงบรการทมคณภาพ จนทาใหเปนทหวงใยของหลายฝายวาการขยายตวของ medical tourism จะเพมแรงกดดนทางดานความเหลอมลาทางสงคมของอนเดยใหมากขนไปอก

49

โรงพยาบาลซงอยตาง time zone กน เพอตดตองานและใหคาปรกษาดานการรกษาพยาบาล อกทง Apollo Hospital Enterprises ยงไดเรมการเจรจาเพอเขารบเหมาชวงการรกษาพยาบาลของรฐในประเทศองกฤษ (Britain's National Health Service) เมอฤดใบไมผล ป 2004 และทดสอบดานการแพทยสาหรบผปวยดวยราคาทตาทงในโรงพยาบาลของรฐและเอกชนแลว แมวาการใหบรการของรฐในประเทศองกฤษนนจะไมตองมคาใชจาย แตจะตองรอรบการรกษาและการผาตดเปนเวลานาน ซงการเขารบเหมาชวงบรการนจะชวยในการแกไขปญหาดานการรอคอยในการรกษาดวยราคาทตา (Shyam Bhatia 2003, December 6)

ในปจจบน นอกจากการใหบรการคนไขตางชาตทเขามารบการรกษาในอนเดยเองแลว บรษททางการแพทยขนาดใหญของอนเดยยงมรปแบบการใหบรการการรกษาพยาบาลแบบออนไลนใหแกสถานพยาบาลในประเทศประเทศแถบตะวนตกและสหรฐอเมรกา ซงจะมการจางแพทยผชานาญการของอนเดยเพอทาการรกษาและใหคาปรกษาแบบออนไลน โดยใชประโยชนของ time zone ตางกน แทนทจะตองจางหมอและนกเทคนคการแพทยลวงเวลาราคาแพงในประเทศตนเอง โรงพยาบาลขนาดกลางในหลายประเทศจงใชบรการวเคราะหภาพ X-ray และผลตรวจตางๆ โดยสงมาทอนเดยทางอนเตอรเนต ซงการผาตดใหญๆ กเรมมการใช consultant ขามโลกแบบน ปจจบนมศพททใชเรยกกลมคนททางานแบบนวาพวก Nighthawk (Rabbitzilla พฤษภาคม 2550)

อยางไรกตาม การใหบรการภายในประเทศการใชกลไกดานราคาทโดดเดนเพยงอยางเดยวคงไมสามารถจะดงดดกลมนกทองเทยวไดทงหมด เนองจากกลไกทางดานราคาจะสามารถดงดดเฉพาะผปวยทไมมกาลงพอทจะใชบรการการรกษาพยาบาลทมราคาสงในประเทศของตนไดจงจะเขามาอนเดยเพอรบการรกษาทมคณภาพใกลเคยงกนแตราคาตากวาในอนเดยเทานน จงไมสามารถจะดงนกทองเทยวกลมอนได ดงนนอนเดยจงจาเปนตองมการพฒนามาตรฐานสถานพยาบาล ความเชยวชาญเฉพาะทาง การประกนสขภาพ และสาธารณปโภคพนฐานทมความเหมาะสมเพยงพอเพอดงดดนกทองเทยวในกลมอนๆ ดวย

นอกจากน ยงมกมผต งขอสงเกตดวยวา บรการทางดานสขภาพททนสมยเหลานสวนใหญมไวสาหรบบรการวชาวตางชาตทมกาลงซอสงเทานน ในขณะทประชาชนสวนใหญของประเทศทยากจนไมสามารถเขาถงการบรการทดเชนนได และในปจจบน มแตโรงพยาบาลของกลมธรกจขนาดใหญเทานนทสามารถเขาสการเปน medical tourism ได จงทาใหเกดปรากฏการณสมองไหล โดยบคลากรทางการแพทยจากสถานพยาบาลรฐตางหลงไหลเขามาสยานธรกจในเมองใหญซงมผลตอบแทนทมากกวา ซงกอใหเกดผลกระทบตอประชาชนผยากไรทยงตองพงบรการของรฐ ซงสวนใหญเปนผทอยในชนบททหางไกล ในขณะทอกทงแหลงทต งของสถานพยาบาลสวนใหญกวา 59% อยในเขตเมอง (Supriya Saxena 2004,September 3) จงจาเปนอยางยงทรฐบาลตองเขามาดแลและสรางสมดลใหเกดขน ไมใหการเนนการขยายบรการชาวตางชาตทนารายไดเขามาสประเทศกอใหเกดปญหาสงคมขนมา

50

3.3 ประเทศมาเลเซย การขยายตวดาน medical tourism ของมาเลเซยมจดเปลยนสาคญทคลายกบไทย

กลาวคอเปนผลมาจากความพยายามแกปญหาของโรงพยาบาลเอกชนทไดรบผลกระทบจากวกฤตทางเศรษฐกจในเอเชยในป 1997 ซงวกฤตเศรษฐกจนไดมผลกระทบตอหลายธรกจ ทบางตองปดตวลง บางตองลดจานวนพนกงานหรอลดผลตอบแทนทจะใหกบลกจาง จนมผลกระทบไปถงกาลงซอของผบรโภคทนอยลง (รวมถงการประกนสขภาพของประชาชนและครวเรอนทลดลงดวย) นอกจากน ผทเคยใชบรการโรงพยาบาลเอกชนจานวนไมนอยกหนไปใชบรการของรฐเพอความประหยดแทน และจากการทคาเงนรงกตของมาเลเซยลดลง (ทานองเดยวกนกบคาเงนบาทของไทยทลดลงอยางรวดเรวในชวงเดยวกน) กมผลทาใหราคายาและเวชภณฑทางการแพทยตางๆทตองนาเขาจากตางประเทศมราคาสงขนดวย ทาใหตนทนการรกษาพยาบาลในโรงพยาบาลสงขน แตโรงพยาบาลเอกชนของมาเลเซยไมสามารถปรบคารกษาพยาบาลตามขนไปดวย ทาใหโรงพยาบาลเอกชนมาเลเซยมปญหาดานการเงนเปนอยางมาก

เพอแกไขวกฤตการณดงกลาว โรงพยาบาลเอกชนในมาเลเซยจงสนใจทจะดงดดผปวยชาวตางชาตเพอเขามาใชบรการ ซงทางรฐบาลเองกสนบสนน โดยจดตงคณะกรรมการระดบชาตเพอสนบสนนการทองเทยวดานการแพทยและสขภาพ (The National Committee for the Promotion of Medical and Health Tourism) ขนในเดอนมกราคม 1998 (Chee Heng Leng 2007) โดยหนวยงานนมอนกรรมการในการสนบสนนงาน 5 ดานแตกตางกนออกไป เพอทาหนาทดงดดชาวตางชาต ศกษาการประชาสมพนธทมความเหมาะสมกบพนท ออกแบบการจดเกบภาษ และคาธรรมเนยม ใหคาแนะนาดานความนาเชอถอและการโฆษณา อกทงอนกรรมการยงมหนาท ในการวางแผนกลยทธ การแสวงหาหนสวน (partnership) และจดเตรยมสงอานวยความสะดวกตางทางการแพทย หนวยงานดานการทองเทยวและหนวยงานการประกนสขภาพ รวมถงการแสวงหาความรวมมอเชงกลยทธกบตางประเทศเพอผลประโยชนรวมกน

คณะอนกรรมการไดกาหนดกลมเปาหมายประเทศทจะเขาไปทาการเปดตลาดออกเปน 3 กลม คอ กลมท1 กลมประเทศทยงขาดแคลนเวชภณฑและสงอานวยความสะดวกดานการแพทย ไดแก ประเทศอนโดนเซย พมา เวยดนาม และลาว กลมท2 กลมประเทศทมคาบรการการรกษาพยาบาลทสง ไดแก ประเทศสงคโปร ญปน และไตหวน และ กลมท3 กลมประเทศทตองรอในการรบบรการเปนเวลานาน ไดแก สหราชอาณาจกร นอกจากนกใหความสนใจกบกลมชนชนกลางในตะวนออกกลาง (เชน สหรฐอาหรบเอมเรตส และซาอดอาระเบย) และจน (MOH 2002b อางใน Chee Heng Leng 2007)

ในสวนของกลยทธในการดาเนนงานของบรษทตางๆ อาท โรงแรมและบรษททวรกมการประสานความรวมมอกบหนวยงานทางการแพทยเพอจดทาแพคเกจทวรรวมกน และจากการทประเทศมาเลเซยเปนประเทศทมภาพลกษณของการเปนชาวมสลม ทาใหงายในการ

51

จดเตรยมดานอาหารฮาลาลและการจดกจกรรมใหกบชาวมสลมโดยเฉพาะ ซงจะสามารถตอบสนองกลมเปาหมายในประเทศทางตะวนออกกลางซงสวนใหญจะเปนชาวมสลมไดเปนอยางด นอกจากน ยงไดมการรวมตวกนของโรงพยาบาลเอกชนในมาเลเซย ในชอวา The Association of Private Hospitals Malaysia (APHM) โดยยทธศาสตร ท APHM วางไวคอ โรงพยาบาลเอกชนจะสามารถทดแทนการบรการของภาครฐได มการสรางแพทยผเชยวชาญเฉพาะดาน เพอเปนศนยกลางการรกษา หรอ Medical Tourism ซงเปนการเพมศกยภาพการแขงขนโดยตรงกบประเทศไทยและสงคโปร รวมไปถงการพฒนาคณภาพยาและระบบการสนบสนนทางการเงนทเรยกวา National Healthcare Financing system (บสเนสไทย 2548, 7กรกฎาคม) ในสวนของกลยทธในการดาเนนงานภาครฐนน มการใหความสาคญดานคณภาพดานการรกษาพยาบาลและการบรการเปนพเศษ โดยมองเหนวาคณภาพทดจะเปนตวขบเคลอนความสาเรจใหกบ medical tourism ของมาเลเซยได โดยรฐมการเขามามสวนควบคมคณภาพของ APHM อกทงยงจดทาสงเสรมโปรแกรมการประกนคณภาพอนๆเพอเสรมสรางความนาเชอถอใหแกสถานพยาบาลตางๆ อาท ระบบประกนคณภาพ ISO 9000 และการมอบมาตรฐานคณภาพทรบรองโดยกระทรวงสาธารณสขมาเลเซย (MOH) ซงมสถานพยาบาลผานมาตรฐานแลว 25 โรงพยาบาล โดยสถานพยาบาลดงกลาวจะไดรบการรบรองเปนเวลา 3 ป (MOH 2002b อางใน Chee Heng Leng 2007) อกทงมการจดทา Benchmark เปรยบเทยบมาตรฐานคณภาพการศกษาทางดานการแพทยของ University Malaya Medical Centre กบโรงเรยนแพทยของออสเตรเลย นวซแลนด และ สหรฐอเมรกา (The Star 2004, April 6)

นอกจากน รฐบาลมาเลเซยยงมมาตรการการพฒนาและสงเสรมอตสาหกรรมการรกษาพยาบาลโดยการใชมาตรการดานภาษ มขอเสนอดานภาษในการสรางโรงพยาบาล การใชอปกรณการแพทย เชน การยกเวนภาษบรการเกยวกบการใหคาแนะนาดานการแพทยและการใชอปกรณทางการแพทย เปนตน นอกจากนยงไดการพฒนาฝกอบรม การประชาสมพนธการบรการ และเทคโนโลยสารสนเทศมาใช อกทงยงเพมศกยภาพในการแขงขนดวยการยกเลกกฎหมายแพทยและทนตแพทย (กฎหมายฉบบนมกอนทมาเลเซยจะไดเอกราชจากองกฤษ ซงมขอหามไมใหแพทยโปรโมทบรการของตนเอง และไดหามโรงพยาบาลแจงใหประชาชนทราบวาสามารถใหบรการอะไรบาง) นอกจากน กระทรวงสาธารณสขของมาเลเซยไดประกาศวาโรงพยาบาลและแพกเกจทวรตางๆ สามารถโปรโมทบรการในตางประเทศได ตงแตในชวงทยงไมมการแกไขกฎหมายนอยางเปนทางการ (บสเนสไทย 2548, 8 สงหาคม) นอกจากน มาเลเซยยงมโครงการทเกยวของกนอกโครงการหนงคอ โครงการ “มาเลเซยบานหลงทสอง” หรอ “Malaysia, My Second Home (MMSH)” โครงการนเปนโครงการทรวมมอกนระหวางกระทรวงการทองเทยว (Ministry of Tourism) กระทรวงการเคหะ(Ministry of Housing) และ หนวยงานการปกครองทองถน (Local Government) เพอสงเสรมการทองเทยวแบบ long-stay โครงการนพฒนาขนมาจากโครงการผสงอาย (Silver Hair

52

Programme) ซงเรมดาเนนการในป 1988 โดยเปนโครงการทพกอาศยทใหการดแลผสงอาย ซงมผใชบรการเปนผสงอายชาวยโรปและชาวญปนทมอาย 50 ปขนไป แตโครงการนในระยะเรมตนไมประสบความสาเรจมากนก จนถงป 2001 มผเขารวมโครงการนรวม 482 คน (MOH, 2002b อางใน Chee Heng Leng 2007) เมอโครงการดงกลาวเปลยนมาเปนโครงการ “Malaysia, My Second Home (MMSH)” กไดเพมกลมเปาหมายโดยปรบเปลยนอายของผเขารวมโครงการสาหรบผทมอายนอยกวา 50 ป ซงตองแสดงรายไดประจาขนตา (ไมนอยกวา 7,000 รงกต ในกรณทโสด และ 10,000 รงกต ในกรณทมคสมรส) หรอตองมเงนมดจาขนตา (100,000 รงกต ในกรณทโสด และ 150,000 รงกต ในกรณทมคสมรส) โดยสทธประโยชนทจะไดรบกคอไดรบ multiple-entry visa เปนเวลา 5 ป และไดรบสทธพเศษเกยวกบการซอทดน โครงการนประสบความสาเรจมากขน โดยมผสมครในป 2002-2004 มากกวา 2,834 คน (New Straits Times 2004, April 26 อางใน Chee Heng Leng 2007) โดยเกอบทงหมดเปนชาวองกฤษซงมความสมพนธกนทางประวตศาสตรอยแลว และจากประเทศเพอนบานอนๆ เชน อนโดนเซย จน สงคโปร และ ไตหวน ทงน รฐบาลมาเลเซยเชอวานอกจากประโยชนในดานการทองเทยวและเคหะแลว โครงการนจะเปนผลดกบธรกจทเกยวของกบสขภาพ อาท การประกนสขภาพ และสถานพยาบาล ซงจะเปนการสงเสรม Medical Tourism ทางออมนนเอง

ผลการดาเนนงาน Medical Tourism ของมาเลเซยในอดต (ซงเปนผลเพยงบางสวนจากขอมลทคอนขางจากด เนองจากในอดตสถานพยาบาลหลายแหงไมคอยสงรายงานใหภาครฐ) พบวาในระหวางป 1989-2001 โรงพยาบาลเอกชนจานวน 8 แหงรายงานยอดการเพมของผเขารบบรการ 197% และในป 2000–2001 โรงพยาบาลเอกชน 10 แหงรายงานวามจานวนชาวตางประเทศเขามาใชบรการเพมขนจาก 56,133 คนในป 2000 เปน 75,210 คนในป 2001 คดเปนอตราเพมถงรอยละ 34 และมรายไดเพมขนจาก 32.6 ลานรงกตเปน 44 ลานรงกต (เพมขนรอยละ 36) และมการคาดการณวา รายไดในป 2010 จะอยท 2,200 ลานรงกต (Wong 2003)

สวนชาวตางชาตทเขามาใชบรการในมาเลเซยสามารถแบงออกไดเปน 2 กลมใหญๆ คอ กลมแรก ไดแกกลมคนระดบกลางและระดบบนจากประเทศทคณภาพดานการบรการแพทยยงไมดนก เชน อนโดนเซย เวยดนาม พมา กมพชา และกลมทสอง คอคนไขจากประเทศทพฒนาแลวแตตองรอเวลาในการรกษาในโรงพยาบาลของรฐคอนขางนาน สวนโรงพยาบาลเอกชนกยงมนอย โดยชาวตางชาตทเขามาใชบรการสวนใหญมาจากกลมแรก โดยเฉพาะอยางยงประเทศอนโดนเซย ซงในป 2003 มจานวนมากทสดถงรอยละ 72 ของคนไขตางชาตทงหมด (Chee Heng Leng 2007)

3.4 การเปรยบเทยบ medical hub ในแตละประเทศ: มมมองของฝายตางๆ การศกษาเปรยบเทยบการดาเนนการของ medical hub ในประเทศตางๆ เปนงานททาไดยาก เนองจากในแตละประเทศตางกมปญหาดานขอมล (สวนหนงเปนเพราะสถานพยาบาลทมบทบาทสาคญในดานนเปนสถานพยาบาลเอกชนแทบทงสน ซงบางครงสถานพยาบาลเหลาน

53

ไมมแรงจงใจทจะรายงานขอมลโดยละเอยดใหกบรฐบาล) แมแตในประเทศทมการดาเนนการดานนมาเปนเวลายาวนาน (และมรฐบาลทมประสทธภาพสงและชวยภาคเอกชนคอนขางมาก) ดงเชนสงคโปร กยงประสบปญหานจนรฐบาลตองใชวธเกบขอมลเพมเตมทสนามบน มาเลเซยกบไทยกมปญหาความครบถวนของขอมลเชนเดยวกน นอกจากน การเปรยบเทยบในรายละเอยดกทาไดยากเพราะการเกบขอมลของแตละประเทศกมแบบแผนทแตกตางกน (ตวอยางเชน ขอมลจานวนคนไขชาวตางชาตของไทยจะประกอบดวยชาวตางชาตททางานหรอมถนฐานในประเทศไทยเปนสวนใหญ ขณะทสงคโปรจะเปนชาวตางชาตทเดนทางเขามารบการรกษาพยาบาลในสดสวนทสงกวา หรอการเปรยบเทยบตวชวดตางๆ กทาไดยากสาหรบประเทศทมขนาดตางกน และอาจมสภาพปญหาและจดเนนทแตกตางกน หวขอนจงอาศยการทบทวนบทวเคราะหและความเหนจากแหลงตางๆ ซงแมวาในบางกรณจะมจดสนใจหลกทตางกน แตกนาจะชวยทาใหสามารถเปรยบเทยบภาพรวมในประเดนหลกๆ ของ medical hub ในภมภาคนไดดพอสมควร บทวเคราะหเรอง Where to go for medical tourism? ของ Charles J. Runckel (2007) ซงเปน Director of Research ของ Delphi Health Services Ltd. ไดวเคราะหเปรยบเทยบ medical hub ของสามประเทศน (สงคโปร มาเลเซย และไทย) โดยไดอธบายถงจดเดนและจดดอยของแตละประเทศ ดงน สงคโปรมชอเสยงไดรบการชนชมดานความทนสมย ความสะอาดและความเปนระเบยบ มอตราคารกษาพยาบาลโดยเฉลยสงกวา hub อนๆ แตมสงอานวยความสะดวกดานการแพทย ความทนสมยและความนาเชอถอจะดกวาคแขงตางๆ และรฐบาลสงคโปรใหความสาคญเปนพเศษกบการพฒนาดาน Biotechnology ซงถอวามความสาคญในการพฒนาทางการแพทยอยางมาก

สวนในดานการทองเทยวนน สงคโปรมแหลงทองเทยวชอปปงในระดบ high-end มากกวาแหลงทองเทยวทางธรรมชาต โดยมทพกโรงแรมและบรการอนๆ ทมราคาสงมาก ทาใหนกทองเทยวจานวนมากเลอกทจะเขามาใชบรการเฉพาะดานการแพทยเทานน แตจะทองเทยวและจบจายในประเทศใกลเคยง เชน มาเลเซย หรอ อนโดนเซย (แถบตอนบนของเกาะชวา) แทน อยางไรกตามในทางกลบกน นกทองเทยวทตองการมาทองเทยวเกาะชวากมกจะเลอกเขามาใชบรการทางดานสขภาพทสงคโปร อกทงสงคโปรเปนจดพกระหวางทางของทกเทยวบนทจะเขามาสเกาะชวาอยแลว จงสะดวกในการเขามาใชบรการ นอกจากนสงคโปรยงมประชากรสามารถใชภาษาองกฤษในการสอสารไดเปนอยางดและมสงอานวยความสะดวก ภตตาคารระดบหร ซงจะชวยลดปญหา culture shock สาหรบนกทองเทยวชาวตะวนตกในกรณทไมคนเคยกบความแตกตางทางดานวฒนธรรมได ซง Runckel สรปวา สงคโปรเปนทางเลอกทดสาหรบผทกลวการเดนทางไปตางประเทศและไมเชอถอในความสามารถดานการแพทยของประเทศอนเดยและประเทศไทย อยางไรกตาม Runckel ระบวานกทองเทยวสวนใหญมกจะชอบศนยกลางการแพทยของประเทศไทยและอนเดยมากกวา

54

ประเทศอนเดยเปน hub ทมอตราคาบรการทตากวา hub อนๆ ในระดบคณภาพเดยวกน โดยมเจาหนาทและอปกรณทางการแพทยทมคณภาพไมดอยไปกวากน แตอตราคาบรการเฉลยจะอยท 1 ใน 5 ของอตราคาบรการในประเทศสหรฐอเมรกา หรอในบางบรการ (เชน ทนตกรรม) จะตกประมาณ 1 ใน 10 เทานน อยางไรกตาม คนอนเดยเจาของประเทศทมฐานะยากจนมกจะเขาไมถงบรการเหลาน ในดานการทองเทยวในอนเดยนน ประเทศอนเดยเปนประเทศทมชวตชวาและเตมไปดวยวฒนธรรมทงดงามทนกทองเทยวมโอกาสทจะประทบใจ แตในขณะเดยวกนกอาจจะอดอดเนองจากความไมพรอมในดานสาธารณปโภคของอนเดย และแมวาอนเดยจะมโรงแรมและภตตาคารแบบตะวนตกทสดหร แตสถานทเหลานนกมราคาทแพงมาก ในขณะทแทบจะไมมโรงแรมและภตตาคารระดบกลางเลย ซง Runckel ไดเปรยบเปรยไววา ในอนเดยนน หากไมเลอกโรงแรมสดหรกจะตองเลอกนอนกองขยะ สาหรบประเทศไทยนน เมอเทยบราคาเฉลยกบอนเดยแลวจะสงกวาอนเดยประมาณรอยละ 20 แตมขอไดเปรยบดานการทองเทยวทเหนอกวากวาอนเดยและสงคโปร และไทยมศนยกลางการใหบรการทางการแพทยทมบรการครอบคลมแทบทกดาน ในขณะทการเขารบการรกษาในอนเดยสวนใหญจะเปนการเขารบบรการแบบเจาะจงเฉพาะทางซงจะแตกตางกนไปในแตละเมอง

นอกจากน จากการวเคราะหของฝายวจย ธนาคารกรงเทพ จากด (มหาชน) (อจฉรา วรศรสนทร 2547) ซงเปรยบเทยบ Competitive Advantage ของไทยกบประเทศตางๆ ในภมภาคทพฒนาตนเองเปน medical hub ระบวาประเทศทเปนคแขงสาคญไดแก สงคโปร ซงมการจดตง Health Care Working Group โดยมเปาหมายอยางชดเจนวาจะเปน Medical Hub of Asia มาเลเซย ซงรฐและเอกชนรวมมอผลกดนส Health Tourism Hub of Asia อนเดย ซงมการเตบโตของผปวยตางชาตเฉลยสงถงรอยละ 30 ตอป และฮองกง ซงเรมประกาศนโยบายเปน Medical Hub โดยเปดศนยปฏบตการ Cancer ซงอจฉราไดนาเสนอตารางเปรยบเทยบ (ตารางท 3.2) ดงตอไปน

55

ตารางท 3.2 เปรยบเทยบ competitive advantage ของไทยกบคแขงอนในเอเชย Competitive Advantage ไทย สงคโปร อนเดย มาเลเซย ฮองกง Service & Hospitality xxxxx x Hi-tech Hardware x xxx xx x xx HR Quality x xxx xx xx Int. Accredited Hospital x Preemptive Move xxx x Synergy/Strategic Partner xx x Accessibility/Market Channel

xxx xx xx

Reasonable Cost xxxx xxx xxx แหลงทมา: อจฉรา วรศรสนทร (2547) หมายเหต: จานวน x ยงมากยงด

นอกจากน กมรายงานของ The Boston Consulting Group ซงศกษาเปรยบเทยบใน 5

ประเทศ คอ ไทย สงคโปร อนเดย มาเลเซย และฟลปปนส โดยพยายามเปรยบเทยบเฉพาะบรการสวนทเปน medical tourism (ดรายละเอยดในตารางท 3.3) ซงขอสรปโดยภาพรวมไมไดตางรายงานอนๆ ขางตนมากนก แตจะเหนไดวาในดานคารกษาพยาบาลนน ตวเลขคาใชจายตอหวทคานวณออกมาเปนเหรยญสหรฐไดภาพทเกอบจะตรงกนขามกบการประเมนเชงคณภาพในสวนของคารกษาพยาบาลในหนาทสองของตาราง

Patients Beyond Borders (Second Edition) (Woodman 2008) ซงเปนหนงสอคมอสาหรบคนไข (ในลกษณะเดยวกบ Traveller’s Guide) กระบวาสงคโปรเปนประเทศทมบรการทมคณภาพสงและมคารกษาพยาบาลทแพงเปนลาดบตนๆ ของเอเชย (แตในตารางเปรยบเทยบคาใชจายคาผาตดใหญในบทนาของหนงสอ กลบแสดงตวเลขทบงชวาคาผาตดของไทยแพงกวาสงคโปรในหลายรายการ เชน การผาตดบายพาสเสนเลอดหวใจ การผาตดเปลยนลนหวใจพรอมกบบายพาสเสนเลอดหวใจ และการผาตดเปลยนขอสะโพกและขอเขา) แตระบวาสงคโปรและมาเลเซยเปนทรจกในหมคนไขชาวตะวนตกนอยกวาไทยและอนเดย และกลาวถงประเทศไทยวาเปนดาวรงทเตบโตขนมาอยางรวดเรวหลงวกฤตป 2540 มโรงพยาบาลทมชอเสยงอยาง รพ.บารงราษฎรและเครอกรงเทพดสตเวชการซงเปนเครอขายโรงพยาบาลเอกชนทใหญทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต Patients Beyond Borders ยงระบดวยวา ถงแมชาวตางชาตทเดนทางมาประเทศไทยจะมโอกาสพบเหนทงสภาพความรารวยและความยากจนทตางกนอยางชดเจน แตพวกเขามกจะรสกสบายใจกบสภาพความเปนอยในประเทศไทยมากกวาในอนเดยหรออาฟรกา

56

ตารางท 3.3 เปรยบเทยบ medical tourism ของประเทศไทยและประเทศคแขงในภมภาคน โดย The Boston Consulting Group รายการ ไทย สงคโปร อนเดย มาเลเซย ฟลปปนส

จานวนคนไขชาวตางชาต ~660,000 (เฉพาะคนไขทเดนทางเพอมารบการรกษา

โดยเฉพาะ)

~450,000 ~300,000 ~300,000 ~100,000-200,000

รายไดจากคนไขชาวตางชาต (ลานดอลลารสหรฐฯ) (ป 2549)

750 (เฉพาะคนไขทเดนทางเพอมารบการรกษา

โดยเฉพาะ)

425

440

54

125

คาใชจายตอหว (ดอลลารสหรฐตอคนไข 1 คน)

1,140 940 1,470 180 1,000

รายไดจากคนไขชาวตางชาต (%) 20-40% 30-50% 10-15% ~5-30% <5% จานวนโรงพยาบาลทไดมาตรฐาน JCI

3 11 8 0 2

การยอมรบ

“ตดอนดบ 1 ใน 10 ทชาวตางชาตตองการเดนทางมารกษามากทสด”

- Newsweek

“ทหมายทดทสดในการทองเทยวเชงสขภาพ” - Travel Weekly 2007

เปนประเทศทใหมในธรกจการทองเทยวเชงสขภาพ ยงไมมชอเสยงเปนทยอมรบในระดบสากล

57

รายการ ไทย สงคโปร อนเดย มาเลเซย ฟลปปนส

Positioning ความมประสทธภาพในการรกษาโรคเฉพาะทางและ ตตยภม รวมถงความเปนเลศในการใหบรการ

การรกษาในโรคทซบซอนและคณภาพในการรกษาพยาบาล

คณภาพการรกษาพยาบาลทดในราคาทถกทสด

ยงไมม Positioning ทชดเจน

บรการทางการแพทย ราคาตาสาหรบชาวฟลปปนสทอยตางประเทศ และ Micronesia

จดขายสาคญ การบาบด, การรกษาโรคเฉพาะทางและ ตตยภม (Tertiary)

การรกษาแบบจตภม (Quaternary) และตตยภม (Tertiary)

การรกษาแบบตตยภม (Tertiary) และจตภม (Quaternary)

การรกษาโรคเฉพาะทางและตตยภม (Tertiary)

การบาบด, การรกษาโรคเฉพาะทางและตตยภม (Tertiary)

คารกษาพยาบาล ** * **** **** *** คณภาพของบรการทางการแพทย *** **** *** ** */** การบรการ **** *** *** ** *** โครงสรางพนฐานทางการแพทย *** **** *** * ปญหาและอปสรรค - ขาดแคลนแพทยและ

พยาบาล - การรกษาสมดลระหวางคนไขไทยและคนไขตางชาต

- ตลาดมขนาดเลกทาใหมปญหาเรองขนาด (scale)

- ปญหาโครงสรางพนฐานของประเทศ - ขาดสมดลระหวางภาครฐกบภาคเอกชน - การพฒนามาตรฐานรวมของประเทศ

- ขาด Positioning ทชดเจนเมอเทยบกบคแขง - ขาดการสนบสนนจากภาครฐ

- โครงสรางพนฐาน เชน สนามบนและการจราจร ยงไมดพอ - ปญหาความปลอดภยและและความมนคงของประเทศ - ภาครฐขาดการประสานงานทดในการใหการสนบสนน

58

รายการ ไทย สงคโปร อนเดย มาเลเซย ฟลปปนส

ทศทางในอนาคต + มแนวโนมทจะขยายตวอยางตอเนอง ๐ การเขามาของผประกอบการรายใหม ๐ การสนบสนนอยางจรงจงจากภาครฐในการเจาะกลมตลาดใหม + โรงพยาบาลจะเจาะตลาดคสญญากบบรษทในตางประเทศ

+ มชอเสยงและเนนการรกษาโรคเฉพาะทางหรอโรคทรนแรง เปนทยอมรบในระดบสากล + มงสรางเครอขายในภมภาค + เนนเจาะตลาดคสญญากบบรษทและกลมคนไขทมประกนในตางประเทศ

+ เปนศนยกลางทางการแพทยทมคาใชจายตา + จะมคนไขจากสหรฐอเมรกาและสหราชอาณาจกรเพมขนมาก ๐ เนนเจาะตลาดคสญญากบบรษทและกลมคนไขทมประกนในตางประเทศ

+ มศกยภาพทขยายการใหบรการชาวตางชาตทเปนมสลม - แตอาจจะไมสามารถแขงขนกบประเทศคแขงอนๆ ทพยายามขยายตลาดนเชนกน

+ มแนวโนมทจะโตในตลาดหลก คอชาวฟลปปนสทอยในตางประเทศและเกาะกวม และจากธรกจประกน - แตการขยายตวจะชะงก ถาปญหาตางๆ ไมไดรบการแกไข

หมายเหต: จานวน * ยงมากยงด (มคาระหวาง 0 ถง ****) ทมา: The Boston Consulting Group. Overview of Medical Tourism. February 2008.

59

มมมองของแพทยไทย ในมมมองของแพทยไทยนน แพทยหญงสมศร เผาสวสด นายกแพทยสมาคมแหง

ประเทศไทย ใหความเหนวา Medical Hub ของไทยมจดแขงในเรองคณภาพการรกษา โดยการแพทยของไทยมศกยภาพสงพอเทยบเทากบทางยโรปหรออเมรกา และการรกษาพยาบาลของไทยกเปนทนยมในยานเอเชยตะวนออกเฉยงใต และญปนดวย (มตชน 2547, 28 มถนายน)

ในดานการแขงขนกบสงคโปรนน แพทยหญงชญวล ศรสโข (มตชน 2547, 29 มถนายน) ระบกลาววาไทยยงคงมขอดอยกวาสงคโปรสามประการคอ ประการแรก การแพทยเชงทองเทยวของไทยยงกระจกอยในโรงพยาบาลเอกชน ประการทสอง ยงไมมการประสานงานระหวางการทองเทยวกบการแพทยอยางเปนระบบทสมบรณ และประการทสาม เนองจากประเทศสงคโปรใชภาษาองกฤษเปนภาษากลางในการสอสาร ชาวตางชาตจงตดตอสอสารไมวาจะเปนเรองการแพทยหรอทองเทยวไดสะดวกกวา อยางไรกตาม ประเทศไทยยงมขอไดเปรยบสงคโปรในหลายดาน เชน คารกษาพยาบาลในเมองไทยถกกวาประเทศสงคโปร ทมราคาสงกวาไทย 2-4 เทา (เชน คาเปลยนถายตบในประเทศสงคโปรใชเงน 210,000 เหรยญสงคโปร หรอสลานบาทเศษ และการผาตดเปลยนเสนเลอดหวใจ (Bypass Surgery) ใชเงน 18,000 เหรยญสงคโปร หรอสแสนบาทเศษ) ในขณะทเครองมอและเทคโนโลยทางการแพทยของประเทศไทยทนสมยไมแพประเทศใดในโลก นอกจากน ประเทศไทยมทงแหลงทองเทยวธรรมชาต และสถานทองเทยวอนๆ จานวนมาก อกทงยงมชอเสยงในดานการบรการและดานอาหารดวย ในภาพรวมนน นายแพทยชาตร ดวงเนตร ประธานคณะผบรหารศนยการแพทยโรงพยาบาลกรงเทพ บรษทกรงเทพดสตเวชการ จากด (มหาชน) ระบวา ขณะนประเทศไทยกาวขนสศนยกลางของการรกษาพยาบาล (เมดคลฮบ) โดยมยอดผเดนทางเขามารกษามากทสดในโลก รองลงมาคอ อนเดย เยอรมน และองกฤษ (ผจดการออนไลน 2550, 27 สงหาคม)

3.5 บทเรยนจากตางประเทศ

จากการศกษาการดาเนนการของ medical hub ในประเทศตางๆ สามารถสรปเปนบทเรยนไดในหลายประเดนดงตอไปน

• การทชาวตางชาตทมาใชบรการ medical tourism (หรอมารบการรกษาท “medical hub”26) มกใหความสาคญกบเรองบรการรกษาพยาบาลเปนหลก และใหความสาคญกบการทองเทยวไมมากนก (ซงเปนสงทพบในหลายประเทศ รวมทงจากการศกษาของคณะผวจยในประเทศไทยดวย) สวนสาคญของ “ความสาเรจ” ของสงคโปรทผานมา (อยางนอยในดานการสรางชอเสยง ซงเปนทยอมรบกน

26 คาวา hub เปนศพททสงคโปรใชเปนประเทศแรกๆ

60

โดยทวไปเมอพดถง medical tourism ในเอเชย) จงขนกบความสามารถในการรกษาคณภาพและมาตรฐานใหเปนทยอมรบของชาวตางประเทศมาโดยตลอด โดยเฉพาะอยางยง เมอคานงวาผปวยทรบการรกษาในตางประเทศจะมความเสยงบางดานมากกวาการรกษาในประเทศตนเอง เชน อาจมขอจากดมากกวา (หรอบางครงกเปนไปไมได) ในการฟองรองในกรณทเกดความเสยหายทเกดจากการรกษาพยาบาล หรอในดานการรกษาตอเนอง (follow up) เมอผปวยเดนทางกลบไปสประเทศตวเองแลว

• การใหบรการของสงคโปรมจดขายทชดเจนคอ คณภาพของบรการในระดบแนวหนาของโลก จนกลาวไดวาแนวคดเรองการเปนศนยกลางการใหบรการทางการแพทย (medical hub) ของเอเชยของสงคโปรนน ไมไดมความเกยวของหรอสมพนธกบดานการทองเทยว (tourism) มากนก (แมวาการโฆษณาประชาสมพนธของสงคโปรในปจจบน จะไดกลาวถงอยบางกตาม แตกจะจากดอยแคศนยการคาและภตตาคารเปนหลก) ในสวนนพฒนาการของสงคโปรจงมความแตกตางกบกรณของไทยอยพอสมควร เพราะความสาเรจของโรงพยาบาลเอกชนของไทยในระยะแรกหลายแหง ทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวด (เชนโรงพยาบาลกรงเทพภเกต) มสวนสาคญทเกดจากชาวตางชาตทมาพานกหรอมาทองเทยวในประเทศไทยมาใชบรการและบอกตอๆ กนไป

• อยางไรกตาม แมกระทงประเทศทถอวาประสบความสาเรจจนมชอเสยงในดาน medical tourism ดงเชนสงคโปร กยงมความเสยงทเกดจากความผนผวนของจานวนชาวตางชาต ดวยปจจยตางๆ ซงบางครงกอยเหนอการควบคมของประเทศนนๆ ตวอยางเชน ในชวงหลงจากทเกดวกฤตเศรษฐกจในป 2540 จานวนคนไขตางชาตกลดลงอยางมนยสาคญ (ดรปท 3.1) ซงนอกจากจะเปนเพราะปจจยภายนอกดานอนๆ (เชน วกฤตเศรษฐกจในประเทศอน) แลว การเตบโตของคแขงในประเทศอนทเรมเขามาสตลาดน (ในกรณนคอประเทศไทย27 มาเลเซย และอนเดย28 หรอแมแตออสเตรเลย (ซงเปนประเทศทสงคนไขไปรกษาทอนเสยมากกวา) และในอนาคตกคงมฟลปปนส ฮองกง29 ดไบ30 และประเทศ

27 รายงานของ Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d.(a) (Appendix 1 p.6) ยกตวอยางโรงพยาบาลบารงราษฎรของไทยเปนคแขงทประสบความสาเรจในดานการตลาด 28 ซงมอตราการเตบโตดานการแพทยถงปละ 30% (ประชาชาตธรกจ 2547, 7 ตลาคม) 29 ซงทผานมาไดพยายามเนนบทบาทในดานเทคโนโลยระดบสงดานมะเรง และเรมประกาศตวเปน medical hub ในดานศนยมะเรง

61

อนๆ อก) ซงประเทศคแขงตางกมการพฒนาในดานตางๆ เชน การใหบรการรกษาพยาบาล เทคโนโลยการบรหารจดการธรกจรกษาพยาบาล การประชาสมพนธ และกลยทธทางดานการตลาด รวมทงแรงจงใจในดานราคาทถกกวาในคณภาพททดเทยมกนหรอไมตางกนมากนก ดงนน โอกาสทคนไขจานวนมากจากประเทศหนงใดทเคยนยมมารบการรกษาในประเทศหนงจะเปลยนไปเลอกประเทศอนในอนาคตกเปนสงเกดขนไดเสมอ และอาจเกดขนไดอยางรวดเรวดวย การวางแผนยทธศาสตรใดๆ ทหวงพงกาลงซอจากตางประเทศจงตองทาดวยความระมดระวงและไมเลงผลเลศจนเกนไป

รปท 3.1 จานวนผปวยชาวตางชาตทมารกษาทสงคโปรในชวงกอนและหลงวกฤต

เศรษฐกจป 2540

แหลงทมา: Singapore Tourist Board overseas visitors’ survey and Minister of Health Administrative (quoted in Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group, n.d.(a))

• โครงการ medical tourism ในหลายประเทศในแถบนไดรบการผลกดนหรอสนบสนนจากรฐบาล (รวมทงสงคโปร มาเลเซย ฟลปปนส และไทย) แตประเทศทบทบาทของรฐบาลมความโดดเดนมากทสดคอสงคโปร ซงมการประสานงานอยางเปนระบบของภาครฐในการสนบสนนภาคเอกชน

30 มโครงการสรางโรงพยาบาลจานวนมาก ซงเมอสาเรจแลวอาจทาใหจานวนชาวตะวนออกกลางทเคยเดนทางมารบการรกษาในประเทศไทยและประเทศใกลเคยงลดลงอยางมนยสาคญ

62

ตวอยางเชน รฐบาลไดจดตง Singapore Medicine ในป 2546 โดย Singapore Medicine เปนองคกรทประกอบดวยหนวยงานตางๆ ของรฐหลายหนวยงาน ไดแกกระทรวงสาธารณสข (ซงเปนองคกรหลก) และอกสามหนวยงาน อนไดแก คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจ (The Economic Development Board หรอ EDB) องคกรวสาหกจระหวางประเทศของสงคโปร (International Enterprise Singapore) และคณะกรรมการการทองเทยวสงคโปร (The Singapore Tourism Board) เปนหนวยงานสนบสนน (ดรายละเอยดไดใน www.SingaporeMedicine.com)

• ถาพจารณาในแงศกยภาพในการแขงขนในการดงคนไขตางชาตกบประเทศไทยแลว อนเดยถอเปนประเทศทมศกยภาพในดานนทสงกวาประเทศอน เนองจากเปนประเทศทมบคลากรทมคณภาพจานวนมาก31พอทจะสามารถรองรบคนไขตางชาตจานวนมาก และมสถานพยาบาลจานวนไมนอย (โดยเฉพาะทนวเดลและเชนไน) ทไดมการดาเนนการดานนมาหลายปแลว อกทงในปจจบนอนเดยเปนประเทศทมตนทนในการใหบรการคอนขางตา และมราคาคารกษาพยาบาลทตากวาประเทศไทย ดงนน อนเดยจงมโอกาสมากทจะเปนคแขงทสาคญของไทยมากกวาสงคโปรซงมขนาดเลก และปจจบนหนไปเนนการรกษาทใชเทคโนโลยข นสงราคาแพงมากกวา

• medical hub สามารถเตบโตไดในประเทศทประชากรโดยทวไปยากจน และโดยเฉลยแลวยงมปญหาในการเขาถงและ /หรอไดร บบรการดานการรกษาพยาบาลทมคณภาพ (เชน อนเดย และคาดวาฟลปปนสอาจเปนรายตอไป) และในบางกรณอาจจะงายกวาในประเทศทรฐพยายามใหความสาคญกบการมหลกประกนสขภาพถวนหนา (เชนประเทศไทย) เพราะในระยะสนประเทศกลมแรกจะมแรงกดดนเรองบคลากรนอยกวากลมหลง ทาใหอนเดยสามารถมอตราการเตบโตดานการรกษาคนไขตางชาตถง ปละ 30% (ประชาชาตธรกจ 2547, 7 ตลาคม) แตกมท งคนตางชาตและชาวอนเดยทเหนปญหาของการพฒนา medical hub ในลกษณะดงกลาว วาอาจกอใหเกดปญหาสงคมขนมาในประเทศเหลานนเนองจากความเหลอมลาทเหนไดชดเจนมากขน ดงนน แนวทางการพฒนา medical hub ในลกษณะดงกลาวจงไมนาจะเปนแนวทางการพฒนา medical hub ทย งยนในระยะยาวทประเทศไทยสมควรยดเปนแบบอยางแตอยางใด

31 แมวาอนเดยจะเปนประเทศทยงยากจน แตกมสถาบนการศกษาททนสมยจานวนมาก ทนอกจากจะผลตนกเขยนโปรแกรมคอมพวเตอรหรอวศวกรออกมาปละจานวนมากแลว ยงสามารถผลตแพทยและพยาบาลไดถงปละ 20,000-30,000 คนอกดวย (Medical Tourism India, n.d.) อนเดยจงมศกยภาพดานบคลากรทมท งปรมาณและคณภาพมากพอทจะสรางความนาเชอถอและสามารถรองรบกบการขยายตวไดเปนอยางด

63

เอกสารอางอง กระทรวงพาณชย. กรมสงเสรมการสงออก. 2548. สงคโปรคแขงธรกจรกษาพยาบาลไทย

ในบงคลาเทศ. คนวนท 13 สงหาคม 2550 จาก http://www.depthai.go.th/go/content/download/attach?contentId=2817&name=รกษาพยาบาล.doc

กระทรวงพาณชย. กรมสงเสรมการสงออก. ม.ป.ป. สงคโปร คแขงอนดบ 1 ของธรกจสขภาพไทย. คนวนท 13 สงหาคม 2550 จาก http://www.depthai.go.th/go/content/download/attach?contentId=8836&name=??????????????.doc

อจฉรา วรศรสนทร. 2547. “สนคาและบรการสขภาพ : อกประเภทธรกจทไทยแขงได”. คนวนท 27 กรกฎาคม 2550 จาก http://www.bangkokbank.com/download/SRHealth.pdf

“ดนไทย "ฮบ" ทองเทยวเชงการแพทย คแขงสงคโปรตงแผนรบสกดดาวรง”. บสเนสไทย. (7-13 พฤษภาคม 2550). คนวนท19 มถนายน 2550 จาก NEWScenter.

“มาเลย-สงคโปรชงเมดคล ฮบไทย”. ฐานเศรษฐกจ. (31 พฤษภาคม – 2 มถนายน 2550). คนวนท 19 มถนายน 2550 จาก NEWScenter.

“สงคโปร ประกาศจดยนClinical Medical Hub”. บสเนสไทย. (8 สงหาคม 2548). คนวนท 17 สงหาคม 2550 จาก http://www.businessthai.co.th/content.php?data=409389_Mice%20Market

“Medical Marketing ไทยชงดาศนยแพทยแหงเอเชย”. บสเนสไทย. (7 กรกฎาคม 2548). คนวนท 17 สงหาคม 2550 จาก http://www.businessthai.co.th/content.php?data=411710_ขาวปกใหญๆ

“ ‘ศรราช’ ยคใหมกอนไทยเปนฮบ ร.พ.รฐสรางคน เอกชนสรางตลาด ”. ประชาชาตธรกจ. (29 เมษายน -2 พฤษภาคม 2547). คนวนท19 มถนายน 2550 จาก NEWScenter.

Agency for Science, Technology and Research. (Febuary, 2004). “Singapore's Biomedical Sciences Initiatives on Track to Meet Targets”. Retrieved September19, 2007 from www.a-star.edu.sg/press_release/attachment/344/2004_BMS_Joint_Sectoral_Press_Release.doc

Charles J. Runckel. 2007. “Where to go for medical tourism?”. Retrieved June 27, 2007 from http://www.business-in-asia.com/asia/medical_tourism2.html

Chee Heng Leng. 2007. “Medical Tourism in Malaysia: International Movement of Healthcare Consumers and the Commodification of Healthcare”. Asia

64

Research Institute Working Paper Series No.83. Retrieved August 18, 2007 from http://www.ari.nus.edu.sg/showfile.asp?pubid=642&type=2

Economic Development Board (EDB), Singapore Tourism Board (STB) and International Enterprise Singapore (IE). 2003. “Singapore Set To Be Healthcare Services Hub Of Asia.” Press Release October 20, 2003.

Expat Web Site Association. n.d. “Singapore Healthcare Services”. Retrieved September19, 2007 from http://www.expat.or.id/medical/singaporehealthcare.html

HealthAbroad.net. (November 22, 2006). “Philippines Pushes Medical Tourism”. Retrieved September 23, 2007 from http://healthabroad.net/blog/?p=101

Medical Tourism India. n.d. “Medical tourism”. Retrieved August 16, 2007 from http://www.indiamedicaltourism.net/medical_tourism_india_medical_tourism/index.html

Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. 2002. “Developing Singapore as the Healthcare Hub of Asia”. Retrieved August 14, 2007 from https://app.mti.gov.sg/data/pages/507/doc/Developing%20Singapore%20as%20the%20Healthcare%20Hub%20of%20Asia.pdf

Ministry of Trade and Industry Singapore. 2007. ERC Report. Retrieved August 14, 2007 from https://app.mti.gov.sg/default.asp?id=507

Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d.a. Annex1: Paper1: Developing Singapore as the Compelling Hub for Healthcare service in Asia. Retrieved August 14, 2007 from Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d. b. Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d. b. Annex2: Paper2: Potential Implication on Domestic Policy. Retrieved August 14, 2007 from https://app.mti.gov.sg/data/pages/507/doc/ERC_SVS_HEA_Annex2.pdf

Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d.c. Annex3: Foreign patient flow and trends. Retrieved August 14, 2007 from http://app.mti.gov.sg/data/pages/507/doc/ERC_SVS_HEA_Annex3.pdf

Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d.d. Annex 4: HSWG’s recommendations to the ERC Human Capital

65

Subcommittee. Retrieved August 15, 2007 from http://app.mti.gov.sg/data/pages/507/doc/ERC_SVS_HEA_Annex4.pdf

Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. n.d.e. “Executive Summary - Developing Singapore as the Healthcare Services Hub In Asia”. Retrieved August 14, 2007 from https://app.mti.gov.sg/data/pages/507/doc/SHS_Executive%20Summary.pdf

Ministry of Public Health. 2006. Health policy in Thailand. Retrieved June 19, 2006. from http://bps.ops.moph.go.th/HealthPolicy6.pdf

Rabbitzilla. (พฤษภาคม 2550). “ ใครวา...โลกไมแบน(2)”. คนวนท 27 กรกฎาคม 2550 จากhttp://www.oknation.net/blog/print.php?id=43395

Ray Marcelo. (July 2, 2003). “India Fosters Growing 'Medical Tourism' Sector”. The Financial Times. Retrieved August 15, 2007 from http://yaleglobal.yale.edu/display.article?id=2016

Recover Discover. n.d.. “Healthcare System in India”. Retrieved August 16, 2007 from http://www.recoverdiscover.com/healthcare_system.php

Singapore’s Biomedical Sciences. 2003. “Singapore Set To Be Healthcare Services Hub Of Asia”. Retrieved August 17, 2007 from http://www.biomed-singapore.com/bms/sg/en_uk/index/newsroom/pressrelease/0/singapore_set_to_be.html

Singapore Medicine. 2003. “Singapore Set to be Healthcare Services Hub of Asia” (October 2003). Retrieved September19, 2007 from http://app.stb.gov.sg/asp/new/new03a.asp?id=347

Singapore Medicine. n.d. “World-Class Healthcare: Why International Patients choose Singapore”. Retrieved August 14, 2007 from http://www.singaporemedicine.com/healthcaredest/sg.asp

Singapore’s Biomedical Sciences. n.d. “About Biomedical Sciences”. Retrieved August 14, 2007 from http://www.biomed-singapore.com/bms/sg/en_uk/index/about_biomedical_sciences.html

Singapore’s Biomedical Sciences. (November 2006). “SingaporeMedicine - Making Singapore a Regional Medical Hub”. Retrieved September 20, 2007 from http://www.biomed-singapore.com/bms/sg/en_uk/index/business_resources/business_spotlight/year_2006/singaporemedicine.html

66

Shyam Bhatia. 2003. “India can earn $1 billion from medical tourism”. December 6, 2003. Retrieved August 16, 2007 from http://us.rediff.com/money/2003/dec/06health.htm

Supriya Saxena. (September 3, 2004). “India gears up for medical tourists”. Retrieved August 16, 2007 from http://www.domain-b.com/industry/tourism/20040903_medical_tourists.html

The Association of Private Hospitals Malaysia (APHM). n.d. “About APHM”. Retrieved August 16, 2007 From http://www.hospitals-malaysia.org/index.cfm?menuid=3

The Boston Consulting Group. 2008. “Overview of Medical Tourism.” February. Woodman, Joseph. 2008. Patients Beyond Borders. Second Edition. Chapel Hill:

Healthy Travel Media. Wong Chaynee. 2003. “Health Tourism to drive earnings.” The New Strait Times. 19

April. Y.Bhg Dato’-Dato’, Tuan-Tuan dan Puan-Puan. 2002. “Speech by YB Dato’ Chua Jui

Meng, Ministry of Health Malaysia”. Retrieved Sebtember 20, 2007 from http://www.hospitals-malaysia.org/index.cfm?menuid=26

เอกสารประกอบการสมมนาระดบนานาชาตหวขอเรอง Medical Tourism Asia 2008 ทประเทศสงคโปร ในเดอนเมษายน 2008 Tan Ser Kiat. 2008. “Medicine & Business: Can They Really Mix?” Yap, Jason. 2008. “Charting the Course of Medical Travel for Long-term Sustainability” Chong, William. 2008. “Exploring the Medical Travel Market for Dental Tourism”

del Mundo, Jade. 2008. “Harnessing the Potential of Medical Tourism in the Philippines”

Wu Ming-Yen. 2008. “Establishing Taiwan as a Permier Medical Tourism Destination” Fatma, Abdullah. 2008. “Healthcare and Medical Cities: The Next Big Thing in Medical

Tourism?” Toral, Ruben. 2008. “Marketing Healthcare Destinations to a Global Audience” Chew Boon Yeow. 2008. “Know Your Patient & Getting Your Patient to Know You:

Managing Communication Risks Effectively”

67

4. ผลกระทบดานเศรษฐกจของประเทศ

เหตผลสาคญทภาครฐไดผลกดนโครงการ medical hub กคอศกยภาพในการหารายไดเขาประเทศ ซงในขนตน ภาครฐ (โดยกระทรวงสาธารณสข) ไดมการตงเปาหมายดานรายไดสาหรบ medical hub ไวทประมาณ 20,000 ลานบาทในป 2547 และตงเปาวาจะเพมขนเทาตวเปนประมาณ 40,000 ลานบาทในป 2551 โดยประมาณการอตราเพมไวประมาณรอยละ 18-21 ตอป (ดตารางท 4.1) ซงถานาตวเลขตงเปาหมายดานรายไดของป 2547–2550 หารดวยจานวนคนไขตางชาตในปนนๆ กจะไดคาเฉลยอยระหวาง 17,800-24,000 บาทตอคนไขหนงคน

ตารางท 4.1 ประมาณการเปาหมายรายไดจาก medical hub และขอมลจานวนคนไข

ตางชาตทมารบการรกษาในประเทศไทย 2547 2548 2549 2550 2551 รวม

(1) เปาหมายรายไดจาก medical hub (ลานบาท)

19,635 23,100 27,433 32,898 39,833 142,899

อตราเพม (% ตอป) 17.6 18.8 19.9 21.0 (2) จานวนคนไขตางชาต (คน) 1,103,095 1,249,984 1,330,000 1,373,807

อตราเพม (% ตอป) 13.3 13.3 6.4 3.3 (3) = (1)/(2) ประมาณการเปาหมายรายไดตอคนไขตางชาต (บาทตอคน)

17,800 18,480 20,626 23,943

แหลงทมา: (1) กระทรวงสาธารณสข (2546) (2) สานกสงเสรมธรกจบรการ กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย ทผานมา ขอมลรายไดจากการใหบรการผปวยตางชาตเปนขอมลทหาไดไมงายนก

แมแตรายงานทโรงพยาบาลในตลาดหลกทรพยตองสงใหทางตลาดหลกทรพยกมไมเพยงพอทจะนามาคานวณหารายไดสวนน ขอมลทใชสวนใหญจงเปนขอมลทไดจากการประมาณการอยางหยาบๆ ของหนวยงานทเกยวของ (เชน กรมสงเสรมการสงออก) และรายงานจากศนยวจยตางๆ (โดยเฉพาะอยางยงศนยวจยกสกรไทย ซงมกมผอางถงคอนขางบอย) ซงสรปไวในตารางท 4.2 ซงจะเหนไดวาทงสองแหลงนประมาณการรายไดจากคนไขตางชาตในป 2548 ทงรายรบรวมและรายรบเฉลยตอหวไวสงกวาเปาหมายทางกระทรวงสาธารณสขตงเอาไวในตารางขางบนคอนขางมาก

68

ตารางท 4.2 ประมาณการรายไดจาก medical tourism และขอมลจานวนคนไขตางชาต

ทมา: กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย และประชาชาตธรกจ (10 ธ.ค. 2550) หมายเหต: คอลมน (3) และ (6) คานวณโดยคณะผวจย

สานกงานสถตแหงชาตเปนอกหนวยงานหนงทประมาณการรายไดและมลคาเพมจากธรกจ

สถานพยาบาลเอกชนเปนระยะๆ โดยสานกงานสถตแหงชาตรายงานการสารวจโรงพยาบาลเอกชนและสถานพยาบาลเอกชนทก 5 ป (ตงแตป 2535 เปนตนมา) ในรายงานการสารวจโรงพยาบาลเอกชนและสถานพยาบาลเอกชน พ.ศ. 2550 (ซงรายงานการสารวจขอมลของป 2549) ประมาณการรายรบของธรกจโรงพยาบาลและสถานพยาบาลเอกชนไวท 80,654.7 ลานบาท32 และประมาณการมลคาเพมไวท 28,296.7 ลานบาท ซงถาใชประมาณการรายรบจากคนไขตางชาตจากเปาหมายของกระทรวงสาธารณสข (27,433 ลานบาทในป 2549) กแสดงวารายรบจากคนไขตางชาตมสดสวนทสงถงประมาณหนงในสาม (รอยละ 34) ของรายรบของสถานพยาบาลเอกชนทงหมด หรอถาใชประมาณการรายไดจากกรมสงเสรมการสงออกมาเทยบกบรายรบทไดจากการสารวจโดยสานกงานสถตแหงชาต กจะไดสดสวนรายรบจากคนไขตางชาตมสดสวนทสงถงรอยละ 45 อยางไรกตาม เราไมมขอมลเพยงพอทจะชชดลงไปวา รายรบจรงทสถานพยาบาลไดรบจากคนไขชาวตางชาตไดตามเปาหมายของกระทรวงสาธารณสขหรอประมาณการรายไดโดยกรมสงเสรมการสงออกหรอไม และในสวนของรายงานการสารวจของสานกงานสถตแหงชาตเอง (ซงใชวธสงแบบสอบถามใหสถานพยาบาล) กระบเอาไววาไดรบการตอบรบในสวนของคนไขตางชาตทคอนขางตา33 จงเปนไป

32 รายไดสวนนนาจะเปนรายไดในสวนของบรการดานการรกษาพยาบาลอยางเดยว โดยยงไมไดรวมรายไดจาก

กจกรรมตอเนอง (เชน การทองเทยว) แตในขณะเดยวกน กคงเปนรายไดทยงไมไดหกตนทนตางๆ รวมทงตนทนคายาและวสดอปกรณทตองนาเขาจากตางประเทศ 33 แมวาจานวนคนไขชาวตางชาตทสานกงานสถตแหงชาตรายงาน (ซงรวบรวมมาจากสถานพยาบาลเอกชน

238 แหง) จะสงกวาตวเลขทกรมสงเสรมการสงออกรวบรวมจาก 55 สถานพยาบาล แตทสาคญคงเปนเพราะการ

ป กรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย

ศนยวจยกสกรไทย

ประมาณการรายได (ลานบาท)

(1)

จานวนคนไขตางชาต (ลานคน)

(2)

รายรบเฉลยตอคนไข (บาท)

(3)=(1)/(2)

ประมาณการรายได (ลานบาท)

(4)

จานวนคนไขตางชาต (ลานคน)

(5)

รายรบเฉลยตอคนไข (บาท)

(6)=(4)/(5)

2548 1.25 33,000 1.28 25,781

2549 36,000 1.33 27,068

2550 41,000 1.37 29,840 36,000

69

ไดมากวารายรบรวมทประมาณการโดยสานกงานสถตแหงชาต (ซงรวมรายรบจากคนไขตางชาตในสถานพยาบาลของเอกชน) กนาจะตากวาความเปนจรงดวย ทาใหเมอมาเปรยบเทยบกบตวเลขประมาณการรายไดจากกรมสงเสรมการสงออกแลวดเหมอนมสดสวนรายรบทมาจากตางชาตทสงมาก (ซงคงเปนสดสวนทสงกวาความเปนจรงดวย) และถาเปรยบเทยบมลคาเพมจากธรกจสถานพยาบาลเอกชนทประมาณการโดยสานกงานสถตแหงชาตกบมลคาเพมในดานบรการรกษาพยาบาลจากขอมลบญชรายไดประชาชาตหมวดบรการดานสขภาพและสงคมสงเคราะห34 ซงมมลคาเพม (ณ ราคาปจจบน) ทประมาณ 150,000 ลานบาทในป 254935 กจะตกประมาณรอยละ 19 เทานน ซงนาจะเปนสดสวนทตากวาความเปนจรงมาก36 จงมความเปนไปไดดวยวาตวเลขมลคาเพมของสาขาบรการสขภาพในบญชรายไดประชาชาต ซงคณะผวจยเขาใจวาอาศยขอมลสวนหนงจากการสารวจของสานกงานสถตแหงชาต จะตากวาความเปนจรงดวย (ทงในสวนของภาคเอกชนและในภาพรวม)

สารวจของสานกงานสถตแหงชาตใชนยามคนไขชาวตางชาตทกวางกวาของกรมสงเสรมการสงออก โดยในรายงานของสานกงานสถตแหงชาตนน สถานพยาบาลเอกชนทมชาวตางชาตมารบบรการมจานวนมากทสดทระบวามคนไขชาวตางชาตทเปนชาวพมามากทสด (ทงผปวยนอกและใน) รองลงมาคอจน (อนดบสองในดานผปวยนอก และอนดบสามดานผปวยใน) และสหราชอาณาจกร (อนดบสามดานผปวยนอก และอนดบสองดานผปวยใน) ในขณะทขอมลทกรมสงเสรมการสงออกรวบรวมจาก 55 สถานพยาบาลมคนไขจากญปนและสหรฐอเมรกามากกวาคนไขจากองกฤษ (รวมกบประเทศกลม “อนๆ” ในยโรปตะวนตก) คอนขางมาก 34 ชอสาขาอาจสอวาเปนการรวมกจกรรมดานสงคมสงเคราะหเขามาดวย แตเมอพจารณาจากนยามคมรวมก

จะเหนไดวาเปนบรการดานรกษาพยาบาล (รวมปองกนโรค) เกอบลวนๆ ทงนคมรวมของสาขานประกอบดวยสถานประกอบการซงดาเนนกจการหลกเกยวกบการใหบรการการปองกน การรกษาทางการแพทย ทนตกรรม และการอนามยอน ๆ ซงรวมถงโรงพยาบาล สถานพกฟน สถานพยาบาลและสถาบนทคลายคลงกน สถานสงเคราะหมารดาและเดก สานกงานใหคาปรกษาทางแพทย ศลยแพทย และผประกอบวชาชพเวชกรรมอนๆ เชน ทนตแพทย ผดงครรภ และพยาบาลททางานสวนตว บรการแพทยเคลอนท หองปฏบตการทางวทยาศาสตรดานเวชกรรมและทนตกรรม ซงบรการเกยวกบการทดสอบ การวนจฉยโรคและบรการอน ๆ แกแพทยและทนตแพทย สถานประกอบการซงดาเนนกจการหลกเกยวกบการทาฟนปลอม เปนตน 35

หรอประมาณรอยละ 1.9 ของ GDP รวมของประเทศ (รอยละ 3.8 ของ GDP ดานบรการ) 36 ในความเหนของผเชยวชาญหลายทาน สดสวนมลคาเพมของสถานพยาบาลของเอกชนนาจะใกลเคยงกบ

รอยละ 50 (ถงตวเลขนอาจรวมคลนกเอกชนดวย แตสดสวนของโรงพยาบาลเอกชนเองกนาจะไมตากวารอยละรอยละ 40 หรอประมาณสองเทาของตวเลขทรอยละ 19 ทคานวณไดขางตน)

70

4.1 การประมาณการรายรบและมลคาเพมทเกดจากการใหบรการคนไขตางชาต การศกษาในสวนนพยายามประมาณการผลกระทบในภาพรวมของ medical tourism ทมตอเศรษฐกจของประเทศ ซงแบงไดเปนสองสวนคอ (1) รายได (และมลคาเพม) ทเกดจากการใหบรการทางการแพทย และ (2) รายได (และมลคาเพม) จากกจกรรมทตอเนอง เชน ทพกและการทองเทยว ทงในสวนของผปวยในชวงกอนและหลงการรบบรการดานการแพทย และในสวนของญาตทเดนทางมาดวยหรอมาเยยม

โดยหลกการแลว เนองจากรายรบ (ไมวาในสวนของคารกษาพยาบาลหรอในสวนของการทองเทยว) ตางกมสวนทรวมตนทนของการใหบรการเอาไวดวย ดงนน การคานวณผลประโยชนสวนทเปนมลคาเพม (ซงเทากบหกตนทนตางๆ ออกจากรายรบ) จะสะทอนผลประโยชนสทธตอเศรษฐกจของประเทศไดดกวาตวรายรบรวม (ซงบางสวนจะกลายเปนคาใชจาย รวมทงสวนทจายออกไปตางประเทศดวย ไมวาจะเปนคายา หรอเครองไมเครองมอราคาแพง)

แตกระนนกตาม การคดจากมลคาเพมกยงมโอกาสทไดตวเลขทสงเกนควรไดเชนกน โดยเฉพาะในสวนทเปนรายไดของบคลากร ทงนเนองจากในกรณทไมมคนไขตางชาต บคลากรเหลานอาจใชเวลาไปกบการรกษาคนไทย ซงกกอใหเกดมลคาเพมเชนกน (ถงแมอาจจะนอยกวากตาม) ดงนน แมกระทงการคานวณเฉพาะสวนทเปนมลคาเพมทเกดจากการรกษาคนไขตางชาต กอาจจะยงไดตวเลขผลประโยชนทางเศรษฐกจตอประเทศทสงกวาความเปนจรงอยด

อยางไรกตาม การทประเทศมระบบบรการรกษาพยาบาลทมคณภาพกนาจะมผลกระทบตอเศรษฐกจของประเทศในทางออม (indirect/intangible impact) ดวย เพราะทาใหชาวตางชาตนยมมาลงทน ทางาน และทองเทยวในประเทศไทยมากขน ถาเราเชอวาผลกระทบสทธของกจกรรมเหลานเปนบวก ประโยชนทประเทศไดรบโดยรวมกยอมสงกวามลคาเพมในดานการรกษาพยาบาลและดานทพกและทองเทยวจากคนไขและญาต

ปญหาทใหญทสดของการศกษาในสวนนคอ ขอมลแทบทงหมดไมใชขอมลสาธารณะ และในหลายกรณถอเปนความลบทางการคา หรอแมกระทงกรณทสถานพยาบาลไมไดถอเปนความลบ ผทเกยวของกอาจจะมองไมเหนประโยชนทจะเกบรวบรวมหรอเปดเผยขอมลเหลานน (โดยยงไมตองพดถงการมขอมลในระดบทจะมาคานวณหามลคาเพม ซงหมายความวาจะตองมขอมลตนทน และมการจาแนกตนทนออกเปนตนทนรายกจกรรมตางๆ อกดวย) แมวาคณะผวจยจะไดคาดการณปญหานอยกอนแลว และคาดวาจะแกปญหานไดโดยใชขอมลของสถานพยาบาลกลมทอยในตลาดหลกทรพย ซงจะตองเปดเผยขอมลทสาคญตอตลาดหลกทรพยสาหรบสาธารณชน/ผถอหน แตเมอเขาไปศกษาขอมลเหลานน (รวมทงรายงานประจาปของโรงพยาบาลตางๆ) กพบวามขอมลไมเพยงพอสาหรบคานวณหารายรบตอคนไขตางชาตหนง

71

คน (หรอรายไดตอวนจากคนไขเหลาน)37 มพกตองพดถงการคานวณหามลคาเพมจากการใหบรการคนไขตางชาต

ในสวนของกจกรรมทตอเนอง (เชน ทพกและการทองเทยว) กมปญหาทคลายคลงกน แตทสาคญกวานนคอ บรษททวรเองกมกไมไดใหบรการอยางเบดเสรจ (เหมอนกบกรณแพคเกจทวรทวไป) ดงนน แมกระทงบรษททวรทดจะยนดตอบคาถามเกยวกบการใชจาย กมกจะไมสามารถตอบคาถามเกยวกบคาใชจายสวนทนอกเหนอจากคาบรการของทวรได (และบรษททวรหลายแหงกไมยนดตอบคาถามในสวนของคาบรการของทวรเอง)

อยางไรกตาม ปญหานไมไดเกดขนเฉพาะกบการศกษาเรองนในประเทศไทย ตวอยางเชน การศกษาในมาเลเซย (Chee Heng Leng 2007) กมปญหาขอมลจากสถานพยาบาลเชนกน (เชน มเพยงสถานพยาบาลบางแหงทรายงานตวเลขยอดผมาใชบรการ โดยเฉพาะอยางยงในปแรกๆ) หรอในสงคโปรเองกใชวธการสารวจทสนามบนมาเปรยบเทยบกบขอมลทรายงานโดยสถานพยาบาล ดงนน การประมาณการในสวนนจงจะทาแบบหยาบๆ ในทานองเดยวกนกบของสงคโปร (Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. 2002)

ขอสมมตในการประมาณการของคณะผวจย 1. การศกษาสวนนประมาณการรายรบและมลคาเพมในชวงป 2551-2555 ภายใต

scenario ตางๆ กนคอ

• Scenario ทหนง: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราทเทากบในระหวางป 2546-2548 (ประมาณรอยละ 13 ตอป)

• Scenario ทสอง: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราทสงกวาในป 2546-2548 (รอยละ 16 ตอป) (เปนตวอยางของ scenario ท medical hub ประสบความสาเรจเปนอยางสง)38

• Scenario ทสาม: จานวนคนไขตางชาตเพมในจานวนคงท 1.35 แสนคนตอป (ใกลเคยงกบทเพมขนประมาณ 1.3-1.4 แสนคนตอปในป 2547 และ 2548)

• Scenario ทส: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราเทากบป 2548-50 คอเฉลยประมาณรอยละ 5 ตอป

37 แมกระทงในบางโรงพยาบาลทคณะผวจยไดรบขอมลเพมเตมนอกเหนอจากขอมลทสถานพยาบาลระบในรายงานประจาปหรอรายงานตอตลาดหลกทรพย กยงไมสามารถคานวณได เวนแตจะใชสมมตฐานทคอนขาง strong (และในหลายกรณไมเปนจรง) เชน สมมตวาราคาทเกบจากคนไขตางชาตไมตางจากราคาทเกบจากคนไทย และความรนแรงของโรคไมตางกน เปนตน 38 ชะเอม พชน และสวทย วบลผลประเสรฐ (Pachanee and Wibulpolprasert 2006) ประมาณการอตรา

การเพมของคนไขตางชาต ทรอยละ 14-16 ในระหวางป 2552-2554

72

• Scenario ทหา: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราครงหนงของป 2548-50 เหลอรอยละ 2.5 ตอป (เนองจากผลการศกษาพบวามการขยายตวของคแขงในหลายประเทศ รวมทงมโครงการตงโรงพยาบาลหลายแหงในประเทศแถบตะวนออกกลาง หรออาจไดรบผลกระทบจากปรบเปลยนนโยบายของภาครฐ)

2. รายรบเฉลยตอคนไขตางชาตในป 2549 และ 2550 ใชตวเลขประมาณการรายรบ

ของกรมสงเสรมการสงออกหารดวยจานวนคนไขทรวบรวมโดยทางกรม (จากรายงานของสถานพยาบาลเอกชน 55 แหง) สาหรบป 2551 และหลงจากนน ประมาณการโดยสมมตวารายรบเฉลยตอคนไขตางชาตเพมขนในอตรารอยละ 10 ตอป (ซงตากวาตวเลขอตราเพมของคารกษาพยาบาลทไดจากการสมภาษณผบรหารโรงพยาบาลกลม high-end กลมหนงเลกนอย เพราะผวจยคาดวานาจะมการแขงขนกนมากขนทงในและนอกประเทศ)

3. มลคาเพม (รวมคาแรง) ในสวนของรายรบสวนทเปนคารกษาพยาบาล คดเปนรอยละ 66.7 ของรายรบสวนทเปนคารกษาพยาบาล (เลอกใชอตราทตากวาสงคโปร ซงประมาณการไว ทประมาณรอยละ 91-92 ซงคณะผวจยเหนวาเปนตวเลขทนาจะสงเกนความเปนจรง และในกรณของไทยกควรปรบลงมาอกเนองจากคารกษาพยาบาลของไทยตากวาสงคโปร)

4. รายรบเฉลยดานทพกและการทองเทยวของคนไขในปฐาน (2551) ประมาณการวาคดเปนรอยละ 10 ของคารกษาพยาบาล ทงน เนองจากคนไขชาวตางชาตประมาณรอยละ 60 มถนฐานอยในประเทศไทย และอกประมาณรอยละ 10 หรอเปนนกทองเทยวทปวย รายไดหลกในสวนนจงมาจากคนไขในกลมทเหลอประมาณรอยละ 30 ซงเดนทางเขามารบการรกษาโดยเฉพาะ และคนไขกลมนสวนใหญไมไดมเปาหมายทจะมาทองเทยว (ยกเวนกลมทไมไดมปญหาสขภาพทรนแรง เชน กลมทมาตรวจรางกายหรอทาฟน) คาใชจายหลกจงเปนคาทพกในชวงทยงไมไดรบการรกษาหรอชวงพกฟนหลงจากออกจากโรงพยาบาล ซงไมนาจะเกนหนงในสามของคาใชจายในสวนของการรกษาพยาบาล (ทรวมคาหองพกในโรงพยาบาลอยแลว)

5. รายรบเฉลยดานทพกและการทองเทยวตอผตดตามคนไข ในปฐาน (2551) ประมาณการในอตรารอยละ 15 ของคารกษาพยาบาล ทงนคดจากอตราผตดตาม 0.225 คนตอคนไขหนงคน (เนองจากคนไขประมาณรอยละ 70 มถนฐานอยในประเทศไทย หรอเปนนกทองเทยวทปวย และในจานวนทเหลอนน ไมใชวาทกคนมญาตมาดวย ในทนจงสมมตวา โดยเฉลยแลว

73

คนไขทก 3 ใน 4 คนจะมผตดตามมาหนงคน) 39 และสมมตวาผตดตามแตละคนมรายจายดานการทองเทยวเปนสองเทาของคนไข)40

6. มลคาเพมดานทพกและการทองเทยว สมมตวาอยทรอยละ 50 ของรายรบ (สงคโปรประมาณการไวทรอยละ 63.5-66.7 แตคาแรงของไทยตากวาสงคโปร41) และเพมขนในอตรารอยละ 10 ตอปในป 2551 (เนองจากปนมอตราเงนเฟอทคอนขางสง) และรอยละ 6.7 ตอปในปตอๆ ไป

การศกษานไมไดประมาณการผลกระทบตอเศรษฐกจของประเทศในทางออม (indirect/intangible impact) ทการมระบบบรการรกษาพยาบาลทมคณภาพจะชวยจงใจใหชาวตางชาตนยมมาลงทน ทางาน และทองเทยวในประเทศไทยมากขน อยางไรกตาม การพฒนาของสถานพยาบาลเอกชนของไทยไดเกดขนอยางตอเนองมานานแลว และชอเสยงทส งสมมาแลวนนาจะเปนสาเหตทสาคญททาใหประเทศไทยสามารถพฒนาและขยาย medical tourism ขนมาไดอยางรวดเรว และเมอประเทศไทยมชอเสยงในดานการรกษาพยาบาลทเปนทรจกทวไปแลว ผลกระทบในสวนนทอาจเกดจากการขยายหรอพฒนา medical hub อยางรวดเรวในระยะหลงจงไมนาจะมผลเพมขนมากนก

จากผลการประมาณการทนาเสนอในตารางท 4.3 ในปจจบน (ป 2551) ประเทศไทยนาจะมรายรบสวนทเปนคารกษาพยาบาลคนไขตางชาตประมาณ 46,000-52,000 ลานบาท และมรายรบดานทพกและการทองเทยวของคนไขและผตดตาม (เฉพาะทเดนทางมาดวยวตถประสงคดานการรกษาพยาบาลเปนหลก ไมรวมชาวตางชาตในประเทศไทยและนกทองเทยวทปวยหรอประสบอบตเหต) ประมาณ 12,000-13,000 ลานบาท รวมเปนรายรบ 58,000-65,000 ลานบาท42

เมอคานวณหามลคาเพมภายใตขอสมมตตางๆ ขางตน พบวาในป 2551 ประเทศไทยนาจะสรางมลคาเพมในสวนทเปนคารกษาพยาบาลคนไขตางชาตประมาณ 31,000-35,000 ลาน

39 แมวาคนไขจากบางประเทศในแถบตะวนออกกลางมกจะมากนเปนครอบครว อยางไรกตาม สมาชกใน

ครอบครวเหลานนกมกจะกลายเปนคนไขทมารบบรการตรวจสขภาพหรอทาฟนในประเทศไทยพรอมกนไปดวย จงตองนบรวมเปนคนไขดวย จงไมชดเจนวาโดยเฉลยแลว คนไขแตละคนจากประเทศเหลานมจานวนผตดตามทไมไดเขามารบบรการทางการแพทยมากกวาคนไขจากภมภาคอนจรงหรอไม แตโดยเฉลย “คนไข” สวนนคงจะมรายจายดานทพกและทองเทยวสงกวาตวคนไขหลก 40ตวเลขนคงยงตากวาประมาณการของการทองเทยวแหงประเทศไทย (ททท.) ซงประมาณวานกทองเทยวตางชาตทวๆ ไปมคาใชจายประมาณวนละ 4,121 บาท แตนาจะสอดคลองกบผลการศกษานทพบวาโดยทวไปแลว การทองเทยวไมใชเปาหมายสาคญของคนไขและญาต 41 ซงทาใหยงมคนไทยไปทางานทสงคโปรเปนจานวนมาก 42 ทงน ตวเลขจรงของป 2551 นาจะคอนไปในทางตา (เชน รายรบสวนทเปนคารกษาพยาบาลคนไขตางชาต

นาจะใกลกบ 46,000 มากกวา 52,000 ลานบาท) เพราะในชวงปลายปมเหตการณการปดสนามบนนานาชาต ซงนาจะสงผลกระทบดานลบตอการเขามาของคนไขตางชาตพอสมควร

74

บาท (มากกวารอยละ 0.3 ของ GDP) และมมลคาเพมในดานทพกและการทองเทยวของคนไขและผตดตาม (เฉพาะทเดนทางมาดวยวตถประสงคดานการรกษาพยาบาลเปนหลก ไมรวมชาวตางชาตในประเทศไทยและนกทองเทยวทปวยหรอประสบอบตเหต) อกประมาณ 5,800-6,500 ลานบาท รวมเปนมลคาเพม 36,750-41,600 ลานบาท หรอประมาณรอยละ 0.4 ของ GDP และมโอกาสทจะเพมขนเปน 59,000-110,000 ลานบาทในป 2555

ถาเปรยบเทยบตวเลขมลคาเพมในสวนทเปนคารกษาพยาบาลคนไขตางชาตทประมาณไวท 24,120 และ 27,470 ลานบาทในป 2549 และ 2550 (ดตารางท 4.3) กบตวเลขมลคาเพมในดานบรการรกษาพยาบาลจากบญชรายไดประชาชาตในหมวดบรการดานสขภาพและสงคมสงเคราะห43 ซงมมลคาเพมประมาณ 150,000 และ 164,000 ลานบาทในชวงดงกลาว สดสวนมลคาเพมสวนทเปนคารกษาพยาบาลคนไขตางชาตกจะตกประมาณรอยละ 16-17 ของมลคาเพมของสาขาบรการสขภาพในภาพรวม ซงถาเชอตามความเหนของผเชยวชาญทคาดกนวามลคาเพมในสวนของโรงพยาบาลเอกชนนาจะตกประมาณรอยละ 40-50 ของมลคาเพมของสาขาบรการสขภาพ สดสวนของมลคาเพมจากคนไขตางชาตกจะตกประมาณรอยละ 32-42 ของมลคาเพมของโรงพยาบาลเอกชน ซงแมวาจะเปนตวเลขทคอนไปในทางสง44 แตกนาจะยงอยในชวงทถอไดวาสมเหตสมผลพอสมควร45 นอกจากน ยงมความเปนไปไดดวยวาตวเลขมลคาเพมของสาขาบรการสขภาพจากบญชรายไดประชาชาตจะต ากวาความเปนจรง (โดยเฉพาะอยางยงในสวนของภาคเอกชน) ซงถามตวเลขมลคาเพมของสาขาบรการสขภาพทถกตอง คาสดสวนตางๆ ทคานวณมาขางตนกจะตาลงไปอก ดงนน ถงแมวาคณะผวจยจะเหนดวยวามความเปนไปไดทมลคารายรบและมลคาเพมทประมาณการไวมโอกาสทจะสงกวาความเปนจรง แตกเชอวาคงจะไมไดตางไปความเปนจรงมากเปนเทาตวอยางทผบรหารสถานพยาบาลเอกชนบางทานไดใหความเหนเอาไว

43 ประกอบดวยสถานประกอบการซงดาเนนกจการหลกเกยวกบการใหบรการการปองกน การรกษาทาง

การแพทย ทนตกรรม และการอนามยอนๆ ซงรวมถงโรงพยาบาล สถานพกฟน สถานพยาบาลและสถาบนทคลายคลงกน สถานสงเคราะหมารดาและเดก สานกงานใหคาปรกษาทางแพทย ศลยแพทย และผประกอบวชาชพเวชกรรมอนๆ เชน ทนตแพทย ผดงครรภ และพยาบาลททางานสวนตว บรการแพทยเคลอนท หองปฏบตการทางวทยาศาสตรดานเวชกรรมและทนตกรรม ซงบรการเกยวกบการทดสอบ การวนจฉยโรคและบรการอน ๆ แกแพทยและทนตแพทย สถานประกอบการซงดาเนนกจการหลกเกยวกบการทาฟนปลอม เปนตน 44

ผบรหารสถานพยาบาลเอกชนแหงหนงเชอวาตวเลขประมาณการรายรบดานการรกษาพยาบาลทไดจากคนไขตางชาตนาจะสงกวาความเปนจรง แตดวยขอจากดดานการเขาถงขอมลทงของภาครฐ (ทงกรมสงเสรมการสงออก กระทรวงพาณชย และกระทรวงสาธารณสข) และคณะผวจยเอง คณะผวจยจงไมมขอมลพอทจะสนบสนนหรอโตแยงความเหนดงกลาว แตกเชอวามความเปนไปไดททผานมาผทเกยวของมแรงจงใจทจะประมาณการตวเลขรายรบไปในทางสงเอาไวกอน 45

และมความเปนไปไดมากทสดสวนมลคาเพมเทยบกบรายไดทไดจากการใหบรการคนไขตางชาตจะสงกวาสดสวนเดยวกนทโรงพยาบาลไดจากการใหบรการคนไขไทย

75

ตารางท 4.3 ประมาณการรายรบและมลคาเพม (value added) จากคนไขตางชาตและผตดตาม

ป ประมาณการรายไดดาน

การรกษาพยาบาล

(ลานบาท)

(1)

จานวนคนไขตางชาต (ลานคน)

(2)

รายรบเฉลยตอคนไข (บาท)

(3)

มลคาเพมดานรกษาพยาบาลเฉลยตอคนไข (บาทตอคนไข)

(4)=(3) x 0.67

ประมาณการมลคาเพมดาน

การรกษาพยาบาล

(ลานบาท)

(5)=(2)x(4)

รายรบดานทพกและการ

ทองเทยว(รวมผตดตาม) เฉลย

ตอคนไข (บาท)

(6)=(3) x 0.25

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว (ลานบาท)

(7)=(2) x (6)

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว (ลานบาท)

(8)=(7)x 0.5

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม (ลานบาท)

(9)=(1)+(7)

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม (ลานบาท)

(10)=(5)+(8)

2549 36,000 1.33 27,068 18,135 24,120 6,767 9,000 4,500 45,000 28,620

2550 41,000 1.374 29,840 19,993 27,470 7,460 10,250 5,125 51,250 32,595

Scenario 1 2551 50,963 1.55 32,824 21,992 34,145 8,206 12,741 6,370 63,704 40,516

คนไขเพม 2552 63,347 1.75 36,106 24,191 42,442 9,027 15,837 7,918 79,184 50,361

รอยละ 13 2553 78,740 1.98 39,717 26,610 52,756 9,929 19,685 9,843 98,425 62,599

ตอป 2554 97,874 2.24 43,689 29,271 65,576 10,922 24,469 12,234 122,343 77,810

2555 121,658 2.53 48,057 32,198 81,511 12,014 30,414 15,207 152,072 96,718

Scenario 2 2551 52,316 1.59 32,824 21,992 35,052 8,206 13,079 6,540 65,395 41,591

คนไขเพม 2552 66,755 1.85 36,106 24,191 44,726 9,027 16,689 8,344 83,444 53,070

รอยละ 16 2553 85,180 2.14 39,717 26,610 57,070 9,929 21,295 10,647 106,475 67,718

ตอป 2554 108,689 2.49 43,689 29,271 72,822 10,922 27,172 13,586 135,862 86,408

2555 138,687 2.89 48,057 32,198 92,921 12,014 34,672 17,336 173,359 110,257

Scenario 3 2551 49,531 1.51 32,824 21,992 33,186 8,206 12,383 6,191 61,914 39,377

คนไขเพม 2552 59,359 1.64 36,106 24,191 39,770 9,027 14,840 7,420 74,198 47,190

135,000 2553 70,656 1.78 39,717 26,610 47,340 9,929 17,664 8,832 88,320 56,172

คนตอป 2554 83,620 1.91 43,689 29,271 56,025 10,922 20,905 10,452 104,525 66,478

2555 98,470 2.05 48,057 32,198 65,975 12,014 24,617 12,309 123,087 78,283

76

ป ประมาณการรายไดดาน

การรกษาพยาบาล

(ลานบาท)

(1)

จานวนคนไขตางชาต (ลานคน)

(2)

รายรบเฉลยตอคนไข (บาท)

(3)

มลคาเพมดานรกษาพยาบาลเฉลยตอคนไข (บาทตอคนไข)

(4)=(3) x 0.67

ประมาณการมลคาเพมดาน

การรกษาพยาบาล

(ลานบาท)

(5)=(2)x(4)

รายรบดานทพกและการ

ทองเทยว(รวมผตดตาม) เฉลย

ตอคนไข (บาท)

(6)=(3) x 0.25

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว (ลานบาท)

(7)=(2) x (6)

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว (ลานบาท)

(8)=(7)x 0.5

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม (ลานบาท)

(9)=(1)+(7)

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม (ลานบาท)

(10)=(5)+(8)

Scenario 4 2551 47,355 1.44 32,824 21,992 31,728 8,206 11,839 5,919 59,194 37,647

คนไขเพม 2552 54,695 1.51 36,106 24,191 36,646 9,027 13,674 6,837 68,369 43,483

รอยละ 5 2553 63,173 1.59 39,717 26,610 42,326 9,929 15,793 7,897 78,966 50,222

ตอป 2554 72,965 1.67 43,689 29,271 48,886 10,922 18,241 9,121 91,206 58,007

2555 84,274 1.75 48,057 32,198 56,464 12,014 21,069 10,534 105,343 66,998

Scenario 5 2551 46,228 1.41 32,824 21,992 30,972 8,206 11,557 5,778 57,784 36,751

คนไขเพม 2552 52,122 1.44 36,106 24,191 34,921 9,027 13,030 6,515 65,152 41,437

รอยละ 2.5 2553 58,767 1.48 39,717 26,610 39,374 9,929 14,692 7,346 73,459 46,720

ตอป 2554 66,260 1.52 43,689 29,271 44,394 10,922 16,565 8,282 82,825 52,677

2555 74,708 1.55 48,057 32,198 50,054 12,014 18,677 9,338 93,385 59,393

หมายเหต: คอลมน (1) ป 2549 และ 2550 ประมาณการโดยกรมสงเสรมการสงออก ป 2551-2555 เปนผลคณของ (2) และ (3) คอลมน (2) ป 2549 และ 2550 ประมาณการโดยกรมสงเสรมการสงออก ป 2551-2555 คานวณตามขอสมมตใน scenario ตางๆ คอลมน (3) ป 2549 และ 2550 คานวณจาก (1)/(2) (จากตวเลขประมาณการโดยกรมสงเสรมการสงออก) ป 2551-2555 สมมตวามอตราเพมรอยละ 10 ตอป

77

รปท 4.1 ประมาณการรายรบจากการใหบรการคนไขตางชาต ภายใต Scenario ตางๆ

Scenario 1: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราทเทากบในระหวางป 2546-2548 (ประมาณรอยละ 13 ตอป)

0

40000

80000

120000

160000

200000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการรายไดดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขชาวตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

Scenario 2: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราทสงกวาในปจจบน (รอยละ 16 ตอป) (เปนตวอยางของกรณท medical hub ประสบความสาเรจเปนอยางสง)

0

40000

80000

120000

160000

200000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการรายไดดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขชาวตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

78

Scenario 3: จานวนคนไขตางชาตเพมในจานวนคงท 1.35 แสนคนตอป (ใกลเคยงกบทเพมขนประมาณ 1.3-1.4 แสนคนตอปในป 2547-2548)

0

40000

80000

120000

160000

200000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการรายไดดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขชาวตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

Scenario 4: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราเทากบป 2548-2550 (เฉลยประมาณรอยละ 5 ตอป)

0

40000

80000

120000

160000

200000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการรายไดดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขชาวตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

79

Scenario 5: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราครงหนงของป 2548-2550 (ประมาณรอยละ 2.5 ตอป ซงอาจเกดจากการขยายตวของคแขง และการออกไปตงโรงพยาบาลในตางประเทศ หรอมาตรการของภาครฐ)

0

40000

80000

120000

160000

200000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการรายไดดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการรายรบดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการรายรบรวมจากคนไขชาวตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

ทมา: ตารางท 4.3

80

รปท 4.2 ประมาณการมลคาเพมจากการใหบรการคนไขตางชาต ภายใต Scenario ตางๆ

Scenario 1: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราทเทากบในระหวางป 2546-2548 (ประมาณรอยละ 13 ตอป)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการมลคาเพมดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

Scenario 2: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราทสงกวาในปจจบน (รอยละ 16 ตอป) (เปนตวอยางของกรณท medical hub ประสบความสาเรจเปนอยางสง)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการมลคาเพมดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

81

Scenario 3: จานวนคนไขตางชาตเพมในจานวนคงท 1.35 แสนคนตอป (ใกลเคยงกบทเพมขนประมาณ 1.3-1.4 แสนคนตอปในป 2547-2548)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการมลคาเพมดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

Scenario 4: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราเทากบป 2548-2550 (เฉลยประมาณรอยละ 5 ตอป)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3ลานคน

ประมาณการมลคาเพมดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

Scenario 5: จานวนคนไขตางชาตเพมในอตราครงหนงของป 2548-2550

82

(ประมาณรอยละ 2.5 ตอป ซงอาจเกดจากการขยายตวของคแขง และการออกไปตงโรงพยาบาลในตางประเทศ หรอมาตรการของภาครฐ)

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

2549 2550 2551p 2552p 2553p 2554p 2555p

ป

ลานบาท

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

ลานคน

ประมาณการมลคาเพมดานการรกษาพยาบาล

ประมาณการมลคาเพมดานทพกและการทองเทยว

ประมาณการมลคาเพมรวมจากคนไขตางชาตและผตดตาม

จานวนคนไขชาวตางชาต

ทมา: ตารางท 4.3

เอกสารอางอง สานกงานสถตแหงชาต. 2551. สรปผลทสาคญ การสารวจโรงพยาบาลเอกชนและ

สถานพยาบาลเอกชน พ.ศ. 2550. กรงเทพฯ: บางกอกบลอก. Chee Heng Leng. 2007. “Medical Tourism in Malaysia: International Movement of

Healthcare Consumers and the Commodification of Healthcare.” Asia Research Institute Working Paper Series No.83. Retrieved August 18, 2007 from http://www.ari.nus.edu.sg/showfile.asp?pubid=642&type=2

Ministry of Trade and Industry Singapore. The Healthcare Services Working Group. 2002. “Developing Singapore as the Healthcare Hub of Asia” . Retrieved August 14, 2007 from https://app.mti.gov.sg/data/pages/507/doc/Developing%20Singapore%20as%20the%20Healthcare%20Hub%20of%20Asia.pdf

Cha-aim Pachanee and Suwit Wibulpolprasert. 2006. “Incoherent policies on universal coverage of health insurance and promotion of international trade in health services in Thailand,” Health Policy and Planning. Published by Oxford University Press in association with The London School of Hygiene and Tropical Medicine. http://heapol.oxfordjournals.org/cgi/reprint/czl017v1

83

5. ผลกระทบตอบคลากร

รายงานสวนนเปนการศกษาผลกระทบดานบคลากร ทงทเกดจากโครงการ medical

hub และจากนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา โดยมจดเนนทแพทยและทนตแพทย ซงเปนบคลากรกลมทขาดแคลนมากทสด46 นอกจากน ในระหวางทดาเนนการศกษา ผบรหารโรงพยาบาลรฐและเอกชนหลายแหงใหภาพทตรงกนวาปจจบนมปญหาการขาดแคลนพยาบาลทรนแรงเชนกน ในตอนทายของรายงานสวนนจงไดพยายามรวบรวมขอมลพยาบาลเขามาดวย

5.1 ความตองการแพทยสาหรบคนไขตางชาต (medical hub) ทผานมา มงานวจยทประมาณการจานวนแพทยทตองการสาหรบรองรบผปวยตางชาต

ทเพมขน เชน งานของชะเอม พชน และ สวทย วบลผลประเสรฐ (Pachanee and Wibulpolprasert 2006) ซงประมาณวาการเพมขนของคนไขตางชาตในป 2546 (ซงพวกเขาคาดวาจะมคนไขนอกเพมขนประมาณ 440,000 ครง (visit) และคนไขในเพมขนประมาณ 22,000 คน47 หรอเทยบเปนคนไขนอกทเพมขนรวมประมาณ 890,000 ครง48) จะทาใหมความตองการแพทยเพมขนประมาณ 109-131 คน งานวจยดงกลาวประมาณการตอไปวาในระหวางป 2551-2552 จะตองการแพทยเพมขน 123-181 คน และในระหวางป 2557-2558 จะตองการแพทยเพมขน 176-303 คน (ดตารางท 5.1) ทงน ชะเอมและสวทยประมาณวาจะตองการแพทยเพม 1 คนเมอมคนไขตางชาตทมารบการรกษาแบบคนไขนอกเพมขน 10,000-12,000 ครง (หรอคนไขใน 500-600 คน) ตอป เมอพจารณาจากตวเลขขางตน และสมมตวาแพทยแตละคนทางานเตมเวลาปละ 250 วน กจะสามารถตรวจคนไขตางชาตไดวนละ 40-48 ครง ซงเปนตวเลขทสงมากในทศนะของคณะผวจย เพราะในประเทศตะวนตก ซงสวนใหญใชระบบการนดลวงหนานน มกจะไมคอยพบกรณทแพทยรบนดคนไขมากกวา 15-20 คนตอวน ผปวยตางชาตซงคนเคยกบระบบดงกลาวจงนาจะมความคาดหวงวาแพทยจะใชเวลากบตนทใกลเคยงกบแพทยในประเทศของตนเอง

งานวจยอกชนหนงในเรองนคอทกษพล ธรรมรงส (2549) ประมาณการโดยใชขอสมมตวาคนไขตางชาตแตละคนจะมาพบแพทยแบบผปวยนอกรวม 2 ครง และมอตราการเขารบการรกษาเปนผปวยในเทากบรอยละ 1049 ดงนน ถาแพทยหนงคนสามารถตรวจคนไขนอกไดวนละ

46 วโรจน ณ ระนอง และ อญชนา ณ ระนอง (2548) 47 ชะเอมและสวทยปรบเพมจานวนคนไขทรายงานโดยกระทรวงพาณชยขนอกรอยละ 30 เนองจากเชอวาขอมลดงกลาวเปนรายงานทไมครบถวน 48 โดยเทยบเวลาทแพทยใชกบคนไขใน 1 คน เทากบเวลาทใชรกษาคนไขนอก 20 ครง 49 ซงคณะผวจยเหนวาตวเลขทงสองกรณเปนอตราทคอนไปทางตา โดยเฉพาะอยางยงในกรณทคนไขเดนทางมาจากตางประเทศเพอมารบการรกษาในประเทศไทย ซงสวนใหญคงมาเปนผปวยใน

84

36.5 ครง (อตรานอางมาจากผลการศกษาของมทนา พนานรามย และสมชาย สขสรเสรกล 2539 ซงเปนการศกษาทองขอมลการรกษาของคนไทย) กจะตองการแพทย 614 คนตอผปวยชาวตางชาตหนงลานคน ซงคณะผวจยกยงเชอวาเปนประมาณการทนาจะตากวาความเปนจรง

ตารางท 5.1 ประมาณการความตองการแพทยโดยผปวยตางชาต พ.ศ. 2546-2558

ป จานวนผปวยตางชาต

จานวนครงทรบบรการเทยบเปนจานวนผปวยนอก

(ลานครง)

(3) = (1) + 20*(2)

จานวนแพทยทตองการเพม (โดยสมมตวาแพทยหนงคนจะสามารถรกษาคนไขนอกตางชาตไดปละ 10,000-12,000 ครง หรอ

วนละ 40-48 ครง) (4)

จานวนแพทยทตองการเพม (ประมาณการใหมโดยคณะผวจย โดยสมมตวาแพทยจะรกษาคนไข

ตางชาตไดไมเกนวนละ 14-16 ครง)

(5) = (4) x 3

คนไขนอก

(ลานครง

ตอป)

(1)

คนไขใน

(ลานคนตอป)

(2)

2544 0.61 0.030 1.22

-

-

2545 0.82 0.041 1.64 -

-

2546 1.26 0.063 2.53 109 - 131 327 – 393

2548 1.76 - 1.82 0.088 - 0.091 3.52 – 3.64 83 - 111 249 – 333

2550 2.45 - 2.62 0.122 - 0.131 4.90 – 5.25 115 - 160 345 – 480

2552 3.18 - 3.53 0.159 - 0.176 6.37 – 7.06 123 - 181 369 – 543

2554 4.14 - 4.75 0.207 - 0.237 8.89 – 9.50 159 - 244 477 – 732

2556 5.01 - 5.96 0.250 -0.298 10.03 - 11.92 145 - 242 435 – 726

2558 6.06 - 7.48 0.303 -0.373 12.13 - 14.95 176 - 303 528 – 909 ทมา: (1)-(4) Pachanee and Wibulpolprasert (2006 Table 4) (5) ประมาณการโดยคณะผวจย หมายเหต: (1) ป 2544-2546 ปรบตวเลขทไดจากการสารวจของกระทรวงพาณชยเพมขนรอยละ 30

ป 2548 และ 2550 สมมตวามอตราเพมรอยละ 18-20 ตอป ป 2552 และ 2554 สมมตวามอตราเพมรอยละ 14-16 ตอป

ป 2556 และ 2558 สมมตวามอตราเพมรอยละ 10-12 ตอป (5) ประมาณการโดยคณะผวจย (ปรบสมมตฐานระยะเวลาทแพทยใชในการรกษาผปวย ทาใหความ

ตองการแพทยเพมขนเปน 3 เทา)

85

เพอใหไดภาพความตองการแพทยทเพมขนจากการมคนไขตางชาตทมความแมนยามากขน รวมทงเมอพจารณาวามความเปนไปไดมากทเวลาทแพทยใชกบคนไขตางชาตโดยเฉลยจะสงกวาเวลาทใชกบคนไขไทยดวยเหตผลหลายประการ เชน เวลาทเพมขนจากการสอสารดวยภาษาตางประเทศหรอผานลาม ไปจนถงความแตกตางทเกดจากคนไขชาวตางชาต (โดยเฉพาะชาวตะวนตก) มกจะมขอมลขาวสารทดกวาและคนเคยกบวธการรกษาแบบทผปวยมกจะซกถามแพทยถงทางเลอกในการรกษาแบบตางๆ อยางละเอยดมากกวาผปวยชาวไทยจานวนมากทไมคอยซกถามแพทยมากนก คณะผวจยจงไดทดลองเกบขอมลเวลาทแพทยใชกบคนไขไทยและคนไขตางชาตทเปนคนไขนอกในโรงพยาบาลเอกชนสองแหงในกรงเทพมหานคร โดยแหงแรกเปนโรงพยาบาลเอกชนทถอเปน high-end ของเครอหนง ซงชาวตางชาตทมารบบรการสวนใหญจะเปนชาวตะวนตก สาหรบแหงทสองเปนโรงพยาบาลเอกชนทมชาวเอเชยใตและตะวนออกกลางนยมมาใชบรการ

ในโรงพยาบาลแรก เกบขอมลจากคนไขนอกประมาณ 4,000 ตวอยาง ทมาพบแพทย 19 คน ในแผนกตางๆ เชน Ortho Nuero-Med GI-Med Ob-Gyn Surg Heart ENT และ Med โดยตดกรณทพยาบาลบนทกวาคนไขเขาพบแพทยหลายครงเพราะตองรอผลหองปฏบตการออก เหลอ 3,876 ตวอยาง แลวตดตวอยางทใชเวลาพบแพทยนอยกวา 5 นาท หรอนานกวา 70 นาท (1 ชวโมง 10 นาท) ออก50 (เหลอ 3,339 ตวอยาง) แลวนามาวเคราะหโดยใชสมการถดถอยเพอควบคมความผนแปรทอาจเกดจากการรกษาโดยแพทยแตละคนในแตละแผนก พบวาเวลาโดยเฉลยทแพทยใชกบคนไขนอกทกกลมอยท 33 นาทตอครง และคาเฉลยสาหรบเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกคนไทย (ใชคา constant (intercept) ของแพทยทใชเวลากบคนไขนอกในระดบปานกลาง คอเวลาทใชอยในอนดบท 10 จากแพทย 19 คน) ตกประมาณ 32 นาทตอครง ขณะทเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกชาวตางชาตตกประมาณ 33.4 นาทตอครง ซงเปนความแตกตางทมนยสาคญทางสถต (t=2.398 p=0.017)51 แตกเปนเวลาทตางกนเพยงเลกนอย ซงอาจเปนเพราะคนไทยทมารบการรกษาทโรงพยาบาลแหงนกเปนกลมทมรายไดสงและอาจมพฤตกรรมทไมตางจากคนไขชาวตางชาตเทาใดนก

50 เนองจากมโอกาสไมนอยทเวลาทบนทกสาหรบคนไขเหลานจะรวมเวลารอตรวจหรอรอผลหองปฏบตการอยดวย 51 ถาเปลยนไปตดตวอยางทใชเวลานานกวา 90 นาท (ชวโมงครง) แทน 70 นาท (เปน 3,550 ตวอยาง) คาเฉลยสาหรบเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกคนไทย (คา constant (intercept) สาหรบแพทยทใชเวลากบคนไขนอกมากเปนอนดบท 10 จากแพทย 19 คน) จะเพมเปนประมาณ 34 นาทตอครง และเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกชาวตางชาตจะเพมเปน 35.7 นาทตอครง (t=2.469 p=0.014) ในทางกลบกน ถาใชเฉพาะตวอยางทใชเวลาไมเกน 1 ชวโมง (เหลอ 3,162 ตวอยาง) เวลาเฉลยทแพทยใชกบคนไขนอกทเปนคนไทย (คา constant (intercept) สาหรบแพทยทใชเวลากบคนไขนอกมากเปนอนดบท 10 จากแพทย 19 คน) จะลดเหลอประมาณ 31.2 นาทตอครง ขณะทเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกชาวตางชาตจะตกประมาณ 31.8 นาทตอครง ซงเปนความแตกตางทไมมนยสาคญทางสถต (t=1.158 p=0.247)

86

สาหรบในโรงพยาบาลทสอง เกบขอมลจากคนไข 755 ตวอยางทมาตรวจกบแพทย 6 คน โดยตดกรณทมบนทกวาคนไขเขาพบแพทยหลายครงเพราะตองรอผลหองปฏบตการออกเชนกน และตดตวอยางทใชเวลานอยและมากเปนพเศษออกไปเชนกน (เหลอ 707 ตวอยาง) พบวาเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกชาวตางชาตโดยเฉลยประมาณ 30 นาท (29.8 นาท) ตอครง ขณะทเวลาทแพทยใชกบคนไขนอกชาวไทยโดยเฉลยตกประมาณ 25.3 นาทตอครง ซงเปนความแตกตางทมนยสาคญทางสถต (t=3.725 p=0.000)

ตวเลขทไดจากโรงพยาบาลทงสองแหงน แสดงใหเหนวา ในกรณคนไขนอกนน ตวเลขความตองการแพทยสาหรบคนไขตางชาตทชะเอมและสวทย (Pachanee and Wibulpolprasert 2006) ประมาณการไวนาจะตาเกนไป โดยความตองการจรงอาจจะสงเปนสามเทาของทงานวจยดงกลาวประมาณการเอาไว (เพราะขอมลจากการศกษานบงชวา โดยเฉลยแลวแพทยหนงคนจะตองใชเวลาตรวจคนไขตางชาตประมาณ 30-33 นาท ในแตละวนจงสามารถตรวจคนไขตางชาตไดประมาณ 14.4-16 ครง (visit) ในขณะทงานวจยของชะเอมและสวทยใชตวเลขทมนยวาแพทยหนงคนจะสามารถตรวจคนไขตางชาตไดถงวนละ 40-48 คน หรอใชเวลาเฉลยประมาณคนละ 10-12 นาท) ซงเปนความแตกตางถงประมาณ 3 เทาตว (2.5-3.3 เทา) ดงนน ถาใชตวเลขทปรบโดยคณะผวจย (โดยใชตวเลขความตองการแพทยสาหรบคนไขตางชาตเปนสามเทาของทชะเอมและสวทยประมาณการ) มาประกอบกบขอสมมตอนๆ ทชะเอมและสวทยใช (เชน อตราการเพมของคนไขตางชาต อยทรอยละ 14-16 ในระหวางป 2552-2554 และรอยละ 10-12 ในระหวางป 2555-2558) กจะมความตองการแพทยเพมขนมากถง 369-543 คนในป 2551-2552 และจะตองการเพมขนเปน 528-909 คนในป 2557-2558 (ดคอลมนสดทายของตารางท 5.1) และแพทยเหลานลวนแลวแตเปนแพทยผเชยวชาญเฉพาะทาง ซงมกตองใชเวลาผลตและเกอบหรอเปนสบปแทบทงสน

เมอพจารณาขอเทจจรงวา ถงแมวาการผลตแพทยในประเทศไทยจะมการขยายตวเปนลาดบ ทาใหมจานวนแพทยทไดรบใบประกอบโรคศลปเพมขนเปนปละประมาณ 1,500 คนในปจจบน และมโอกาสทจะเพมการผลตขนไปเปนปละประมาณ 2,300 คนตงแตป 2553 เปนตนไป แตกวาทแพทยเหลานจะเรยนตอจนจบเปนแพทยเฉพาะทาง กตองใชเวลา (รวมทงเวลาใชทนกอนทจะไปเรยนตอ) อก 5-8 ป (และจากมมมองของประเทศ ถามแพทยทไปเรยนตอเปนแพทยเฉพาะทางอก 3-5 ปเปนจานวนมาก กจะทาใหมแพทยทวไปนอยเกนไป) ดงนน ถาความตองการแพทยเพอรองรบคนไขตางชาตอยในระดบทสง (โดยทยงไมรวมความตองการแพทยในภาคเอกชนสาหรบรกษาคนไทย) และยงไมมการปรบตวในดานการผลตแพทยอยางขนานใหญ (ซงทาไดจากด เพราะแมกระทงการขยายตวในระดบทเปนอย กมความกงวลของแพทยสภาในดานการควบคมคณภาพอยแลว) หรอไมมการดงแพทยจากตางประเทศ (รวมทงแพทยไทยทไปทางานตางประเทศ) เขามา52 หรอมมาตรการทชะลออตราเพมของการไหลเขามาของคนไขตางชาต กม

52 นอกจากน ในปจจบนยงมการไปตงโรงพยาบาลในตางประเทศ ซงทผานมายงไมไดทาใหประเทศไทยตองเสยดลดานบคลากรการแพทยมากนก อยางไรกตาม ผบรหารในเครอโรงพยาบาลเอกชนกลมหนงยงเชอวาม

87

โอกาสทจะเกดผลกระทบดานลบตอระบบบรการสขภาพสาหรบประชาชนคนไทยได อยางไรกตาม การทจะสรปวาแพทยขาดแคลหรอไมคงตองพจารณาจากภาพรวมของประเทศ (ซงรวมถงความตองการแพทยสาหรบคนไทย ซงเราจะพจารณาตอไปในหวขอ 5.2)

ผลกระทบจากวกฤตเศรษฐกจโลกและการเมองในประเทศไทย วกฤตเศรษฐกจโลกทเรมขนในป 2551 เปนวกฤตทรนแรง และมแนวโนมทจะมผลกระทบ

ในระยะเวลานานหลายป วกฤตน (ประกอบกบภาพลกษณของปญหาความขดแยงทางการเมองและความมนคงในประเทศไทย) นาจะสงดานลบกบการทองเทยวของไทยในระยะสนและระยะปานกลาง (อยางนอย 2-3 ป) อยางหลกเลยงไมได และในระยะสน กคงจะสงผลกระทบดานลบตอการเขามาของคนไขชาวตางชาตดวยเชนกน

อยางไรกตาม ในระยะปานกลางและระยะยาวนน ผลกระทบของวกฤตทมตออปสงคความตองการดานการรกษาพยาบาลในประเทศไทยของชาวตางชาตอาจจะตางไปจากผลกระทบดานการทองเทยวดวยสาเหตหลายประการคอ ประการแรก ในความเปนจรงแลว กจกรรมทนยมเรยกขานกนวา medical tourism มองคประกอบทเปนการทองเทยวคอนขางนอย (ยกเวนกรณเดนทางมาตรวจสขภาพหรอทาฟน53) ประการทสอง วกฤตเศรษฐกจในประเทศตะวนตกทาใหประเทศเหลานนตอง “รดเขมขด” กนมากขน จงมแนวโนมทจะสงคนไขไปรบการรกษาในตางประเทศมากขน (แตในขณะเดยวกน กอาจจะหนไปรบบรการจากประเทศทมคารกษาพยาบาลตา เชน อนเดย มากขน) ประการทสาม ในประเทศทระบบประกนสขภาพมกจะผกตดกบการจางงาน (เชน สหรฐอเมรกา) วกฤตเศรษฐกจทาใหมผทวางงานและไมมประกนสขภาพมากขน เนองจากคาใชจายในการรบบรการในสหรฐมราคาสงมาก ผทไมมประกนสขภาพจงมแนวโนมทจะเสาะหาบรการทมราคาถกในตางประเทศมากขน (รวมทงมเวลาทจะเดนทางไปรบการรกษาในตางประเทศดวย) ประการทส ถงแมวาในปจจบน (หลงจากทมเหตการณปดสนามบนหลายแหง รวมทงสนามบนนานาชาต) ประเทศไทยอาจมปญหาภาพลกษณทอาจมผลกระทบตอการตดสนใจของชาวตางชาตทจะเดนทางมารบการรกษาพยาบาล แตปญหานนาจะเปนปญหาในระยะสน และนาจะลดลงหรอหมดไปหลงจากทประเทศกลบเขาสภาวะปกตในชวงเวลาทนานพอสมควร (เชน 6-12

ความเปนไปไดทการขยายตวของโรงพยาบาลในตางประเทศ (โดยเฉพาะอยางยงประเทศจน ซงปจจบนอนญาตใหแพทยไทยทจบจากสถาบนการศกษาทไดรบการรบรองสามารถเขาไปประกอบวชาชพในโรงพยาบาลของจนได) อาจทาใหเกดภาวะสมองไหลททาใหปญหาการขาดแคลนบคลากรดานการแพทยของไทยมความรนแรงขนไดในอนาคต 53 นอกจากนคนไขจากบางประเทศ (เชน ในแถบตะวนออกกลาง) มกจะมากนเปนครอบครว อยางไรกตาม

สมาชกในครอบครวเหลานนกมกจะกลายเปนคนไขทมารบบรการตรวจสขภาพหรอทาฟนในประเทศไทยพรอมกนไปดวย จงไมชดเจนวาโดยเฉลยแลว คนไขแตละคนจากประเทศเหลานมจานวนผตดตามทไมไดเขามารบบรการทางการแพทยมากกวาคนไขจากภมภาคอนจรงหรอไม

88

เดอน)54 ดงนน ถาไมมเหตการณแบบปดสนามบนเกดขนอก (ซงคงเกดขนไดยากกวาเดมมาก) ผลกระทบในสวนนนาจะหมดไปภายในป 2552

ดงนน ถงแมวาเรามเหตผลทจะเชอไดวาการทองเทยวของไทยจะไดรบผลกระทบดานลบจากวกฤตในชวงน แตเรายงไมมขอมลเพยงพอทพยากรณไดวาผลสทธทจะเกดกบจานวนคนไขตางประเทศทจะเดนทางมารบบรการในประเทศไทยจะเพมขนหรอลดลงในชวงสองถงสามปขางหนาหรอหลงจากนน

5.2 ความตองการบคลากรสาหรบคนไทยในระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา

ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาของไทยประกอบดวยโครงการบตรทอง (โครงการ 30 บาทฯ เดม) โครงการประกนสงคม และโครงการสวสดการขาราชการ สาหรบโครงการบตรทอง มการกาหนดมาตรฐานบคลากรในระดบสถานพยาบาลปฐมภมเอาไววาจะตองมแพทยอยางนอย 1 คนตอประชาชน 10,000 คน และทนตแพทยอยางนอย 1 คนตอประชาชน 20,000 คน แตมาตรฐานทตงเอาไวกถอไดวาเปนมาตรฐานทคอนขางตา ตวอยางเชน ในกรณแพทยซงถกกาหนดใหดแลประชาชน 10,000 คนนน ถาแพทยทางานสปดาหละ 5 วน และประชาชนมาพบแพทยโดยเฉลยเพยงปละ 2.5 ครง ในแตละวนแพทยแตละคนกจะตองตรวจคนไขถงประมาณ 100 คน ซงพอจะอนมานไดไมยากวาเปนปรมาณงานทยากทจะรกษาใหไดคณภาพตามมาตรฐานอยางคงเสนคงวาได (กรณของมาตรฐานทนตแพทยจะยงเหนไดชดวา ถาประชาชนแตละคนมาพบทนตแพทยปละสองครง ถงแมวาทนตแพทยจะทางานทกวนโดยไมมวนหยดเลย ในแตละวนทนตแพทยแตละคนกจะตองตรวจรกษาคนไขถงประมาณ 110 คน)

สาหรบสถานพยาบาลทตยภมหรอตตยภมนน โครงการบตรทองไมไดมการกาหนดมาตรฐานบคลากรเอาไวอยางชดเจน อยางไรกตาม กระทรวงสาธารณสขไดตงเปาวาควรมแพทยเฉพาะทางในจานวนทใกลเคยงกบแพทยทวไป (ในอตราสวน 60:40) ถาใชเกณฑน ประกอบกบเกณฑขางตน ในภาพรวมแลว จานวนแพทยทดแลผปวยในทกระดบรวมกนกควรมไมนอยกวา 1:4,00055 ซงเปนเกณฑททางกระทรวงสาธารณสขใชกบสถานพยาบาลในสงกดสานกปลดกระทรวงสาธารณสข (ประกอบดวยโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป (จงหวด) โรงพยาบาลชมชน (อาเภอ) ศนยสขภาพชมชน และสถานอนามย) ถาใชเกณฑดงกลาวสาหรบสถานพยาบาลทวประเทศ (ยกเวนกรงเทพมหานคร) สถานพยาบาลในสงกดสานก

54 ซงคงจะตางกบผลกระทบทมตอการทองเทยว ทอาจมผลในระยะยาวกวา เนองจากนกทองเทยวมกจะสนใจ

บรรยากาศภายในประเทศเปาหมายดวย และมแนวโนมทจะหลกเลยงประเทศทมความขดแยงทางการเมองทรนแรง 55 กลาวคอ ทกประชากร 10,000 คน ควรมแพทยทวไป 1 คน และแพทยเฉพาะทาง 1.5 คน รวมเปนแพทย

2.5 คนตอประชากร 10,000 คน หรอคดเปนอตรา 1:4000 (แพทย 1 คนตอประชากร 4,000 คน)

89

ปลดกระทรวงสาธารณสขกควรจะมแพทยอยประมาณ 14,000 คน แตในความเปนจรง สถานพยาบาลในสงกดสานกปลดกระทรวงสาธารณสขมแพทยเพยง 10,472 คน (ตารางท 5.4) และเมอหกแพทยทไปเรยนตอและทางานบรหารทสานกงานสาธารณสขจงหวดออก กจะเหลอแพทยทตรวจผปวย (รวมแพทยใชทนป 1 ซงเปนแพทยจบใหม และผอานวยการโรงพยาบาล ซงทางานบรหารในโรงพยาบาลดวย) ประมาณ 8,700 คนเทานน

ตารางท 5.2 จานวนแพทยผไดรบใบอนญาตฯ และจานวนแพทยทถกถอนชอจากทะเบยนผ

ประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา

พ.ศ.

ยอดจานวนแพทยยก

มา*

จานวนแพทยทไดรบใบอนญาตในระหวางป

จานวนแพทยทถกถอนชอในระหวางป จานวน

แพทยทเหลอ

รวมจานวนแพทยทขนทะเบยน ทงหมด*

จากสถาบนของรฐ

จากภาคเอกชน

(สอบ) รวม

ถงแก

กรรม** เพกถอน

2514* 5,149 306 24 330 255 2 5,222 5,479

2515 5,222 346 21 367 22 1 5,566 5,846

2516 5,566 426 27 453 14 0 6,005 6,299

2517 6,005 440 29 469 21 0 6,453 6,768

2518 6,453 374 37 411 16 1 6,847 7,179

2519 6,847 374 27 401 17 0 7,231 7,580

2520 7,231 401 26 427 7 0 7,651 8,007

2521 7,651 432 20 452 46 1 8,056 8,459

2522 8,056 433 34 467 9 0 8,514 8,926

2523 8,514 495 18 513 12 0 9,015 9,439

2524 9,015 528 28 556 2 0 9,569 9,995

2525 9,569 520 24 544 11 0 10,102 10,539

2526 10,102 569 39 608 9 0 10,701 11,147

2527 10,701 762 30 792 7 0 11,486 11,939

2528 11,486 981 45 1,026 28 0 12,484 12,965

2529 12,484 630 23 653 20 2 13,115 13,618

2530 13,115 691 50 741 12 0 13,844 14,359

2531 13,844 686 52 738 18 0 14,564 15,097

2532 14,564 736 53 789 20 0 15,333 15,886

90

ตารางท 5.2 จานวนแพทยผไดรบใบอนญาตฯ และจานวนแพทยทถกถอนชอจากทะเบยนผ

ประกอบวชาชพเวชกรรมจากแพทยสภา

พ.ศ.

ยอดจานวนแพทยยก

มา*

จานวนแพทยทไดรบใบอนญาตในระหวางป

จานวนแพทยทถกถอนชอในระหวางป จานวน

แพทยทเหลอ

รวมจานวนแพทยทขนทะเบยน ทงหมด*

จากสถาบนของรฐ

จากภาคเอกชน

(สอบ) รวม

ถงแก

กรรม** เพกถอน

2533 15,333 770 22 792 31 0 16,094 16,678

2534 16,094 819 38 857 21 0 16,930 17,535

2535 16,930 826 48 874 10 1 17,793 18,409

2536 17,793 841 45 886 22 0 18,657 19,295

2537 18,657 818 45 863 31 0 19,489 20,158

2538 19,489 822 67 889 89 0 20,289 21,047

2539 20,289 819 47 866 52 0 21,103 21,913

2540 21,103 841 49 890 148 0 21,845 22,803

2541 21,845 871 70 941 56 0 22,730 23,744

2542 22,730 1,148 52 1,200 34 0 23,896 24,944

2543 23,896 1,169 73 1,242 100 0 25,038 26,186

2544 25,038 1,228 57 1,285 99 0 26,224 27,471

2545 26,224 1,244 85 1,329 58 1 27,494 28,800

2546 27,494 1,385 91 1,476 45 0 28,925 30,276

2547 28,925 1,342 87 1,429 58 0 30,296 31,608

2548 30,296 1,440 65 1,505 61 0 31,740 n.a.

2549 31,740 1,255 80 1,335 44 0 33,031 n.a.

2550 33,031 1,462 111 1,573 34 2 34,568 34,689

รวม 5,149 29,230 1,739 30,969 1,539 11 34,568 34,689

ทมา: แพทยสภา หมายเหต: * กอน พ.ศ.2514 การขนทะเบยนผประกอบฯ อยในความรบผดชอบของกองการประกอบโรคศลปะ จานวน 5,149 คน ** ตวเลขถงแกกรรมอาจมไมครบ และแพทยทยงมชวตอยบางทานอาจเลกประกอบวชาชพไปแลว *** จานวนแพทยทมชวตอย และสามารถตดตอได เมอ 18 พฤศจกายน 2547 (รวมแพทยทไมไดทางานดวย) คอ 28,623 คน (อางใน ทกษพล 2549)

91

สาหรบโครงการประกนสงคม (ซงในกรงเทพมหานครและปรมณฑลสวนใหญผประกนตนสวนใหญเลอกโรงพยาบาลเอกชน) มการกาหนดมาตรฐานสถานพยาบาลซงเกยวของกบบคลากรไวหลายประการ แตสวนใหญเปนมาตรฐานทวไป เชน เ ปนสถานพยาบาลทจดใหมบรการทางการแพทยตงแตสบสองสาขาหลกขนไป คอ อายรกรรมทวไป ศลยกรรมทวไป สต-นรเวชกรรม กมารเวชกรรม ศลยกรรมออรโธปตกส จกษวทยา โสต-นาสก-ลารงซ รงสวทยา วสญญวทยา นตเวชกรรม เวชกรรมปองกน และยโรวทยา หรอตจวทยา สถานพยาบาลจะตองมจานวนแพทยและบคลากรทางการแพทยไมนอยกวาทกาหนดในพระราชบญญตสถานพยาบาล มแพทยประจาตลอด 24 ชวโมงอยางนอย 1 คน (สาหรบกรณฉกเฉน) มแพทยเวรสาหรบผปวยในอยางนอย 1 คน แพทยรบผดชอบผปวยหนกอยางนอย 1 คน นอกจากนกมมาตรฐานทเกยวของกบบคลากรทางการแพทยในการตรวจผปวยนอก เชน มระยะเวลารอตรวจโรคไมเกน 1 ชวโมง และเวลาเฉลยทผปวยพบแพทยในการตรวจไมตากวาคนละ 5 นาท

สาหรบสถานพยาบาลทไมใชคสญญาโดยตรง (เชน คลนกซงทาสญญาเปนเครอขายหรอ subcontractor ของโรงพยาบาล และคลนกทนตแพทยทผประกนตนไปรบบรการเอง) นน ทาง สานกงานประกนสงคม (สปส.) กาหนดวาจะตองมแพทยและทนตแพทยใหบรการ แตไมไดกาหนดมาตรฐานดานจานวนบคลากรหรอเวลารอตรวจเอาไว และในสถานพยาบาลของรฐทเปนคสญญานนจะถอวาไดมาตรฐานทงหมด

สาหรบโครงการสวสดการขาราชการ ไมไดมการกาหนดมาตรฐานบคลากรเอาไวโดยเฉพาะ

ในขนตน ถานามาตรฐานของโครงการบตรทองมาประยกตใชกบทกโครงการ มาคานวณหาความตองการแพทยและทนตแพทย (ขนตา) ภายใตขอสมมตวาสามารถกระจาย แพทยและทนตแพทยไปทวประเทศไดอยางสมาเสมอ ในปจจบนกจะตองมแพทยอยางนอย 16,250 คนสาหรบประชากร 65 ลานคน และจะตองมทนตแพทยอยางนอย 3,250 คน อยางไรกตาม ในทางปฏบตมปญหาอยางนอยสองประการในการใชมาตรฐานน ประการแรก การกระจายแพทยตอประชากรในประเทศไทยมความไมสมาเสมอเปนอยางมาก (ดตารางท 5.3) ดงนน แมกระทงเมอพจารณาจากขอมลแพทยในตารางท 5.3 ซงทางกระทรวงสาธารณสขรวบรวมมาไดประมาณ 21,000 คน56 กจะเหนไดวา ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมจานวนแพทยรวมทงภาครฐและเอกชนแลวกยงตากวามาตรฐาน 1:4000 และประการทสองมาตรฐานทตงเอาไวนน เปนมาตรฐานทตงไวตงแตกอนทจะมโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา ซงประชาชนจานวนไมนอยมอปสรรคดานการเงนทาใหไมไปรบบรการแมกระทงเมอจาเปน แตสถานการณเปลยนไปมากหลงจากทมโครงการ 30 บาทฯ ซงโดยเฉลยแลว

56 ตวเลขนอาจจะตากวาความเปนจรงไปบางเพราะมขอมลของภาคเอกชนไมครบ แตตวเลขของแพทยสภา (ประมาณ 34,500 คน ตามตารางท 5.2) กนาจะสงเกนกวาความเปนจรง เนองจากยงคงรวมแพทยทเกษยณตวเองหรอไมไดตรวจรกษาแลวจานวนมากเอาไวดวย

92

ประชาชนไปรบบรการในอตราทเพมขน ซงชะเอมและสวทย (Pachanee and Wibulpolprasert 2006) ไดประมาณการความตองการแพทยภายใตสมมตฐานวาอตราการใชบรการของประชาชนมแนวโนมทจะเพมขน และไดประมาณความตองการแพทยทเพมขนในแตละป (หรอทกสองป) ไวในตารางท 5.5) ทงน ชะเอมและสวทยประมาณวาแพทย 1 คนจะสามารถรกษาคนไขนอกชาวไทย 18,000-20,000 คน (หรอคนไขใน 900-1,000 คน) ตอป ซงเทากบแพทยแตละคนสามารถตรวจคนไขนอกชาวไทยไดวนละประมาณ 72-80 คน

ตารางท 5.3 ขอมลจานวนและการกระจายของแพทย รวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

จานวนแพทย จานวนประชากรตอแพทย 1 คน ป

กระทรวงสาธารณสข

ภาครฐ อนๆ

รฐ

เอกชน

รวม

ทงประเทศ

กทม.

ภาคกลาง

ภาคตอน.

ภาคเหนอ

ภาคใต

2539 7,733 5,151 12,884 3,325 16,209 3,689 727 4,598 9,951 5,811

5,217

2540 8,026 5,299 13,325 3,244 16,569 3,649 720 4,506 9,951 5,791

5,216

2541 9,636 4,752 14,388 3,567 17,955 3,406 762 3,614 8,218 5,050

4,814

2542 9,799 4,938 14,737 3,403 18,140 3,394 762 3,654 8,110 4,869

4,888

2543 9,363 4,742 14,105 3,920 18,025 3,427 793 3,576 8,311 4,501

5,194

2544 10,068 4,495 14,563 4,384 18,947 3,277 760 3,375 7,614 4,488

5,127

2545

8,821 5,136 13,957

3,572

17,529

3,569

952

3,566

7,251

4,499

4,984

2546

9,321

4,967 14,288

3,818

18,106

3,577

974

3,417

7,542

4,754

4,632 2547

9,375

5,968 15,343

3,575

18,918

3,476

924

3,301

7,409

4,766

4,609

2548

9,928

5,389 15,317

4,229

19,546

3,182

867

3,054

7,015

3,768

4,306

2549

11,311

5,431 16,742

4,309

21,051

2,975

886

2,963

5,738

3,351

3,789

ทมา: ป 2539-2544 จากรายงานทรพยากรสาธารณสข ป 2545-2549 จากเวบของสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

http://moc.moph.go.th/Resource/Personal/index,new.php (ขอมลป 2545-2549 ในสวนของกระทรวงสาธารณสขไมรวมแพทยทไปเรยนตอทสงกดอน) หมายเหต: ภาครฐอนๆ คอ กระทรวงอนๆ+รฐวสาหกจ+เทศบาล+องคการอสระ (โรงพยาบาลจฬา สภากาชาดและสาขา)

93

ตารางท 5.4 จานวนแพทยในโรงพยาบาลในสงกดสานกปลดกระทรวงสาธารณสข ภาพรวม

รวม

โรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาลทวไป

โรงพยาบาลชมชน

แพทยใชทนป 1

สานกงานสาธารณสขจงหวด รวม รพศ. รพท.

ภาคเหนอ 1,111 622 262 360 391 88 10 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 3,200 1,431 811 620 1,433 315 21 ภาคกลาง 4,362 2,734 1,195 1,539 1,236 342 50 ภาคใต 1,799 1,066 531 535 551 163 19 รวมทงประเทศ 10,472 5,853 2,799 3,054 3,611 908 100

ปฏบตงานจรง

รวม

โรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาลทวไป

โรงพยาบาลชมชน

แพทยใชทนป 1

สานกงานสาธารณสขจงหวด รวม รพศ. รพท.

ภาคเหนอ 914 490 205 285 327 87 10 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 2,721 1,176 702 474 1,221 305 19 ภาคกลาง 3,700 2,275 1,016 1,259 1,037 338 50 ภาคใต 1,482 826 424 402 476 161 19 รวมทงประเทศ 8,817 4,767 2,347 2,420 3,061 891 98

ลาศกษาตอ

รวม

โรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาลทวไป

โรงพยาบาลชมชน

แพทยใชทนป 1

สานกงานสาธารณสขจงหวด รวม รพศ. รพท.

ภาคเหนอ 197 132 57 75 64 1 - ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 479 255 109 146 212 10 2 ภาคกลาง 662 459 179 280 199 4 - ภาคใต 317 240 107 133 75 2 - รวมทงประเทศ 1,655 1,086 452 634 550 17 2

ทมา: รวบรวมโดยคณะผวจย จากขอมลในเวบของการเจาหนาท สานกปลดกระทรวงสาธารณสข (http://203.157.240.14/gis/report/pop_officer_poscode3.php?rgcode=1&cwcode=57&offid=&poscode=60104 เมอ 16 มกราคม 2552)

94

ตารางท 5.5 ประมาณการความตองการแพทยโดยผปวยชาวไทย พ.ศ. 2546-2558

ป

ประมาณการอตราการใชบรการทสถานพยาบาล

(ครงตอคนตอป)

ประชากร

(ลานคน)

จานวนครงทตองรบบรการ

จากแพทย (เทยบเปนจานวนผปวยนอก ลานครง)

จานวนแพทยทผปวยชาวไทยตองการเพม

คนไขนอก คนไขใน

2539

2.87

0.066 -

- -

2544

2.84

0.076

62.0

198.65 – 208.07 -

2546

3.62

0.086

63.3

247.50 – 258.39

2,443 - 2,795

2548

3.87

0.092

64.5

270.18 – 282.07

1,134 -1,315

2550

4.29

0.099

65.7

302.10 – 315.15

1,596 -1,838

2552

4.77

0.106

67.0

338.40 – 352.65

1,815 - 2,083

2554

5.16

0.113

68.2

371.17 –386.66

1,639 -1,889

2556

5.59

0.120

69.4

407.78 –424.55

1,830 - 2,105

2558

6.03

0.127

70.7

445.59 –463.70

1,891 - 2,175

ทมา: Pachanee and Wibulpolprasert (2006) Table 3. หมายเหต: 1/ สมมตวามเพยงรอยละ 70 ของคนไขทมารบบรการทสถานพยาบาลเทานนทมความจาเปนตอง

พบแพทย 2/ แพทย 1 คน สามารถรกษาคนไขนอกชาวไทย 18,000-20,000 ครง (หรอคนไขใน 900-1,000 คน) ตอป ซงเทากบแพทยแตละคนสามารถตรวจคนไขนอกชาวไทยไดวนละประมาณ 72-80 ครง

95

ตารางท 5.6 ประมาณการความตองการแพทยรวม พ.ศ. 2550-2558

ป จานวนแพทยทผปวยชาวไทยตองการเพม

(1)

จานวนแพทยทผปวยชาวตางชาตตองการเพม (ประมาณการใหมโดยคณะผวจย โดยสมมตวาแพทยหนงคนจะสามารถรกษาคนไขตางชาต

ไดไมเกนวนละ 14-16 คน) (2)

จานวนแพทยทตองการเพมตอสองป

(3) = (1) + (2)

จานวนแพทยทตองการเพมตอป

(4) = (3)/2

2550

1,596-1,838 345 – 480

1,941 - 2,318

971 – 1,159

2552

1,815-2,083 369 – 543

2,184 - 2,626

1,092 -1,313

2554

1,639 -1,889 477 – 732

2,116 - 2,621

1,058 -1,311

2556

1,830 -2,105 435 – 726

2,265 - 2,831

1,133 -1,416

2558

1,891-2,175 528 – 909

2,419 - 3,084

1,210 -1,542

ทมา: จากสดมภสดทายของตารางท 5.1 และตารางท 5.5

การประมาณการตามตารางท 5.6 บงชวา ในปจจบน (ป 2551-2552) มความตองการ

แพทยเพม (ทงแพทยทวไปและแพทยเฉพาะทางรวมกน) ประมาณ 1,092-1,313 คนตอป และคาดวาจะเพมเปน 1,210-1,542 คนตอปในชวงป 2557-2558 ซงถาดเผนๆ กดเหมอนวาความตองการทเพมขนในปจจบนมจานวนใกลเคยงกบแพทยทจบใหมในแตละปประมาณ 1,500 คน แตเมอหกจานวนแพทยจบใหมดวยจานวนแพทยทเกษยณหรอเลกทางาน (ซงถาประมาณการคราวๆ จากขอมลในตารางท 5.2 วาแพทยจะเกษยณตวเองเมออายประมาณ 60 ป กจะมแพทยทเกษยณอายในระหวางป 2552-2558 เฉลยถงปละกวา 400 คน) ดงนน แมกระทงในปจจบน เรากอาจยงมปญหาการผลตแพทยในระดบทตากวาจานวนแพทยทตองการเพมมากถงปละ 200 คน ถงแมวาปญหาอาจจะดรนแรงนอยลงหลงจากป 2553 เนองจากจานวนแพทยจบใหมจะเรมเพมขนเปนประมาณ 2,300 คนตอป แตตวเลขความตองการแพทยสาหรบคนไทยทคานวณตามตารางท 5.5 กเปนการประมาณการทองตวเลขในอดต (ซงกาหนด workload ของแพทยไวคอนขางสง คอตรวจคนไข 72-80 คนตอวน ในขณะทคนไขนอกรอยละ 30 ไมไดพบแพทย ซงนาจะเปนตวเลข workload ทสะทอนปญหาการขาดแคลนแพทยมากกวาเปนระดบทจะสามารถใหบรการทมคณภาพสงได) และเปนการประมาณการภายใตขอสมมตวามการ

96

กระจายแพทยไปทวประเทศตามความหนาแนนของประชากร57 นอกจากน วธการคานวณความตองการแพทยทเพมขนวธน (ซงเปนการเปรยบเทยบจานวนแพทยทผลตไดเพมกบความตองการแพทยทเพมขนในชวงเดยวกน) จะสามารถสะทอนความตองการแพทยทแทจรงกตอเมอจานวนแพทยทมอยกอนหนานนเปนจานวนทเพยงพอแลวเทานน ซงไมนาจะสอดคลองกบสภาพความเปนจรงในปจจบน ดงนน การตความจากผลการศกษาขางตนวาปญหาการผลตแพทยไดไมพอกบความตองการจะหมดไปในป 2553 จงยงเปนการตความทยงไมตรงกบความเปนจรง

นอกจากน ความตองการแพทยทเพมขนจากการมชาวตางชาตเปนความตองการแพทยผเชยวชาญเฉพาะทางแทบทงสน ซงแพทยเฉพาะทางในแตละสาขามจานวนจากด และการผลตแพทยเฉพาะทาง (และการสงสมประสบการณของแพทยเหลานน) ตองใชเวลานานกวาการผลตแพทยทวไปมาก ดงนน ถาแพทยเฉพาะทางทมอยในปจจบนถกกาลงซอทเหนอกวาดงไปเปนจานวนมาก กยอมทาใหคนไทยทไมใชกลมผมรายไดสงมปญหาการเขาถงบรการของแพทยเฉพาะทาง และถาแพทยทถกดงไปมจานวนมากทเปนอาจารยในโรงเรยนแพทย กมโอกาสมากทการขยายตวของคนไขตางชาตจะมผลกระทบไปถงคณภาพของแพทยไทยในอนาคตดวย

ทนตแพทย ทนตกรรมเปนอกบรการหนงทชาวตางชาตนยมเดนทางเขามารบบรการในลกษณะของ medical tourism ในขณะเดยวกน กเปนสาขาทมปญหาความขาดแคลนและการกระจกตวสง ขอมลทรวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข (ตารางท 5.7) ระบวามจานวนทนตแพทยในโรงพยาบาลประมาณ 4,187 คนในป 2549 โดยเปนทนตแพทยทอยในระบบราชการประมาณ 3,752 คน (ประมาณสองในสามสงกดโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข) และในภาคเอกชนประมาณ 435 คน (แตจานวนทนตแพทยของภาคเอกชนททางกระทรวงรวบรวมมาไดนาจะตากวาความเปนจรงมากเหมอนกบในกรณแพทย เนองจากเปนการรวบรวมขอมลจากแบบสอบถามเฉพาะจากโรงพยาบาลเอกชน ซงตอบมาไมครบทกแหงดวย ในขณะทมทนตแพทยททางานทคลนกเอกชนอกเปนจานวนมาก)58 จากขอมลดงกลาว ในป 2548 โดยเฉลยแลวประเทศไทยมสดสวนประชากรประมาณ 15,000 คนตอทนตแพทยหนงคน และเมอพจารณาขอมลในแตละภาคกจะพบวามการกระจกตวของทนตแพทยในเขตกรงเทพมหานครซงมสดสวนดงกลาวอยทประมาณ 7,000:1 ภาคกลาง ภาคเหนอ และภาคใต

57

ซงในความเปนจรงนน ปญหาการกระจายแพทยเปนปญหาทเรอรงมาเปนเวลาหลายสบป ถงแมวาจะมแนวโนมทดข นบางในระยะประมาณสบปทผาน (ดจากตารางท 5.3) แตความแตกตางของการกระจายแพทยในภมภาคตางๆ กบกรงเทพมหานครกยงอยในระดบสงถง 3.3-6.5 เทาตว 58 ขอมลจากทนตแพทยสภาระบวาในป 2544 มทนตแพทยรวม 7,337 คน ซงเมอหกลบกบตวเลขในตารางท5.7 (4,317 คนในป 2544) เทากบมทนตแพทยทอยนอกโรงพยาบาลประมาณ 3,000 คนในปดงกลาว

97

มสดสวนทดกวาคาเฉลยเลกนอย ในขณะทภาคตะวนออกเฉยงเหนอมสดสวนทสงทสด (22,000:1) ซงคลายกบในกรณของแพทย ถาพจารณาจากสดสวนดงกลาว ซงแมวาอาจจะสงเกนความจรงไปบาง59 แตกสะทอนถงปญหาการขาดแคลนทนตแพทย ซงนาจะเปนเรองททราบกนด โดยเฉพาะในชนบท (ซงประชาชนจานวนมากไปรบบรการกบเจาหนาททนตาภบาลแทน) หรอแมกระทงในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล เมอโครงการประกนสงคมไดเปลยนกตกาเรองการทาฟน กเปนทประจกษวาควทาฟนในโรงพยาบาลหลายแหงยาวขนเปนหลายเดอนทนท จนทางสานกงานประกนสงคมตองเปลยนกตกากลบไปเปนแบบเดมอยางรวดเรว ปญหาการขาดแคลนทนตแพทยจงมโอกาสทจะทวความรนแรงขนในอนาคตถาจานวนคนไขตางชาตทเขามารบบรการดานทนตกรรมเพมขนอยางรวดเรว ขอมลจากตารางท 5.8 แสดงใหเหนวาจานวนการผลตทนตแพทยในแตละสถาบนไมไดเปลยนแปลงไปมากนกในชวงประมาณสบปเศษทผานมา จานวนการผลตทเพมขนสวนหนงเกดจากการทมสถาบนใหมๆ เปดสอนมากกวาทจะเปนการเพมการผลตของสถาบนเดม (ยกเวนมหาวทยาลยมหดลทผลตเพมขนบางในระยะหลง) และทผานมานน ทงสาธารณชนและฝายการเมองเองกไมไดใหความสาคญกบปญหาการขาดแคลนทนตแพทยมากเทากบปญหาการขาดแคลนแพทย (ซงเปนปญหาทเหนไดชดเจนกวา ทาใหหลายรฐบาลประกาศนโยบายการผลตแพทยเพม มผลใหจานวนแพทยทผลตในปจจบนมจานวนเกอบสองเทาของเมอป 2537 ในขณะทจานวนทนตแพทยเพมขนประมาณรอยละ 30 เทานน) นอกจากนขอมลจากตารางท 5.8 ยงแสดงใหเหนจานวนบณฑตทแกวงขนลงอยางมากในหลายสถาบน ซงนาจะเกดจากนกศกษาปหนงจานวนหนงไปสอบเขามหาวทยาลยใหม และลาออกไปโดยไมมระบบทจะนานกศกษาทมศกยภาพและตองการศกษาดานนมาทดแทน ยงผลใหหลายสถาบนมกผลตทนตแพทยในระดบทตากวาศกยภาพของตน ซงมสวนซาเตมปญหาการขาดแคลนทนตแพทยใหรนแรงขน ซงถามระบบทแกไขปญหานได กนาจะชวยใหสามารถผลตทนตแพทยเพมขนไดเกอบรอยละ 20 ตอปโดยไมจาเปนตองลงทนดานเครองมอซงมราคาแพงเพมขนเลย

59 แตถาใชขอมลของทนตแพทยสภา ซงระบวาในป 2544 มทนตแพทยรวม 7,337 คน มาบวกกบจานวนทนตแพทยทผลตเพมขนในระหวางป 2544-2549 (ตามตารางท 5.8) กนาจะมจานวนทนตแพทยไมนอยกวา 10,000 คนในป 2549 คดเปนสดสวนของทนตแพทยหนงคนตอประชากรไมเกน 6,500 คน

98

ตารางท 5.7 จานวนและการกระจายของทนตแพทย ทรวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

จานวนทนตแพทย จานวน ปชก.ตอทนตแพทย 1 คน ป

กระทรวงสาธารณสข

ภาครฐ อนๆ รฐ เอกชน รวม

ทงประเทศ กทม

ภาคกลาง

ภาคตอน. ภาคเหนอ ภาคใต

2539 1,978 903 2,881 534 3,415 17,508 3,270 21,607 43,542 33,638 32,187 2540 2,064 884 2,948 466 3,414 17,711 3,389 21,263 45,622 30,248 31,760 2541 2,564 844 3,408 509 3,917 15,613 3,033 16,800 44,484 27,310 26,954 2542 2,660 856 3,516 510 4,026 15,294 2,996 17,495 38,461 27,225 25,664 2543 2,821 859 3,680 461 4,141 14,917 3,529 16,813 35,476 17,037 22,549 2544 3,014 739 3,753 564 4,317 14,384 3,190 16,588 32,499 20,993 19,963

2545

2,386 818 3,204

349

3,553

17,606

6,614

17,810

28,432

17,824

20,105

2546

2,439

841 3,238

384

3,622

17,416

6,836

17,799

26,675

17,699

19,767

2547

2,538

1,250 3,280

383

3,663

17,182

6,920

16,851

26,351

17,694

19,578

2548

2,678

1,105 3,783

391

4,174

14,901

5,064

14,840

23,378

18,111

17,366 2549

2,838

914 3,752

435

4,187

14,957

7,035

14,104

22,081

14,803

15,968

ทมา: ป 2539-2544 จากรายงานทรพยากรสาธารณสข ป 2545-2549 จากเวบของสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข http://moc.moph.go.th/Resource/Personal/index,new.php (ขอมลสวนนไมรวมบคลากรทไปเรยนตอทสงกดอน เชน รร.แพทย)) หมายเหต: ภาครฐอนๆ คอ กระทรวงอนๆ+รฐวสาหกจ+เทศบาล+องคการอสระ (เชน โรงพยาบาลจฬาฯ สภากาชาดและสาขา)

99

ตารางท 5.8 จานวนทนตแพทยทขนทะเบยนเปนผประกอบวชาชพทนตกรรม ตงแตป 2537-2550 สถาบนทสาเรจการศกษา 2537 2538 2539 2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548 2549 2550

จฬาลงกรณมหาวทยาลย 96 97 88 93 90 98 100 103 101 97 103 92 105 97

มหาวทยาลยมหดล 53 51 62 60 65 66 75 75 82 72 78 71 73 77

มหาวทยาลยเชยงใหม 74 71 93 78 86 85 82 73 85 79 63 61 86 60

มหาวทยาลยสงขลานครนทร 35 30 38 30 29 33 34 42 41 48 46 49 46 37

มหาวทยาลยขอนแกน 54 47 63 57 88 50 67 60 45 46 47 44 43 46

มหาวทยาลยธรรมศาสตร - - - - - - - 13 17 28 28 23 38 40

มหาวทยาลยนเรศวร - - - - - - - - - 25 35 38 26 35

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ - - - - - - - 16 30 25 36 33 42 31

ตางประเทศ 7 3 13 4 2 1 6 4 1 6 5 1 - 4

ยอดรวมทงป 319 299 357 322 360 333 364 386 402 426 441 412 459 427

ทมา: รวบรวมจากทนตแพทยสภา

100

พยาบาล เมอดเผนๆ ปญหาการขาดแคลนพยาบาลไมนาจะเปนปญหาทรนแรง (ขอมลจาก

ตารางท 5.9 เองกแสดงใหเหนแนวโนมทจานวนและการกระจายตวของทงพยาบาลรวมและพยาบาลวชาชพทมแนวโนมทดข นจนถงป 2548 เปนอยางนอย) อยางไรกตาม ในระหวางการศกษา การสมภาษณผบรหารทงโรงพยาบาลรฐและโรงพยาบาลเอกชนหลายแหงใหภาพทตรงกนวา ปจจบนมปญหาการขาดแคลนพยาบาลทรนแรง จนสถานพยาบาลหลายแหงตองหนไปใชผชวยพยาบาลแทน รวมทงมปญหาการขาดแคลนพยาบาลทมทกษะเฉพาะ (เชน พยาบาลหอง ICU)

เมอพจารณาจากตวเลขจานวนผสมครสอบและขนทะเบยนในแตละป (ปจจบนพยาบาลจะตองตออายทก 5 ป) จากตารางท 5.10 กดเหมอนวาจานวนพยาบาลไมไดมจานวนเพมขนในปหลงๆ ซงสวนหนงคงเกดจากการลดการผลตในหลายๆ สถาบน เนองจากสถาบนเหลานมกจะผลตตามกรอบอตรากาลงในภาครฐ หรอบางครงกผลตตามกรอบอตรากาลงของหนวยงานตวเอง (เชน วทยาลยพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสข) และบางครงกทาใหแมแตหนวยงานของตนเองกยงไดบคลากรทไมเพยงพอ เพราะไมไดผลตเผอสาหรบพยาบาลลาออกไปอยภาคเอกชนหรอเลกประกอบอาชพพยาบาล (เชน โรงพยาบาลจฬาฯ มกมอตราพยาบาลวางในแตละปมากกวา 100 คน) เมอมความพยายามปฏรประบบราชการ รฐบาล (โดยสานกงานขาราชการพลเรอน หรอ กพ.) กใชวธควบคมอตรากาลงคนในภาครฐแบบเหวยงแห สงผลใหมการผลตพยาบาลลดลงไปดวย60 โรงพยาบาลรฐทตองการพยาบาลเพมตองใชวธจางพยาบาลใหมจานวนมากเปนลกจางแทนการบรรจเขารบราชการ61 ซงมผลทาใหพยาบาลจานวนมากเลอกทจะไมทางานกบโรงพยาบาลรฐ62 ในขณะททงสถานพยาบาลภาครฐและเอกชนตางกยงมความตองการพยาบาลอกจานวนมาก (ในปจจบน สถานพยาบาลภาครฐหลายแหงกยงตองจางพยาบาลดวยวธพเศษ)

อยางไรกตาม ปญหาการขาดแคลนพยาบาลนาจะอยในวสยทจะสามารถแกไดงายกวาแพทยและทนตแพทย เพราะในปจจบน การผลตพยาบาลในหลายสถาบนของภาครฐเองกผลตนอยกวาทเคยผลตไดในอดต63 และสาขาพยาบาลกยงเปนสาขาทมผนยมเรยนอยมาก เราจงสามารถผลตพยาบาลเพมและรกษาพยาบาลใหอยในภาครฐไดมากขนโดยเพยงปรบเปลยน

60และมการเลกสญญาบงคบใหพยาบาลจบใหมมาเขารบราชการ เนองจากโรงพยาบาลรฐไมมอตรา

ขาราชการจานวนมากพอทใชบรรจพยาบาลเหลาน ทงๆ ทโรงพยาบาลรฐเหลานนยงตองการพยาบาลเพม 61 ในปจจบน (ปลายป 2551) กระทรวงสาธารณสขมพยาบาลทเปนลกจางประมาณ10,000 คน 62 ขอมลจากสภาพยาบาลระบวา ในป 2551 ประมาณครงหนงของพยาบาลจบใหมจากวทยาลยพยาบาลของกระทรวงสาธารณสข (1,200 คนจาก 2,500 คน) ไมทางานในโรงพยาบาลรฐ 63 แตกมผต งขอสงเกตเชนกนวา ในอดตวทยาลยพยาบาลของกระทรวงสาธารณสขนาจะมการผลตพยาบาล

ในจานวนมากกวาศกยภาพทควรจะเปน (เชน เมอวดจากสดสวนอาจารยตอนกศกษา) และถงแมวาในปจจบนไดลดการผลตลงมา หลายแหงกนาจะยงมสดสวนอาจารยตอนกศกษาทตาเกนไป

101

นโยบายดานการผลตและดานกาลงคนของภาครฐ แนนอนวาการเปลยนแปลงนโยบายดานกาลงคนดานพยาบาล (เชน การรบพยาบาลจบใหมเขาเปนขาราชการ) จะมผลกระทบตอคาใชจายของภาครฐ แตกนาจะเปนวธการทมตนทนตอสงคมไมสงนก64เมอเทยบกบประโยชนทจะไดรบ65

64 ปจจบน ตนทนทสาคญสวนหนงของการบรรจขาราชการเพมคอสวสดการรกษาพยาบาลของขาราชการ ซงมคาใชจายตอหวสงมากเมอเทยบกบโครงการอนๆ แตเมอคดเปนคาใชจายตอขาราชการหนงคนแลว กยงตกประมาณ 1,500 บาทตอคนตอเดอนเทานน ถงแมกระทงเมอรวมกบตนทนอนทรฐตองจาย (เชน บาเหนจบานาญทเพมขน) การแกปญหาดวยวธนสาหรบพยาบาลกยงนาจะเปนการลงทนทคมคาของรฐ 65 และเมอเทยบกบวธอนทมการนามาใช เชน การปรบคาตอบแทนเบยเลยงเหมาจายใหบคลากรสสาขาใน

โรงพยาบาลชมชนในชวงปลายป 2551 ซงจายเงนเพมใหพยาบาลในพนททรกนดาร 1,500-4,500 บาทตอเดอน ซงกยงไมไดทาใหพยาบาลจานวนมากพอใจแตอยางใด

102

ตารางท 5.9 ขอมลจานวนและการกระจายของพยาบาล รวบรวมโดยสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

ก. พยาบาลรวม

จานวนพยาบาล จานวนประชากรตอพยาบาล 1 คน ป

กระทรวง

สาธารณสข ภาครฐ

อนๆ

รวมภาครฐ

เอกชน

รวม

ทงประ

เทศ

กทม.

ภาค

กลาง ภาค

ตอน. ภาค เหนอ

ภาคใต

2539 61,309 15,288 76,597 6,218 82,815 722 298 636 1,257 821 680

2540 65,106 14,688 79,794 6,437 86,231 701 314 625 1,212 755 651

2541 71,145 17,591 88,736 8,836 97,572 627 255 567 778 691 607

2542 72,346 18,211 90,557 8,994 99,551 618 252 558 1,063 676 605

2543 72,827 18,099 90,926 9,517 100,443 615 271 539 1,109 632 571

2544 77,707 20,003 97,710 10,331 108,041 575 240 519 1,013 613 540

2545 82,352 20,928 103,280 10,127 113,407 552 236 499 918 595 535

2546

83,593

20,481 104,074 11,465 115,539 562 282 494 888 582 527

2547 84,835 20,343 105,178 10,924 116,102 539 266 476 834 564 521

2548

85,633

19,066 104,699 12,674 117,373

590

238

495

767

518

508

2549

81,578

18,878 100,456 13,569 114,025

591

215

496

752

509

487

ข. พยาบาลวชาชพ

จานวนพยาบาลวชาชพ จานวนประชากรตอพยาบาลวชาชพ 1 คน ป

กระทรวง

สาธารณสข ภาครฐ

อนๆ

รวมภาครฐ

เอกชน

รวม

ทงประ

เทศ

กทม.

ภาค

กลาง ภาค

ตอน. ภาค เหนอ

ภาคใต

2539 34,547 14,000 48,547 5,660 54,207 1,103 350 1,058 2,272 1,287 1,140

2540 37,087 13,336 50,423 5,943 56,366 1,073 368 1,004 2,133 1,188 1,080

2541 40,844 14,812 55,656 8,052 63,708 960 311 922 1,849 1,100 1,037

2542 44,333 15,431 59,764 8,244 68,008 905 306 855 1,706 1,022 973

2543 46,066 16,003 62,069 8,909 70,978 870 309 825 1,702 908 884

2544 51,450 16,861 68,311 9,871 78,182 794 285 749 1,498 856 806

2545

58,301 17,389 75,690

9,702

85,392

733

279

685

1,278

785

765

2546

62,723

17,696 80,419

11,151

91,570

687

285

631

1,145

734

692

2547

66,860

18,654 85,424

10,410

95,834

652

289

593

1,045

684

659

2548

71,459

17,628 89,087

12,378

101,465

613

285

550

968

628

622

2549

70,708

17,115 87,823

13,320

101,143

619

273

563

1,009

648

614

ทมา: ป 2539-2544 จากรายงานทรพยากรสาธารณสข

103

ป 2545-2549 จากเวบของสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

http://moc.moph.go.th/Resource/Personal/index,new.php (ขอมลป 2545-2548 ในสวนของกระทรวงสาธารณสขไมรวมบคลากรทไปเรยนตอทสงกดอน)

ขอมลพยาบาลรวมคานวณโดยคณะผวจย จากขอมลพยาบาลวชาชพและพยาบาลเทคนค

หมายเหต: ภาครฐอนๆ คอ กระทรวงอนๆ+รฐวสาหกจ+เทศบาล+องคการอสระ

องคการอสระ ไดแก โรงพยาบาลจฬา สภากาชาดและสาขา (ในป 2545 มสถานพยาบาลทถอเปนองคการอสระ 6 แหง)

ตารางท 5.10 จานวนผสมครสอบและขนทะเบยนเปนผประกอบวชาชพพยาบาล 2541-2550

ปทอนมต

ปทหมดอาย

ประเภทของใบอนญาตฯ รวมขนทะเบยน

ชนหนง ชนสอง สมครสอบ พผ.1 พ.1 ผ.1 สมครสอบ พผ.2 พ.2 ผ.2

2541 2546 5,934 4,634 27 128 3,866 1,952 312 230 7,283

2542 2547 5,980 5,708 1 1,476 1,232 26 4 6,971

2543 2548 7,880 7,240 1,305 1,234 25 1 8,500

2544 2549 8,356 8,222 2 453 641 2 10 8,877

2545 2550 8,996 8,798 488 356 138 177 20 28 9,867

2546 2551 8,348 8,180 280 240 96 135 5 37 8,877

2547 2552 8,599 8,099 7 158 85 95 2 7 8,368

2548 2553 8,080 7,400 2 231 60 65 13 2 7,713

2549 2554 8,502 8,159 75 56 55 8,289

2550 2555 7,288 6,328 268 302 55 48 2 6,948

รวม 2541 - 2550 77,963 72,768 1,074 1,491 7,590 5,634 405 321 81,693

ทมา: สภาการพยาบาล

เอกสารอางอง ทกษพล ธรรมรงส. 2549. การกระจายแพทยทางภมศาสตรทเหมาะสมภายใตระบบ

หลกประกนสขภาพถวนหนา. สานกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย (สวปก.)

_____________. 2546. ”การลาออกของแพทย” วารสารวชาการสาธารณสข. 12:6 พฤศจกายน-ธนวาคม.

ทกษพล ธรรมรงส, พนา พงษชานะภย, ปยะ หาญวรวงศชย. 2547. "สาเหตการลาออกของ

แพทยจากหนวยงานในสงกดสานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ระหวางป พ.ศ.2545-

2546."

แพทยสภา. 2547. เอกสารประกอบการสมมนาเรองฝาวกฤตแพทย. 25 กรกฎาคม. ________. 2546. เอกสารประกอบการสมมนาเรองการลาออกของแพทย. 16 สงหาคม.

104

มทนา พนานรามย และ สมชาย สขสรเสรกล. 2539. การพยากรณแบบแผนการเจบปวยและความตองการแพทยในอนาคต. สงหาคม. กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

ศนยปฏบตการหลกประกนสขภาพถวนหนา. 2545. แนวทางการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาในระยะเปลยนผาน.

สานกนโยบายและแผน กระทรวงสาธารณสข. (หลายป). รายงานทรพยากรสาธารณสข http://moc.moph.go.th/Resource/Personal/index,new.php วโรจน ณ ระนอง อญชนา ณ ระนอง และศรชย เตรยมวรกล. 2547. หนงปแรกของการจด

หลกประกนสขภาพถวนหนา (ฉบบปรบปรง กมภาพนธ 2547). กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

วโรจน ณ ระนอง อญชนา ณ ระนอง ศรชย เตรยมวรกล และศศวทฒ วงษมณฑา. 2548. หลกประกนสขภาพถวนหนาป 2545-2546 (ฉบบแกไขปรบปรง มนาคม 2548). รายงานฉบบสมบรณเลมท 1 โครงการตดตามและประเมนผลการจดหลกประกนสขภาพถวนหนาระยะทสอง (2546-47). กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

วโรจน ณ ระนอง และ อญชนา ณ ระนอง. 2548. การหมนเวยนของบคลากรทใหบรการในสถานพยาบาลภาครฐ. รายงานฉบบสมบรณเลมท 5 โครงการตดตามประเมน ผลการจดหลกประกนสขภาพถวนหนาระยะทสอง (2646-2547). กรงเทพฯ: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

อดศร ภทราดลย. 2548. “ผลกระทบนโยบาย Medical Hub of Asia ตอระบบสาธารณสขไทย”. มตชน. 16 กรกฎาคม 2548.

อญชนา ณ ระนอง. 2549. โครงการ 30 บาท รกษาทกโรค กบความมนคงดานสขภาพของคนไทย. บทความวชาการด ประจาป 2549. สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

อาพล จนดาวฒนะ. 2546. “หมอลาออก กวาถวจะสก ระวงงาไหม” มตชน. 26 มถนายน. Cha-aim Pachanee and Suwit Wibulpolprasert. 2006. “Incoherent policies on universal

coverage of health insurance and promotion of international trade in health services in Thailand,” Health Policy and Planning. Published by Oxford University Press in association with The London School of Hygiene and Tropical Medicine. http://heapol.oxfordjournals.org/cgi/reprint/czl017v1

105

6. ผลกระทบตอราคาคารกษาพยาบาล และการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย

6.1 ผลกระทบในดานราคาคารกษาพยาบาล โดยทวไปแลว ในภาคบรการและสาหรบสนคาทไมมการสงออกหรอนาเขา (non-tradable goods) ราคาของสนคาหรอบรการเหลานนจะขนกบอปสงคและอปทานทมอยในพนทนนๆ ดงนน เมอมการเพมอปสงค (demand) เขามาในระบบ โดยชกนาคนไขจากตางประเทศเขามารบบรการในประเทศไทย (ในอตราเพมทสงกวาจานวนแพทยทกลบมาหรออพยพมาจากตางประเทศ) กยอมมโอกาสมากทจะดงใหราคาคารกษาพยาบาลในประเทศไทยสงขนตามไปดวย แมวาอตราคาบรการทางการแพทยทสงขนยอมหมายความวาประเทศมรายรบทเปนเงนตราตางประเทศเพมขน แตกมโอกาสทจะสงผลดานลบไปถงความสามารถในการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทยไดเชนกน และถงแมวาคนไขตางชาตสวนใหญจะมารบการรกษาทโรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญเทานน แตกอาจจะมผลดงใหราคาคารกษาพยาบาลทโรงพยาบาลกลมอนเพมขนไปดวย (เพราะมแรงดงบคลากรตอกนเปนทอดๆ)66

การศกษาสวนนทาโดยเปรยบเทยบราคาของบรการทางการแพทยในสถานพยาบาลกลมตางๆ ในชวงเวลาทเปลยนไป (โดยพยายามเปรยบเทยบขอมลปจจบนกบเมอประมาณ 5 ปกอน หรอปลาสดทมขอมลยอนกลบไป) โดยพยายามศกษาอตราเพมของคาบรการของโรงพยาบาลเอกชนกลมทหนมาเนนการรกษาผปวยตางประเทศ กบอตราเพมของคาบรการของโรงพยาบาลเอกชนกลมทไมได specialize ในดานการรกษาผปวยตางประเทศ67

ในการเปรยบเทยบราคาคาบรการนน คณะผวจยไดพยายามหาขอมลดวยสองวธคอ วธแรก เพอทจะหลกเลยงความผนแปรทเกดจากการทคนไขแตละรายมความหนกเบา

ของโรคทแตกตางกนไป คณะผวจยไดสอบถามขอมลจากสถานพยาบาลถงคาใชจายสาหรบการรกษาประมาณ 5 โรค โดยเลอกจากโรคทมกระบวนการรกษาทคอนขางคงท และมคาใชจายใน 66 ในระยะแรกนน มความเปนไปไดวาผลกระทบดานราคาอาจแตกตางกนในระหวางกลมสถานพยาบาล ตวอยางเชน ราคาคารกษาพยาบาลอาจมแนวโนมเพมขนมากในสถานพยาบาลท specialize ในดานการรกษาผปวยตางประเทศ (ซงมกาลงซอเขามาทโรงพยาบาลเหลานนโดยตรง) มากกวาในโรงพยาบาลเอกชนอนๆ ทไมได specialize ในดานการรกษาผปวยตางประเทศ (เชน โรงพยาบาลเอกชนทปจจบนเนนการใหบรการผมสทธประกนสงคม) หรอในสถานพยาบาลของรฐทหางไกล (ซงอาจไดรบเพยงผลกระทบทางออม เชน จากการทรฐบาลตองเพมคาตอบแทนเพอพยายามรกษาแพทยใหอยในระบบบรการของรฐ ซงในระยะแรกอาจจะมผลตอตนทนตอ visit หรอ admission ไมมากนก) แตเมอเวลาผานไป ผลกระทบดานคาแรงและราคากมแนวโนมทจะสงขนในโรงพยาบาลทกระดบ 67 สาหรบโรงพยาบาลรฐ อาจพจารณาจากอตราเพมของงบประมาณหรอคาหวสาหรบสถานพยาบาลของรฐในพนทใกลเคยงกนในชวงเดยวกน

106

สวนทเปนคายาไมสงมาก หรอไมผนแปรตามแตละเคสมากนก (เชน การคลอดโดยวธผาตดคลอด การผาตดไสตง การผาตดไสเลอน การผาตดถงนาด และการผาตดเปลยนขอเขา ทงหมดนคดเฉพาะกรณทไมมโรคแทรกซอน)68 เพอมาดวาคาใชจายรวมในแตละกรณในสถานพยาบาลแตละประเภท (เชน การคลอดปกตทนอนโรงพยาบาล 2 คน) เปลยนแปลงไปมากนอยเพยงใดในชวงประมาณ 5 ปทผานมา ทงน สาเหตทใชวธสอบถามคาใชจายรวมกเพราะหลายโรงพยาบาลอาจมวธการ charge คารกษาพยาบาลทเปลยนแปลงไป ตวอยางเชน คาใชจายการนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาลบางแหงในอดต จะเกบเปนคาหองเปนหลก แตในระยะหลงมการเกบเปนคาการพยาบาลเปนรายวนในอตราทสงพอๆ กบคาหอง และบางโรงพยาบาลมการเกบคาธรรมเนยมประเภทหรอรายการใหมๆ เพมขนมาจากในอดต เชน คาลงทะเบยนผปวยนอก คาลงทะเบยนผปวยใน คาพยาบาลหองผาตดและคาวสญญพยาบาล69 หรอคาเครองมอนเตอรเครองเดยวททาหนาทหลายอยาง (เชน เครองมอนเตอรทใชวดความดนโลหต blood gas และคลนหวใจ) บางโรงพยาบาลทเคยเรยกเกบเปนคาบรการรายการเดยว กเปลยนมาแยกเกบเปนสามรายการ (เปนรายชวโมงหรอรายวน) ทงทใชเครองเดยวกน70 เปนตน อยางไรกตาม ทผานมาการหาขอมลสวนนจากโรงพยาบาลเอกชนทาไดยากกวาทคาดเอาไวมาก (ทงทแตเดมนน ผวจยคาดวาโรงพยาบาลสวนใหญนาจะยนดใหขอมล เพราะปกตโรงพยาบาลเหลานมหนาทตามกฎหมายทจะตองประกาศราคาคาบรการตางๆ อยแลว) และไดขอมลทไมคอยสมบรณนก

วธทสอง ใชการหารายรบเฉลยจากตอคนไข (ตอ visit หรอตอ admission) โดยในกรณโรงพยาบาลเอกชนทงสองกลม ใชขอมลบญชในภาพรวมของโรงพยาบาลจากขอมลรายงานของโรงพยาบาลทสงใหตลาดหลกทรพย โดยทงสองวธจะเปรยบเทยบโรงพยาบาลในตลาดหลกทรพยกลมทเนนการขยายตวรองรบผปวยชาวตางชาต กบโรงพยาบาลเอกชนทอยในตลาดหลกทรพยแตเนนผปวยภายในประเทศในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล วธนมขอดทจะไดภาพรวมโดยเฉลยของโรงพยาบาล แตมขอดอยกวาวธแรกตรงทโรงพยาบาลตางๆ อาจประกอบดวยคนไขทมความรนแรงของโรค (case mix) ทตางกน อยางไรกตาม จากการศกษาพบวาขอมลทสถานพยาบาลรายงานใหตลาดหลกทรพยไมเพยงพอทจะนามาคานวณเพอหาคาตอบเหลาน (ยกเวนในกรณทผวจยเลอกใชสมมตฐานทอาจจะไมตรงกบความเปนจรง เชน สมมตวาราคาทเกบจากคนไขตางชาตไมตางจากราคาทเกบจากคนไทย และความรนแรงของ

68 ในโรงพยาบาลแหงหนงรายงานขอมลคาใชจายการผาตดรดสดวงทวาร ซงกเปนหตถการทมคณลกษณะทใกลเคยงกบกรณทเหลอ 69 ซงตางกบคาแพทยหรอ doctor fee ทโดยทวไปแลวโรงพยาบาลตองจายใหแพทยตอการผาตดแตละครง แตในกรณพยาบาลหองผาตด หลายโรงพยาบาลคดเปนอตรารายชวโมงทคอนขางสงในลกษณะทคลายกบ doctor fee ในขณะทโรงพยาบาลจางพยาบาลเหลานเปนรายเดอนในอตราเงนเดอนพยาบาลปกต 70 ในบางครงคนไขอาจไมมความจาเปนตองใชมอนเตอรทงสามอยางพรอมๆ กน

107

โรคไมตางกน เปนตน) หรอบางครงกไมสามารถทาไดเลย (ตวอยางเชน สถานพยาบาลบางแหงรายงานยอดขาย แตไมรายงานจานวนคนไข หรอไมแยกผปวยนอกและผปวยใน)71 ผลการศกษา โรงพยาบาล ก.

โรงพยาบาล ก. เปนโรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญในกรงเทพมหานคร ทมบทบาทสาคญในการรบคนไขตางชาต และมตกพเศษทสรางขนเพอใหบรการชาวตางชาตโดยเฉพาะ การคดอตราคาบรการในคนไขชาวไทยและชาวตางชาตจะตางกน เนองจากจะมคาบรหารจดการเพมเตมในคนไขชาวตางชาต เชน คาลาม คาแพทยและพยาบาลทคอยใหขอมลและเขยน medical report ตามความของตองการของบรษทประกน (ลกคาชาวตางชาตสวนใหญจะใชประกน) รวมไปถงคาหองและคาอาหาร (รวมถงการมตกพเศษทใหบรการชาวตางชาตโดยเฉพาะ ซงมคาบรการทสงกวาตกเดมทใหบรการลกคาคนไทย)

ขอมลราคาคารกษาพยาบาลทรายงานในตารางท 6.1 และ 6.2 เปนขอมลของคนไขชาวไทย ซงจะเหนไดวาในสวนของราคาทเปนแพคเกจตามตารางท 6.2 (ซงมกลมเปาหมายอยทกลมคนไทยทมรายไดระดบกลาง) ในสโรคแรกกมอตราปรบเพมขนในป 2551 (ขอมลชวงกลางป) ในอตราระหวางรอยละ 12-22 (สวนในกรณการผาตดเปลยนขอเขามการปรบเพมไมมาก ซงอาจเปนเพราะราคาเดมคอนขางสงอยแลว)

ตารางท 6.1 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรงของคนไขชาวไทยท

โรงพยาบาล ก. ตงแตป 2548 จนถงปจจบน

2548 2549 2550 2551

การคลอดลกโดยการผาตดคลอดทไมมโรคแทรกซอน(1) 58,000 - - 80,000 การผาตดไสตงทไมมโรคแทรกซอน(2) - 80,000 97,000 98,000 การผาตดไสเลอนทไมมโรคแทรกซอน - 70,000 101,000 157,000 การผาตดถงนาดทไมมโรคแทรกซอน(2) - - 195,000 - การผาตดเปลยนขอเขาทไมมโรคแทรกซอน(2) - 270,000 320,000 320,000 หมายเหต: (1) ม case การผาคลอดนอยเพราะคนไขสวนใหญจะใชบรการแบบเปนแพคเกจ ซงมราคาถกกวา

(2) ไมรวมเคสทผาตดโดยใชกลอง (ซงสวนใหญมคาใชจายสงกวา)

71 และในบางกรณเมอคณะผวจยขอขอมลเหลานเพมเตม (รวมทงการแยกขอมลระหวางคนไขไทยและตางชาต) กไดรบคาตอบวาเปนขอมลททางโรงพยาบาลถอวาเปนความลบทางธรกจ

108

ตารางท 6.2 คาบรการเหมาจายแบบเปนแพคเกจสาหรบคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ก. ป 2550-2551

จานวนวนนอน 2550 2551

อตราเพม (%)

การคลอดลกโดยการผาตดคลอดทไมมโรคแทรกซอน 3 48,000 58,000 20.8 การผาตดไสตงทไมมโรคแทรกซอน 2-3 110,000 125,000 13.6 การผาตดไสเลอนทไมมโรคแทรกซอน 2-3 90,000 110,000 22.2 การผาตดถงนาดทไมมโรคแทรกซอน 3-4 250,000 280,000 12.0 การผาตดเปลยนขอเขาทไมมโรคแทรกซอน 5-7 425,000 450,000 5.9 หมายเหต: ราคาแบบแพคเกจมขอจากดในหลายกรณ เชน หองพกเปนหองธรรมดา และมกาหนดเวลาในการ

พกฟนอยางแนนอนตายตว (ตวอยางเชน ในกรณของการผาตดคลอดลก จะเปนแพคเกจ 3 วน 4 คน ดงนน ถาคนไขทตองการพกฟนนานกวาน หรอเดกอาจตองไดรบการดแลนานกวาระยะเวลาดงกลาว กไมสามารถคดราคาแบบแพคเกจได เชนเดยวกบกรณทคนไขตองการพกหองพกแบบพเศษ)

โรงพยาบาล ข. โรงพยาบาล ข. เปนโรงพยาบาลเอกชนในกรงเทพมหานครทไมไดอยในยานธรกจ แต

เดมไมไดใหบรการคนไขตางชาต แตในระยะหลงไดเรมใหบรการโดยเนนทโรคเฉพาะทางบางดาน (เชน การรกษาโรคหวใจโดยใช Stem Cell) ขอมลในตารางท 6.3 เปนขอมลทเปนของคนไขคนไทย

จากตารางท 6.3 จะเหนไดวาอตราเพมของราคาคารกษาพยาบาลในชวงสองปหลง คอระหวางป 2548 กบ 2550 (รวมทงกรณทคดไปถงกลางป 2551) สงกวาในชวงสองปกอนหนานน (ป 2546-2548) อยางชดเจน

109

ตารางท 6.3 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรงของคนไขชาวไทยทโรงพยาบาลข. ตงแตป 2546 จนถงปจจบน

2546

2547

2548

2549

2550

พค. 2551

อตราเพมเฉลยตอป 2546-

48

อตราเพมเฉลยตอป 2548-

50

อตราเพมเฉลยตอป 2546-

50

อตราเพมเฉลยตอป 2546- พค.51

การผาตดคลอดทไมมโรคแทรกซอน 39,670 41,297 40,576 42,870 44,703 48,354 1.1 5.0 3.0 4.5

การผาตดไสตงทไมมโรคแทรกซอน 40,464 41,818 47,898 55,123 66,259 62,084 8.8 17.6 13.1 10.0

การผาตดไสเลอนทไมมโรคแทรกซอน 46,380 66,352 45,548 71,926 57,056 73,786 -0.9 11.9 5.3 10.9

การผาตดถงนาดทไมมโรคแทรกซอน 84,466 109,947 125,746 189,412 197,439 160,463 22.0 25.3 23.6 15.3

การผาตดเปลยนขอเขาทไมมโรคแทรกซอน 194,970 191,006 176,510 199,911 238,935 no case -4.9 16.3 5.2 n.a.

หมายเหต: ขอมลป 2551 เปนขอมลถงเดอน พ.ค. อตราเพมเฉลยตอปใชสมมตฐานวามการเพมในอตราทคงทตลอดชวงระยะเวลา 2, 2, 4 และ 4.5

ป ตามลาดบ

ตารางท 6.4 คาบรการเหมาจายแบบเปนแพคเกจสาหรบคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ข. เมอตนป 2551

หองพก

ค หองพกเดยว

หองพก VIP

ผาตดโดยสองกลอง

การคลอดลกโดยการผาตดคลอดทไมมโรคแทรกซอน 38,900 42,900 45,900 n.a. การผาตดไสตงทไมมโรคแทรกซอน - 60,000 70,000 90,000 การผาตดไสเลอนทไมมโรคแทรกซอน - 60,000 - n.a. การผาตดถงนาดทไมมโรคแทรกซอน - 80,000 - 95,000 การผาตดเปลยนขอเขาทไมมโรคแทรกซอน (รวมขอเทยม) - 200,000 - -

110

เพอเปนการเปรยบเทยบตารางท 6.5 เสนอราคาคาบรการแบบเหมาจายเปนแพคเกจ ของโรงพยาบาล ค. (ซงเปนโรงพยาบาลในจงหวดรอบกรงเทพมหานครทมผบรหารกลมเดยวกบโรงพยาบาล ข. โรงพยาบาล ค. ไมไดมเปาหมายในการใหบรการคนไขตางชาต และมรายรบสวนสาคญจากโครงการประกนสงคม)

ตารางท 6.5 คาบรการเหมาจายแบบเปนแพคเกจสาหรบคนไขชาวไทยทโรงพยาบาล ค.

เมอตนป 2551

หองพก

ค หองพกเดยว

หองพก VIP

ผาตดโดยสองกลอง

การคลอดลกโดยการผาตดคลอดทไมมโรคแทรกซอน 31,000 33,000 38,000 n.a. การผาตดไสตงทไมมโรคแทรกซอน

38,000 (2 วน)

45,000

การผาตดไสเลอนทไมมโรคแทรกซอน 38,000 n.a.

การผาตดถงนาดทไมมโรคแทรกซอน 80,000 (2 วน)

85,000

การผาตดเปลยนขอเขาทไมมโรคแทรกซอน (รวมขอเทยม)

180,000 (7 วน)

โรงพยาบาล ง. โรงพยาบาล ง. เปนโรงพยาบาลเอกชนในจงหวดใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ

เปนโรงพยาบาลในเครอใหญเครอหนง ซงมโรงพยาบาลในเครอหลายโรงทมบทบาทสาคญในการใหบรการชาวตางชาต แตโรงพยาบาล ง. ไมไดเปนหนงในจานวนนน ในขณะเดยวกนโรงพยาบาล ง. กไมไดเขารวมโครงการประกนสขภาพของรฐ จงถอไดวาโรงพยาบาล ง. เปนโรงพยาบาลเอกชนในจงหวดใหญทเนนลกคาทมกาลงซอในจงหวดทต งและจงหวดใกลเคยง

ขอมลจากตารางท 6.6 บงชวาคารกษาพยาบาลของโรคพนๆ กเพมขนอยางมนยสาคญในระยะสองปทผานมา อาจจะยกเวนกรณผาตดไสตง ทเพมขนในอตราทตากวา ซงอาจเปนเพราะะโรงพยาบาลสามารถทจะลดวนนอนของเคสเหลานลงโดยเฉลยประมาณหนงวน

111

ตารางท 6.6 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรงทโรงพยาบาล ง. ตงแตป 2548 ถงปจจบน

จานวนวนนอน

2549 2550

2551

อตราเพมป 50 (%)

อตราเพม ป 51 (%)

การคลอดลกโดยการผาตดคลอดทไมมโรคแทรกซอน 4 31,621 36,223 54,857 14.6 51.4 การผาตดไสตงทไมมโรคแทรกซอน

ดในวงเลบ

39,468 (4-5 วน)

42,015 (3-4 วน)

*

6.5

*

การผาตดรดสดวงทวารทไมมโรคแทรกซอน

ดในวงเลบ

24,111 (3-6 วน)

27,629 (2-3 วน) * 14.6 *

การผาตดไสเลอนทไมมโรคแทรกซอน * * * * การผาตดถงนาดทไมมโรคคแทรกซอน ** ** ** ** การผาตดเปลยนขอเขาทไมมโรคแทรกซอน ** ** ** ** หมายเหต * มจานวน case นอยเกนไปทจะนามาประมวลผลอยางมความนาเชอถอได ** ไมมขอมล

โรงพยาบาลกรงเทพภเกต

โรงพยาบาลกรงเทพภเกต เปนโรงพยาบาลทต งในแหลงทองเทยว และปจจบนมรายไดสวนใหญจากคนไขตางชาต คนไขตางชาตสวนใหญเปนนกทองเทยว ซงปกตจะมนกทองเทยวเขามาทภเกตถง 5 ลานคนตอป แตนกทองเทยวจะเขามามากเฉพาะในฤดทองเทยว ทงผบรหารและแพทยโรงพยาบาลกรงเทพภเกตตางกตระหนกดวาไมสามารถพงแตคนไขตางชาต ฐานลกคาคนไทยจงยงเปนแหลงรายไดทสาคญของโรงพยาบาล (ดรายละเอยดเกยวกบโรงพยาบาลกรงเทพภเกตและแนวทางการบรหารของโรงพยาบาลเพมเตมในกรอบท 7.1 ในบทสดทาย)

หลงจากทโรงพยาบาลผานพนวกฤตสนามมาได และประสบความสาเรจในการดงคนไขตางชาต (นอกเหนอจากนกทองเทยวทปวย) เขามามากขน ผบรหารโรงพยาบาลมนโยบายลดคารกษากบคนไขไทย ซงสวนหนงจะเหนไดจากขอมลในตารางท 6.7 ซงโดยเฉลยแลวโรคทมคาใชจายเกนหนงแสนบาทจะมคาใชจายลดลงหรอเพมขนในอตราทคอนขางตา (สาหรบ

112

ชาวตางชาตนน ทางโรงพยาบาลเกบคารกษาในอตราทสงกวาคนไทย โดยเฉพาะคนตางชาตทไมไดพานกอาศยอยในพนทเปนประจา)72

ตารางท 6.7 คาใชจายเฉลยตอรายจาก case ทเกดขนจรง ทโรงพยาบาลกรงเทพภเกต ป 2549-2550

ประเภทของหตถการ ประเภทของคนไข 2549 2550 อตราเพม

การผาตดคลอด คนไขไทย 47,054 46,675 -0.8%

(จานวน case) 43 104 142%

คนไขตางชาต 50,266 52,397 4.2%

(จานวน case) 5 12 140%

การผาตดไสตง คนไขไทย 62,989 80,824 28.3%

(จานวน case) 20 56 180%

คนไขตางชาต 191,463 189,655 -0.9%

(จานวน case) 10 48 380%

การผาตดไสเลอน คนไขไทย 106,060 71,741 -32.4%

(จานวน case) 6 9 50%

คนไขตางชาต 92,842 205,352 121.2%

(จานวน case) 5 8 60%

การผาตดถงนาด คนไขไทย 142,632 146,444 2.7%

(จานวน case) 3 5 67%

คนไขตางชาต N/A 417,258 N/A

(จานวน case) N/A 3 N/A

การผาตดขอเขา คนไขไทย 233,979 217,533 -7.0%

(จานวน case) 2 7 250%

คนไขตางชาต N/A 368,863 N/A

(จานวน case) N/A 4 N/A

ทมา: โรงพยาบาลกรงเทพภเกต

72 ในบรรดาโรงพยาบาลทคณะผวจยไดศกษานน นอกจากโรงพยาบาลกรงเทพภเกตแลว มโรงพยาบาลอก

แหงหนงทต งในกรงเทพมหานครทมนโยบายเกบคารกษาคนไขตางชาตตางจากคนไทย (แตคณะผวจยไมมขอมลรายละเอยดดานราคาคารกษาพยาบาลของโรงพยาบาลดงกลาว)

113

การวเคราะห

เนองจากอปสรรคในดานการหาขอมล ขอมลการทรวบรวมมาไดในสวนนจงไมคอยเปนระบบหรอครบถวนตามทคณะผวจยวางแผนเอาไวตอนแรก แตกพอจะเหนแบบแผน (pattern) ทคลายกนในบางดาน

สาหรบโรงพยาบาลสวนใหญในการศกษาน ทไมไดมนโยบายเรยกเกบคาบรการในอตราทตางกนสาหรบชาวตางชาต (ยกเวนการเกบคาใชจายทเพมขนเนองจากมบรการหรอคาการจดการทเพมขน) และโรงพยาบาลทไมไดเนนการใหบรการชาวตางชาตนน ขอมลในระยะหลง แสดงใหเหนวาคาใชจายในดานการรกษาพยาบาลในชวงสองถงสามปทผานมามอตราเพมคอนขางสง (สวนใหญอยระหวางรอยละ 10-25 ตอป) และขอมลทพอมอยบางบงชวาอตราเพมในชวงสองสามหลงนสงกวาอตราเพมในชวงกอนหนานน (เชน ระหวางป 2546-2548) อยางเหนไดชด ถงแมวาเราจะไมมหลกฐานทชชดไดวาอตราการเพมทสงขนมสวนทเกดจากการขยายตวของบรการชาวตางชาต แตกมความเปนไปไดมากทราคาคารกษาพยาบาลทเพมขนอยางรวดเรวในภาคเอกชนในระยะหลงจะมผลตอการเขาถงบรการโรงพยาบาลเอกชนของคนไทย (โดยเฉพาะในกลมชนชนกลาง)

กรณโรงพยาบาลกรงเทพภเกต ซงมนโยบายทชดเจนเกบคารกษาชาวตางชาตในอตราทสงกวาคนไทย อาจถอเปนขอยกเวนททาใหอตราเพมของคารกษาพยาบาลสาหรบคนไทยไมเพมขนสงเทา (หรอใกลเคยงกบ หรอรวดเรวเทา) อตราเพมของคารกษาพยาบาลสาหรบชาวตางประเทศ ซงปจจบนมระดบราคาทคอนขางสง (ยกเวนการผาตดคลอด แตคงเปนเพราะกรณนสวนใหญเปนการบรการชาวตางชาตทมถนพานกอยในประเทศไทย)73 ซงถาเกบคาบรการในอตราดงกลาวกบคนไทย กคงมโอกาสมากทจะสงผลดานลบไปถงความสามารถในการเขาถงบรการของคนไทยและตอรายไดของโรงพยาบาลเองในทสด วธเกบคาบรการสองราคา(และพยายามดแลไมใหคาบรการทเกบกบคนไทยสงจนเกนไป) จงนาจะเปนวธทมประสทธผลสาหรบโรงพยาบาลดวย

6.2 ผลกระทบตอการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทย

การเปน medical hub มโอกาสทจะสงผลกระทบตอการเขาถงบรการทมคณภาพของคนไทยในทงสองดาน กลาวคอ การปรบตวของสถานพยาบาลของไทยเพอรบคนไขตางชาตยอมทาใหสถานพยาบาลจานวนหนงพฒนามาตรฐานไปสระดบสากลไดมากขน ซงนาจะชวยใหผปวยชาวไทยทมกาลงทรพยมากพอทจะแขงขนกบกาลงซอจากตางประเทศและยงสามารถไปใชบรการจากสถานพยาบาลเหลานนมโอกาสไดรบบรการทมคณภาพมาตรฐานสงขน แตในขณะเดยวกน ถาการม medical hub ทาใหคาใชจายในการเขารบบรการทสถานพยาบาล

73 เพราะปกตจะไมคอยมการบนขามประเทศมาคลอดในประเทศอน และโดยหลกการแลวสายการบนสวนใหญจะไมอนญาตใหสตรมครรภขนเครองบนในชวงสามเดอนสดทายของการตงครรภ

114

เหลานนเพมขนรวดเรวกวาเดม กอาจจะทาใหคนไทยจานวนไมนอยทเคยเขาถงบรการเหลานน ไมมกาลงทรพยพอทจะใชบรการทสถานพยาบาลเดมหรอในระดบเดมไดอกตอไป และตองหนไปหาบรการทสถานพยาบาลระดบรองลงมาทคงมราคาแพงขนเชนกน (แตยงไมแพงเทาสถานพยาบาลกลมแรก) และอาจมผลตอกนไปเปนลกโซ

สาหรบคนไทยสวนใหญทมรายไดกระจกกนอยทดานลาง คงตองหนไปพงบรการของโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา (รวมทงประกนสงคม และสวสดการขาราชการ) มากขน และการทแพทยทมทกษะสงถกดงดดไปสภาคทมกาลงซอสงจากตางประเทศมากขนนน กยอมทาใหคนสวนใหญของประเทศมโอกาสทจะไดรบบรการทมคณภาพตาลง (หรออาจจะเขาถงยากขนและไดรบการดแลในเวลาทจากดขน ซงผลกระทบในสวนนมโอกาสทจะเปนปญหาใหญกวาทคนทวไปคด เพราะคนไขตางประเทศทเขามาหนงคนอาจใชเวลาของแพทยเปนสบเทาของเวลาทแพทยใชตรวจคนไขในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาหรอในโครงการประกนสงคม)74 และถาจะรกษาคณภาพการรกษาพยาบาลของโครงการเหลาน (หรอยกระดบคณภาพมาตรฐานใหทดเทยมหรอใกลเคยงกบสถานพยาบาลใน medical hub) กคงมความจาเปนตองปรบเพมคาใชจายในดานการรกษาพยาบาล (โดยเฉพาะอยางยงในสวนของคาตอบแทนแพทย) ของทงโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาและโครงการประกนสงคมในอตราทสงขนและเรวขนกวาในกรณทไมมโครงการนเปนอยางมาก

นอกจากน การขยายตวและการยกระดบคณภาพมาตรฐานของ medical hub ซงยอมมสวนทใหบรการคนไทยดวยนน ยอมมโอกาสทจะเพมความแตกตางในดานมาตรฐานการรกษาพยาบาล (ซงปจจบนกมความเปนทวและพหมาตรฐานอยแลว) ขนไปอก รวมทงความนยมในการใชเทคโนโลยและยาใหมๆ ทมราคาแพง (รวมทงเทคโนโลยและยาทยงอยในขนทดลอง หรอเทคโนโลยและยาทผานการพสจนผลในดานการรกษามาพอสมควรแลว แตมตนทนทสงเมอเทยบกบระดบรายไดของคนไทย) ซงอาจสงผลใหเกดแนวโนมการเรยกรองสทธ ในการใชเทคโนโลยและยาราคาแพงในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาและโครงการประกนสงคมเพมขน และสงผลกระทบตอคาใชจายหรอปญหาในการบรหารจดการโครงการเหลานตามมา

อยางไรกตาม การวดประโยชนทคนไทยจะไดรบจากการปรบตวและปรบมาตรฐานของสถานพยาบาลตางๆ ทาไดคอนขางยาก (และการวดเฉพาะประโยชนเฉพาะจากผทไดรบประโยชน โดยไมไดวดความสญเสยของผทถกผลกดนออกไปจากสถานพยาบาลทเขาเคยใชดวยอปสรรคดานการเงน กคงจะไมใชวธวดทดนก) ในขณะเดยวกน การวดผลกระทบของการมโครงการ medical hub ทมตอคณภาพและการเขาถงในสวนของโครงการหลกประกนสขภาพ

74 เปนไปไดวา ในสภาวะการณทเปลยนแปลงไปน จะกอใหเกดการ “ปฏรป” และเปลยนแปลงกระบวนทศน เชน คนไขทมาโรงพยาบาลโดยไมไดปวยหนกอาจจะไดพบพยาบาลเวชปฏบตแทนการพบแพทย หรออาจมการหนมาใชระบบนดตรวจลวงหนา หรอการใชการปรกษาทางโทรศพทมากขน ฯลฯ การปฏรปเหลานคงมสวนชวยลดตนทนและทาให cost effective มากขน แตกมโอกาสทตองเสยสละ “คณภาพ” ลงบางสวนเชนกน

115

ถวนหนา (รวมประกนสงคม) ในชวงนกทาไดยากเชนกน75 เพราะในชวงระยะเวลาเดยวกบทมการขยายตวของ medical hub เกดขนในชวงเดยวกนกบทมการปฏรปดานหลกประกนสขภาพตางๆ ในแทบทกโครงการ ตวอยางเชน การมโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาซงนาจะทาใหการเขาถงบรการของคนไทยจานวนหนงดขน (อยางนอยกในระยะสน)

ประเดนทนาจะเปนปญหามากกวาคอ แนวโนมทแพทยผเชยวชาญทเปนกาลงสาคญทงในดานการเรยนการสอนและการบรหาร (รวมทงการใหบรการเฉพาะทางสาหรบ case การเจบปวยทมความซบซอนหรอโรคทพบไดนอย (rare disease) ทตองอาศยความเชยวชาญและประสบการณในการวนจฉยและรกษา) ในโรงเรยนแพทยและโรงพยาบาลตตยภมของภาครฐถกดงตวออกมาจากภาครฐ เนองจากการขยายตวของภาคเอกชนเพอดงดดหรอรองรบคนไขตางชาต (เชน ดวยการแขงขนกนสรางศนยเชยวชาญในดานตางๆ ในโรงพยาบาลเอกขน เพอเปนจดขายใหกบคนไขตางชาต) แพทยและพยาบาลทมความเชยวชาญเฉพาะทางถกดงตวจากภาครฐ โดยเสนอคาตอบแทนทสงกวาทไดรบจากภาครฐหลายเทาตว (และมการดงตอกนเปนทอดๆ) จนอาจทาใหศกยภาพและความสามารถของระบบบรการ (และการเรยนการสอนนกศกษาแพทย) ของภาครฐดอยหรอเสอมลงไป กอใหเกดปญหาความเสอมถอยในระบบของรฐในระยะยาว จนอาจทาใหสถานพยาบาลของรฐ (ทยงคงเปนทพงของคนสวนใหญของประเทศ) กลายเปนสถานพยาบาลชนสองทรกษาไดแตโรคพนๆ ในทสด76

อยางไรกตาม ดวยปญหาขอจากดตางๆ ทกลาวมาขางตน การศกษาในสวนนจงใชวธการศกษาในเชงคณภาพ โดยพยายามประมวลใหเหนภาพความเปลยนแปลงในดานบคลากรในสวนของแพทยผเชยวชาญในโรงเรยนแพทยและสถานพยาบาลตตยภมเฉพาะทางของรฐ โดยสมภาษณผบรหารโรงเรยนแพทย (เชน โรงพยาบาลศรราช และโรงพยาบาลรามาธบด) และในโรงพยาบาลตตยภมเฉพาะทางของรฐ (สถาบนโรคทรวงอก) ซงการศกษาสวนนจะชวยเสรมผลการศกษาในตอนท 5 (ทเปนการศกษาเรองบคลากรในเชงปรมาณ) อกทางหนง ผลการศกษาในสองสวนน ประกอบกบผลกระทบในดานราคา (จากหวขอ 6.1) และผลตอเศรษฐกจของประเทศ (จากการศกษาในตอนท 4) จะชวยใหเหนภาพรวมของผลกระทบของโครงการ medical hub ทงทไดดาเนนการจนประสบความสาเรจพอสมควรในปจจบนแลว กบแนวโนมใน

75 ในสวนของโครงการประกนสงคมนน พบวามโรงพยาบาลบางแหงในภาคตะวนออกหยดรบผปวยประกนสงคม ซงนาจะเกดจากทางโรงพยาบาลเหนวาจากการหนไปรกษาผปวยทจายเงน (และผปวยทมประกนสขภาพเอกชน) จะทากาไรไดมากกวา ซงอาจเปนเพราะคารกษาพยาบาลทสงขนในระยะหลง 76 หรอแมกระทงสถานพยาบาลของรฐบางแหง (เชนโรงพยาบาลศรราช) จะมแนวคดทจะรกษาบคลากรเอาไวตามแนวทางทไดกลาวไวในตอนท 2 (และมมต ครม. ทใหโรงพยาบาลศรราชดาเนนการดงกลาวดวย) กยงมผทตงขอกงขาวา ถาทาไดสาเรจตามเปาหมายแลว จะมผลทาใหโอกาสการเขาถงทรพยากรของภาครฐในสวนนเพมขน (เนองจากทาใหศรราชมกาลงทรพยในการลงทนมากขน) หรอลดลง (ยกเวนกลมผมฐานะดจรงๆ เพราะราคาคารกษาพยาบาลในบรการเหลานจะแพงขนตามไปดวย)

116

อนาคต เพอจะเปนขอมลพนฐานใหฝายตางๆ ไดพจารณาตอไปวาการทจะทาใหเกด (หรอรกษา) สมดลระหวางผลกระทบในดานตางๆ ของการม medical hub ทผานมา (และ/หรอทกาลงจะเกดขนในอนาคตอนใกล) นน ควรตองมการปรบเปลยนนโยบายหรอมาตรการตางๆ หรอไมเพยงใด

การปรบตวเพอรกษาคณภาพบคลากรของสถานพยาบาลภาครฐ การขยายตวของธรกจโรงพยาบาลเอกชนทเกดขนอยางรวดเรวในชวงประมาณสอง

ทศวรรษทผานมาสวนหนงไดรบอานสงสจากการผลตบคลากรในภาครฐ (ตวอยางเชน แพทยทผานการใชทนและกลบมาเรยนตอเฉพาะทางจานวนไมนอย ยายไปทางานในภาคเอกชนหลงจากใชทนครบ หรอจายคาชดเชยใหภาครฐ) และจากการ “ยนสองขา” ของแพทยในระบบโรงพยาบาลรฐ และอาจารยแพทยจากโรงเรยนแพทยโดยสวนใหญ ทจะแบงเวลาสวนหนงไปทางานใหโรงพยาบาลเอกชน

อยางไรกตาม เมอโรงพยาบาลเอกชนขยายตวอยางรวดเรวมากขน (ซงสวนหนงคงเปนผลของการขยายตวของ medical tourism ในประเทศไทย) กทาใหเกดแรงดงดดแพทยจากภาครฐและอาจารยแพทยทรนแรงขน เนองจากสถานพยาบาลของเอกชนตางกแขงขนกนดวยการเปดศนยแพทยเฉพาะทาง ซงตองการแพทยผเชยวชาญมาประจา (แทนทจะเปนแบบ part time หรอ consultant แบบเดม)77 โรงเรยนแพทยหลายแหงสญเสยอาจารยแพทยเปนจานวนมาก (และในหลายกรณกมการดงไปทงทม)

ในอดตนน โรงเรยนแพทยเคยพยายามแกปญหาทอาจารยแพทยตองออกไปหารายไดขางนอกโดยการเปดคลนกพเศษนอกเวลา (และในระยะหลงโรงพยาบาลจฬาฯ ไดขยายออกไปรองรบผปวยในตามโครงการผาตดนอกเวลาดวย) แตผบรหารโรงเรยนแพทยบางทานกเหนวามาตรการเหลานนไมเพยงพอ และหนมาพฒนาโรงพยาบาลของตนใหมความทนสมยในดานภมทศนและความสะดวกสบายใหเทยบเทาโรงพยาบาลเอกชนชนนา ตวอยางเชน โรงเรยนแพทยของรฐทมชอเสยงมากทสดแหงหนงคอโรงพยาบาลศรราช ไดมการปรบตวใหมความทนสมยขน และมการพฒนาศนยรกษาโรคเฉพาะทาง เชน ศนยหวใจ และศนยมะเรง โดยในสวนของศนยหวใจนน ตงแตชวงปลายป 2549 ศรราชไดเปดศนยทมชอเฉพาะเปนภาษาองกฤษวา “The Heart by Siriraj” เปนองคกรอสระภายใตกากบของคณะแพทยศาสตรศรราชฯ ซงในทางปฏบตเปนเสมอนโรงพยาบาลเอกชนในโรงพยาบาลรฐ (ดรายละเอยดเพมเตมในกรอบท 6.1) และยงมแผนทจะทาศนย Excellent Center/Medical Research Building ทเปน One-stop service ประมาณ 300 เตยง (ในพนททเคยเปนสถานรถไฟธนบร) สาหรบใหบรการทางการแพทยโดย

77 จรงอย ในปจจบน โรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญหลายแหงกยงอาศยแพทยผเชยวชาญมาเปน part time หรอ consultant อยเปนจานวนมาก โดยในหลายโรงพยาบาล แพทยกลมนกยงมจานวนมากกวาแพทยทเปน full time (ถงแมวาการเปรยบเทยบทเหมาะสมกวาควรเทยบเปน full time equivalence หรอ FTE มากกวาทจะเทยบเปนจานวนคน)

117

เนนกลมผมรายไดสง โดยตงเปาทจะเกบคารกษาพยาบาลทประมาณรอยละ 80 ของโรงพยาบาลเอกชน (ในทานองเดยวกนกบ “The Heart”) และจายคาตอบแทนใหแพทยทรกษาประมาณรอยละ 60-70 ของแพทยทไปทาโรงพยาบาลเอกชน ซงเมอประกอบกบการปรบปรงสถานพยาบาลและซออปกรณทางการแพทยททนสมย (โดยสวนหนงมาจากผลกาไรทไดจากคนไขกลมทมฐานะดเหลาน โดยไมตองไปพงการของบประมาณจากภาครฐทมกตองรอการอนมตเปนระยะเวลานาน) และความรวมมอกบตางประเทศทมบทบาทในดานการพฒนาความรและศกยภาพของอาจารยแพทยในประเทศไทยแลว ศ.นพ.ปยะสกล สกลสตยาทร อธการบดมหาวทยาลยมหดล ซงเปนอดตคณบดและผบรหารโรงพยาบาลศรราชทรเรมโครงการเหลาน (และปจจบนกยงคงมสวนกากบดแลโรงพยาบาลศรราชในฐานะผบรหารมหาวทยาลยมหดล) เชอวาจะเปนแนวทางทชวยใหโรงเรยนแพทยสามารถรกษาอาจารยแพทยเอาไว (หรอลดการสญเสยใหนอยลงอยางมนยสาคญ)

กรอบท 6.1 “The Heart by Siriraj”: โรงพยาบาลเอกชนในโรงพยาบาลรฐ? ศนยตรวจรกษาโรคหวใจแหงใหมของศรราช ทมชอวา The Heart by Siriraj เรมเปด

ดาเนนการในเดอนตลาคม 2549 ตงอยบนชน 4 ของอาคารศนยโรคหวใจสมเดจพระบรมราชนนาถ ของโรงพยาบาลศรราช (โดยมลฟตทแยกออกมาตางหาก) The Heart อยภายใตกองทนพฒนาระบบงานหวใจและหลอดเลอด ซงเปนองคกรอสระภายใตกากบของคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ในทางปฏบต The Heart เปนเสมอนโรงพยาบาลเอกชนเฉพาะทางขนาดเลกทร กษาเฉพาะโรคทางหวใจ โดยใหบรการเกอบเบดเสรจในตวเอง ตงแตลงทะเบยน OPD ตรวจโรค ไปจนถงการรบผปวยใน ซงมทงหองพกผปวยวกฤตและกงวกฤต รวม 20 หอง (ยกเวนระบบรถพยาบาลซงยงใชของโรงพยาบาลศรราช และระบบเวชระเบยนซงยงเชอมตอกบของโรงพยาบาลศรราช) ทงนทางกองทนฯ ไดลงทนประมาณ 60 ลานบาท สาหรบการตกแตงศนยโรคหวใจแหงน จนมรปลกษณทคลายกบโรงพยาบาลเอกชนชนนาในกรงเทพมหานคร

ความแตกตางทสาคญประการหนงของ The Heart กบศนยโรคหวใจทวไปของโรงพยาบาลศรราชกคอ ในขณะทคนไขทวไปของโรงพยาบาลศรราช (รวมทงคลนกพเศษนอกเวลาราชการ) จะประกอบไปดวยผปวยทวไปและขาราชการ กลมเปาหมายของ The Heart เปนผปวยกลมผมรายไดสง และคนไขโรคหวใจของโรงพยาบาลเอกชน (คนไขไมสามารถใชสทธขาราชการเขารบบรการเหมอนกบในกรณคลนกนอกเวลา ซงขาราชการสามารถใชสทธได ถงแมวาอาจมคาใชจายบางสวนทไมสามารถเบกจายกบตนสงกดได แตในกรณของ The Heart คนไขตองจายคาใชจายเองทงหมด ยกเวนในกรณพนกงานรฐวสาหกจบางแหง เชน ปตท. และ TOT ทมสวสดการทครอบคลม หรอในกรณทมประกนสขภาพของเอกชน)

118

ในดานราคาคาบรการดานการรกษาพยาบาลนน ทางผบรหารกาหนดเปนแนวทางวาอยทประมาณรอยละ 80 ของโรงพยาบาลเอกชนชนนา (จากการสอบถามเจาหนาททรบผปวยระบวาใชอตราทใกลเคยงกบโรงพยาบาลเอกชน)

สาหรบคนไขทเปนชาวตางชาตนน จะคดคาบรการทงหมดเพมขนอกรอยละ 25 (หรออกนยหนงคอเปนอตราทใกลเคยงกบในโรงพยาบาลเอกชนชนนาในกรงเทพมหานคร) ปจจบนคาหองรวมคาอาหารและคาบรการพยาบาลและแพทยเวรอยทคนละ 6,450-8,450 บาท สาหรบหองกงวกฤต (ซงเปนหองพนฐาน) และคนละ 10,550-12,550 บาท สาหรบหองวกฤต (CCU)

นอกจาก "The Heart" จะมบรการทเทยบเทากบเอกชน เชน การใหสทธผปวยเลอกแพทยเจาของไขได มบรการทจอดรถโดยเฉพาะ ฯลฯ แลว ยงมบรการทอาจจะมากกวาโรงพยาบาลเอกชนชนนาบางแหง เชน มแพทยผเชยวชาญตรวจคนไขนอกถง 20 นาฬกา และอนญาตใหญาตผปวยหนกนอนเฝาคนไขในหอง CCU ไดดวย (ซงแมแตในโรงพยาบาลเอกชนสวนใหญกไมไดอนญาตใหญาตผปวยหนกนอนเฝา สาหรบผปวยอนๆ ทไมมญาตมานอนเฝา กจะตองจางพยาบาลพเศษในอตราเดยวกบของศรราชคอ 1,500 บาทตอ 12 ชวโมง) จากการทคณะผวจยเขาเยยมชมเวบไซต http://www.theheartbysiriraj.com/story.html สวนทเปนภาษาองกฤษ พบวาเปนเวบไซตทมขอมลในภาษาองกฤษคอนขางละเอยด (อาจจะมากกวาโรงพยาบาลเอกชนชนนาบางแหงเสยดวยซา) อยางไรกตาม ดเหมอนวาในปจจบน "The Heart" จะยงไมไดเนนทการดงคนไขจากตางประเทศมากนก โดยจะเหนไดจากเบอรโทรศพทในทง brochure และในเวบไซตภาษาองกฤษกยงไมมรหสประเทศ หรอเอกสารและแผนปลวตางๆ ทวางอยทจดลงทะเบยนและแผนกผปวยนอกบางอนกยงไมมฉบบทเปนภาษาตางประเทศเหมอนดงเชนในโรงพยาบาลเอกชนชนนาบางแหงทเนนการดงลกคาจากตางประเทศ

119

120

ศ.นพ.ปยะสกล ยงใหความเหนดวยวาโรงเรยนแพทยชนนาอนๆ (ทงโรงพยาบาลรามาธบดซงอยในสงกดของมหาวทยาลยมหดล และโรงพยาบาลจฬาฯ) กคงจะมการปรบตวในทศทางเดยวกบโรงพยาบาลศรราช ซงในสวนของโรงพยาบาลรามาธบดกาลงมการระดมทนขอรบบรจาคเพอสรางตกใหม (คอตก “สมเดจพระเทพรตน” ในพนททไดมาจากศนยเดกออนพญาไท) ซงเปนทกลาวขวญกนในโรงพยาบาลวาจะเปนตกทรองรบผปวยจายเงนเองเปนหลกในทานองเดยวกนกบโครงการของศรราช และโรงพยาบาลจฬาฯ ทนอกจากจะมโครงการผาตดนอกเวลา (ซงเปนการขยายบรการแบบคลนกพเศษนอกเวลาราชการของโรงพยาบาลไปสบรการผปวยใน ซงจะทาใหอาจารยแพทยมรายไดเพมขนจากการทางานนอกเวลาทโรงพยาบาลจฬาฯ เองโดยไมจาเปนตองเดนทางไปทาทโรงพยาบาลเอกชน) แลว ยงไดดาเนนการสรางศนยเชยวชาญเฉพาะทางตางๆ เชนเดยวกน รวมทงศนยทมความรวมมอกบตางประเทศ เชน ศนยการเรยนแพทยทางไกลทจะมการสาธตเทคนคการผาตดชองทองโดยใชหนยนตในการผาตด แตควบคมโดยแพทยทอยทประเทศญปน เปนตน

แมวาในขณะนจะเรวเกนไปทจะบอกไดวา แนวทางทโรงเรยนแพทยชนนาของประเทศไทยกาลงดาเนนการอยนจะประสบความสาเรจในการรกษาอาจารยแพทยผเชยวชาญไมใหถกดงตวออกไปอยภาคเอกชน (อนจะเปนการสรางปญหาทงคณภาพการเรยนการสอนและการใหบรการประชาชนของโรงเรยนแพทยเหลาน) แตผบรหารทรเรมโครงการนทโรงพยาบาลศรราชกมองวาการปรบตวนเปนมาตรการททางโรงพยาบาลจาเปนตองทาเพอ “ความอยรอด” (หรออกนยหนง ถาไมมการปรบตวในลกษณะนโรงเรยนแพทยชนนาจะสญเสยกาลงทสาคญเปนจานวนมาก) และเชอวาทผานมา (เชน กรณของ “The Heart by Siriraj”) กมสวนชวยรกษาอาจารยเอาไวไดหลายทาน แตบางฝายกมคาถามตามมาวา ถงแมการสราง “หนงโรงพยาบาล สองระบบ” (หรอโรงพยาบาลเอกชนในโรงพยาบาลรฐ) อาจจะชวยรกษาอาจารยแพทยผเชยวชาญไวไดจรง แตประชาชนทวๆ ไป (หรอแมกระทงขาราชการทวไป) ทมารบการรกษาในโรงเรยนแพทยเหลานคงแทบจะไมมโอกาสเขาถงบรการโดยอาจารยแพทยผเชยวชาญเหลานน ยกเวนประชาชนกลมทมกาลงซอสงเทานน ดงนน วธนจงไมไดเปนการแกปญหาการเขาถงบรการทมคณภาพของประชาชนทตรงจด

อยางไรกตาม ถาพจารณาจากมมมองของโรงเรยนแพทยเองแลว บทบาททสาคญทสดของโรงเรยนแพทยนาจะอยทการเรยนการสอน การวจย และการฝกอบรม มากกวาการใหบรการ (ซงกลบกลายมาเปนสงบทบาททถกคาดหวงมากทสดจากสาธารณชน) ดงนน ในสภาวการณปจจบนทแพทยในภาคเอกชนมบทบาทในดานการสอนในโรงเรยนแพทยนอยมาก การรกษาอาจารยแพทยผเชยวชาญใหคงอยและยงคงสอนอยทโรงเรยนแพทยไดในสภาวการณทมแรงดงจากขางนอกทรนแรงเชนน กนาจะถอวาบรรลวตถประสงคหลกทจะรกษาคณภาพของสถาบนผลตแพทยไมใหเสอมถอยลงไป และยงคงรกษา (หรอสราง) โอกาสทจะพฒนาคณภาพทางวชาการตอไปในอนาคต ถงแมวาวธนอาจจะไมไดชวยลดหรอแกปญหาในดานความเทาเทยมในการเขาถงบรการลงไดกตาม และในระยะยาวนน ถาการผลตแพทยเพมยงมผลตอบแทนทาง

121

เศรษฐกจและสงคมทสงสาหรบประเทศ กควรมการลงทนดานนเพมขน (รวมทงดงรายไดสวนหนงจากการบรการคนไขตางชาต) เขามาอดหนนโรงเรยนแพทยและอาจารยแพทยใหมสถานะความเปนอยทดอยางถวนทวโดยโรงเรยนแพทยไมจาเปนตองผนตวเองมาพฒนาเปน “หนงโรงพยาบาล สองระบบ” ทมความลกลนอกตอไป เอกสารอางอง จรตม ศรรตนบลล. 2549. “สมดลของนโยบายการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาและการ

เปนศนยกลางธรกจการรกษาพยาบาลของเอเชยบนฐานคดเศรษฐกจพอเพยง.” (ฉบบราง ตลาคม).

อดศร ภทราดลย. 2548. “ผลกระทบนโยบาย Medical Hub of Asia ตอระบบสาธารณสขไทย”. มตชน. (16 กรกฎาคม 2548).

____________. 2548ข. “ผลกระทบนโยบาย Medical Hub of Asia ตอระบบสาธารณสขไทย”. วงการแพทย ปท 7, ฉ. 206 (กนยายน 2548), หนา 14-15

“คณบดแพทยจฬาฯ คนใหม ลนอก4ป คณะแพทยจฬาฯ เปนหนงในอาเซยน”. กรงเทพธรกจ. (28 กมภาพนธ 2551). http://www.bangkokbiznews.com/2008/02/28/WW17_1701_news.php?newsid=234301

“จฬาฯ-ศรราชผนกพลงชนาแกปมสงคม”. ไทยรฐ. 2551 (16 ก.พ.). http://www.thairath.co.th/news.php?section=education&content=79086

“สงหนยนตผาตดทางไกลจฬาฯเลงใชสอนนสตแพทยแทนสงไปนอก”. คม ชด ลก. 2551.

“ ‘ศรราช’ ยคใหมกอนไทยเปนฮบ ร.พ. รฐสรางคน เอกชนสรางตลาด ”. ประชาชาตธรกจ. (29 เมษายน -2 พฤษภาคม 2547).

122

123

7. บทสรป แนวทางการพฒนา และขอเสนอแนะ 7.1 บทสรป ไมวาเราจะชอบหรอไม และไมวาการทมคนไขตางชาตมารบการรกษาในประเทศไทยจะกอใหเกดผลกระทบทงดานบวกหรอลบมากเพยงใด แตถาไมมการเปลยนแปลงอยางขนานใหญในดานโครงสรางเศรษฐกจการเมองทรนแรงมากพอทจะสงผลตอนโยบายดานความสมพนธระหวางประเทศ ประเทศไทยกคงจะเดนไปขางหนาตามกระแสโลกาภวฒนตอไป ในสภาวการณเชนน ถงแมวาจะไมมคนไขตางชาตทเดนทางเขามาดวยวตถประสงคทเฉพาะเจาะจงเพอเขามารบการรกษาพยาบาลในประเทศไทยตาม medical tourism เลยแมแตคนเดยว ในปจจบนเรากยงมชาวตางชาตทพานกในประเทศไทยและประเทศเพอนบานและนกทองเทยวทเดนทางมาทองเทยวในประเทศไทยและประเทศแถบน ซงเมอเจบปวยกมแนวโนมทจะตองมารบการรกษาในประเทศไทยปละถงประมาณหนงลานครง ซงคนเหลานโดยสวนใหญเปนกลมทมกาลงซอทสงกวาคนไทยทวไปมาก78 และนอกเหนอจากคนกลมนแลว เรากยงมคนไทยกลมทมกาลงซอทสงอกจานวนหลายลานคน ซงสามารถ (และตองการ) มารบบรการในสถานพยาบาลทตนสะดวกสบายและสามารถเลอกรบบรการจากแพทยทมชอเสยงได ดงนน การกอเกดและพฒนาการของสถานพยาบาลในการมารองรบหรอดงดดคนเหลานจงเปนสงทตามมาอยางหลกเลยงไมได แตดวยทรพยากรทมอยจากด การทมคนไขตางชาตเขามารบการรกษาพยาบาลในประเทศไทยเพมขน (หรออกนยหนง “ความสาเรจ” ของ medical hub ของไทย) ยอมสงผลกระทบตอคนไทยอยางหลกเลยงไมได ซงผลกระทบมทงดานบวก (เชน ตอเศรษฐกจของประเทศ ตอรายไดของแพทย บคลากรดานสาธารณสข รวมถงธรกจและผทประกอบอาชพอนทเกยวของ และอาจรวมถงทาใหมการพฒนามาตรฐานดานการรกษาพยาบาลทสงขน) และดานลบ (เชน ทาใหทรพยากรดานบคลากรทางการแพทยมความขาดแคลนมากขน ราคาและคาใชจายในดานการรกษาพยาบาลของคนไทยเพมเรวขน และอาจเขาถงบรการและบคลากรทมคณภาพไดยากขน)

พฒนาการของ medical hub/tourism ในประเทศไทย แมวาโรงพยาบาลเอกชนหลายแหงของไทย (โดยเฉพาะอยางยงโรงพยาบาลทอยใกลยานธรกจของประเทศ เชน โรงพยาบาล BNH โรงพยาบาลบารงราษฎร โรงพยาบาลสมตเวช และโรงพยาบาลกรงเทพ) จะมแนวโนมการใหบรการคนไขชาวตางชาตเพมขนมาเปนลาดบ ซงเปนผลจากกระแสโลกาภวตนททาใหมชาวตางชาตทมาทางาน พานก และทองเทยวในประเทศ

78 ทงนยงไมรวมกลมทถกเรยกขานวาเปน “แรงงานตางชาต” รวมทงกลมทเขาเมองโดยผดกฎหมายอกจานวนหลายแสนหรออาจเปนลานคน

124

ไทยเพมขนเรอยๆ แตจดเปลยนทสาคญทกอใหเกด medical tourism (ในความหมายทมการเดนทางมาเพอรบบรการดานรกษาพยาบาลของไทย) ไมไดเปนแผนทโรงพยาบาลเหลานมมาตงแตแรก หากเกดจากปญหาทโรงพยาบาลเหลานประสบอนสบเนองมาจากวกฤตเศรษฐกจในป 2540 อยางไรกตาม การทประเทศไทยมขอไดเปรยบในดานการทองเทยวและการบรการอยแลว และประสบการณของโรงพยาบาลหลายแหงในการใหบรการชาวตางชาตมาเปนระยะเวลาอนยาวนาน ประกอบกบความเชอมโยงในดานการเรยนการสอนกบนานาชาต (ซงอาจารยแพทยจานวนมากจบการศกษามาจากประเทศทเปนทยอมรบในดานมาตรฐานทางการแพทยในระดบนานาชาต) ทาให medical tourism ของไทยขยายตวไดอยางรวดเรวจนสามารถแซงหนาประเทศตนแบบในภมภาคนดงเชนสงคโปรไปได เนองจากตวจกรทผลกดนการขยายตวของ medical tourism ของไทยคอภาคเอกชน จงมพฒนาการในหลายรปแบบ (ซงสวนหนงขนกบความถนดของสถานพยาบาลทมมาแตเดม) เชน มทงการรกษาดวยเทคโนโลยมาตรฐานนานาชาต (โดยเฉพาะอยางยงในสองกลมใหญ อนไดแก โรงพยาบาลบารงราษฎร และกลมกรงเทพดสตเวชการ ซงใหการรกษาไดในแทบทกโรค) การรกษาทเปนความเชยวชาญเฉพาะทางของสถานพยาบาล (เชน ในดานศลยกรรมตกแตงและความงามของโรงพยาบาลยนฮ) การรกษาดวยเทคโนโลยในระดบสงแตยงอยในขนทดลอง (เชน การรกษาดวย Stem Cell ของโรงพยาบาลเจาพระยา) และการรกษาดานทสามารถรอไดพอสมควร (โดยเฉพาะอยางยงทนตกรรม) และมโรงพยาบาลทเปนทนยมของลกคาจากบางประเทศ (เชน กลมสแกนดเนเวย อาหรบ เอเชยใต และญปน) วธการทาตลาดกมความหลากหลาย เชน บางโรงพยาบาลอาศยตวแทนทงในประเทศและในตางประเทศคอนขางมาก (เชน โรงพยาบาลยนฮ) บางโรงพยาบาลเนนการทาตลาดดวยตนเองลวนๆ (เชน โรงพยาบาลเจาพระยา) บางโรงพยาบาลอาศย road show ในตางประเทศในการหาลกคาใหมๆ (เชน โรงพยาบาลกรงเทพภเกต) และในขณะทภาครฐใหความชวยเหลอไมมากนก (เชน ชวยจดและประสานงานการเดนทางไปจดนทรรศการในตางประเทศ) แตกสนบสนนและเปดทางใหภาคเอกชนดาเนนการไดอยางเสรและหลากหลาย ซงปจจยเหลานรวมกนทาใหประเทศไทยเตบโตขนเปน medical hub ชนแนวหนาของเอเชย และสามารถแซงประเทศตนแบบอยางสงคโปร (ในดานจานวนคนไข) ไดในระยะเวลาเพยงไมถงหนงทศวรรษ

ลกษณะพเศษ Position จดแขงและจดออนของ medical hub/tourism ของไทยเทยบกบประเทศคแขง

นอกเหนอจากความเสร ความหลากหลาย ความครอบคลม และขนาด ซงไทยมขอไดเปรยบประเทศเพอนบานอยางสงคโปรและมาเลเซยแลว การท medical hub ของไทยเปนผลการดาเนนการของโรงพยาบาลแตละแหงอยางคอนขางเปนเอกเทศ (ซงเปนจรงแมกระทงในโรงพยาบาลกลมใหญบางกลม) ทาใหเกดการเจาะตลาดแบบกระจดกระจายตามความถนดของโรงพยาบาลมากกวาตลาดใหญแหงใดแหงหนง (หรอเนนการทาสญญากบหนวยงานทซอ

125

บรการทเปน third party payer เชน สานกงานประกนสงคมของประเทศใดประเทศหนง)79 ทาใหการขยายตวของ medical tourism ของไทยไมไดเพมเรวเหมอนอนเดยทเนนการแขงขนดวยราคาและ volume ในทางกลบกน ความหลากหลาย กระจดกระจาย ความใหม และการกากบดแลแบบหลวมๆ ของภาครฐและสภาวชาชพ กทาใหชอเสยงในดานคณภาพของไทยในดานบรการทใชเทคโนโลยระดบสง (และราคาสง) ไมไดโดดเดนมากเทาสงคโปร ดงนน ในขณะทสถานพยาบาลของไทยอาจจะไมไดกลมลกคาทมยอดรายจายตอผปวยทสงเทาสงคโปร แตกไมไดรกษาแบบ mass ในปรมาณมาก (แตมกจะได margin ทตาลง) เหมอนกบอนเดย (ซงโดยเฉลยแลวมคาแรงตากวาไทย) ซงถาไทยพฒนาไปแบบสงคโปร กจะชกนาใหราคาคารกษาพยาบาลเพมในอตราทเรวขน ในขณะทถาพฒนาไปในแบบอนเดย (โดยไมสนใจนาเขาแพทยจากตางประเทศเขามาชวยรกษาคนไข) กจะเกดแรงกดดนดานความขาดแคลนบคลากรทรนแรงขน

เมอพจารณาจากแนวโนมในอดต ซงประเทศมกจะไมคอยมการเปลยนแปลงในเชงโครงสรางนโยบายอยางรนแรงหรอฉบพลน ประกอบกบขอจากดในดานจานวนบคลากร กมแนวโนมท medical hub ของไทยจะยงคงพฒนาไปแบบกระจดกระจาย และไมเรวนก (คลายๆ กบเดม) โดยโรงพยาบาล (และกลมโรงพยาบาลขนาดใหญ) จะเนนการแขงขนในดานเทคโนโลยข นสงตามแนวทางของสงคโปร มากกวาทจะขยายไปสการรกษาแบบ mass ทขยายตวอยางรวดเรวแบบอนเดย

ผลกระทบในดานการทองเทยวและบรการอนๆ แมวาจะมการกลาวขวญถง medical tourism (ทงในภาษาองกฤษและในภาษาไทย ซงมผใชคาวา “การทองเทยวเชงสขภาพ”) ทดเหมอนจะมการทองเทยวเปนองคประกอบทสาคญ (และมการแพทยเปนเหมอนสวนขยาย) แตการศกษาเชงลกของคณะผวจยกมขอคนพบทไมตางจากการศกษาในประเทศอนๆ มากนก กลาวคอ วตถประสงคหลก (และจดสนใจหลก) ของผปวยและญาตทเดนทางขามนาขามทะเลมารกษาตวในตางประเทศจะอยทการรกษาพยาบาลมากกวาการทองเทยว (และยงมารบบรการทมนยสาคญทางการแพทยมากขนเทาใด สถานะทางสขภาพของผปวยและสภาวะจตใจของญาต/ผตดตามกจะเอออานวยกบการทองเทยวนอยลง และแมกระทงผทมสขภาพดทมารบบรการศลยกรรมตกแตง กมกจะไดรบคาแนะนาใหใชชวตในชวงพกฟนดวยความระมดระวงเปนอยางสง) ดงนน ถงแมวาการวดผลกระทบดานเศรษฐกจ (หรอรายได) ในสวนของการทองเทยวและบรการดานอนๆ จะทาไดยาก แตกมหลาย

79 ถงแมวาจะมโรงพยาบาลในเครอกรงเทพดสตเวชการฯ บางแหงทมการทาสญญาในลกษณะดงกลาวอยบาง (เชนกบขาราชการและครอบครวในบางประเทศ) แตกยงเปนจานวนนอย และในบางกรณโรงพยาบาลทไดรบการตดตอมาจากตางประเทศจะไมคอยสนใจทาขอตกลงในลกษณะน เพราะถาจะใหบรการในลกษณะทเปน mass เชนน สถานพยาบาลจะตองขยายศกยภาพการใหบรการอยางมาก ในขณะทการใหบรการแบบนมกจะม profit margin ตากวาดวย

126

เหตผลทชวนใหเชอไดวารายไดและมลคาเพมในสวนนจะไมสงมากเหมอนทบางฝายเคยประเมนเอาไว80

ผลกระทบดานบคลากร ราคาคารกษาพยาบาล และการเขาถงบรการ การศกษาในดานบคลากรบงชวา แมทผานมาจะมการผลตแพทยเพมขนมาเปนลาดบ

แตเนองจากในระยะหลงเรามแพทยทจะเกษยณประมาณปละถง 400 คน ประกอบกบโดยทวไปแลวการรกษาคนไขตางชาตจะใชเวลามากกวาคนไทยโดยเฉลยคอนขางมาก และการเขามาของคนไขตางชาตและการขยายตวของโรงพยาบาลเอกชนกมแนวโนมทาใหแพทยผเชยวชาญถกดงออกจากระบบของรฐ (ซงปจจบนเปนสวนสาคญในการใหบรการประชาชนสวนใหญของประเทศ) ดงนน ปญหาแรงกดดนในดานบคลากร (โดยเฉพาะอยางยงแพทย ทนตแพทย และพยาบาล) จะเปนปญหาสาคญทงในปจจบนและในอนาคต

การท medical hub ของไทยมแนวโนมจะยงคงพฒนาไปแบบกระจดกระจายคลายๆ กบเดม ประกอบกบขอจากดในดานจานวนบคลากร และการทภาครฐและสภาวชาชพของไทยมกจะใชนโยบายการกากบดแลแบบหลวมๆ ทาใหมโอกาสมากทโรงพยาบาล (และกลมโรงพยาบาลขนาดใหญ) จะเนนการแขงขนในดานเทคโนโลยข นสงตามแนวทางของสงคโปรมากกวาทจะขยายไปสการรกษาแบบ mass ทมการทาสญญารกษาคนไขจานวนมากกบ third-party payer ซงถา medical hub ของไทยพฒนาไปในทศทางดงกลาวจรง กมแนวโนมทแรงกดดนดานราคา (โดยเฉพาะในสถานพยาบาลทไมมความจาเปนตองพงคนไขชาวไทย เชนโรงพยาบาลในกรงเทพมหานครทมคนไขตางชาตเขามาเปนจานวนมากตลอดทงป) จะทาใหราคาคารกษาพยาบาลของโรงพยาบาลกลมนเพมขนอยางรวดเรว (ในอตราทใกลเคยงหรอแมกระทงสงกวาอตราเพมในตางประเทศ) และจะดงใหราคาคารกษาพยาบาลในภาคเอกชน (และในทสดกจะรวมถงภาครฐ) ถบตวสงขนไปดวย เพราะการทราคาคาบรการในภาค medical hub สงขนจะดงดดบคลากรไปจากโรงพยาบาลอนๆ ทงในภาคเอกชนและภาครฐ (โดยเฉพาะอยางยงโรงเรยนแพทย) ซงการปรบตวของโรงเรยนแพทยในระยะหลง กดจะยนยนขอคาดการณประการน

การปรบตวของราคามแนวโนมทจะสงผลกระทบตอการเขาถงบรการสถานพยาบาลของเอกชนและสถานพยาบาลของรฐในสวนทอยนอกระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา ผลกดนใหคนไทยผมสทธในโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาของภาครฐตองหนไปใชบรการโครงการเหลานนมากขน ในขณะเดยวกนการปรบตวของราคากจะดงบคลากรบางสวนออกจากระบบบรการของภาครฐดวย การเพมขนของผทตองพงพาบรการในระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาในขณะทบคลากรถกดงออกไปจากระบบบรการของรฐ มแนวโนมทจะทาใหปญหาการเขาถงบรการและ/หรอปญหาคณภาพของบรการทประชาชนคนไทยทวไปไดรบมความรนแรง 80 ตวอยางเชน บางครงมการประเมนวาประเทศไทยจะมรายไดทเกดกบการทองเทยวและบรการอนๆ ในมลคาทพอๆ กบรายไดทเกดจากบรการรกษาพยาบาล ซงนาจะเปนการประมาณการทสงเกนจรง

127

มากขน นอกจากน ปญหาสมองไหลมแนวโนมทจะทาใหภาครฐ (และโครงการทภาครฐมสวนรบภาระ เชนโครงการประกนสงคม) มภาระคาใชจายเพมขน เพราะภาครฐจะตองเพมแรงจงใจทางการเงนเพอลดความรนแรงของปญหาน

7.2 ขอเสนอแนะเชงนโยบายของฝายตางๆ

ผลการศกษาในหวขอตางๆ ทผานมา มขอบงชวานาจะมความขดแยงระหวางนโยบาย medical hub และการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาในระดบหนง อยางไรกตาม ในสงคมทมความหลากหลายและใหความสาคญกบทกฝายนน การจดการกบความขดแยงของนโยบายไมไดหมายความวาจะตองเลอกเอาอนหนงอนใดเทานน (แตกไมใชปลอยนโยบายทขดแยงกนดาเนนไปอยางเสรทงคหรอตามกาลงความสามารถในการแขงขนหรอผลกดนของแตละฝาย) ดงนน ในหวขอน จะนาเสนอขอเสนอแนะของฝายตางๆ (รวมทงผทมสวนไดสวนเสยดวย) มาแจกแจงและอภปรายเพอนาไปสการสรปหาทางออกและมาตรการทเหมาะสม (และบางกรณอาจเปน win-win solution สาหรบทกฝายทเกยวของ) ตอไป

ขอเสนอแนะทไดมการเสนอจากฝายตางๆ ในระหวางทคณะผวจยไดดาเนนการศกษาพอสรปไดโดยสงเขปดงตอไปน

7.2.1 ขอเสนอดานกาลงคน ขอเสนอดานกาลงคนขอท 1: อนญาตใหแพทยชาวตางชาตทไดรบใบประกอบโรคศลปเขามารกษาคนไขชาวตางชาตไดโดยไมตองสอบใบประกอบโรคศลปเปนภาษาไทย ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: เพอลดผลกระทบทเกดกบคนไทย (โดยเฉพาะอยางยงในดานกาลงคน) ในขณะทยงเปดโอกาสใหสถานพยาบาลหารายไดจากตางประเทศไดอยางเตมท ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: เปนการใหประโยชนกบแพทยตางชาตแทนทจะเปดโอกาสใหแพทยไทยมรายไดเพม ไมไวใจมาตรการควบคมวาจะสามารถจากดใหรกษาเฉพาะคนไขตางชาตไดหรอไม ขอเสนอดานกาลงคนขอท 2: เรงผลตแพทยเพม (ถงแมอาจจะทาใหคณภาพลดลงบางกตาม) ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: ปญหาความขาดแคลนเปนเรองใหญ ถามระบบการแบงงานและการสงตอทด กไมจาเปนตองมแพทยทเปนระดบหวกะททงหมด81 เพราะโรคสวนใหญ

81 ปจจบนนกศกษาแพทยมาจากกลมหวกะท (ประมาณรอยละ 2 ของผทจบการศกษามธยมปลายในแตละป) ในดาน input นน การขยายไปถงกลมหวกะทประมาณรอยละ 5 ของผทจบการศกษามธยมปลายในแตละปกไมนาจะทาใหคณภาพโดยเฉลยของนกศกษาแพทยลดลงมากนก

128

ทรกษาเปนโรคพนๆ นาดมคณภาพกวาการรกษาในหลายโรงพยาบาลในปจจบนทตองใหพยาบาลตรวจแทนเปนประจาเพราะมแพทยไมพอ ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: การผลตแพทยทเพมขนในปจจบนมาถงระดบทเตมศกยภาพและในหลายกรณไมไดมาตรฐานอยแลว การรกษาแพทยใหอยในระบบบรการของภาครฐนามความสาคญมากกวา ขอเสนอดานกาลงคนขอท 3: เรงผลตทนตแพทยเพม ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: ทนตแพทยมปญหาความขาดแคลนทรนแรงกวาความขาดแคลนแพทยเสยดวยซา และทผานมามผใหความสนใจคอนขางนอย

ขอเสนอเพมเตมของคณะผวจย: เปดรบนกศกษาทจบป 1 ในสาขาอนมาแทนนกศกษาทนตแพทยทออกไปในปแรก ซงทาใหสามารถผลตทนตแพทยเพมไดจานวนมาก (เกอบรอยละ 20 ในบางป) โดยไมตองลงทนดานเครองมอเพม เหตผล: เนองจากในปจจบน ในแตละปมนกศกษาทนตแพทยป 1 จานวนไมนอยทลาออกไปสอบเขามหาวทยาลยใหม ทาใหคณะทนตแพทยสวนใหญผลตทนตแพทยไดนอยกวาศกยภาพจรงของตน

ขอเสนอดานกาลงคนขอท 4: เรงผลตพยาบาลเพม ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: ปจจบนมปญหาขาดแคลนพยาบาลอยางรนแรง ในขณะทหลายสถาบนยงผลตนอยกวาศกยภาพเนองจากไปยดตดกบอตราจางของสถาบนตวเอง เหตผลของฝายทไมเหนดวย: ยงไมมฝายทไมเหนดวยในเรองน ขอเสนอท 5: ผลต/อบรมพยาบาลเวชปฏบตเพอมารกษาผปวยจานวนมากทเปนแคโรคพนๆ ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: เพอลดปญหาการขาดแคลนแพทย และนาจะเปนวธทม ประสทธภาพ และสามารถยกระดบคณภาพการรกษาในสถานอนามย/ศนยสขภาพชมชน ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: ประชาชนตองการตรวจกบแพทย การผลตแพทยเพมขน(เชนตามขอเสนอท 2) นาจะเปนวธทดกวาและมคณภาพในการรกษามากกวา

ขอเสนอดานกาลงคนขอท 6: รวมมอกบโรงพยาบาลเอกชนในการผลตแพทย ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: อาจารยแพทยผเชยวชาญจานวนมากถกดงไปภาคเอกชน ซงหลายแหงกมเครองไมเครองมอทด แตอาจจะไมมคนไขทหลากหลายเทาโรงเรยนแพทย และอาจมโอกาสในการเพมพนทกษะในบางดานกอาจนอยลง โรงเรยนแพทยทมชอเสยงในตางประเทศจานวนไมนอยไมไดเปนของภาครฐ ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: โอกาสทาไดมไมมาก

129

อปสรรค: กฎระเบยบและตองปรบเปลยนโรงพยาบาลเอกชนเพอรองรบการเปนโรงเรยนแพทย ระบบโรงพยาบาลทมงหวงกาไรอาจจะไมเออเทากบในตางประเทศทโรงพยาบาลเอกชนจานวนมากมกเปนขององคกรหรอมหาวทยาลยทไมไดแสวงหากาไร (not for profit)

ขอเสนอดานกาลงคนขอท 7: เปดโอกาสใหแพทยอาวโสในภาคเอกชนกลบเขามาสระบบรฐโดยมตาแหนงทเหมาะสมกบระดบประสบการณและความสามารถ ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: แพทยในภาคเอกชนจานวนไมนอยไมไดพอใจทจะอยในภาคเอกชนตลอดชวตการทางาน แพทยอาวโสหลายทานมประสบการณและสตปญญาทโรงเรยนแพทยหรอโรงพยาบาลรฐสามารถใชประโยชนได ในปจจบน แพทยอาวโสเหลานนไมมชองทางทจะกลบเขามายงภาครฐแบบมศกดศร (เชน ดวยตาแหนงทเหมาะสมกบระดบประสบการณและความสามารถ)82 ทาใหภาครฐไมไดรบประโยชนจากแพทยเหลานน (ยกเวนในกรณรบแพทยทเกษยณแลวมาชวยตรวจ) ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: อาจบนทอนแรงจงใจของแพทยทอยในระบบของรฐมาโดยตลอด อปสรรค: กฎระเบยบ (ในสวนของมหาวทยาลยนน เมอออกนอกระบบ ปญหานอาจลดลง แตจะยงเปนปญหาทสาคญในสถานพยาบาลอนๆ ของรฐ) ขอเสนอดานกาลงคนขอท 8: ขยายอายเกษยณของแพทยในระบบราชการ ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: เพอเปนการใชทรพยากรบคคลทมอยอยางเตมเมดเตมหนวยมากขน และนาจะชวยลดผลกระทบทเกดจากบคลากรทางการแพทยจานวนมากถกดงไปรกษาคนไขตางชาต ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: ไมม ขอพจารณาเพมเตม: ผลทไดอาจจะไมมากอยางทหวง เพราะปกตแพทยอาวโสในระบบราชการกมแนวโนมทจะรบภาระดานงานบรการคอนขางนอยอยแลว และสาหรบแพทยทยงสนใจทางานใหภาครฐอยนน ปจจบนหลายหนวยงานกมการจางแพทยเหลานนอยแลว

ขอเสนอดานกาลงคนขอท 9: เพมคาตอบแทนบคลากรดานการแพทยทอยในภาครฐ ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: เพอลดปญหาสมองไหลไปสภาคเอกชน ขอพจารณาเพมเตม: - คาใชจายทเพมขนของภาครฐ

82 ถาเปรยบเทยบกบตาแหนงทางราชการในระดบสงหลายตาแหนง ซงปจจบนเปดโอกาสใหสรรหาคนนอก (หรอยอมใหคนนอกสมครเขาแขงขน) แตในกรณน รวมถงตาแหนงระดบกลางตางๆ ดวย ไมใชเฉพาะตาแหนงผบรหารองคกร

130

- มาตรการนอาจมผลจากด เพราะปญหาสมองไหลไมไดเกดจากปญหาคาตอบแทนแตเพยงอยางเดยว ขอเสนอดานกาลงคนขอท 10: เกบภาษการรกษาพยาบาลจากผปวยตางชาตทเดนทางเพอเขามารบการรกษาพยาบาลในประเทศไทย แลวนามาอดหนนการผลตบคลากรเพม ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: - ทผานมารฐบาลไดใหการอดหนนการผลตบคลากรทางการแพทยในอตราทคอนขางสง83 เพราะเหนความจาเปนทตองมบคลากรมารกษาพยาบาลประชาชนคนไทย (ซงเปนผรบภาระภาษในสวนน)84 การมคนไขตางชาตเดนทางเขามาเพอรบการรกษาพยาบาลโดยเฉพาะยอมสงผลใหปญหาการขาดแคลนบคลากรทางการแพทยมความรนแรงขน ดงนน ถารฐบาลมนโยบายทจะหารายไดเขาประเทศจากคนไขกลมน รฐบาลกยอมมภาระหนาทในการลงทนผลตบคลากรทางการแพทยเพมขน (ไมเชนนนแลวยอมหมายความวารฐบาลปลอยปละละเลยใหชาวตางชาตเขามาแยงทรพยากรสวนนจากคนไทย) และในมมมองดานความเปนธรรมนน คนไขตางชาตทเจาะจงเขามารบบรการทางการแพทยกสมควรมสวนรวมรบภาระคาใชจายในการผลตบคลากรทางการแพทย (ซงปจจบนสวนใหญมาจากภาษของคนไทย) ดวย - นอกจากน มาตรการนจะชวยลดผลกระทบทเกดกบคนไทย (เชน ทาใหราคาคารกษาพยาบาลของคนไทยไมเพมขนมากหรอเรวเทากบราคาคารกษาพยาบาลทสถานพยาบาลเรยกเกบจากคนไขทมาจากตางประเทศ และมสวนชวยลดผลกระทบดานการขาดแคลนบคลากร เนองจากจะทาใหจานวนคนไขตางชาตเพมขนในอตราทตากวาในกรณทไมมการเกบคาธรรมเนยมน) - ถามาตรการนสามารถชลอไมใหคารกษาพยาบาลของคนไทยเพมขนอยางรวดเรวตามกาลงซอของตางชาต กจะชวยชลอไมใหภาระคาใชจายทภาครฐตองรบจากโครงการหลกประกนสขภาพตางๆ เพมขนอยางรวดเรวตามกาลงซอของตางชาตดวย - ในชวงทผานมา โรงเรยนแพทยหลายแหงประสบปญหาทอาจารยแพทยผเชยวชาญมกถกดงไปอยภาคเอกชนดวยแรงจงใจทางการเงนทเหนอกวามาก ในขณะทการผลตแพทยเพมอยางมคณภาพคงตองการอาจารยแพทยเพมขน การนารายรบทเพมขนสวนนมาอดหนนการผลตแพทยจงนาจะสามารถชวยโรงเรยนแพทยรกษาอาจารยแพทยผเชยวชาญเอาไว รวมถงการรบอาจารยใหมเขามาเพม ตวอยางเหตผลของฝายทไมเหนดวย: - ทาใหความสามารถในการแขงขนกบตางประเทศลดลง โดยเฉพาะอยางยงในภาวะเศรษฐกจปจจบน ซงปญหาวกฤตเศรษฐกจโลก (และยงอาจมผลกระทบจากปญหาความขดแยงทาง 83 จากการประมาณการอยางหยาบๆ รฐบาลมคาใชจายในการผลตแพทยทวไประหวาง 1.5 ถง 3 ลานบาทตอคน และถารวมคาใชจายในการผลตแพทยจนเปนแพทยผเชยวชาญกนาจะสงกวานมาก 84 รวมถงชาวตางชาตทมาทางานและตงถนฐานในประเทศไทย ซงโดยทวไปแลวมสวนรวมในการจายภาษ

ใหกบประเทศไทยเชนกน

131

การเมองภายในประเทศดวย) นาจะสงผลทาใหจานวนคนไขตางชาตทจะเขามารบบรการในประเทศไทยลดลงอยแลว มาตรการนจงเปนการซาเตมปญหาใหรนแรงยงขน - เปนเหมอนการทาโทษธรกจเอกชน (ซงปกตกเสยภาษใหรฐจากรายไดสวนนอยแลว) - ถามาตรการนทาใหรายไดของแพทยตาลง กอาจทาใหเกดสมองไหลไปตางประเทศ (เชน สงคโปร)

7.2.2 ขอเสนออนๆ ขอเสนอท 11: การประสานงานและความรวมมอของหนวยงานตางๆ และความเปนเอกภาพดานนโยบายของภาครฐ ขอใหหนวยงานตางๆ ทเกยวของของภาครฐรวมมอประสานงานกนเองใหเปนระบบ และมการแลกเปลยนขอมลกนเองมากขน ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน:

- ปจจบนมหนวยงานของรฐหลายหนวยงานทเกยวของ แตไมคอยประสานงานกนเองเทาทควร สถานพยาบาลหลายแหงถกขอขอมลทเหมอนหรอคลายกนจากหลายหนวยงาน และ/หรอ ไดรบเชญจากหลายหนวยงานไปพดเรองเดยวกนซาแลวซาอก

- นโยบายภาครฐยงไมชดเจนและไมเปนเอกภาพ ขอเสนอท 12: เพมตวเลอก “มารบการรกษาพยาบาล” ในบตรตรวจคนเขาเมองขาเขา ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: การสอบถามขอมลชาวตางชาตในบตรขาเขา จะมประโยชนมากในการรวบรวมขอมลทแมนยามากขน ซงจะเปนประโยชนกบภาครฐเองดวย และสามารถทาไดโดยแทบไมมตนทนเลย ขอเสนอท 13: ควรมการประกาศใหผบรโภคทราบราคาคารกษาพยาบาลโดยละเอยด (เชน อตราคารกษาของแพทย คายา คาเครองไมเครองมอ และคาทพกและอาหาร) โดยตดประกาศและ/หรอมรายละเอยดวางไวในทผบรโภคเหนไดชดและสามารถเขาถงไดโดยงาย (รวมทงในเวบของโรงพยาบาล) ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน: การทคารกษาพยาบาล (โดยเฉพาะในโรงพยาบาลเอกชน) มแนวโนมเพมขนอยางรวดเรวหรออยในระดบสง ผบรโภคควรไดรบทราบขอมลราคาคาบรการตางๆ อยางชดเจน ทาใหมขอมลสาหรบการเปรยบเทยบ และอาจชวยใหเกดการแขงขนในดานราคา

7.3 แนวทางการพฒนา ในปจจบนทเศรษฐกจและสงคมไทยไดพฒนามาในแนวทางทคอนขางเสรนยม ไดมสวนทาใหความเหลอมลาในดานการกระจายรายไดเพมขนมาเปนลาดบ (ยกเวนในชวงวกฤตเศรษฐกจ) ซงมผลทาใหกาลงซอของประชาชนทฐานะตางกนยงตางกนมากขน ยงในยคโลกาภ

132

วตนทการเคลอนยายคนขามพรมแดนเพมมากขน ความเหลอมลาของกาลงซอกยงแตกตางกนมากยงขน ถาปลอยใหมการแขงขนกนอยางเตมทสนคาและบรการกจะไปอยในมอของกลมทมกาลงซอและยนดจายในราคาทสงลดหลนลงมาตามลาดบ โดยกลมชาวตางชาตมแนวโนมทจะเปนกลมทมกาลงซอทสงกวาชนชนกลางและชนลางของไทยอยางเทยบกนไมไดเลย

แตการทการรกษาพยาบาลเปนบรการทจาเปนสาหรบทกคนอยางนอยในบางชวง (จรงๆ กคอเกอบทกชวง) ของชวต การปลอยใหมการประมลซอบรการรกษาพยาบาลตามกาลงเงนจงไมนาจะเปนวธทมจรยธรรมเพยงพอ (ในกรณน จงมเหตผลทจะประยกตใชหลกการประชาธปไตยแบบหนงคนหนงเสยงมากกวาหลกการเปนเจาของทรพยสนเชงธรกจแบบหนงบาทหนงเสยง) ซงบางครงภาครฐกใชวธจดระเบยบกาลงซอใหม (เชน เกบภาษและนาเงนมาซอบรการแทนประชาชน เฉกเชนโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาในบางประเทศ รวมทงประเทศไทยดวย) หรอมมาตรการกากบดแลททาใหกาลงซอมความสาคญนอยลง (เชน บงคบใหสถานพยาบาลตองรกษาคนจน และ/หรอ รกษาทกคนในยามฉกเฉน)

การทมกาลงซอจานวนมากจากตางประเทศเขามาในประเทศทมแนวทางการดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบเสรนยมนน ถารฐไมเขามาแทรกแซง กยอมมโอกาสทจะสงผลกระทบเปนลกโซจนไปทาลายสมดลเดมได สงทภาครฐจะทาได (โดยคานงถงประโยชนของทกฝาย) คอการลดทอนความสาคญของกาลงซอจากตางประเทศ เชน โดยใชมาตรการดานภาษเปนเขอนกน (ทาใหผใหบรการไดร บเงนนอยกวาทผซอจาย) หรอมมาตรการอนททาใหสถานพยาบาลไมสามารถทมเทความสนใจไปยงกาลงซอจากตางประเทศอยางสดตวโดยทไมสนใจกบกาลงซอของประชาชนในประเทศตวเอง เพราะในกรณททรพยากรบคคลดานการรกษาพยาบาลถกใชอยางเตมทอยแลวนน การขายบรการใหกบกาลงซอจากตางประเทศยงมากเทาใดกจะสงผลกระทบดานลบกบบรการทประชาชนในประเทศไดรบมากขนเทานน (กลาวคอคนในประเทศจะไดรบบรการเฉพาะสวนทเหลอจากทชาวตางชาตซอเทานน)

แนนอนวาปญหาขางตนจะทเลาลงไดในกรณทไมมปญหาคอขวดในดานบคลากร (ดงนนขอเสนอแนะทกขอในดานบคลากรเปนสงทภาครฐควรพจารณาดาเนนการ ยกเวนในกรณทพบวามผลเสยทมนยสาคญมากจรงๆ)85

สาหรบมาตรการทมภาษเขามาเกยวของดวยนน แนนอนวาในตวของมนเองคงไมใชสงทพงประสงคสาหรบภาคธรกจดานการรกษาพยาบาลและธรกจอนทเกยวของ อยางไรกตาม คณะผวจยจะเสนอกรณตวอยางการดาเนนการ medical hub ทนาสนใจ โดยใชกรณศกษาของ

85 ทงนในการพจารณาขอเสนอแนะ อาจเสนอทางเลอกในการพจารณาขอเสนอบางขอพรอมๆ กนในลกษณะของทางเลอกดวย ซงอาจทาใหไดมมมองทตางออกไป ตวอยางเชน ผบรหารสถานพยาบาลทงของรฐและเอกชนทคณะผวจยไดมโอกาสไปสมภาษณ (ซงทงหมดเปนแพทย) สวนใหญจะไมเหนดวยกบมาตรการภาษ (เมอมาตรการนถกเสนอขนมาโดดๆ) แตบางทานยนดรบมาตรการนมากกวาขอเสนอทใหอนญาตใหแพทยตางชาตเขามารกษาคนไขตางชาต (บางทานถงกบเสนอมาตรการนกลบเขามาเปนทางเลอกแทนการอนญาตใหแพทยตางชาตเขามา)

133

โรงพยาบาลกรงเทพภเกตเปนตวอยาง (model) เพอชใหเหนตรรกะของขอเสนอดงกลาว โดยจะกลบมาสประเดนนอกครงหนงในตอนทายของหวขอน

กรอบท 7.1 ตวอยาง Medical Hub ของไทย: กรณศกษาโรงพยาบาลกรงเทพภเกต โรงพยาบาลกรงเทพภเกต เปนโรงพยาบาลในเครอของบรษทกรงเทพดสตเวชการ

(มหาชน) เปนโรงพยาบาลขนาด 200 เตยง เปดใหบรการทางการแพทยโดยมศนยการแพทยเฉพาะทาง เชน ศนยทนตกรรม ศนยศลยกรรมความงาม ศนยมะเรง ศนยตรวจสขภาพ และศนยบรการผปวยตางชาต พรอมทงมหนวยบรการฉกเฉนทงทางบกและทางอากาศ ใหบรการทงผปวยในพนทจงหวดภเกตและใกลเคยงรวมทงคนไขจากตางประเทศ ซงจะมมากในชวงฤดกาลทองเทยว และมจานวนผเขารบการรกษาเพมขนอยางตอเนอง

ตงแตมโครงการ 30 บาทฯ ทางโรงพยาบาลไดหนมาใหความสาคญกบคนไขชาวตางชาตมากขน และไดเนนการทาตลาดสวนนหลงจากทประสบปญหานกทองเทยวลดลงอยางมากหลงจากเกดสนามเมอปลายป 2547 กไดมนโยบายสงเสรมการทองเทยวเชงสขภาพ ในปจจบน สดสวนของคนไขไทยตอคนไขตางประเทศอยท 80:20 ในขณะทรายได 50-60% ของโรงพยาบาลมาจากคนไขชาวตางชาต โรงพยาบาลกรงเทพภเกตมศกยภาพเพยงพอทจะรองรบคนไขชาวตางชาตทงจากในพนทใกลเคยงและจากการทองเทยวเชงสขภาพ กลมลกคาหลกคอชาวองกฤษ เยอรมน และประเทศแถบสแกนดเวยน

โรงพยาบาลแตละโรงในเครอกรงเทพดสตเวชการมอสระในการดาเนนการ โดยทผบรหารของแตละโรงพยาบาลมอสระในการบรหารจดการ ซงทางสวนกลางเพยงแตกาหนดกรอบเปาหมายของผลประกอบการไวเทานน ในสวนของรายละเอยดทงในเรองของการกาหนดอตราคารกษาพยาบาล การดาเนนงาน และการบรหารจดการนน ผบรหารของแตละโรงพยาบาลมอานาจสทธขาดในการบรหารงาน โรงพยาบาลกรงเทพภเกตเปน 1 ใน 2 โรงพยาบาลในเครอกรงเทพดสตเวชการทผานการประเมนผลการดาเนนงานในทกเกณฑททางสวนกลางกาหนดในปทผานมา (2550) ทงทไดปรบลดราคาคาบรการและราคายาสาหรบคนไทยลงมา (หลงจากทไดตรงราคามาแลวสองป) ซงนาจะเปนเหตผลหนงททาใหประธานบรหารของเครอฯ ไดใหนโยบายใหโรงพยาบาลทกแหงในเครอไปพจารณาลดคารกษาพยาบาลสาหรบคนไทยลงดวย แตการทจะดาเนนการแคไหนคงขนกบดลยพนจของผบรหารในแตละโรงพยาบาล

ทงน ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตระบวา การลดอตราคารกษาพยาบาลและราคายาเพอใหคนไทยไดเขาถงการบรการมากขน เพราะโรงพยาบาลกรงเทพภเกตใหความสาคญกบลกคาชาวไทยไมนอยกวาชาวตางประเทศ ในสวนของคารกษาพยาบาลและคาธรรมเนยมทางการแพทยของโรงพยาบาลกรงเทพภเกตนน อตราคาบรการของคนไขชาวตางชาตจะสงกวาคนไขชาวไทยหรอชาวตางประเทศทม

134

ถนพานกอยในประเทศ ไมวาจะเปนคาธรรมเนยมทางการแพทย (doctor fee86) คาหอง87 คาการพยาบาล88 และคาอาหาร ซงโดยเฉลยแลวคาใชจายของคนไขชาวตางชาตจะตกประมาณ 2 เทาของคนไทย89 ในชวง 2-3 ปทผานมา จานวนคนไขทเขามารบบรการทโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเพมขนอยางตอเนอง ทงคนไขชาวไทยและชาวตางชาต แมวาปจจบนโรงพยาบาลจะมรายไดจากคนไขตางชาตมากกวาครง แตทงผบรหารและแพทยโรงพยาบาลกรงเทพภเกตตางกตระหนกดวาจะไมสามารถพงแตคนไขตางชาต เพราะถงแมจะมนกทองเทยวเขามาทภเกตถง 5 ลานคนตอป แตกจะมามากเฉพาะในฤดทองเทยว ฐานลกคาคนไทยจงยงเปนสวนสาคญของโรงพยาบาล ซงยงเนนการรกษาความสมพนธทดกบคนไขทกกลม ผอานวยการเองมความเหนวาการใหความชวยเหลอโครงการสาธารณะตางๆ (เชน สงรถพยาบาลไป standby รวมถงใหความชวยเหลอแกชมชน) เปนวธทดในการสรางชอเสยงและความความสมพนธทดกบชมชนมากกวาการโฆษณา (เชน billboard ทมคาใชจายนบลานบาท)

ในดานการจดบรการ ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตไมมนโยบายทจะจดแผนกหรอบคลากรแผนกทรกษาผปวยชาวตางชาตโดยเฉพาะ โดยใหบรการรวมกนไปทงคนไขไทยและตางชาต แตอาจมการจดหนงสอพมพและนตยสารภาษาไทยและตางประเทศไวในมมทตางกน อยางไรกตาม ในการปรบตวเพอรบคนไขตางชาตนน ตองมการตกแตงสถานพยาบาลใหดดข น เชน ตองใชโซฟาทบดวยหนงแท ซงมตนทนสงกวาเดม ปจจบนคาใชจายในการสรางหองผปวยขนาดมาตรฐานตกประมาณหองละ 5 ลานบาท และในการบรณะใหม (ซงตองทาในทกประมาณ 5 ป) ตกประมาณ 2 ลานบาท ในดานมาตรฐานโรงพยาบาลไมมแผนทจะให JCI มารบรอง เพราะเชอวาปจจบนชอเสยงของโรงพยาบาลเปนทยอมรบอยแลว จงไมจาเปนตองเสยคาใชจายนบสบลานบาท อกทงลกคาชาวตางชาตสวนใหญของโรงพยาบาลเปนชาวองกฤษ เยอรมน และสแกนดเวยน90 ไมใชชาวอเมรกน (ทใหความสาคญกบ JCI มากกวา) แตไดศกษาและนาแนวทางบางอยางมาใช เนองจากเหนวา JCI จะชวยสรางมาตรฐานในการดแลคนไขใหดยงขน

86 ซงจะคดคาบรการเพมขนประมาณเทาตว ตวอยางเชน คาแพทยสาหรบผปวยนอกทวไปทเกบคนไทยประมาณ 250-300 บาท จะเกบชาวตางประเทศประมาณ 500-600 บาท แตโดยทวไปแลวแพทยกตองใชเวลากบชาวตางชาตมากกวาเชนกน 87 ซงมตงแตอตราเรมตนท 1,800 ไปจนถง 21,000 บาทตอวน 88 เรมทประมาณ 500-600 บาทตอวน 89 การตงราคาในแตละโรงพยาบาลในเครอขนกบนโยบายของผอานวยการจะแตกตางกน ผถอหนของเครอกรงเทพฯ ทมาจากสหรฐฯ มกจะกดดนใหตงราคาใหเหมอนกน แตเรองนไมเปนประเดนสาหรบผถอหนชาตอน ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตระบดวยวาโรงพยาบาลในสงคโปรจะตดประกาศไววาเกบคารกษาคนตางชาตในอตราทสงกวาปกตรอยละ 30 90 ซงตางกบในกรงเทพมหานครทอาจมคนไขญปนและตะวนออกกลางคอนขางมาก

135

ดานวชาการ นอกจากทางโรงพยาบาลจะม conference กบสวนกลางและสาขาอนทกสปดาหแลว ยงมนโยบายสงแพทยไปประชมวชาการทงในและตางประเทศ และสนบสนนงานวจย โดยทางโรงพยาบาลออกคาใชจายใหทงหมด

แพทยทกรายของโรงพยาบาลในเครอจะตองซอ malpractice insurance โดยโรงพยาบาลเจรจาให และหกจาก doctor fee โดยอตราเบยประกนจะตางกนตามสาขาวชาชพ (ประมาณ 9,000-15,000 บาทตอปสาหรบทนประกนหนงลานบาทตอหนง case แตในสวนของศลยแพทยดานความงามทนประกนจะครอบคลมถง 2 ลานบาทตอ case) และปรบตามประวตการ claim ในอดตของแพทยแตละคน (experienced rating) โรงพยาบาลไมทา self insurance เพราะจะไดไมมผลประโยชนทบซอน (conflict of interest)

จานวนแพทยของโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเพมจาก 30 คน (จากชวงกอนทมโครงการ 30 บาทฯ) เปน 70 คนในปจจบน การเพมจานวนของแพทยนนไมไดเปนผลมาจากการเขามาของคนไขชาวตางชาตหรอ medical tourism แตอยางเดยว แตเปนผลมาจากการทตลาด (ทงคนไขไทยและตางชาต) มการขยายตว จงมการลงทนทงในดานเครองไมเครองมอเพมมากขน สงผลใหมการจางแพทยเพมขน ทงน แพทยแตละคนตองใหการรกษาทงคนไขชาวไทยและชาวตางชาต โดยไมมการแยกแพทยเพอใหการรกษาชาวตางชาตโดยเฉพาะ อยางไรกตาม โดยทวไปแลวระยะเวลาในการใหบรการแกคนไขชาวตางชาตจะนานกวาคนไขชาวไทย ซงสวนหนงเปนเพราะมอปสรรคทางดานภาษามากกวา อยางไรกตาม เมอมคนไขตางชาตมารบบรการมากขน แพทยมแนวโนมทจะใหขอมลและอธบายรายละเอยดของโรคเพมขน ซงคนไขชาวไทยนาจะไดรบประโยชนโดยตรงจากสวนนดวย

ในชวงททางโรงพยาบาลหนมาเนนนโยบาย medical tourism นน คนไขทงชาวไทยและชาวตางชาตมจานวนเพมขน แตการเพมขนของรายไดจากคนไขชาวตางชาตจะมากกวาคนไขชาวไทย ซงสวนหนงเปนเพราะอตราคารกษาพยาบาลทเกบจากคนไขชาวตางชาตสงกวาคนไขชาวไทย อยางไรกตาม จานวนคนไขชาวตางชาตอาจมการผนผวนขนอยกบฤดกาลทองเทยวหรอความเสยงอนๆ ทไมสามารถทานายได อกทงคนไขชาวตางประเทศทเขามารบบรการกมจานวนนอยกวาคนไขชาวไทยอยแลว ดงนน คนไขชาวไทยจงยงเปนฐานลกคาสาคญทโรงพยาบาลใหความสนใจ ดวยเหตน โรงพยาบาลกรงเทพภเกตจงไดดาเนนมาตรการการลดราคายา สงผลใหมจานวนคนไขเพมมากขน ทาใหสามารถประหยดจากการซอในปรมาณมาก และยงสามารถรกษา margin ไดตามเปาทตองการ

ในดานความพรอมทเมองไทยจะเปนศนยกลางทางการแพทยของเอเชย (Medical Hub of Asia) นน ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเหนวา การใหบรการทางการแพทยของไทยไมเปนรองชาตใดในเอเชย ประเทศไทยมแพทยทมความรความสามารถและมการใหบรการทดเยยม และในธรกจดานรกาาพยาบาลนน ปจจยสาคญทมอทธพลตอการตดสนใจเขารบบรการคอ ความไวเนอเชอใจ (trust) มใชแบรนดและราคา ดวยเหตน คแขงทางดานราคาอยางประเทศอนเดยจงไมใชคแขงทนากลวของไทย ถงแมการใหบรการทางการแพทยในประเทศ

136

อนเดยนนมการขยายตวในอตราทสง แตในแงของรายไดนน ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเชอวายงสโรงพยาบาลในเครอกรงเทพดสตเวชการเพยงเครอเดยวไมได จดแขงของอนเดยคอมบคลากรมากและมคารกษาพยาบาลทถกมาก เนองจากอปกรณและเครองมอทางการแพทยทใชลวนแตผลตขนในประเทศอนเดย อนเดยจงเหมาะสาหรบตลาดประกนทเนนการใหบรการแบบ mass (การรบลกคาของบรษทประกนในบางประเทศ และคดอตราคาบรการในราคาถก) มากกวาการใหบรการเฉพาะทางหรอบรการทมความเชอมโยงกบการทองเทยวเชนในประเทศไทย ดงนน ประเทศไทยจงควรดาเนนกลยทธแบบ niche market ตอไป โดยไมจาเปนตองรบลกคาแบบ mass จากบรษทประกน การวางกลยทธเชนน จะทาใหประเทศไทยเปน Premium Health Care Service อยางไรกตาม ในปจจบน ภมภาคทเปนจดยทธศาสตรและเหมาะสมตอการเปนศนยกลางทางการแพทยทสดในปจจบนคอตะวนออกกลาง เนองจากมทต งทเหมาะสมและมกาลงซอสง แตปญหาสาคญทคอขาดบคลากรทางการแพทย ดงนน โรงพยาบาลของไทยบางกลมกอาจจะไปรวมลงทนและ/หรอไปรบหนาทบรหารโรงพยาบาลทจะตงใหมในตะวนออกกลาง

ชองทางการตลาดและการประชาสมพนธ ทางโรงพยาบาลยงคงดาเนนการขยายตลาดตางประเทศอยางตอเนอง กจกรรมทดาเนนในตางประเทศ ประกอบดวยการจดโรดโชว การสมมนาใหความรเกยวกบบรการทางการแพทยในจงหวดภเกต และขอมลเกยวกบโรงพยาบาลกรงเทพภเกต รวมถงขอมลเกยวกบศลยกรรมตกแตงเพอความงาม และเปดโอกาสใหผสนใจซกถาม รวมถงใหคาปรกษาการผาตดในตางประเทศ (เชนสวเดนและออสเตรเลย โดยเฉพาะตลาดประเทศออสเตรเลยทถกมองวาเปน Blue Ocean) ซงโรงพยาบาลกรงเทพภเกตกไดนาแพทยและพยาบาลไปแนะนาบรการของโรงพยาบาล พรอมกบตอบขอซกถาม สงผลใหคนไขชาวออสเตรเลยเดนทางเขามารบบรการทโรงพยาบาลเพมขน 200% บรการสาคญทมคนไขทเดนทางจากตางประเทศมารบบรการทโรงพยาบาลไดแกการตรวจสขภาพ และทนตกรรม91

91 นอกจากน โรงพยาบาลกรงเทพภเกตมชอเสยงในหมชาวตางชาตมากเพราะในชวงทประเทศไทยประสบภยธรรมชาตคลนยกษสนาม ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตในปจจบน (ซงในขณะนนเปนรองผอานวยการ) ไดมนโยบายรบผประสบภยเขารกษาโดยไมเกบคารกษาจากผปวย โดยในชวงดงกลาวทางโรงพยาบาลไดยกเวนคารกษาประมาณ 25 ลานบาท (ในสวนน ภายหลงไดรบการชดเชยกลบมาจากบรษทประกนตางๆ ประมาณ 10 ลานบาท) ในชวงดงกลาวโรงพยาบาลจงประสบภาวะขาดทน ประกอบกบการหายไปของนกทองเทยวในชวงหลงสนาม จนคาดวาอาจจะตองปดกจการ แตทางโรงพยาบาลไดผานภาวะวกฤตนนมาได และยงทาใหมชอเสยงมากขน และ นพ.กองเกยรต เกศเพชร ผอานวยการ ไดรบเชญไปบรรยายเรองนจากนบสบประเทศ

137

บทบาท ความชวยเหลอ และความสมพนธกบภาครฐ ผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเหนวาภาครฐควรมองในภาพกวางโดยใชนโยบาย

Dual Track กลาวคอ รฐไมจาเปนตองใหการสนนสนนมากนก แตไมกดกนหรอแทรกแซงการดาเนนงานของภาคเอกชน ทางโรงพยาบาลกรงเทพภเกตไมไดตองการความชวยเหลอจากภาครฐ นอกเหนอจากการอานวยความสะดวกในดานวซา (เชน visa on arrival สาหรบผปวยหนก) ในทางกลบกน กไมตองการใหภาครฐมาแทรกแซงการดาเนนงานของโรงพยาบาลเอกชนในเรองน และไมเหนดวยกบการทโรงพยาบาลของรฐ (เชนโรงเรยนแพทยบางแหง) จะพยายามเขามาทาโครงการดานน เพราะเหนวาโรงพยาบาลของรฐ นาจะเนนทการใหบรการแกประชาชนในระดบกลางจนถงระดบลาง เพราะถาโรงเรยนแพทยปรบการใหบรการเสมอนโรงพยาบาลเอกชน จะทาใหเกดการแยงทรพยากรกนระหวางโรงพยาบาลรฐและโรงพยาบาลเอกชน และอาจกอใหเกดการเบยดบงการใหบรการแกคนไขชาวไทย สงทเหนวาภาครฐควรยนมอเขามาชวย คอการจดเตรยมโครงสรางพนฐานเพอรองรบการเขามาของนกทองเทยวและคนไขชาวตางชาตจากนโยบาย medical tourism รวมถงสงเสรมใหมการผลตบคลากรทางการแพทยใหมากขน เนองจากปจจบน มปญหาการขาดแคลนบคลากรทางการแพทย รวมทงพยาบาล ซงกลายเปนปญหาสาคญเพราะโรงเรยนพยาบาลในไทยจะผลตพยาบาลตามอตราจางของภาครฐ ทาใหผลตไดไมเพยงพอกบความตองการทงในภาครฐและเอกชน นอกจากน ยงใหความเหนอกวา ประเทศไทยไมมชองวางใหแพทยและพยาบาลจากภาคเอกชนกลบไปโรงพยาบาลภาครฐ เนองจากไมมตาแหนงหรออตรามารองรบ อกทงยงขาด not-for-profit organization ทจะมารองรบบคลากรทางการแพทยทไมอยากอยในภาคราชการและเอกชน นอกจากน โรงพยาบาลเอกชนสามารถมบทบาทเปนโรงเรยนแพทยเหมอนในหลายประเทศ เพอผลตบคลากรใหเพยงพอเพอกบความตองการบคลากรทมากขน (รวมทงจากการขยายตวของการทองเทยวเชงสขภาพในประเทศไทยในอนาคต) แตอาจจะทาไดยากเพราะระบบของไทยไมคอยมโรงพยาบาลทเปน not-for-profit organization

ในสวนของโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเองนน ปจจบนกมความสมพนธในลกษณะเกอกลกบโรงพยาบาลรฐหลายประการ เชน สงแพทยไปชวยทาบอลลนทสถาบนโรคทรวงอก และโรงพยาบาลตารวจ (และทาหตถการอนๆ ทโรงพยาบาลวชระภเกต และโรงพยาบาลปาตอง) โดยไดออก clinical privilege ใหแพทยเหลานนไปทาการรกษาทโรงพยาบาลอน ซงทางโรงพยาบาลไดจายเงนเดอนใหตามปกต ทงนเพอเปนการฝกทกษะและใหแพทยมจานวนหตถการทมากพอทจะรกษาทกษะของตน อกทงยงชวยแบงเบาภาระงานของโรงพยาบาลรฐดวย และทางโรงพยาบาลยงรบแพทยจากโรงพยาบาลรฐในจงหวดใกลเคยงทเปดคลนกไดยาก (เชน กระบ) มาเขาเวร หรอรบแพทยเฉพาะทาง (เชน Hematologist) จากโรงพยาบาลศนยสราษฎรธาน มา consult case ในชวงวนหยด ซงนอกจากทางโรงพยาบาลจะไดประโยชนแลว วธนกนาจะชวยรกษาบคลากรทางการแพทยทตองการอยในภาครฐใหสามารถอยในภาครฐไดนานขนดวย

138

ถาพจารณาจากกรณศกษาในกรอบท 7.1 โดยเฉพาะนโยบายดานราคา กอาจดเหมอนวาผบรหารโรงพยาบาลกรงเทพภเกตมมมมองหรอวสยทศนทแตกตางจากผบรหารโรงพยาบาลทเปน medical hub อนๆ และความแตกตางนนามาซงความสาเรจ (อยางนอยในชวงน) แมกระทงเมอวดดวยมาตรวดดานธรกจของกลมโรงพยาบาลกรงเทพดสตเวชการ (ซงนาจะเปนมาตรวดทเขมขนพอสมควร เมอพจารณาจากทผอานวยการโรงพยาบาลกรงเทพภเกตระบวามโรงพยาบาลในเครอเพยง 2 แหงเทานนทผานทกเกณฑทต งไว)

แนนอนวามมมองและ /หรอวส ยทศนของผบรหารเปนสวนทมความสาคญตอความสาเรจของโรงพยาบาล อยางไรกตาม คณะผวจยเหนวายงมปจจยทสาคญอนๆ ททาใหโรงพยาบาลกรงเทพภเกตตางกบอกหลายโรงพยาบาลทผนตวเองมาเปน medical hub ในประเทศไทย

โรงพยาบาลกรงเทพภเกตเปนโรงพยาบาลทตงในแหลงทองเทยว และเปนแหลงทองเทยวของกลมนกทองเทยวทมรายไดคอนขางด ปจจบนโรงพยาบาลมรายไดสวนใหญจากคนไขตางชาต (ซงสวนใหญเปนนกทองเทยว ทเขามาทภเกตถง 5 ลานคนตอป) แตการทนกทองเทยวจะเขามามากเฉพาะในฤดทองเทยวเทานน และมโอกาสทจะลดฮวบฮาบถามปญหาทรนแรง (กรณสนามถอเปนตวอยางทสดโตงในเรองน แตกอาจมกรณอนทสงผลกระทบไดไมนอย เชน ถามไฟไหมในสมาตราตดตอกนเปนเวลานาน หรอแมกระทงปญหาการเมองภายในประเทศ) แตถงจะไมมกรณเหลาน ทงผบรหารและแพทยโรงพยาบาลกรงเทพภเกตตางกตระหนกดวากไมสามารถพงแตคนไขตางชาต (ยกเวนโรงพยาบาลยนดเปดทาการเฉพาะในฤดทองเทยวปละประมาณ 6 เดอน) ฐานลกคาคนไทยจงยงเปนแหลงรายไดทสาคญของโรงพยาบาล และการกาหนดราคาสาหรบคนไทย (และ/หรอคนในพนท) กจะตองพจารณาจากศกยภาพของโรงพยาบาลในชวงนอกฤดทองเทยวทรายไดเกอบทงหมดของโรงพยาบาลมาจากคนไทยดวย (และแนนอนวา ถาโรงพยาบาลตองการทรกษาความสมพนธทดกบคนในพนทในระยะยาว (ซงคงเปนเปาหมายของทกโรงพยาบาลอยแลว) โรงพยาบาลกควรตองใชราคาดงกลาวกบคนไทยในฤดทองเทยวดวยเชนกน92

ในทางกลบกน ถาโรงพยาบาลมวตถประสงคจะทากาไรสงสด โรงพยาบาลกมเหตผลทจะคดคารกษาพยาบาลจากชาวตางชาต (ซงโดยทวไปจะมกาลงซอทสงกวาคนไทยอยางชดเจน) ในอตราทพวกเขายนดจาย ซงนาจะเปนอตราทสงกวาอตราทคดกบคนไทยอยางมนยสาคญ โดยเฉพาะในสภาวการณทโรงพยาบาลจะตองมศกยภาพเหลอไวใหบรการคนไทยในฤดทองเทยว ซงนาจะมาใชบรการในอตราทไมตางจากในชวงนอกฤดทองเทยวมากนก

การทคณะผวจยไดพยายามวเคราะหนโยบายของโรงพยาบาลกรงเทพภเกตจากแรงจงใจทางเศรษฐกจลวนๆ กเพอทจะชใหเหนวา รปแบบของ medical hub ทพงประสงค

92 ถงแมวาโรงพยาบาลอาจใชวธข นราคาในชวงฤดทองเทยว และใชวธออก “โปรโมชน” ในชวงนอกฤดทองเทยวไดบาง แตกคงจะทาไดในขอบเขตทจากด เพราะไมเชนนน คนไขไทยจะรสกวาทางโรงพยาบาลขนราคาในฤดทองเทยวอยด

139

นน ควรเปนรปแบบทโรงพยาบาลยงคงมแรงจงใจทางเศรษฐกจในการใหบรการกบคนไทยในลกษณะทคลายกบกรณของโรงพยาบาลกรงเทพภเกต ซงเปนโรงพยาบาลท จะตองคดถงคนไทยอยตลอดเวลา ถงแมวาการ “คดถง” คนไทยจะไมไดหมายความวาโรงพยาบาลจะตองใหบรการคนไทยใน “ราคาถก” เสมอไป (ถาเปรยบเทยบราคาทโรงพยาบาลกรงเทพภเกตเกบจากคนไทยกบราคาทโรงพยาบาลอนๆ ในหวขอ 6.1 เรยกเกบ เชน โรงพยาบาล ง. (ซงอยในเครอเดยวกนแตอยในจงหวดทประชาชนอาจมรายไดตากวาภเกต และโรงพยาบาลอาจไมตองลงทนดานอาคารสถานทดเทาโรงพยาบาลกรงเทพภเกต) หรอแมแตโรงพยาบาล ข. (ในกรงเทพมหานคร) กจะเหนไดวาคาใชจายรวมทคนไขชาวไทยจายใหโรงพยาบาลกรงเทพภเกต เชน 81,000 บาท สาหรบผาตดไสตง และ 72,000 บาทสาหรบการผาตดไสเลอน กไมไดเปนคาใชจายตากวาโรงพยาบาลอนอยางชดเจนแตอยางใด)93

สาหรบโรงพยาบาลอนๆ ทไมไดถก “ธรรมชาต” บงคบใหตองสนใจลกคาคนไทยมากเหมอนกบโรงพยาบาลกรงเทพภเกตนน94 วธหนงทรฐบาลจะสามารถทาใหโรงพยาบาลเหลานนตองหนมาสนใจลกคาคนไทยมากขน กโดยการเกบภาษในอตราททาใหรายรบสทธทสถานพยาบาลไดจากคนไขตางชาต (ซงควรเปนรายรบทหกคาใชจายทโรงพยาบาลมภาระเพมเตมออกแลว ไมวาจะเปนคาจางตวแทนในตางประเทศ คาลาม คาอาหาร/พอครวทโรงพยาบาลตองจายแพงเปนพเศษ คาเคลมประกน ฯลฯ) ไมตางจากรายไดสทธทโรงพยาบาลไดลกคาคนไทยในยามปกต95มากเกนไป โดยรายรบจากภาษนสามารถนามาใชอดหนนการผลตแพทยเพม ซงนาจะเปนวธทเปนธรรมกบผเสยภาษชาวไทย (และอาจรวมถงชาวตางประเทศทมาทางาน/ตงถนฐานในประเทศไทย) ทปกตเปนผรบภาระการอดหนนการผลตแพทย และนาจะเปนทางออกทละมนละมอมมากกวาการไปตดการอดหนนโดยเกบคาเลาเรยนจากนกศกษาแพทยในอตราทคมกบการลงทนของภาครฐ96

93 และมความเปนไปไดวา ถาทางโรงพยาบาลประสบความสาเรจในการดงลกคาจากตางประเทศเขามารบบรการในชวงนอกฤดทองเทยวมากขนแลว กอาจจะทาใหอตราคาบรการทเกบจากคนไทยเพมสงขนกวาน 94 แนนอนวา ผบรหารโรงพยาบาลอนๆ กคงตระหนกดวยเชนกนวา ในระยะยาว โรงพยาบาลคงไมสามารถพงคนไขตางชาตลวนๆ ได แตอาจจะไมมความจาเปนทเหนเดนชดในชวงเฉพาะหนาเหมอนกบโรงพยาบาลทอยในแหลงทองเทยวทมฤดกาลทองเทยวทชดเจน 95 ซงหมายความวาไมใชเฉพาะรายรบจากกลมผมรายไดสงมากไมกรายทยงมปญญามารบบรการหลงจากทรอยละ 90 ของคนไขกลายเปนชาวตางชาต 96 ซงเคยมการประมาณการวาอยท 1.5-3 ลานบาทตอนกศกษาแพทยหนงคน ปจจบนแพทยทลาออกโดยไมไดทางานชดใชทนเปนเวลาสามปจะตองจายเงนชดเชย 400,000 บาท และในทางปฏบตการลาออกมกเกดขนหลงจากชวงเพมพนทกษะในปแรก (เพราะกอนหนานนแพทยยงไมไดใบประกอบโรคศลปะ) ทาใหแพทยทลาออกมกตองจายเงนชดเชยไมเกน 263,000 บาท

140

7.4 ขอเสนอของคณะผวจย จากการศกษาและการประมวลความเหนของฝายตางๆ คณะผวจยมขอเสนอสาหรบภาครฐ ซงประกอบดวยขอเสนอทควรดาเนนการทนท (ขอเสนอท 1-6 และ 11-13) และขอเสนอทควรพจารณา (ขอเสนอท 7-10) โดยแยกเปนหมวดขอเสนอดานกาลงคน (ขอเสนอท 1-10) และขอเสนออนๆ (ขอเสนอท 11-13) ดงตอไปน

7.4.1 ขอเสนอดานกาลงคน ขอเสนอสวนนประกอบดวยขอเสนอทควรดาเนนการทนทดงตอไปน ขอเสนอท 1: เรงผลตแพทยเพม เหตผล: ปญหาความขาดแคลนเปนเรองใหญ จงสมควรผลตแพทยเพมเทาทศกยภาพจะอานวย ทผานมาแพทยสภามขอกงวลในดานคณภาพ ทงในสวนของศกยภาพของสถาบนทผลตแพทยและในสวนของคณภาพของตวนกเรยนแพทย ปญหาในดานของสถาบนทผลตมทงในดานทรพยากรเงนและกาลงคน ในสวนของการเงนนน ถาปฏบตตามขอเสนอท 7 กนาจะชวยแกหรอบรรเทาปญหานได ในดานกาลงคน (รวมทงในดานคณภาพของนกศกษา) นน ถาระบบบรการมระบบการแบงงานและการสงตอทด กไมจาเปนตองมแพทยทเปนระดบหวกะททงหมด97 จงอาจมหลกสตรแพทยในระดบทต าลงมาสาหรบสถาบนทมศกยภาพตากวาโรงเรยนแพทยชนนา ทงนการมแพทยทคณภาพลดลงมาบางทม commitment ทจะทางานในชนบทนาจะยงเปนทางออกทดกวาการรกษาในหลายโรงพยาบาลในปจจบนทตองใหพยาบาลตรวจแทนเปนประจาเนองจากมแพทยไมพอ ขอเสนอท 2: รวมมอกบโรงพยาบาลเอกชนในการผลตแพทย เหตผล: อาจารยแพทยผเชยวชาญจานวนมากถกดงตวไปภาคเอกชน ซงหลายแหงกมเครองไมเครองมอทด แตอาจจะไมมคนไขทหลากหลายเทาโรงเรยนแพทย และอาจมโอกาสในการเพมพนทกษะในบางดานกอาจนอยลง โรงเรยนแพทยทมชอเสยงในตางประเทศจานวนไมนอยไมไดเปนของภาครฐ หมายเหต: ปจจบนกรมการแพทยกาลงพจารณาความรวมมอกบโรงพยาบาลเอกชนในดานการฝกอบรมแพทยประจาบาน (เชน โครงการความรวมมอระหวางสถาบนโรคหวใจ โรงพยาบาลราชวถ กบโรงพยาบาลกรงเทพ)

97 ปจจบนนกศกษาแพทยมาจากกลมหวกะท (ประมาณรอยละ 2 ของผทจบการศกษามธยมปลายในแตละป) ในดาน input นน การขยายไปถงกลมหวกะทประมาณรอยละ 5 ของผทจบการศกษามธยมปลายในแตละป กไมนาจะทาใหคณภาพโดยเฉลยของนกศกษาแพทยลดลงมากนก

141

ขอเสนอท 3: อนญาตใหแพทยชาวตางชาตทไดรบใบประกอบโรคศลปจากสถาบนหรอองคกรทไดรบการรบรองเขามารกษาคนไขตางชาตไดโดยไมตองสอบใบประกอบโรคศลปเปนภาษาไทย (หรออยางนอยเปดใหสอบเปนภาษาองกฤษ) เหตผล: มหลกฐานแวดลอมหลายประการทบงชวาประเทศไทยยงมแพทยไมเพยงพอทจะใหบรการประชาชนคนไทยทงประเทศไดอยางมคณภาพ (ถงแมวาปญหาสวนหนงจะเกดจากการกระจายตวทแตกตางกนมากในแตละภมภาค แตกไมมหลกฐานทบงชอยางชดเจนวาในมพนทใดในประเทศทมแพทยมากเกนไปจนมปญหาการวางงานหรอตองหนไปประกอบอาชพอน) การเขามาของคนไขตางชาต (โดยเฉพาะอยางยงในสวนทเปน medical tourist) จงเพมแรงกดดนททาใหปญหาการขาดแคลนมความรนแรงยงขน ในระยะยาวถาสามารถผลตแพทย (ทงแพทยทวไปและแพทยเฉพาะทาง) เพมขนในอตราทสง (ตามขอเสนออนๆ) กนาจะมสวนชวยบรรเทาปญหานลงได แตกจะตองใชเวลาอยางนอย 5-10 ป (รวมทงมขอจากดในดานการควบคมคณภาพทอาจทาใหไมสามารถผลตแพทยเพมไดอยางรวดเรว) ดงนน ถาภาครฐจะสนบสนนใหหาเงนตราเขาประเทศดวย medical tourism ภาครฐกมหนาททจะตองหาทางบรรเทาผลกระทบทจะมตอคนไทย ซงวธหนงทาไดโดยอนญาตใหแพทยตางชาตเขามาดวย ในดานควบคมคณภาพแพทยตางชาตใหไดมาตรฐานของไทยนน สามารถดาเนนการโดยใหแพทยสภาจดใหมการสอบใบประกอบโรคศลปเปนภาษาองกฤษ98 และภาษาตางประเทศอนๆ ทแพทยสภามศกยภาพพอทจะดาเนนการได (โดยใชขอสอบทมเนอหาเหมอนกบขอสอบภาษาไทย) และมเงอนไขการออกใบประกอบโรคศลปะทอนญาตใหรกษาคนไขดวยภาษาทสอบและภาษาแมของแพทยเทานน นอกจากน อาจพจารณาอนญาตใหแพทยชาวตางชาตทไดรบใบประกอบโรคศลปจากสถาบนหรอองคกรทไดรบการรบรองจากคณะกรรมการรวมทประกอบดวยตวแทนจากแพทยสภา โรงเรยนแพทย กพ./กพร. และตวแทนภาคเอกชน (เชน เจาของ/ผบรหารโรงพยาบาลเอกชน)99 เขามารกษาเฉพาะคนไขตางชาตไดโดยไมตองผานการสอบใบประกอบโรคศลปเปนภาษาไทย100

98 ซงนาจะอยในวสยทสามารถดาเนนการไดโดยไมยาก ทงน ในอดตแพทยสภากเคยมการสอบเปน

ภาษาองกฤษมากอน 99 สาเหตทเสนอใหใชคณะกรรมการรวมกเพอถวงดลผมสวนไดสวนเสย ไมใหขนกบการตดสนของแพทยลวนๆ (ซงอาจมแนวโนมทจะกดกนแพทยตางชาต) หรอฝายธรกจหรอภาครฐ (ซงอาจใหความสาคญกบการหารายไดมากเกนไป) วธนนาจะเปนประโยชนสาหรบการนาเขาแพทยจากประเทศทไมไดใชภาษาองกฤษเปนหลก 100 ประเทศคแขงทสาคญของไทยอยางสงคโปร และประเทศจนทกาลงขยายบรการรกษาพยาบาล ตางกม

นโยบายทเปดใหแพทยตางชาตเขามาทางานในประเทศ (ประเทศพฒนาแลวอยางสหรฐอเมรกาและองกฤษเองกเคยเปดรบแพทยจากประเทศกาลงพฒนาอยางกวางขวางในชวงทประเทศเหลานขาดแคลนแพทยและพยาบาล)

142

ขอเสนอท 4: เรงผลตทนตแพทยเพม เหตผล: ทนตแพทยมปญหาการขาดแคลนทรนแรงกวาการขาดแคลนแพทยเสยดวยซา แตทผานมามผใหความสนใจคอนขางนอย ขอเสนอท 4.1: เปดรบนกศกษาทจบป 1 ในสาขาอนมาแทนนกศกษาทนตแพทยท ออกไปในปแรก ซงทาใหสามารถผลตทนตแพทยเพมไดจานวนมาก (เกอบรอยละ 20 ในบางป) โดยไมตองลงทนดานเครองมอเพม เหตผล: เนองจากในปจจบน ในแตละปมนกศกษาทนตแพทยป 1 จานวนไมนอยทลาออกไปสอบเขามหาวทยาลยใหม ทาใหคณะทนตแพทยสวนใหญผลตทนตแพทยไดนอยกวาศกยภาพจรงของตน หมายเหต: ควรศกษาและพจารณานาแนวทางนไปใชกบสาขาดานการแพทยอนๆ ทขาดแคลนดวย ขอเสนอท 5: เรงผลตพยาบาลเพม และบรรจพยาบาลทตองการเปนขาราชการ เหตผล: - ปจจบนมปญหาขาดแคลนพยาบาลอยางรนแรง (ทงในภาครฐและเอกชน) แตสถาบนภาครฐหลายแหงกลบผลตพยาบาลนอยกวาศกยภาพเนองจากวางแผนการผลตทยดตดกบอตราจางของสถาบนเอง และการจากดอตรากาลงของขาราชการทาใหพยาบาลจานวนมากไมมแรงจงใจทจะทางานในภาครฐ - เราจงสามารถผลตพยาบาลเพมขนไดอกจานวนหนง และจะสามารถรกษาพยาบาลใหอยในภาครฐไดมากขนโดยปรบเปลยนนโยบายดานการผลตและดานกาลงคนของภาครฐ ถงแมวาการเปลยนแปลงนโยบายดานกาลงคนโดยบรรจพยาบาลเขาเปนขาราชการจะมผลตอคาใชจายของภาครฐ แตกนาจะเปนวธการทมตนทนตอสงคมไมสงนก101เมอเทยบกบประโยชนทจะไดรบ ขอเสนอท 6: ผลต/อบรมพยาบาลเวชปฏบตเพอมารกษาผปวยจานวนมากทเปนแคโรคพนๆ เหตผล: เพอบรรเทาปญหาการขาดแคลนแพทย และนาจะเปนวธทมประสทธภาพ และสามารถยกระดบคณภาพการรกษาในสถานอนามย/ศนยสขภาพชมชน ขอพจารณา: ประชาชนตองการตรวจกบแพทย การผลตแพทยเพมขน (เชนตามขอเสนอท 2) นาจะเปนวธทดกวาและมคณภาพในการรกษามากกวา

101 ในปจจบน ตนทนทสาคญสวนหนงของการบรรจขาราชการเพมคอสวสดการรกษาพยาบาลของขาราชการ ซงมคาใชจายตอหวสงมากเมอเทยบกบโครงการอนๆ แตเมอคดเปนคาใชจายตอขาราชการหนงคนแลว กยงตกประมาณ 1,500 บาทตอคนตอเดอนเทานน ดงนน แมกระทงเมอรวมกบตนทนอนทรฐตองจาย (เชน บาเหนจบานาญทเพมขน) การแกปญหาดวยวธนสาหรบพยาบาลกยงนาจะเปนการลงทนทคมคาของรฐ

143

นอกจากนยงมขอเสนออนๆ ทเกยวของกบดานกาลงคนทควรพจารณาดาเนนการตอไป ไดแก ขอเสนอท 7: เกบคาธรรมเนยมการรกษาพยาบาลจากผปวยตางชาตทเดนทางเพอเขามารบการรกษาพยาบาลในประเทศไทย และนามาอดหนนการผลตบคลากรเพม และชวยเพมแรงจงใจในการรกษาหรอเพมอาจารยแพทยผเชยวชาญในโรงเรยนแพทย เหตผล: - ทผานมารฐบาลไดใหการอดหนนการผลตบคลากรทางการแพทยในอตราทคอนขางสง102 เพราะเหนความจาเปนทตองมบคลากรมารกษาพยาบาลประชาชนคนไทย (ซงเปนผรบภาระภาษในสวนน)103 การมคนไขตางชาตเดนทางเขามาเพอรบการรกษาพยาบาลโดยเฉพาะยอมสงผลใหปญหาการขาดแคลนบคลากรทางการแพทยมความรนแรงขน ดงนน ถารฐบาลมนโยบายทจะหารายไดเขาประเทศจากคนไขกลมน รฐบาลกยอมมภาระหนาทในการลงทนผลตบคลากรทางการแพทยเพมขน (ไมเชนนนแลวยอมหมายความวารฐบาลปลอยปละละเลยใหชาวตางชาตเขามาแยงทรพยากรสวนนจากคนไทย) และในมมมองดานความเปนธรรมนน คนไขตางชาตทเจาะจงเขามารบบรการทางการแพทยกสมควรมสวนรวมรบภาระคาใชจายในการผลตบคลากรทางการแพทย (ซงปจจบนสวนใหญมาจากภาษของคนไทย) ดวย - นอกจากน มาตรการนจะชวยลดผลกระทบทเกดกบคนไทย (เชน ทาใหราคาคารกษาพยาบาลของคนไทยไมเพมขนมากหรอเรวเทากบราคาคารกษาพยาบาลทสถานพยาบาลเรยกเกบจากคนไขทมาจากตางประเทศ และมสวนชวยลดผลกระทบดานการขาดแคลนบคลากร เนองจากจะทาใหจานวนคนไขตางชาตเพมขนในอตราทตากวาในกรณทไมมการเกบคาธรรมเนยมน) - ถามาตรการนสามารถชลอไมใหคารกษาพยาบาลของคนไทยเพมขนอยางรวดเรวตามกาลงซอของตางชาต กจะชวยชลอไมใหภาระคาใชจายทภาครฐตองรบจากโครงการหลกประกนสขภาพตางๆ เพมขนอยางรวดเรวตามกาลงซอของตางชาตดวย - ในชวงทผานมา โรงเรยนแพทยหลายแหงประสบปญหาทอาจารยแพทยผเชยวชาญมกถกดงไปอยภาคเอกชนดวยแรงจงใจทางการเงนทเหนอกวามาก ในขณะทการผลตแพทยเพมอยางมคณภาพคงตองการอาจารยแพทยเพมขน การนารายรบทเพมขนสวนนมาอดหนนการผลตแพทยจงนาจะสามารถชวยโรงเรยนแพทยรกษาอาจารยแพทยผเชยวชาญเอาไว รวมถงการรบอาจารยใหมเขามาเพม ขอพจารณา: - เนองจากในปจจบนมปญหาวกฤตเศรษฐกจโลก (และยงอาจมผลกระทบจากปญหาความขดแยงทางการเมองภายในประเทศดวย) ซงยงไมชดเจนวาจะมผลกระทบตอจานวนคนไข 102 จากการประมาณการอยางหยาบๆ รฐบาลมคาใชจายในการผลตแพทยทวไปประมาณ 1.5-2 ลานบาทตอคน และถารวมคาใชจายในการผลตแพทยจนเปนแพทยผเชยวชาญกนาจะสงกวานมาก 103 รวมถงชาวตางชาตทมาทางานและตงถนฐานในประเทศไทย ซงโดยทวไปแลวมสวนรวมในการจายภาษ

ใหกบประเทศไทยเชนกน

144

ตางชาตทจะเขามารบบรการมากนอยเพยงใด (โดยเฉพาะอยางยงในป 2552) ดงนน จงยงไมควรเรมใชมาตรการนในป 2552 แตควรดาเนนการศกษาเพมเตมและเตรยมความพรอมในกรณทจะนามาตรการนมาดาเนนการในปตอๆ ไป104 เมอพบวาจานวนผปวยชาวตางชาตทเดนทางเขามารบบรการทางการแพทยในประเทศไทยเรมมแนวโนมกลบมาเพมขนอก ขอเสนอท 8: ขยายอายเกษยณของแพทยในระบบราชการ เหตผล: เพอเปนการใชทรพยากรบคคลทมอยอยางเตมเมดเตมหนวยมากขน และนาจะชวยลดผลกระทบทเกดจากบคลากรทางการแพทยจานวนมากถกดงไปรกษาคนไขตางชาต) ขอพจารณาเพมเตม: ผลทไดอาจจะไมมากอยางทหวง เพราะปกตแพทยอาวโสในระบบราชการกมแนวโนมทจะรบภาระดานงานบรการคอนขางนอยอยแลว และสาหรบแพทยทยงสนใจทางานใหภาครฐอยนน ปจจบนหลายหนวยงานกมการจางแพทยเหลานนอยแลว) ขอเสนอท 9: เปดโอกาสใหแพทยอาวโสในภาคเอกชนกลบเขามาสระบบรฐโดยมตาแหนงทเหมาะสมกบระดบประสบการณและความสามารถ เหตผล: แพทยในภาคเอกชนจานวนไมนอยไมไดพอใจทจะอยในภาคเอกชนตลอดชวตการทางาน แพทยอาวโสหลายทานมประสบการณและสตปญญาทโรงเรยนแพทยหรอโรงพยาบาลรฐสามารถใชประโยชนได ในปจจบน แพทยอาวโสเหลานนไมมชองทางทจะกลบเขามายงภาครฐแบบมศกดศร (เชน ดวยตาแหนงทเหมาะสมกบระดบประสบการณและความสามารถ)105 ทาใหภาครฐไมไดรบประโยชนจากแพทยเหลานน (ยกเวนในกรณรบแพทยทเกษยณแลวมาชวยตรวจ) ขอพจารณา: - อาจบนทอนแรงจงใจของแพทยทอยในระบบของรฐมาโดยตลอด - มอปสรรคในดานกฎระเบยบราชการ (ในสวนของมหาวทยาลยนน เมอออกนอกระบบ ปญหานอาจลดลง แตจะยงเปนปญหาทสาคญในสถานพยาบาลอนๆ ของรฐ)

104 เพราะการทจะเกบคาธรรมเนยมจากชาวตางชาตเฉพาะกลมทเปน medical tourist นน คงจะตองมการ

กาหนดกฎเกณฑและกระบวนการในการดาเนนการและการตรวจสอบทรดกมพอ (เชน ถากาหนดวาจะยกเวนการเกบคาธรรมเนยมแกคนไขชาวตางชาตทมหลกฐานการตงถนฐานในประเทศไทย กจะตองศกษาวาในทางปฏบตควรใชหลกฐานอะไรบาง) 105 ถาเปรยบเทยบกบตาแหนงทางราชการในระดบสงหลายตาแหนง ซงปจจบนเปดโอกาสใหสรรหาคนนอก (หรอยอมใหคนนอกสมครเขาแขงขน) แตในกรณน รวมถงตาแหนงระดบกลางตางๆ ดวย ไมใชเฉพาะตาแหนงผบรหารองคกร

145

ขอเสนอท 10: เพมคาตอบแทนบคลากรดานการแพทยทอยในภาครฐ เหตผล: เพอลดปญหาสมองไหลไปสภาคเอกชน ขอพจารณา: - คาใชจายทเพมขนของภาครฐ - มาตรการนอาจมผลจากด เพราะปญหาสมองไหลไมไดเกดจากปญหาคาตอบแทนแตเพยงอยางเดยว 7.4.2 ขอเสนออนๆ ขอเสนอท 11: การประสานงานและความรวมมอของหนวยงานตางๆ และความเปนเอกภาพดานนโยบายของภาครฐ ขอใหหนวยงานตางๆ ทเกยวของของภาครฐรวมมอประสานงานกนเองใหเปนระบบ และมการแลกเปลยนขอมลกนเองมากขน ตวอยางเหตผลของฝายสนบสนน:

- นโยบายภาครฐยงไมชดเจนและไมเปนเอกภาพ - ปจจบนมหนวยงานของรฐหลายหนวยงานทเกยวของ แตไมคอยประสานงานกนเอง

เทาทควร สถานพยาบาลหลายแหงถกขอขอมลทเหมอนหรอคลายกนจากหลายหนวยงาน และ/หรอ ไดรบเชญจากหลายหนวยงานไปพดเรองเดยวกนซาแลวซาอก

ขอเสนอท 12: เพมตวเลอก “มารบการรกษาพยาบาล” ในบตรตรวจคนเขาเมองขาเขา (ดรปท 7.1) เหตผล:

- การสอบถามขอมลชาวตางชาตในบตรขาเขา จะมประโยชนมากในการรวบรวมขอมลทแมนยามากขน (โดยเฉพาะอยางยงขอมลจานวนผท เดนทางเขามาเพอรบการรกษาพยาบาลโดยเฉพาะ ซงปจจบนภาครฐเองยงไมมขอมลน และอาศยเพยงการประมาณการอยางหยาบๆ เทานน) การดาเนนการเรองนสามารถทาไดโดยแทบไมมตนทนเลย ซงจะเปนประโยชนกบภาครฐในการกาหนดแผนตางๆ (รวมทงถาจะนามาตรการดานภาษมาใช)

- รฐบาลจะมขอมลทสามารถนามาใชในการพจารณาตอวซาและอานวยความสะดวกใหกบคนไขชาวตางชาต

146

รปท 7.1 บตรขาเขาตรวจคนเขาเมอง

ขอเสนอท 13: ควรมการประกาศใหผบรโภคทราบราคาคารกษาพยาบาลโดยละเอยด (เชน อตราคารกษาของแพทย คายา คาเครองไมเครองมอ และคาทพกและอาหาร) โดยตดประกาศและ/หรอมรายละเอยดวางไวในทผบรโภคเหนไดชดและสามารถเขาถงไดโดยงาย (รวมทงในเวบของโรงพยาบาล) รวมทงมการสงขอมลทประกาศ (และเมอการเปลยนแปลงอตราคารกษาพยาบาลตางๆ) ใหกระทรวงสาธารณสข เหตผล: - พรบ. สถานพยาบาล พ.ศ. 2541 มาตรา 32 (3) และประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 3 (พ.ศ.2542) ไดกาหนดรายละเอยดชนดหรอประเภทของการรกษาพยาบาล และการบรการอนของสถานพยาบาลทผรบอนญาตจะตองแสดงมานบสบปแลว แตในทางปฏบตไมไดมการบงคบใชอยางเขมงวด โดยสถานพยาบาลมกอางวาดาเนนการไดลาบากเพราะรายการทอยในขายทจะตองประกาศมจานวนมาก ผบรโภคแทบทงหมดกไมเคยทราบวามขอกาหนดดงกลาว

147

อยางไรกตาม ในปจจบนทราคาคารกษาพยาบาลและคาบรการตางๆ ในโรงพยาบาลเอกชนมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรว (หรออยในระดบสง) ผบรโภค (รวมทงชาวตางประเทศ) ควรมโอกาสไดรบทราบขอมลราคาคาบรการตางๆ อยางครบถวน - การกาหนดใหสถานพยาบาลสงขอมลอตราคารกษาพยาบาลทประกาศ (และเมอการเปลยนแปลงอตราคารกษาพยาบาลตางๆ) ใหกระทรวงสาธารณสขจะทาใหทางภาครฐมขอมลทสามารถนามาศกษาความเปลยนแปลงของราคาคารกษาพยาบาลได รวมทงสามารถนามาเปนขอมลอางองเมอเกดปญหาการรองเรยน ซงจะเปนการยกระดบมาตรฐานการคมครองผบรโภคดานการรกษาพยาบาลของประเทศไทยใหมความนาเชอถอมากขนอกทางหนงดวย

7.5 อปสรรคในการศกษา ขอจากด และขอเสนอแนะเพมเตม อปสรรคทสาคญในการศกษาเรองนคอปญหาดานขอมล ซงสวนหนงคงเปนเพราะสถานพยาบาลทมบทบาทสาคญในดานนเปนสถานพยาบาลเอกชนแทบทงสน ซงบางครงสถานพยาบาลเหลานไมมแรงจงใจทจะรายงานขอมลโดยละเอยดใหกบรฐบาล ปญหานเกดขนในการศกษาในประเทศเพอนบาน (เชน มาเลเซยและสงคโปร) เชนกน โดยในประเทศสงคโปรทมการดาเนนการดานนมาเปนเวลายาวนาน (และมร ฐบาลทมประสทธภาพสงและชวยภาคเอกชนคอนขางมาก) กยงประสบปญหานจนรฐบาลตองใชวธเกบขอมลเพมเตมทสนามบนเอง มาเลเซยกมปญหาความครบถวนของขอมลทรายงานจากสถานพยาบาลเอกชนเชนเดยวกน106 ในการศกษาน คณะผวจยไดเสนอ (ดขอเสนอท 12 ในหวขอ 7.4) ใหรฐบาลเพมตวเลอก “มารบการรกษาพยาบาล” ในบตรตรวจคนเขาเมองขาเขา ซงวธนจะชวยใหภาครฐทราบจานวนผทเดนทางเขามาเพอรบการรกษาพยาบาลโดยเฉพาะ (ซงปจจบนภาครฐเองยงไมมขอมลน โดยมเพยงการประมาณการอยางหยาบๆ เทานน)

ในดานการศกษาขอมลผลการดาเนนการของสถานพยาบาล กมอปสรรคในการขอขอมลตางๆ จากสถานพยาบาล และแมกระทงสถานพยาบาลทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพย (ซงมสถานะเปนบรษทมหาชนทมหนาทตองเปดเผยขอมลทมรายละเอยดทเพยงพอทผถอหนจะสามารถใชในการตดสนใจ) สถานพยาบาลกลมนโดยสวนใหญกไมไดมการเปดเผยขอมลในระดบทมากพอทผวจยจะสามารถนามาวเคราะหขอมลพนๆ (เชน จานวนผปวยนอกและผปวยในทเปนชาวตางชาตและคนไทย รายรบตอคนไขตางชาตเทยบกบคนไทย หรอรายรบตอวนนอนของคนไขตางชาตเทยบกบคนไทย)107 ซงผถอหนนาจะมโอกาสไดรบขอมลเหลาน

106 Chee Heng Leng (2007) ระบวามเพยงสถานพยาบาลบางแหงทรายงานตวเลขยอดผมาใชบรการ โดยเฉพาะอยางยงในปแรกๆ 107 สถานพยาบาลบางแหงรายงานยอดขาย แตไมรายงานจานวนคนไข หรอไมแยกผปวยนอกและผปวยใน และในบางกรณเมอคณะผวจยขอขอมลเหลานเพมเตม (รวมทงการแยกขอมลระหวางคนไขไทยและตางชาต) กไดรบคาตอบวาเปนขอมลททางโรงพยาบาลถอวาเปนความลบทางธรกจ)

148

(โดยเฉพาะอยางยงในกรณของโรงพยาบาลเอกชนกลมทเนนการรองรบผปวยชาวตางชาต) ในสวนนคณะกรรมการกากบตลาดหลกทรพย (กลต.) ควรพจารณาใหสถานพยาบาลเปดเผยขอมลเหลานใหละเอยดมากขน โดยคานงถงสทธของผถอหนรายยอย ขอจากดทสาคญประการหนงของการศกษานคอ การเปรยบเทยบขอมลระหวางประเทศอยางเปนระบบทาไดคอนขางยาก เพราะนอกจากจะมปญหาความครบถวนของขอมลทไดกลาวมาขางตนแลว การเกบขอมลของแตละประเทศกมแบบแผนทแตกตางกน (ตวอยางเชน ขอมลจานวนคนไขชาวตางชาตของไทยจะประกอบดวยชาวตางชาตททางานหรอมถนฐานในประเทศไทยเปนสวนใหญ ขณะทสงคโปรจะเปนชาวตางชาตทเดนทางเขามารบการรกษาพยาบาลในสดสวนทสงกวา) นอกจากน การเปรยบเทยบตวชวดตางๆ กทาไดยากสาหรบประเทศทมขนาดตางกน และอาจมสภาพปญหาและจดเนนทแตกตางกน (ตวอยางเชน สดสวนของคนไขตางชาตตอคนไขในประเทศอาจไมใชมาตรวดความสาเรจทดสาหรบประเทศไทยหรออนเดยทมปญหาการขาดแคลนแพทยหรอการเขาถงบรการของคนในชาต แตอาจเปนมาตรวดทดสาหรบสงคโปรซงปญหานไมไดเปนปญหาทสาคญ และไมมอปสรรคดานกฎระเบยบในการดงแพทยชาวตางชาตเขามาเพมเมอจาเปน) การศกษาในสวนนจงเปนสวนทยงมขอจากดคอนขางมากและการตความตวชวดตางๆ ควรทาดวยความระมดระวงอยางมาก

เอกสารอางอง Chee Heng Leng. 2007. “Medical Tourism in Malaysia: International Movement of

Healthcare Consumers and the Commodification of Healthcare.” Asia Research Institute Working Paper Series No.83. Retrieved August 18, 2007 from http://www.ari.nus.edu.sg/showfile.asp?pubid=642&type=2