T C.MİLL EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEK EĞİTİM VE ĞRETİM SİSTEMİNİN

GLENDİRİLMESİ PROJESİ)

BAHECİLİK

KLTREL BAKIM

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait ereve ğretim programlarında amalanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya ynelik geliştirilmiş ğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel ğrenmeye rehberlik etmek amacıyla ğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek zere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amalanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim ğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması nerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaşabilirler.

Basılmış modller, eğitim kurumlarında ğrencilere cretsiz olarak dağıtılır.

Modller hibir şekilde ticari amala kullanılamaz ve cret karşılığında satılamaz.

i

AIKLAMALAR...............................................................................................................iiiGİRİŞ ..................................................................................................................................1ĞRENME FAALİYETİ–1 ................................................................................................31. SU VE SULAMA ............................................................................................................3

1.1. Toprakta Suyun Tutulması ........................................................................................31.2. Bitki Su İlişkileri.......................................................................................................41.3. Bitki Su Tketimini Etkileyen Faktrler ....................................................................5

1.3.1. İklim Faktrleri..................................................................................................51.3.2. Toprak Faktrleri ...............................................................................................61.3.3. Bitki Faktrleri ..................................................................................................7

1.4. Sulamanın nemi .....................................................................................................71.4.1. Bitki Gelişimi Aısından Suyun nemi..............................................................71.4.2. Toprakta Fazla Suyun Etkileri ............................................................................9

1.5. Su Kaynakları .........................................................................................................101.5.1. Yeraltı Suları ...................................................................................................101.5.2. Yer st Suları ................................................................................................131.5.3. Su Analizi........................................................................................................131.5.4. Bitkilerin Sulanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar.............................14

1.6. Sulama Sistemleri ...................................................................................................171.6.1. Toprak Altı Sulama Yntemleri .......................................................................171.6.2. Toprak Yzeyinden Sulama Sistemi.................................................................191.6.3. Toprak st Sulama Sistemleri ........................................................................22

UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................30LME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................31

ĞRENME FAALİYETİ- 2 ..............................................................................................342. GBRELEME...............................................................................................................34

2.1. Besin Elementleri....................................................................................................342.1.1. Besin Elementlerinin Noksanlığında Ortaya ıkan Belirtiler ............................352.1.2. Besin Elementlerinin Fazlalığında Ortaya ıkan Belirtiler................................40

2.2. Gbrelemenin Esasları ............................................................................................412.2.1. Toprak Etmenleri .............................................................................................412.2.2. Bitki Etmenleri ................................................................................................42

2.3. Gbreleme ..............................................................................................................42UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................45LME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................46

ĞRENME FAALİYETİ–3 ..............................................................................................493. MCADELE YNTEMLERİ .......................................................................................49

3.1. Hastalık ve Zararlılarla Mcadele............................................................................493.1.1. Kltrel Mcadele ...........................................................................................493.1.2. Fiziksel Mcadele ............................................................................................513.1.3. Biyolojik Mcadele..........................................................................................513.1.4. Kimyasal Mcadele .........................................................................................523.1.5. Karantina Yntemleri.......................................................................................523.1.6. Mekanik Mcadele ..........................................................................................533.1.7. Biyo teknik Mcadele ......................................................................................53

3.2. Yabancı Otlarla Mcadele.......................................................................................54

İİNDEKİLER

ii

3.2.1. Kimyasal Mcadele .........................................................................................553.2.2. Mekanik Mcadele ..........................................................................................563.2.3. Fiziksel Mcadele ............................................................................................563.2.4. Kltrel Mcadele ...........................................................................................583.2.5. Biyolojik Mcadele..........................................................................................58

UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................59LME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................60

ĞRENME FAALİYETİ–4 ..............................................................................................634. BUDAMA VE DESTEK SAĞLAMA............................................................................63

4.1. Budama ..................................................................................................................634.1.1. Tanımı ve nemi .............................................................................................634.1.2. Bitkilerde Budama ...........................................................................................644.1.3. Uygulanan Diğer İşlemler ................................................................................74

4.2. Destek Sağlama ......................................................................................................76UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................80LME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................81

MODL DEĞERLENDİRME...........................................................................................83CEVAP ANAHTARLARI.................................................................................................84NERİLEN KAYNAKLAR..............................................................................................86KAYNAKA ....................................................................................................................87

iii

AIKLAMALARKOD 621EEH004

ALAN Bahecilik

DAL / MESLEK Ortak Alan

MODLN ADI Kltrel Bakım

MODLN TANIMIBitkilerin tmne uygulanan sulama, gbreleme, hastalık ve zararlılarla mcadele ve budama konularının anlatıldığı ğrenme materyaldir.

SRE 40/ 16

N KOŞUL n koşul yoktur.

YETERLİLİK Kltrel işlemleri yapmak

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile gerekli ortam sağlandığında kltrel bakım işlemlerini zamanında ve tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz.Amalar1. Bitkinin gelişimi aısından suyun nemini kavrayarak

tekniğine uygun olarak sulama sistemlerini kullanabileceksiniz.

2. Bitki gelişim dnemlerine uygun gbreleme yapabileceksiniz.

3. Mcadele yntemlerini tekniğine uygun olarakkullanabileceksiniz.

4. Belirlenen amaca uygun budama yapabileceksiniz.

EĞİTİM ĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam: Tepegz, yazı tahtası, internet ortamı, sınıf, sera, meyve baheleri, sebze baheleri, makas, termometre, nemler, i ve dış mekn bitkileri, kesme iekler, sulama boruları, ilalar, ilalama makineleri, destek malzemeleri, kasalar, ip, gbreler, l kapları, Donanım: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar

LME VE DEĞERLENDİRME

Modln iinde yer alan her ğrenme faaliyetinden sonra verilen lme araları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

Modln sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri ve tavırları lmek amacıyla ğretmen tarafından hazırlanacak lme araları ile değerlendirileceksiniz.

AIKLAMALAR

iv

1

GİRİŞSevgili ğrenci,

Hepimiz tarafından bitkilerin de birer canlı olduğu bilinmektedir. Her canlı gibi bitkilerin de ihtiyaları vardır. Bu ihtiyaları bizler tarafından ne kadar iyi karşılanılırsa bitki de aynı oranda gelişme gsterir.

Bizlerin suya ihtiyacı olduğu gibi bitkilerin de yaşayabilmeleri iin suya ihtiyaları vardır. Doğal ortamda bitkiler bu ihtiyalarını karşılayabilir ancak kltr bitkilerinde bu durum mmkn değildir. Bu nedenle bitkilerin sulanması gereklidir.

Nasıl ki bizler hastalandığımızda ila iiyor ya da kuvvetlenmek iin vitamin alıyorsak bitkilerin de hastalandıklarında tedaviye ihtiyaları vardır. Hastalıklarını fungusitlerle giderirken vitamin ihtiyalarını ise gbreler ile karşılarız. Bitkilerin bizler gibi bakım yapma imknları olmadığı iin ancak onlara budama yaparak genleştirebiliriz.

İşte bitkilerde bu işlemlerin hepsi kltrel işlemler altında yapılmaktadır. Bu modl ile kltrel işlemleri ğreneceksiniz. Bylece bitkilerin nelere ihtiyacı olduğunu anlayıp zamanında ve yerinde mdahale ederek bitkilerinizin dilinden daha iyi anlayacaksınız.

GİRİŞ

2

3

ĞRENME FAALİYETİ–1

Bitkinin gelişimi aısından suyun nemini kavrayarak tekniğine uygun olarak sulama sistemlerini kullanabileceksiniz.

Tarımda kullanılan sulama sistemlerini araştırınız. Rapor halindearkadaşlarınıza sununuz.

Suyun bitkiler iin nemini araştırınız. Sınıfta tartışınız.

1. SU VE SULAMASu, sahip olduğu tm zelliklerini molekl yapısına borludur. Bu yapıda, 1 oksijen ve

2 hidrojen atomu, birbirlerine sıkı bir şekilde bağlanarak su molekllerini oluşturmuştur.

Su moleklleri artı ve eksi yklerden her ikisine de sahiptir, yani polar bir yapıya sahiptir. Su molekllerinin hidrojen kısmı pozitif yk, oksijen kısmı ise negatif yk taşır. Bir su moleklndeki artı ykl hidrojen atomunun diğer su moleklndeki eksi ykl oksijen atomuna bağlanması ile hidrojen bağı ortaya ıkar. Bu şekilde hidrojen bağları ile bir araya gelen su moleklleri, sonsuza kadar uzanabilir.

Toprağın nemli bileşenlerinden olan ve yaşam iin olağanst nem taşıyan suyun bazı zellikleri vardır. Bu zellikler;

Donan suyun hacmi artar ve buzun zlmesi iin gerekli ısı miktarını ykseltir.

Suyun ısınma ısısı yksektir,

Suyun adezyon kuvvet gc,

Suyun zc zelliği,

Suyun kohezyon gc şekilde sıralanabilir,

1.1. Toprakta Suyun Tutulması

Suyun toprakta tutulmasını sağlayan nemli mekanizmalar adezyon, kohezyon ve bu kuvvetlerin doğurduğu zel ekim gcdr.

ĞRENME FAALİYETİ–1

AMA

ARAŞTIRMA

4

Adezyon; katı toprak paracıkları yzeylerinin su molekllerini ekmesiyle meydana gelir. Burada artı (+) ve eksi (-) ykl olan su molekllerinin oğu, toprak paracıklarında yer alan negatif elektrik yklerince tutulmaktadır.

Kohezyon; su molekllerinin birbirini ekmesidir. Adezyon gcnn sona erdiği noktadan itibaren su moleklleri dipol karakterleri ( + ve – ykl olmaları ) nedeniyle birbirlerini kohezyon gc ile eker. Bylece adezyon suyunun dışında daha gevşek tutulan bir su kresi oluşturur.

Kohezyon kuvveti ile bağlanan su, yer ekimi kuvvetine karşı koyamayınca yavaş yavaş kalınlaşır. Bu yzden, toprak su ile doyma noktasına yaklaşınca, tutulan suyun topraktan ayrılması kolaylaşır. Toprakta su azaldıka suyu topraktan ayırmak iin daha ok kuvvete ihtiya duyulur.

Bitkilerin toprak suyundan yeterli lde yararlanmaları, suyun toprak paracıklarının bağlanma gc ile yakından ilgilidir. Dşk nem ieriğine sahip olan topraklarda su, toprak paracıkları tarafından ok sıkı bir şekilde tutulmakta ve bitkiler bu sudanyararlanamamaktadır.

1.2. Bitki Su İlişkileri

Bitkilerde meydana gelen fizyolojik olayların hemen hemen tm difzyon ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilişki halindedir.

Difzyon; belli bir maddenin ( gaz, sıvı, katı ) yksek yoğunlaşmaya sahip bir alandan daha az yoğunlaşmaya sahip bir alana, paracıkların gelişigzel hareketleri sonucu net geişi olarak tanımlanabilir.

Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi difzyonun temeli, madde paracıklarının kinetik hareketidir. Toprakta bulunan su, kısmen difzyon yolu ile kk sistemlerinden bitkiye geer.eşitli maddelerin bitkiler tarafından evreye verilmeleri de temel olarak difzyon olayı ile gerekleşir. Bu yolla fazla miktarda su buharı bitkilerin yaprak ve toprak st organlarından atmosfere salınır. Bitkide hcreler arası boşluklara gazların geişi ve hcreler su ve mineral maddelerin hareketi aynı şekilde difzyon ile olabilmektedir.

Ozmosiz; yarı geirgen bir zarla ayrılmış ortamda suyun, su yoğunluğu yksek olan kesimden su yoğunluğunun daha az olduğu blgeye geişi olarak tanımlanır. Bu tanımdan da anlaşıldığı gibi ozmosiz, difzyonun zel bir halidir. Aralarında byk bir benzerlik gsterenozmosiz ile difzyonu birbirinden ayıran tek fark, ozmosiz de ayırımlı geirgen bir zarın bulunmasıdır.

Absorpsiyon; iyonların ve bileşiklerin, katı maddelerin yzeylerinde ekilerek tutulmasıdır. Doğal koşullar altında bitkiler, ihtiya duydukları suyun tmne yakın bir blmn kkleri aracılığı ile alırlar. Bitki kklerinde en fazla su absorpsiyonu kk ty blgesinde gerekleşir. Bitkilerde su absorpsiyonu başlıca iki şekilde olmaktadır.

5

Pasif Absorpsiyon: Herhangi bir enerjiye gereksinim duymaksızın yalnız ozmotik kurallara bağlı olarak suyun alınmasına pasif absorpsiyon denir.

Pasif absorpsiyon ile su alımında kklerin canlı veya l olup olmadığı nemli değildir. Bu nedenle metabolik enerjiye de ihtiya duymazlar. Bitkinin eşitli organları tarafından su, ozmotik kurallara bağlı olarak alınır. Yani fazla miktarda su bulunan blgeden, daha az miktarda su bulunan blgeye su geişi meydana gelir. Bitkiler terleme ile su kaybettike, bnyelerindeki su miktarı da azalır. Bylece kk evresindeki su, bitki bnyesinde azalan suyu takviye etmek zere bitki kklerine geer.

Hızlı terleme gsteren bitkilerin iletim demetleri iersinde suyun hızla yukarı ekilmesi sonucu kklerde emme gc artar. Bunun sonucu olarak su, topraktan kk ierisine doğru ekilir. Dolayısıyla terleme miktarı artıka bitkinin aldığı su miktarı da artar.

Aktif Absorpsiyon: Kk etkinliği ve enerji harcanması ile suyun bitkiler tarafından alınmasına aktif absorpsiyon denir. Pasif absorpsiyondan tmyle farklı olarak aktif absorpsiyonda metabolik enerji ve kk etkinliğine gereksinim vardır.

Aktif absorpsiyon, bitkiler tarafından alınan suyun miktarı ynnden fazla nemli olmamakla birlikte, bilimsel araştırmalar ynnden olduka nemlidir. Aktif absorpsiyonda enerjinin rol zerinde değişik grşler ileri srlmştr. Kimi araştırmacılar, aktif alımında enerjinin rolnn osmotik yoldan dolayı olabileceğini kimi araştırmacılar ise osmotik olmayan yoldan olabileceğini savunmuştur. Ancak bu konuda alışmalar yapan araştırmacılar, harcanan metabolik enerjinin su alımı ile ilişkisini aık olarak ortaya koyamamıştır.

1.3. Bitki Su Tketimini Etkileyen Faktrler

Bitki su tketimini etkileyen faktrleri 3 grupta inceleyebiliriz.

1.3.1. İklim Faktrleri

Bitki su tketimini etkileyen başlıca iklim faktrleri; sıcaklık, hava nemi, rzgr, gneşlenme sresi ve gndz saatleridir.

Hava sıcaklığı artıka bitki su tketimi de artar. Sıcaklık aynı zamanda bitki gelişmesine de etki yapar. Bitkiler genellikle 10–30 0C arasında iyi bir gelişme gsterir. Bitki geliştike kullandığı su miktarı da artar.

Bitki etrafında hava nispi nemi artıka terleme ve buharlaşma azalacağından, bitki su tketimi de azalır. Bitki byme mevsiminde dşk nispi neme sahip blgelerde, bitki su tketimi genellikle daha yksektir.

6

Bitki rts zerindeki rzgr hızının fazla olması ya da gnn iinde rzgrın esme sresinin uzun olması, terleme ve buharlaşmayı artıran etmenlerdendir. Bunun nedeni, bitki etrafında terleme ve buharlaşma sonucu nemli havanın rzgrla uzaklaşması ve yerine kuru havanın gelmesidir. Bylece buharlaşmaya neden olan ısı transferi hızlanır. rneğin, cam kenarında aık hava ile temas halinde olan ve rzgr ile karşılaşan ss bitkilerinde, su kaybının daha hızlı meydana geldiği tespit edilmiştir.

Gneşlenme sresi ya da gndz saatlerinin fazla olması, gneş enerjisinin daha uzun zaman etkili olmasına yol aar. Bu ise, bitki su tketimini artıran nemli bir faktrdr.

1.3.2. Toprak Faktrleri

Topraktaki nem durumu, st toprak tabakasının yapısı ve toprağın bitki ile kaplı olması, bitki su tketimini etkileyen nemli toprak faktrlerindendir.

Toprakta su miktarı fazla olduğunda buharlaşma da fazla olur. Dşk nem ieriğine sahip olan topraklarda ise doğal olarak buharlaşma da dşktr.

Bunun yanında bitki kk blgesinde devamlı bitki su ihtiyacını karşılayacak şekilde nem bulundurulması, bitki gelişmesini olumlu ynde etkiler. Bitki gelişmesi artıka, bitkinin kullandığı su miktarı da artar. Tm bunlar bitki su tketimini artıran faktrlerdir.

Toprak yzeyinin bitki ile rtlme oranı ve toprak yzeyinde glgelenme oranı arttığında, buharlaşma miktarı az olmakta bunun sonucunda da bitki su tketimi de azalmaktadır. Toprak yzeyinin ıplak olması ve buharlaşmanın yksek olması durumunda ise zellikle ağır bnyeli killi topraklarda derin ve geniş atlaklar ortaya ıkar.

Fotoğraf 1.1: Bitki rtsnden yoksun topraklar Şekil 1.1: Bitki rtsnn buharlaşmayı nleyici etkisi

7

Fotoğraf 1.1’de grldğ gibi, yzeyinde herhangi bir rt bulunmayan topraklardaşiddetli su buharlaşması meydana gelmiştir. Bunun sonucunda toprakta ok derin atlaklar ortaya ıkar. Şekil 1.2’de grldğ gibi, zerinde bitki rts bulunan toprakta, yukarı doğru su hareketi ok yavaş meydana gelir. Bu yzden topraktan buharlaşma ile su kaybı minimum dzeydedir.

1.3.3. Bitki Faktrleri

Bitki su tketimine etkili olan bitkisel faktrler; bitkinin cinsi, gelişme devresi ve byme mevsiminin uzunluğudur.

Bitkilerin terleme organları olan yaprakların byklğ ve birim alandaki gzenek sayıları, bitkilere gre nemli dzeyde farklılık gsterir. Buna bağlı olarak bitki su tketimide bitkiler arasında nemli dzeyde farklılık gsterir.

Bitki su tketimi belli bir bitkinin değişik gelişme devrelerinde de farklılık gsterir. zellikle ilkbaharda, srgn verme dnemlerinde ss bitkilerinin su tketimi daha fazlayken, gelişmenin yavaşladığı kış dnemlerinde durum bunun tersidir.

Byme mevsimi uzun olan bitkilerin mevsimlik su tketimleri, genellikle byme mevsimi kısa olanlara oranla daha fazladır.

1.4. Sulamanın nemi

Bitki kk blgesinde yeterli dzeyde suyun bulunup bulunmaması, bitki gelişmesini daha fazla etkiler. Toprakta bulunan su miktarı azaldıka bitkilerin su almaları gleşmekte, bu da bitki gelişmesini genellikle olumsuz ynde etkilemektedir. Toprakta su belirli bir dzeyin altına dştğnde ise bitki faaliyetleri tamamen durmaktadır.

Ss bitkileri yetiştiriciliğinde temel su kaynağı, sulama ile toprağa verilen sudur. Buna karşılık topraklardan su kaybı, buhar ve sıvı şekilde olmak zere iki şekilde gerekleşir. Topraktan suyun kaybı; buhar olarak evaporasyon ( toprak yzeyinden suyun buhar olarak kaybı ) ve terleme, sıvı olarak ise sızma ve yzey akışı ile olmaktadır.

Toprak suyunun en iyi şekilde kullanılabilmesi aısından topraktaki su hareketlerinin iyi bilinmesi gerekir. İdeal bir bitki gelişimi, toprak, bitki ve su arasında iyi bir dengenin kurulmasına bağlıdır.

1.4.1. Bitki Gelişimi Aısından Suyun nemi

Bitki besin kaynağı olarak su : Su yalnız besin maddelerinin alınmasına hizmet eden bir zc değildir. Aynı zamanda kendisi de azot, fosfor veya potasyum kadar nemli bir besin maddesidir. Gelişmekte olan bir bitki, diğer kimyasal bileşiklerin hepsinden daha fazla miktarda su kapsar.

8

Bitki hcreleri iersinde meydana gelen btn kimyasal reaksiyonlar iin su kullanılır. Su, bitki hcresinde meydana gelen tm hayatsal olaylara doğrudan ve dolaylı olarak katılmaktadır. Fotosentez olayı, hcre blnmesi, hcrede canlılığı sağlayan birimlerin normal durumunu koruması fotosentez iin gerekli ham maddelerin erir hale gemeleri ve daha birok hayatsal olay suya bağlıdır.

Bitki besin elementlerinin taşınması : Bitkinin gereksinim duyduğu tm besin elementleri ancak su ile taşınabilir. Bu maddeler herhangi bir şekilde suda erimiş halde bulunmazlarsa bitkiye giremez ve bitkinin beslenmesine hizmet edemez.

Toprak zeltisinde bulunan besin maddeleri zelti ile birlikte hareket etmekte ve bitki kkleri tarafından kullanılanların yerini almaktadır.

Besin elementlerinin absorpsiyonu : Toprak suyu miktarı ile besin elementleri absorpsiyonu arasında nemli bir ilişki vardır. Besin elementlerinin absorpsiyonu, doğrudan doğruya toprak suyunun miktarına bağlıdır. Su yardımıyla kk evresine taşınan besin elementlerinin bitki kklerine geişi ve bitkilerce alımı da ancak su yardımıyla gerekleşir.

Nemli toprakta gelişen kklerin besin elementlerinden yararlanmaları kuru toprakta gelişen kklere oranla daha fazladır. nk nemli toprakta gelişen kk daha yaygın ve daha fazladır. Bylece su, kk gelişimini artırarak bitkilerce su alımını da artmış olur.

Tohumların imlenmesi ve bitki gelişimi : evreden su absorbe edilmedike imlenme olayı gerekleşmez. Genellikle bitki tohumları kuru olarak saklandıkları srece imlenmez. Suyun absorpsiyonu tohumda fiziksel ve kimyasal bir dizi olayın başlaması ve dolayısıyla imlenmenin oluşmasına neden olur.

Topraklarda tarla kapasitesinde ya da buna yakın dzeyde suyun bulunması, imlenmenin hızlanmasına neden olur. Su tohumlarda depo edilmiş halde bulunur. Besin maddeleri su bulduğu zaman hareket kazanır. Besin maddelerinin hareketinde grev yapan enzimler de ancak suyun bulunması durumunda etkin hale geebilir.

Bitkilerde tepe ve kk gelişimi iin toprak nemi mutlak gereklidir. Bitki kkleri nemli topraklarda nemli dzeyde gelişme gsterir. Kk gelişimi daha ok toprağın nemli kısımlarında yoğunlaşır.

9

Şekil 1.2: Kk gelişimi ve toprak nemi arasındaki ilişki

Şekilde 1.2’de grldğ gibi, toprak nem ieriğinin dzenli ve dengeli dağılımı ile birlikte, bitki kklerinin topraktaki dağılımı da dzenli olur. Ancak toprağın bir tarafı ıslak, diğer tarafı kuru olduğunda, kk gelişimi ıslak tarafa doğru gelişir. Bu ise, kklerin dzensiz gelişmesine neden olur. Ayrıca bitki kkleri sadece ıslak taraftaki besin maddelerinden yararlanabilir.

Gbre-su ilişkisi: Gbrelerin toprakta bitkilerin alabileceği forma dnşmesi ve bitkiler tarafından alınabilmesi iin toprak suyuna mutlak gereksinim vardır. Bu nedenle gbre uygulamalarını sulamadan ayrı dşnmek mmkn değildir.

Değişik gbrelerle toprağa ilave edilen besin maddelerinin znrlkleri, bitkilere elverişli formlara dnşmeleri, bitki kk blgelerine ulaşmaları ve bitkiler tarafından alınarak zmlenmeleri toprak suyu ile ilgilidir.

Anlaşılacağı gibi, su ve gbre birbirini tamamlayan iki faktr olup biri olmaksızın br işlevini tam olarak yapamaz. Su, sınırlayıcı bir faktr olduğunda, uygulanan gbreye karşı bitki gelişimi istenen dzeyde olmaz. Yeterli su ortamda bulundurulursa, gbrelemeye karşı verim artışı daha belirgin olur.

1.4.2. Toprakta Fazla Suyun Etkileri

Nemli topraklarda zayıf bitki gelişiminin temel nedeni, toprak boşluklarında artan su dzeyinin yol atığı dşk havalanmadır. Dolayısıyla fazla suyun zararlı etkileri, doğrudan yetersiz havalanma ile ilgilidir.

Topraktaki havanın miktarı ve bileşimi, bitki kkleri ve toprak organizmaları iin hayati bir değere sahiptir. Normal bitki gelişimi iin diğer koşulların yanı sıra toprak havasının en az % 10 oksijen ve en az % 5 karbondioksit iermesi gerekir. Bitki gelişiminde grlen gerileme bu iki sınır arasında başlar. Yetersiz havalanma koşullarında ise her bitki tr az veya ok zarar grr. Yetersiz havalanmanın ve oksijen noksanlığının ortaya ıkardığı başlıca zararlar şu şekilde zetlenebilir.

10

Toprak organizmalarında yaşam aktiviteleri sınırlanır.

Denitrifikasyonla azot kaybı meydana gelir.

Artan CO2 gazı zehir etkisi yapar.

Bitki kkleri oksijen noksanlığında oksijensiz solunum yapar. Oksijensiz solunumdan dolayı bitki z suyunun pH derecesi dşer. Hcre geirgenliği azalır. Sonuta su ve besin maddelerini alma gc de azalır, kk gelişimi ve dallanması yavaşlar.

Bitki kkleri tarafından da zehir etkisine sahip organik maddeler salgılanır.

Oksijen noksanlığı kklerin karbonhidrat metabolizmasını doğrudan etkileyebilir.

Toprakların iyi havalanıp havalanmaması bitkilerde su absorpsiyonunu da etkiler. Yetersiz havalanma koşullarında bitkilerde su absorpsiyonunun azalması, kk işlevlerinin azalması ile ilgilidir.

Su ile kaplı ya da havalanmayan topraklarda, bitkilerin besin madde alımındaki gerileme, toprak havalanması ile ilgilidir. Kk ortamında oksijen azaldığında, bitkilerce besin madde alımının olumsuz ynde etkilendiği tespit edilmiştir.

Bitkilerde belirlenen noksanlık belirtileri, yeterli havalanmayan topraklarının oğunun ciddi bir azot noksanlığı gsterdiğini ortaya koymuştur.

Fazla toprak neminin zararlı etkilerinden birisi de sınırlı kk gelişmesi ve kk gelişmesine oranla bitki st kesimlerinin daha fazla gelişmesidir. Fazla nemli topraklarda gelişen bitkiler fazla sulu olur, hastalıklara dayanıklılığı azalır ve gelişmeleri yavaşlar.

Uzun sre su altında kalan ve bu nedenle mikroorganizma faaliyeti azalan toprakların kabarık yapısı bozulur. Daha basık ve sıkışık yapılı bir toprak haline gelir.

1.5. Su Kaynakları

1.5.1. Yeraltı Suları

Yağışlarla yeryzne inen suların geirimli tabakadan yer altına geerek yeraltında oluşturdukları sulara yer altı suları denir. Yer altı sularının beslenmesinde etkili olan faktrleri şyle sıralayabiliriz:

Yağış miktarı

Yağış tr

Zeminin geirimliliği

Arazinin eğimi

Bitki rts

11

Yeraltı suları farklı yerlerde toplanabilirler. Bunlar taban suyu ve kaynaklardır.

1.5.1.1. Taban Suyu

Alviyal ovaların tabanında bulunur. Taban suyu, altta geirimsiz tabaka ile sınırlandırılmış geirimli tabaka zerinde biriken sulardır. Beslenme durumuna gre bazen yzeye kadar ıkabilir. Yeraltı su seviyesinin dşk olduğu alanlarda ise kuyu amak suretiyle bu sulardan faydalanır.

Trkiye taban suları bakımından zengindir. rneğin, Ege Blgesinin knt ovaları, Konya, Kayseri, Erzurum, Erzincan, Elazığ, Bursa, Adapazarı gibi.

1.5.1.2. Kaynaklar

Yer altı sularının tekrar yeryzne ıktığı yere kaynak denir. Sularının sıcaklığına gre 2 grupta incelenir.

Soğuk su kaynakları; Sularını yeryznden alır. Sularının sıcaklığı ve akımları yıl boyunca değişir.

Tabaka kaynağı; Geirimli tabakaların u kısmından suların yzeye ulaştığı yerdir.

Vadi kaynağı; Vadi tabanlarından ıkan soğuk su kaynaklarıdır. Karstik kaynak; Kalkerli arazilerde yeryzne ıkan su kaynaklarıdır.

En fazla Akdeniz Blgesinde grlr. rneğin, Dden suyu gibi

Şekil 1.3: Karstik kaynak

Bu kaynakların en nemli zelliği sularının bol miktarda kire iermesidir.

Artezyen kaynağı: Tekne biimindeki iki geirimsiz tabaka arasındaki geirimli tabakaya aılan bir sondaj ile suların pskrerek yeryzne ıkması ile artezyen suları ıkmış olur. Diğer kaynaklardan ayrılan yanı beşeri faktrlerin etkisiyle yeryzne ıkmasıdır.

12

Şekil 1.4: Artezyenin kaynağının yeryzne ıkması

Sıcak su kaynakları; Sularını magmaya yakın alanlardan alırlar. Suları geldiği derinliğe gre sıcak veya ılıktır. Sularının sıcaklığı yıl boyunca aynıdır. Akım değişikliği olmaz. Bol miktarda eriyik madde ierir.

Fay kaynağı; Fay hattı boyunca yeryzne ıkan kaynaklardır. Halk arasında bu kaynaklara ılıca, kaplıca, ime ve maden suları denilmektedir. eşitli amalarla kullanılır.

Fotoğraf 1.2: Kaplıcalar Şekil 1.5: Fay kaynağı

Gayzer kaynağı: Etkin haldeki volkan dağlarından değişik zamanlardapskrerek ıkan kaynaklardır. Trkiye’de rneklerine rastlanmaz.

13

Fotoğraf 1.3: Gayzer kaynağı

1.5.2. Yer st Suları

Yer st su kaynaklarını akarsular oluşturur. Yeryzn şekillendiren dış kuvvetler arasında en yaygın ve etkili olanı akarsulardır. Yağışlar, eriyen kar ve buz suları ile kaynaklardan ıkan suların birleşmesiyle oluşan ve belli bir yatak iinde eğime bağlı olarak akan sulara akarsu denir. Yağışlardan ve kar erimelerden sonra bir dağ veya yamacın yzeyi boyunca akan sulara ise selinti suları adı verilir.

Akarsular byklklerine gre eşitli isimler alır. Akarsuların kklerine dere, zsu ve ay, byklerine ırmak veya nehir denir. Byk ana akarsuyu besleyen kk akarsulara ise akarsuyun kolları denir. Bir akarsuyun yeryzne ıktığı yere kaynak, denize ve gle dkldğ yere ağız, iinde aktığı ukura ise yatak denir.

Akarsuların oluşumunda rol oynayan faktrleri şyle sıralayabiliriz, iklim, yeraltısuları, akarsuyun aktığı zeminin yapısı ve yer şekilleridir. rneğin; sıcak ve kurak blgelerdeki bazı akarsular, buharlaşma ve tabakaların sızdırma zelliği gibi sebeplerle denize ulaşamadan kaybolur.

1.5.3. Su Analizi

Tm bitkiler iin en iyi sulama suyu yağmur sularıdır. Ancak yağmur sularını biriktirme imknının olmadığı durumlarda artezyen, dere suyu ya da su tanklarında depolanan sular kullanılır.

14

Genel olarak tm bitkiler kireli ve pH değeri yksek olan sulardan hoşlanmaz. Kireli ve pH değeri yksek olan sular bitkilerin gelişmesini olumsuz ynde etkiler. Bu yzden kullanılan suların analize gnderilmesinde yarar vardır.

Fotoğraf 1.4: Su analiz laboratuvarı

Analize gnderilen su rneklerinde; pH, toplam sertlik, Ca, Mg, klorr, slfat, karbonat, amonyak, nitrat, fenol, renk, iletkenlik, iz element vb.’ye bakılır. Analiz sonularına gre suda iyileştirme yapılır ve sulama suyu olarak kullanılır.

1.5.4. Bitkilerin Sulanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

İ mekn ss bitkileri yetiştiriciliğinde en nemli konulardan biri sulamadır. Bitkilerin ne kadar sık sulanması gerektiği de en ok sorulan sorulardan biridir. Bu konuda etkili olanetmenler aşağıda zetlenmiştir.

Sulamayı etkileyen etkenlerden biri bitki eşididir. Sz gelimi, kurak ortamda yaşayan ve dokuları bol su depo eden kakts ve sukulent bitkiler, palmiyeler ve eğreltilere gre daha az suya gereksinme gsterir.

Bitkiler aktif gelişme dnemlerinde, dinlenme dnemlerine gre suya daha ok gereksinme duyar. Ancak bitki tomurcuğa kalktığında, su biraz azaltılmalıdır. nk bu dnemde gerekenden ok sulama, ieklerin daha amadan dklmesine neden olur.

Eğer kkler toprak iersinde fazlaca yayılıp tm saksıyı doldurmuş ise, su bitki tarafından kolayca alınır. Bylece topraktaki nem kısa srede kaybolur. Bu durumda, bitkileri sık sulamak gerekir. Yeni saksıya alınmış bitkilerde olduğu gibi eğer toprak hacmine gre olduka az oranda kk dağılımı mevcutsa, bitkinin topraktan su alımı da daha yavaş olur ve daha az sulanabilir.

15

Bazı topraklar fazla oranda su tutar ve daha uzun srede kurur. Bu nedenle, su tutma kapasitesi dşk olan kumlu topraklarda yetiştirilen bitkilerin, humusa zengin tınlı topraklardakine gre daha sık sulanması gerekir.

Kilden yapılmış saksılar gzenekli olup, bitki suyu toprak yzeyi yanında saksı kenarındaki gzeneklerden de kaybeder. Bu nedenle bu tip saksılardaki topraklar plastik ve benzeri saksılara gre daha abuk kurudukları iin daha sık sulanmaları gerekir.

Havadaki nem oranı da sulamayı etkiler. Hava nemli ise su gereksinimi daha az olur ve bitkiyi daha seyrek sulamak gerekir.

Bitkinin gneş ışınları altında, glgede veya yapay ışık altında olması da topraktaki nem durumunu ve bitkinin su kaybını etkiler. Gneş altında veya yapay ışık altında, bitki daha fazla terleme yapacağı iin glge bir yerdeki bitkiye oranla daha ok suya gereksinme gsterir.

Serin bir yerde byyen bitkiler sıcak yerdekilere gre suya daha az gereksinimduyar.

İ meknlarda kışın sıcaklığı artırmak amacıyla yapay olarak ısıtma yapılması nem oranını azaltır ve bitkiyi daha fazla sulamayı gerektirir.

Tm bu etmenler, sulama iin kesin bir zamanı nermeyi imknsız kılar. Bazı bitkiler iin belirli iklim koşullarında gnde 2–3 kez sulama yapmak gerektirirken, bazı bitkileri haftada 2–3 kez sulamak yeterlidir. Diğer bazı bitkiler ise, bir ay veya daha uzun sre sulanmadan yaşayabilir.

Suyun bitki iin hayati neme sahip olması kadar, aşırı sulama da hi su vermemek kadar zararlıdır. nemli olan konu, bitkileri her gn gzlemlemek ve her akla geldiği zaman değil, suya gereksinim gsterdiklerinde sulamaktır. Gerekten ss bitkilerinin oğunun saksı toprağının genellikle kuru tutulmasından ok, srekli bir şekilde nemli tutulması sonucu zarar grdkleri, yetiştiriciler tarafından bilinmektedir. Bu ise, yeterli bilgi ve deneyime sahip olmayan kimselerin, bitkiye ne denli bol su verilirse iyi gelişir şeklinde yanlış bir n yargıya sahip olmalarının bir sonucudur.

İyi bir yetiştirici gzle izlemek ve dokunmak suretiyle bitkinin suya gereksinim duyup duymadığını anlayabilir. Eğer bitkide solma belirtileri varsa, susuz kalmış demektir. Ayrıca toprak yzeyi daha aık renk almışsa bu da toprağın susuz kaldığını gsterir. Toprak yzeyi koyu kahverengi ise saksı toprağında henz su var demektir. te yandan saksı toprağının yzeyinden 2–3 cm lik kısmının kuru olması ve tmyle toprak dolu saksıya dıştan vurulduğunda tınlama sesi ıkması durumunda da bitkinin suya gereksinimi olduğu pratik olarak anlaşılabilir.

Toprakta aşırı su bulunması durumunda, oğu bitkiler iyi gelişemez. nk fazla su, topraktaki havalanma gzeneklerini doldurarak bitki kklerinin oksijen almasını engeller. Bu nedenle saksıların diplerine drenajı sağlayacak materyal konması ve sulamanın dikkatli yapılması gerekir. Eğer cam saksılar ise suyu geirmeyen bir saksı kullanılıyorsa, suyun saksı dibinde birikmemesine zen gsterilmelidir.

16

Bitki kklerinin soğuktan etkilenmemesi iin kışın sulamada kullanılacak suyun oda sıcaklığında ( 15–18 0C ) veya birka derece daha yksek olması istenir. Ancak oda sıcaklığından daha dşk sıcaklıktaki suyun, genellikle bitkilere zarar verdiği sanılmaktadır.

Sulama her seferinde saksı toprağı nemli hale gelecek şekilde yapılmalıdır. Saksıya her gn az miktarda su verilmesi yanlıştır. nk byle durumlarda su toprağın her yanına iyice işleyemez ve toprağın nemli bir kısmı kuru kalır.

Sulama yaparken su birden verilmemeli, yavaş yavaş ve saksı toprağını oymayacak şekilde verilmelidir. Uzun sre susuz kalmış ve toprağı kurumuş bitkilerin sulanmasında birden verilen su, saksının yanlarından ve toprağın atlaklarından akıp gider. Byle durumlarda bitki, saksı ile birlikte su iine oturtulmalıdır.

Sulamanın nemli konularından biri de sulamanın ne zaman yapılacağıdır. Genel olarak bitkilerin gnn sıcak saatlerinde sulanmaması gerekir. Gndz bitkiler suya, besin maddelerini almak ve terlemeyi karşılamak iin gereksinme gsterir. Gece ise su, yapraklarda oluşan yapı maddelerinin eritilerek bitkinin değişik kısımlarına taşınması iin gereklidir. İlkbahar ve zellikle yaz aylarında, akşam zeri sulama yapılması uygundur.

Yazın gnde iki kez sulamanın yapılması gerektiği durumlarda, ilk sulama sabah erken saatlerinde yapılmalıdır. Dinlenme dneminde ise sulama ğleden nce yapılmalıdır.

Sulamada zellikle tyl yapraklara sahip bitki yapraklarının ıslanmamasına zen gsterilmelidir. Bu bitkiler iin, saksı dibine yerleştirilen ve bir delikten alttaki su dolu kaba uzanan fitil yardımıyla yapılan sulamalar nerilir. Ayrıca toprakta nemli koşulları seven bitkiler iine bu yntemle sulama daha uygundur.

Sulamada kullanılacak suyun bazı zelliklere sahip olması gerekir. Sz gelimi pHderecesi, saksı toprağının pH’ını etkilemeyecek nitelikte olmalıdır. Ss bitkileri iin en uygun su yağmur suyudur. nk yağmur suyu, hafif asit veya ntr reaksiyon gsterir, bnyesinde ok miktarda erimiş besin maddeleri ve fazla miktarda oksijen ierir.

Yağmur suyu sağlama olanağı bulunmadığı durumlarda, fazla miktarda kire ieren eşme suları kireten arıtılmalıdır. Ancak bu suların oğu kez dinlendirme ve kaynatma yoluyla kireten arıtılması mmkn değildir. Bu konuda kk kapasiteli arıtma aygıtından yararlanılabilir. Byle aygıtların bulunmadığı durumlarda kireli eşme suyuna veya kuyu suyuna 1 litreye 2 g olmak zere demir slfat, potasyum bikarbonat veya karbonat katılarak oda sıcaklığında bir sre bekletilmesi uygundur.

Klor ieren eşme sularının klora duyarlı ss bitkilerinde gerektiği durumlarda, su kaynatılarak klor buharlaştırılır.

17

1.6. Sulama Sistemleri

Sulamanın amacı, bitki gelişmesi iin lazım olan suyu kolay ve randımanlı bir şekilde bitki kk blgesinde depolamaktır. Bitkilerin su gereksinimleri karşılanırken, fazla su kaybına neden olmayacak ve bitkiye zarar vermeyecek şekilde olmalıdır. Sulamanın uygunluğu ayrıca sulamanın kolay ve ucuz yapılmasına bağlıdır. Sulama yntemi, sulama suyunun toprağa veriliş şeklini gsterir.

Sulu tarım arazisinde uygulanacak sulama yntemi toprak koşulları, topografik durumu, bitki eşidi, su varlığı, iklim durumu ve blgenin geleneklerine gre değişir.

Sulama yntemlerini 3 grupta toplayabiliriz.

1.6.1. Toprak Altı Sulama Yntemleri

Toprak altı sulama yapay olarak toprak altından su verilmesi ile taban suyu dzeyinin dzenlenmesi etkinliği olarak tanımlanır. Bu yntemde su dzeyi, kk blgesinde hava ve su oranı en iyi şekilde sağlanmalıdır. Toprak altı sulamasında, ıslak toprak ve kanallardan olan buharlaşma kayıplarının yzey sulama yntemlerine gre az olmasına karşın, uygulama sahası olduka azdır.

Toprak altı sulamasının ok etkili olmasına karşın bazı sakıncalı ynleri de vardır. Kurak blgelerde sulama sularının ierdiği tuzlar, sulama suyunun bitkiler tarafından kullanılması veya suyun buharlaşması sonucu toprak yzeyinde birikebilir. Diğer sakınca da, taban sularının tuz ieriği olduka yksektir.

Toprak altı sulaması, doğal ve yapay toprak altı sulama olarak iki blmde incelenir.

Şekil 1.5: Toprak altı sulamanın bitkide uygulanışı

18

1.6.1.1. Doğal Toprak Altı Sulama

Doğal toprak altı sulamasının yapılabilmesi iin, toprağın jeolojik ve topografik yapısının uygun olması gerekir. Uygulamanın taban suyunun kontrol ile ilgili olmasından dolayı ve aşırı sızma kayıplarının nlenmesi iin olduka az derinlikte geirimsiz bir tabaka veya srekli bir taban suyu bulunmalıdır. Bunun yanında arazi eğiminin ok az olması gerekir. Yoksa bir yandan taban suyu istenilen derinlikte bulunurken, arazinin başka yerindeki bitkiler aşırı ve yetersiz sulama nedeniyle zarar grebilir.

Bu yntemin uygulanması iin dze yakın, derin st toprak (2–7 m) tabakası altında geirimsiz bir tabakanın bulunması gerekir. Bu yntemle sulamanın uygulanmasında bitkinin su alımı sırasında su hareketi taban suyundan yukarı doğru olur. Suyla birlikte tuzda yukarı doğru hareket eder. Kurak blgelerde, toprakta biriken tuz, bitkiler iin zararlı olabilir. Byle yerlerin belirli aralıklarla ve yzey sulama yntemleriyle sulanması gerekir. Yağışlı blgelerde, toprakların geirgen olduğu yerlerde taban suyu dzeyi, paralel tarla hendekleriyle denetlenebilir. Fazla yağış olduğu zaman suyun, yer ekimi veya pompayla uzaklaştırılması gerekir.

1.6.1.2. Yapay Toprak Altı Sulama

Bu yntemde toprak altına delikli borular yerleştirilir ve borulara basınlı su verilerek, suyun toprağa sızması sağlanır. Yapay toprak altı sulama dşey geirgenliği dşk, yatay geirgenliği yksek olan topraklarda etkili olarak uygulanabilmektedir. Bu yntemle alışmada srekli basınca gereksinim duyulur. Sistemin yararlı ynleri, buharlaşma kaybının olmaması, sulama randımanının %100’e yakın olması ve suyun ekonomik olarak kullanılmasıdır.

Toprak altı sulamasının eşitli zel istekleri nedeniyle uygulaması sınırlı olan bir yntemdir. Ayrıca toprak altındaki boruların karıklar gibi sık ve en az 40 cm toprak altına gmlmesi, sistemin ilk tesis masrafını olduka ykseltir.

Toprak altı sulama iin gerekli koşulları şyle sıralayabiliriz.

Toprak tek dze yapılı, yeterli lde derin ve geirimli yapıda olmalıdır. Bitişik araziler arasında ykseklik farkının 10 cm’ den fazla olmamasına dikkat

edilmelidir. Toprağın iindeki geirimsiz tabaka yaklaşık olarak toprak yzeyine paralel

olmalıdır. Bitki byme mevsiminde, taban su dzeninin belirli sınırlar arasında tutulması

gerekir. Bitkilerin su gereksinimleri ve kklenme durumları bilinmelidir.

19

1.6.2. Toprak Yzeyinden Sulama Sistemi

Yzey sulama yntemlerinin projelenmesi ve uygulanmasında gz nnde tutulması gereken koşullar şunlardır;

Yetiştirilen bitkinin gereksinim duyduğu su, bitki kk blgesinde depolanmalıdır.

Yzey akışı en az dzeyde olmalıdır.

Yzey akışı olarak kaybedilen su, arazinin alt kısımlarında tekrar kazanılmalıdır.

İşilik gereksinimi en alt seviyede olmalıdır.

Sulama sistemi tarla sınırlarına uygun olmalıdır.

Toprak yzeyinden sulamada, su aılan kanallarla arazi meylinden yararlanılarak parsellere getirilir ve yan kanallarla parsellere verilir. Bu işlem 3 şekilde uygulanır.

1.6.2.1. Salma Sulama Yntemi

Suyun bol ve rn değerinin dşk olduğu yerlerde ve arazi tesviyesi yapılmadan uygulanan sulama yntemidir.

Bu yntemde su tarla hendeklerinden saptırılarak tarla zerinde gelişigzel yayılmaya bırakılır. Su toprak yzeyini bir tabaka şeklinde kaplayıncaya kadar sulamaya devam edilir. Sulama sresi, kk blgesinde gereksinme duyulan su miktarının doluncaya kadar ki geen zamandır.

Salma sulama ynteminin faydalı ynleri şunlardır.

Sulama suyunun sulanacak tarladan en az 0–10 cm gibi yksekte taşınması sulama iin yeterlidir.

Sulama ile tarla yzeyi olduğu gibi ıslandığından, bitki blgesinin su eksikliği giderilir.

Sulayıcı zamanını daha iyi değerlendirmiş olur.

Toprak zellikleri ve su miktarındaki değişmelere kolayca ayarlanabilir.

Tarla başlangıta salma sulama iin hazırlanmışsa, bakım masrafları genellikle az olur.

Salma sulama ynteminin sakıncalı ynleri de vardır. Bunları şyle sıralayabiliriz.

Eğimli arazilerde, byk su akışları ile sulama yapılırsa erozyon sorunu ortaya ıkabilir.

20

Killi ve ince yapılı topraklarda, toprak yzeyinin tamamının ıslanmasından dolayı sulamalardan sonra toprak yzeyinde sert kaymak tabakası oluşur.

Bazı bitkilerin salma sulama ile verimleri dşebilir. nk toprak yzeyinin iyice ıslanması ve kaymak bağlaması toprağın havalanmasını azaltacağındanbitkiye zarar verebilir.

1.6.2.2. Karık Sulama Yntemi

Karık sulaması sıraya ekilen (mısır, meyve ağaları gibi) bitkilerin sulanmasında kullanılan en uygun yntemdir. Bitkiler karıkların yksek olan ve tmsek denilen kısımlarında yetiştirilir. Sulama suyu tmsekler arasındaki ukurlarda akıtılır. Bu yntem arazinin eğimli olduğu yerlerde veya sulama sularında kabuk bağlayan ve atlayan topraklarda en uygun bir sulama yntemidir.

Karık yntemi sulamada karıklar yardımıyla arazinin tm yzeyi yerine sadece bir kısmı ıslatıldığından buharlaşma kayıpları diğer yzey sulama yntemlerine oranla dşktr.

Karıklar genellikle eğim ynnde aılır. Bazı durumlarda erozyonu nlemek veya karık uzunluklarını eşit kılmak amacıyla karıklar tesviye eğrileri ynnde de aılabilir.

Karıkla sulama ynteminin faydaları şunlardır.

Sıra ve apa bitkilerinin sulanmasında en uygun sulama şeklidir.

Kanallardaki suyun, bitkilerden fazla yksekte ( 0-15 cm ) olmasına gereksinim yoktur.

Sulama suyunun kontrol kolaydır.

Az su ile sulama yapmak mmkndr.

Su tketimi en az seviyede olur.

Şekil 1.6: Karıkta suyun hareket ynleri, a. Derine sızma yoluyla kayıp, b. Bitki kkne,

c. Toprak yzeyine hareket eden su

21

Karıkla sulamanın sakıncaları ise şunlardır.

Her sulamadan nce karıkların aılması ve dzeltilmesi lazımdır.

Tarla su dağıtım sisteminin iyi dzenlenmemesinden dolayı su miktarında kısa sreli değişmeler ve toprak erozyonu meydana gelebilir.

Topraktaki nem eksikliğinin giderilmesi iin suyun belirli zamanlarda karıklarda akıtılması zorunluluğu, karığın sonunda yzey akışına neden olur.

1.6.2.3. Tava Sulama Yntemi

Bu yntemde sulama etrafı seddelerle evrili ve dze yakın parsellere byk akış debilerinin verilmesi ile yapılır. Geniş sınırlar ierisinde değişen toprak ve bitki koşullarında zellikle yonca, hububat, eşitli yem bitkileri ve sık dikilen bitkiler iin iyi bir sulama yntemidir.

Arazinin tavalara ayrılması, eğim ynnde ve seddelerle olur. Seddelerin sttarafından verilen su, ince kalınlıkta ve seddelerle kontrol edilerek aşağıya doğru akıtılır.

Şekil 1.7: Tavanın şekli

Seddelerle fazla su kaybını engellemek iin seddeye verilecek şev eğimi dolayında olmalıdır. Sedde yksekliği, bir sulamada verilecek sulama miktarına, hava payına ve seddelerin oturma payına bağlıdır. İyi hazırlanmış arazilerdeki seddelerin taban genişliği 1-1,5 m, yksekliği 20–25 cm arasında değişir.

22

En fazla tava genişliği % 0,5 eğim iin 18 m, %1 eğim iin 15 m ve %2 eğim iin 12 m olmalıdır. Tava uzunluğu deneysel yntemlerle bulunacağı gibi, tarla denemeleri yapılarak daha doğru değerler elde edilebilir.

1.6.3. Toprak st Sulama Sistemleri

Toprak st sulama sistemleri yağmurlama ve damlama sulama yntemlerinden oluşmaktadır.

1.6.3.1. Yağmurlama Sulama

Yağmurlama sulama ynteminde arazi zerinde belirli aralıklarla yerleştirilen yağmurlama başlıklarından basın altında havaya verilen sulama suyu buradan arazi yzeyine dşer, infiltrasyonla toprak ierisine girer ve bitki kk blgesinde depolanır. Bu uygulama biimi doğal yağışa benzediği iin yağmurlama yntemi adını almıştır. Suyun başlıklardan basın altında verilmesi iin basınlı bir boru sisteminin bulunması ve işletme basıncının ya pompa birimiyle ya da su kaynağının yksekte olması nedeniyle yerekimiyle sağlanması gerekmektedir.

Fotoğraf 1.5: Aık alanda tarla bitkilerine uygulanan yağmurlama sistemi

23

Fotoğraf 1.6: Aık alanda dış mekan bitkilerine uygulanan yağmurlama sistemi

Yağmurlama sulama ynteminin yararlarını şyle sıralayabiliriz.

Dik eğimli arazilerde sulama yapılabilir. Yzey sulama yntemleri ile sulanamayan dik eğimli araziler hi tesviyeye gerek duyulmadan veya ok az bir tesviye ile sulanır.

Su kullanma randımanı yksektir. Sulama suyunun yağmurlama ile tarlaya uygulanmasında derine sızma, iletim ve yzey akış yolu ile su kayıplarıolmaması nedeniyle su kullanma randımanı ykselmektedir.

Drenaj sorunu meydana gelmez. Yağmurlama ile kontroll su verilmesi nedeniyle, drenaj sorunu olan yrelerde taban suyunun daha fazla ykselmesi veya kumlu, akıllı topraklarda aşırı su kaybı nlenmektedir.

Az ve yeknesak su uygulanabilmektedir. Tohumların imlenebilmesi, fidelerin yer değiştirme ve seyreltilme işlemleri iin gerekli olan az miktarda ve yeknesak su uygulaması yapılabilir.

Sulama suyu ile aynı zamanda gbreleme yapılabilir.

Yağmurlama ile bitkiler don ve sıcaktan korunabilir.

Derin olmayan topraklarda da sulama yapılabilir.

24

Yntemin değinilen yararları yanında uygulamada karşılaşılan sakıncaları da vardır.

İlk tesis masrafları her zaman yksektir.

Srekli sulama suyuna ihtiya vardır.

Suyun dağılımına rzgr olumsuz etki yapar.

Bitkilerin tozlaşmasını olumsuz ynde etkiler.

Sistemin arazi iinde yer değiştirmesi zordur.

Yağmurlama sisteminin unsurları şunlardır.

Su kaynağı: Bu yntemde her trl su kaynağından yararlanılabilir. Yani herhangi bir akarsu, gl, derin kuyu, glet, baraj, sulama kanalı vb. olabilir. Suyun kalite aısından sulamaya uygun olması ve fazla miktarda zararlı madde iermemesi gerekir. Aksi halde bu maddeler boru hatları ve başlıklarda tıkanmaya neden olacaktır.

Pompa birimi: Yağmurlama sulama sistemlerinde gerekli işletme basıncı pompa birimi ile sağlanır. Statik emme yksekliğinin fazla olmadığı koşullarda merkezka tipi, derin kuyularda dik milli derin kuyu pompalar ya da dalgı tipi pompalar kullanılır. Pompalar ya akaryakıtla ya da elektrikle işletilir. İşletme kolaylığı, tesis maliyeti ve enerji girdilerinde sağladığı ekonomi nedeniyle daha ok elektrik motorlu pompalar tercih edilir.

Boru hatları: Ana boru hattı, kaynaktan alınan suyu lateral (yan) boru hatlarına iletir. Bu borular gml veya aıkta olabilir. Ancak arazide yer kaplamaması ve işletme kolaylığı ynnden gml olması gerekir. Lateral boru hatları zerinde yağmurlama başlığı bulunan hatlardır. Ana boru hattından aldıkları suyu yağmurlama başlıklarına iletir ve genellikle toprak yzeyine dşenebildikleri gibi sabit sistemlerde toprak altına da dşenebilmektedir.

Yağmurlama başlıkları: Yağmurlama başlıkları lateral boru hatları zerinde yer alır. Lateral boru hatları ile yağmurlama başlıkları arasındaki bağlantı bitki boyuna gre seilen ykseltici borularla sağlanır. Yağmurlama başlıkları dnş hızlarına, işletme basınlarına ve işlevlerine gre sınıflandırılabilir; başlık dnme hızı dakikada 1 devirden az ise yavaş dnen, 1 devirden fazla ise hızlı dnen başlık adını alır. Uygulamada dnme hızı 0,8–1,2 d/d olan başlıklar yaygındır. Aynı şekilde işletme basıncı 2 atmosferden az ise dşk basınlı, 2–4atmosfer ise orta basınlı, 4 atmosferden fazla ise yksek basınlı başlık, 6–8atmosfer basınla alışan sistemlere de jet tipi yağmurlama başlığı denmektedir

25

Mini sprinkler: yağmurlama sulama ynteminde kullanılan zel bir yntemdir.zellikle meyve bahelerinin ağa altından sulanmasında zel olarak yapılmış kk yağmurlama başlıkları kullanılmaktadır. Bu sistemde her ağa sırasına yzeye serili bir PE ( polietilen) lateral boru hattı dşenir. Her ağacın altına zel olarak yapılmış kk bir yağmurlama başlığı yerleştirilir. Sistem btnyle sabittir. Sulama sezonu sonunda toprak yzeyine serili lateral boru hatlarıyla yağmurlama başlıkları da toplanmalıdır. Bu tip sistemlere ağa altı mikro yağmurlama sistemi de denilmektedir. Bu sistemlerde işletme basıncı 1–2atmosfer kadardır. Bir yağmurlama başlığı yaklaşık bir ağa tacının apı kadar bir alanı ıslatır.

Fotoğraf 1.7: Aık alanda mini sprinklerin alışması

Avantajlarını şyle sıralayabiliriz.

Btn su iletim sisteminin gml olması nedeniyle zirai faaliyeti engellemez.

Sistemin tmden gml olması nedeniyle mrnn uzun olması kuş ve kemirgenlerden zarar grmemesini sağlar.

Metot ağa kk gelişimine rahata ayak uydurabilir.

Normal yağmurlama sistemlerine gre ilk tesis giderleri daha azdır.

Damla sulamaya gre meme delikleri daha byk olduğu iin daha geniş aıklıklı filtreden geirilerek kullanılabilir.

Damla sulama yntemine gre daha fazla alan ıslatıldığı iin ağacın kk yapısının doğal olarak yayılabilir.

Normal yağmurlama sistemlerinde ağa tacının sulama sırasında ıslanması nedeniyle meyve ve yapraklarda mantari hastalıklar gelişir. Bunlar oğu zaman kullanılamadığı halde mini springin burada emniyetle kullanılabilmesidir.

26

Fotoğraf 1.8: Kapalı alanda mini sprinklerin alışması

1.6.3.2. Damla Sulama

Damla sulama ynteminde temel ilke, bitkide nem eksikliğinden kaynaklanan bir gerilim oluşturmadan, her defasında az miktarda sulama suyunu sık aralıklarla yalnızca bitki kklerine vermektir. Bu yntemde bitkilere bazen her gn, hatta gnde birden fazla sulama yapılabilmektedir. Damla sulama ynteminde arındırılmış su, basınlı bir boru ağıyla bitki yakınına yerleştirilen damlatıcılara kadar iletilir ve damlatıcılardan dşk basın altında toprak yzeyine verilir. Su buradan infiltrasyonla toprak ierisine girer, yer ekimi ve kapillar kuvvetlerin etkisi ile bitki kklerinin geliştiği toprağı ıslatır. Başka bir deyişle, bu yntemde genellikle alanın tamamı ıslanmaz. Bitki sırası boyunca ıslak bir şerit elde edilir. Bitki sıraları arasında ıslatılmayan kuru bir alan kalır. Bylece, mevcut sulama suyundan en st dzeyde yararlanılır. Damla sulama sistemi sabit sistem biimindedir. Sistem unsurları, sulama mevsimi boyunca aynı konumda kalır.

Damlama sulama ynteminin yararlarını şyle sıralayabiliriz.

Su kullanma randımanı yksektir. Su damlalarının havadaki hareketinin olmamasından dolayı, bitkinin st kısımlarını ıslatılmaz. Bylece ıslatılan alan dışında toprak yzeyinde buharlaşma kaybı en alt dzeydedir. Damlama sulamada birim alan iin gereken su miktarı, su ekonomisi sağlar.

Yabancı otların gelişmesine imkn vermez. Bitkiler arası boşluklarınsulanmaması nedeniyle yabancı ot gelişimi sınırlı olur.

Verimde artış meydana gelir.

27

İyi bir toprak havalanması olur. Toprak gzeneklerinin suyla dolmaması nedeniyle damlama sulama ynteminde etkin toprak havalandırılması sağlanmaktadır.

Sulama suyu tuzlu olsa bile sulamada kullanılabilmektedir.

Dar ve uygun olmayan yerlerde bu yntemle sulama yapılabilir.

Fotoğraf 1.9: Damla sulama ynteminde boruların tarlaya yerleştirilişi

Damlama sulama ynteminin sakıncaları ise şunlardır.

İlk tesis masrafları daima yksektir.

Arazide tam bir eş su dağılımı sağlamamaktadır.

Tuz birikimine sebep olmaktadır.

Damlama sulama ile kk blgesinin bir kısmı ıslanır. Bu nedenle bitki kk blgesinin gelişmesi her bir damlatıcı evresindeki nemli alanla sınırlıdır. Bitkilerin en iyi şekilde gelişmesi iin ok kk bir ıslak alana gereksinim vardır. Damlatıcı bu alanı ıslatmazsa bitkilerin gelişmesi iin yeterli su sağlanmış olmaz.

Damlatıcıların tıkanması en nemli sorundur. Damlama sulama, ok kk bir su uygulama hızına dayanır. Dşk debilerin sağlanabilmesi iin suyun toprağa verildiği aıklıkların son derece kk olması nedeniyle bir damlatıcının apı 1 mm veya daha azdır. Bunun sonucu olarak, byle kk aıklıklar nlemler alınmazsa tıkanabilir.

Tıkanma, olağan koşullar altında mikroorganizmalar, organik maddeler ve kimyasal maddelerin etkisiyle olabilir. Bu sorunları ortadan kaldırıcı nlemlerin yanında, yosunlaşmayı nlemek ve bakteri gelişimini azaltmak iin sistemi oluşturan unsurlar siyah renkte olmalıdır.

28

Tıkanmanın nlenmesinde birka yntem kullanılabilir. Sudaki kirliliğe bağlı olarak birden fazla yntem de gerekli olabilir. Bu yntemler elektrikli ve akıllı szgeler, basınlı su veya havanın kullanılmasıdır.

Fotoğraf 1.10: Damla sulamanın bitkilerde kullanılışı

Damla sulama sisteminin oluşturan bazı unsurlar vardır.

Bir damla sulama sistemi sırasıyla pompa birimi, kontrol birimi, ana boru hattı, manifold boru hatları, lateral boru hatları ve damlatıcılardan oluşur.

Su kaynağı: Damla sulama ynteminde her trl su kaynağındanfaydalanılabilir. Ancak suyun fazla miktarda kum ve yzc cisim iermemesigerekir. Ayrıca, fazla miktarda kalsiyum ve magnezyum bileşikleri ile demir bileşikleri ieren sular da damla sulama yntemi iin uygun değildir.

Pompa birimi; Su kaynağının yeteri kadar yksekte olmadığı şartlarda gereklibasın pompa ile sağlanır. Su kaynağının tipine bağlı olarak santrifj, derin kuyu ya da dalgı tipi pompalardan biri kullanılabilir. Pompanın elektrik motoru ile alıştırılması tercih edilir.

Kontrol birimi; Damla sulamada, suyun ok iyi szldkten sonra sisteme verilmesi gerekir. Yoksa damlatıcıların tıkanması sorunuyla karşılaşılır. Bu işlem kontrol biriminde yapılır. Kontrol biriminde ayrıca, sisteme verilecek sulama suyunun basın ve miktarı denetlenir. Kontrol birimi genellikle ana boruhattının başlangıcına kurulur. Kontrol biriminde; hidrosiklon, kum-akıl filtre tankı, gbre tankı, elek filtre, basın reglatr, su lm araları,manometreler ve vanalar bulunur. Hidrosiklon, suda bulunabilecek kumparacıklarının sisteme girmeden nce tutulduğu aratır. Su hidrosiklonun stkısmından epere doğru girer ve eper boyunca aşağıya doğru iner. Daha sonra su ortadan yukarıya doğru ykselir ve kum paracıkları ağır olduğundan tabanda kalır. Kumdan arınan su daha sonra hidrosiklonun zerinden sisteme verilir.

29

Tabanda biriken kum belirli aralıklarla temizlenir. Kum akıl, filtre tankında, sulama suyunda bulunabilecek yzc cisimler tutulur. Su tanka stten girer, kum ve akıl katmanlarından getikten sonra tankın altından ıkar. Bu arada yzc cisimler genellikle st kesimde tutulur. Tankın tabanında, etrafı elek filtre ile sarılmış delikli boru bulunur. Burada ama, tanktan su ile birlikte kumun ıkışını engellemektir. Kum akıl filtre tankında ayrıca suyun alttan girişini ve stteki vanadan ıkışını sağlayan geri yıkama borusu bulunur. Bu boru aracılığıyla, zaman zaman tankın st kesiminde biriken yzc cisimler yıkanarak tank temizlenir. Damla sulama sistemlerinde bitki besin maddeleri sulama suyuna karıştırılarak uygulanır. Bu amala sıvı gbre kullanılır. Sulanacak alanın byklğne gre hesaplanan sıvı gbre miktarı, kontrol birimindeki gbre tankının ierisine konur. Gbre tankı ana boruya zerinde vanalar bulunan hortumlarla iki noktadan bağlanır. Biri gbre tankına su girişi, diğeri ise su ıkışı iindir. Ana boru zerine ayrıca, değinilen iki nokta arasında basın farklılığı oluşturmak amacıyla bir vana daha yerleştirilir. Gbre uygulanacağı zaman ana boru zerindeki vana kısmen kapatılır, gbre tankı giriş ve ıkış vanaları aılır. Bylece, ana borudaki suyun bir kısmı gbre tankına girer, sıvı gbre ile karışır ve tekrar ana boruya dner.

30

UYGULAMA FAALİYETİ

İŞLEM BASAMAKLARI NERİLER Gelişme dnemlerine gre bitki seimi Saksıya yeni dikilmiş iki bitki seiniz. Gelişmiş iki bitki seiniz. iekli iki bitki seiniz.

Bitkinin gelişme dnemlerine dikkat ediniz.

Gelişme dnemlerine gre bitkinin su isteklerini tespit ediniz.

Bitkide su tketimini etkileyen faktrlerin nasıl etki ettiğini grmek iin deney yapınız.

Aynı zellikte olan bitkilerin birini dzenli diğerini dzensiz sulayınız.

Gelişme durumlarına gre su isteklerini belirleyiniz.

Hangisinin daha ok su istediğini belirleyiniz.

Dzenli sulanan bitkilerin gelişmelerine dikkat ediniz.

Dzensiz sulanan bitkilerdeki gelişmelere dikkat ediniz.

evrenizde kullanabileceğiniz yer st ve yer altı kaynaklarını belirleyiniz.

Bir ukur aarak yağmur sularını toplayınız.

retim alanınıza en yakın sulama kaynağından faydalanınız.

Sulama kaynağının ekonomik olmasına dikkat ediniz.

Yağmur sularından yararlanmaya dikkat ediniz.

Sulama yapacağınız sudan rnek alınız. Suyu analiz ettiriniz.

Kullanacağınız suyu tahlil ettiriniz. Sulamada kullanabilir olmasına dikkat

ediniz. Uygun değilse iyileştirme yolunu

tercih ediniz. rettiğiniz bitkiye uygun sulama

sistemini seiniz. retimde rahat kullanabileceğiniz

sulama sistemini seiniz. Ekonomik olmasına zen gsteriniz. En yksek randıman alınan sistemi

seiniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

31

LME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi suyun zelliklerinden değildir?

A) Kohezyon gcB) Adezyon gcC) Oda sıcaklığında katı olmasıD) zc zelliği

2. Aşağıdakilerden hangisi su tketimini etkilemez?A) İklimB) HavaC) ToprakD) Bitki

3. Aşağıdakilerden hangisi sulamanın amacıdır?A) Suyu bitki kk blgesinde depolamakB) Bitkiyi serinletmekC) Toprak sıcaklığını dşrmekD) Havayı serinletmek

Aşağıdaki cmleleri doğru(D) veya yanlış(Y) şeklinde doldurunuz.

4. ( )Salma sulama yntemi toprak yzeyinden sulama sistemidir.

5. ( )Karıkla sulama ynteminde su tketimi ok olur.

6. ( )Dik eğimli arazilerde yağmurlama sistemi kullanılır.

7. ( )Mini sipringlerin kk sistemine rahata ayak uydurması avantajlarından biridir.

Aşağıdaki cmledeki boşlukları doldurunuz.

8. Yağmurlama sisteminin elemanları ……… , …………….. , ……………. ve yağmurlama başlıklarıdır.

9. Damlama sulama ynteminde ilk …………….. masrafları yksektir.

10. Sıra ve apa bitkilerinin zelliklerine uygun sulama sistemi …………….. sistemidir.

LME VE DEĞERLENDİRME

32

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme leğine geiniz.

33

DEĞERLENDİRME LEĞİ

Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda seraya giderek damla sulama sistemini kurunuz. Yapmış olduğunuz alışmayı aşağıdaki kriterlere gre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 Damla sulama sistemini kuracağınız bitkiye karar verdiniz mi?

2 Seraya gittiniz mi?

3 Damla sulama ana hat borusunu temin ettiniz mi?

4 Damla sulama borularını temin ettiniz mi?

5 Damla sulamada ana hat borularını ektiniz mi?

6 Borulara delik atınız mı?

7 Delikleri kontrol ettiniz mi?

8 Damla sulama borularını ektiniz mi?

9 Bitkilerin arasına yerleştirdiniz mi?

10 Sıra arasına uygun boru setiniz mi?

11 Bitkilere zarar vermemeye dikkat ettiniz mi?

12 Damlama noktasının bitkiye yakınlığını kontrol ettiniz mi?

13 Dzenli olarak boruları kontrol ettiniz mi?

14 Tıkanmaları nlediniz mi?

15 Setiğiniz sulama sisteminden tam randıman aldınız mı?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı yanıtlar iin bilgi konularını tekrar ediniz. Tm yanıtlar doğru ise bir sonraki ğrenme faaliyetine geiniz.

34

ĞRENME FAALİYETİ- 2

Bitki gelişim dnemlerine uygun gbreleme yapabileceksiniz.

Bitkilerin gelişim dnemlerine gre gbre isteklerini tespit ediniz. Rapor haline getirerek sınıfta sununuz.

Makro ve mikro besin elementlerinin bitki gelişiminde etkisini araştırarak sınıfta sununuz.

Besin noksanlığı belirtilerini araştırınız. Sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

2. GBRELEME2.1. Besin Elementleri

Tm kltr bitkilerinde ama, nicelik ve nitelik ynnden kaliteli rn elde etmektir. Bu amaca ulaşmak iin mutlaka gbreleme yapmak gerekir.

Bitkiler yaşamlarını srdrebilmek iin bazı besin maddelerini mutlaka almak zorundadır. Bazı elementler vardır ki, bunların birisinin yokluğunda bile bitkilerin gelişimiolumsuz ynde etkilenir. Bunlardan herhangi birinin yerini bir başka element dolduramaz. Bitki byme ve gelişmesi iin ‘mutlaka gerekli elementler’ adı verilen bu elementler; karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N), fosfor (P), potasyum (K), kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), kkrt (S), demir (Fe), manganez (Mn), inko (Zn), bakır (Cu), bor (B), molibden (Mo), klor (Cl) ve sodyum (Na)’dur.Bitki byme ve gelişmesi iin mutlak gerekli olan elementler genellikle 2 grup altında incelenmektedir.

Makro elementler: Bitkilerin yapısında fazlaca bulunan ve bitkiler tarafından ok miktarda ihtiya duyulan elementlerdir. C, H, O, N, P, K, Ca, Mg, S bu gruba girer.

Mikro elementler: ok az miktarı bile bitkilerin ihtiyalarını karşılamaya yeten ve bitki bnyesinde ok az bulunan elementlerdir. Fe, Mn, Zn, Cu, B, Mo, Cl ve Na bu grubu oluşturur.

ĞRENME FAALİYETİ–2

AMA

ARAŞTIRMA

35

Karbon ve oksijenin byk bir kısmı doğrudan doğruya havadan sağlanır ve hidrojende sudan sağlandığından bunların noksanlıkları sz konusu değildir. Makro elementlerden temel bitki besin elementleri olarak bilinenler N, P ve K bitkisel organizmada fazla kullanıldığından, toprakta noksanlığına en ok rastlanan bitki besin maddeleridir.

Bu nedenle, nce temel besin maddelerinin, ss bitkilerinin ve tm bitkilerin gelişmesindeki etkileri zerinde durmak gerekir.

Azot (N): Bitki gelişmesinde hayati nemi olan bitki besin maddesidir. Protoplazmanın yapısını oluşturduğu gibi, kolrofik molekllerinin yapılarında da yer alır. Bitkilerin toprak st vegatatif kısımlarının iyi gelişmesini sağlar.

Fosfor (P): Azotta olduğu gibi proteinlerin, nkleik asitlerin ve bazı enzimlerin yapılarında yer alır. Bitkilerde iek tomurcuğu oluşumu, ieklenme, ieklerde renk oluşumu, ieklenme sresinin uzatılması, dllenme, meyve byklğ ve ayrıca kk gelişimini artırıcı etki yapar.

Potasyum (K): Gerek grevleri tam olarak bilinmemekle birlikte bitki bnyesinde yaşamsal birok fizyolojik olayda rol oynadığı kesindir. Bitkilerde dokuların dayanıklılığı, ieklerde rengin koyuluğu ve kokusunu artırıcı etkiler yapar. Ayrıca bitkilerin hastalık ve kuraklığa karşı dayanıklılığını artırır.

Gnmzde lkemiz ve dnyada retilen ticaret gbreleri genel olarak bu bitki besin maddelerini iermektedir. Ticari gbreler;

Azotlu,

Fosforlu,

Potasyumlu,

Kompoze ( karışık ) gbreler olarak gruplandırılmaktadır.

2.1.1. Besin Elementlerinin Noksanlığında Ortaya ıkan Belirtiler

Besin maddeleri noksanlığında ortaya ıkan belirtiler gelişmenin zayıflaması ve kkngvdeye oranla daha gl bir gelişme gstermesidir. Noksanlığın uzun srmesi durumunda ise belirtiler bitkilerin lmesine, iek oluşumunun zayıflamasına, iek sayısının azalmasına, ieklerin kk kalmalarına ve renklerinin bozulmalarına neden olur.

Besin maddeleri noksanlığında bitkilerde ortaya ıkan belirtiler şyledir.

36

Azot noksanlığı; Azot bitki bnyesinde hareketli halde olup yaşlı organlardan gen organlara kolaylıkla taşınır. Bu sebeple, azot noksanlığı belirtileri nce yaşlı yapraklarda daha sonra gen yapraklarda grlr. Azot azlığı durumunda yaşlı yapraklardaki proteinler aminoasitlere paralanır ve gen yapraklara taşınarak orada yeniden proteinlerin sentezine katılır. Azot noksanlığında ilk belirti, yaşlı yapraklarda aık yeşil rengin oluşumu ve daha sonra yaprakların yeşilimsi sarı, sarımsı yeşil, sarı renk olarak daha şiddetli noksanlıklar halinde krem rengine dnşmeleridir.

stteki gen yapraklar bu durumda yeşil renklerini koruyabilir, ancak olmaları gerektiğinden daha kk hale gelir. Aşırı azot noksanlığı durumunda kloroz btn yaprak yzeyini kapsar ve yaşlı yaprak nekroz oluşmadan nce dklr. Yaprak dkm aşağıdan yukarıya doğru bir yol izler. Ayrıca srgn oluşumu zayıflar, varolan srgnler sertleşerek odunsu bir durum alır.

Fotoğraf 2.1: Azot noksanlığının yapraklarda grnmesi

iek oluşumu da azot noksanlığından etkilenir. Noksanlığın derecesine bağlı olarakiek oluşumu geriler. Oluşabilen iekler ise normalden kk kalır ve renkleri bozulur. Genellikle azot noksanlığına ieklerin dayanıklılığı iyidir. Kkler gvdeye oranla daha uzun, yan kk oluşumu zayıf ve az, kk rengi beyaz olur.

Fosfor noksanlığı: Belirtiler nce yaşlı yapraklarda başlar. İlk belirti, yaprakların parlaklığının kaybolarak donuk bir renk almasıdır. Daha sonra yeşil renk arasında ve genellikle yaprağın alt tarafındaki ana damarlar boyunca kırmızı, sarı ve mavimsi pigmentler grlmeye başlar. Noksanlık ilerledike bu renklenme durumu yaprakların her tarafına yayılır. Bu sre iinde gen yapraklar yeşil kalır, ancak oğu kez normal byklklerinin onda biri kadar klmş durumdadır. Yaşlı yapraklar genellikle nekrozdan nce ya da lmeden dklr. Eğer dklmezlerse yaprak ularında nekroz başlar ve dibe doğru ilerler.

37

Fosfor noksanlığında gelişme zayıf, bitki sapı ince ve yan dal oluşumu azdır. Tomurcuk ve iek oluşumunda şiddetli azalama grr. iekler normalden kk ve renkleri bozuktur. Bazen erken iek dkm olabilir. Kk gelişi zayıf ve zellikle kılcal kk sayısı azdır. Kkler kırmızı kahverengi grnmndedir. Yumru kkl bitkilerde de kk oluşumu gerilemektedir. Fosfor noksanlığı, bitkilerin bulaşma hastalıklarına yakalanma eğilimini arttırır.

Potasyum noksanlığı; Noksanlık belirtileri nce yaşlı yapraklarda başlar. oğu kez potasyum noksanlığı ile birlikte ortaya ıkan herhangi bir kloroz yoktur. Ancak yaprakların belirli kısımları canlı veya yeşil halden nekrotik yani kahve renge dnşmeye başlar. Nekroz genellikle yaprak ularından veya alttaki kenarlarından başlar, yaprak tabanına doğru ilerler, ya da yaprak tabanında daha şiddetli olmak zere yaprak zerinde muntazam olmayan benekler halinde başlar. Bazen bu iki grnme birden rastlanır.

Dipteki yaprakların dkm aşağıdan yukarıya doğrudur. Başlangıta gelişme kuvvetli ve srgn oluşumu iyidir. Ancak ieklenme zamanında potasyum noksanlığı belirtileri birdenbire kendini gsterir. Bitki ok abuk solar, tomurcuk oluşumu azalır. iek byklğ normal dzeye ulaşmaz ve iek rengi soluk kalır. Kkler uzun, yan kk oluşumu ise azdır. Kk grnm sarımsı renkte ve smks bir durumdadır. Bitkinin mantari hastalıklara yakalanma eğilimi artar.

Fotoğraf 2.2: Potasyum noksanlığının bitkide grnmesi

Kalsiyum noksanlığı: Kalsiyum bitki bnyesinde tmyle hareketsiz haldedir.Yani bitki bnyesinde yaşlı organlardan gen organlara taşınmaz. Bu nedenle kalsiyum noksanlığında belirtiler nce bitkinin gen organlarında kendini gsterir. Uta bulunan yapraklar herhangi bir kloroz grntsne brnmeksizin klr ve yaşlı yapraklar kalın ve gevrek olur. Byme noktaları oğunlukla ldğ gibi bitkide yeni srgnler oluşmaz ve kk sistemi de zarar grr.

38

Magnezyum noksanlığı; Noksanlık belirtisi nce alttaki yaşlı yapraklardan başlar. İnce ağ şeklinde damarları olan yapraklarda noksanlık belirtisi ok belirgindir. Klorofil oluşumunun azalması nedeniyle ortaya ıkan kloroz gerekte bronz sarısı renkte olup magnezyum noksanlığına bronzlaşma hastalığı da denir.

Fotoğraf 2.3: Bitkide magnezyum noksanlığının grlmesi

Kloritik grnm, yaprak ucunda V şeklinde yeşil alan bırakarak ilerler ve daha sonra yaprak tabanında yine V şeklinde teşkil eden bir alan kalarak orta kısımlar sararır. Noksanlık ilerledike yaprak uları nce yeşil rengini yitirir, bunu dip kısımlar izler. Bu arada klorozun ilk grndğ alttaki kenarlarda nekroz başlar. Magnezyum noksanlığında iek oluşumu da nemli derecede azalır. Kkler gvdeye oranla daha kısa grnm alır.

Kkrt noksanlığı; Yetiştiricilikte kkrt noksanlığı pek grlmez. Bunun nedeni kullanılan eşitli gbrelerin kkrt iermesi ve bu yolla toprağa kkrt verilmesidir. Bununla birlikte yetiştiricilerin tmyle sıvı gbreleme programlarına dnmeleri ve kullanılan element kaynağının kkrt iermemesi nedeniyle kkrt noksanlığı da sorun olmaya başlamıştır. Kkrt de toprakta yıkanılabilir bileşikler halinde bulunur. Ancak bitki bnyesinde hareketsizdir ve noksanlık belirtileri nce gen yapraklarda başlar. Ayrıca, yaprak damarları aralarından daha aık bir renk alır. Bitkinin gelişi zayıf ve kk rengi beyazdır.

Demir noksanlığı; Demir bitki bnyesinde greli olarak daha az hareketli bulunur. Bu nedenle noksanlık belirtileri gen yapraklarda yaşlı yapraklardan bir sre nce grlr ve gen yapraklar daha fazla etkilenir. Tipik demir noksanlığı yaprak damarları arasının sararması ile başlar. Damarların yeşil renklerini korumalarına karşın, damarlar arası yeşilimsi sarı ve sonunda krem rengine dner. Noksanlığın ilerlemesi halinde yaprak damarları da yeşil rengini yitirir ve bundan btn yapraklar etkilenir.

39

Fotoğraf 2.4: Bitkide demir noksanlığının grlmesi

Yapraklar kk ve kesintili grnmldr. Demir noksanlığında bitkilerde gelişme zayıftır. iekler normalden kk kalır ve renkleri beyaz olur. Kkler gvdeye oranla daha kısa ve kahve renklidir.

Manganez noksanlığı: Noksanlık belirtileri gen yapraklarda başlar ve demir noksanlığına benzer. Demir noksanlığından farkı ise ana ve ince damarlar boyunca yeşil renk şeritlerinin daha belirgin ve geniş olmasıdır. Ayrıca, yapraklarda damarlar arası sararma demir noksanlığında olduğu gibi şiddetli olmayıp yeşilimsi sarı durumdan ileriye nadiren dner.

oğu kez benzer ynleri nedeniyle manganez, magnezyum ve inko noksanlık belirtileri birbirleriyle karıştırılır. Noksanlık halinde yapraklarda damarlar arası sararma, manganezde nce gen yapraklarda grlmesine rağmen, magnezyumda bu sararma nce yaşlı yapraklarda grlr. inkoda ise yaprakların şekil bozukluğu da aynı zamanda grlr.

Fotoğraf 2.5: Bitkide manganez noksanlığı grlmesi

inko noksanlığı: inko bitki bnyesinde hareketsizdir. Bu nedenle noksanlık belirtileri nce gen yapraklarda başlar. Belirti, yaprakların klmesi şeklinde kendini gsterir. Yaprak genişliği uzunluğuna gre daha hızlı klr ve yaprak uzun şekilde grlr.

40

Boğumlar arası son derece kısalır ve utaki yapraklar rozet halini alır. Yarı glge veya glge yerlerde yetişen bitkilerde inko noksanlığının bol ışıkla gelişen bitkilere oranla daha kolay ortaya ıkmasıdır.

Bakır noksanlığı: Bakır bitki bnyesinde hareketsizdir. Bu nedenle noksanlık belirtileri nce gen organlarda grlr. Bakır noksanlığı bitkide bymenin gerilemesine neden olur. Utaki yapraklar klerek normal byklklerinin beşte birine kadar dşer.

Noksanlığın devam etmesi halinde u kısımlar lr. ok sayıda zayıf yan srgn oluşur. iek oluşumu ve kk gelişimi de bakır noksanlığından etkilenir. Yaprakların dklmesi yukarıdan aşağıya doğru bir yn izler. Zararlanma zellikle sıcak gneşli gnlerde kendini gsterir.

Bor noksanlığı: Bor noksanlığı, nce boğum aralarının kısalmasıyla kendini gsterir. Daha sonra sap kısımları kalınlaşır ve yapraklar klerek sertleşir. Gvdede boğumların hemen altında derinleşen siyah benekler oluşur.

Molibden noksanlığı: Birok geniş yapraklı bitkilerde molibden noksanlığınaşerit yaprak adı verilir. Noksanlıktan etkilenen yapraklar przl ve kalındır. Yaprak kenarları dzensiz şekilde eğilir, bklr ve darlaşan yapraklar kıvrılır. Ayrıca yapraklar karakteristik şekilde yukarı doğru kıvrılır.

2.1.2. Besin Elementlerinin Fazlalığında Ortaya ıkan Belirtiler

Besin maddeleri fazlalıkları da bitkilerde beslenme dzeninin bozulmasına yol amaktadır. Bunun yanında ayırt edici nitelikte bazı belirtilerin ortaya ıkmasına sebepolmaktadır. Ss bitkilerinde besin maddesi fazlalığına rastlanmaz. Bu aıdan besin maddeleri arasında farklar bulunmaktadır. zellikle azot ve bor fazlalığından dolayı zararlanmalara sık sık rastlanmasına karşın, fosforun fazlalığı toprakta eşitli yollarda ve nemli miktarda tutulması sebebiyle pek az rastlanan olgudur.

Besin maddeleri yoğunluğunun fazlalığı bitki gelişimi zerinde doğrudan veya dolaylı olmak zere iki şekilde olumsuz etki yapmaktadır. Dolaylı etki bazı besin maddesi fazlalıklarının başka besin maddesi alımlarının engellenmesi ve bitkilerde bu besin maddelerinin noksanlıklarına neden olmasıdır. Doğrudan etki ise, yetiştirme ortamında aşırı mineral madde kullanımı sonucu, tuz yoğunluğunun artarak bitkilerin su alımını etkiler. Bu da bitkilerde su dzeninin bozulmasına sebep olur.

Azot fazlalığı: Bymede grlen aşırı gelişme nedeniyle dokuların yumuşak olması sorunu ortaya ıkar. Yapraklar koyu yeşil renkte, byk ve şişkindir. stlerinde oğunlukla nokta şeklinde kabarcıklar grlr. Gen yapraklarda şekil bozuklukları ve yaprağın bir yanının kırmızı kahverengi olduğu gzlenir. iek oluşumu ve dayanıklılığı azalır, ieklerin renkleri bozulur. Bitkilerde hastalıklara karşı duyarlılık artar. Azotlu gbrelerin aşırı kullanımı ayrıca bakır noksanlığına neden olur.

41

Potasyum fazlalığı: Yaşlı yapraklarda zamanından nce sararmalar meydana gelir. iekler kk, yaprak rengi beyazımsı yeşil olur. Potasyumlu gbrelerin aşırı kullanımı bitkilerin azot, kalsiyum, manganez alımlarını nemli lde etkiler.

Fosfor fazlalığı; Bitkilerde klorozlu veya yeşil renkli olur. Yaprak kenarlarında nce sarı, sonra kahverengi kırmızı beneklenme grlr. Daha sonra beneklenen kısımlar lr. Zararlanmalar oğunlukla demir, inko, bakır gibi mikro besin elementlerinin tutulmalarıyla ilgili bulunmaktadır.

Kalsiyum Fazlalığı: Fazla kalsiyum demir, manganez ve bor gibi mikro besin elementlerinin alımını engeller. Bitkilerde bunlara ilişkin noksanlık belirtilerinin grlmesine neden olur.

Demir Fazlalığı: Demirin fazlası gelişmenin zayıflamasına, iek oluşumunun azalmasına, yaprak ularının lmesine neden olur. Demir fazlalığı fosfor noksanlığı belirtilerine benzerlik gsterir.

Bakır fazlalığı: Fazla bakır demir klorozun meydana gelmesine neden olur. Ayırt edici nitelik olarak bitki yaprakları nce aık yeşil, sonraları kahverengine dner. Daha sonra l benekler grlen yapraklar dklr. Bakır fazlalığı ayrıca molibden alımını olumsuz ynde etkiler.

Bor fazlalığı: Yaprak kenarları kıvrılır ve lr. İleri aşamada yaprakların i kısmında nekrozlu benekler oluşur. Bunun sonucunda yapraklar aşağıdan yukarıya doğru bir yn izleyerek dklr. Gen yapraklarda da şekil bozuklulukları ve kloroz grlr. iekleri ise normalden kk ve renkleri soluktur.

Klor fazlalığı: Yaprak ularında lme ve yaprak kenarlarında yanma, yaprak renginin kahverengi ile kırmızı kahverengi arasında değişmesi klor fazlalığının tipik belirtisidir.

Kkrt fazlalığı: Yapraklar beyazımsı yeşil renk alır. Ayrıca yaşlı yapraklarda kırmızı mor beneklerin ortaya ıkmasına neden olur.

Manganez Fazlalığı: Demir noksanlığına neden olur.

inko Fazlalığı: Bitkilerde nce kloroza sonra lme neden olur.

2.2. Gbrelemenin Esasları

2.2.1. Toprak Etmenleri

Bitkiler beslenmeleri iin gerekli olan elementleri, başlıca topraktan alır. Bu nedenle yapılacak gbrelemenin, yetiştirme ortamında bulunan alınabilir durumdaki bitki besin maddelerinin miktarına gre ayarlanması gerekir. Ortamdaki besin maddesi az ise verilecek gbre miktarı da ok olacaktır. Bunu belirlemek iin toprak analizleri yapılır. Analiz sonuları sınır değerleri ile karşılaştırılarak gerekli gbreleme miktarı saptanır.

42

te yandan pH ile toprak reaksiyonu da ok nemlidir. nk eşitli pH değerleri topraktaki bazı bitki besin maddelerinin znrlklerinin artmasını veya azalmasını sağladığından bitki gelişmesini olumlu veya olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle toprağın pH’ı da gbrelemede gz nne alınmalıdır. Aşırı derecede asit veya alkali topraklara gbre uygulanırken pH’ı istenilen dzeye getirecek nlemlerin de alınması gerekir.

Yetiştirme ortamının pH’ı bitkinin istediği pH derecesinden dşkse, ya ortama doğrudan kire verilir veya gbrelemede fizyolojik alkali reaksiyonlu gbreler tercih edilir. Eğer ortamın pH’ı bitkinin istediği pH derecesinin stnde ise, bu durumda ortama ya kkrt katılır veya gbrelemede fizyolojik asit reaksiyonlu gbreler tercih edilir.

2.2.2. Bitki Etmenleri

Bitkilerin besin maddesi gereksinimleri birbirinden farklıdır. Ayrıca zellikle temel bitki besin maddesinin (N, P, K) yetiştirme ortamındaki uygun değer oranları da bitki trlerine bağlı olarak değişir. Bitkide beslenme bozukluklarının grlmemesi iin bu oranın kesinlikle dengeli olması gerekir.

Bitkilerin uygun ve dengeli beslenip beslenmediği iki şekilde belirlenir. Bitkianalizleri ve bitki besin maddelerinin noksanlık veya fazlalıklarına ortaya ıkan belirtilerindikkatlice gzlenmesidir.

Bitkilerde ortaya ıkan belirtilerin doğru olarak tanınmasında oğu zaman glklerle karşılaşılır. Mesela aynı anda birden ok besin maddesi noksanlığı olabileceği gibi, uygun olmayan iklim ve toprak etmenleriyle hastalık etkileri de besin maddeleri noksanlıklarına benzeyen belirtilerin ortaya ıkmasına yol aabilir. Bu durumda doku incelemesi yapmak gerekir. Tanımada en nemli kolaylık, btn bitkilerde ortaya ıkan bu belirtilerin genellikle benzer oluşlarıdır.

2.3. GbrelemeTm kltr bitkileri sağlıklı bir gelişim iin yeterli ve dengeli bir beslenmeye ihtiya

duyar. Dolayısıyla, bitkilerin yetiştirildikleri ortamdaki besin maddeleri miktarları, gereksinimleri karşılayacak dzeyde tutulmalıdır. Bu da, değişik yollarla kayba uğrayarak eksilen bitki besin maddelerinin yetiştirme ortamına yeniden katılmalarıyla sağlanır.Toprakların zelliklerini dzeltmek, bitkisel retimi nitelik ve nicelik ynnden artırmak amacıyla toprağa verilen her trl organik ve inorganik kkenli maddelere gbre, bu maddelerin toprağa verilme işlemine gbreleme adı verilir.

Bitkilerde uygun olan gbreleme biimi, bitkinin gelişme dnemine bağlı olarak besin maddeleri arasındaki dengenin uygun biimde ayarlanabildiği bir gbrelemedir. Sz gelişi, vegatatif gelişimin başlangıcında veya gen bitkilerde azota zengin bir gbreleme programı yapılması gerekir. Bylece bitkinin yaprak ve srgn oluşumu hızlandırılmış olur. Tomurcuklanma ve iek ama dneminde ise, ieklenmeyi zendirmek ve iek kalitesini artırmak iin fosfor ve potasyum ağırlıklı gbrelerin kullanılması gerekir.

43

Gelişmiş lkelerde N, P ve K elementlerini değişik oranlarda ieren ok eşitli kompoze gbreler retilmektedir. retilen bu gbreleri, yetiştirici kullanmaktadır. lkemizde ise, zellikle ss bitkileri yetiştiriciliğinde istenilen N, P, K oranını ieren gbre karışımı bulmak pek mmkn değildir. Bu amala, varolan herhangi bir kompoze gbre ierisine istenilen besin maddesini tek olarak ieren bir başka gbreyi katmak suretiyle uygun N, P, K oranlarında gbre karışımları elde etmek mmkndr.

İyi bir iekli bitki iin gbre karışımı ok fazla N iermemelidir. Eğer bu bitkilerin beslenmesinde N’li gbre fazlaca kullanılırsa yaprak gelişimi hızlanır. Bu da reticiyegbrenin ok yararlı izlenimini verir. Ancak daha sonraki dnemlerde iek oluşumunun yetersiz kaldığı grlr. Gbrelemede en uygun N: P2 O5 : K2 O oranı 6:4:6 şeklinde olmalıdır.

lkemizde yakın zamana kadar ss bitkileri yetiştiriciliğinde daha ok katı veya toz halindeki gbreler kullanılmaktaydı. Ancak son yıllarda dış lkelerde olduğu gibi, yoğunlaştırılmış eriyikler halindeki eşitli sıvı gbreler ticri amala retilmeye ve kullanılmaya başlanmıştır. Sıvı gbrelerin oğu yapraktan pskrtlerek uygulanmakla birlikte, bir kısım sıvı gbrelerde belirli oranlarda seyreltilerek toprağa verilebilmektedir.

Ss bitkilerinin gbrelenmesinde dikkat edilmesi gerekli konuları şyle sıralayabiliriz.

Dşk konsantrasyonda ve az yapılan gbreleme, yksek konsantrasyonda ve birden bire yapılan gbrelemeye daima tercih edilmelidir.

Gbreleme de kullanılacak gbreler hafif asit zellikte olmalıdır.

Gbrelemeden nce verileceği ortam iyice sulanmalıdır.

Gbreleme kesinlikle doğrudan gneş altında yapılmamalıdır. Bitkilerin akşama doğru serin havada gbrelenmesi tercih edilmelidir. Bylece rast gele yapraklara damlayan besin eriyiğinin yanık lekeleri oluşturmasına engel olunur.

İlke olarak dinlenme dneminde gbreleme yapılmaz. Bu nedenle gbrelemeye sonbahar başlangıcında son verilmelidir. Ancak kışın sıcak yerlerde bulunanlar dinlenme dnemine giremeyen srekli yeşil otsu bitkilere ayda bir kez dşk konsantrasyonda gbreleme yapılabilir.

Yavaş byyen trlerde gen bitkilere, gbreleme ile hızlı byme sonucu oluşabilecek anormal gelişmelere engel olmak iin gbre verilmemelidir.

Yaprakları alaca renkli olan bitkilere az gbre tercih eder. Aksi halde oğunda yaprak rengin yeşile dndğ grlr.

Besin maddeleri eksikliğinin grldğ haller dışında hasta bitkilere fazla gbre verilmemelidir. nk bu bitkiler besin maddelerini alamadıkları gibi, genellikle zayıf durumdaki kklere gbre olumsuz etki yapar.

44

Yalnız yaprakları iin yetiştirilen srekli otsu yeşil bitkilere, genellikle kış sonundan sonbahar başlangıcına kadar gbrelenme yapılmaz. iekleri iin yetiştirilen bitkiler esas gelişme dneminde, tomurcuk ve iek oluşumu dneminde, yapraklarını dken ss bitkileri ise bir miktar yapraklandıktan sonra gbrelenmelidir.

45

UYGULAMA FAALİYETİ

İŞLEM BASAMAKLARI NERİLER

Saksılı rnek bitkiler alınız. Sağlıklı bitkileri seiniz. Her bir saksıya dzenli olarak temel

gbreleme yapınız.

Gbreleme dozlarını bitkinin istediği lde veriniz.

Bitkilerde gelişme durumlarını tespit ediniz.

Bitkileri dzenli olarak kontrol ediniz. Yaprak, kk, gvde gibi organlarına

dikkat ediniz. Diğer bitkilerle karşılaştırınız. Gelişmelerine dikkat ediniz. Gzlemci olunuz.

Gbreleme dozlarını normalinden fazla veriniz.

Bitkilerde gbreleme fazlalığından meydana gelen değişiklikleri yazınız.

Gbreleme dozlarını normalin altında veriniz.

Bitkilerde gbreleme noksanlığında meydana gelen değişiklikleri yazınız.

Bitkinin gelişme dnemlerine dikkat ediniz.

Gelişme dnemlerine gre bitkinin gbre isteklerini tespit ediniz.

Bitkiye uygun gbreyi seiniz.

Elde ettiğiniz değerlere gre bitkilerle uygun gbreleme yapınız.

Vereceğiniz gbrenin dozunu iyi ayarlayınız.

Hangi yoldan vereceğinize karar veriniz

Gbre verirken dikkatli olunuz. Sulama yolu ile gbreleme

yapacaksanız toprağın nemli olmasına dikkat ediniz.

Pskrtme gbrelemede gbrenin bitkinin her yanına gelmesine dikkat ediniz.

Gbrelemeyi serin saatlerde yapınız. Maske, eldiven gibi koruyucu

tedbirler alınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

46

LME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangi ikisi makro elementlerdir?A) C,HB) Fe, MnC) C, ClD) S, Na

2. Aşağıdakilerden hangisi ticari gbrelerden değildir?A) AzotluB) KompozeC) PotasyumD) Karbon

3. Azot noksanlığı bitkide nce nerelerde grlr?A) nce gen, sonra yaşlı yapraklardaB) nce yaşlı, sonra gen yapraklardaC) SrgnlerdeD) ieklerde

4. Demir noksanlığına benzeyen element noksanlığı hangisidir?A) KkrtB) MagnezyumC) ManganezD) inko

5. Potasyumlu gbrelemenin fazla yapılması hangi elementin alımını etkilemez?A) DemirB) inkoC) BakırD) Bor

6. Yaşlı yaprakların zamanından nce sararmasına hangi elementlerin fazlalığı neden olur?A) Potasyum B) AzotC) FosforD) Kalsiyum

LME VE DEĞERLENDİRME

47

7. Bitkilerde yaprak kenarlarının kıvrılıp lmesine hangi elementin fazlalığı yol aar?A) AzotB) PotasyumC) FosforD) Bor

8. Gbreleme yaparken ortamın pH değerini ykseltmek iin ne yapılır?A) Ortama kire verilir.B) Kkrt katılır.C) Asit reaksiyonlu gbre verilir.D) Azot verilir.

Aşağıda verilen boşlukları doldurunuz.

9. Gbrelemenin esasını ………………. etmenleri ve …………….. etmenleri oluşturur.10. Ortamdaki besin madde miktarı az ise verilecek …………………………… ok olur.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme leğine geiniz.

48

DEĞERLENDİRME LEĞİ

Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda rnek bitkileregbreleme uygulaması yapınız. Yapmış olduğunuz alışmayı aşağıdaki kriterlere gredeğerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1 rnek bitkiler setiniz mi?2 Bitkilerin gbre isteklerini tespit ettiniz mi?3 Uygun gbreyi setiniz mi?4 Dozunu iyi ayarladınız mı?

5 Hangi yoldan gbreleme yapacağınıza karar verdiniz mi?

6 Sulama ile gbreleme yaparken toprağın nemli olmasına dikkat ettiniz mi?

7 Pskrtme ile gbreleme yaparken gbrenin bitkinin her yanına gelmesine dikkat ettiniz mi?

8 Bitkilere normal gbreleme dozunda gbre verdiniz mi?

9 Bitkileri srekli kontrol ettiniz mi? 10 Bitkilerin organlarına dikkat ettiniz mi? 11 Bitkilere normalin zerinde gbre verdiniz mi?12 Diğer bitkilerle karşılaştırdınız mı?13 Bitkilere normalin altında gbre verdiniz mi?14 Bitkileri belirli bir sre srekli kontrol ettiniz mi?15 Bitkilerin organlarına dikkat ettiniz mi?

16 Dzensiz gbrelenen bitkilerdeki gelişim bozukluklarına dikkat ettiniz mi?

17 Dzensiz gbrelenen bitkileri dzenli gbrelenen bitkilerle karşılaştırdınız mı?

18 Aralarındaki farkları belirlediniz mi?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı yanıtlar iin bilgi konularını tekrar ediniz. Tm yanıtlar doğru ise bir sonraki ğrenme faaliyetine geiniz.

49

ĞRENME FAALİYETİ–3

Mcadele yntemlerini tekniğine uygun olarak kullanabileceksiniz.

Hastalık ve zararlılarla mcadelenin nemini araştırınız? Sınıfta tartışınız.

3. MCADELE YNTEMLERİ3.1. Hastalık ve Zararlılarla Mcadele

Tarımsal mcadele; bitkilerin hastalık, zararlı ve yabancı otların etkilerinden ekonomik ller iinde korunması, rnn ve kalitenin artırılmasıdır. Bu amaca ulaşmak iin, tarımsal mcadele iinde değişik yntemlerin uygulanması gerekir. Oysa lkemizde tarımsal mcadele dendiğinde, oğunlukla yalnızca tarım ilalarının kullanıldığı kimyasal savaşım anlaşılmaktadır.

Tarımsal mcadele iinde kimyasal savaşımın ağırlıklı kullanımı, ekonomik aıdan olduğu kadar, evre kirliliği ve sağlık aısından da ok nemli sorunlar ortaya ıkarır. Hele lkemizdeki gibi tarım ilalarını bilinsiz ve kontrolsz kullanımı bu sorunları her geen gn daha da ciddi boyutlara tırmandırmaktadır.

Modern anlamdaki tarımsal mcadele, savaşın değişik yntemlerini iermektedir. Bu yntemleri şu şekilde inceleyebiliriz:

3.1.1. Kltrel Mcadele

Kltrel yntemler bitkileri en iyi koşullarda yetiştirerek hastalık, zararlı ya da yabancı otları nlemeyi amalar. Bu durumu sağlayabilmek iin zararlı organizmaların karakterlerine gre değişik uygulamalar yapılabilir. Kltrel mcadeleyi etkileyen faktrleri şyle aıklayabiliriz.

3.1.1.1. Yer Seimi

Bitkilerin yetiştirildiği alanların evre şartları, rnn sağlığını etkileyen nemli bir faktrdr. Her kltr bitkisinin en uygun ortamda yetiştirilmesi, sağlıklı bir retim iin nemli bir koşuldur. Bitkiler, kendileri iin en uygun iklim ve topraklarda yetiştirildiklerinde daha hızlı gelişir ve zararlı organizmalardan daha az etkilenir.

ĞRENME FAALİYETİ–3

AMA

ARAŞTIRMA

50

Yer seimi, virssz retim materyali yetiştirmek aısından da nemlidir. Bitkiler iin tehlikeli olan birok virs yaprak bitleri tarafından taşınmaktadır. Yksek ve serin alanlarda bu bcekler daha az bulunduklarından ve daha yavaş rediklerinden, byle yerler temiz retim materyali elde etmek aısından ok uygundur.

3.1.1.2. Ekim Nbeti

Bir kltr bitkisinin aynı yerde ardı ardına yetiştirilmesi, topraktaki canlı ve cansız faktrler zerine olumsuz etki yapar. Aynı kltr bitkisinin bir yerde srekli yetiştirilmesi tek taraflı beslenme sonucu toprağı bazı besin maddelerince zayıflatacağı gibi, o kltr bitkisine zg hastalıklarında yoğunlaşmasına yol aar.

3.1.1.3. Toprak İşleme

Toprak işlemesiyle bir yandan toprak mikro florası, faunası ve diğer yandan bitki gelişim hızı dolaylı olarak etkilenmektedir. Bu durumda, zararlı organizmalar da toprak işlemesiyle azalmaktadır.

3.1.1.4. Gbreleme

Yapılan bilinsiz ve tek taraflı gbrelemeler hastalık etmenlerinin bitkilerinde daha hızlı yayılmasına yol aar. Toprağın gbreleme yoluyla organik maddelerce zenginleştirilmesi, mikrobiyal aktiviteyi artırmakta ve toprakta patojenlere karşı bir potansiyel oluşturmaktadır. Bitki yetiştirme aısından, organik maddelerin yanı sıra mineral gbrelerin de nemi byktr. Mineral madde azlığı ya da dengesizliği de bitkinin sağlığınıetkilemektedir.

Yapılan gbrelemelerle toprak asidinin belli bir dzeyde tutulması da bazı hastalıklarla savaşım aısından ok nemlidir.

3.1.1.5. Ekim Dikim Zamanı

Genel olarak toprak sıcaklığının dşk, toprak neminin ise yksek olduğu erken ekimler toprak zararlılarının olumsuz etkilerini artırmaktadır.

Koşulların elverdiği lde, ekim ve dikim zamanlarının erkene ya da gee alınması, bazı hastalıklarının zararını artırmaktadır. İ Anadolu’da erken ekim tahıllarda pas enfeksiyonlarını azaltmaktadır. Burada prensip, bitkilerin hastalıklara duyarlı devreleriyle patojenin etkin ya da yaygın dnemini birbirinden uzaklaştırmaktadır.

3.1.1.6. Sağlıklı retim Materyalinin Kullanılması

Pek ok hastalık etmenini tohum, fide, fidan, aşı, kalem gibi retim materyali ile taşınır. retim materyalinin temiz olmaması, hastalık etmenlerinin daha fazla zararlı olmalarına yol amaktadır. Solgunluk etmenleri, pek ok virs tohum ya da fide yoluyla yayılarak sebzelerde, ss bitkilerinde zararlı olmaktadır.

51

3.1.2. Fiziksel Mcadele

Bitki hastalıklarının nlenmesi iin en nemli fiziksel yntem sıcaklık uygulamasıdır. Değişik biimlerde yapılabilir. rneğin, sıcaklıkta toprak sterilizasyonunda, toprağa kuru sıcaklık, su buharı uygulanabileceği gibi gneş enerjisinden de yararlanabilir. Toprağa kuru sıcaklık, sıcak su ya da su buharı uygulaması olduka zor yntemlerdir. Buna karşın Trkiye gibi gneşi bol lkelerde gneş enerjisinden yararlanılarak toprak sterilazyonu yapmak (=Solarizasyon) ok daha etkili ve ekonomik bir yntemdir. Solarizasyon gneş enerjisinin ok yksek olduğu yaz aylarında yapılmalıdır. zellikle gney, gneydoğu ve gneybatı yrelerimiz bu işleme ok uygun yrelerdir.

Bu amala, toprak derin srldkten sonra sulanır ve zerine naylon rtlr. Toprağın kuruması durumunda sulama yapılır. Genelde naylon rtlerin 45–60 gn toprak zerinde kalması yeterlidir. Bu biimiyle naylon rtler altında yoğunlaşan gneş enerjisi pek ok zararlı organizmanın yok olmasına neden olur. Fakat solarizasyon ya da sıcaklık uygulaması yapılan yerlere dışardan bulaşmaların olmaması iin gerekli nlemler alınmalıdır.

Solarizasyon, yabancı otlarla, bazı toprak altı zararlılarıyla bile savaşımda başarı sağlayabilen bir yntemdir. zellikle seralarda başarıyla kullanılmaya ok elverişlidir.

Tarımsal mcadelede sıcaklık retim materyaline de uygulanırsa hastalık etmenleri yok edilebilmektedir. Burada en nemli olan, uygulanacak sıcaklığın hastalık etmenini ldrmesi, fakat retim materyaline zarar vermemesidir. Genel olarak retim materyalinin 50–55 0C’lik suda 20–30 dakika tutulması, birok fungal, bakteriyel ve viral etmeni ldrebilir. Bu sıcaklık değerleri ve sreler bitki materyaline ve hastalık etmenine gre değişiklik gsterir. Ancak burada nemli olan nokta, retim materyalinin sıcak su uygulaması ardından kurutulması ve daha sonra ekilmesi ya da dikilmesidir.

Son zamanlarda yaygınlaşan diğer bir yntem de, retim materyaline sıcak hava uygulamasıdır. Bu yntemde, retim materyali, 70 0C dolayındaki kuru sıcaklıkta 1-7 gn tutulmaktır. zellikle retim materyalinin virslerden arındırılmasında kullanılan bir yntemdir.

3.1.3. Biyolojik Mcadele

Doğada tm canlılar birbirleriyle karşılıklı bir etkileşim halindedir. Biyolojik savaşım aısından nemli olan ilişkilerin tm dşmanlığa (antagonizma) dayanmaktadır. Bu ilişkilerin temelinde, bir organizmanın diğerinin zerinde yaşaması, bir organizmanın salgıladığı antibiyotiklerle diğerinin engellenmesi ya da besin maddeleri zerinde rekabet vardır. Biyolojik nlemler bazı organizmaların bu zelliklerinden yararlanmak yoluyla patojenlerle savaşımdır.

52

3.1.4. Kimyasal Mcadele

Kimyasal mcadele hastalık, zararlı ve yabancı otların nlenmesinde kimyasal maddelerin kullanılmasıdır. Savaşım yntemleri iinde oğunlukla en hızlı sonu veren ve en etkili olan yntemdir. Bu nedenle, zellikle lkemizde ok yoğun başvurulan savaşım nlemidir. Genelde, tarımsal mcadele dendiğinde lkemizde akla yalnızca tarım ilalarının kullanıldığı kimyasal nlemler gelmektedir. Kimyasalların yoğun ve bilinsiz kullanımı ise, ekonomik olumsuzlukların yanısıra, gnmzn sorunu evre kirliliğine de neden olmaktadır. Kimyasal mcadele ne kadar bilinli ve kontroll yapılırsa, ortaya ıkabilecek sorunlar da o lde azaltılabilir.

Ancak tarımsal mcadele, yalnızca kimyasal mcadele olarak grldğnde kimyasal mcadelenin ortaya ıkarabileceği olumsuzlukları daha aza indirebilme olasılığı yoktur. Genel olarak kabul edilebilir ki, kimyasal mcadelenin yer almadığı bir tarımsal mcadele oğunlukla dşnlmemektedir. Bu nedenle kimyasalların olumsuzluğunu en aza indirmenin yolu tarımsal mcadelenin entegre (=tm) savaşım grş iinde yapılmasıdır. Yani tarımsal mcadele de şimdiye kadar szn ettiğimiz tm tarımsal mcadele yntemlerinin bilinli, dengeli ve uyumlu biimde beraberce kullanılmasıdır.

rneğin yetiştirilecek eşidin olabildiğince hastalıklara dayanıklı olması, retim materyalinin, yetiştiriciliğin yapılacağı toprağın hastalıksız ve temiz olması, bitkinin en iyi şekilde yetişmesini sağlayacak tm kltrel nlemlerin alınması ve btn bu nlemler alındıktan sonra da ok bilinli bir kimyasal savaşımın uygulanmasıdır.

3.1.5. Karantina Yntemleri

Yasalarla yrtlen nlemleri iermektedir. Ama, yasalar yoluyla bir lkede bulunmayan bir hastalık ya da zararlının o lkeye girişini ve lke iinde bulunan bazı hastalık ve zararlıların temiz yrelere yayılmasının nlenmesidir. Her lke kendi koşullarını dikkate alarak ıkarttığı yasa ve tzklerle bu işlevi yrtr.

Karantina nlemleri, dış karantina ve i karantina olmak zere ikiye ayrılır.

Dış karantina: Yurt dışından bitki ve bitki kısımlarıyla yurda girebilecek hastalık etmenlerini ve zararlıları nlemeyi amalar.

İ karantina: lke iinde belli bir yrede bulunan hastalık ya da zararlıların temiz blgelere ulaşmasını engellemeyi amalar. rneğin, domates bakteriyel solgunluk etmeni, domates karaleke hastalığı etmeni ve birok viral kaynaklı hastalık, dış karantina nlemlerinin yetersiz uygulanışı sonucu, bitki materyalleriyle lkemize girmiştir.

Aynı şekilde, ilk kez Kahramanmaraş’ta grlen biber kk ve kk boğazı rklğ etmeninin yurdun eşitli yrelerine, buradan giden retim materyalleri yoluyla yayılmıştır.

53

3.1.6. Mekanik Mcadele

Mekanik mcadele zararlılarla mcadele de kullanılır. Zararlıları ortadan kaldırmak ya da zarar yapmalarını nlemek iin, ara ya da makineler kullanarak yapılan savaş şeklidir.

3.1.6.1. Ezme

Yoğun olarak bulunan bazı zararlıların, el veya fıra ile ezilmek suretiyle poplasyonları azaltılabilir. Meyve ağalarının gvdelerinde odun dokusunda galeri aarak zarar yapan larvaları galerilerine tel sokarak ldrmek suretiyle poplasyonları azaltılabilir.

3.1.6.2. Toplama

zellikle grup halinde yaşayan zararlıların kendilerinin buldukları bitki organları ile birlikte kesilip, toplanarak zararlıların nne geilebilmesidir. rneğin, bazı zararlıların kış aylarında bitki dalları zerinde grup halinde bulundukları keseler, dallar ile birlikte kesilerek bitkiden uzaklaştırılır, daha sonra gmlr veya yakılır. Bu yntem sz konusu zararlılara karşı uygulanabilecek en etkili savaş yntemidir.

3.1.6.3. Engelleme

Zararlıların meydana getirecekleri zararları hendek, it, rt ve bazı rktc aralarla azaltmak mmkndr. Kuş zararını nlemek iin tarlalara veya bahelere bitkiler zerinde ipler girilerek veya paralar bu iplere asılarak kuşların yaklaşması engellenir.

3.1.6.4. Tuzaklarla Yakalama

Tuzaklar bceklerin yneliminden ve bazı davranışlarından yararlanmak amacıyla geliştirilmiş yakalama aralarıdır. Tuzaklar bitki koruma alışmalarında sıka kullanılan aralardır. Bceklerin biyolojilerinin incelenmesinde, poplasyon yoğunluklarının belirlenmesinde, glerinin izlenmesinde tuzaklardan yararlanılır.

3.1.7. Biyo teknik Mcadele

Zararlıların biyolojisi, fizyolojisi ve davranışları zerine etkili olan bazı yapay veyadoğal maddeler kullanarak, zararlıların normal zelliklerini bozmak suretiyle uygulanan yntemdir. Bu amaca ulaşmak iin bazı doğal ve sentetik bileşiklerden yararlanılır. Bunlar aşağıda sırayla verilmiştir.

Feromonlar

Uzaklaştırıcılar

Beslenmeyi engelleyiciler

Yumurtlamayı engelleyenler

Kısırlaştırıcılar

54

3.2. Yabancı Otlarla Mcadele

Yabancı otların zararları genellikle herkes tarafından bilinir. Buna karşı iftiler yabancı otlardan ok ynl yararlandıkları iin bitkisel hastalık ve zararlılarında olduğu gibi şikyeti olmaz. Yabancı otların zararları olduğu kadar yararları da bulunmaktadır. Bunların bazılarını şyle sıralayabiliriz.

İnsan ve hayvan sağlığı iin tedavi edici bitki olarak kullanılır. rneğin; idrar yolları rahatsızlığına boğa dikeni; sinirlilik, uykusuzluk, kalp arpıntısına limon otu; dudak uuklamalarına kekik vb. ay yapılarak iildiğinde birok rahatsızlığa iyi gelir.

Bitki ayı olarak yararlanılır. lkemizde kullanılan kuşburnu, adaayı, papatya ayı, melisa ayı vb. gibi rnekleri oğaltmak mmkndr.

Yemeklere baharat olarak kullanılır. rneğin, yabani nane, kekik, yabani hardal, keklik otu vb.

Hayvan yemi olarak kullanılır.

Sepet, hasır, sprge vb. yapımında yabancı otlardan faydalanılır.

Arılar bal yapmak iin ieklerinden faydalanır.

Toprak yoğunluğunun nlenmesinde rol oynar.

Bitkilerde yeşil gbre olarak kullanılır.

Su ve rzgr erozyonunu nler.

Kirli suların temizlenmesinde rol oynar.

Yabancı otların yukarıda sayılan yararlarının yanında şu zararları vardır.

Byme faktrleri olan su, besin maddelerinin alımı ve ışık ynnden kltr bitkisiyle rekabete girer.

Yabancı otların etkisi altında kalan kltr bitkisinde homojen olmayan byme ve olgunlaşma meydana gelir.

Hastalık ve zararlıların yayılmasına neden olur.

Srm ve hasadı gleştirdiğinden maliyeti ykseltir.

İnsan ve hayvanlar iin zehirli olan eşitleri vardır.

Bir kısım yabancı otlar, tam parazit olarak kltr bitkileri zerinde yaşayarak,verimin azalmasına neden olur.

55

Yabancı otların kontrol altına alınmasında eşitli yntemler uygulanmaktadır. Bu yntemlerin seiminde eşitli faktrler etkili olmaktadır. Genellikle yabancı ot kontroln tek bir yntemle değil, yntemlerin kombine edilmesiyle kazanmak mmkndr. Bunun iinde kontrol edilecek yabancı otun biyolojisi ve ekolojik isteklerinin saptanması bize yardımcı olabilecek kritik noktaları vermektedir. Ancak kritik noktaları bildikten sonra kontrol altına alma programlarının planlanması gerekmektedir.

Yabancı otlarla mcadele de şu yntemler uygulanmaktadır:

3.2.1. Kimyasal Mcadele

Alınan birok nlemlere rağmen eşitli nedenlerden dolayı yabancı ot kontrolnde kullanılan ve bitkiye etki eden btn maddeler kimyasal savaş kavramı ierisinde yer alır. Yabancı otların kontrolnde kullanılan btn kimyasal ilalara‘herbisit’ denir.

Dar aralıkla yapılan ekim nbeti yabancı otların artmasını neden olan faktrlerden birisidir. Yabancı otlar sadece rnn miktarını değil, aynı zamanda kalitesini dşrerek pazar değerini de azaltmaktadır. Diğer taraftan daha sonra gelecek kltrlerin bakımı ve hasadı artan yabancı ot poplasyonu ile daha da gleşecektir.

Yapılan savaşımda iyi sonu almak ve kltr bitkisinde ekonomik zararlanmayı nlemek iin kullanılacak herbisitlerin seiminde sz konusu yabancı otu tanımak ve buna karşı en etkili olan herbisiti semek en nemli konudur.

Genel olarak hormon terkipli herbisitler, yabancı otlara gelişme devresinin başlangıcında daha etkili olmaktadır. nk gelişme ilerledike gerek herbisitlere gerekse evre şartlarına dayanıklılıkları artmaktadır. Bu bakımdan ge devrelerdeki ilalamalarda yksek dozda herbisit kullanılması gerekmektedir. Herbisitlerin kullanma zamanlarına dadikkat etmek gerekir. Genel olarak tek senelik yabancı otlarla herbisitler gelişmenin erken devresinde uygulanmalıdır.

Ge ilalamalarda ve kltr bitkisinin toprağı fazla kapama durumunda herbisitlerin uygulanması zel bir dikkat istemektedir. Diğer taraftan dondan hemen sonra yapılan ilalamalar ekseriye kltr bitkisine zarar verdiğinden herbisit uygulamasından kaınılmalıdır.

Son senelerde zel kltrlerde uygulanan herbisit sayısının artması sonucu fiyatlarda buna paralel olarak artmıştır. Gnmzde ok zaman herbisit uygulamanın ekonomik olup olmadığına bakılmamaktadır. Bu şekilde pahalı herbisit ilaları uygulamanın mutlaka gerekli olduğu hallerde kullanılmalıdır. Herbisitlerin tehlikesini azaltmak iin kullanılması esasında ieriğini iyice okumak gerekir. Ruhsatı alınmamış herbisitler kullanılmamalıdır. lkemizde her yıl kullanılacak herbisitler Tarım ve Ky İşleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Mdrlğnce Ruhsatlı Zirai Mcadele İlaları listesi olarak yayınlanır.

56

3.2.2. Mekanik Mcadele

Yabancı otlarla mekanik mcadele, yabancı otların bazı alet ve makine kullanarak mekanik yollarla ortadan kaldırılmasıdır.

3.2.2.1. Elle Yolma ve apalama

Yabancı otlarla mcadelede bilinen en eski yntemdir. İş gc bol ve ucuz olan lkelerde bazı kltr bitkileri iin ekonomik olarak uygulanabilmektedir. Bu yntem zellikle ok yıllık bitkilere karşı başarılı olamamaktadır.

3.2.2.2. Su Altında Bırakma

Bu yntem zellikle eltik tarlalarında yabancı otların su altında bırakılması şeklindeyapılmaktadır. Toprak bir sre su altında bırakılarak yabancı ot tohumlarının ve im bitkilerinin havasız kalarak lmesi sağlanır. Bu yntem su toplanabilen diğer tarım alanlarında da uygulanabilir.

3.2.2.3. Malla rtme

Bu yntem sıra aralarındaki yabancı otların ışık geirmeyen materyallerle rtlerek yok edilmesini amalar. Bunun iin bitki artıkları kullanıldığı gibi ilek retiminde siyah plastik rtler tercih edilmektedir. Siyah plastik rtler hem yabancı otların ıkışını nlemekte hem de toprak ısısını 3–4 0C ykselterek bitkinin gelişmesini hızlandırmaktadır.

3.2.2.4. Toprak İşleme

Genellikle toprağın yapısı herbisitin yerini tayin eder. Toprakta herbisitin hareketini sağlayan faktrler; toprak zerrelerince tutulma, herbisitin suda znrlğ, yağış miktarı ve toprak yapısıdır. Bu faktrlere bağlı olarak herbisitin topraktaki hareketliliği artar veya azalır. Yksek oranda herbisitin suda zlmesi, aşırı yağışlar ve hafif yapıdaki topraklarda derinlere doğru yıkanır. Yağışın ve herbisitin znrlğnn az olması, ağır topraklarda ise toprak yzeyinde tutulmasına neden olur.

Toprak yapısının işleme ile değiştirilmesi herbisitlerin etkinliği zerinde rol oynamaktadır. rneğin, herbisitlerden biri bir tarlada kuvvetli etki gsterirken, diğerinde etkisi tatmin edici olmayabilir. Zira etkinin kuvvetli olduğu tarlada, sonbaharda uygun şartlarda toprak işleme yapılırken, yeterli etkinin grlmediği tarla kesekli bırakılmıştır. Bu bakımdan kesekli bırakılan tarlalarda herbisitin etkisi arzu edilen dzeye erişememektedir.

3.2.3. Fiziksel Mcadele

Bu savaş yntemi ışın ve ısıdan yararlanmak suretiyle yabancı otların kontrol altına alınmasıdır.

57

Fiziksel yntemlerle yabancı ot mcadelesi bitki bymesinin elektromanyetik duruma bağlı olarak zarara uğratılmasıdır. Burada elektromanyetik dalga, dalga uzunluğu ve frekans olarak nitelenmektedir. Kısa dalga ve buna bağlı olarak yksek frekans, uzun dalga boyu ve dşk frekanstan daha yksek enerjiye sahiptir.

Son yıllarda yabancı otlarla savaşta ışınlar, sıcaklık ve ultra kısa dalgakullanılmaktadır. Bu ışınlamada materyal ya ışınları yansıtır veya emer. Materyalin ışığı absorbe etmesi enerji birikimine neden olur. Bunlar da bitkinin canlı kısımlarında değişiklikler meydana getirir.

3.2.3.1. Işın Kullanmak

Işın kullanarak topraktaki yabancı ot tohumlarının ldrlmesiyle genelde toprak sterilizasyonu da sağlanmış olur. Fakat bugn iin ışınların pratikte kullanılmaları ekonomik olmamaktadır.

Ultra yksek frekanslı dalgalar ile yksek enerji taşıyan belli dalga uzunluklarıyla organizmalar yerel olarak zarara uğratmakta veya ldrlebilmektedir. Bundan faydalanılarak imlenmiş ve imlenmekte olan yabancı ot tohumlarını ldrebildiği iin, selektif olarak ıkış ncesi kullanılabilir. Fazla enerjiye ihtiya gstermektedir. Pratiğe henz gememiştir.

Lazer ışınları deneme olarak yabancı otlarla savaşta kullanılmıştır. Lazer ışınlarının kontak etkisi olmakta ve sadece doğrudan doğruya temas ettiği bitki kısmını ldrmektedir. Pratiğe henz gememiştir.

3.2.3.2. Termik (Isı) Yolla

Yabancı otlarla fiziksel savaşta zellikle ısı uygulaması en yaygındır. Yabancı otları yakmada kullanılan materyaline bağlı olarak ekonomik veya pahalı olabilir. Yakmada gaz, mazot, diğer petrol rnleri vb. kullanıldığı gibi herhangi bir aracı madde kullanılmadan da yabancı otlar yakılabilir. Yabancı otların yakılması zorunlu hallerde yapılmalıdır.

Yabancı otların yakılmasında da farklı yntemler uygulanmaktadır.

Tm yakma: Bu yntemde kltr arazisinde mevcut btn bitkiler yakılır. rneğin, lkemizde sonbaharda yapılan anız yakma gibi. Organik maddece ok fakir tarım alanlarında bu yntem uygulanmamalıdır. nk toprağın ok ihtiyacı olan organik madde yanarak kl haline gelir.

Sıra zeri yakma: Yeterli sıra aralığına sahip kltr bitkilerinde uygulanır.

Selektif yakma: Kltr arazisinde lokal olarak bulunan yabancı otlar iin uygulanır.

58

3.2.4. Kltrel Mcadele

Kltrel mcadele yntemlerinde farklı yollar izlenmektedir.

Sertifikalı temiz tohum kullanmak

Gbre seiminde yanmış iftlik gbresi kullanmak

Kullanılan her trl ekipmanlarının temizliğine dikkat etmek

Bitkilere sık ekim uygulamak

Bitkilere mnavebe uygulamak

Hasat sonrası mutlaka bahe ve tarla temizliği yapmak

3.2.5. Biyolojik Mcadele

Bir canlının poplasyonunu diğer canlılarla azaltmak veya o yerde ortadan kaldırmakbiyolojik mcadele olarak nitelendirilebilir. Modern yksek zehirli insektisitlerin kullanılması zellikle byk alanlarda son yıllarda zararlı olduğu, yapılan birok araştırmalarla ortaya konmuştur.

Teorik olarak zararlıların diğer canlıdan faydalanarak miktarını azaltma olanakları oktur. rneğin; bakteriler funguslara,, funguslar nematodlara, bazı bcekler veya balıklar yabancı otlara karşı mcadelede kullanılmaktadır.

Yabancı otları zarara uğratan virsler, bakteriler, funguslar, yksek parazit bitkiler, bu kavram iersine girer. Yalnız bunların yabancı otla ekonomik nemi olmayan zarara uğramalarını biyolojik savaş olarak nitelememek gerekir. Yabancı otla biyolojik savaşı başlatılan bir bitki tamamen ortadan kalkması veya başlatıldı mı artık kontrol altına alınması mmkn olmayan blgelerde uygulanır.

Biyolojik savaşta alan ne kadar byrse o kadar ekonomik olur. Diğer ynden etkisi başlangıta ok yavaş olur. Herhangi bir herbisit gibi kısa srede etkisini ortaya ıkaramaz. Dolayısıyla byk ve ok amalı olarak kullanılan blgelerde başarılı olmaktadır. rneğin, Gney Afrika’da, Zelanda’da, Birleşik Amerika’nın batı ve orta blgelerindeki geniş step ve meralarda biyolojik yabancı ot savaşı ideal olmaktadır. Bu blgelerde uzun yıllardan bu yana başarı ile bazı yabancı otlara karşı biyolojik savaş yrtlmektedir.

Diğer taraftan su ii bitkilerinin de bu yolla kontrol altına alınması her geen gn daha da artmaktadır. Biyolojik yabancı ot savaşını kltrel ve kimyasal nlemler ile tam başarı sağlayamadığımız durumlarda kullanmalıyız.

59

UYGULAMA FAALİYETİ

İŞLEM BASAMAKLARI NERİLER Hastalık ve zararlıları tespit ediniz. Bitkileri inceleyiniz.

Gelişimlerine dikkat ediniz. Anormal değişimleri tespit ediniz. Hastalık ve zararlıyı doğru teşhis

ediniz. Hastalık ve zararlılarla uygun mcadele

yntemini seiniz. Hastalık ve zararlılarda mcadele

yntemini seerken ekonomik ve ekolojik şartları gz nne alınız.

Setiğiniz yntemin ekonomik olmasına dikkat ediniz.

Setiğiniz mcadele yntemini uygulayınız.

Uygulama yaparken dikkatli olunuz. Bitkilere zarar vermeyiniz. En uygun yntemi seiniz.

Yabancı otları tespit ediniz. Arazideki yabancı otları inceleyiniz. Yabancı otu tanıyınız. Gelişme dnemlerine bakınız.

Yabancı otlarla uygun mcadele yntemini seiniz.

Setiğiniz mcadele yntemini uygulayınız.

Uygulama yaparken dikkatli olunuz. Bitkilere zarar vermeyiniz. Yabancı otları araziden uzaklaştırınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

60

LME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi kltrel mcadele yntemini etkileyen faktrlerden değildir?A) Yer seimiB) Ekim nbetiC) Toprak işlemeD) Toplama

2. Aşağıdakilerden hangisi mekanik mcadele yntemidir?A) EzmeB) Toprak işlemeC) İlalamaD) Gbreleme

3. Aşağıdakilerden hangisi yabancı otların yararlarından değildir?A) Bitki ayı olarak kullanılmasıB) Hayvan yemi olarak kullanılmasıC) Erozyonu nlemesiD) Hastalık ve zararlıların nlenmesi

4. Aşağıdaki mekanik mcadele yntemlerinden hangisinde siyah plastik kullanılmaktadır?A) Toprak işlemeB) Malla rtmeC) Elle yolmaD) Su altında bırakma

5. Aşağıdakilerden hangisi yabancı otların yakılmasında uygulanan bir yntem değildir?A) Tm yakmaB) Sıra zeri yakmaC) Sıra arası yakmaD) Selektif yakma

LME VE DEĞERLENDİRME

61

Aşağıda verilen boşlukları doldurunuz.

6. Toprak sıcaklığının ……….. toprak neminin …………. olduğu erken dikimlerde toprak zararlıları olumsuz etkilenir.

7. Gneş enerjisinin yksek olduğu aylarda ………….. yntemi uygulanır.8. Hastalık, zararlı ve yabancı otların nlenmesinde kimyasal maddelerin kullanılmasına

……… denir.9. Yabancı otların kontrolnde kullanılan ilalara ………. denir.10. Sertifikalı ………………………. kullanmak kltrel mcadele yntemlerindendir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme leğine geiniz.

62

DEĞERLENDİRME LEĞİ

Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda gl serasındamantari hastalıklarla ve yabancı otlarla mcadele uygulaması yapınız. Yapmış olduğunuz alışmayı aşağıdaki kriterlere gre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 Glde oluşabilecek mantari hastalıkları tespit ettiniz

mi?

2 Gl serasına girdiniz mi?

3 Bitkileri incelediniz mi?

4 Yapraklar zerindeki değişiklikleri gzlemlediniz mi?

5 Yabancı otları grdnz m?

6 Hastalığa karar verdiniz mi?

7 Uygun ilacı setiniz mi?

8 İlacın dozunu ayarladınız mı?

9 İlacın bitkinin her yanına gelmesine dikkat ettiniz mi?

10 İlacı serin saatlerde attınız mı?

11 İlacı atarken maske taktınız mı?

12 Yabancı otlarla mcadele yntemini setiniz mi?

13 Yabancı otları apayla aldınız mı?

14 Yabancı otları elle aldınız mı?

15 Yabancı otları seradan uzaklaştırdınız mı?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı yanıtlar iin bilgi konularını tekrar ediniz. Tm yanıtlar doğru ise bir sonra ki ğrenme faaliyetine geiniz.

63

ĞRENME FAALİYETİ–4

Belirlenen amaca uygun budama yapabileceksiniz.

Budamanın bitkilere sağladığı yararları araştırınız. Sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

Dış mekn bitkilerinde en ok uygulanan budama şeklini araştırınız. Sınıfta arkadaşlarınıza sununuz.

Kesme ieklerde destekleme sisteminin nemini araştırınız. Sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

Meyve ağalarında en ok kullanılan budama şeklini araştırınız. Sınıfta arkadaşlarınıza sununuz.

4. BUDAMA VE DESTEK SAĞLAMA4.1. Budama

4.1.1. Tanımı ve nemi

Gvdeleri odunsu yapıda olan ve boylanma durumları fazla olan bitkilerde bodurlaşma ve alt kısımlarından başlayarak dallanmalarını ve yeni bir grnm almalarını sağlamak iin bitkilere yapılan faaliyetlerin tmne budama denir. Budama hem şekil vermek hem de genleştirmek amacıyla yapılır. Dış meknda (soğuk ve donlu havalar hari) ilkbahar veya sonbaharda derin budama yapılırken dallar dipten itibaren 3–4 gz zerinden kesilmelidir. Byme dneminde hızla gelişen st srgnlerin alınarak yan dalların daha iyi gelişmesi ve bitkilerin bol ieklenmesi sağlanmış olur.

Bitkinin zerinde aıp geen iekler, solmuş, kurumuş yapraklar kesilip uzaklaştırılmaktadır. Bunlar bitkinin gcn keserek hastalıklara yataklık edebilir. Bunların uzaklaştırılması bitkinin gelişimi ve bymesi ynnden olumlu katkı sağlamaktadır. Bylece yeni iek oluşumuna da teşvik edilmiş olunur.

ĞRENME FAALİYETİ–4

AMA

ARAŞTIRMA

64

4.1.2. Bitkilerde Budama

Tm bitkilerde budama amacı aynıdır. Ancak bitki trlerine gre budama şekilleri farklılık gsterebilir. Değişik bitki trlerinde uygulanan budama yntemlerini şyle aıklayabiliriz.

4.1.2.1. Dış Mekn Bitkilerinde Budama

Yaprağını dken ağaların budanması; Dikimin ilk 2–3 yılı gen ağacın habitusunun ve ana formunun belirlenmesi aısından ok nemlidir. Ağaların pek oğu tek bir ana gvdeye sahiptir. Eğer dikimini yaptığınız ağa tr normalde ok gvdeli değilse dikim esnasında fazla olan gvdeleri budanır.

Dikimden 2 ya da 3 yıl sonra ağaca en sonra şeklini kazandırmak iin sonuncubudama yapılır. Asıl olan ağaca en yakın dallarının yksekliği o an nasıl bırakılırsa bundan sonra da aynı kalır. 2, 3 ya da 4 tane ağacın ana gvdesini oluşturacak dallar ayrılır. Ağacın istenen seviyeden aşağı kalan dallar ise kesilir. Bylelikle ağacımız istediğimiz ykseklikten itibaren dallanan bir karakter kazanacaktır.

Resim 4.1: Yaprak dken ağalarda gelişime uygun budama

Dolgun ve sık grnşl bir ağa elde etmek istenirse, i dallanmayı kolaylaştırmak iin iskeleti oluşturacak dalların u kısımları hafife alınır. Daha aık ve yoğun olmayan bir grnt isteniyorsa uların budanmaması gerekir.

Resim 4.2: Yaprak dken ağalarda gelişime uygun budama

65

Her dem yeşil ağaların budanması: Bunların budanması da yaprak dkenlerin budanmasına benzer. Kozalaklıların ise kendilerine zel budanmaları vardır.

Gknar ve ladin gibi pek ok kozalaklı ağa, ana gvdeden halka gibi ve yıldız şeklinde dağılan dalları ile yksek ve simetrik formlar oluşturur. Toprak seviyesine inen sık dalları ile hoş bir grntleri vardır. Bu ağalar ikinci bir dalları olmadığı durumlardaformlarını bozmamak iin kuvvetli budanmamalıdır. Aksi halde simetrik ve dzgn formları bozulmuş olur. Kıymetli sedir, ladin ve gknar eşitlerinin yanlış budanmak suretiyle formlarının bozulması son derece sık rastlanan bir budama yanlışlığıdır. Sık bymelerini teşvik etmek iin bahar da dalları hafife ularından kırpılabilir.

Porsuk ağacı gibi dzensiz ve rast gele dallanan ağaların ise, gzel bir form kazandırmak ve daha aık bir şekil vermek iin bazı dalları alınabilir. Bununla beraber byle bir budamaya da nadiren ihtiya duyulur. Hafife yapılan bir kırpma ile daha hoş, yoğun bir byme teşvik edilebilir.

ok fazla yayılan ve engel teşkil eden alt dalları ise ağacın gzel formunu bozmamak kaydıyla budanabilir.

Resim 4.3: Her dem yeşil bitkilerde gelişim kontrol iin u alma

Yaprak dken alıların budanması: alılar ilkbaharda iek aıyorsa ieklenmeden hemen sonra budama yapılır. İlkbaharda iek aan leylak benzeri alılar, bir nceki yılda oluşmuş srgnlerden iek aar. ieklenme sona erdikten hemen sonra yapılacak bir budama ile oluşacak yeni srgnler, gelecek senenin ok iekli olmasını sağlayacaktır. Bu gibi alılarda yaz sonu, kışın ya da daha kts erken ilkbaharda yapılacak budama gelecek senenin iek tomurcuklarını yok edeceğinden yapılmamalıdır.

Ateş dikeni gibi bazı alılar en az 2–3 yaşında iek verebilir. Bu tr alılar genellikle kış sonunda byme başlamadan budanmalıdır. iek atıktan sonra yapılacak budama ieklenmeye zarar vermez. Fakat sonbaharda ve kışın gsterişli olan meyvelerini az miktarda vermesine sebep olur. Yazın veya sonbaharda ieklenen alılar kış sonu veya ilkbahar başında, byme başlamadan budanmalıdır. Yazın ieklenen oyalar bunlara en gzel rnektir. Bunların iekleri ilkbaharda yeni byyen srgnlerden gelişeceğinden, maksimum ieklenme bu şekilde sağlanmış olur. Bu gruptaki alıları ilkbahar ortasında ve iekler grnmeden nce budanırsa btn iek tomurcukları yok edilmiş olur.

66

Fotoğraf 4.4: Yaprak dken alılarda seyreltme ve solan ieklerin uzaklaştırılması

Yayvan yapraklı her dem yeşil alıların budanması: Yayvan ve kk yapraklı oban pskl, şimşir ve ligustrum gibi trler gelişigzel byyen iğne yapraklı trler gibi budanabilir. Geniş yapraklı cinslerin seyrek dallı olması gerekir, bu yzden dalların ularını kesmek ve kısaltmak gerekir. Budama yaparken yeni filiz vermiş dalların kesilmemesi gerekir.

itlerin budanması: it olarak dikilen yaprak dken ya da her dem yeşil alılar kuvvetli budamaya olduka elverişlidir. İnformal grnşteki dağ muşmulası gibi it alıları kırpılmaz, budanır. alının sıklığını azaltmak iin ilerindeki byke dalların alınması gerekir. İnformal bir iti sıklaştırmak iin ise yeni filizlenen uların kırpılması gerekir. Dzgn grnşl itlerin sık sık ve ulardan kırpılması gerekir. Kırpma işlemini doğru yapabilmek iin uları dzgn bir aıyla kesmek nemlidir.

Resim 4.5: it bitkilerinde budama ve dallarda seyreltme

Yer rtclerin budanması: Otsu yapıda olan pek ok yer rtc yılda bir veya iki yılda bir dzenli olarak budanırsa daha iyi bir grnm kazanır. Bu işlem bitkide gzel bir grnm sağlar, yeni filizler daha kolay ıkar ve bitkilerin kolay alışmaya imkn sağlayacak kısa boyda tutulmasına sebep olur. Bylelikle budama, sulama ve gbreleme işlemleri kolay yapılabilir. Erken bahar budamasında koyun kıran, kelebek alısı ve pampas otu gibi bitkiler topraktan itibaren 10–15 cm kısımları kalacak şekilde budanabilir. Bazı yer rtclerin budanmasında im makineleri kullanılacağı gibi elde kullanılan budama makaslarının da kullanılması uygundur.

67

Dış mekn bitkilerinde şekil vermek ve genleştirmek amacıyla yapılan budamalar ise şyle uygulanır.

Şekil vermek amacıyla yapılan budama; Dar bir bahede, fazlaca yayılmış bir alıyı budamak suretiyle onu istediğimiz şekil ve hacimde kalmasını sağlayabiliriz. Uygun bir makasla byk dallardan ıkan dalcıklar kesilir. Daha sonra eğer alının boyutu daha da kltlmek isteniyorsa ana dallardan da istendiği kadar kesilir. Formal bir grnt iin ilkbaharda ulardan kesilir. Ancak btn iek dallarının budanmamasına dikkat edilir.

Genleştirme amacıyla yapılan budama; Birok yaprak dken alı, kendisini yenilemek amacıyla yerden yeni srgnler verir. Eski dalların en kalın olanlarını kesip yenilenme srecini başlatarak maksimum ieklenme elde edilebilinir. Kelebek alısı ve bazı benzeri trlerde, ilkbahar başında 30 cm ykseklikte tm dalları keserek yapılacak bir budama hem alının genleşmesine hem de daha gzel bir ieklenmeye neden olmaktadır. Ardı, porsuk, suga ve taş porsuğu gibi her demyeşiller byme mevsimi iinde istikrarlı bir şekilde ve yavaş yavaş byr. Bu tip alıları ilkbahardan yaz ortasına kadar ihtiya duyulduğu zamanlarda ve dilendiği kadar budayabiliriz. Yalnız sonbaharda budamadan kaınmak gerekir. Yoksa iyi gelişmemiş zayıf srgnlerle kışa girmek zorunda kalır.

Gelişi gzel gelişen kozalaklar iki elle tutulan bir makas ile budanabilir. Bu şekilde dik veya yuvarlak hatlı dzgn bir grnt oluşturulabilir. Ağacı dışından budamak dışkısmında yoğun ve sıkı bir dallanma sağlarsa da, bitkinin i kısımlarını ıplak bırakır. Daha doğal ve informal bir grnt iin uygun bir makasla alının i kısmına girilerek uzun dallarağacın doğal grntsn bozmayacak şekilde kesilir. Kalın dalların ise u kısımları alınır.

am, ladin ve gknar gibi bazı her dem yeşil cinsler ilkbaharda belirgin bir gelişme kaydeder. Yeni gelişen ağalar uzun, simetrik bir mum şeklinde byr. Bu trlerde ilkbahar başında yapılacak hafif bir kırpma ile daha sık bir byme elde edilir.

4.1.2.2. Meyve Ağalarında Budama

Meyve ağalarının dzgn ve kuvvetli bir ta oluşturarak uzun zaman iyi ve bol rn vermelerini sağlayan, verimden dşen ağaları tekrar verimli hale getirmek iin ağaların toprak st organlarına uygulanan kesme, bkme, tomurcuk, srgn ve yaprak alma işlemlerinin tmne budama denir.

Meyve ağalarında budamanın faydalarını şyle sıralayabiliriz:

Gvde zerinde ana dalların sayıları ve dağılışları dzenlenerek ağalarının sağlam, dzenli ve dengeli bir ta oluşturmaları sağlanır.

68

Meyve ağalarının kısa srede rn vermesine yardımcı olur.

Gneş ışığından ağa dallarının en iyi şekilde faydalanması sağlanmış olur.

Budama ile meyve iriliği, meyve kalitesi ve meyve kabuğunun renklenmesi artar.

Ağa byklğ ve dalların sıklığı kontrol altına alınabilir.

Pskrtlerek yapılan ilalamanın etkinliği tm dallara ulaşmış olur.

Hastalıklı ve kuru dallar alınarak mcadele daha kolaylaşmış olur.

Alet ve ekipmanların alışabilmesi iin gerekli boşluklar oluşturulmuş olur.

Verimden dşen ağalar budama ile genleştirilerek tekrar verimli ağalara dnşmeleri sağlanır.

Bazı meyve trlerinde grlen bir yıl ok, bir yıl az veya hi rn vermeme durumu budama ile azaltılmış olur.

Budama ile hasadın yapılması kolaylaşmış olur.

Meyve ağalarında budama zamanını şyle aıklayabiliriz: Budama zamanı, meyve ağacının toplu bymesini, kesime karşı gstereceği tepkiyi, verimini, fizyolojik ve ekonomik mrn etkiler. Budama kış ve yaz (yeşil) olmak zere iki ayrı ve zıt mevsimlerde yapılır.

Resim 4.6: Budanmış ağacın stten grnş

Kış budama zamanı: Kışları ılık geen yerlerde meyve ağalarının kış dinlenmesine girdikten sonra yapılan budama kış budaması iin en uygun bir zaman dilimidir. Ancak kışı sert geen yerlerde şiddetli donlardan nce, budamanın yapılmaması gerekir. Meyve ağalarını budamak iin en uygun dnem, yaprak dkmn izleyen gnlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geen dnemdir.

69

Yaz budaması: Yaz budaması meyve ağalarında yaz boyunca srgnlerin seyreltilmeleri, u alma, bkme, eğme, dalların aılarının genişletilmesi veya daraltılması iin yapılan işlemlerinin tmdr. Yaz budamasının amalarından biri meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamaktır. Kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve derim işleri ile kltrel işlemleri kolaylaştırmak ise diğer amalarındandır. Yaz budaması zellikle meyve ağalarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan nemli bir teknik işlemdir. Meyve ağalarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu ierisinde srgnler odunlaşmaya başladıktan sonra yapılabilir.

Meyve ağalarında amalarına gre budama şekilleri ise şunlardır:

Şekil budaması; Meyve ağalarının toprak st organı olan taca verilecek şekil ekolojik şartlara ve ağacın morfolojik yapısına gre değişir. Gnmzde dnyada ve lkemizde en yaygın olarak verilen şekil ‘Merkez Lider Terbiye Sistemi’ dir. Bu terbiye sistemi elma, armut, kayısı, kiraz, vişne erik, şeftali gibi birok meyve tr iin en uygun şekildir. rnek olarak elma da bu şeklin verilişini kısaca anlatacağız.

Resim 4.7: Şekil budamasında dalların kesimleri

Merkezi lider terbiye sistemi: Bu tip budama şeklini ğr, kuvvetli veya yarı bodur gelişen ağalar zerine aşılı olan elma eşitlerinde uygulamak mmkndr. Gen elma ağaları iin kolay terbiye sistemi, merkezi lider sistemidir.

Resim 4.8: A. Ağa uygun yksekliğe gelince, merkezi lider kıvrılmalı ve direğe bağlanmalıdır

B. Yeni bir lider oluşturmak iin zayıf bir yan dal zerinden geriye kesim yapılmalıdır

70

Meyve bahesine dikilecek fidan dallı veya kamı şeklinde dalsız olabilir. Eğer fidan kamı şeklinde dalsız ise dikimden sonra toprak seviyesinden 75 cm’den tepesi vurulur. Tepesi vurulurken son gz aşı noktasının ters tarafında olmalıdır. Eğer bir veya iki yaşlı dallı fidan dikilecekse 4–5 adet geniş aılı yan dal bırakılır. Tepesi de en stteki yan dalın 25 cm zerinden vurulur. Toprak seviyesinden itibaren 40–45 cm ye kadar olan dallar dipten ıkarılır.

Resim 4.9: Şekil budamasından sonra ağaların grnm

Birinci yıl; dikimi takip eden yaz ayları başında şekil verme işlemlerine başlanır. Srgnler 7,5–10 cm olunca yaz budamasına başlanır. Fidanın st tarafına yakın dikbyyen bir dal lider olarak seilir. Dar aılı olan dalların aıları krdan, mandal, kamış gibi malzemelerle genişletilmelidir. Yaz aylarında sren srgnlerden 4–6 tanesi ana dal olarak seilebilir.

Diğer srgnler ıkartılır. Lidere yakın olan dallar onunla rekabet edecekleri iinıkartılır. Bylece birinci oluşturacak dallar seilmiş olur. Durgun dnemde birinci katı oluşturan dalların en stndekinin 50–60 cm yukarısından liderin tepesi vurulmalıdır. Yan dalların ucu oranında kesilir. Yan dalların ucu lider seilen daldan aşağıda olmalıdır.

Fotoğraf 4.1: Budama sonrasında dallarda yeni srgnlerin oluşumu

71

İkinci yıl; birinci katın 50–60 cm zerinden ikinci bir dal katı oluşturulmalıdır. İkinci kat olarak 3–5 dal seilir. Dalların aıları geniş olmalı, gvde ile dal arası aı 45–60 arasında olmalıdır. Yeni oluşturulan ikinci katın dalların birinciden daha kısa olması gerekir. Bylece alttaki dallar glgelenmez. Ana dalların ucu son gz aşağı bakacak şekilde 1/3 oranında kısaltılmalıdır.

nc yıl; her yıl ana dalların ve liderin ucundan 1/3 oranında dal kesilir. Ağa eşidine, toprak ve iklim durumuna gre 8–12 ana dal olgun verim ağındaki bir ağata bulunmalıdır. İhtiyaca gre 3. bir kat dal oluşturulabilir. l dallar, hastalıklı ve kırılmış dallar budanarak ağatan uzaklaştırılır. Bu işlemlere ileriki yıllarda da devam edilir.

rn (verim) budaması; Şekil verme işlemi tamamlanan ağalarda fizyolojik denge oluşturulmuştur. Kurulan bu dengenin uzun sre korunması gerekir. rn budamasında dikkat edilecek hususları şyle sayabiliriz.

Ana dallara teker teker bakılmalı, bunlar zerinde dikine byyen birbiri zerine gelen dallar var ise ıkartılmalıdır.

Ana veya yardımcı dallardan kurumaya başlayanlar kısa kesilerek boş yerlerde yeni dalların oluşturulmasına alışılır.

Resim 4.10: Verim ağına kadar ağaların terbiyesi

Meyve dallarından yaşlı olanlar kesilerek atılır.

Kuru, hastalıklı veya zayıflamış dallar diplerinden kesilerek ağatan ıkarılır.

Bir ana veya yardımcı dal zerinde fazla miktarda meyve dalı oluşmuşsabunlar arasında seyreltmeye gidilir.

Verim budamasında dal bkme ve eğmelerine izin verilmemeli, dallar ancak bağ olarak kullanılmalıdır.

Meyve ağırlığı nedeniyle eğilerek aıları genişlemiş dallar diğer dallara bağlanarak destek sağlanır ve eski hallerine getirilir.

72

Resim 4.11: Verim ağındaki ağaların grnm.

Genleştirme budaması: Verimden dşmş yaşlı ağalarda yeniden kuvvetli srgnler oluşturarak ağata yeni bir ta oluşturulmasına genleştirme budaması denir. Genleştirme budamasında nce kurumuş, sık ve birbiri zerine gelen dallar ıkarılmalıdır. Geri kalan dallarda da kısa budamalar yapılarak ağacın tacı kltlr ve yeniden kuvvetli srgn oluşumu sağlanmış olur. Genleştirme budaması yapılan ağaların ana dalları ve gvdeleri zerinde birok obur dallar, kuvvetli srgnler oluşur. Bunlardan yalnız yeni tacın oluşumu iin gerekli olanlar bırakılır, diğerleri tamamen ıkartılır.

Resim 4.12: Ağa zerindeki dalları grnş

73

4.1.2.3. İ ve Dış Mekn Bitkilerinde Budama

Gvdeleri odunsu yapıda ve fazla boylanma zelliğinde olan i ve dış mekn ss bitkilerini bodurlaştırmak ve alt kısımlardan başlayarak dallanmalarını sağlamak iin budamak gereklidir. Bitkiler aynı zamanda retimde kullanılacak materyali sağlamak amacıyla da budanabilir. Budama zamanı trlere bağlı olarak değişmekle birlikte, bitkiler genelde saksı değiştirme sırasında veya en iyisi ilkbaharda yeni gelişme başlamadan nce budanır. Bazı bitkilerin budaması ise ieklerinin geme dnemlerinde yapılır. Bitkide hem şekil vermek hem de genleştirmek iin budama kısa yapılmalı, yani 3–4 gz zerinden kesilmelidir.

Byme dneminde daha hızlı gelişen st srgnleri zayıflatmak iin yumuşak tepe srgnleri alırnır, yan dalların daha iyi gelişmesi ve daha ok ieklenmesi sağlanır.

te yandan bitkinin zerinde bulunan ve aıp geen iekleri bırakmak doğru olmaz. nk bunların bırakılması ile hem ieğin gc azalır, hem de grnş bozulur. Bu nedenle gemiş iekler sapları ile birlikte kesilip uzaklaştırılmalıdır.

Resim 4.13: Ss bitkilerinde budama rnekleri

4.1.2.4. Sebzelerde Budama

Serada retilen bitkilerde budama, dal, srgn ve yaprakların budanması şeklinde yapılır. Seralarda boylanan sebzelerde genellikle 3–4 ana dalın gelişmesine izin verilir. Diğerleri bir bıak yardımıyla kesilerek bitkiden uzaklaştırılır ve bundan sonra gelişen yeni dalların da gelişmelerine hibir şekilde izin verilmez.

rneğin patlıcanda, bitkilerin dipten gelen srgnlerin yani pilerin gelişmesi istenmez. Bu sebeple grldkleri anda koparılır. Ana dalların zerinde gelişen srgnlerin de iki meyveden sonra uları alınarak bymeleri durdurulur. Bu iki meyvenin hasadından sonra ise srgnn tamamı gvdeden uzaklaştırılır. Bu işlem genelde tek rn yetiştiriciliğinde uygulanır.

74

4.1.3. Uygulanan Diğer İşlemler

U alma; kesme ieklerde bir kkten birden fazla bitki elde etmek istendiğinde ve dikim sonrası zayıf gelişen bitkinin kuvvetlenmesini teşvik etmek iin yapılan bir işlemdir. U almadan bir sre sonra, koltuk altlarında 3–5 adet yeni srgnler meydana gelir.

Resim 4.14: U alma yntemleri Tek u alma Bir buuk u alma ift u alma

Dikimden 2–4 hafta sonra 5–6 yaprak ifti zerinden bitkilerin u kısımlarının kopartılması şeklinde yapılan tek u almadan başka, gerektiğinde bir buuk ve ift u alma da yntemleri de uygulanabilmektedir. Bir buuk u alma, tek u almadan sonra meydana gelen srgnlerin bir kısmının ularının alınmasıdır. Bu tip u almalar ieklenmenin kontrol amacıyla yapılmaktadır. Bu şekilde iekler pazara periyodik olarak srlmekte ve fiyatların dşk olduğu dnemlerde ayarlama yapılarak zarar nlenebilmektedir.

Fotoğraf 4.2: Karanfilde tomurcuk alma işlemi

75

U alma aynı zamanda bitkinin ieklenme zamanını da dzenlemektedir. U alma ile ieklenme, pratik olarak yaz aylarında 15 gn, kış aylarında 30 gn geciktirilmektedir. Ayrıca kesme ieklerde yaprak koltuklarında oluşan tomurcukların da zaman zaman alınarak tepe tomurcuğunun klmesi nlenmelidir. Bu tomurcukların el ile aşağı doğru bklerek kırılması işlemine de tomurcuk alma denir.

Bazı sebzelerde de u alma işlemi uygulanmaktadır. U alma bitkide bırakılmak istenen salkım sayısına gre yapılabileceği gibi, rnn bitirilmesi istenilen zamana bağlı olarak da yapılabilir. Bitkilerde bırakılmak istenen salkım sayısı 2 veya 3 olabileceği gibi 10 veya 12 de olabilir. Sonbahar retiminde hasadın şubat ayı ortalarında bitmesi arzu edildiğinden kasım ayı ortalarında u alma işlemi yapılır ve bylece bitki zerideki meyvelerin byyp olgunlaşması sağlanır.

Genel de ise, u alma işlemi retimin bitirilmesi dşnlen tarihten 2 ay nce yapılır. Bylece gelişmesi hızlanan son salkımdaki meyvelerinde istenen zamanda hasadı yapılmış olur.

Tek rnde ve ilkbahar retiminde u alma sera rnnn değer yitireceği tarihten 2 ay geri gidilerek de yapılabilir. U alma işlemi bitki zerinde bırakılmak istenen salkım sayısının 2 yaprak zerinden, byme ucu koparılarak yapılır. Bırakılan bu son iki yaprak son salkımı hem gneş ışınlarının doğrudan yakıcı etkisinden korur ve hem de besler.

Resim 4.15: Domateste koltuk alma durumu

Seyreltme; zellikle elma ve şeftalide nem taşımaktadır. Btn kltrel işlemler uygun olarak gerekleştirilse bile, seyreltme yapılmadığında aşırı meyve tutumu nedeniyle istenilen kalitede meyve elde etmek mmkn olmaz. Bu sebeple, zellikle meyve tutumunun ok olduğu tr ve eşitlerde seyreltme mutlaka yapılmalıdır.

76

Seyreltme elle veya kimyasal yolla yapılabilir. rneğin, elmada elle seyreltme lkemizde kısmen uygulanmaktadır. Ancak uygulama zamanı olarak yanlış zamanlama belirlenmektedir. Genelde seyreltme hasattan hemen nce yapılmaktadır. Oysa meyve seyreltilmesi meyve tutumundan itibaren ve en ge haziran dkmnden sonra mutlakayapılması gerekir. Elmada elle seyreltme yapılırken kral meyveye dikkat edilerek her salkımda 1 meyve bırakılarak yapılmalıdır. Meyveler elle koparılabileceği gibi seyreltme makasları ile de koparılabilir. Dal zerinde her 15–18 cm’ye bir meyve dşecek şekilde seyreltme gerekleştirilmelidir.

Yaprak budaması; Sebzelerde bitkinin ışıktan yararlanma şansını artırmak iinaksatılmadan yapılır. Serada dikimden 3–4 hafta sonra yaprak budamasına başlanır. İlk budamadan sonra iki hafta da bir gerektike yenilenir. Yaprak budaması ayrıca ok yapraklanan bitkilerin generatif gelişmeye gemesi iin yapılır. Hastalıklı ve yaşlı yapraklarla, gvdenin zerindeki ilk meyvelerin hasadından sonra o meyvelerin altındaki yaprakların hemen tm toplanır. Bylece bitkiler arasındaki hava hareketi daha glendirileceği iin hastalık ve zararlıların da kısmen nne geilmiş olur.

4.2. Destek Sağlama

İ mekn ss bitkilerinde; bitkilerin oğu desteksiz durabilir. Ancak bazı bitkilerin dal, yaprak veya srgnleri nadiren ince ve sarılıcı oldukları iin desteğe gereksinimduyabilir. zellikle yoğun glge yerlerde bulundurulan bitkilerin ışığa doğru ynlenmeleri, destek duymalarına neden olur.

Bitkilerin desteklenmesi, gerek yetiştiriciler gerekse amatrler tarafından dikkatsiz bir şekilde yapılmaktadır. Uygulanan diğer işlemler gibi, maliyeti dşrmek iin bu işlem de hızlı ve nemsiz olarak yapılmaktadır. oğunlukla bitkiye yeterli desteği sağlayamayacak kadar ince ve zayıf olan destekler, genellikle saksı toprağı iersine gelişi gzelyerleştirilmektedir. Oysa kullanılan destekler gvenli biimde olmalı, ama belirgin olarak gze arpmamalıdır. Szgelişi, deve tabanı iin kullanılacak desteği bitkinin arka tarafındaki yere yerleştirmek, onun daha az hantal grnmesini sağlayacaktır. Ancak bu şekilde dik tutabilme grevini yerine getirebilecektir. Destekler iri kerestelerden olmamalı, ancak bitkiye yeterli desteği sağlayacak kadar da sağlam olmalıdır. Ayrıca, bitki geliştike yeni srgnlerin bağlanabilmesi iin yeterli uzunlukta olmalıdır.

Birok bitki (zellikle doğal hava kkleri oluşturan bitkiler), hava kkleri yosunların ierisine gireceği iin, yosun ile kaplı desteklerden daha iyi faydalanabilir. Bu yosun ile kaplı destekleri yapmak zor değildir. Yaklaşık 2 cm apında plastik boru kullanılarak yosun, bir tel yardımıyla borulara iyice bağlanır. Aşınmaya karşı koruyacağı iin, plastik kaplı tel kullanılması tavsiye edilir. Eğer boruya sarılmış olan yosunlar, srekli iyi bir şekilde durursa hava kkleri de daha serbeste gelişir. Daha uzun tırmanıcı bitkiler, bir kafes ierisinden hatta plastik bir fileden, yelpaze gibi dışarı doğru serbeste salınarak gelişmesi teşvik edilirse daha iyi olur. Tırmanıcı formdaki i mekn bitkilerinin oğu yeşil yapraklı bitkiler olduğu iin, bu yeşilimsi bitkilere zıtlık oluşturacak biimde kafeslerin beyaza boyanması, daha ekici grnmelerini sağlayacaktır.

77

Bitkileri desteklere bağlamada kullanılacak materyal ok nemlidir. İpin zamanla ryebilme tehlikesi vardır. Aık tel aşınabilir ve bitkiye zarar verebilir. En iyisi plastik kaplı tellerdir.

Dış mekn bitkilerinde; sarılıcı ve tırmanıcı formda olan bitkilerin yukarıya doğru dzgn bir şekilde bymelerini sağlamak iin yanlarına ya da saksılara herekler yerleştirilir. Bu herekler yardımıyla bitkinin bymesi sağlanmış olur. Kullanılan herekler sağlam ve bitkinin uzunluğuna uygun olmalıdır. Gerek olursa bitkiler bu hereklere sardırılmalıdır.

Kesme ieklerde; bitki gvdesinin dik bymesini sağlamak iin destekleme sisteminin mutlaka kurulması gerekir. Aksi halde uzayan bitkiler yere yatarak iek kalitesinin dşmesine neden olur. Destekleme sistemi tava genişliğine uygun olarak 100–120 cm ykseklikte T demirinden yapılmalıdır. ereve şeklinde demirin aralarına 15–20 cm aralıklarla demir parmaklıklar kaynatılır. Destekleme malzemesi tavaların iki başına ve her 4 metrede bir olacak şekilde yerleştirilir. Aynı seviyedeki karşılıklı basamaklara dış sıralardan daha kalın, i sıralardan daha ince olacak şekilde 15 cm aralıklı teller veya ipler gerilir. Bu teller enine ağ ipleriyle blnerek her gzde bir bitkinin gelişmesi sağlanır. st basamaktaki teller ve ağ ipleri bitkinin byme durumuna gre sırayla gerilmelidir.

Fotoğraf 4.3: Kesme ieklerden karanfilde destekleme sistemi

Sebzelerde; aık alanlarda yetiştirilen domates, bezelye, fasulye ve hıyar gibi trlerin sırık eşitlerine herek vermek gerekir. Domates bitkileri uzadıka her 30–35 cm’de bir hereğe bağlanması gerekir. Diğer trler sarılıcı olduklarından dolayı byle bir uygulamaya gerek kalmaz. Bu trlerde bitkiler tek tek hereklere sarılabildiği gibi, belli mesafelerde dikilen hereklerin arasına gerilen tellere bağlanan iplere de sardırılabilir.

78

Sebzelerde rt altında yetiştiriciliği yapılan domates, hıyar, fasulye gibi trlerde ise askıya alma işlemi yapılır. Askıya alma bitkilerde ışık gren yzeyi artırmak ve bitkiler arasındaki hava hareketini kolaylaştırmak iin yapılır. Ayrıca bu uygulama erkencilik, verim ve kaliteyi artırır. Bu sayede bitkiler dik tutularak bitkilerin mrleri uzatılmış olur.

Fotoğraf 4.4: Askıya alınmış bitki rneği

Askıya alma işlemi şyle yapılır; ncelikle bitki sıralarının 2 m zerinden sıralarına paralel olmak zere askı telleri geirilir. Bu askı tellerine, her bir bitki iin ayrı olmak zere rafya, ince sicim ya da plastik ipler bağlanır. Bu iplerin serbest kalan uları toprağa değdiği yerden kesilir. Aynı işlem ya btn bitkiler iin yenilenir ya da bir bitki iin alınan l rnek olarak kullanılmak koşuluyla, bitki sayısı kadar ip kesilerek hazırlanır.

Meyvelerde; tam bodur analarla kurulan bahelerde, erken verim alabilmek iin dikimi takiben mutlaka destek sistemi kurulmalıdır. Bunun iin her ağaca demirden veya kargı dediğimiz saz kamışından (7) destek gereklidir. Her 7–10 ağaca daha kalın 10 cm apında demir veya ahşap direk (5) dikilir. En stten 2,7 m civarında tek tel (3) geirilir. İhtiya halinde iki veya nc teller de geirilebilir. İlk direk (4) 600’ lik meyille dikilir. Tellerin, sağlam ve gergin durabilmesi iin oldukları yerlere sabitlenir.(1) Ayrıca ilk direkten (4) nce tellerin gerginliğini sağlamak iin bir mekanizma (2) takılabilir.

79

Resim 4.16: Bodur meyve ağalarında destekleme sistemi

80

UYGULAMA FAALİYETİ

İŞLEM BASAMAKLARI NERİLER

Budanacak bitkileri belirleyiniz. Budamanın amacını belirleyiniz. Budamanın zamanını belirleyiniz. Budama aletlerini hazırlayınız. Keskin alet ve ekipman kullanınız. Bitkinize uygun budama şeklini seiniz. Budamayı yapınız. Bitki artıklarını araziden uzaklaştırınız.

Budanmış ve budanmamış bitkileri inceleyiniz.

Aralarındaki farkları belirleyiniz. Hangi bitkide gelişimin daha dzgn

olduğuna bakınız. Bitkiniz iin hangi budamaların uygun

olduğunu tespit ediniz. Bitkinizin gelişme durumuna dikkat

ediniz. En uygun budamayı seiniz. Bitkide budamayı neden yapacağınıza

karar veriniz. Budamayı yapacağınız zamanı iyi

tespit ediniz. Budama yaparken dikkatli olunuz. Bitkilere zarar vermeyiniz.

Desteklenecek bitkileri tespit ediniz. Destekleme malzemelerini alınız. Bitki eşidine gre uygun destekleme malzemesini seiniz. Destekleme malzemelerini yerleştiriniz. Bitkilere zarar vermeyiniz.

Desteklenmiş ve desteklenmemiş bitkileri inceleyiniz.

Hangi bitkide bitkinin daha dzgn durduğunu belirleyiniz.

Bitkilerinize gre destekleme malzemeleri temin ediniz.

Ekonomik olmasına zen gsteriniz. Dikkatli olunuz. Destekleme malzemelerini

yerleştirirken kesme ieklerde eşit aralıklarla yerleştiriniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

81

LME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen değerlendirme sorularında boşlukları doldurarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI

1. Budama …………. ….. ve ……………….. amacıyla yapılır.

2. Her dem yeşil ağaların budanması ……………………………… budanmasına benzer.

3. Yazın veya sonbaharda ieklenen alılar ………………… veya ……………….. byme başlamadan budanmalıdır.

4. Budama zamanı meyve ağacının toplu bymesini, kesime karşı gstereceği tepkiyi, ……….. , ……………..ve ……………… etkiler.

5. Meyve ağalarında budama ile ……………. , ………………. ve meyve kabuğunun renklenmesi artar.

6. Kış budaması iin en uygun zaman ………………….. izleyen gnlerdir.

7. Verimden dşmş yaşlı ağalarda yeniden kuvvetli srgnler oluşturarak yeni bir ta oluşturmak iin yapılan budamaya ……………………… denir.

8. Ulama kesme ieklerde bir kkten ……………………………… elde etmek amacıyla yapılır.

9. Seyreltme zellikle ……………. ve ……………… nem taşır.

10. Bitkisi gvdesinin dik durmasını sağlamak iin …………………………… kurmak gerekir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme leğine geiniz.

LME VE ĞERLENDİRME

82

DEĞERLENDİRME LEĞİ

Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda yeni dikim yapılmış krizantem serasına giderek u alma ve destekleme sistemi kurma uygulaması yapınız. Yapmış olduğunuz alışmayı aşağıdaki kriterlere gre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 Krizantem serasına gittiniz mi?

2 Bitkilerin u alma zamanını tespit ettiniz mi?

3 Bitkilerde u aldınız mı?

4 Bitkileri alttan 2–3 yapraktan kestiniz mi?

5 Keskin makas kullandınız mı?

6 Makasın dezenfeksiyonuna dikkat ettiniz mi?

7 U alma işlemini sabah erken saatlerde yaptınız mı?

8 Tm bitkilerde u alma işlemi yaptınız mı?

9 Kesilen bitki kısımlarını seradan uzaklaştırdınız mı?

10 U alma işleminden sonra 3–4 hafta beklediniz mi?

11 Bitkilerin destekleme sistemi kurma byklğne geldiğini belirlediniz mi?

12 Destekleme malzemelerini temin ettiniz mi?

13 Destekleme demirlerini bitkiler arasına yerleştirdiniz mi?

14 Eşit aralıklarla yerleştirdiniz mi?

15 Sıra başlarındaki demirleri sabitlediniz mi?

16 Sıra zeri ipleri ektiniz mi?

17 Sıra başlarındaki ipleri daha kalın setiniz mi?

18 Sıra zerlerindeki ipleri bitki sayısına gre belirlediniz mi?

19 Sıra aralarına ip ektiniz mi?

20 Her bitkiyi iplerin arasına aldınız mı?

21 Bitkilerin kırılmamasına zen gsterdiniz mi?DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı yanıtlar iin bilgi konularını tekrar ediniz. Tm yanıtlar doğru ise modl değerlendirmeye geiniz.

83

MODL DEĞERLENDİRMEAşağıda verilen değerlendirme sorularında boşlukları doldurarak modle ilişkin

bilgilerinizi lnz.

1. Bir ………….. ve iki ………………. birleşerek su molekln oluşturulur.2. Su molekllerinin birbirlerini ekmesine ……………….. denir.3. Denitrifikasyonla …………………… kaybı meydana gelir.4. Sıcak su kaynaklarını …………… yakın yerlerden alır.5. Karıkla sulama yntemi …………………. bitkilerin sulanmasında kullanılır.6. Azot fazlalığında yapraklar ……………………, byk ve şişkincedir.7. Molibden noksanlığına ……………………. denir.8. Toprağa verilen her trl organik ve inorganik maddeye ………….. denir.9. Bitkilerin ………………….. serin havada gbrelenmesi tercih edilmelidir.10. Demirin fazlalığı ………………… iek oluşumunun azalmasına ve yaprak ularının

lmesine neden olur.11. Bir canlının poplasyonunu diğer canlılarla azaltmak ve ortadan kaldırmaya

……………… denir. 12. zellikle eltik tarlalarında ………………. yntemi ile mekanik mcadele

yapılmaktadır.13. Yabancı otlarla mcadelede …….. , ………. , …….. , ………. , …………… yntemleri

uygulanır.14. Mekanik mcadelede bilinen en eski yntem …………… ve …………… yntemidir.15. Karantina yntemleri ……….. ve …………… olmak zere ikiye ayrılır.16. Sebzelerde destek ……………. sağlanır.17. Dış mekan bitkilerinde …………. ve …………. ………… formda olanlar destek

isterler.18. Sebzelerde bitkinin ışıktan yararlanmasını artırmak iin………….. yapılır.19. lkemizde en ok …………………….. terbiye sistemi uygulanmaktadır.20. Bitkinin zerinden aıp solan ………. ve …………………….. kesilip

uzaklaştırılmalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

Hatalı yanıtlar iin bilgi konularını tekrar ediniz. Tm yanıtlar doğru ise bir sonra ki modle geiniz.

Modl tamamladınız. ğretmeninizle iletişime geiniz.

MODL DEĞERLENDİRME

84

CEVAP ANAHTARLARIĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI

1 C 6 D2 B 7 D

3 A 8 Su kaynağı, pompa birimi, boru hatları

4 D 9 Tesis5 Y 10 Karıkla sulama

ĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI

1 A 6 A2 D 7 D3 B 8 A4 C 9 Toprak, bitki5 D 10 Gbre miktarı

ĞRENME FAALİYETİ–3 CEVAP ANAHTARI

1 D 6 Dşk, yksek2 A 7 Solarizasyon3 D 8 Kimyasal mcadele4 B 9 Herbisit5 C 10 Temiz tohum

ĞRENME FAALİYETİ–4 CEVAP ANAHTARI

1 Şekil verme, genleştirme 6 Yaprak dkmn

2 Yaprak dkenlerin 7 Genleştirme budaması3 Kış sonu, ilkbahar başı 8 Birden fazla bitki

4 Verimini, fizyolojik, ekonomik mr 9 Elma, şeftali

5 Meyve iriliği, meyve kalitesi 10 Destekleme sistemi

CEVAP ANAHTARLARI

85

MODL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI

1 Oksijen, hidrojen 11 Biyolojik mcadele2 Kohezyon 12 Su altında bırakma3 Azot 13 Kimyasal, fiziksel, mekanik,

kltrel, biyolojik4 Magmaya 14 Elle yolma ve apalama5 Sıraya ekilen 15 İ, dış6 Koyu yeşil renkte 16 Hereklerle7 Şerit yaprak 17 Sarılıcı, tırmanıcı formda8 Gbre 18 Yaprak budaması9 Akşama doğru 19 Merkezi lider terbiye sistemi

10 Gelişmenin zayıflamasına

20 iekler, solmuş kurumuş yapaklar

86

NERİLEN KAYNAKLAR

Prof. Dr. DELEN Nafiz, E. Ziraat Fakltesi Yayınları Ders Notları 26/5,İzmir 1997.

Prof. Dr. NCER Cezmi, Tarımsal Zararlılarla Savaş Yntemleri ve İlaları, İzmir 1995.

ZER Zeki, İzzet KADIOĞLU, Hseyin NEN, Nihat TURSUN, Herboloji G.O. P niversitesi Ziraat Fakltesi Yayınları No:20 Tokat 1998.

Prof. Dr YKSEL N. Ahmet, Kltr Teknik, Tekirdağ 1993.

Prof. Dr. VURAL Hseyin, Do. Dr. Dursun EŞİYOK, Yrd. Do. Dr. İbrahim DUMAN Ege niversitesi Ziraat Fakltesi, Kltr Sebzeleri Kitabı, İzmir 2000.

Prof. Dr. SEVGİCAN Ayten, Ege niversitesi Ziraat Fakltesi, rt Altı Sebzeciliği, Cilt–1 İzmir 1999.

Dr. CEYLAN Grkan, Dış Mekn Ss Bitkileri, İstanbul 2004.

Ziraat Yksek Mhendisi ORAL Necdet İ Mekn Ss Bitkileri, Yalova 1987.

Do. Dr. KORKUT B. Aslı, Kesme iekler, Tekirdağ 1998.

Toprak ve Bitki Besleme Ders Kitabı (M.E. B)

Lise 1 Coğrafya Ders Kitabı(M.E. B)

Coğrafya.dostweb.com

www.khgm.gov.tr

www.peyzaj.org

www.bahebiz.com

www.erzincanbk.gov.tr

NERİLEN KAYNAKLAR

87

KAYNAKA

Prof. Dr. DELEN Nafiz, E. Ziraat Fakltesi Yayınları Ders Notları 26/5,İzmir 1997.

Prof. Dr. NCER Cezmi, Tarımsal Zararlılarla Savaş Yntemleri ve İlaları, İzmir 1995.

ZER Zeki, İzzet KADIOĞLU, Hseyin NEN, Nihat TURSUN, Herboloji,

G.O. P niversitesi Ziraat Fakltesi Yayınları, No:20, Tokat 1998.

Prof. Dr YKSEL N. Ahmet, Kltr Teknik, Tekirdağ 1993.

Prof. Dr. VURAL Hseyin, Do. Dr. Dursun EŞİYOK, Yrd. Do. Dr. İbrahim DUMAN Ege niversitesi Ziraat Fakltesi, Kltr Sebzeleri Kitabı, İzmir 2000.

Prof. Dr. SEVGİCAN Ayten, Ege niversitesi Ziraat Fakltesi, rt Altı Sebzeciliği Cilt–1, İzmir 1999.

Dr. CEYLAN Grkan, Dış Mekn Ss Bitkileri, İstanbul 2004.

Ziraat Yksek Mhendisi ORAL Necdet, İ Mekn Ss Bitkileri, Yalova 1987

Do. Dr. KORKUT B. Aslı, Kesme iekler, Tekirdağ 1998

Toprak ve Bitki Besleme Ders Kitabı (M.E. B)

Lise 1 Coğrafya Ders Kitabı(M.E. B)

coğrafya.dostweb.com

www.khgm.gov.tr

www.peyzaj.org

www.bahebiz.com

www.erzincanbk.gov.tr

KAYNAKA