168 Krystyna-Pender,-Ewa-Szczê�niak 168

PENDER K., SZCZÊ�NIAK E. 2011. Melandrium noctiflorum (Caryophyllaceae) � rozmieszczeniei stopieñ zagro¿enia na Dolnym �l¹sku. Acta Botanica Silesiaca, Supplementum 1: 168�170.

WstêpBniec dwudzielny Melandrium noctiflorum (L.)

Fr. w znacznej czê�ci Europy jest gatunkiem obcym,który rozprzestrzeni³ siê dziêki cz³owiekowi. Zasiedli³tereny zajête pod uprawê ro�lin, a tak¿e niektóresiedliska ruderalne. W Polsce nale¿y do grupychwastów wapieniolubnych z do�æ du¿¹ liczb¹stanowisk, zazwyczaj jednak z niewielk¹ liczb¹osobników [1, 2]. Obecnie jest uznawany za gatuneknara¿ony na wymarcie VU [3]. Na Dolnym �l¹skunie by³ waloryzowany [4], prezentowana praca jestpierwsz¹ ocen¹ jego stopnia zagro¿enia w regionie.W Wielkopolsce nie zosta³ w³¹czony do listygatunków zagro¿onych [5], na Opolszczy�nie jestklasyfikowany jako s³abo zagro¿ony - LC [6].

Charakterystyka gatunku(synonimy: Silene noctiflora L.)Morfologia i biologia: roczna lub dwuletnia

ro�lina, o pêdach do 40 cm wys., ca³a gêsto, miêkko,odstaj¹co ow³osiona, gór¹ rozga³êziona. Li�cie³odygowe dolne ogonkowe, górne siedz¹ce,naprzeciwleg³e, eliptyczne, na szczycie zaostrzone.Kwiaty zwykle w dwuramiennej wierzchotce,w k¹tach zielonych przysadek. Kielich 20-30 mmd³., zros³odzia³kowy, z 5. d³ugo i w¹sko zaostrzonymz¹bkami. Podobnie jak ³odyga, pokryty jest gruczo-³owatymi w³oskami, st¹d lepki w dotyku. P³atkikremowe do bladoró¿owych, 20-30 mm d³., z wciêt¹blaszk¹, od zwê¿onej czê�ci nasadowej p³atka

oddzielon¹ przykoronkiem. Kwiaty obup³ciowe,zal¹¿nia z 3 szyjkami. Kwitnie VI-IX. Owocem jesttorebka, pêkaj¹ca z¹bkami na szczycie, os³oniêtakielichem, w trakcie dojrzewania owocu rozszerza-j¹cym siê. Nasiona liczne, drobne. 2n = 24 [2, 7].

Uwagi taksonomiczne: w Polsce gatunek niewykazuje zmienno�ci.

Podobne gatunki: bniec bia³y M. album.Ró¿ni¹ go rozdzielnop³ciowe kwiaty, s³upek z 5szyjkami, czysto bia³e p³atki korony oraz kielichbez ogruczolenia, z trójk¹tnymi z¹bkami [2, 7].

Siedlisko: gatunek wapieniolubny i �wiat³o-¿¹dny, notowany na ¿yznych, ciep³ych, zasado-wych glebach [1, 2]. Ro�nie na polach, w uprawachzbó¿ i ro�lin okopowych, na �cierniskach, krótko-trwale pojawia siê na siedliskach ruderalnych.Uznawany jest za gatunek charakterystycznyzwi¹zku Caucalidion lappulae, z optimumw zespole Lathyro-Melandrietum noctiflori [8].

Rozmieszczenie geograficzne: archeofitpochodzenia pontyjskiego [3], aktualnie obecnyniemal w ca³ej Europie, ponadto zawleczonyw Azji, Pó³nocnej Ameryce i na Nowej Zelandii [9].

W Polsce wystêpuje praktycznie w ca³ym kraju,nieco czê�ciej w czê�ci �rodkowej ni¿u, na wy¿ynachi w czê�ci po³udniowo-zachodniej [10].

Informacje dodatkowe: ma kwiaty pachn¹cei otwieraj¹ce siê po zmroku, przystosowane do zapy-lania przez nocne motyle [11]. St¹d pochodzi jegonazwa gatunkowa: noctiflorum = kwitn¹cy noc¹.

Melandrium noctiflorum (Caryophyllaceae) �rozmieszczenie i stopieñ zagro¿enia na Dolnym �l¹sku

Melandrium noctiflorum (Caryophyllaceae) � distribution andcategory of threat in Lower Silesia

KRYSTYNA PENDER1, EWA SZCZ�NIAK2

Instytut Biologii Ro�lin, Uniwersytet Wroc³awski, Kanonia 6/8, 50-328 Wroc³aw;e-mail: kpender@biol.uni.wroc.pl1, ewaszcz@biol.uni.wroc.pl2

Abstract: Melandrium noctiflorum is an archaeophyte of Pannonian origin. In Poland, it waswidely distributed, nowadays is estimated as vulnerable. In Lower Silesia it was known fromabout 300 localities in 116 ATPOL squares 10.x.10 km grid. Before 1945 year species was verycommon and reported without particular locations. It still occurs in almost whole area of theregion, excluding mountains, but number of stands decreased and almost 30% of currently existingpopulations consist of less than 100 plants. The species is estimated as least concern - LC.

S³owa kluczowe: Melandrium noctiflorum, Dolny �l¹sk, chwasty, archeofity, wymieranieKey words: Melandrium noctiflorum, Lower Silesia, weeds, archaeophytes, extinction

169 Melandrium-noctiflorum-(Caryophyllaceae) 169

WynikiWystêpowanie w regionie: zasiedla pola na

znacznej czê�ci obszaru Dolnego �l¹ska. Ro�niena czarnych ziemiach, glebach brunatnych nalessach i glinach, glebach pseudobielicowych,powsta³ych z utworów py³owych oraz na madach,z odczynem 6,5-7,0. Pojawia siê w zespo³achchwastów segetalnych: Kickxietum spuriaei Lathyro-Melandrietum oraz w wapieniolubnychpodzespo³ach zespo³ów Aphano-Matricarietumi Vicietum tetraspermae. W uprawach okopowychby³ notowany w fitocenozach Echinochloo-Setarietum, Oxalido-Chenopodietum polyspermii Galinsogo-Setarietum [12-16]. Najliczniej noto-wany w uprawach pszenicy, buraków i ziemniaków,na Wale Trzebnickim, Nizinie �l¹skiej oraz Przed-górzu i Pogórzu Sudetów i w Kotlinie K³odzkiej.Ro�nie tak¿e na miedzach, przydro¿ach, usypiskachziemi oraz suchych zboczach. Nie by³ obserwowanyna ubogich glebach czê�ci Niziny �l¹sko-£u¿yckiej,w zabagnionych partiach Obni¿enia Milicko-G³ogowskiego i w górach.

W publikacjach do 1945 r. nie znajdujemywielu danych o tym gatunku, poniewa¿ by³pospolity i jego wystêpowanie odnoszono dowiêkszych regionów w obrêbie �l¹ska [17, 18].W latach 1946-1985 podawany by³ z Wa³uTrzebnickiego, Niziny �l¹sko- £u¿yckiej, Niziny�l¹skiej i Sudetów [12-16, ATPOL, WRSL,K. Pender npbl.]. W latach 1986-2011 opisywanogo z kolejnych stanowisk oraz potwierdzanolokalizacje odnotowane wcze�niej [19-21; npbl.:K. Pender, E. Szczê�niak].

£¹cznie znanych jest prawie 300 lokalizacjiw 116 kwadratach ATPOL 10 x 10 km; aktualniewystêpuje w 71 kwadratach.

Populacja regionalna: brak danych o wiel-ko�ci populacji przed 1945 r. Informacje pocho-dz¹ce z nowszych �róde³ sygnalizuj¹ obecno�æod kilku do kilkuset osobników na poszcze-gólnych stanowiskach.

Aktualny zasiêg w regionie: niemal pokrywasiê z regionalnym obszarem zasiêgu gatunku [22].Powierzchnia zasiedlenia zmniejszy³a siê ze 118kwadratów do 74 (7400 km2), co stanowi oko³o60%.

Zagro¿enia: obecnie jest ograniczony g³ów-nie do upraw o ma³ych powierzchniach, którenie s¹ nara¿one na czêste dzia³anie herbicydówi maj¹ bogatsz¹ bazê diaspor chwastów. Mo¿e

staæ siê zagro¿ony, podobnie jak inne polnearcheofity, w przypadku dalszej intensyfikacjirolnictwa. Wskazany jest monitoring wybranychstanowisk.

Status na Dolnym �l¹sku: gatunek w re-gionie nara¿ony na wymarcie w stopniu nie-znacznym - LC.

foto/photo E. Szczê�niak

170 Krystyna-Pender,-Ewa-Szczê�niak 170

�ród³a informacji:[1] PAWLUS M.1992. Silene L. Lepnica. � W:JASIEWICZ A. (red.), Flora Polski. Ro�liny Naczyniowe.3, s. 250�169[2] ZARZYCKI K., TRZCIÑSKA-TACIK H., RÓ¯AÑSKI W.,SZEL¥G Z., WO£EK J., KORZENIAK U. 2002. Ecologicalindicator values of vascular plants of Poland.Ekologiczne liczby wska�nikowe ro�lin naczyniowychPolski. - Biodiversity of Poland. 2, 183 ss.[3] ZAJ¥C M., ZAJ¥C A., TOKARSKA-GUZIK B. 2009.Extinct and endangered archaeophytes and thedynamics of their diversity in Poland. � Biodiv.Res. Conserv. 13: 17�24.[4] K¥CKI Z., DAJDOK Z., SZCZÊ�NIAK E. 2003.Czerwona lista ro�lin naczyniowych Dolnego �l¹ska.� W: K¥CKI Z. (red.), Zagro¿one gatunki florynaczyniowej Dolnego �l¹ska. � Inst. Biologii Ro�linUWr & PTPP �Pro Natura�, Wroc³aw, s. 9�65.[5] JACKOWIAK B., CELKA Z., CHMIEL J., LATOWSKI K.,¯UKOWSKI W. 2007. Red list of vascular flora ofWielkopolska (Poland). � Biodiv. Res. Conserv. 5-8:95�127.[6] NOWAK A., NOWAK S., SPA£EK K. 2008. Red listof vascular plants of Opole province. � NatureJournal 41: 141�158.[7] RUTKOWSKI L. 2006. Klucz do oznaczania ro�linnaczyniowych Polski ni¿owej. � Wyd. Nauk. PWN,Warszawa, 814 ss.[8] MATUSZKIEWICZ W. 2008. Przewodnik do oznaczaniazbiorowisk ro�linnych Polski. � Wyd. Nauk. PWN,Warszawa, 537 ss.[9] HULTEN E , FRIES M. 1986. Atlas of NordEuropaean vascular plants. � Scientific Books.Kõnigstein, 1172 ss.[10] ZAJ¥C A., ZAJ¥C M. (red.). 2001. Atlas rozmiesz-czenia ro�lin naczyniowych w Polsce. � PracowniaChorologii Komputerowej Instytutu BotanikiUniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, 714 ss.[11] ROTHMALER W. 1995. Exkursionsflora.Gefässpflanzen: Atlasband. B. 3. � G. Fischer. Verl.,Jena, 753 ss.[12] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1984. Flora segetalnawschodniej czê�ci Wa³u Trzebnickiego (WzgórzaTrzebnickie, Twardogórskie i Ostrzeszowskie). �Acta Univ. Wrat. 666, Prace Bot. 29: 99�130.[13] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1985. Fora segetalnazachodniej czê�ci Wa³u Trzebnickiego (Wzniesienia¯arskie, Dalkowskie i Obni¿enie �cinawskie). � ActaUniv. Wrat. 887, Prace Bot. 36: 3�46.[14] ANIO£-KWIATKOWSKA J. 1985. Materia³y doflory pól uprawnych. Cz. 2. Nizina �l¹ska. � ActaUniv. Wrat. 787, Prace Bot. 35: 35�45.[15] ANIO£-KWIATKOWSKA J.1990. Zbiorowiska sege-talne Wa³u Trzebnickiego. Florystyczno-ekologicznestudium porównawcze. � Acta Univ. Wrat. 1231,Prace Bot. 46: 3�230.[16] K¥CKI Z., ANIO£-KWIATKOWSKA J., DAJDOK Z.1999. Kickxietum spuriae � nowy dla Polski zespó³

chwastów segetalnych. � Fragm. Flor. Geobot.Polonica 6: 119�125.[17] FIEK E. 1881. Flora von Schlesien. � J. U.Kern's Verl., Breslau, 571 ss.[18] SCHUBE T. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzenin Schlesien, preussischen und österreichischen Anteils.� R. Nischowsky, Breslau, 361 ss.[19] SZEL¥G Z. 2000. Ro�liny naczyniowe Masywu�nie¿nika i Gór Bialskich. � Fragm. Flor. Geobot.Polonica, suppl. 3. 255 ss.[20] SZCZÊ�NIAK E., K¥CKI Z. 2004. Materia³y doflory Kamiennego Grzbietu (Masyw �lê¿y, PrzedgórzeSudeckie). � Acta Botanica Silesiaca 1: 85�90[21] KWIATKOWSKI P. 2006. Current state, separatenessand dynamics of vascular flora of the Góry Kaczawskie(Kaczawa Mountains) and Pogórze Kaczawskie (KaczawaPlateau). I. Distribution atlas of vascular plants. �W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy ofSciences, Kraków, 467 ss.[22] SZCZÊ�NIAK E., DAJDOK Z., K¥CKI Z. 2011.Metodyka oceny i kategoryzacja zagro¿onycharcheofitow na przyk³adzie Dolnego �l¹ska. � ActaBotanica Silesiaca, Supplementum 1: 9�28.

SummaryMelandrium noctiflorum (Caryohyllaceae) is an

archaeophyte of Pannonian origin, introduced intoalmost whole territory of Europe. In the past inPoland, it was widely distributed, especially in centralpart of the country, in uplands and southwesternpart. Nowadays is classified as vulnerable.

In Lower Silesia it was known form about 300localities in 116 ATPOL grid squares10.x.10 km.Before 1945 year the species was very commonand reported without particular locations, mainlyin the Trzebnickie Hills, the Silesian Lowland, theSudeten Foreland, Foothills and in the K³odzkoBasin. Almost all particular stands were describedafter 1945. Lack of particular data older than 70years makes the estimation of threat rather difficult.The species still occurs in almost whole area of theregion excluding mountains but number of standsdecreased during last decades. About 30% ofpopulations consist of less than 100 plants. Itscategory of threat is estimated as least concern �LC, and the species requires regular monitoring.