Sadmir Karovi, magistar prava, ua krivinopravna nauna oblast, zaposlen u Dravnoj agenciji za istrage i zatitu, Bosna i Hercegovina, e-mail: karovic.s@hotmail.comMENS REA: GENOCIDNA NAMJERARezime: U ovom radu akcentirana je vanost specijalanog ili posebanog umiljaja dolus specialis i krivinopravno utvrivanje postojanja genocidne namjere kao specifinog i jedinstvenog obiljeja zloina genocid. Prilikom utvrivanja postojanja genocidne namjere naglaena su shvatanja koja su relevantna u praksi meunarodnog pravosua, iji rad je u znaajnoj mjeri otklonio pojedine nejasnoe koja se odnose na pitanja koja nisu precizno i jasno propisana u Konveniciji o spreavanju i kanjavanju zloina genocid iz 1948. godine. Kroz rad se artikulira kompleksnost utvrivanja postojanja genocidne namjere, te visoko postavljeni krivinopravni standardi dokazivanja subjektivnog elementa genocida. U tom kontekstu od sutinske vanosti su relevantne presude koje se odnose na genocid odnosno utvrivanje postojanja genocidne namjere. Takoer, nedvosmisleno je potvrena krivinopravna autonomnost genocida kao meunarodnog krivinog djela sa odreenim specifinostima u odnosu na druge meunarodne zloine.Kljune rijei: genocid, genocidna namjera, dolus specialis, meunarodno pravosueI. Uvodna razmatranjaDramatian raspad bive Jugoslavije (Socijalistika Federativna Republika Jugoslavija-SFRJ) koji je rezultirao destruktivnim djelovanjem i oruanim sukobima sa nesagledivim posljedicama, prinudio je Ujedinjene nacije kao univerzalnu svjetsku organizaciju da reaguje, na nain da je Savjet bezbjednosti rezolucijom 827 od 25. maja 1993. godine osnovao Meunarodni sud za krivino gonjenje lica odgovornih za ozbiljna krenja meunarodnog humanitarnog prava na teritoriji Jugoslavije od 1991. godine. Ne ulazei u uzroke kao i okolnosti nastanka ratova na teritoriji bive Jugoslavije, evidentno je da je pomenuti tribunal u znaajnoj mjeri doprinio krivinopravnom shvatanju i tumaenju genocidne namjere sa obzirom na injenicu da Konvencija o spreavanju i kanjavanju zloina genocid iz 1948. godine ne sadri relevantne pojedinosti koje se odnose na subjektivni element zloina. Navedenom konvencijom zloin genocida je stekao krivinopravnu autonomnost jer je neposredno prije izrade i usvajanja iste ovaj zloin bio podvrsta zloina protiv ovjenosti. Pojam genocida se i prije izrade i usvajanja navedena Konvencije spominjao u katalogu krivinih djela, pogotovo je eksploatisan u kontekstu stravinih dogaaja iz II svjetskog rata, ali u tom peridu nije egzistirao kao posebno i samostalno krivino djelo. Statut stalnog Meunarodnog krivinog suda kao i statut tribunala za bivu Jugoslaviju su na identian nain normativno odredili zloin genocida na nain da su preuzeli normativno odreenje sadrano u Konvenciji o spreavanju i kanjavanju zloina genocida iz 1948. godine, a samim tim na isti nain propisali subjektivni element zloina-mens rea (genocidnu namjeru).Sutina genocidne namjere je u tome da se preduzimanjem jedne ili vie propisanih radnji izvrenja sadranih u lanu II konvencije, povrijedi ili ugrozi integritet lanova zatiene grupe i ostvari posebna ili krajnja namjera a to je potpuno ili djelimino unitenje grupe. Postojanje individualne krivine odgovornosti u meunarodnom krivinom pravu podrazumijeva ne samo ponaanje suprotno nekom materijalnom pravilu, ve i postojanje subjektivnog elementa (namjere) kod izvrioca. Krivina djela protiv ovjenosti i meunarodnog prava su propisana i u Krivinom zakonu Bosne i Hercegovine (Slubeni glasnik BiH, 32/2003, Krivini zakon BiH) u skladu sa meunarodnim ugovorima i konvencijama, ime je naa zemlja ispotovala svoje obaveze. Zloin genocida kao autonomno krivino djelo je propisano u lanu 171 Krivinog zakona Bosne i Hercegovine, te je u normativnom smislu zloin nad zloinima, inkorporiran u nacionalno krivino zakonodavstvo. Konvencijsko definisanje pojma genocid je na isti nain prihvaeno i inkorporirano odnosno inkriminisano i u domaem (nacionalnom) pravu susjednih zemalja Srbije, Hrvatske, Crne Gore. II. Genocidna namjera u praksi meunarodnog pravosuaPraksa meunarodnog krivinog pravosua, prije svega rad ad hoc tribumala za bivu Jugoslaviju i Ruandu (Presuda protiv Jean Paula Akayesa, http://www.ictr.org.) doprinijela je u velikoj mjeri shvatanju i tumaenju posebnog ili specijalnog umiljaja dolus specialis, kada je u pitanju zloin genocida. Analizom pojedinih predmeta (Krsti, Blagojevi, Staki, Nikoli, Jelisi, Sikirica...) u kojima je tretiran ovaj zloin, evidentno je da je genocidna namjera jedinstveno obiljeje zloina genocid. Kumulativno propisani elementi zloina genocid podrazumijevaju, pored utvrivanja objektivnih elemenata (postojanje jedne ili kombinacija vie radnji izvrenja) postojanje i subjektivnog elementa. Genocidna namera je namera da se grupa uniti kao takva (Ivanievi, Ili, Vinji, Janji, 2008:71).Iz naprijed pomenutih predmeta, moe se izvesti zakljuak da je puno jednostavnije utvrditi odnosno dokazati postojanje objektivnog elementa zloina, dok je dokazivanje postojanja genocidne ili unitavake namjere kod izvrioca kompleksnije i zahtijevnije u krivinopravnom smislu. Pravilno shvatanje genocidne namjere je od krucijalne vanosti kada je u pitanju otklanjanje nepotrebnog poistovjeivanja zloina genocid sa drugim meunarodnim zloinima. Uvaavajui injenicu da meunarodna krivina djela u uem smislu za posljedicu imaju nesagledive i stravine zloine kao i druge zajednike karakteristike, upravo zbog te injenice veoma esto se poistovjeuju to je sa krivinopravnog aspekta pogreno.Ono to je znaajno akcentirati jeste da se genocidna namjera razlikuje od motiva, s obzirom na injenicu da lini motiv moe biti ostvarenje line ekonomske dobiti ili politike koristi ili oblika moi, ali to ne spreava poinioca da pored toga ima i konretnu namjeru da poini genocid (Presuda albenog vijea u predmetu Jelisi, par. 49., MKSJ). Motiv izvrioca je irelevantan prilikom utvrivanja postojanja genocidne namjere. Teret dokazivanja zloina genocid se manifestuje u kompleksnosti dokazivanja specijalnog ili posebnog umiljaja dolus specialis, koji je pored genocida propisan i za neke oblike zloina protiv ovjenosti (npr. progon). Poseban ili specijalan umiljaj kada je u pitanju zloin genocida podrazumijeva da izvrilac u konkretnom sluaju pored preduzimanja radnje izvrenja (npr. ubijanje lanova grupe, nanoenje tekih tjelesnih ozljeda ili neka druga propisana radnja izvrenja), tei postizanju nekog posebnog cilja a to je potpuno ili djelimino unitenje zatiene (nacionalne, etnike,rasne ili vjerske) grupe. Mentalni ili subjektivni element genocida, kao zloina koji povlai meunarodnu krivinu odgovornost, sadran je u lanu II, stav 1. Konvencije o genocidu (i odgovarajuim obiajnim pravilima): namera potpunog ili deliminog unitenja jedne nacionalne, etnike, rasne ili verske grupe (Kaseze, 2005: 118). Iz naprijed navedenog proizilazi da je objekt napada kod zloina genocid zatiena (nacionalna, etnika, rasna ili vjerska) grupa, a ne ovjek kao pojedinac. Namjera unitenja skupine, u cijelosti ili djelomino, pretpostavlja da su rtve odabrane zbog njihove pripadnosti skupini na koju je namjera usmjerena (Fabijani, Gagro, 2008: 1401). Dakle, ukoliko se ne dokae postojanje genocidne nemjere kod izvrioca u konkretnom sluaju, ne radi se o zloinu genocid ve o nekom drugom zloinu, najee zloinu protiv ovjenosti. Specifinost genocida kao zloina jest njegova posebna namjera, mens rea, tzv. genocidna

namjera, elja da se zloinom fiziki uniti neka nacionalna, etnika, vjerska ili druga skupina, ili njen znaajan dio, i to ba zato jer se radi o toj odreenoj skupini (dolus specialis,dolus coloratus) (Josipovi, 2007:22).Preduzimanje jedne ili kombinacija vie od pet propisanih genocidnih radnji izvrenja od strane izvrioca, bez postojanja genocidne namjere da se zatiena grupa potpuno ili djelimino uniti kao takva, nemoe se kvalifikovati kao zloin genocida. Uvaavajui odredbe Konvencije o spreavanju i kanjavanju zloina genocid, evidentno je da ista propisuje zatitu nacionalnoj, etnikoj, rasnoj ili vjerskoj grupi dok takva zatita nije propisana za neke druge grupe kao to su ekonomske, kulturne i politike, iako je prilikom izrade navedene konvencije bilo prijedloga da se propie zatita i za ove grupe. III. Potpuno ili djelimino unitenje zatiene grupe

Konvencija o spreavanju i kanjavanju zloina genocid nije propisala kvantitativne kriterije i mjerila za utvrivanje potpunog ili djeliminog unitenja zatiene grupe. To znai da ne postoje jasni i egzaktni brojani pokazatelji za utvrivanje praga kada zloin prerasta u genocid, odnosno brojani omjer lanova grupe prema kojima je preduzeta jedna ili kombinacija vie radnji izvrenja u odnosu na ukupan broj, uz postojanje genocidne namjere kod izvrioca. Navedena konvencija sadri uoptenu pravnu formulaciju genocidne namjere koja sama po sebi nije dovoljno precizna i ne sadri sve relevantne krivinopravne odgovore na pitanja koja se javljaju prilikom praktinog postupanja organa krivinog gonjenja. U tom kontekstu, znaajan doprinos boljem razumijevanju odnosno jasnijem i konkretnijem utvrivanju kvantitativne i kvalitativne komponente zloina genocid dao je upravo rad dva ad hoc tribunala a u ovom radu navesti emo samo neke primjere.Potpuno ili djelimino unitenje zatiene grupe odnosi se na namjeravani obim unitenja grupe, a da pri tome nije nuno da se ostvari namjeravano unitenje. Bitno je da je izvrilac imao namjeru odnosno formirao zloinaku volju da potpuno ili djelimino uniti grupu, kao njegov glavni (primarni) cilj. Izvrilac nemora imati namjeru da potpuno uniti zatienu grupu to znai da je ...uslov namjere za djelo genocida zadovoljen kada dokazi pokazuju da je navodni izvrilac namjeravao da uniti bar znatan dio zatiene grupe..., (Presuda albenog vijea u predmetu Krsti, par. 12., MKSJ), pa ak i ako je dolo do unitenja manjeg broja lanova grupe. Kada se genocidna namjera odnosi na dio grupe, a ne na cijelu grupu, dio grupe koji se namjerava unititi mora biti znaajan (Ibid: par. 8., Presuda pretresnog vijea u predmetu Krainik, par. 853. MKSJ). Ipak, znaajan dio zatiene grupe, opet nije dovoljno precizan, konkretizovan u kvantitativnom smislu, tako da ostavlja mogunost razliitog tumaenja i shvatanja kvantitativne komponente. Kvantitativna vanost se procjenjuje na osnovu brojane veliine ciljanog dijela zatiene grupe, dok se kvalitativna komponenta odnosi na elitu (znaajni ili reprezentativni predstavnici zatiene grupe). U teoriji, ak pronalazimo stavove da je genocid, na primjer ubistvo samo jednog lana zatiene grupe sa utvrenom genocidnom namjerom dolus specialis kod izvrioca, ali je ovako shvatanje u praktinom smislu neprihvatljivo i neodrivo. Dakle, genocidna namjera kod izvrioca moe biti dualne prirode i to: 1. namjera unitenja veeg broja lanova zatiene grupe (znaajan dio) u odnosu na ukupan broj na odreenom geografskom podruju i 2. namjera unitenja znatno manjeg broja lanova (reprezentativan dio) zatiene grupe, ije unitenje ima dominantan uticaj na opstanak zatiene grupe.IV. Kompleksnost utvrivanja postojanja genocidne namjereDirektno utvrivanje postojanja genocidne namjere u praktinom smislu je mogue samo u situacijama kada postoje pisani dokumeti kao materijalni dokazi koji potvruju postojanje genocidne namjere kao to su planovi aktivnosti, direktive, odluke, instrukcije, zapisnici, naredbe i drugi pravno relevanti dokumenti-dokazi, zatim, izjave svjedoka i priznanje optuenog da je u konkretnom sluaju imao genocidnu namjeru da potpuno ili djelimino uniti zatienu grupu. Analizom predmeta pred Tribunalom za bivu Jugoslaviju koji obuhvataju utvrivanje postojanja genocidne namjere, moe se zakljuiti da je direktno dokazivanje izuzetno kompleksno i zahtijevno a u nekim situacijama i praktino nemogue zbog nedostatka direktnih dokaza. Razlozi koji upuuju na navedeno zakljuivanje su sledei: 1. tuilatvo ne raspolae sa pisanim dokumentima koji sadre genocidnu namjeru (postoji realna mogunost da su pravno relevantni dokumenti kao direktni dokazi potpuno ili djelimino uniteni ili da nisu u posjedu tuioca) 2. ne postoje svjedoenja (izjave) koja potvruju postojanje genocidne namjere kod izvrioca, 3. optueni nije priznao da je formirao zloinaku volju koja se manifestuje u namjeri da zatiena grupa potpuno ili djelimino uniti, ve se oekuje od nadlenog tuilatva da dokae subjektivni element zloina. Iz naprijed navedenog, evidentno je da je utvrivanje postojanja genocidne namjere kod izvrioca izuzetno kompleksno, pogotovo kad se ima u vidu nemogunost direktnog utvrivanja specifine namjere uslijed nedostatka direktnih dokaza. U tom sluaju, postojanje genocidne namjere kod izvrioca utvruje se indirektnim ili posrednim putem.Posebna teina koja implicira i univerzalnu osudu genocida kao zloina nad zloinima upravo i proizlazi iz tog posebnog psihikog stanja poinitelja koji ide za tim da uniti, u cijelosti ili djelomino,odreene skupine homogenizirane po nacionalnoj, vjerskoj ili etnikoj osnovi ( Bojani, Igor.-Dereninovi, Davor-Horvati, eljko.-Krapac, Davor.- Seri, Maja. MMVII: 152).Prilikom utvrivanja postojanja genocidne namjere kod izvrioca veoma vano je naglasiti odreivanje geografski ograniene grupe, s obzirom da u su u praksi meunarodnog pravosua zastupljena razliita shvatanja i tretiranja zatiene grupe. U predmetu Krsti i Branin nailazimo na shvatanje da se zatiena grupa promatra na prostoru cijele drave dok se lanovi grupe na odreenom geografskom podruju tretiraju kao ciljani dio zatiene grupe. Sa obzirom na odreivanje i shvatanje zatiene grupe, genocid izvren u Srebrenici, jula 1995. godine je u geografskom smislu ogranien iskljuivo na podruje Srebrenice. Takoer, u predmetu Sikirica i drugi nailazimo na shvatanje po kome se lokalni Muslimani iz Prijedora smatraju zatienom grupom a ne ciljanim dijelom zatiene grupe. To znai, da je prilikom utvrivanja genocidne namjere veoma bitno na koji nain tretirati zatienu grupu na odreenom irem ili uem geografskom prostoru (optina, regija, drava).Pored naprijed navedenog, prilikom utvrivanja postojanja genocidne namjere kod izvioca, potrebno je da ova specifina namjera postoji neposredno prije izvrenja zloina u materijalnom smislu odnosno prije izvrenja zabranjene radnje. Takoer, kod izvrioca se zahtijeva postojanje svijesti o nastupanju zabranjene posljedice. To znai da se genocidna namjera usmjerena na potpuno ili djelimino unitenje zatiene grupe kao takve, nemoe naknadno formirati. U konkretnom sluaju, kod izvrioca se zahtijeva postojanje svjesne odluke da preduzme jednu ili vie taksativno propisanih radnji izvrenja u lanu II Konvencije o genocidu u cilju potpunog ili djeliminog unitenja grupe a ne ovjeka kao pojedinca. Kada se raspravlja o genocidu najee se podrazumijeva da se ovaj zloin izvrava injenjem tj. svjesnim i voljnim preduzimanjem jedne ili vie propisanih genocidnih radnji. Meutim, ovo meunarodno krivino djelo se moe izvriti i neinjenjem (proputanjem). Posebno sporna situacija se pojavljuje kada je u pitanju komandna odgovornost kao oblik individualne krivine odgovornosti jer u tom sluaju se propisuje odgovornost vojnih komandanata za izvren genocid njihovih potinjenih (vojnika).V. Indirektno utvrivanje postojanja genocidne namjere

Uvaavajui naprijed navedeno, evidentno je da se zbog nedostatka direktnih ili neposrednih dokaza, najee u konkretnim predmetima genocidna namjera utvruje indirektnim ili posrednim putem, odnosno izvoenjem indirektnih ili posrednih dokaza koji upuuju na postojanje genocidne namjere kod izvrioca. Indireknim ili posrednim utvrivanjem genocidne namjere, dolazi do izraaja upravo teina i kompleksnost dokazivanja zloina genocid, to je posebno evidentno u predmetima Jelisi, Sikirica i drugi. Posredno (indirektno) izvoenje zakljuaka o postojanju genocidne namjere evidentno je u predmetu Jelisi, gdje se navode sledei faktori: opti kontekst, izvrenje drugih krivinih djela sistematski usmjerenih protiv iste grupe, broj izvrenih zloina, sistematsko usmjeravanje na civile zbog njihove priadnosti zatienoj grupi i ponavljanje destruktivnih i diskriminativnih djela (Presuda albenog vijea, u predmetu Jelisi, par. 47., MKSJ).Takoer, u Presudi Pretresnog vijea u predmetu Sikirica i dr., par. 46 i 61., navode se sledei faktori na osnovu kojih je mogue posredno izvesti zakljuak o postojanju genocidne namjere: irina i rasprostranjenost izvrenih zloina, ira politika doktrina, obim ostvarenog ili pokuanog unitenja, metodinost u planiranju ubijanja, sistematinost ubijanja i uklanjanja leeva, diskriminativni karakter djela, diskriminativna namjera optuenog (Presudi Pretresnog vijea u predmetu Sikirica i dr., par. 46 i 61., MKSJ).Prvobitna koncepcija tvorca pojma genocida Rafaela Lemkina je da se pored pet propisanih radnji izvrenja zloina, namjerno potpuno ili djelimino unitenje grupe moe izvriti i drugim aktima koji se danas najee nazivaju kulturnim genocidom. Meutim, kada je u pitanju kulturni genocid evidentno je Meunarodni krivini sud za bivu Jugoslaviju ne prihvata ire shvatanje, ve se pridrava iskljuivo restriktivno propisanih uslova za utvrivanje postojanja genocida sa obzirom na injenicu da Konvencijska definicija genocida ne inkorporira i ovaj (kulturni) genocid. Takoer, identina situacija je kada je u pitanju prisilno premjetanje (protjerivanje) ili etniko ienje kako se veoma esto naziva i eksploatie u sredstvima informisanja (elektronski i posani mediji). Krucijalna razlika izmeu zloina genocid i etnikog ienja je u tome to se kod genocida zahtijeva postojanje genocidne namjere da se potpuno ili djelimino uniti grupa kao takva, dok je kod prisilnog protjerivanja lanova zatiene grupe krajnji cilj promjena demografsko etnike strukture stanovnitva na odreenom geografskom prostoru. Ono to je znaajno jeste da kulturni genocid tj. namjerno unitavanje kulturno-historijske, jezike i vjerske batine zatiene grupe odnosno uklanjanje kulturnih atributa, kao i etniko ienje u odreenim situacijama mogu se smatrati kao indirektni ili posredni dokazi genocidne namjere uz pretpostavku da su praeni u kombinaciji sa nekom (jednom ili vie) od pet propisanih radnji izvrenja genocida. Kulturni genocid je obuhvaen i u predmetu Krsti, kada je u pitanju genocid izvren u Srebrenici, gdje se navodi: U pravu je uspostavljeno da samo unitavanje kulture neke grupe nije genocid: ne mora se primijeniti nijedna od metoda navedenih u lanu 4(2) Statuta. Ali ima razloga za oprez. Unitavanje kulture moe posluiti kao potvrda namjere, o kojoj se moe zakljuiti iz drugih okolnosti, da se uniti grupa kao takva. U ovom sluaju, ruenje glavne damije do temelja potvruje namjeru da se uniti srebreniki dio nacionalne grupe bosanskih Muslimana (Presuda albenog vijea u predmetu Krsti, par. 53., MKSJ).Shodno naprijed navedenom, evidentno je da se albeno vijee dosljedno pridravalo Konvencijskog shvatanja (definisanja) genocida, pri emu se posebno akcentira fiziko ili bioloko unitenje (potpuno ili djelimino) grupe kao takve ali da isto tako radnje koje se najee nazivaju kulturnim genocidom mogu posluiti kao indirektni ili posredni dokaz prilikom utvrivanja postojanja genocidne namjere uzimajui u obzir i druge relevantne okolnosti. Restriktivan koncept genocida je prisutan i u Presudi o primjeni konvencije iz 2007. godine povodom spora Bosna i Hercegovina protiv Srbije i Crne Gore, gdje se navodi da unitenje kulturnog, historijskog i vjerskog naslijea moe biti dokaz namjere da se fiziki uniti grupa kao takva ali se pri tome opet insistira na postojanju jedne ili kombinacije vie radnji izvrenja propisanih u lanu II Konvencije o genocidu (www.pulsdemokratije.ba).Dakle, Stalni meunarodni krivini sud i ad hoc tribunal za bivu Jugoslaviju se dosljedno pridravaju kataloga pet taksativno propisanih radnji izvrenja (actus reus), ne uzimajui u obzir eventualno druge mogue modalitete potpunog ili djeliminog unitenja zatiene grupe (unitenje kulturne i vjerske imovine, masovno silovanje lanica zatiene grupe i dr.).

Ekstenzivno (ire) shvatanje mens rea po kojem ne insistira iskljuivo na fizikom ili biolokom (potpunom ili djeliminom) unitenju zatiene grupe, zastupljeno je u presudi Njemakog Vieg zemaljskog suda u Dizeldorfu iz 1997. godine Nikoli Jorgiu, kojom je sud optuenom izrekao doivotnu kaznu zatvora jer je kriv za zloin genocida a koju je potvrdio i Savezni ustavni sud Njemake (StR 215/98). U ovom sluaju njemaki sudovi pristupili su ekstenzivnom tumaenju zakonskog teksta, tako da se utvrivanje postojanja zloina genocid ne ograniava iskljuivo na pet taksativno nabrojanih radnji izvrenja koje se odnose na bioloko ili fiziko unitenje zatiene grupe.Teina i kompleksnost utvrivanja postojanja genocidne namjere ukazuje na injenicu da je meunarodno pravosue postavilo visoke standarde dokazivanja, iz ega proizilazi mogunost da se zbog nedostatka direktnih ili indirektnih dokaza neki od poinjenih zloina ne nazovu pravim imenom-genocid. S druge strane, ukoliko bi se se smanjili ovako visoko postavljeni standardi dokazivanja genocida, pojavila bi se mogunost da se neki zloini kvalifikuju kao zloin genocida i bez dovoljno uvjerljivo dokazane genocidne namjere kod izvrioca. Kompromisno rjeenje izmeu dva pomenuta pristupa ili dvije dijametralno suprostavljene koncepcije je veoma teko uskladiti.MENS REA: THE GENOCIDAL INTENTSummary:In this study accentuated the importance special or specific intent "dolus specialis" and criminal establishing the existence of genocidal intent as a specific and unique characteristics of the crime of genocide. In determining the existence of genocidal intent emphasizes the concepts that are relevant to the practice of international justice, whose work is largely removed some ambiguities concerning the issues that are not precisely and clearly stipulated in the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide of 1948. year. Through work to articulate the complexity of determining the existence of genocidal intent, criminal justice, and set high standards of proof of the subjective element of genocide. In this context, the essential relevant judgments concerning genocide or genocidal intent. Also, unambiguously confirmed the autonomy of the criminal law of genocide as an international crime with some specifics in relation to other international crimes. Keywords: genocide, genocidal intent, "dolus specialis", International JusticeLITERATURA:

1. Bojani, Igor.-Dereninovi, Davor-Horvati, eljko.-Krapac, Davor.- Seri, Maja. Teorija zajednikog zloinakog pothvata i meunarodno kazneno pravo-izazovi i kontroverze, Akademija pravnih znanosti Hrvatske, Zagreb, MMVII.2. Fabijani, Gagro, Sandra- kori, Marisabel. Zloin genocida u praksi meunarodnih ad hoc tribunala, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 58, 2008.3. Ivanievi, Bogdan.- Ili, Goran.- Vinji, Tomislav.-Janji, Vesna. Vodi kroz Haki tribunal, Beograd, Misija Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS) u Srbiji, 2008.

4. Josipovi, Ivo. Ratni zloin, Prirunik za praenje suenja, Osijek, Centar za mir, nenasilje i ljudska prava, 2007.5. Kaseze, Antonio. Meunarodno krivino pravo, Beograd, Beogradski centar za ljudska prava, 2005.6. Presuda protiv Jean Paul Akayesu od strane Meunarodnog krivinog suda za Ruandu 2. Septembra 1998. godine, ICTR-96-4-T, http://www.ictr.org.7. Presuda albenog vijea u predmetu Krsti, IT-98-33-A od 19.04.2004. godine, MKSJ.8. Presuda Pretresnog vijea u predmetu Krajinik, IT-00-39-T od 27.09.2006. godine ,MKSJ.9. Presudi Pretresnog vijea u predmetu Sikirica i dr., IT-95-8-S od 13.11.2001. godine, MKSJ.10. Presuda o primjeni kovencije o genocidu u sporu Bosna i Hercegovina protiv Srbije i Crne Gore, od 26.02.2007. godine, http://www.pulsdemokratije.ba.11. Predmet Jorgi (Bundesgerichtshof , 30. aprila 1999., broj 3 StR 215/98).12. Presuda albenog vijea u predmetu Jelisi, IT-95-10-A od 05.07.2001. MKSJ.13. Slubeni glasnik Bosne i Hercegovine 32/2003, Krivini zakon Bosne i Hercegovine-Sarajevo.

Godinu dana kasnije tj. 1994. godine osnovan je drugi ad hoc Tribunal odnosno Meunarodni krivini sud za Ruandu, ICTR sa ciljem da procesuira stravine zloine izvrene u Ruandi, poev od aprila 1994. godine. Dva ad hoc tribunala su u znaajnoj mjeri doprinijela krivinopravnom razumijevanju i shvatanju zloina genocid.

U lanu II Konvencije o spreavanju i kanjavnju zloina genocid propisano je alternativno pet genocidnih radnji izvrenja: 1. ubistvo lanova grupe (naroda), 2. uzrokovanje tekih tjelesnih ili mentalnih povreda lanovima grupe (pripadnika odreenog naroda) , 3. namjerno podvrgavanje grupe takvim ivotnim uslovima koji dovode do njenog potpunog ili djeliminog fizikog unitenja 4. uspostavljajui mjere s namjerom spreavanja raanja u okviru grupe (naroda), 5. prinudno premijetanje djece iz jedne grupe u drugu. U teoriji su prisutne opravdane kritike i primjedbe da Konvencija nije obuhvatila sve mogue naine (modalitete) unitavanja zatienih grupa.

U lanu 171 Krivinog zakona Bosne i Hercegovine, zloin genocida je propisan na isti nain kao u Konvenciji o spreavanju i kanjavanju zloina genocid iz 1948. godine.

Posebno je znaajno istai prvu presudu utemeljenu na Konvenciji o spreavanju i kanjavanju genocida iz 1948. godine, protiv Jean Paul Akayesu od strane Meunarodnog krivinog suda za Ruandu 2. Septembra 1998. godine, ICTR-96-4-T, vidi na HYPERLINK "http://www.ictr.org" http://www.ictr.org. Navedena presuda zavreuje panju u kontekstu jasnije i konkretnije identifikecije zatiene (nacionalne, etnike,vjerske ili rasne) grupe, sa obzirom na injenicu da Konvencija nije propisala kriterije i parametre za identifikaciju iste.

U krivinopravnoj literaturi se pod meunarodnim krivinim djelima u uem smislu podrazumivaju: 1. genocid, 2. zloin protiv ovjenosti, 3. Ratni zloin i 4. agresija.

Radnje izvrenja su propisane alternativno, tako da je za postojanje zloina genocid dovoljno da izvrilac preduzme jednu od pet propisanih radnji izvrenja, uz postojanje genocidne namjere.

Etniko ienje nije (krivino)pravni termin, ve je nastao u proteklom periodu kao sinonim koji oznaava prisilno premjetanje ili raseljavanje lanova ili dijela lanova grupe.

Evropski sud za ljudska prava je 12. jula 2007. godine, na osnovu univerzalne jurisdikcije donio presudu u predmetu Jorgi protiv Njemake, broj aplikacije 74613/01. Aplikant, Nikola Jorgi, se alio Evropskom sudu za ljudska prava da su mu povrijeena njegova prava zagarantovana lanovima 5. i 6. i 7. Evropske konvencije za ljudska prava zbog toga to su njemaki sudovi na pogrean i arbitraran (proizvoljan) nain utvrdili injenino stanje i primjenili, kako domae tako i meunarodno pravo u krivinom postupku koji je voen pred nadlenim njemakim sudovima. Aplikant Jorgi se alio da njemaki sudovi nisu imali nadlenost da mu sude za genocid, jer je to u iskljuivoj nadlenosti Meunarodnog krivinog tribunala za bivu Jugoslaviju u Hagu, te bosanskohercegovakihsudova.Evropski sud je u svojoj presudi akcentirao posebno da su navodi aplikanta koji se odnose na nadlenost neosnovani, kao i da su njemaki sudovi pravilno postupali prilikom odluivanju o genocidu, primjenjujui domae i meunarodno pravo. Aplikant se alio da mu je bilo povrijeeno njegovo pravo na pravino suenje obuhvaeno lanom 6. Evropske konvencije, na nain da su njemaki sudovi pogreno utvrdili injenino stanje, da mu nisu dozvolili izvoenje svjedoka, te da su preiroko tumaili termin genocida. Evropski sud je, ispitujui ove albene navode Jorgia, odluio da njemaki sudovi nisu prekrili nijedan od navedenih lanova Evropske konvencije za ljudska prava na koje se Jorgi alio, te da njihove presude nisu bile arbitrarne.