KIRIKKALE N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS TRK D L VE EDEB YATI ANA B L M DALI

Osman PATLAMAZ

MEHMET RAUFUN MENSUR RLER ZER NE B R NCELEME

Yksek Lisans Tezi

TEZ YNET C S Prof. Dr. brahim AH N

KIRIKKALE-2006

ZET

Servet-i Fnn edebiyatnn nesir sahasnda nde gelen isimlerinden olan Mehmet Rauf, romanlar kadar o dnemde mensur iirleri ile de tannmtr. Daha sonralar mensur iir, edebiyatmzda arln kaybetmitir. Aratrmamz Mehmet Raufun mensur iirlerini tespit etmek, onlar muhteva ve yap bakmndan incelemek amacyla yaplmtr. Aratrmamzda nce mensur iir tr zerinde durduk. Birinci blmde Mehmet Raufun yaymlanan mensur iirleri tespit ettik. kinci blmde mensur iirler zerinde muhteva, nc blmde ise yap ve anlatm incelemesi yaptk. Sonu blmnden sonra incelediimiz mensur iirlere yer verdik. almamz kaynaka blm ile son bulmaktadr.

II

ABSTRACT

Mehmet Rauf, the pioneer in the field of prose of Servet-i Fnn literature in his period, was known not only by his novels but also his prosy poems. Later, prosy poem lost its importance in our literature. The research has been done to state Mehmet Raufs prosy poems and to examine them in point of content and structure. Firstly we stressed on the prosy poem type. In the first part we stated the prosy poems which were published. We examined the content of prosy poem in the second part, and structure and expression in the third part. After the conclusion we wrote the prosy poems that we examined. Our work ends with bibliography.

III

K SEL KABUL/AIKLAMA

Yksek Lisans tezi olarak hazrladm Mehmet Raufun Mensur iirleri zerine Bir nceleme adl almam, ilm ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazdm ve faydalandm eserlerin bibliyografyada gsterdiklerimden ibaret olduunu, bunlara atf yaparak yararlanm olduumu belirtir ve bunu eref ve haysiyetimle dorularm.

14.06.2006 Osman PATLAMAZ

IV

NSZ

almamz Servet-i Fnn edebiyatnn nesir sahasndaki mehur isimlerinden Mehmet Raufun mensur iirlerini konu edinmektedir. almamzn giri blmnde mensur iirin Bat edebiyat ve Trk edebiyatndaki oluumu ve geliimi zerinde durarak mensur iirin zelliklerine ksaca deindik. Bylelikle ele aldmz eserlerin hangi hususiyetleri ile mensur iir olduu, edeblik vasf kazand daha iyi anlalabilecektir. Metinleri muhteva ve yap asndan incelerken kronolojik bir sra izledik yani metinleri yaymlan tarihlerine gre ele aldk. almamz, yazarn ilk mensur iirinin yaymland 1896 yl ile son mensur iirinin yaymland 1912 yllar arasndaki 16 yllk zaman diliminde verilen eserleri kapsamaktadr. Bylece mensur iirlerde zaman iinde oluan muhteva ve yap deiimlerini gzlemleme ansmz oldu. Eseri bir btn olarak ele aldmz iin, muhtevay incelerken yazarn hayat hikyesine, hatralarna, yazar hakknda sylenenlere bavurmadk. Her eseri, yalnz bana bir sistem ve kendisinden st seviyedeki bir sistemi tamamlayan bir unsur olarak dndk. Mensur iirlerdeki yap ve muhteva unsurlarn incelerken her bir metni tek tek ele alarak inceledik. Neticede tm mensur iirleri tamamlanm, tek bir eser olarak ele aldk. ncelemeye tbi tuttuumuz mensur iirlerin yaymland dergilerdeki ve gazetelerdeki ilk halini, mensur iirlerin byk bir ounluunun topland Siyah ncilerdeki haliyle karlatrdk. Metinler arasndaki farkllklar almamzn sonunda, dipnotlarla ayrntl olarak belirttik. Bu deiiklikler, ek, kelime, cmle veya paragraf seviyesinde karmza kmaktadr. Yazarn bu deiikliklerde mana ve ahengi gzelletirmek gayesinde olduunu grdk. Bunlar muhteva ve yapy incelediimiz blmlerde belirttik. V

ncelemede kolaylk salad iin muhtevay ve yapy ayr balklar altnda deerlendirdik. Yap itibariyle ayn zellii tayan metinlerin slup ve ifade tarzlar itibariyle de birbirine benzediini grdk. Bir baka ifade ile slp ve ifade tarz, yapy etkilemekte ve ekillendirmektedir. Bunun tersi bir durum da dorudur. Bu yzden metinlerin ifade zellikleri zerinde yapy incelediimiz blmde durduk. Metinlerin yapsn inceleyerek ifade ve slp zelliklerine deindik. Toplu bir deerlendirme yapmak gayesi ile ritm ve ahenk unsurlarna deindikten sonra genel zellikleriyle metinlerin dil zelliklerini, istatistik veriler nda inceledik. almamza balarken ve almann planlanmasnda rehberlik eden deerli hocam Prof. Dr. erif Aktaa, almamz boyunca grlerine ska bavurduum, yardmlarn tarafmzdan esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. brahim ahine teekkr bir bor bilirim. 2006- KIRIKKALE Osman PATLAMAZ

VI

NDEK LER

NSZ ....................................................................................................................... V G R ........................................................................................................................... 1 1. Edeb Tr ve Mensur iir ...................................................................................... 1 2. Mensur iirin Oluumu ve Geliimi ...................................................................... 4 2.1. Bat Edebiyatnda Mensur iir........................................................................ 4 2.2. Trk Edebiyatnda Mensur iir....................................................................... 5 3. Bir Edeb Tr Olarak Mensur iir ....................................................................... 11 B R NC BLM MEHMET RAUF'UN MENSUR RLER 1. MEHMET RAUFUN MENSUR RLER ........................................................... 17 1.1. Siyah nciler..................................................................................................... 19 1.1.1. Siyah ncilerde Yaymlanan Metinler ....................................................... 19 1.1.2. Siyah ncilerdeki Metinlerin lk Yaymland Yerler............................... 22 1.1.3. lk Defa Siyah ncilerde Yaymlanan Metinler.......................................... 25 1.1.4. Hem Siyah ncilerde Hem Dier Kitaplarnda Yaymlanan Metinler ........ 26 1.1.5. Siyah ncilerde Yer Alan Mensur iir Dndaki Metinler......................... 26 1.2. Siyah ncilerde Yer Almayan Mensur iirler................................................... 28 1.3. Mehmet Raufun Tm Mensur iirleri.............................................................. 29 K NC BLM MENSUR RLERDE MUHTEVA 2. MENSUR RLERDE MUHTEVA ...................................................................... 33 2.1. Ak .................................................................................................................. 33 2.1.1. Akta Mutluluk.......................................................................................... 37 VII

2.1.2. Akta Mutsuzluk ....................................................................................... 40 2.1.3. Ayrlk....................................................................................................... 45 2.2. Kadn ............................................................................................................... 48 2.3. Yalnzlk .......................................................................................................... 51 2.4. Ka................................................................................................................ 52 2.5. Karamsarlk...................................................................................................... 54 2.6. lm................................................................................................................ 56 2.7. Tabiat............................................................................................................... 57 NC BLM MENSUR RLERDE YAPI VE ANLATIM 3. MENSUR RLERDE YAPI VE ANLATIM ........................................................ 61 3.1. D Yap........................................................................................................... 62 3.2. Yap ve Anlatm zellikleri.......................................................................... 63 3.2.1. Tasvir Yoluyla Anlatm ............................................................................. 65 3.2.2. Hikye Yoluyla Anlatm............................................................................ 69 3.2.3. Tebih Yoluyla Anlatm ............................................................................ 77 3.2.4. Tezat Yoluyla Anlatm .............................................................................. 80 3.2.5. Dorudan Doruya Anlatm ...................................................................... 81 3.3. Ritm ve Ahenk Unsurlar.................................................................................. 84 3.4. Mensur iirlerde Dil......................................................................................... 92 3.4.1. Kelimeler Dnyas..................................................................................... 92 3.4.2. Tekrarlanan Kelimeler............................................................................... 94 3.4.3. Zamirler .................................................................................................... 96 3.4.4. Sfatlar....................................................................................................... 97 3.4.5. simler ....................................................................................................... 98 3.4.6. Fiiller ...................................................................................................... 100 3.4.7. Zarflar, Edatlar ve Balalar.................................................................... 102 3.4.8. nlemler ................................................................................................. 103 3.4.9. Cmle...................................................................................................... 105 SONU .................................................................................................................... 109

VIII

MENSUR RLER (Metinler) ................................................................................ 113 Beni Sevmemie ................................................................................................... 114 Ona ....................................................................................................................... 116 Bahtiyarlk Deil midir?........................................................................................ 117 O Mahmur Gzler ................................................................................................. 118 Ey Hulya-y air ................................................................................................... 119 Hayal-i Mder....................................................................................................... 122 Lev'a-i ebab ........................................................................................................ 132 Sine-i Garam......................................................................................................... 124 Arp ....................................................................................................................... 125 O Kadna............................................................................................................... 127 lm- Vuslat ....................................................................................................... 128 Firkete .................................................................................................................. 129 Brn- Bahar........................................................................................................ 130 Hayalin ................................................................................................................. 131 Yemin-i Vefa ........................................................................................................ 133 Bahr-i Muhitte ...................................................................................................... 135 Kadn htiyac ....................................................................................................... 134 Ktan Sonra ......................................................................................................... 136 Ebr-i Mell............................................................................................................ 139 Kimsesizliklerim................................................................................................... 140 Matemlerim .......................................................................................................... 141 Nisan Gecesi ......................................................................................................... 142 Nisan Sabah ......................................................................................................... 144 Blble Kar........................................................................................................ 146 Benim Olsaydn .................................................................................................... 148 Hibir Yer............................................................................................................. 149 Kireburnu'nda...................................................................................................... 150 Mehtab.................................................................................................................. 151 .................................................................................................................... 152 Aktan Sonra......................................................................................................... 153 Halk'un Gzleri ................................................................................................... 154 IX

Mezar .............................................................................................................. 155 Ebediyyen Sen, Ebediyyen.................................................................................... 157 Madam ... in....................................................................................................... 159 La Grande Vie....................................................................................................... 160 Senin Gzlerin ...................................................................................................... 162 Birbirimiz in ...................................................................................................... 163 Gzlerin Bir Sema ki............................................................................................. 164 Bir Necm-i Emel................................................................................................... 165 Lne-i Telki......................................................................................................... 166 Sen, Mebbeden Sen............................................................................................. 167 Benim Akm ....................................................................................................... 168 Eer uh sen........................................................................................................ 169 Terne-i Saadet ..................................................................................................... 170 Sukut .................................................................................................................... 171 Bir Msamereden Sonra........................................................................................ 172 Hicran- Emel ....................................................................................................... 173 Salarn................................................................................................................. 174 Mevte.................................................................................................................... 175 Spleen................................................................................................................... 176 Taze Bir Mezar ..................................................................................................... 177 Tesadflerim......................................................................................................... 179 Sermetike........................................................................................................... 181 Asl Demet............................................................................................................ 182 Buse...................................................................................................................... 184 Kalbim Yalnz Iztraba Deil ................................................................................ 185 Pervane.... ............................................................................................................. 186 Menekecik... ........................................................................................................ 187 Hazn.................................................................................................................... 189 KAYNAKA ........................................................................................................... 190

X

EK L VE ZELGELER D Z N

Tablo : 1. Mensur iirlerde Sayfa Says.62 Tablo :2. Mensur iirlerde Ortak Yap I..64 Tablo: 3. Mensur iirlerde Ortak Yap II64 Tablo: 4. Beni Sevmemiede Yap.....70 Tablo: 5. Ey Hlya-y airde Metin Halkalar...72 Tablo: 6. Sine-i Garmn Yaps.74 Tablo: 7. Mezarda Yap....76 Tablo: 8. Sukutda Metin Halkalar Arasndaki liki.77 Tablo: 9. Madam inde Metin Halkalar Aras liki...78 Tablo: 10. Lane-i Telakide Metin Halkalar Aras liki....81

XI

KISALTMALAR

a.g.e. a.g.m. a.g.y. b. bkz. c. Nr. s. S.

: Ad geen eser : Ad geen makale : Ad geen yer : Bask : Baknz : Cilt : Numara : Sayfa : Say

XII

GR

Tanzimatla Baty yakndan tanyan edebiyat dnyamzda yeni edeb trler grlr. O dneme kadar edebiyatmzda nazmn ve manzum olann hkimiyeti gze arpar. Tanzimat dneminden balayarak bata roman olmak zere dier mensur trler edebiyatmza girmitir. Bu deiimlerden iir de payn alr. Kendilerinden nceki sanatlardan cesaret alan Servet-i Fnn edebiyat sanatlar edebiyatmza farkl ifade tarzlar getirmilerdir. Bu dnemde, zellikle iir alannda yenilik araylar artmtr. Daha ok romanc olarak bilinen Mehmet Rauf, o dnemde edebiyatmz iin yeni saylabilecek mensur iirler de yazmtr. Edeb eser incelemelerinde trn metne kazandrd zellikler de dikkate alnr. Mehmet Raufun mensur iirlerini incelemeye gemeden nce edeb trlerin ve mensur iirin oluumu ve gelimesi zerinde ksaca durmakta fayda gryoruz.

1. Edeb Tr ve Mensur iir

Edeb eser dil malzemesi ile vcut bulurken genelde nazm ve nesir gibi iki farkl anlatma tarznda okuyucu karsna kar. Bu iki anlatma tarz kendi iinde birok tre ayrlr. Trlerin sayca artmas, birbirinden etkilenip yeni trlerin ortaya kmas romantik dneme rastlar. nk romantizmin ilk nitelii ve ilkesi hrriyettir. Klasisizme tepki olan romantizm, sanatkrn kalemi, muhayyilesi, yaratc gc ve duygularna getirilebilecek hibir kstlama, snrlama ve kural kabul etmez; ona kesin bir hrriyet verir. Bu, ayn zamanda sanata getirilmi veya ileride getirilebilecek olan her tr-

l kstlama, snrlama ve kurala kar da bir isyan demektir.1 Romantik dnemin bir baka zellii de sanat alanlarn birbirine yaklatrmak eilimidir. Mzikle edebiyatn aslnda tek sanat olduu sk sk ileri srlmtr. Keza edebiyatta da trlerin birbirine yaklatrlmas eilimi fark edilir. Romanlarn ve masallarn lirik unsurlar tamas. Fr. Schlegelin Roman denince hikye, iir ve teki trlerin karmndan baka bir ey tasavvur edemem deyii gibi. Synsthesie denilen bu sanatlar ve ve trler aras yaknlama renkleri iitmek (Farbenhren), sesleri grmek (Tnesehen) gibi farkl duyularn karm sz konusudur. () Romantik edebiyat hem slp ve trleri birletirecek, hem de ene yksek sanat sisteminden en basit iekie kadar her trl konuyu ileyebilecektir.2 Edeb trn bir problem olarak ele alnmas ise 18. asrn sonlarna rastlar. Bu bir tesadf deil, an gereidir. Artk klasik dnem bitmitir. Pozitif bilim gelimi, kendi metotlarn ortaya koymaya balamtr. Her eye bu metotlar ile baklmaktadr. Tenkit de bu metotlardan kendine den pay almak zeredir, ilmlemeye balamtr. lm almann gerei olarak edeb eserler tasnif edilmi, edeb trler zerinde durulmutur. Kaynaklarda, edeb trlerin douu ve gelimesi hakknda ilk ve ayrntl almann Ferdinand Brunetierein Lvolution des genres dans Ihistorie de la littrature (1890), (Edebiyat tarihinde trlerin gelimesi) adl eseri olduu belirtilir. Edeb trler nasl oluur? Trler sabit kalr m? Bir edeb tr dierlerinden ayran zellikler nelerdir? Edeb trler sanaty snrlamaz m? Niha tr var mdr? Bu sorularn cevab edeb tarih iinde aranmaldr. Edeb trlerin eitlenmesinde yeni sanatlarn, edeb topluluklarn ve yeni edeb eserlerin etkisinin olduunu syleyebiliriz. Bunun yannda edebiyatn dndaki gelimeler de edeb trleri eitlendirmi, yeni edeb trlerin domasn salamtr. Tr kavram Aristonun Poetika adl eserinden itibaren her nevi edeb faaliyetin vazgeilmez unsurlarndan biri deerini kazanr ve zamann akna paralel olarak hem say bakmndan zenginleir hem de incelik arzeder. Balangta nesir ve nazm olarak ayrlmasna ramen, sosyal kltrel ve dilbilime ait yeni durumlar edeb trlerin, zaman iinde geliip zenginlemesine zemin hazrlar.3

1 2

smail etili, Bat Edebiyatnda Edeb Akmlar, Aka Yay., 4. bask. ,2001, s. 55. Grsel Ayta, Yeni Alman Edebiyat Tarihi, Kltr ve Turizm Bakanl Yay. 1983, s.221-222. 3 erif Akta, Edebiyatta slup ve Problemleri, Aka Yay., 1993, s.100-101.

2

Edeb tr kavramnn ciddi olarak tartlmaya baland klasik dnemin sonunda sanatta ferdiyet n plana kmtr. O halde sanatnn edeb tr karsndaki tavr nedir? Edeb tre bal kalmak sanaty snrlamaz m? Denebilir ki tr, yazarn kullanabilecei, okurun da zaten bildii hazr bir estetik anlatm vastalar toplamdr. yi yazar mevcut ekliyle tre ksmen uyar, ksmen de onu zorlar.4 Burada trn bir anlatm vastas olduunu, sanatnn sylemek istediklerini baka ekilde ifade edemedii iin yeni trlerin olutuunu syleyebiliriz, yani tr bir zaruretin sonucudur. Bir edeb tr belli bir dnemde oluma devresini yaar, ikinci devrede geliir, olgunlua ular; baka trlere zemin hazrlar. Edeb trlerin gelimesindeki faktrleri rk, edeb miras, evre (iklim ve corafya artlar, tarih artlar, sosyal artlar) ve ferdiyet olarak sralayabiliriz.5 Edeb eserde muhteva ve ekil bir btndr, her ikisi de birbirini etkiler ve tamamlar. Edeb trlerin oluumu iin de ayn eyi syleyebiliriz. Bir edeb tr sadece muhteva veya ekil belirlemez. Fakat edebiyat tarihine bakarak eklin daha belirleyici olduunu syleyebiliriz. Balangta yalnzca ikisinin var olduunu varsaydmz nazm ve nesrin ayrlmasnda da eklin belirleyicilii n plandadr. Edeb trler sabit kalmaz. Zaman iinde deien artlar yeni edeb trleri oluturacaktr. Yeni eserlerin katlmasyla kategorilerimiz deiir.6 Buradan hareketle her edeb eserin tre bir eyler kattn, trden ayrld ynleriyle de ok az da olsa yeni trlere yol atn syleyebiliriz.

R.Wellek, A.Warren, Edebiyat Teorisi (ev. . Faruk Huyugzel), Akademi Kit., 1993, s.210. smail etili, Trk Edebiyatnda Mensur iirin Douu, Gelimesi ve zellikleri, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 1, S. 119, Elaz, 1987, s.99. 6 R.Wellek, A.Warren, s.202.5

4

3

2. Mensur iirin Oluumu ve Geliimi

2.1. Bat Edebiyatnda Mensur iir

Mensur iirin zelliklerine gemeden nce, bu trn Bat ve Trk edebiyatndaki geliimine ksaca deinmek istiyoruz. Mensur iirin ortaya kn romantiklerin kural tanmazl hazrlamtr diyebiliriz. Romantikler, hrriyet konusunda o kadar ileri giderler ki, edeb trlerin ayrmm bile reddederler. Onlarn sanat dnyasna hkim olduklar dnemde trajedi ve komediden baka dram trnn ortaya kp byk rabet bulmas, iirle nesrin birbirine yaklatrlmas, romann byk deer kazanmas, bunun ak delilidir.7 Trk Edebiyatnda mensur iir zerine tez hazrlayan Efnan Derviolu, mensur iirin Franszcada poems en prose, ngilizcede prose poem adlaryla anlmakta olduunu syler. Mensur iir trnn ilk uygulaycs olarak Fransz Aloysius Bertrand gsterir.8 Servet-i Fnndaki kk hikye ve mensur iirleri konu alan doktora almasnda ehnaz Ali, mensur iir slbunun, modern Fransz edebiyatna ksmen gelenekten faydalanlarak getirildii sonucuna varr. Claude-Andr Tabart, Rimbaudnun Ilumations adl eserinin nsznde XV. y.y.da Chanson de Gestelerin konularnn nesirle ifade edilmesinin XVI. y.y.da ilk modern romanc Rabelaisye tesir ettiini syler; bylece modern Fransz romannda halk kltrnn tesirini belirtmi olur. Baudelarire ise ayn nszde; Dil, iir dnyasnn merkezidir. Klasiklerde konumann, romantiklerde cokun duygularn tercman olan dil, modern anlaya gre iirin ta

7 8

smail etili, Bat Edebiyatnda Edeb Akmlar, Aka Yay., Ankara, 2001, 4. bask, s. 60. Efnan Derviolu, Trk Edebiyatnda Mensur iir, 1995, s.14. (Gazi ni. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi).

4

kendisidir. Daha nceki bir mesaj iletmez, bizzat o mesajdr. derken modern edebiyatta mensur iir slubunun kullanldn ifade etmi olur.9 Sembolizmin temel ta kabul edilen Baudelairee gre mensur iirlerin meydana gelmesinde Daha soyut, daha modern, bir bak ve fantezi aray, yani kapris, deiik arzular ve garip zevklerin tesiri vardr. () Mallarm pome en proseu zgrlk aray olarak deerlendirmektedir. (...) Sembolistlerden sonra Srrealistler, iirin mimarisini ykarak, noktalama iaretlerini kaldrp, iirin iindeki gizli iir enerjisini aa karmak arzusuyla, mensur iirleri bir adm daha ileri gtrmlerdir.10 Mensur iirin Fransada, Aloysius Bertrand ile baladn syleyen bir baka kii de Niyazi Akdr: Fransada mensur iirin baz hususiyetlerini tayan nesir 1842ye kadar airane nesir diye anlrd; fakat Aloysius Bertrandn Gasprad de la Nuitsi yaynlannca mensur iir (Pome en prose) ayr bir nevi olarak belirdi. Yeni nevin tutunmasn kendi ahsiyet ve zelliklerini bulmasn ise Baudelaire, sidore, Ducasse ve Arthur Rimbaud saladlar.11 zdemir nce, Aloysius Bertrandn Gaspard de la Nuit ile iirsel dnceyi tutsaklk zincirlerinden12 kurtardn sylerken modern iirin bu eser ile baladn ifade etmektedir. Ayrca zdemir nce, "Dzyaz iirin Bayaptlar zerine" adl baka bir yazsnda Aloysius Bertrand, Lautramont ve Rimbaud'un mensur iirlerini bu alandaki aheserler olarak grr.13

2.2. Trk Edebiyatnda Mensur iir

Bat edebiyatlarndan, zellikle Fransz edebiyatndan etkilenen Servet-i Fnn sanatlar, 1842 ylnda Aloysius Bertrandn Gazprad de la Nuitsi yaynlanmasylaehnaz Ali, Servet-i Fnn Dergisinde Kk Hikye Mensur iir Manzum Hikye, st. 1994, s.7. (Marmara niv. Sosyal Bilimler Ens. Yaymlanmam Doktora Tezi). 10 a.g.e., s. 7. 11 Niyazi Ak, Yakup Kadri Karaosmanolu ( nsan-Eser-slp), st., 1960, s. 49. 12 Aloysius Bertrand, Gasprad de la Nuit, (ev. zdemir nce, Genda Kltr Yay., 1999. s. VI. 13 zdemir nce, iirde Devrim Adam Yaynlar, stanbul 2000, s.168.9

5

Fransada ortaya kan mensur iir trnn edebiyatmzdaki ilk rneklerini vermilerdir. Servet-i Fnn sanatlarnn sadece Fransz edebiyatnn etkisiyle bu tre baladklarn sylemek doru olmaz. O ana kadar getirilen Trk edeb mirasnn payn gz ard edemeyiz. Geleneksel Trk edebiyat ismini koymadan mensur iir slbunu kullanmtr. Trk edebiyatnn iir dndaki her trnde iirin varln, etkilerini grmek mmkndr. Zira, biz yzyllardan beri kinata ve hayata irne bir gzle ve iirin iinden bakmaa almtk.14 Servet-i Fnn sanatlarndan Cenap ehabettinin eskiyi evir, yeni yap ite dahisin. sznden hareketle bu edeb akmdaki sanatlarn yaptklar her yenilikte gelenein izlerinin olduu sylenebilir.15 Niyazi Ak mensur iirin Trk edebiyatna geli macerasn Divan edebiyatna kadar dayandrr. Manzum yazlarn nesre evrilmesinin ve erhinin mensur iiri hazrladn, yabanc dilden yaplan iir tercmelerinin ise mensur iire doru atlm ilk adm olduunu syler.16 Fevziye Abdullah Tansel, Trk edebiyatnda mensur iir trnn ilk rnei olarak Sinan Paann Tazarru-namesini gsterir.17 Tazarru-namenin slbu itibariyle mensur iir olduunu Mehmet Kaplan da syler.18 mer Faruk Huyugzel ve Fatih And sanatl nesir ile mensur iirin farkna dikkat ekerek Tazarrunmenin mensur iir kabul edilemeyeceini iddia ederler.19 smail etili, Dede Korkut hikyelerinin mensur ksmlarnn dier halk hikyelerinden farkl olduunu belirterek mensur iire yaknlna dikkati eker.20 Divan edebiyatnda, nesir cmleleri kadar uzun, ll, secili ve kafiyeli msralarla kurulan bir nazm tr olan bahr-i taviller, mensur iir trnn Trk edebiyatndaki ilk tohumlar saylabilir..21 nci Enginn iir tercmelerinin mensur iire zemin hazrladn belirtmektedir: Tanzimat nesli ve Servet-i Fnn nesli arasnda faaliyet gsteren yazarlar Bat dillerinden Trkeye hayli iir tercme etmilerdir. ou nesir olarak evrilen bu iirler,14 15

Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri 1, Dergah Yay., 11. b., 1991, s. 67. Ali, a.g.e, s.9. 16 Ak, a.g.e., s. 49. 17 Fevziye Abdullah Tansel, yi ve Doru Yazma Uslleri III, Kubbealt Ne., 1983, s. 347. 18 Mehmet Kaplan, Edebiyatn inden, st., 1978, s.27. 19 Hlya Argunah, Mehmet Rauf - Siyah nciler, ar Yay., 2002, s.XV. 20 etili, a.g.m, s.102. 21 Ahmet Mermer, XVI. Yzyl Divan airi Feday ve ki Bahr-i Tavili, lm Aratrmalar, 14 (Gz 2002) s. 121-129, Ankara., . Hakk Aksoyak, Bahr- Tavil, Gazi niversitesi Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Dr. Himmet Biray zel Says, Ankara 1999, s. 438-445.

6

Servet-i Fnn slbuna tesir eden bir mensur iir cereyan dourmutur.22 Tercmelerin iir anlayn deitirmedeki roln Tanpnar da belirtir: Burada Tercme-i Manzumenin ehemmiyetinden bahsetmemiz icap eder. inasinin bu eseriyle Trkeye garpl iir rneklerini getirdiini iaret ettik. Ayrca Lamartinein Souvenirinden evirdii drt ktann kafiye sistemi ve ekliyle, sonra da tek bir hissin derinlemesinden domu hayalleri ve rgsyle dilimizde ilk yeni manzume olduunu syleyelim. Neredildii yllarda pek gze arpmayan bu yenilikler, sonradan gen Hmidin zerinde tesirini gsterecektir.23 Alblhak Hmid, Recaizadeye yazd bir mektubunda: Ben nesir ve iirden baka olarak lisanmzda mukaffa namyla bir janr daha ihdas etmek arzusundaym.24 diyerek yenilik zlemini dile getirmitir. Hmid, ihdasa alt yeni tre mhecca isminin verilebileceini syler.25 Tanzimat devrinde Namk Kemalin ntibah (1876), Recaizadenin Name-i Seher (1871) ve Zemzemeleri (1885), Hamitin Makber Mukaddimesi mensur iir trnn tutunmasna yardm eden eserlerin banda gelir. Recaizade, grleriyle Servet-i Fnn topluluunun stad olmutur. Edebiyatmzda mensur iir trnn asl kayna onun mehur szdr. Her mevzun ve mukaffa lakrd, iir olmak lazm gelmez, her iir mevzun ve mukaffa bulunmak lazm gelmedii gibi.26 Geree uygunluk gsteren duygu ve hayallerin gzel bir ifade ile dile getirildii her sze iir denilmesi gerektii grn onun u szlerinden anlyoruz: Her, iir mevzun ve mukaffa olmak iktiza etmez dediim huruf ve elfazdan muarra bedayi iindi. Bununla beraber alel-tlak ifadesi muntazam, manas gzel his ve hayali muvafk- hakikat olan her sze iir denilir.27 Recaizade nesir eklindeki iirleri kafiyesiz iirlere tercih etmektedir. ...kafiyesiz iir yazmaktan ise nesr-i muhayyel yolunda tasvir-i meram etmek evl efdaldir. Nesr-i muhayyel ise mevzn deil iken adeta tavr- iri olabiliyor.28 Hatta Tanpnar mensur iir

nci Enginn, Trk Edebiyatnda Shakespare, Dergh Yay, 1977, s. 112. Ahmet Hamdi Tanpnar, 19uncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, alayan Kitabevi, 6.b,. 1985, s.194-195. 24 nci Enginn, Alblhak Hmid Mektuplar, Dergah Yay. st. 1994, s. 31. 25 a.g.e., s. 31 26 Recaizade Mahmut Ekrem, Takdir-i Elhan, st. 1301, s.9. 27 smail Parlatr, Recazade Mahmut Ekrem, DTCF Yay., 1983, s.81. 28 a.g.y.23

22

7

trn Recaizade ile balatr.29 Recaizadenin bu szlerinden cesaret alan Servet-i Fnn genleri mensur iirler yazmaya balamlardr. Servet-i Fnn edebiyatlar Recaizade Ekrem, Abdlhak Hamit, ve Muallim Nacinin eserleri, iddialar ve kartklar edeb tartmalar kadar Ara Nesil sanatlarndan da ok eyi almlar, hatta hazr bulmulardr.30 Bu toplulukta mensur iir bir moda olmutur. lk temsilcisi Halit Ziyadr. lk mensur iir denemelerini zmirde bulunduu genlik yllarnda yapan Halit Ziya, bunlardan birini, edebiyat ksmnn Muallim Nacinin ynettii Tercman- Hakikat gazetesine gnderirir. Akmn Mezar balkl bu deneme, Muallim Nacinin mezarda ak aramak, lde can aramaya benzer. gibi alayc bir tenkitle yaymlanr. (1883) Gen yazar, Muallim Nacinin bu tavrna krlrsa da bu tr eserlerini beendii Mustafa Reitin tesiriyle mensur iirler yazmaya devam eder. Bunlardan bazlarn Nevruz dergisinde (1884), birkan ise stanbulda yaymlanan Berk mecmuasnda yaymlatr. (1885) Ancak onun mensur iirlerinin asl beii Hizmet gazetesidir.31 Halit Ziya ismi geen dergilerdeki yaymlanan mensur iirlerini daha sonra Mensur iirler32 ve Mezardan Sesler33 adyla kitap halinde yaynlamtr. Mehmet Rauftan baka Celal Sahir, Hseyin Cahit de Servet-i Fnnda mensur iir yazmlardr. Muallim Naci, Mecmua-i Muallimde yaymlanan nazm-nesir maddesinde Bir szn iir adn alabilmesi, ilk nce edebiyattan saylmasna baldr. Manzum olmasna deil34 demektedir. Bir szn edebiyattan saylabilmesi iin ncelikle beli olmas gerektiini belirttikten sonra Mademki szn manzum olmas beli olmasn gerektirmiyor; iir denilecek szn mutlaka manzum olmas gerekmez.35 demektedir. Muallim Naciye gre iir hem nazm hem de iir grnmnde tecelli edebilir. Bir sze manzum olduu iin iir denilmeyecei gibi mensur olduu iin de iir deildir denilemez.36 iirin mutlaka nazmla yazlmas gerekmediini syleyen bir baka kii de Mehmet Celldir: iir hakknda fikr-i mahssum pek sadedir. Okuduum bir sznTrk edebiyatnda mensur iir denilen nevi onunla balar. iirlerinin arasna uzun nesir paralar kartrmaktan ekinmedii gibi, bazen nazma nesir ile balard. A. Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, Dergah Yay., st, 1977, s.250. 30 Argunah, a.g.e., s.XXX. 31 smail etili, Halit Ziya Uaklgil, ule Yay., 2000, s.136. 32 Halit Ziya, Mensur iirler, Hizmet Matbaas, zmir, 1307/1892. 33 Halit Ziya, Mezardan Sesler, Matbaa-i Jirayir, st., 1327/1911. 34 Muallim Naci, Istlahat- Edebiyye, Akabe Yay., tarihsiz, s.69. 35 a.g.e. s.69. 36 a.g.e. s.70.29

8

tesiri kalbime kadar nfuz eder. Orada ruhumu teshir edecek kadar bir his uyandrrsa ona iir derim, sz ister manzum bulunsun, ister mensur olsun, bir kelime, bir sad kalbimi lebrz-i tesir edecek bir meziyeti hiz olduktan sonra, o kelimeyi, o sady iir addetmekten beni kimse men edemez.37 Mehmet Cell iirin baarl saylmas iin insan ruhunda uyandraca etkiyi yeterli bulur. iir bedayi-i tabiiyyedeki bir surette tasvire memur olduundan bu tasvir ister mstefilatn bahisinden olsun, ister nesir bulunsun, ukul-i beere mutabk hissiyat- insaniyyeye muvafk olduktan sonra kabul olunur.38 Mehmet Celalin bir de mensur iir tarifi vardr. Mensur iir demek, efkr ve tasavvurt- airneyi hvi olmak zere manzum olmamak artyla- yazlan maklta tlak olunur.39 Mehmet Celal, Osmanl Edebiyat Numuneleri adl eserinde mensur iir rnei vermektedir.40 smail Habib Sevk iirde eklin n planda tutulmasn istemez. ... keramet vastada deil... Nazm, nesir, aruz, hece, serbest nazm, eski tarz, u bu... bunlarn hepsi botur; eer muhayyilede renkli ehryinler yapan bir kudret; gzlerde baktnn arkasn gren bir nfuz; ruhta duyduunun zn alan terkipli bir cihaz, mfekkirede mevzuunun asl ah damarn ele geirmeyi bilen bir kabiliyet varsa ekil ne olursa olsun doan ey iirdir.41 Edebiyatmzda mensur iir trnn ilk rneklerini veren Halit Ziya mensur iirlerinin yazl eklini yle tarif eder: Mensur iirler, ksa kk, hemen fikre doduklar gibi ktlarn zerine atlvermi duygulardan, yolumun stnde toplandklar gibi teklifsiz, tasnifsiz izilivermi gibi izgilerden ibaret olacakt. Bir nevi msvedde... 42 Suut Kemal Yetkin, Halit Ziyann kendi mensur iirleri iin yapt tarife kar kar: lhamkrene, teklifsiz, msvedde kelimelerini belirtiyorum. Bu kelimelerin manas kadar iirin ruhuna aykr hibir ey yoktur.43 Yetkin, Halit Ziya ve onun neslini Baudelaire ile kyaslar ve aralarnda deer asndan byk farklar olduunu belirtir.

37 38

Himmet U, Ilmllar ve Edeb Tenkit, Dicle niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 1990, s.103 a.g.e. s.104. 39 Mehmet Celal, Osmanl Edebiyat Numuneleri, stanbul, 1312, s.203. 40 a.g.e, s.204-205. 41 smail Habib Sevk, Tanzimattan Beri Edebiyat Tarihi, c.1, Remzi Kitabevi, 1944, s.319. 42 Halit Ziya Uaklgil, Krk Yl, nklap ve Aka Kitabevleri., 1969, s.190. 43 Suut Kemal Yetkin, Edebiyat Konumalar, Remzi Kitabevi. Tarihsiz, s.12.

9

Mensur iirin btn srr, Baudelairein deyimiyle mucizesi, kelimeleri konuturmak, onlardaki imknlar szdrmak sanatnda gizlidir.44 Falih Rfk Atay mensur iirler iin menfi gr belirtmi, mensur iirin ciddiye alnmamas gerektiini sylemitir. ... mensur iir dediimiz aktar kartmasna benzer, tebih, cinas, mecaz rmesi nesir, bizim neslin, kafas boald vakitler uydurduu bir edebiyat cinsidir.45 Refik Halit Karay mensur iirlerde kullanlan nlemleri eletirerek mensur iir trnde eser verenleri beenmez. Mensur iir girdabna kaplvermitik. Ohlu, ahl stun stun mensureler yazan aramzda oktu.46 Nazm Hikmetin, Memleketimden nsan Manzaralar adl kitabnn arka kapandaki, u szlerine bakarak mensur iirden serbest iire doru bir gei yaptn syleyebiliriz."(...) ne srf nesir, ne de srf iirle yazmak olur diye dndm. iir tekniini temel diye aldm, ama btn nesir janrlarnn -senaryoya varncaya kadar- imknlarndan yararlanarak ie koyuldum..."47. Feridun Anda, Yakup Kadrinin Erenlerin Bandan adl kitabndaki metinlerin mensur iirden daha ok deneme trne yakn olduunu sylemektedir.48 Servet-i Fnn dneminde moda olan mensur iir daha sonra Trk edebiyatnda kaybolmaya yz tutmutur. Melih Cevdet Anday air olma hevesini duyanlarda iir yazmann kolaylat inancn uyandrmtr.49 diyerek mensur iirin bir heves olmaktan ileri gidemediini, iire yeni balayanlarn kalem denemesi olduunu belirtir. Demirta Ceyhun, mensur iirin edebiyatmzda unutulmasnda, eski parlak gnlerine kavuamamasnda Yahya Kemalin grlerinin etkili olduunu syler.50 zetle, Trk edebiyatnda mensur iiri hazrlayan faktrleri, gelenek, Fransz edebiyatnn etkisi, iir tercmeleri, Servet-i Fnn topluluunun yenilik araylar olarak syleyebiliriz. Bu tr edebiyatmzda eskisi kadar rabet grmemektedir.

44 45

a.g.y. Falih Rfk Atay, Roman, Varlk Yay., 1952, s.9-10. 46 erif Akta, Refik Halit Karay, Kltr ve Turizm Bak. Yay., 1986, s.16. 47 Nazm Hikmet, Memleketimden nsan Manzaralar, Bilgi Yaynevi, 1979. 48 Semih Gm, Feridun Andala Sylei, Adam yk, Nr: 22, Haziran, 1999. 49 Melih Cevdet Anday, Gelecei Yaamak, Adam Yay., 1994, s.372. 50 Demirta Ceyhun, Kank'sadm Orhan Veli ve Orhan Veli iirini Tanmak, Varlk, Temmuz 2001.

10

3. Bir Edeb Tr Olarak Mensur iir

Mensur kelimesi szlklerde salm, dalm, perakende, manzum deil, vezinsiz, kafiyesiz sz51, 1.salm, dalm. 2. ed. manzum olmayan, vezinsiz, kafiyesiz sz.52, 1. nesrolunmu, salm, dalm, serpilmi53, Dz yaz biiminde olan, manzum olmayan.54, Dz yaz biiminde olan, kouk olmayan.55 eklinde tanmlanr. Ortak kanaat, nesir eklinde olan, manzum olmayan diyebiliriz. Kelime manzum olmayan iin kullanlr fakat nesir kelimesinin yerine kullanlmaz. Mensure iin mensur iir tarznda yazlan yaz.56, manzum olamayan, nesir ile yani gayri mevzun kelamla ifade olunan57 denir. Buradan mensure kelimesinin mensur iir yerine kullanldn syleyebiliriz. Atilla zkrml mensure adnn 20. yzylda verildiini syler.58 Fantezi ve fantaziye isimlerinin de kullanld olmutur.59 Edebiyat bilgisi kitaplarnda mensur, mensure ve mensur iir iin unlar sylenir:

Muallim Naci, Lgat-i Naci, ar Yay, 1995. Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, 11. b., 1993. 53 emsettin Sami, Kamus- Trki, ar Yay, 6. b., stanbul 1996. 54 Trke Szlk, TDK, Ankara 1988. 55 Ali Pskllolu, Trke Szlk, YKY, 1995. 56 Develliolu, a.g.e. 57 emsettin Sami, a.g.e. 58 Atilla zkrml, Trk Edebiyat Ansiklopedisi, 5. b., c.3, Cem Yaynevi, 1982. 59 smail etili, Trk Edebiyatnda Mensur iirin Douu, Gelimesi ve zellikleri, Frat niversitesi Dergisi Sosyal Bilimler, c.: 1, S.: 119, Elaz, 1987, s.113.52

51

11

Nesir biiminde sz ya da yaz. Mensur iir XIX. yzylda Fransada doan bir iirin l ve uyaa uymadan da yazlabileceini ileri sren akmdr.60 Tahir-l Mevlevi mensur iirin tabi konuma diline yaknln vurgular. Tabi konuma eklinde olan yani manzum gibi ll olmayan sz. Bunun manaca ve ifadece en gzel olanlarna mensur iir denilir.61 Emin zdemir dzyaz iir ifadesini kullanmaktadr Genellikle, l, uyak gibi kurallara uymadan, konuma dilinin havas iinde yazlan iir.62 Melih Cevdet Anday dzanlatm iir szn tercih etmektedir.63 Mensur iir kavram olarak dilimize tercmeler yoluyla girmitir. Nihat Sami Banarl, mensur iir isminin Baudelaeirein Petits Poemes en Prose adl kitabndan alndn syler.64 Rahim Tarma gre mensur iirin isim babas Halit Ziyadr.65 Bu yargy Halit Ziyann Mensur iirler adl kitabnn nszndeki u szler desteklemektedir. Bu makaleleri tevlit eden fikirler airne olduu iin onlara mensur iirler namn vermek istedim. iiri vezin ve kafiyede arayanlarn edecekleri itiraz indimde bir itiraz- hihi kalr. 66 Bir edeb tr tarif etmek zordur ve mensur iir edebiyatmzda arln kaybetmi saylmaldr. Bu adan tanmlama abamz daha da zorlayor. Burada glk sadece mensur iir iin deil, dier trler iin de geerlidir. Mesela, iir nedir? diye bir soru soracak olsak, buna her sanatkr veya mnekkitten ayn cevab alma ihtimali yzde ka olur? Btn bu karklklarn, tartmalarn temel sebebi, edebiyat sahasna giren eserlerin veya trlerin malzemesinin tek olmasndandr. nk iir, roman, hikye, tiyatro, makale, fkra sohbet, deneme, hatra v.b. trlerde kullanlan tek malzeme dildir.67

60

61

smail Akolu, Anlatm Szl, mece Yay. 1997. Tahir-l Mevlevi, Edebiyat Lgat, Enderun Kitabevi, 1994. 62 Emin zdemir, rnekli Aklamal Edebiyat Bilgileri Szl, Remzi Kitabevi, 1990, s.97. 63 Anday, a.g.e., s.372. 64 etili, a.g.m., s.110. 65 Mehmet Rauf, Siyah nciler - Dzyaz iirler, (Haz: Rahim Tarm), Yap Kredi Yay., 1997, s.15, 19. 66 Halit Ziya, Mensur iirler, zmir, 1307/1892, s.4. 67 etili, a.g.m., s.115.

12

Halit Ziya, birbirine zt mensur ve iir kelimelerinin yan yana geliine dikkat eker: Mensur iir ne demekti? Herkesin dncesinde birbirine zt olan bu sfatla mevsuf tpk siyah kar, beyaz kmr, kuru su gibi terkip deil miydi?68 Acaba mensur iir, bir nesir tr m saylmal, yoksa iir tr m? Bir zamanlarn yaygn nesri mensur iirler69 gibi ifadeler nesir kabul etmemizi gerektiriyor. O halde hangi zellikleriyle nesirden ayrlmakta ve iire yaklamaktadr. ncelikle nesre olan yaknl zerinde duralm. Mensur iirler ekil bakmndan, nazmda olduu gibi alt alta sralanan msralardan meydan gelmi, dolays ile herhangi bir nazm ekli ile yazlm, veya serbest nazmda grld gibi tertip edilmi deildir; nesirde olduu gibi ou gramer kaidelerine uygun, yan yana birbiri ardndan gelen cmleler eklinde tertip edilir. Bu tabirdeki mensur sfat, nesre ait hususiyetler dolays ile yer almtr.70 Yaznn kt zerine dizilii onu manzum veya mensur yapmaz. Mensur iirin nesre yaklaan taraf ncelikle cmle yapsdr. Nihat Sami Banarl, mensur iirin ahenkli veya sanatl nesirden farkl olduunu belirterek, mensur iir tr, airane duygularn terennmne vasta ve duygularn younlat anlardaki heyecanlarn71 ifadesi olduunu syler. Halit Ziya, Mensur iirler, ksa, kk, hemen fikre doduklar gibi teklifsiz, tasnifsiz izilivermi gibi izgilerden ibaret olacakt. Bir msvedde... o kadar ksa, o kadar kk olacaklard ki uzun tasvirlere, ar sslere muhta olmaktan, dar anlaylara sadece bir iir heyecan tamakla iktifa edecek, sanki gnlnn helecan vurularn iki elleriyle tutarak rya deinden sadece bir gmlekle frlayan bir gen kzn utanga edasyla, mahmur ve telal, yar uykuda yar uyank kvereceklerdi.72 demektedir. Suut Kemal Yetkine gre ise, mensur iirin btn srr kelimeleri konuturmak, onlardaki imknlar szdrmak sanatnda gizli73dir. Tanpnar, mensur iirde gizli bir ahenk olmas gerektiini syler: Mensur iir manzum iirden elbette ki gtr. Nazmda kafiyenin harici ahenginden istifade eden sanatkr, mensur iirde bir nevi batn ritm yaratmaya mecburdur.74 Lgatler ve edebiyat bilgisi kitaplarnda mensur iir iin sy68 69

Halit Ziya, Krk Yl, s. 190. Necmettin Trinay, Mensur iirlerden Hareketle, Milli Kltr, Temmuz 1981. 70 Tansel, a.g.e., s. 346. 71 Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, c.II, st. 1971, s. 1020. 72 Halit Ziya, a.g.e. 73 Yetkin, a.g.e, s. 14. 74 Tanpnar, a.g.e., s. 367.

13

lenenlerin banda vezinsiz, kafiyesiz, msrasz, dz satrlardan mteekkil olma art vardr. Mensur iir, iirin kulland ahenk unsurlarnn tmn kullanmaz, ahengi salamak iin alliteration, assonanceden baka, kafiye (seci)75 kullanlr. Mensur iir yazan sanatlarn ounlukla belirtikleri bir husus vardr: airne duygular. etili, airaneliin konudan ziyade konunun ilenii ve slubunda76 olduunu belirtir. Mensur iir denilince akla saf iir gelmemeli ve byle bir aray iine girilmemelidir.77 Buraya kadar sylenenlerden u sonuca varabiliriz: Mensur iirler yap bakmndan nce nesirdir. Fakat nesirdeki cmle yapsndan farkl cmleler ile kurulur. Konular ferddir. Konularn ileniinde dil malzemesi airane bir ekilde kullanlr. Ahenk salanrken iirin baz zelliklerinden faydalanlr, zellikle mevzun ve mukaffa deildir. Mensur iirin dier nesir trlerinden en belirgin fark ritm ve ahenktir. Biz de Mehmet Raufun iirlerini deerlendirirken ilk nce bu ynne dikkat ettik. Ahengin nasl saland zerinde durduk. Ahenk ve ahengi salamak iin kullanlan unsurlar mensur iiri, iire yaklatrr. Mensur iirde duygu younluu hkimdir. Cmle yaplar, seilen kelimeler bu duygu younluunu anlatabilecek niteliktedir. Konular ferddir, sosyal konularda dahi bir ferd yn sezilir. iire yaklaan bir yn de budur. Mensur iirler ksa metinlerdir. Mensur iirlerin uzunluu genelde yarm veya en ok bir sayfadr. (.......) Fakat hemen belirtelim ki bir sayfadan uzun metinler, sayfa says arttka byk lde mensur iir olma hususiyetlerinden uzaklamaktadrlar.78 smail etili, mensur iir iin bir tarif teklifinde bulunur: Sanatkrn ferd ve airane hislerinin bir iir kadar ahenkli ve sanatl cmle yapsyla ifade edildii, vezinsiz, kafiyesiz, msrasz, ou gramer kaidelerine uygun cmlelerden mteekkil; byk bir duygu younluunun hkim olduu ksa nesir.79 Efnan Derviolu ise mensur iir iin iirden manzum oluun getirdikleri karlnca geriye kalan mensur iirdir demekte ve mensur iirin iirin bir trevi kabul edilmesi gerektiini80 sylemektedir.75 76

Tansel, a.g.e., s. 346. etili, a.g.m., s.115. 77 a.g.y. 78 a.g.y. 79 a.g.y. 80 Derviolu, a.g.e., s.113.

14

ehnaz Ali, mensur iiri tarif ederken duygu, ahenk ve ksalk zerinde durmaktadr: Duygu ve duygular zerindeki dncelerin lirik bir eda ile, ahenkli nesir cmleleri halinde, yarm veya iki sahifelik ksa bir metinle ifade edilmesidir.81 Ali, Servet-i Fnn dnemindeki kk hikye ve mensur iirin birbirine yaknlna dikkati eker. Mensur iirin Servet-i Fnn sanatlar iin edeb maharetlerini ortaya koyabildikleri bir tr olduunu syler. Her iki tr birbirinden en bata slbu ayrr.82 Ana erevesi itibariyle mensur iirin tarifi zerinde yaplan mnakaalar yukarda anlattmz ekildedir. Bu trn edebiyatmzdaki isim babas ve ilk temsilcisi Halit Ziyann, trn en gl temsilcisi Mehmet Raufun ve mensur iir zerinde duran aratrmaclarn mnakaa d kat bir mensur iir tarifi olmadn syleyebiliriz. Tm bu fikir ve tarifler nda mensur iir iin; iire has konular, airane duygular, youn bir ekilde ileyen, vakann belirgin olmad, tahkiyenin asgari seviyede tutulduu, ritm ve ahengin ne kt ksa nesirdir, diyebiliriz.

81 82

Ali, a.g.e., s.10 a.g.e., s.12

15

B R NC BLM

MEHMET RAUFUN MENSUR RLER

16

1. MEHMET RAUFUN MENSUR RLER

Mehmet Rauf, Servet-i Fnn edebiyatnn nesir sahasnda nde gelen isimlerdendir. Yaz hayatna Rauf Vicdani mstearyla 1892 ylnda Hizmette balamtr.83 Esas hretini Eyll84 roman ile salamtr. O dnemde Eyll kadar kendisine hret kazandran bir baka eseri mensur iirlerini toplad Siyah ncilerdir.85 Bu kitapta Resimli Gazete, Servet-i Fnn ve Mektebde yaynlad mensur iir, hikye ve hatralarn toplamtr. Mektebde yaynlanan be mensur iiri ise Siyah ncilerde yer almaz. lk mensur iiri 1896 ylnda Resimli Gazetede yaymlanan Mehmet Rauf, Servet-i Fnn topluluunun dalmasndan sonra 1908e kadar sessiz kalmay tercih etmi, bu yldan sonra ise sekiz tane mensur iir yazmtr. Son mensur iirini 1912 ylnda Servet-i Fnn dergisinde yaymlanmtr. Bu 16 yllk zaman dilimine toplam 60 mensur iir sdrmtr. Son mensur iirini yaymlad 1912 ylndan sonra lm tarihi olan 1932 ylna kadar baka mensur iir yaymlamamtr. Mehmet Rauf, 1912den sonra yaymlad edeb eserleriyle eski hretini yakalayamaz. Bunda edeb itibarn zedeleyen Bir Zambakn Hikyesi adl mstehcen romannn yaymlanmasndan sonra gelien olaylarn etkisi de vardr.86 Mehmet Raufun mensur iirleri ok beenilmi, trn ncs Halit Ziyann mensur iirlerini glgede brakmtr. Rahim Tarm, Halit Ziyann mensurelerinin daha az hatrlann, onun romanlarnn daha mehur oluuna balamaktadr.87. Mensur iirlerinden dolay Mehmet Raufu Baudelairee benzetenler vardr. Eyll, Ferd-y Garam, Siyah nciler airine nk bu bir nsir olmakla beraber srMehmet Trenek, Hikye ve Romanlaryla Mehmet Rauf, Kitabevi, 1999, s. 35. Mehmet Rauf, Eyll, Alem Matbaas, 1317/1901. 85 Mehmet Rauf, Siyah nciler, stanbul Alem Mat. Ahmet hsan ve rekas, 287 s. 1317/1901, Necmi stiklal Mat., 2. b. 1341/1925, 288 s, Siyah nciler- Dzyaz iirler, (Haz. Rahim Tarm, Yap Kredi Yay. 1997 315 s., Mehmet Rauf, Siyah nciler, (Haz. Hlya Argunah), ar Yay., 2002. 86 Ayrnt iin bkz. Trenek, a.g.e., s.24, 47, Ali Birinci, Mstehcenlik Tartmalar Tarihinde Bir Zamban Hikyesi, Dergah, S. 16, Haziran 1991. 87 Rahim Tarm, Mehmet Rauf ve Mensur iirleri, Argos, Mart 1992, S. 43.84 83

17

serp iri marzdir- gelince bu Edebiyat- Cedide genleri iinde tamamiyle yeni bir smadr. Mehmet Rauf Bey, her eyden evvel bir marz ruh, bir Baudelairedir; ince, hassas, ac, girzan- hissiyt- samimiye-i beeriyeyi eserlerinde yaatan, gsteren Mehmet Rauftur. (...) Denilebilir ki Rauf bizde ^Baudelairedir, onun kadar muhallil ve merrih-i hiss-i beerdir, onun kadar kendi kinat- ruhunu yaamtr.88 smail Habib Sevk, Mehmet Raufun mensur iirlerinde ruha nem verdiini syler. O zaman kk kk hisleri, mini mini mevzular, ufak ufak bulular, nihayet birer sahifelik birer mensure yapmak moda idi. Eyll mellifi, bu modada nisbeten en ok muvaffak oldu. Onlar sanyorlard ki ilhamlarna szan en kk katreleri bile karmak edebiyat nmna bir gnahtr, en minik bir snihay derhal bir mensure yapmaldr. Halbuki en kk eyler bir kesafetle mehml olmazsa pek abuk eriyor! Mehmet Raufun asl kudreti, o ekil meftunu olan edebiyat iinde, en ok ruha ehemmiyet veren bir sanatkr oluundadr. Siyah nciler nsiri, edebiyattaki dn ne mtehavvil ne fni olduunu vuzhla grmt. Onun iin edebiyatn fni kabuu stnde fazla zenmee lzum grmedi, da deil ie bakt.89 Hseyin Cahit Yaln, Mehmet Raufun mensur iir trn moda haline getirdiini syledikten sonra onun mensur iirleri iin yle demektedir: Mensur iirleri edebiyat yapmak iin basmakalp szlerin hi duyulmadan yan yana dizilmi ynlar deildir. Onlar Raufun yreinden ve ruhundan kopmu, el dememi yazlard.90 mer Seyfettin, Mezar91 isimli mensur iiri rnek gstererek, Mehmet Raufun samimi olduunu ve tabi bir lisan kullandn syler. Baknz daha yeni lisan esaslar, tabi lisan umdesi ortaya atlmadan Mehmet Rauf nasl tabi Trke ile yazyor. nk bu anda samimidir; o kadar mteessirdir ki zihinde Arapa, Acemce kelimeler toplayp terkipler yapmaya vakit bulamyor. () te bu parann iinde ne Arapa, Acemce terkip, ne de ecnebi kaideleri ile yaplm cemler vardr. Mecnunne diyecek yerde delice, mevt diyecek yerde lm hi kusursuz yeni bir lisan, yeni tabi Trke numnesi saylabilecek.92

88 89

ehabettin Sleyman, Tarih-i Edebiyat- Osmaniyye, Sancakyan Matbaas, 1340/1924, s. 367. smail Habib (Sevk), Trk Teceddd Edebiyat Tarihi, st, 1340/1924, s.536. 90 Hseyin Cahit Yaln, Edebiyat Anlar, Trkiye Bankas Yay., 1975, s.143. 91 Mehmet Rauf, Siyah nciler, stanbul Alem Mat. Ahmet hsan ve rekas, 1317/1901, s. 97-99. 92 mer Seyfettin, Sanat ve Edebiyat Yazlar, Bilgi Yaynevi., 1990, s. 133-134.

18

Mehmet Rauf mensur iirleri iin sylenenleri, samimi ve hisleri anlatmakta baarl olduu eklinde zetleyebiliriz.

1.1. Siyah nciler

Siyah ncilerde toplam 65 metin vardr. Bu metinlerin ou Servet-i Fnn mecmuasnda yaynlanmtr. lk defa bu kitapta yaymlanan metinler de vardr. Siyah nciler, be blmden olumaktadr: Kelebek, Genlik, Ak, Spleen, Kk eyler. Her blm srasyla, Halit Ziya, Hseyin Cahit, Celal Sahir, Fik li, Samipaazade Sezaiye -Kk eyler muharrir-i muhteremine ifadesiyle- ithaf edilmitir.

1.1.1. Siyah ncilerde Yaymlanan Metinler

Siyah ncilerde yaymlanan metinlerin listesi -kitaptaki sralamaya gre- yledir. (Blm balklar byk harflerle yazlmtr.) KELEBEK Kelebek GENL K Leva-i ebab Yemin-i Vefa Mtemlerim Benim Olsaydn 19

Ktan Sonra Ebediyyen Sen, Ebediyyen Kadn htiyac Benim Kalbim Kleopatra La Grande Vie Arp Hayalin AK Hicran- Emel Bir Msamereden Sonra Kireburnunda Gzlerin Bir Sem ki Bir Necm-i Emel Lne-i Telaki Sen Benim Akm uh Terne-i Saadet Beni Sevmemie Taze Bir Mezar Firkete Salarn Aktan Sonra O Kadna Sukt 20

iekler Gibi Senin Gzlerin SPLEEN Brn- Bahar Halkun Gzleri Bahr-i Muhitte Ebr-i Mell Sine-i Garam Kimsesizliklerim Mezar Mehtap lm- Vuslat Hibir Yer Spleen Mevte Kprde KK EYLER Nisan Gecesi Nisan Sabah Blble Kar Gelirken Salar Mrebbiye Mlevves Ada Vapurunda Telki 21

Son Mektup Denizde Sadaka Yalanc Dost Zehirlerim Ak ve Vefa Fenerci Esef nfil Eyp Yolunda Birbirimiz in

1.1.2. Siyah ncilerdeki Metinlerin lk Yaymland Yerler

Daha nce gazete ve mecmualarda yaymlanp Siyah ncilerde tekrar yaymlanan 58 tane metin vardr. Bu metinlerden Siyah ncilerde iekler Gibi93 bal ile yaymlanan Servet-i Fnnda balksz olarak kmtr.94

Siyah

ncilerde

Kleopatra95 bal ile yaymlanan metin Servet-i Fnnda Madam ... in bal ile yaymlanmtr. 96 Eyp Yolunda97 balkl metin Mehmet Raufun Ak Kadn98 adl kitabnda Cuma Seyri balyla tekrar yaymlanr. uh99 balkl metin Eer uh sen100 bal ile nce Servet-i Fnnda yaymlanr.93 94

Siyah nciler, iekler Gibi, Necm-i stikbl Matbaas, 1317/1901 s.79-80. Servet-i Fnn, Nr: 403, 19 Terin-i Sani 1314/ 1 K.Evvel 1898. 95 Siyah nciler, Klopatra, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.31-32. 96 Servet-i Fnn, Nr: 437, 17 Temmuz 13 15/29 Temmuz 1899. 97 Servet-i Fnn, Nr: 418, 4 Mart 1315/16 Mart 1899, Siyah nciler, s.269-286. 98 Mehmet Rauf, Ak Kadn, Matbaa-i Cihan Biraderler, 1923, 128 s. 99 Siyah nciler, uh, Necm-i stikbl Matbaas, 1317, s.59-60. 100 Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900.

22

Nisan Gecesi,101 Nisan Sabah,102 Blble Kar103 balkl metinler Servet-i Fnnda104 Tarabya Tahasssat ana bal altnda blm halinde yaymlanr. Metinlerin ilk yaynland yerler ve yayn tarihlerinin kronolojik listesi yledir: Beni Sevmemie: Resimli Gazete, Nr: 24, 21 Mart 131212 Nisan 1896. Kelebek Mekteb: c. IV-V, Nr: 47, 5 Austos 1312/17 Austos 1896. Gelirken: Mekteb, Nr: 45, 25 Temmuz 1312/6 Austos 1896. Denizde: Cibralteden Girerken: Mekteb, c. IV-V, Nr: 58, 24 Terin-i Evvel 1312/5 Kasm 1896. Denizde: Cibralteden Sonra, Servet-i Fnn, -Nsha-i Mmtaze- Nr: 326, 29 Mays 1313/10 Haziran 1897. Salar: Mekteb, Nr: 58, 4 Terin-i Evvel 1312/5 Kasm 1896. Sne-i Garam: Mekteb, c. IV-V, Nr: 66, 19 Knun- Evvel 1312/31 Aralk 1896. Arp: Servet-i Fnn, Nr: 316, 20 Mart 1313/1 Nisan 1897. Alm- Vuslat: Servet-i Fnn, Nr: 320, 17 Nisan 1313/29 Nisan 1897. Kadna: Servet-i Fnn, Nr: 320, 17 Nisan 1313/29 Nisan 1897. Brn- Bahar: Servet-i Fnn, Nr: 330, 26 Haziran 1313/8 Temmuz 1897. Firkete: Servet-i Fnn, Nr: 330, 26 Haziran 1313/8 Temmuz 1897. Haylin: Servet-i Fnn, Nr: 337, 14 Austos 13 13/26 Austos 1897. Leva-i ebab: Mekteb, c.IV-V, Nr: 58, 4 Terin-i Evvel 1313/5 Kasm 1897. Sadaka: Mekteb, Nr: 71, 23 Knun- Sani 1312/4 ubat 1897. Kadn htiyac: Servet-i Fnn, Nr: 358, 8 Knun- Sani 13 13/20 Ocak 1898. Ktan Sonra: Servet-i Fnn, Nr: 365, 26 ubat 1313/10 Mart 1898. Benim Kalbim: Servet-i Fnn, Nr: 366,5 Mart 1314/17 Mart 1898. Ebr-i MeIl: Servet-i Fnn, Nr: 367, 12 Mart 1314/24 Mart 1898.101 102

Siyah nciler, Nisan Gecesi, s.115-116. a.g.e, s.117-118-119. 103 a.g.e, s.120-121-122. 104 Servet-i Fnn, Nr: 375, 7 Mays 13 14/19 Mays 1898.

23

Kimsesizliklerim: Servet-i Fnn, Nr: 368, 19 Mart 1314/31 Mart 1898. Mtem1erim: Servet-i Fnn, Nr: 369, 26 Mart 1314/7 Nisan 1898. Nisan Gecesi: Servet-i Fnn, Nr: 375, 7 Mays 13 14/19 Mays 1898. Nisan Sabah: Servet-i Fnn, Nr: 375, 7 Mays 1314/19 Mays 1898. Blble Kar: Servet-i Fnn, Nr: 375,7 Mays 1314/19 Mays 1898. Benim Olsaydn: Servet-i Fnn, Nr: 376, 14 Mays 1314/26 Mays 1898. Hibir Yer: Servet-i Fnn, Nr: 388, 6 Austos 13 14/18 Austos 1898. Kireburnunda: Servet-i Fnn, Nr: 391, 27 Austos 1314/8 Eyll 1898. Mehtap: Servet-i Fnn, Nr: 394, 17 Eyll 1314/29 Eyll 1898. iekler Gibi: Servet-i Fnn, Nr: 403, 19 Terin-i Sani 1314/ 1 Aralk 1898 Aktan Sonra: Servet-i Fnn, Nr: 406, 10 Knun- Evvel 13 14/22 Aralk 1898. Yemin-i Vefa: Servet-i Fnn, Nr: 357, 1 Knun- Sani 1313/ 13 Ocak 1898. Bahr- Muhitte, Servet-i Fnn, Nr: 357, 1 Knun- Sani 1313/ 13 Ocak 1898. Halukun Gzleri: Servet-i Fnn, Nr: 428, 13 Mays 13 15/25 Mays 1899. Mezar: Servet-i Fnn, Nr: 429, 20 Mays 1315/1 Haziran 1899. Mrebbiye: Servet-i Fnn, Nr: 430, 27 Mays 1315/8 Haziran 1899. Ebediyyen Sen Ebediyyen: Servet-i Fnn, Nr: 433, 17 Haziran 13 15/29 Haziran 1899. Kleopatra: Servet-i Fnn, Nr: 437, 17 Temmuz 13 15/29 Temmuz 1899. La Grande Vie: Servet-i Fnn, Nr: 440, 5 Austos 13 15/17 Austos 1899. Senin Gzlerin: Servet-i Fnn, Nr: 441,12 Austos 1315/24 Austos 1899. Ak ve Vefa: Servet-i Fnn, Nr: 442, 19 Austos 1315/31 Austos 1899. Esef: Servet-i Fnn, Nr: 408, 24 Knun- Evvel 1314/5 Ocak 1899. Fenerci: Servet-i Fnn, Nr: 411, 14 Knun- Sani 1314/26 Ocak 1899. Eyp Yolunda: Servet-i Fnn, Nr: 418, 4 Mart 1315/16 Mart 1899. nfial: Servet-i Fnn, Nr: 435, 1 Temmuz 1315/ 13 Temmuz 1899. 24

Son Mektup: Servet-i Fnn, Nr: 454, 11 Terin-i Sani 1315/23 Kasm 1899. Birbirimiz in: Servet-i Fnn, Nr: 481, 18 Mays 1316/31 Mays 1900. Benim Akm: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Bir Necm-i Emel: Servet-i Funn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Gzlerin Bir Sema Ki: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Lne-i Telki: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 13 16/27 Eyll 1900. Sen: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 13 16/27 Eyll 1900. Sukt: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. uh: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Terane-i Saadet: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 13 16/27 Eyll 1900. Bir Msamereden Sonra: Servet-i Fnn, Nr: 499, 21 Eyll 1316/4 Ekim 1900. Ada Vapurunda: Servet-i Fnn, Nr: 537, 14 Mays 1317/27 Mays 1901.

1.1.3. lk Defa Siyah ncilerde Yaymlanan Metinler

Daha nce herhangi bir gazete veya dergide yaymlanmayp, ilk defa Siyah ncilerde yaymlanan alt tane metin vardr. Bu metinlerin listesi syledir: Hicran- Emel Salarn Mevte Taze Bir Mezar Spleen Telaki Mlevves 25

Yalanc Dost Zehirlerim

1.1.4. Hem Siyah ncilerde Hem Dier Kitaplarda Yaymlanan Metinler

Mehmet Rauf; dergilerde, kitaplarnda yaymlad metinleri daha sonra baka kitaplarnda ve dergilerde ya ayn balkla ya da farkl bir balkla tekrar yaymlamtr.105 Hatta hikye kitabna tenkit yazs dhil ettii olmutur.106 Siyah ncilerde yer alan ve dier kitaplarnda da yaynlanan metinlerin listesi: Gelirken: Kadn sterse, stanbul, Hilal Matbaas, 1335/1919. Sadaka: Kadn sterse, stanbul, Hilal Matbaas, 1335/1919. Zehirlerim: Kadn sterse, stanbul, Hilal Matbaas, 1335/1919. Fenerci: Hanmlar Arasnda, stanbul, Kanaat Matbaas, 1330/1914. Eyp Yolunda (Cuma Seyri bal ile)- Ak Kadn, Matbaa-i Cihan Biraderler, stanbul, 1923.

1.1.5. Siyah ncilerde Yer Alan Mensur iir Dndaki Metinler

Siyah ncilerin iinde mensur iir kabul edemeyeceimiz metinler vardr. Geri bu metinler yer yer mensur iir hviyeti tarlar. Zira, bir metnin iirsel zellik tama105

Rahim Tarm, Mehmed Raufun Hayat ve Hikyeleri zerine Bir Aratrma, st. 1992, s. 247. (Marmara ni. Sosyal Bilimler Ens. Yaymlanmam Doktora Tezi). 106 Trenek, a.g.e., s. 423.

26

s farkl, zellikle iir olarak yazlmas farkl bir seydir.107 Ayn eyi Eyll roman iinde syleyebiliriz. Bu, Eyll romannn iindeki iirsel paralarn mensur iir kabul etmemizi gerektirmez. nk o paradr, btnn bir parasdr.108 inde bulunduu metni tamamlar, onun btnl iinde anlamldr. Mensur iiri ayr bir tr kabul ettiimiz iin Siyah ncilerde yer alan hikye ve hatra trlerindeki metinleri incelememizin dnda tutuyoruz. Bu metinler uzunluk itibariyle mensur iiri amaktadr. Mehmet Rauf, bu metinlerden bazlarn ayn isimle dier kitaplarnda da yaymlamtr. Hlya Argunah, Siyah ncilerdeki blmlerin ithaf edildii kiiler zerinde durmaktadr. Kk eyler isimli son blmn Samipaazade Sezaiye ithaf edilmesini o blmn hikyelerden olumasna balamaktadr. Blmlerin ithaf edildii kiilerle muhtevas arasnda uurlu bir seim olduunu belirtmektedir.109 Servet-i Fnn fihristlerinde110 Yemin-i Vefa, Kadn htiyac... gibi mensur iirler sr- manzume bal altnda toplanrken, Eyp Yolunda, Ada Vapurunda, Esef, Mrebbiye, Ak ve Vefa, nfial111 gibi metinler, Makalt- Edebiyye bal altnda toplanmtr. Hikye ve hatra kabul ettiimiz metinler unlardr:112 Fenerci Ada Vapurunda Ak ve Vefa Gelirken Salar Mlevves Zehirlerim Mrebbiye

Rahim Tarm, Siyah nciler- Mehmet Rauf- Dzyaz iirler, Yap Kredi Yay. 1997, s. 23. a.g.y. 109 Hlya Argunah, a.g.e, s. XLI. 110 Servet-i Fnn, c.14, nr.358, 8 Knun- Sani 1313/20 Ocak 1898, s.-290-308. 111 Servet-i Fnn c.17, nr.442, 19 Austos 1315/31 Austos 1899, s.415. 112 smail etili, bu metinlerden 13n hikye, geri kalan 5 metni de hatra olarak kabul etmemiz gerektiini syler. bkz. smail etili, Mehmet Raufun Mensur iirleri zerine Bir nceleme, Sleyman Demirel niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 1, 1995.108

107

27

Kprde Kelebek Eyp Yolunda Yalanc Dost Sadaka nfil Denizde Esef Son Mektup Telki

1.2. Siyah ncilerde Yer Almayan Mensur iirler

1896 ve 1912 yllar arasnda eitli gazete ve dergilerde yaynlanp, Siyah ncilerde yer almayan ve kitaplamam 12 mensur iiri vardr. Bu iirlerin yaymland yerler, yaym tarihleri yledir: Bahtiyarlk Deil midir?: Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896. O Mahmur Gzler: Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896. Ona: Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896. Ey Huly-y ir: Mekteb, Nr: 53, 19 Eyll 1312/1 Ekim 1896. Hayl-i Mder: Mekteb, Nr: 55, 3 Terin-i Evvel 1312/15 Ekim 1896. Tesadflerim: Resimli Kitab, Nr: 1, Eyll 1324/1908. Sermetike: Mahasin, Nr: 2,1 Terin-i Evvel 1324/14 Eyll 1908. Asl Demet: Resimli Kitab, Nr: 9, Haziran 1325/1909. 28

Bse: Servet-i Fnn, Nr: 961, 22 Terin-i Evvel 1325/4 Kasm 1909. Kalbim Yalnz Iztraba Deil: Servet-i Fnn, Nr: 965, 19 Terin-i Sani 1325/2 Aralk 1909. Pervne: Musavver Hle, Nr: 1, Knun- Evvel 1325/1909. Menekecik: Servet-i Fnn, Nr: 1092, 26 Nisan 1328/9 Mays 1912. Hazan: Servet-i Fnn, Nr: 1093, 3 Mays 1328/16 Mays 1912.

1.3. Mehmet Raufun Tm Mensur iirleri

Mehmet Raufun incelediimiz toplam 60 mensur iirinin kronolojik listesi:113 Beni Sevmemie: Resimli Gazete, Nr: 24, 21 Mart 1312/12 Nisan 1896. Ona: Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896. Bahtiyarlk Deil midir?: Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896. O Mahmur Gzler: Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896. Ey Huly-y air: Mekteb, Nr: 53, 19 Eyll 1312/1 Ekim 1896. HayaI-i Mder: Mekteb, Nr: 55: 3 Terin-i Evvel 1312/15 Ekim 1896. Sine-i Garam: Mekteb, c.IV-V, Nr: 66, 19 Knun- evvel 1312/31 Aralk 1896. Arp: Servet-i Fnn, Nr: 316, 20 Mart 1313/1 Nisan 1897. O Kadna: Servet-i Fnn, Nr: 320, 17 Nisan 1313/29 Nisan 1897. Alm- Vuslat: Servet-i Fnn, Nr: 320, 17 Nisan 1313/29 Nisan 1897. Brn- Bahar: Servet-i Fnn, Nr: 330, 26 Haziran 1313/8 Temmuz 1897. Firkete: Servet-i Fnn, Nr: 330, 26 Haziran 1313/8 Temmuz 1897. Hayalin: Servet-i Fnn, Nr: 337, 14 Austos 13 13/26 Austos 1897.113

Burada ismi geen metinler, almamzn nc blmnde verilmitir.

29

Leva-i ebab: Mekteb, c.IV-V, Nr: 58, Terin-i Evvel 1313/5 Kasm 1897. Yemin-i Vefa: Servet-i Fnn, Nr: 357, 1 Knun- Sani 1313/ 13 Ocak 1898 Bahr- Muhitte, Servet-i Fnn, Nr: 357, 1 Knun- Sani 1313/ 13 Ocak 1898. Kadn htiyac: Servet-i Fnn, Nr: 358, 8 Knun- Sani 13 13/20 Ocak 1898. Ktan Sonra: Servet-i Fnn, Nr: 365, 26 ubat 1313/10 Mart 1898. Benim Kalbim: Servet-i Fnn, Nr: 366, 5 Mart 1314/17 Mart 1898. Ebr-i MeIl: Servet-i Fnn, Nr: 367, 12 Mart 1314/24 Mart 1898. Kimsesizliklerim: Servet-i Fnn, Nr: 368, 19 Mart 1314/31 Mart 1898. Mtem1erim: Servet-i Fnn, Nr: 369, 26 Mart 1314/7 Nisan 1898. Nisan Gecesi: Servet-i Fnn, Nr: 375, 7 Mays 13 14/19 Mays 1898. Nisan Sabah: Servet-i Fnn, Nr: 375, 7 Mays 1314/19 Mays 1898. Blble Kar: Servet-i Fnn, Nr: 375,7 Mays 1314/19 Mays 1898. Benim Olsaydn: Servet-i Fnn, Nr: 376, 14 Mays 1314/26 Mays 1898. Hibir Yer: Servet-i Fnn, Nr: 388, 6 Austos 13 14/18 Austos 1898. Kireburnunda: Servet-i Fnn, Nr: 391, 27 Austos 1314/8 Eyll 1898. Mehtap: Servet-i Fnn, Nr: 394, 17 Eyll 1314/29 Eyll 1898. iekler Gibi: (Balksz olarak yaynlanmtr.)Servet-i Fnn, Nr: 403, 19 Terin-i Sani 1314/ 1 Aralk 1898. Aktan Sonra: Servet-i Fnn, Nr: 406, 10 Knun- Evvel 1314/22 Aralk 1898. Halukun Gzleri: Servet-i Fnn, Nr: 428, 13 Mays 1315/25 Mays 1899. Mezar: Servet-i Fnn, Nr: 429, 20 Mays 1315/1 Haziran 1899. Ebediyyen Sen, Ebediyyen: Servet-i Fnn, Nr: 433, 17 Haziran 13 15/29 Haziran 1899. Madam ... in, Servet-i Fnn, Nr: 437, 17 Temmuz 1315/29 Temmuz 1899. La Grande Vie: Servet-i Fnn, Nr: 440, 5 Austos 1315/17 Austos 1899. Senin Gzlerin: Servet-i Fnn, Nr: 441,12 Austos 1315/24 Austos 1899. 30

Birbirimiz in: Servet-i Fnn, Nr: 481, 18 Mays 1316/31 Mays 1900. Gzlerin Bir Sema ki: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Bir Necm-i Emel: Servet-i Funn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Lne-i Telki: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 13 16/27 Eyll 1900. Sen, Ebediyyen Sen: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 13 16/27 Eyll 1900. Benim Akm: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Eer uh sen: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Terane-i Saadet: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 13 16/27 Eyll 1900. Sukut: Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900. Bir Msamereden Sonra: Servet-i Fnn, Nr: 499, 21 Eyll 1316/4 Ekim 1900. Hicran- Emel: Siyah nciler, Necm- stikbal Matbaas, 1317/1901. Salarn: Siyah nciler, Necm- stikbal Matbaas, 1317/1901. Mevte: Siyah nciler, Necm- stikbal Matbaas, 1317/1901. Spleen: Siyah nciler, Necm-i stikbal Matbaas, 1317/1901. Taze Bir Mezar: Siyah nciler, Necm-i stikbal Matbaas, 1317/1901. Tesadflerim: Resimli Kitab, Nr: 1, Eyll 1324/Eyll 1908. Sermetike: Mahasin, Nr: 2,1 Terin-i Evvel 1324/14 Eyll 1908. Asl Demet: Resimli Kitab, Nr: 9, Haziran 1325/ Haziran1909. Buse: Servet-i Fnn, Nr: 961, 22 Terin-i Evvel 1325/4 Kasm 1909. Kalbim Yalnz Iztraba Deil: Servet-i Fnn, Nr: 965, 19 Terin-i Sani 1325/2 Aralk 1909. Pervne: Musavver Hle, Nr: 1, Knun- Evvel 1325/Aralk 1909. Menekecik: Servet-i Fnn, Nr: 1092, 26 Nisan 1328/9 Mays 1912. Hazan: Servet-i Fnn, Nr: 1093, 3 Mays 1328/16 Mays 1912.

31

K NC BLM

MENSUR RLERDE MUHTEVA

32

2. MENSUR RLERDE MUHTEVA

Mehmet Raufun u sz onun mensur iirlerin bir zeti gibidir. Her gzel ey kalbimde baka bir yara aarak geer114 Mensur iirlerde, gzelliklerden, aktan, kavumaktan, ksacas hayattan, yaamaktan zevk alamayan, her an hznlenmeye hazr, bedbn bir ruh hali anlatlr. Tespit ettiimiz tm temalar bu ruh halini yanstr. Bu ruh hali, karamsar, ie dnk ve hayat karsnda pasiftir, mcadele gcnden mahrumdur. Mehmet Rauf, daima hayattan, akszlktan, arad ak bulamayndan ikayet eden biridir. Bu yzden yaamak onun iin bir yktr. Elinde olsa yaamak istemez. Ah! Bu hayat diyorum; eer bana dansalard, bana deselerdi ki Btn srrlar, saadetler, btn tantanalar senindir! Fakat yaamak lzmdr! bana bunu syleselerdi, zevk ve vahetle reddederdim, yaamamak iin bu eyleri teper Beni rahat brakn derdim.115 Bir insana bunlar syleten nedenleri mensur iirlerin ierisinde bulabiliriz. ncelediimiz 60 mensur iirde ferd temalar ilenir, sosyal temalar yer almaz. Topluca deerlendirildiinde muhtevann ak temas etrafnda younlat grlr. Her metinde tek bir temann ilendiini syleyemeyiz. Temalar metin iinde birbirine karm, ak temas dier temalara zemin hazrlamtr.

2.1. Ak

Ak, mensur iirlerde ana ve vazgeilmez temadr. Bu ak beeri ve kar cinse duyulan trdendir. Ayrntlara girdiimizde ise kadna duyulan itiyak, kadnlarda ara114 115

Lev'a-i ebab, Mekteb, c.IV-V, Nr: 58, Terin-i Evvel 1313/5 Kasm 1897, s.914-915. lm- Vuslat, Servet-i Fnn, Nr: 320, 17 Nisan 1313/29 Nisan 1897, s.119.

33

d vasflar ve beklentiler, sevme ve sevilme arzusu, ayrlk, ayrlk acs, hatralar ak temas etrafnda ilenen belli bal konulardr. Ak duygusunu tanmlama abas iine girmez, mensur iirlerde akn tanm yoktur. Ak udur, una benzer gibi tanmlar, kesin kanaatlar bulamayz. Kendi akn anlatma gayreti iindedir. Gen bir insann ak duygular dile getirilir: Bu yirmi yana mahsus hissiyatla.116 Siyah ncilerdeki blmlerden birinin ad da Genliktir. k olmas iin bir bak, bir tebessm yeterlidir: Daha hi, hibir ey, daha hibir ey yok, sade birka nazar, sade birka tebessm, fakat ruhum, fakat hayatm btn senin, btn seninle megul, btn seninle muattar... Daha hibir ey yok, hayalin bile benim deil, hayaline bile hakkm yok! Fakat ruhum btn hicran, btn hicranla ml-ml, btn hicranla meshf ve mtehassr...117 Bunlar, Mehmet Raufun ou aknn platonik olduunu dndrmektedir. Akn Mehmet Rauf iin ifade ettii anlam u satrlarda grebiliriz. Evet, benim akm, byle ricalarla, esaretlerle, minnetlerle, btn fedakrlkla balar, yle balar, ve yle biter; senden baka kinatta benim iin hibir ey, hibir zerre, sana ait olmadktan sonra bir zerre kalmaz, fakat bir ak ki pek abuk bir kan olur, sevince lmlere kadar, lnceye, ldrnceye kadar severim... te benim akm! Benimle bu zulmetlere, bu atelere, hayr bu fezya, bu envra girmek iin ruhunda vs'at, hayatnda kuvvet varsa, peki, esirinim... Fakat bil ki esirimsin.... 118 Kendisi de bu marazi durumun farkndadr. phesiz, bu bir hastalk fakat ne kadar asil!... Aksz bir hayat Mehmet Rauf iin yaanlmazdr, ak varsa eer dnya anlamldr: Btn dnya bizim akmz iin vcud bulmu gibi geliyor. Saadetimin elinde acz ve gururla alamak istiyorum. 119 Mensur iirlerde anlatlan akn kar cinse duyulan trden olduunu sylemitik. Fakat bu duygu marazdir, kendi iinde tezatlar tar. Sevgisizlikten, ayrlktan ikyeti olan yazara, kavumak da mutluluk getirmez. Cins mnasebetler kendisinde nef116 117

Lev'a-i ebab, Mekteb, c.IV-V, Nr: 58, Terin-i Evvel 1313/5 Kasm 1897, s.914-915. Hicran- Emel, Siyah nciler, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.43-44. 118 Benim Akm, Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900, s.498. 119 Terne-i Saadet, Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900, s.498.

34

ret uyandrmaktadr, Vcutlar mfteris bir ihtiras ile didinirken120 ak bitmitir. Byle zamanlarda sululuk duygusu hisseder: Vcutlar mfteris bir ihtiras ile didinirken o, akm, bu hibir zaman ens-i ruhunu bulamayan zavall ksz akm telkiden evvel o kadar mitler emeller veren tabiat-i neseviyenin rikkatine bu kadar bgne olmasndan meyus olarak mteneffr bir merretle hayr, hayr! diye szlar.121 Bakalar mest-i knenin ilham edecei btn lgnlklarn birbirlerine tevdi ederek mesut olmak iin gizli, husus yuvalar bulurlar.122 Mehmet Rauf iin buna gerek yoktur. Bir anlk bir bak, sevgilinin alakas onun iin kfidir: Lkin bizim lne-i telkimiz, ite senin gzlerin...123 Kar cinse duyulan bu ak ok kuvvetlidir, ihtiras doludur. Bu duygular anlatan satrlarda akn kendisi iin nemini bulmak mmkndr: Fakat bir ak ki pek abuk bir kan olur, sevince lmlere kadar, lnceye, ldrnceye kadar severim124 Sevgili onun iin her eydir, hayatn merkezinde sevgili vardr: Ey sen ki kalb irim sermedi bir hiss-i perestile tebcil ediyor, ey sen ki ser be-kademe-yi izzetin olmak eb-i mesudun bir cirm-i saadet gibi sema-y hayatma bir hurid-i muhteem-i bahtiyar yaptm, ey sen ki bir hayat- sevda-perverin yegane penah- mali, yegane iltica-gh- ikbali oldun, her ne olursan ol, benim iin gerek mevkt, gerek muvakkit bir lem, ve gerek mebbed bir ems ol, huzur- celil-i Hakta yemin ediyorum ki btn mrm seni takdis ve taziz iin vakfedilmitir.125 Bir sevgilisi olsa, onun verdii eziyetlere katlanabilir, hayatn zorluklarn gsleyebilir.Benim olsaydn felketlerine, merretlerine, fetlerine tahamml iin kuvvet bulur, hayatn sebebini anlardm; benim olsaydn hayat severdim126 Sevgilinin esiri olmay seve seve kabul eder: Gel sen de benim Kleopatra'm ol, ben de bu salarn zld yerde bir gece bulunaym, ve esirin olaym.127 Bir sevgilisi olmadndan hayat onun iin anlamszdr, gzelliklerin bir manas yoktur: nk, h nk sen yoksun sen; ve sen olmadka btn bu gzellikler, hayat

Atan Sonra, Servet-i Fnn, Nr: 406, 10 Knun- Evvel 13 14/22 Aralk 1898, s.252. a.g.y. 122 Siyah nciler, Lne-i Telki, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.53-54 123 a.g.y. 124 Siyah nciler, Benim Akm, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.57-58 125 Ona, Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896, s.819. 126 Benim Olsaydn, Servet-i Fnn, Nr: 376, 14 Mays 1314/26 Mays 1898, s.180. 127 Madam in, Servet-i Fnn, Nr: 437, 17 Temmuz 13 15/29 Temmuz 1899, s.330.121

120

35

sevdiren, yaamak iin nihayetsiz emeller veren gzellikler beni harab- kesln brakyor.128 Her yeni sevgili yeni ayrlklar demektir, ayrlklar sevgilileri unutturmaz, aclarn arttrr: smim arlsa senin sesini iitiyorum; ne yapsam, ne grsem, ne iitsem bin alikle hep seni ihtar ediyorlar; sanki btn havassm seni ihtar iin megul oluyor.129 Mensur iirlerde sevilme arzusu, sevme arzusundan daha baskndr. Ey Huly-y airde sevme ve sevilme arzusu birlikte anlatlr. Birgn kulaklarna u szlerin fsldanaca hayali ile yaar: te, ocuk, bu yavru artk senin zevcendir, bunu gryor musun? Bunun saadet-i hayatna artk sen mtekafilsin, onu sen bahtiyar edeceksin!130 Bu szleri duymak dhi ona yeminler ettirir. Oh, evet, evet... dedim. Yemin ederim ki onu bahtiyar edeceim, yemin ederim.131 Mteakip satrlarda sevilme arzusunu dile getirir: Bu nurdan mahluk elleri ellerime alacam, btn maneviyyet-i perestikernem tehalll ediyormu gibi ayaklarnn dibine seyeln ederek ilk defa orada sevileceim...132 Bir resimdeki arp alan kadndan ilham alarak, kendi kalbini sevgilisinin elinde, bir arpa benzeterek sevilme arzusunu dile getirir: Sende bu nurdan parmaklann lerzii raksyla teranedr bir arp olduu gibi onda da benim kalbim vard; btn kalbim, btn bu imdi ezilen zavall kalbim onun elinde idi.133 Sevilme arzusu uruna sevgilinin esiri olmay gze alr: Gel sen de benim Kleopatra'm ol, ben de bu salarn zld yerde bir gece bulunaym, ve esirin olaym.134 u szler giden sevgilinin ardndan, sevdii iin deil sevildii iin zldn gstermektedir: nk bu yalnz seni deil, bir zaman beni ne kadar ok sevdiini de ydettiriyor.135

Ebediyyen Sen, Ebediyyen, Servet-i Fnn, Nr: 433, 17 Haziran 13 15/29 Haziran 1899, s.262. Siyah nciler, Salarn, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.71. 130 Ey Huly-y air, Mekteb, Nr: 53, 19 Eyll 1312/1 Ekim 1896., s.834. 131 a.g.y. 132 a.g.y. 133 Arp, Servet-i Fnn, Nr: 316, 20 Mart 1313/1 Nisan 1897, s.57. 134 Madam in, Servet-i Fnn, Nr: 437, 17 Temmuz 13 15/29 Temmuz 1899, s.330. 135 Siyah nciler, Salarn, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.71.129

128

36

Sevilme arzusu o kadar iddetlidir ki zaman zaman Mehmet Raufu endielendirir, korkutur: Ya sen de sevsen, rabb , ya sen de bir sevsen... O zaman, gryor musun, o zaman dndke ve kendime bakp ruhumu grdke korkuyorum; vahi bir gece frtnas gibi orann zulmetinden, zulmet-i mtehevviresinden korkuyorum.136 Kendisini seven bir kalbi tekrar bulmann cokusuyla kt gnleri unutur: Dnyalarn btn mcevherleriyle kymeti denemeyecek kadar yegne ve emsalsiz bir inci olan kalbinin benim iin hibir kadnn hibir erkek iin daha hissetmemi olduu namtenahi muhabbetle, bir valide muhabbeti kadar harr u samimi bir muhabbetle seni bana tekrar bah u ihsanndan dolay o vaknn btn hayatm ihta etmi olan emetini unutarak onu takdis ediyorum!...137 Grld gibi sevme arzusundan ok sevilme arzusu dile getirilmektedir. Bu Mehmet Raufun kadnlara olan ar itiyakndan kaynaklanmaktadr. Tanpnar, Ak ve lm balkl yazsnda Birincisinden yorulunca brne, ikincisinden yorulunca birincisine snanlar, bu ikiz tecrbenin verebilecei mazhariyetlerin eiinde kalm olanlardr138 demektedir. Mehmet Raufun mensur iirlerine bakarak bu eikte kaldn syleyebiliriz. nk aktan yorulduunda lme, snmakta, kamaktadr.

2.1.1. Akta Mutluluk

Aka ok nem veren, aksz bir hayatn kendisine zehir olduunu syleyen Mehmet Raufun akta mutluluu yakalad nadirdir. Terne-i Saadet, Birbirimiz in, Ona, O Mahmur Gzler, Kalbim Yalnz Iztraba Deil, Bahtiyarlk Deil midir?, Sukt, Sermetike akta mutluluun anlatld metinlerdir. Sevgiliyle bulumak akta mutluun birinci artdr. Fakat kavumada dahi gzya vardr: Benim misin? Artk benim, mnhasran benim, ebediyyen benim... hLa Grande Vie, Servet-i Fnn, Nr: 440, 5 Austos 1315/17 Austos 1899, s.375. Sermetike, Mahasin, Nr: 2, Terin-i Evvel 1324/15 Ekim 1908, s. 90. 138 Ahmet Hamdi Tanpnar, Ak ve lm, Yaadm Gibi, Trkiye Kltr Enstits Yay. 1970, s.104.137 136

37

sahihden mi benimsin? Syle syle, bunu tekrar et, fakat sade gzlerinle deil, artk dudaklarnla da syle, kalbinle, kendinle de syle... O kadar benim, kimsenin olmadn surette mi benimsin? Sen bunu syledike, o kadar zaman sade skit ve cmid duran dudaklarn bu szleri tekrar ettike alamak arzusuyla beraber ruhuma handeler, nurlu handeler doluyor zannediyorum. Senin de benim olduunu dndke glmek, alamak, ldrmak istiyorum.(....) Saadetimin elinde acz ve gururla alamak istiyorum.139 Mutluluun dile getirildii Birbirimiz in balkl mensur iirde yine hzn ve ayrlk vardr. Bu sefer lmn sebep olaca ayrlk korkusu ele alnr, sevgiliyle beraber lmek arzusu iindedir: Birimiz evvel lp dierini ihtimallere gda brakmamak, yahud geri kalp yine bikes olmamak, birleinceye kadar geen yalnzlklar bir daha tazmin etmek iin mevtte bile ayrlmayacak surette beraber olalm... Fanilik iinde bir rabta olan bu hayatmzdan sonra memt bizi ebediyet iinde birletirsin.140 Ona ve Bahtiyarlk Deil midir? balkl mensur iirlerde sevgilinin hayatna kataca mutluluklar tarif edilir: ...Ey sen ki bir hayat- sevda-perverin yegane penah- mali, yegane iltica-gh- ikbali oldun, her ne olursan ol, benim iin gerek mevkt, gerek muvakkit bir lem, ve gerek mebbed bir ems ol, huzur-i celil Hakta yemin ediyorum ki btn mrm seni takdis ve taziz iin vakfedilmitir.141 Tm bunlar birer temenniden, hayalden ibarettir, ortada bir sevgili yoktur. Sukt balkl mensur iirde mutlu olmak iin sevgiliyle beraber olmann yetmediini grrz: Ah sefil, nihayet itiraf etmek, evet nihayet her eyi sylemek mi lzm gelecek? Evet, sefilim, zira bak, beni kendine ne kadar yaklatrdnsa o kadar uzaklatm grdm; ve bugn ki artk benimsin, bugn aramzda bir uurum var gibi geliyor. Oh, derin, derin bir uurum, hain bir uurum...142 Mehmet Raufun istedii zlemler, ak acs, mitsizliklerdir: Ben senin esrarn, zllini, mkiltn, aknn phelerini, zulmetlerini, atelerini seviyorum; ben senin benim olmayn, benim olmak zere ln, benim olamayn, mfarekatin elemlerini, zehirlerini, yeislerini, dargnlklarnn aclarn, dikenlerini, yaralarn, nihayet akna emin olamaym, benim olmayacan korkularn, elimde pek haris-i pervzTerne-i Saadet, Servet-i Fnn, Nr: 498, 14 Eyll 1316/27 Eyll 1900, s.498. Birbirimiz in, Servet-i Fnn, Nr: 481, 18 Mays 1316/31 Mays 1900, s.194. 141 Bahtiyarlk Deil midir?, Mekteb, Nr: 52, 12 Eyll 1312/24 Eyll 1896., s.819-820. 142 Siyah nciler, Sukut, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.76-77.140 139

38

bir kuun endielerini seviyordum; beni bktrmadan bana akn btn aclarn, kskanln btn taharrlerini tattrn, bu zehirlerle beni katre katre mesut ediini, sebepsiz darlarak bir tebessmle barmalar, lgnca infllerimi bir nazarnla mesut edileri, en karanlk mitsizlikten evhik-i saadete s'd edileri, gzlerin bana henz bulutlu, tebessmn btn bulut olduu zamanlar, btn bunlar, seviyorum; ve bugn ki ite benimsin, bugn aramzda bir uurum var gibi geliyor.143 Kendisi de emin olmamakla birlikte ayrl, vuslata tercih eder: Denilebilir ki ben asl telkiden evvel severim, ve telki benim iin bir mfarakattir144 Tm ektiklerine ramen vuslat yetmez. Buradan hareketle Mehmet Raufun mensur iirlerinde mutlu aka yer yoktur demek mmkndr. Dier temalarda karmza kan ikilemler bu temada da vardr: Ne kavumak yeter, ne de ayr kalmak. Bu balangta sylediimiz ruh halidir. Buna mazoist ruh hali denilebilir. Bu halden hem ikyetidir hem de vahi zevkler almaktadr. Kendimi bu sevenlerin, sevilenlerin arasnda, anasz, babasz, hatt bir refikasz, beni seven bir refikasz, hi, hibir kimsesiz bulmaktan vahi zevkler duyarm; sefil ve serseri, makhur ve perian srklendiim bu bkes, bu garb, bu mariz'l-emel hayatma bir dman gibi gayz-ld bir hande-i sr ile bakarm145 1908de yaymlanan, kitaplara girmeyip sadece dergilerde kalan, mensur iirlerde yazar, arad ak bulmutur. Onu eski sevgilisi ile buluturan menhs vakaya ramen mutludur: Bir valide muhabbeti kadar harr u samimi bir muhabbetle seni bana tekrar bah u ihsanndan dolay o vaknn btn hayatm ihta etmi olan emetini unutarak onu takdis ediyorum!...146 Sevgiliden ayr kald zamanlarda ektii aclardan hl zevk almaktadr: Bazen bir nazarda, bir kk tavrda, ad bir harekette, bakalarnn bir visalde bulamadklar sermestiyi ben bulurum... Ve bir visal.. Ba-husus bir visal-i ak... Oh, artk bu tahammln fevkinde, hudud- zevki ap adeta elime temas eden mhib ve cansz bir tezelzl-i saadet olur!...

a.g.y. Atan Sonra, Servet-i Fnn, Nr: 406, 10 Knun- Evvel 13 14/22 Aralk 1898, s.252. 145 Kimsesizliklerim, Servet-i Fnn, Nr: 368, 19 Mart 1314/31 Mart 1898, s.50. 146 Sermetike, Mahasin, Nr: 2, Terin-i Evvel 1324/15 Ekim 1908, s. 90.144

143

39

Ve senelerce elemlerden bile sonra gelse, bu rakk ve mstesn saadeti, bakalarnn gnlerce devam eden kaln saadetlerine bin kere tercih ederim. phesiz, bu bir hastalk fakat ne kadar asil!...147 Sevgiliye iltifatlar edilir: Ve hibir demet, ne kadar mstesna ve asl ieklerden mteekkil olursa olsun, tabiatn hi bir demeti, btn rakik ve nazl iekleriyle beraber, senin sine-i semen-berinin, dnyalarn en emsalsizi olan bu bedi ezharn bir an tenessmnn bahedecei zevk bpayan-i visal ile hibir meamm ruhu sermest-i heyecan ve garam etmemi, edememitir; sen o kadar nefis ve yegane bir demetsin...148 Hatta, asl meneke sen, yalnz sensin... Sanki Hlik meneke namna bahetmek istedii btn hsnleri, btn cazibeleri bir iee vermeye kyamam da bunu daha ilahi bir numne-i mevcudiyet yapmak iin, gen kzlk namna tasavvur ettii btn nefis-i iiriyeti de ilave ederek hilkatin ilk gnnden beri yapmad bu harikay yalnz senin iin, yalnz seni meydana getirmek iin yapm, bir meneke gen kz olmak zere seni halk etmi...149 Bu mutluluk tablosu uzun srmez. Son mensur iirlerinde sylediklerini inkar edercesine akn bittiini ilan eder: Fakat hayr, hayr, ite dargnlk geti, fakat neeniz evvelki gibi canl, hatta saadetiniz bile evvelki gibi harr ve rahim deildir, ite memnun deilsiniz... Ne olursa olsun, birok gnler geer, fakat o eski nur ve letafet kabil deil avdet etmez; nk, ah nk, artk ak solmu, snm, lm, lakaydi balamtr...150

2.1.2. Akta Mutsuzluk

Mehmet Rauf, kar cinse iddetli itiyak duymasna ve ok abuk ak olmasna ramen akta mutluu nadir olarak yakalamtr. Aklarndaki mutsuzluklarn en nemli147

Kalbim Yanz Iztraba Deil, Servet-i Fnn, c.38, nr. 965, 19 Terin-i Sani 1325/2 Aralk 1909, s.980. 148 Asl Demet, Resimli Kitap, Cilt: 2, Say: 9, Haziran 1325/Haziran-Temmuz 1909, s. 769. 149 Menekecik, Servet-i Fnn, c.42, Nr: 1092, 26 Nisan 1328/9 Mays 1912, s.3. 150 Hazan, Servet-i Fnn, c.43, Nr: 1093, 3 Mays 1328/16 Mays 1912., s.3.

40

sebebi sevgililerinin onu terk etmesidir. eitli sebeplerle bir araya gelemeyiler, kadnlarn vefaszl, kadnlarn onun akna karlk vermeyileri, ak karsnda kaytsz olular, karsna kan kadnlarn vasflar mutsuzluun sebepleri arasndadr. ok abuk ak olan, kadnlara kar mthi itiyklar duyan, btn kadnlar birden ibtil ile151 seven Mehmet Rauf, Kprde, vapurda, mesire yerlerinde grd her birisi garr, ulv birer i'r-i z-hayat152 olan kadnlara ak olur. Her yeni sevgili yeni ayrlklar, elemler demektir. Sevgililer gn gelir, yazar terk edip gidiverir, onu bir daha aramazlar. Geride hatralar kalmtr, hep onlar dnr. Tek bir kadn sevmitir ve tm sevgililerinde onu arar; her yeni sevgili ona, o esas akn hatrlatr: Senden sonra sevdiklerimi dndke hfzamda tecessm etmek isteyen ryal ehrelerin uuarak, oynaarak, kararak dizildiklerini, taayyn ettiklerini, sonra az-y vechiyelerinden bazlarnn raks ederek, yaylarak, silinerek kaybolduklarn, bir bulutlanmadan sonra hepsinin birer cz'nden mrekkeb tek bir ehreye mnkalib olduklarn grrm ki bu ehre senin ehrendir. O vakit tahattur ederim ki bunlarn hepsini birbirine benzettiim, hepsinde birbirini ihtar eden, hepsinde asl seni ihtar eder haller grdm olurdu. Acaba ben onlar kendilerinde sana benzeyen bu eyler bulunduu iin mi sevmitim?153 lk ak yeminini ettii gen kz unutamaz, belki de hep o sevgiliyi aramaktadr: Kalbin en samimi bir lisanyla edilen bu ayrlrsam lrm! yeminleri imdi zamann dest-i tehekkmnde ac, menfr bir yalan haline girdike onu, o beni hibir kadnn sevmedii saf ve kav bir akla sevmi pk ve beyaz gen kz dnrm, o ruhunun ilk vreyka-i garm benim ilk bsemin kanatlaryla lerzidr- heyecan olan esr gen kz... Ve onun nigh- mecrh- serzenii huzurunda alamak isterim.154 Arp alan bir kadn resmi ona ayrld sevgilisini hatrlatr: Arp senin bu nurdan parmaklarnn bseleriyle, lgn, raksan, mahmur bseleriyle lerzidr- iftirak olduu gibi benim kalbim de ondan cd dmekten o kadar titrerdi ki gzlerini, o gzel gzlerini tebessmlerle dudaklarma bahettii zaman akm beni mvesvis ederdi de ayrlrz diye pemezdim. Sonra bir gece o m semlar altnda, mukmir denizlere kar, skn-ld korularda yalnz, yapyalnz kaldm; o artk gelmedi, ve ayrlrz diye gzleKtan Sonra, Servet-i Fnn, Nr: 365, 26 ubat 1313/10 Mart 1898, s.4. Lev-i ebb, Mekteb, c.IV-V, Nr: 58, Z4Terin-i Evvel 1313/5 Kasm 1897, s.914. 153 Senin Gzlerin, Servet-i Fnn, Nr: 441,12 Austos 1315/24 Austos 1899, s.391. 154 Yemin-i Vefa, Servet-i Fnn, Nr: 357, 1 Knun- Sani 1313/ 13 Ocak 1898, s.290.152 151

41

rinden pmemitim.155 Kendisini terk eden sevgiliyi hatrlatan eyler kimi zaman bir eyadr, o eyaya balanp kalr: Bir gn, sen gittikten sonra, yatamda bir firketeni buldum; ve senin olmu, sende bulunmu bu eyi alar gibi sakladm. Her zaman seni beklerken bunu alarak saf-y vuslatla bakar, severdim.156 Giden sevgilinin hatrlanmas iin, bir firkete veya sa teline gerek yoktur:Eer bu ydigr, beni en ok sevdiin bir zamanda acnmadan kesilmi bu salar kendini unutturmamak, dima yd ettirmek iin verdinse ne ac bir gaflette bulunmusun!157 Madd hatralar grldke elem verirken, hayalleri kolay kolay yakalayamaz, bu onu daha da perian eder: Bazen gnler, bir ok gnler geiyor da hayalini grmek iin zihnimi o kadar yorduum halde hibir ey, hayr, ne gzlerin, ne dudaklarn, ne salarn, hibir ey beni taltif etmiyor; gya sen yaamamsn, birka ay hayatn benimle beraber geirmemisin, nazarma bir yadigr brakmamsn gibi hibir ey beni taltif etmiyor. Sonra ngh, bir saniye hi umulmaz bir saniye geliyor, btn vcudunla, hatta btn sihirlerin, btn tebessmlerin, btn gamzelerinle tecessm ediyorsun; gzmn nnde yayorsun, senin huzur- hararetinde eriyorum.158 Fakat onu daha ok zen, sevgili tarafndan hatrlanmamaktr: Bu saniyeler acaba ben aklna geldiim saniyeler midir?... Eer yle ise ayrlrken verdiin o vaadleri aldatp beni ne kadar, ne kadar az dnyorsun, ey gzel kadn!159 Bir msamereden sonraki dakikalar, ona sevgiliyi hatrlatr. Kark duygular iindedir: imdi onun handeleri, gamzeleri, oh, uzaktan, sade bir tesadf-i nazarla ruhu tenvir eden tebessmleri, belki bana deil fakat ruhumu tenvir eden o tebessmler... imdi skn, zulmet-i hb... Onsuzluklarmla ben... Sade ben...160 Tesadflerimde rastlad bir kadn onda gzel hisler uyandr fakat gemii hatrlamas tm bu gzel hisleri yok eder: Ve hayatn zehirli trnaklaryla alm barelerle hala szlayan kalbim, tekrar birdenbire maziyi, pek yakn bir maziyi tahattur ederek, belki bu kadnn da bu ismet-i zahiresine ramen bana evvelden pek beyaz ve

Arp, Servet-i Fnn, Nr: 316, 20 Mart 1313/1 Nisan 1897., s.57. Firkete, Servet-i Fnn, Nr: 330, 26 Haziran 1313/8 Temmuz 1897, s.278. 157 Siyah nciler, Salarn, Necm-i stikbl Matbaas, 1341/1925, s.70-71. 158 Hayalin, Servet-i Fnn, Nr: 337, 14 Austos 13 13/26 Austos 1897, s.389. 159 a.g.y. 160 Bir Msamereden Sonra, Servet-i Fnn, Nr: 499, 21 Eyll 1316/4 Ekim 1900, s.66.156

155

42

pek masum grnp de sonra nasl levs ve irkld kan masumiyetler gibi mlevves ve irkalud olduunu dnmek beni daha pek ok teellm eden dier bir his oldu...161 Tm bu hatrlama anlar onun iin matemdir: Bazen tesadfn nefha-i tertibiyle urada burada ngehan tul edip her eyleriyle, edlar, reftarlar, mmtziyetleriyle btn ruhumuzu mukavemet-sz bir itiyak elinde titreten, birka saniyede uzun bir ak- mahrum hazn vererek bizi mfarekat elemleri arasnda brakp giden kzlar... Bu bizim iin ebediyen, artk ebediyen ufl ettiini bildiimiz gen kzlar... Bu seveceimizi, leceimizi hissedip de bir nazarlarna bile mlik olmadmz gzel kadnlar... Ah bu ehreler, bu hfzamdan silik bir hayl gibi uuarak geen rzgrl vcutlar, hayat- mlimin bu bitmez tkenmez mtemleri...162 Sevgililerin Mehmet Raufu terk etme sebeplerini mensur iirlerde bulamayz. ki yerde terk eden ise kendisidir. Terk etme sebebini yle aklar: Bir sabah, son mesti-i telkiden uyanp da buselerinin ne kadar hararetsiz, kollarnn ne kadar gevek, kalbinin ne kadar cmid olduunu hissettiim dakikadan itibaren, nevazisiz parmaklar altnda nazik ipekler nasl zlrse, senin hissiz, sevdasz, vefasz buselerinin altnda benim bu nazik ruhum da yle zlmee balad. Ben bu ikencelerden ikyet ettike omuzlarnda bir mevc-i hande gezerek ocuk diyorsun, te seninim ya, daha ne istiyorsun? ve ite beni bu ldryor h ey uh!163 Grld gibi sevgilisini terk etme sebebi bir vehimdir, sevgilinin dokunularnn hissiz olduunu dnmesi, sevgilinin cevaplar, kendince yorumlad tavrlar, (omuzlarnda bir mevc-i hande gezerek) terk etmek, ayrlmak iin yeterli sebeptir. stelik bu halini sevgilisi anlayamaz ve anlalmad iin daha da zlr. Bu, ak kendisi iin bir snak gren, fakat akta ne aradn bilmeyen birinin davrandr. Yemin-i Vefada terkeden yine kendisidir ve terk ettii iin ok pimandr: Kalbin en samimi bir lisanyla edilen bu Ayrlrsam lrm! yeminleri imdi zamann dest-i tehekkmnde ac, menfr bir yalan haline girdike onu, o beni hibir kadnn sevmedii saf ve kav bir akla sevmi pk ve beyaz gen kz dnrm(...)164 Sevdii kadnn dm ve bu hale lkayt kal mutsuzluk sebebidir, nefretine