32
Hilap Ahianguqniata Aktuani Atuliqnilu Nunavutmi IHUAQHAQNIA APQUTIKHAQ

MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

1Photo Credit:

MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT

Hilap Ahianguqniata Aktuani Atuliqnilu Nunavutmi

ihuaqhaqnia apqutikhaq

Page 2: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut
Page 3: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

3

TUHAGAKHAT TAPKUNANGAT KAVAMATKUT NUNAVUT

33

Uqauhit Taphumangat Minihitauyuq

“Inuit taimangat atulilanginaqpaktut ahianguqniqnik ahianguqniqlu atuliqtuq qilamik. Atuliqtugut, kihimik ilagut akhuqnaqpiaqtuq aaniaqtailiniptingnut, ilaginut, ilitquhiqmutlu. Pinahuaqpialiqtugut – hunniqtailiniq tahapkunangat hunanit akhugutauliqtunit inungnut – piliqhugitlu naamaktumik, aulattigiaqtumiklu ahianguqniqnut nakuuyumik hannaiqhimayaq hivunikhavut.”

ᑕᒪᑦᑕ Tamapta: Building Our Future Together

Hilap ahianguqnia pityutauyuq ilangat angipyaktumik akhuqnaqni atuqpaliayai Nunavummiut. Inutqutyat, naunaiyaiyit amihutlu ahii atuqpalianginaqtut takuttaqni allanguqnit hilap pitquhi aktuavaliqni huliniit amihunut hunanut inuuhiqmut Nunavutmi.

Kinguvagiinut, tahapkuat inuit Nunavutmi atuqpaktai pilaqnit atuliqninik qilamik akhutlu ahianguqni atuqtauvaliqtut. Piyuq una pilaqniq pilagutigiyat Nunavummiut aniguittaqniq hunanik amihuniqhat inungnit hilaqyuaqmi ihumagilaqtat qayuqnaqpiaqtuq akhuqnaqpiaqtuqlu avatigiya. Tapkuat Kavamatkut Nunavutmi pinahuaqpiaqtut ikayuqtuqni Nunavummiut kayuhininik qangiqhittaqni hatqiqpaliayut akhuqnaqnit atulaqnitlu hilap ahianguqpalianita hatqiqtilqni.

Ilagiplugu una atugahuaqpiaqniq, Timigiyaga katutyiqatigiplugit amihut ilauttaqvilgit, pivaliatihimayavut tapkuat Upagiaqtavut- Ihuaqhaqni Atugakhat: Hilap Ahianguqniata Aktuani Atuliqnilu Nunavutmi atugakhaliat titiqat. Upagiaqtavut ihuaqhaqtai atugakhaliat tugaqni hilap ahianguqnianut atuliqni Nunavutmi. Tapkuat ihumagiyauyut ihuaqhaqni ukunani titiqat tugaqtut aglivaliqni atuliqnipta pilaqni atuqpiaquplugit tamaita

Nunavummiut hannaiqhimayangi hugiagutikhanik, ayuitniqnik ilihimaniqniklu piyaqaqni atuliqninut piniagahugiyauyut aktuani hilap ahianguqninut.

Taima hatqiqtauninit tapkuat 2003 Hilap Ahianguqninut Atugakhaliat, atuqpiaqni uqaqatigiknit piyauyut tapkunangat kavamatkut, naunaiyaiyit, nunaliuyutlu. Ukuat titiqat pihimayut atuqniqaqpiaqtunit ilauqninit piyauyut inutqutyanit inuuhuktunitlu, nunaliuyut ilainit, naunaiyaiyit, havaktiuqpiaqtunit upalungaiyaiyit, ahiilu puqtutqiyagit kavamauyut timiuyutlu atuqhugit katimakaphuknit katimanitlu, havaqatigiknit, titiqatlu tuniyauni.

Upagiaqtavut pinguqtitai naunaittumik tugagakhat hivunikhamut. Ikayuqniat uvaptingnik ihuaqhainiq piyakhat havaqatigiknivut mikhaanut atauhiqmik ihumagiyanik nakuuyumik atuttialamiklu hivunikhanik “nunavut”, Nunavut.

Page 4: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

444444

Qanugiliugahuaqni pityutai hilap ahianguqni atuqpalianilu aktuani hivuliutiqpiaqhimayut Nunavutmut. Tapkuat Kavamatkut Nunavut ilittugiyai tahamna hilap ahianguqnia akhuqnaqpiaqtuq pihimaqpiaqhunilu. Nunavutmi nunaliuyut takuvaliqtut amihunik ahianguqniqnik tahapkuninga aktuayut upluq tamaat inuuhiqmut kayuhiniinutlu ilitquhit huliniit. Tahamna hilap ahianguqniata aktuani tautuktavut uplumi atuqniagahugiyauyut

kayuhini hivunikhami aglivalianginaqlutiklu piplugit ilai akhugutai hatqiqpakni nunatagiyaptingni. Taimaittumik, hivutqutnahuaqhugit qanugiliuqni atuqpiagahuaqninut nakuhihimani hunialatluangitnilu Nunavummiut. Taima inuit nunatagiyaptingni atuqpaktutuqaukmata hannanut ukiuni, atuqpaliayaqaqmiyugut ahianguqpalianiqnut qanugitni.

Ilai tahapkuat anginiqhat aktuanit atuqpaliqtavut Nunavutmi piplugit hilap ahianguqni ilalgit:

• Haalivalianiatagiuphikuaattaqtunialu,tahamna ahiangugutigiliqtat angutikhat nayuqpaktai aktuanilu angunahuaqtit pilaqni angunahuaqninik angutikhat.

• Nunapqiqumaniahuguqpaliania,ahianguqnithikup qanugitninut, nipalliqtaqniq qaniqtaqniqlu aktilangi, kuuktaqnit pitquhi, uunaqnit, akhuqtaliqni hilap tamaqmik aktuaniqalat tatya atuqtunut havagutinut (tahapkuavaluit apqutit igluqpaitlu); tamaqmik hanayakhaliuqhimayut

piplugit qiqumaitnaqni nunap pitquhi.

• Hivittuqyuminihikuilguvakniaukiupilangapilagutauyuq atuqpaliqtauninut umiaqpait amaqutiptigut, ilautitlugu tahamna Ukiuqtaqtumi Apquta. Pityutaugaluaqtitlugu tahamna maniliugutinut ihuaqutauni, aglivaligutauniaqmiyuq qanugilinahuquqni imaqutipta halumaiqninut uqhut kuvigaqninut ahiilu halumailgut piyauni.

• Tikitpaliqninutatuumayuvaluit, tingmiat, Iqaluit angutikhatlu mitqulgit hivuani ilihimayaungittut takuttigittutluniit Nunavutmi, ahianguqnilu amigaitni hiamaumanilu ilihimayat angutikhat.

Inuit Qaujimajatuqangit atuqyumini ikayuqhiutinilu naunaiyaiyit tautuktainut tahapkuat ahianguqnit. Piqaqtitmiyailu atuqpiaqnit ilittugini atuqpaliayauyut, tuhagakhatlu qanuqtut tahapkuat ahianguqni aktualaqni Nunavummiut uumatyutauyutlu inutyutigiyavut.

Uunakpaliayuq Ukiuqtaqtup hila pilaqmiyuq tamatkiknik nakuuyumik ihuittumiklu pityutauninik avatigiyauyumut, maniliugutit pivaliatitninut, inuliqutitlu inuuhigikninut inuit Ukiuqtaqtumi. Hilap ahianguqnia pilaq aktuanit ilitquhit pitquhi ilitquhitlu huliniit, niqit pihimattiaqni, aaniaqtailinilu inuit angutikhatlu, nunalikni havagutit, aulatyutit, piqutituqat piqanit, piqaqnit pivaliatitni, ikumatyutit, tahapkuat ahilu pityutit upluq tamaat inuhiqmi Nunavutmi.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut tatya havaqatigiyai qaphit hilap ahianguqnianut pigiaqniqnik pinahuaqhugit atuqpalialiqni nunaliuyuni piplugit. Tapkuat Kavamatkut Nunavut pitaqhimaliqtai atuttiaqni havaknit katutyiqatigiplugit allatqit pitaqatauyut hilap ahianguqnianut naunaiyainiqmik, munaqhiniq nunaliuyutlu atuqpaliani pigiagutit.

Tapkuat Upagiaqtavut atugakhaliat titiqat pinguqtitai havaguhikhat hilap ahianguqnianut aktuanit

ATANiUyUNUT NAiNAqHiMAyUT

Page 5: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

5555

atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut Nunavummiut nakuniqhamik atuqpaliani tatya hivunikhamilu ahianguqniqnut pipkagauyunut hilap ahianguqninut. Nakuuyumik-upalungaiyainiq huliniit tungatauyut atuttiaqtunut atuqpalialiqnit.

Tapkuat atuqpalianinut pityuhit titigaqhimayut talvani Upaqiaqtavut ihuaqhaqhimayut ihumagiplugit atuqniqpat ilagiyai, tapkuatluniit napuit, atuni ilagit tugangayut ihumagiyanut. Nainaqhimayut tapkuat napuit tahapkuanguyut:

Napuk 1 – Katutyiqatigit Piguqhaqniihumagiyaq 1.1: Naunaiqni nutat atuqhimaittutlu katutyiqatigiknit pilaqni tapkununga Kavamatkut Kanatami, puqtutqiyat nunatagauyut nunatagauyutlu kavamait, nunaliuyut, ahiilu timiuyut, hilattuqhaivit, inmiguqtutlu ilauyut, quyagitnaqlu inuit pinahuaqninut ihuaqhaqni kamagini pityuhit hilap ahianguqnianut.

ihumagiyaq 1.2: Pinguqtitni atuqatigikni havakvit hilap ahianguqnianut havaqatigikniq.

Napuk 2 – Naunaiyainiq Munaqhiniqluihumagiyaq 2.1: Akhuqpaliqni naunaiyainiq munaqhiniqlu aktuaninut Nunavut atuqlugit katutyiqatigiknit nunaliuyut, tapkuat naunaiyaiyit havakni, timiuyut tahapkuatlu Kavamatuqatkut Kavamait.

Napuk 3 – Ilihaqniq Pipkainahuaqniqluihumagiyaq 3.1: Pivaliatitni atuliqtitnilu hilap ahianguqninik ilittuginiqmut atugakhat havagutitlu.

ihumagiyaq 3.2: Atugahuaqtitni ikayuqhiutinilu kayuhipkaqni tuniuqaqni ilihimanit ayuitnitlu inutqutyanit inuuhuktunut.

ihumagiyaq 3.3: Atuqpiaqtitni hilap ahianguqni ilaliutiyangi tahapkununga ilihaqvit ilihautikhainut.

ihumagiyaq 3.4: Aglivaliqni nunaqyuaqmi hilaqyuaqmilu ilittugiyaunia tahamna hilap ahianguqniata aktuani Nunavutmut tapkuatlu Inuit ilitquhi.

Napuk 4 – Kavamatkut Maligait Upalungaiyainiqluihumagiyaq 4.1: Ilaliutyaqni hilap ahianguqni ihumagiyauqahiutini tamaitnut kavamatkut ihumaliugutainut.

ihumagiyaq 4.2: Atuqpiaqtitni hilap ahianguqni ihumagiqahiutini ilaliutyagauyut nunap atuqninut upalungaiyainiq avatiliginiqmutlu naunaiyainiqmut.

ihumagiyaq 4.3: Naunaiqni nutat maniliugutinut pilaqnit piqatauyut tahaphumunga hilap ahianguqninut.

ihumagiyaq 4.4: Havaqatigini katutyiqativut atuqpiaqtitninut hilap ahianguqninut aktuanit ihumagiyauyut igininaqtunut upalungaiyainiqmut.

Kayuhini tuhagakhaliat munaqhinitlu hilap ahianguqninut atuqpaliayut pigiaqni pilaqnitlu kamagiyauniat atuqlugit atuqatigikni havakviknit allatqini havaqatigit hilap ahianguqnianut aktuanit atuqpalianitlu. Upagiaqtavut naunaipkutauniat huliniit ukuat havaqatigit tamaitalu kinguagut hilap

ahianguqninut pigianit havanguyutlu Nunavutmi.

5

Page 6: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

6666

i. unniqtutit: Mikhanut huniaLanGitnia nunaVut .....................................................................7Qanugiliuqni Hilap Ahianguqni Nunavutmi ...................................................................................................7Tapkuat Upaqiaqtavut Atugakhaliat Titiqat ...................................................................................................8

ii. naunaipkutat ihuMaGiYauni .........................................................................................................8

iii. hiLap ahianGuqni nunaVutMi ....................................................................................................10Ahianguqni Uunaqnit .................................................................................................................................10Ahianguqni Hilap Kinittaqnitlu ...................................................................................................................11Ahianguqni Tagiup Imaugaqnia ..................................................................................................................11Ahianguqni Nunap Qiqumainaqnia ............................................................................................................11Ahianguqni Hikup Qanugitni ......................................................................................................................12Ahianguqni Angutikhat Nauhimayutlu .......................................................................................................12

iV. inuit qauJiMaJatuqanGit hiLap ahianGuqninut ..................................................................13

V. aktuaLaqnit ahianGuqniqnut hiLap ........................................................................................13Ilitquhit, Aaniaqtailiniq Inuuhigikniqlu ........................................................................................................14 Ilitquhit Hulivaknit .............................................................................................................................14 Niqit Piqattiaqnit ...............................................................................................................................15 Aaniaqtailiniq Aaniagutitlu ................................................................................................................15 Pituqat Atuqniqhatlu Nunat ..............................................................................................................15 Havagutit ..........................................................................................................................................16 Aulagutit ..........................................................................................................................................17 Piqaqnit Pivaliatitni ............................................................................................................................17 Pulaqtuliginiq ....................................................................................................................................18 Hanauyat Hunavaluliuqnitlu .............................................................................................................18 Ikumatyutit .......................................................................................................................................18

Vi. aktuaniqnit atuqpaLianiqnut piLaqnit .................................................................................19

atuqpaLianiqnut haVanGuYut .......................................................................................................20Tapkuat Nunavut Hilap Ahianguqninut Katutyiqatigit .................................................................................20 Atuliqtuq: Hulinit Atuqpalianitlu ....................................................................................................20 Nunalit Avikhimanini Atuqpalianit Ikayuqtigiknit (RAC-ngi) ............................................................22 Akhuqnaqnit Atuqpaliqni...............................................................................................................22

Vii. ihuaqhaqni atuqtakhat ............................................................................................................23Napuk 1: Katutyiqatigikniq Piguqhaqni ......................................................................................................23Napuk 2: Naunaiyainiq Munaqhiniqlu Aktuaniqnut ...................................................................................24Napuk 3: Ilihaqniq Pipkagahuaqnitlu .........................................................................................................24Napuk 4: Kavamatkut Maligait Upalungaiyainiqlu .....................................................................................25

tukLiit atuqtakhat ............................................................................................................................27

quYaGiYauYut ......................................................................................................................................27

naunaipkutat.......................................................................................................................................28

iLaLiutYaqni a - titiqat atuqniqhanut taiGuhit ......................................................................30

TiTiqAT HUNAUyANGi

Page 7: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

7

Nunavutmi nunaliuyut hatqiqviuyut amihunik avatiliginiqmut ahianguqniqnik tahapkuat aktuayut upluq tamaat inuuhiqmut ilitquhiqnutlu huliniqnut. Avatiliginiqmut ahianguqnit ilalgit ahianguqninik hilap uunaqniniklu qanugitnit aktualat tamaitnik hunialangitninit igluqpait nunagiyaptingni atuqninut pityuhiqninutlu atuqtavut niqikhaqhiuqniqmut nunamit tagiuqmitlu.

Ramna avatiliginiqmut ahianguqni aktuanitlu tautuktavut uplumi havanguyut kayuhiyut hivunikhamut. Ikayuqtigikhutik tamatkiumayuniklu pityuhiq piyalik atuqpiaqninut huniqtailiniq inuqutiptingnit nunagiyaptingnitlu. Upagiaqtavut atugakhaliat titiqat unniqtuiyut tahapkuningavaluk pityuhiqnik, uniqtuiyut Kavamatkut Nunavutmi Upalungaiyautainik pinguqtitninut huniqtangittunik hivunikhainik Nunavut ahianguqtainaqtuni hilami.

qanugiliuqni Hilap Ahianguqni Nunavutmi

Piqaqtuq malguknik atuqniqpaknik aulattiniq hilap ahianguqninik. Atauhiq pityuhiq, ihuaqhigiaqni, ilalik nalvaqniq atuqpalianiniklu pityuhit mikhigiaqni auktuqpaliatyutauyut kaasit puyunguqtaqni*. Tamna aipa pityuhiq, atuqpalianiq, tukilik hulininik mikhigiaqni ihuittumik aktuanit anginiqhamiklu atuqlaqnit ihuaqutit tahamangat hilap ahianguqninit.

Pigaluaqtitlugu Nunavut ilaunia hilaqyuap autuqpaliatyutainut kaasit puyunguqpaliani mikkaugaluaqtitlugu, tapkuat Kavamatkut Nunavut hunniumaittut piqatauni ilauttaqnilu ihuaqhigiaqninut pinahuaqni. Tapkuat tatya atuqniagahugiyauyutlu aktuanit hilap ahianguqni pilaqni angipyaktumik avatiliqutinut, maniliugutinut upluaq tamaatlu inuuhinut Nunavummiut. Taimaittumik, atuqpiaqtumik ilauviliuyugut havakninik ilaihautini hilaqyuaq tahaphuminga angiyumik aktuaninik hilap ahianguqni piyut kayuhinaqniatlu pivakni,

tahapkununga Nunavummiut nunagiyaptingnutlu. Nunavut pinahuaqpiaqtuq hunilaitnia pinahuaqni hilaqyuami piyaupkagahuaqni mikhigiaqni auktuqpaliagutauyut kaasit puyunguqnit, piyumagaluaqhugit atuttiaqtunik piyagakittumiklu huliniit piyauyukhat aktuaniahaqtitlugit avatigiyaptingnut inuuhivutlu ayuqnaqhivalaqniahaqtitlugit.

Utaqilugu, Nunavummiut aglivaligiaqaqtai kangiqhimaniq hilap ahianguqninut hivuagutlu upalungaiyaqlutik ahianguqtukhanut tikitpalianianut uquhivalianinaik hilap. Piplugit Inuit atuqpaknita amihuqpianut ukiuni, atuqpaliayaqaqtavut tahapkuat nutat allanguqtainaqnitlu qanugitnit. Taimatut, piguqhaqni atuqpalianikhat pilaqnit Nunavummiut piyaunahuaqtut tapkunangat Kavamatkut Nunavutmi hilap ahianguqninut havagiyaqaqtai.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut atuqgahuaqpiaqtut hilap ahianguqninut atuqpalianit huliniit tapkunani 2003 Hilap Ahianguqni Atugakhaliat. Piluaqtumik, tapkuat Atugalhaliat pitquihimayut naunaiqninik munagininiklu hilap ahianguqni aktuanit pivaliatitnilu atugakhaliat ikayulaqtai Nunavummiut atuqpalianit hilap ahianguqninut.

* Tamaqmik titiqat tatqiyat tapkunani titiqani unniqtutilgit talvani Ilaliutihimayut A, tununani tapkuat titiqat.

7

i. UNNiqTUTiT: MiKHANUT HUNiALANGiTNiA NUNAVUT

Page 8: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

88

Taimangat 2003-mit, tapkuat Kavamatkut Nunavut katitiqhimayai atuqniqattiaqtut tuhagakhat ilihimanitlu allatqinit pitaqviuyunit apiqhuiplutik, havaqatigikniqnit, ihuaqhaqhimayunitlu katimakaphukniqnitlu. Piluaqtumik akhuqyumitauyut katitiqnit ilauqni ayuittunitlu naalaktauttiaqnilu inutqutyat quyagitnaq Nunavutmi. Atuqhugu una pigiagutaunia tahapkuatlu amihut pinahuaqnit amihunit naunaiyaiyinit, kangiqhimanivut hilap ahianguqnianik aktualaqnitlu aglivaliayut.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut ilauvakhimayut hilap ahianguqninut atuqpalianiqnut havamingnut allatqinik atuqatigiknit kavamauyunit katittaqviuni. Talvani Katimayit Federation-nut Julai-mi 2008, Kanatamiuni hivuliqtit angiqhimayut tapkuat nunalit avikhimaninut naunaiyainit havakvit ikayuqtigikniat aglivaliqninik piqaqnit hilap ahianguqninut tugangayut naunaiyainit pinguqtitlugitlu nunaliuyuni pitquhit ilihimaniqnut tunittaqni ikayugahuaqhugit nunagiyauyut hilap ahianguqninut atuqpalianit.

Tapkunani 2008-mi katimaqyuaqniq Uqauhit, tapkuat Ukiuqtaqtumi Katimayit apiyai kavamauyut tahamani Ukiuqtaqtumiuni aglivaliqni naunaiyainiq atuqpalianiqnut hilap ahianguqninut. Tapkuat piyaunahuat ukununga naunaiyainiq pinahuaqni inuliqutit maniliugutitlu piyaqaqni inuit inuuyut tahamani Ukiuqtaqtumi. Talvani Nuvipa 2009 tapkuat Inuit Hilaqyuaqmi Katimayit (ICC-kut) tukhiqvigiyai hilaqyuaqmi hivuliqtit ilittugininik tapkuat qanugililaqnit Inuit ahiilu nunaqaqaqtut inuit atuqpalianinut havagutit atuqpalianiqnut ikayugutit.

Tapkuat Upaqiaqtavut Atugakhaliat Titiqat

Atuqhugit naunaipkutat titiqat qulaani, atuqhugitlu amihut ahii nutat atuinaqtutlu havanguyut pigiaqnitlu, tapkuat Kavamatkut Nunavut tugaqtut aglivaliqninik atuqpalianit pilaqni atuqpiaqtitninut huniqtailinia Nunavut. Hivuliqni ikayuqtuqnilu Nunavummiut mikhanut una atauhiq ihumagiyaunia ikayuqtuqhugit hivuagut-ihuaqhihimani upalungaiyautit akigaqtuqhugit ihuilgut aktuanit hilap ahianguqni, ihuaqhihimanahuaqhugitlu piyakhat hatqiqpaliani nutat pilaqnit piqaqtitai.

Unniqtuqpaliqnitigut talvani Nakataani VII ukunani titiqani, tapkuat Kavamatkut Nunavutmi pityuhi hilap ahianguqninut atuqpalianit ilalgit hitamanik

atuqniqpanik piyaunahuanik: Katutyiqatigit Piguqhaqni, Naunaiyainiq Munaqhiniq, Ilihaqniq Atugahuaqtittiniq, Kavamatkut Maligait Upalungaiyainiqlu.

Tapkuat atugakhaliat ihumagiyauyut unniqtutiaqhimayut tapkunani atuni hitamat piyaunahuat ihuaqhihimayut tiliugutini atuqpalianikhanut Nunavutmi.

Taimattauq angunahuaqtuq upalungaiyaqpakmat aulaguhikhaminik uhiliqtuqhugu aaliani piyaqaqtunik atuqtakhanik aulagiaminut, Upagiaqtavut ihuaqhaqtai atuqtakhat naunaiyaqhugitlu hunat piyalgit Nunavutmi hivunikhanut. Piguqhaqhimayuq hunilaittumut tungavianut katihimani naunaiyaiyit tahapkuatlu Inuit ihumatuni pitaqtauvakni atuttiaqpiaqpakninut ahiangqutainaqtunut nunap pitquhianut. Una atugakhaliat titiqat ikayuqhiqtai Nunavummiut aulaninut hivunikhamukpaliani: hananiyaqhimayut atuqtakhaqaqhutiklu hunanut hivunikhainut.

ii. NAUNAiPKUTAT iHUMAGiyAUNi

Upagiaqtavut naunaipkuhiqhimayuq tapkunangat ihumagiyauyut tapkunani Kavamatkut Nunavutmi Tamapta: Piguqhaqni Hivunikhavut havagiyalgit titiqat. Tahapkuat naunaipkutit ihumagiyauyut, naniyauyut talvani Inuit inuliginiqmut pinnagiyai, ikayuqniat ihuaqhaqninut pivaliqtitni hunniqtailiniq atuqpalianitlu pilaqni Nunavutmi.

Inuuqatigiitsiarniq – Naalakni ahiit, piqatigiknit munaginilu inuit.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut ilittugiyai hilap ahianguqnia pityutaunia tahamna aktualaq inuuhiinut Nunavummiut. Atugakhaliat upalungaiyaqni piyauyut munagittiaqhugit Nunavummiut piyaqaqni. Upagiaqtavut naalaktai Inuit ilihimani ihumagiqahiutiplugit tapkuat atuqpiaqtut tunityutai tamaita Nunavummiut pilaqni mikhaanut upalungaiyainiq hivunikhamut.

Tunnganarniq – Pipkagahuaqhugit nakuyumik pinahuaqni hatqiumayumik, tunganaqtumik tamatkiumayuniklu.

Tapkuat kavamatkut piniaqtut tamatkiumayunik ikayuqtigikhutiklu pityuhiqmik hilap ahianguqninut atuqpalianiqnik upalungaiyainiq naunaiyainiqlu.

Page 9: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

99

Pijitsirniq – Kivgaqtuiniq piqaqtitiniqlu ilaginut tamnalu/tamnaluniit nunaliuyut.Upagiaqtavut tukupkaiyuq tapkuat kavamatkut pinahuaqpiaqni piqaqtitninik Nunavutmi ilagit nunaliuyutlu havagutikhanik piqaqniqniklu piyalgit atuttiaqtumik atuqpalianiq ahiaqnguqninut hilap.

Aajiiqatigiinniq – Ihumaliuqniq atuqhugit uqaqatigikniq angiqatigikniqlu.Inmiguqtut, nunaliuyuni kavamauyut ahiilu timiuyut pipkagauniat atuttiaqtunik pilaqni atuqatigikniq ihumaliugutinik ilauttaqniqmiklu ihumaliugutinut nanminiq aktuyunut inmingnut nunagiyamingnutlu.

Pillimmaksaniq/Pijariuqsarniq – Pivaliatitni ayuitnit atuqhugit tautukni, uqautini, pitquhit pinahuaqnitlu.Ilauttaqniq pivaliatitninik atuqpalianiniklu atuqpaliayauyut piyauni pivaliqtitniaqtai inmiguqtut nunaliuyutlu inmingnik-pilaqni, ayuiqni pilaguhitlu. Ilihaqniq, pilaqniqniklu piguqhainiq ayuitniqniklu pitaqniq atuqpiaqtut aglivaliqninik nunalikni atuqpalianit pilaqni.

Piliriqatigiinniq/Ikajuqtigiinniq – Havaqatigikniq atauhiqmut pinahuaqniqmut.Ikayuqtigikhuni pinahauqpakniq atuqpiaqtut ilaliutyaqninik atuqpakni tapkuat Inuit Qaujimajatuqangit, nunalikni ilihimaniq naunaiyaiyitlu naunaiyaqni ikayuqtut uvaptingnik havaqatigikniq pilihatlu katutyiqatigiknit mikhaanut hunniqtailiniqmut.

Qanuqtuurniq – Piyaungaqni piqaqnitlu.Upagiaqtavut atuqpiaqtut ihumatunit atuqni inuit, nunamittutuqat maniliqutinutlu piqaqnit atuqhugit atulihaqniqmut katutyiqatigikniq ikayuqtigikniqlu. Una atulihaqniq piqaqniqnutlu agniniqhaupkaqtai hilamut ahiaqnguqni ilihimanivut pilaqnivutlu atuttiaqtumik atuqpaliqniq.

Avatittinnik Kamatsiarniq – Naalakniq munagittiaqnilu nunap, angutikhat avatigiyaqlu. Tapkuat Kavamatkut Nunavut takukhaupkainiat hivuliqniqmik kayuhipkaqlugit pinahuaqpiaqni havagittiaqnilu huliniit pinahuaqninut inmingnik puyuqpalaqtailini uunagutauvaliayut kaasit atuqpalialugitlu hilap ahianguqninut aktuanit. Atuqhugit ikayuqtigikniq tamaitnit ilauttaqtut, ihumaliugutit piyauniat ikayuqtut atuqpiaqni hivituyumut huniqtangiqni Nunavutmi inuit nunalu angutikhatlu atuqpaktavut.

9

Page 10: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

10101010

hilap ahianguqni nunap ilitquhia kayuhinaqhunilu pityuhia; kihimik, naunaiyaqnit naunaiqhimayat tahamna hilaqyuap uunaqnia puqtuhivaliayuq kayumitqiyanik hivuagut atuqpakhimayumit. Tatya amihunit angigutayuq naunaiyaiyinit tapkuat inuit-pipkaqhimayat (inungningaqhimayut) uunnakpalianiq kayumikhivaliania akhuqyumiplunilu hilap ahianguqnia, piluaqtumik Ukiuqtaqtumi nunap avikhimanini.

Uunaqhivaliatyutit kaasit havaktauyut inungnit atuqhugit ikualapkaqni hanahimayut uqhukhat ahianguqnilu nunap atuqtauni piyumigutauyut hilaqyuap uquhivalianianut pitquhi.

Titigaqhimayut ahianguqnit Ukiuqtaqtumut ilaliutihimayut: Piqaluyait mikhivaliani, tagiup-hikua tattitlu-

hikui halivaliani, auktuqpaliania nunap qiqumaitnaqnia, tagiup hinaa hiqumitpaliania malliqniqmit, ahianguqni tagiup haqvai, ahityiqni allatqikni nauhimayut angutikhatlu allatqikni1,2,3,4,5. Tahamna pivikha, ilitquhia akhuqyuminilu aktuanit Nunavutmi nunaliuyunut ayuqnaqtut qanugitniagiakhai nalauttaqni allatqikniaqmata humitninut nunaliitlu avikhimaninut.

Nunavut, taimattauq amihuni nunaqyuani humiliqak hilaqyuaqmi, pinahuaqpiaqtut mikhivaliqni uunakpaliatyutit kaasit puyuinut pigiaqnit hilap ahianguqninut. Kihimik, anginiqhamik piyaunahuat Nunavutmi tahamna atugahuaqtitni atuqpalianit nutanut

qanugitni hatqiqhimayut piplugu hilap ahianguqni. Una ilalik ihuaqhigiaqtaqni upalungaiyautit, ihumaliugutit, huliniitlu pinahuaqhugit atuqniagahugiyauyut aktuanit hilap ahianguqninut. Tatya ilihimanivut hilap ahianguqninut aktuayut piplugit tuhagakhat katitigauhimayut amihunit allatqinit pitaqviuni. Una ilanga hatqiqtitai tamaitnik takuyauni atuqniqhat naunaiyaiyit nalvaqtai nunaliknitlu tautuktauni piplugit hilap ahianguqninut aktuanit Nunavutmi. Tatyatlak, naliakluniit ihuaqhigiagutit atuqpalianitluniit huliniit kihimiulutik pittailitaulaittut angipyaktumik ihuilgut hilap ahianguqninut aktuanit. Kihimik, piyauni atuqpalianit mikhigiagutaulat ihuilgunut inungnut nunaliuyunutlu pilaqtitlugitlu Nunavummiut ihuaqutigini hunatliqak nakuuyumik aktuanit piplugit tahapkuat qanugilitpalianit.

Ahianguqni Uunaqnit

Qangiqtuni tapkuat 100 ukiut, tahamna Ukiuqtaqtuq atuqhimayuq atuqpakniqhanik uunakpaliania 1.5˚C; kihimik, nunaliit avikhimanini uunakpaliani 1- 3˚C atuqpakhimakmiyut6,7. Qanikkut tuhagakhaliat naunaiyaiyinit, angunahuaqtit, inutqutyatlu pinahugiyai angipyaktumik nunalikni uunakpaliania pitquhi quyagitnaq Nunavutmi qangihani nappaani hannanit ukiuni5, 8. Tahapkuat ahianguqnit uunaqni aktuayai hivitunia atuqliqtut allatqit ukiup ilaini, piluaqtumik ilitquhi Inuit ukiup ilainut, tahapkuat atugutauniqhat ilitquhi nunami atuqni huliniit. Uunaqnit ahianguqni pilqmiyut tahapkunangat ahianguqnit Nunavutmi

hilagiyanut, tahapkuavaluit aglivaliani akulaiqnit hilaqilguqpiat allatqikpaliani naunaqhivalianilu anuqit.

Tatya atuqniagahugini piyut uunakpaliani pitquhit kayuhiniat tuklikhanut hannat ukiuni pinahuagaluaqtitlugit ihuaqhigiaqnit huniqtailinilu hilaqyuaqmi uunagutauvaliani kaasit puyuqtaqnit atuttiagaluaqtitlugit. Hilap uuktugautai piniaqtugini

iii. HiLAP AHiANGUqNi NUNAVUTMi

Hunat allatqigutai hilap hilagiyauyuqlu?

Hila tugangayuq hivituyumut atuqpakniqhat hilagiyauyup pitquhi piplugu nunap qanugitnia. Hilap qanugitni (“atuqpaknit”) atuqtauvaktut kittitauni tahamunga 30 ukiunut akuniqaqtitlugit. Hilagiyauyuq tahamna tautuktat igalakkut uplumi, pitquhiluniit tautuktatit hivikittumut pivigiyainut (naunaipkutagilugu ‘nipallinaqtuq havaguhiq’).

Nuanaiyaiyit mikhautat atuqattainaqnikhat akhuqtaqnit hilagiyauyup atuqni kayuhiniat aglivaliani akulaiqpalianilu akhuqtaqni piplugu ahianguqni hila.

iLanGa hiVuLLiq: ahianGuqnit aktuanitLu

Page 11: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

1111

hivunikhami uunakpalianiq ayyikkikniaq quyagitnaq Nunavutmi; iali nunat (naunaipkutagilugu Uataani Nunavut tahamnalu Quttiktuq Ukiuqtaqtuq) uunakpalianiaq qilamik ilaitnit nunanit (naunaipkutagilugu Kanangnaqnia Qikiqtaaluk/Davis Strait). Kihimik, taimattauq mikhauttaqni hiakhaq, naunagutiqaqmiyuq tahapkuat piniagahugininut.

Ahianguqni Hilap Kinittaqnitlu

Tamna aktilanga, qanugittunia, ilitquhilu qinittagutauyut Nunavutmi nigiugiyauyut ahianguqninik qanugityutaulutiklu tatya ilitquhiqnut, inuliqutinut,

avatiliginiqmutlu pityutinut. Ukiuqtaqtumi kinittagutauyut pivaliqhimayut mikhaani ait pusauyumik kinguliqni 100 ukiuni9 ilavaliqhutiklu kinittaqnit mikhautauni. Taimattauq, tapkuat qaphiuni akutunilu akhuqnit hilagiyauyup atuqni tahapkuavaluit hikut piqhiqni, annuqaknit, tapkuatlu hilaqikallaktaqnit, atauhiqmi ukiumi

nigiugiyauyut ilavaliqnikhai. Kinnitttaqnit angiyumik allatqiktut nunani nunanut ayuqnaqniqpauplutiklu nalauttagauni. Atuqniagahugiyauyut hivunikhami kinittaqnit qanugitni nunalikni nunaliit avikhimanilu piyut Nunavutmi angiyumik naunaqpiaqtut.

Ahianguqni Tagiup imaugaqnia 10

Tapkuat allatqikni tagiup-imaugaqni imaukkakpaliqnit mnalautagauni allatqit angiyumik. Tapkuat Kavamauqatigingittut Katimayit Hilap Ahianguqninut11 qanikkut nalauttaqtut hilaqyuap tagiup-imaugaqni imaukkakpalliqni allatqit tunganit 20 cm qaninganut 60 cm tagiup-imaugaqni imaukkakpaliqninik atuqtitlugu 21nga hannanut ukiuni.

Quyagitnaq humiliqak Nunavutmi, tahamna nuna puqtuhivaliayuq piplugu tammaqpaliani angiyut hikut attaqtuyut tahamna uligutihimayugaluaq attaqtuniqhanut Kanata atuqtitlugu kinguliqmik Hikuqpiaqhimania 11,500 ukiuni qangiqtuni12. Una taiyauyuq naniktihimani utiqtitni. Ilagiyaini Nunavutmi nunaqaqnit puqtuhivaliayut qilamik tahamna tagiup imaugaqnia atpaqpaliayuyagutigiya, pigaluaqtitlugu atuqpalialaqnia hilaqyuaqmi tagiuq-imaugaqhivaliatitlugu. Humiliqak atauhiqmi nunami, tahamna aktilanga tagiup-imaugaqhinia ahianguqnia piyuq qanugitnianut qanuqtut qilamiuqnia nunap puqtuhivaliania anmukpalianialuniit. Taimaittumik, tapkuat aktuanit Nunavutmi nunaliuyut allatqikniat. Munagivaligialit nunap nuttaqnia piyalik kangiqhivaliqninut tatya hivunikhamilu qanugityutaunikhai tagiup imaugaqnia puqtuhivaliania Nunavutmi.

Ahianguqni Nunap qiqumainaqnia 13

nunap qiqumaitnaqnia ilutunia qagiyalu humiliqak Nunavutmi nigiugiyauyuq mikhivaliqnia atuqpakniqhaq Ukiuqtaqtumi uunaqhivaliatitlugu. Nunap qiqumaitnaqnia tahamna nunap iluani huna qiqumaitnaqtuq avatanut malguknik ukiuknik tukligiknik2. Nunap qiqumaitnaqnia auktuqpalianianut, hakugiqpaliayuq hunniqtailita maniqap, tahamna qilamiugutauyuq hiqumitpalianianut1,

4,14. Tagiup hinaana piqaqtut hikuhimaqpiaqtumik nunap qiqumania pilaqpiaqniqhat hiqumitpalianiqmut kayumiknia malliqtaqniqmut2. Auktuqpaliania nunap qiqumaitnaqnia aglivaligutaukmiyuq ilutunianut tahamna ahianguqtaqnia qaligiknia, tahamna pityutaulaq ahianguqninut pinia, huniqtailini imaqtaqaliqnilu kinipainaqliqni piplugu nuna2.

NANIKTIHIMANIT UTIQTITNIAtuqtitlugu tahamna kinguliqmik hikuhimaqpiaqnia, Nunavut ulikpiaqhimayuq piqaluyaknit tahapkuat kilaamitanik puqtuniqaqtunik. Una angaqmik uqumaitnia naqihimaya nuna anmut. Mikhivalianinut piqaluyait, tahamna nuna tatya “hatqiliqtuq” (pinguphaqtuq) utiliqtuq; hatqiliqtuq puqtunigaluaminut. Una taimaihimayuq tahamanithimaniguvit uqumaittuni uyaqani alligalikmi ulapakmik. Tahamna ulapak ihuiqpaktuq naqitaupluni kihimik ahivagukni uyagak, tamna ulapak alliga utiqpaktuq ilitquhigaluamitut. Una pityuhiq taiyauyuq utiqtaqnia. Una taimailittuq ilaitni nunani Nunavutmi taphumatut Arviat.

AHIANGUQTAQNIA QALIGIKNIA

Tahamna ahianguqtaqnia qaligiknia tahamna qangani qaligiknia nunap (tahamnaluniit nunap qanga) tahamna auktuqtaqtuq auyami qiqivakhunilu ukiakhami. Tahamna ilutunia ahianguqtaqtuq qaligiknia allatqiktuq humiliqak Nunavutmi, nunaliuyuniluniit piplugu pityutai nunap qanugittunia inalu (naunaipkutagilugu qanitnia kuugaqmut)..

Page 12: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

1212

Auktuqnia nunap qiqumaitnaqnia akuni kayuhinaqtumiklu aktuaniqaqniaq Ukiuqtaqtumi hanayauyunut tahapkuavaluit igluqpait, apqutit ahiilu nunaliuyuni nappaqhimayut. Una unniqtuqpaliqniaq Nakataani V, Aktualaqnit Ahianguqnianut Hilap.

Ahianguqni Hikup qanugitni 15

Ilanga tahamna aqliknaqniqhaq ahianguqnia Ukiuqtaqtumi mikhivaliania auyami tagiup hikua. Qangattaqhimayukkut tuhagakhat takukhaupkaqtai attaqtuni Ukiuqtaqtumi tagiup hikua mikhivaliayuq atuni qulit ukiuni taimangat 1978-mi; tamna hivulliqmik ukiunga qangattaqhimayut tuhagakhat piyaulaliqni. Tamna pukkitniaqhaq

attaqtunia auyami tagiup hikua tuhagakhaq uplumimut tamna Saptaipa 2007. Tamna pityutiginiaqha pukhivaliqnia ipyuniata hikup kinguvaqnialu auyami hikuhimania pityutauyuq tammaini amihunut-ukiunut hikutuqaq himmiqtauyuq hikuhangutqiyamit, huniumangitqiyamik hikumik. Ilangat pityutauyuq mikhivaliqnia amihunut-ukiunut tagiumi hikutuqaq tahamna hivuagut tikittigitnia

imaq aulaqviunianut, taimaittumik atuqtauvaliliqtuq umiaqpaknit, piqaqnitlu qiniqviuni kinguagutlu pivaliatitni15. Tikilaqliqpalianianut pivaliayutlu pilat aglivalianinut qanugityutaulaqni avatigiyauyumut qanugilitnit ikayuqtigigutauyalgit qanugiliugahuaqninut.

Qaphit ahii ahianguqnit hikup qanugitninut tautuktauyut. Naunaipkutagilugu, tapkuat qaphiuni hikuilgut uplut tahiqni, ktagiumilu amigaiqpaliayut quyagitnaq Ukiuqtaqtumi

hikunahatqiyauqattaliqmat mahakhagaiqpaliaplunilu. Piqaqpialiqmatlu naunaipkataini Nunavutmi piqaluyait mikhivaliani piplugit piqaluyait avikpalianinut. Una pityutaulaq ahianguqninut kuuktaqnit, aktuaplugit nunat pivakni piqaluyait kuugiagutauni kuugauyatlu. Tapkuat aktuanit aglivaliqni piqaluyait kuuktaqninik imaugaqhityutaulat, ahianguqni tagiuqnitni imatqikniluniit, immap qanugitni aktilangilu imiqtaulat immat.

Ahianguqni Angutikhat Nauhimayutlu 9,21

Hilap ahianguqnia aktuayuq Ukiuqtaqtup nauhimayuinik angutikhaniklu allatqitigut aktuanigut. Tautugautaqhimayut ahianguqni aulaqpaknita humitniinut, nayuqpakni, amigaitni, qanugittunita allatqikni, pitquhilu aulaqpakni aulayuittutlu allatqikni.

Tamaitnut qaphiuni allatqit tahamani Nunavutmi mikhautauyut amigaiqpaliani piplugit qaplunaat nunaini allatqikni ukiuttaqtumukpalianinut ahianguqpaliakmat hila. Tatya Ukiuqtaqtup allatqikni tautukniat ahianguqniqnik nayuqpaktamingni ilautitlugit nutat nauvaktut, hikukhivaliania, ahiangquni aputip pitquhi, ahiangquni tagiup tagiugiknia aglivalianiqlu huangania. Una pilaq aktuanit allatqit qaphiuni humitnilu.

Naunaipkutagilugu, nannut ayuitpiaqtut atuqpalialatlu qilamik ahiangqunitnut qanugitninut. Huniqtailivakkamik amihuni ahianguqnini hilap atutqiktaqni hivuagut, taimaittumik atuqpalialaqmiyut kitunutliqak ahianguqniqnut nigiugiyaulanut atuqtukhat. Kihimik pilaqmiyut ahianguqniqaqnit tikitpaktainut humitni qanugitnilu. Ilai nunat atuqpalilat ikiklivaliqni nannut qaphiuni piiqlutikluniit (nannut huiqlutik ilaitni nunani) atuqtitlugu uunaqniqhauninut. Ahii nunat atulat

Ilihimaviuk?Atuqpakhimayuq tagiup hikuanut tuhagakhat katitigaulat atuinangittunit pitaqviuyunit. Una ilalik Aqviit qinalukkat hauni inigiyatuqaitnit atuqtauhimayut tahapkunangat Thule16. Ukiuquqtuni humitnilu haunit naunaigutaulat ahianguqninut tagiupchanging hikuanut atuqtauvaknialu Ukiuqtaqtumi Apqutauyumi.

PIQALUYAIT HIQUMITTAQNI

Piqaluyait hiqumittaqni ahivaiviukallakni aviknita hikut piqaluyaknit, hikuhimanit piqaluyaitluniit inmingnit.

Page 13: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

13

amigaiqpaliani qaphiuni nannut ahianguqninut hilap pityutauni nakuhivaliqni nannut nayuqpakni hikuqattiaguiqpaliqni hikutuqanik. Ahiini nunani, nannut qaphiuni nanugiakhivaliqnilu hunniqluangitlutik.

Angutikhat piyut huli atuqpiaqtut ilitquhiqnut, ilitquhit, maniliugutit niqauvaknilu Nunavummiut. Atuqpiaqtuq tahamunga Nunavut munaginaqninut angutikhavut amigaitni ihuaqhigiaqtaqnilu angutikhapta aulatauninut havagutit maliklugit.

IV. INUIT QAUJIMAJATUQANGIT . . . . HiLAP AHiANGUqNiNUT 17-20

Inuit Qaujimajatuqangit, tapkuat havagutai Inuit ilitquhit ilihimani inuliqutitlu atuqtauvakni, pihimayut atuqtutuqanit piqatigittiaqnilu nunamut avatiliqutinutlu. Piqaqtitiyuq atuqpiaqtumik unniqtutiaqtumiklu ilihimani hilap ahianguqni atuqpalianilu, piqaqtitiplutiklu qanuqtut ikayuqni kangiqhimani qanuq hilap ahianguqni aktuaniagiakhai Inuit ilitquhi, nunaliuyut, inmiguqtutlu.

Apiqhuqtaqni inutqutyat, angunahuaqtit nunaliuyunilu ilauyut ikayuqhiutihimayut pivaligutauplutiklu naunaiyaiyit naunaiyaqtainut hilap ahianguqninut. Inuit tautuktai piqaqtitiyut atuqpiaqtunik tuhagakhanik allatqini piviuyuni qanugitqinilu uniqtuttiaqni angiyumik tunityutauyut kangiqhimaniptingnut hilap ahianguqninut Nunavutmi.

Utiqtaqtut ihumagiyauni piplugit Inuit ilihimani hilap ahianguqninut ilalgit:

• Tagiuphikuaqanugitniaahianguqtuq;hiku hatqiyauliqtuq, hikungikhaqtaliqhuni mahakhagaiqhunilu. Taimattauq tautugauyut tattit hikui.

• Aniuvat (aputituqait) attakhivaliqtut angini. Nipalliqtaliqpaliqhuni, apinahaqpaliqhuni hikungikhaqtaliqhunilu ukiup ilangani mahakhagailiqpaliqhunilu.

• Tahamnahilagiyauyuqnaunaqhiyuq.Ahianguqtainaliqtuq qilamik taimangaunganit hilalukpialiqtaqhuni piqhilaqinaliqhunilu nigiunaittumik.

• Imampimaugaqnipukhivaliqtut,ayuqnagutauvaliqhuni aulaqniq qayakkut ilaini nunani.

• Hilapuunaqniuunnakpaliayutukiungani.

• Nutatallatqitangutikhattakuyauvaliqtut.

• Tahamnanunatautugauyuqpaniumatqiyauliqtuq huniumangitnialu nunap qiqumaitnaqnia ahianguliqtuq.

• TahamnahivituniapivigiyaluilitquhitInuitukiup ilaitni hulivakni ahianguqtut.

V. AKTUALAqNiT AHiANGUqNiqNUT HiLAP

Uunakpaliayuq Ukiuqtaqtup hila pilaq tamatkikni nakuuyumik ihuittumiklu qanugityutauni avatigiyauyumut, maniliugutinut pivaliatitni, inuliqutinutlu inuhigikniq inungnut ukiuqtaqtumi. Naunaipkutagilugu, mikhivaliani ukiungat hikutuqatlu pilagutaulat umiaqpakkuqtaqpaliqni Ukiuqtaqtup imaqutaitigut apqutaigut, ialutitlugu tahamna Ukiuqtaqtup Apquta. Tahamna pityutauniagaluaqtitlugu maniliugutinut ihuaqutauni, aglivaligutaulaqhunilu

" Nangiagiliqtaga tagiup hikua piplugu ilihimahuigaptigu qanugittanga nagiaqnaitpaktuq aulaqhugu nagiaqnalaliqmat. Nagiaqnaqniqalat ilait tagiup hikua taimaitmiyuq tattit hikuini."– Johnny Karetak tapkuanani Inuit Qaujimajatuqangit

Hilap Ahianguqninut Nunavutmi – Kivalliqmiut, Nunavut

"Nalutnahuaqhugu naunaqhiqpialiqtuq qanugitniagiakha; piplugit naunaipkutai atuinaguiqmata ulamnigutigittaqtai Inuit atuqpaktai hilauyumut maliktaqni qanugitnikhainut."– Sytukie Joamie – tapkunani Inuit Qaujimajatuqangit

Hilap Ahianguqninut Nunavutmi – Kanangnaqnia Qikiqtaalukmiut, Nunavut

"Ilihimanaiqtuq qanuq [tamna] hilauyuq piniagiakha. Naunaqhiqpiaqtuq uplumi."– Bobby Algona tapkunani Inuit Qaujimajatuqangit Hilap

Ahianguqninut Nunavutmi – Kitikmeoktni, Nunavut

"Nalautaqpakhimayavut hilagiyauyuq piplugit tugaqni anuqip tautukhugitlu nuvuyat. Nalauttaqpakhimayavut humit anuqhiqnia hilauyuqlu nakuuniagiakha aqagukhamut. Tatya ilihimanaguiqtuq anugi naliakningaqnikha anuqakniagiakhalu." – Tamna Ukiuqtaqtumi Hilap Ahianguqnia

Ihumagiyaunia – Kivalliq

Page 14: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

1414

hivuganaqninut immap apqutainut halumaiqni uqhunut avugiyauyutlu kuvini. Aglivaliqni nunap atuqni huliniit piyauyumanilu nunamittutuqat piqaqnit, hanigagut inugiakhivaliani attaqtuhivaliani maniliugutauyut tukilgit munagittiaqninut upalungaiyautit piyalgit atuqpiaqtitnahuaqninut avatiliginiqmut huniumattailini hivunikhami.

ilitquhit, Aaniaqtailiniq inuuhigikniqlu 17-24

Hannanut ukiuni, Inuit ihuaqhihimayai atuttiaqni hiku (siku), nuna (nuna), qilak (qilak), angutikhatlu (uumajut). Inuit atuqpaktai atulihat uumatyutaunahuat ayuitni atuqpaliani ayyikkutaittumi hilami hilagiyauyuqlu Ukiuqtaqtumi. Kayumiktumik avatiliginiqmut ahianguqni kayuhiyut aktuani Inuit ilitquhi, inuuhigiknilu aaniaqtailinilu tamaita Nunavummiut.

Atuqpiaqtuq ilittugini tapkuat Nunavummiut ilagiyauyut ayuqnaqtunut inuliqutauyunut avatiliginiqmutlu havagutit. Hilap ahianguqnia qanugiliugaulaittuq kihimiutitlugu. Nunaliuyut pilaqni ihuaqhihimani atuqpalianilu hilap ahianguqninut kiklilittautiqaqniat qaphinut atatyutiyunut pityutit tahapkuavaluit igluqpait, ayuqhaqniq, niqut pihimattiaqni, uqauhit, nutaqnguqtaunit, hiqumitpalianitlu ilitquhit nunami-pivaknit ayuitnit. Tamaita tahapkuat pityutit tugaqpiaqhugit aktuanilgit ihuaqhihimaninut Inuit ilitquhit naunaipkutai, aaniaqtailiniqlu inuuhigiknilu Nunavummiut.

ilitquhit Hulivaknit 17-24

Aktuani ilitquhit huliniit qanugityutigiyai aaniaqtailiniq inuuhigiknilu Nunavutmi nunaliuyut, ilagit inmiguqtutlu. Amihut Nunavummiut kayuhiyut atuqpakni angunahuaqniq, iqalukhiuqniq niqikhaqhiuqniqlu ikayuqtugahuaqhutik inmingnik nunaliuyunilu maniliugutit nunagiyamingni. Nunalikni angunahuaqniqmut pitquhi pivikhailu nutaguqtaqtut, nutatlu pityuhit amigaiqpaliayut atuqtauvaliqni.

Inuit inutqutyat, ilitquhiqmiknut atuqpaktut ayuitniqmingnik atuqniagahugiyat tahamna hilagiyauyuq, tautuktat ahianguqni nuvuyat anuqiplu pitquhi. Tautuktat tahapkuat ilangi hilagiyaqtik hilaplu-tugaqngani ilihimanit atuquguiqni tatya tautugauyut hilagiyauyup qanugitni pitquhilu. Tahamna naunaqhinia hilagiyauyuq hilaplu aglivaligutauyuq ihumaluknaqnia aulaqniq maniqamut. Una naunaqnia ayuqnagutauqpiaqtuq inutqutyanut tunivalianit hilamut atuqniagahuginiqmut ayuitniqtik inuuhutqiyanut kinguvanut.

Ilai ilitquhit aulagiat atulaiqhutik, ilai piyut pittailitauni ilitquhit hiniktaumaviuni inai. Ilaitnit inutqutyanit nunaliuyunilu ilauyunit, imakhivaliani imaugaqnit aulaqniq qayakkut ayuqnaqhiyuq, auktuqhagaiqni tattit, kuukkat tagiuplu hikui pityutauyut aulagiat nangiaqnaqhini upingami, nunaplu qiqumaitnaqnia auktuqnia aulaqniq Hantakkut auyami ayuqnaqhivaligutauyuq.

Page 15: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

15

Niqit Piqattiaqnit 21

Tapkuat aktuaniagahugiyauni hilap ahianguqninit ilalgit mikhigiaqni tikittaqni angutikhat, nangiaqnaqhivaliani piplugit ahianguqnit tagiup hikuata ipyunianit hikuvakninitlu, nunap qiqumaitnaqnia qanugitnia akhuqtaliqnialu hilagiyauyup atuqpaknit. Taimatut atuqpaliqat, ilitquhit niqit pihimattiaqni pilat angiqyumik aktuayauni. Titigaqpakhimayuq tahapkuat tamaitnut hangunit atuguiqpaliqni angutauyut niqit mikhanut akituqpiaqtut niuvaviknit niuviqtat, amihutlu aaniaqtailitaungittut niqit hunat, pityutauyut nakungittumik aktuanit Inuit aaniaqtailini ilitquhitlu hunauyangi. Tapkuat nakungittumik aktuani hilap ahianguqni unniqtuqhimayut qulaani pivalagutigiyai ukuat ihuilgut.

Tutqumani niqit aktuayaukmiyut uunatqiyani uunaqnini auktuqpalianinilu nunap qiqunaitnaqnita. Apiqhuqtauninut inutqutyat piniaqnigaqtauyut tahapkuat hilami niqit piguyait tatya huguqpaliqtut, hivuagut niqtqikpakkaluaqmata huniumaittutiklu qayuqnaqtumi avatigiyauyumi.

Angutat niqit kayuhiyut aaniaqnaitniqpat niqit niguaqtai Nunavummiut;

kihimik, hilap ahianguqni pilat amigaiqpaliani inuit hatqiqviuni halumailgunut piplugu avatigiyauyuq uunnakpalianianut. Ahianguqpaliayuq hila ahiangugutaulaq hilamut imaqmilu haqvainut tahapkuat tikipkaiyut halumailgunik Ukiuqtaqtumut.25 Ilagiplugitlu, ahianguqni hikuqaqniuyut auktuqpalianilu nunap qiqumaitnaqni takukhauyut ilagiagutainut mercury puqtuni ilaitni ukiuqtaqtup tahiini. Una pityutauyuq amigaiqpaliqninik halumailgut pivakni nauhimayuni, angutikhat taimalu kinguliqmik, inungnit.

Aaniaqtailiniq Aaniagutitlu

Aaniagutit nuktigalat angutikhanit inungnut (naunaiyaiyit taiguhini uqaqtai tahapkuat “zoonotic aaniagutit”) piniagahugiyauyut amigaiqpalianinut uunaqnit uunnakpaliani. Una ilalik trichinella nalvagauyut aiviqni nannunilu niqaini tamnalu brucellosis tuktuni. Tapkuat nuktiqtaqni tahapkuat ahiilu aaniagutit amigaiqpalialoat piyagangata ahitpaktut angutikhat katitagangata ahianut nunamittutuqanut pittailitit mikhivaliqninut.

Tugaqpiaqhugit aktuani inungnut aaniaqtailiniq ahianguqninit hila tugangayut nunamittutuqanut hivuganaqnit akhuqpalianilu hilaluknit pityutaulat amigaiqpaliani qanugilitnit igininaqtutlu pivaliqni. Tuhaqhityutauvaktuq tahapkuat qiniqtit atugiaqaqni aktuayaukmiyutlu ailamik ahianguqpalianinut hila piplugit qiniqtut pittailitiqaqni naunaqhininut hilagiyauyup pitquhi.

Pituqat Atuqniqhatlu Nunat 26

Nunap qiqumaitnaqnia huguqpaliania tagiup hinaalu hiqumitpaliania kinguvaqtaqnianut qiqitpaknia tagiup hikua, aktuavakmiyai piqutituqat taihimayutlu nunat. Tahamna qayuqnaqtuq Ukiuqtaqtup hila ilihimayauqpiaqtuq huniqtailitauvaknia takukhauyunut hunanut qiqumaninut nunap qiqumaitnaqniani. Ahiangquni nunap qiqumaitnaqni kayuhinaqniat pityutauni ahiguqpalianinut ilitquhit huniqhimaitninut inituqlituqatlu piqutituqat hivuagut huniumayuitpakhimayut. Atuinaliqnia qiqivakniq-auktuqpakniq utiqtaqnia huguqhatyutauyuq piqutituqanut tahapkuavaluit nunat igluliuqhimayut qaqmait (amihut huniyuittut piplugu nunap qiqumaitnaqnianut), ahiilu atuqpakhimayut piqaqnit

Page 16: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

1616

tahapkuavaluit inai tugangayut Euro-miutait qiniqpaktut Ukiuqtaqtumi. Ilitquhi atuqpakni tagiup hinaani hiqumitpalianiq nigiugiyauyuq ingattaqpalianikha tagiuq imaukkakpaliqnianik, aglivalianilu qanugityutaulat qaphinut atuqpakhimayut inai tahamani kanangnangani Qikiqtaaluk, Uanangani Kiiliniq Qikiqtami ninginganilu quttiktuq Ukiuqtaqtuq qikiqtaini tahapkunani qiniqluaqhimaitni inituqlituqat naunaiyaqni piyauvakni.

Nunavut takuvaktuq amigaiqpalianinik qaphiuni pulagaqtut tikitpakni ukiuqtaqtumut atugiaqtuqhutik ayyikkutaittumik Ukiuqtaqtup avatigiyainik pulagiaqhugitlu piqutituqavut inai, minguiqhiqvit taihimayutlu nunat. Nunavutmi atuqpakhimayut inituqlituqatlu piqaqnit takuyauyumainaqtut pulagiaqtunit umiaqpaknit ahiilu pulaqtut. Taimaittumik, tahapkuat huguqpaliani ihuittumik aktualat pulaqtuliginiqmut.

Havagutit

Nunap qiqumaitnaqnia atuqpiaqtuq ilagiya tahaphuma nunap aktuanilu uumatyutauyut ukiuqtaqtumilu pivaliayut. Qiqumayuq nuna, hikuqaqnialu nunap iluani, hatqigutauyuq akhuqnaninik hananiqmut, aulatyutit ihuaqhihimanilu igluqpait, tingmitiqaqvit, apqutit ahiilu nappaqhimayut. Atuqnini qangiqtut qaphit qulaunaqtaqni ukiut, atuqpaktavut tahamna ayyikkutaittuq pitquhia qiqumania nunaihuaqutigiplutigu ilali hanatyuhikhaliuqhugit qauyimaiuyunit igluqpavut

havagutitlu piplugit qanugitni qiqumania nuna. Ahianguqni nunap qiqumaitnaqnia, hikup qanugitnia, kinitpakniq, kuuktaqnit humukni, uunaqnit, hilalukpiaqpaliqnialu atuqpaknit ihuittumik pityutaulat tatya napayunut, tahapkuat hanayakhaliuqhimayut nunap qiqumaitnaqnianut qanugitni. Nunap qiqumaitnaqnia auktuqnia tautugauyuq pityutaunia igluqpaknut tungavi ahianuktaqninik huniumahuiqhutik13. Qiqumallakhuni manigaq piqagutauyuq huniqtaittumik tungaviunia, qiqumahuiqat, hakugikhityutigiya nakuunia – pilaqnialunit tungataunia igluqpaknut, huplut, apqutit mittaqvitlu – angipyaktumik qanugilityutaulat. Piplugu pivikhat tapkuat tatya hanahimayut atukhaqtiginikhai, utuqautqiyat hanahimayut qanugililat piplugu hilap ahianguqnia ihumagiyauhimaitkaluaqmat tahapkununga hanayanut hanayaukmata.

Tapkuat aktuani hilap ahianguqni nigiugiyauyut angiyumik ihuityutauniagiangi kavamatkut piqaqninut. Nunaliuyuni hanahimayut aktuayauyut huguqpalianinut nunap qiqumaitnaqninut (naunaipkutagilugu anmukpaliani/qupikpaliani igluqpait) ainugiagutaulat piqaqninut nutanut igluqpakhanut, atuqpaktut hanahimayut. Qauyimayiuyut hanahimayutlu pitquhi hanayanut ahianguqni nunap qiqumaitnaqni atuqpaliayut pivaliayutlu. Tahapkuat ahianguqni pitquhit aktuaniat akituninut tamatkiknut hananit atuinaqtutlu inuuhit ihuaqhihimani tatya hivunikhamilu hanahimayunut.

Hanahimayut tahapkuavaluit huplut, apqutit mittaqvitlu, tapkuat atuqpaktut nunap qiqumaniinik nappaqtugat huniqtailininut, atuqpaliqtut akhuqnaqninik ahinuktaqni auktuqtaqnianut manigaq. Una tukiliugutauyuq aglivalianinut piyaqaqni ihuaqhaqninik hanayaqaliqniniklu piplugu ahianguqtaqni qiqittaqnit auktuqtaqnitlu qanugitni.

Pigaluaqtitlugit nutat hanatyuhit hanayakhaliuqtauni ihuaqhinahuaqhugit ahianguqni avatigiyauyuq, atuqtut imaq iqakutlu hiamaktailitit hanayakhaliuqhimailat tatyamut atuqniagahugiyauyutlu uunakpaliani ilitquhi. Piplugit, tahapkuat havagutit ahiilu ilitquhi-atuqpaliayut hiamaktailininut hanahimayut nakulaittut, aktualaqhugit tahamna avatigiyauyuq inuitlu aaniaqtailini.

Nunap-atuqnianut huliniit ilaliutiyut ahianguqninut hanahimayut maniqamut qiqumaitnaqnianutlu nunap huliniit ahianguqtut aktilanginut hiqiniqtauniqmut, ahianguqninutlu kuuknit imait 2. Una pihimania ihuityutaulaq hanahimayunut ukiuqtaqtumi nunaliuyunut, pityutaulaqhunilu ahiguqninut apqutit, nuktiqtaqnilu

Page 17: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

17

igluqpait tungavi2,27. Pittailini hapkuat piyaqaqpiaqnit upalungaiyainiqmik atuqpiaqtitninut tapkuat nakuuni hanahimayut huniqtailiniatuqnikhainut pinahuaqnit. Ihumagiyauni avatiliginiqmut ahianguqnit aktuayut nunap qiqumaitnaqninut tatya ihumagiyauyut nunaliuyuni nunap atuqninut upalungaiyautit hilaplu ahianguqni atuqpalianinut upalungaiyautit. Tatya tuhagakhat hanalgutitlu pivaliatitauyut kayuhiniat piqaqtitninut tuhagakhat piyalgit hanatyuhikhanut naamaktumik huniumaittuniklu nakuuyunik ahianguqninut hilap13.

Aulagutit

Tapkuat aulagutit ilagiyat nigiugiyauyuq atuqgiakha angiyumik aktuani piplugit hilap ahianguqni. Tahamna mikhivaliqnia hikup ipyunia hikuhimaniqlu, ilaplugulu auyaukhaqpaliqnia umiaqpait atuqpakvia angmagutauniaq hivuagut atugauyuittunik nunanik tamatkikni nunakkutlu imakkutlu. Una pityutaunia umiakkuqpaliqninik havaktutlu hulini. Pigaluaqtitlugu tukiliuqni aglivaliqni maniliugutinut pilaqni Nunavutmi, aglivaligutaulunilu qanugilaqnit avatigiiyauyumut, naunaitniqpamik kuviyunut ahiilu halumaigutauyut qanugilitni.

Ahii aulagutinut-tugangayut akhuqnaqnit naunaiqtauhimakmiyut. Naunaipkutagilugit, tagiup hikua ahianguqnia hatqiqtitiyuq akhuqnaqniqnik ilitquhit sikiitukkut qinmikkutluniit aulagiat tagiup hikuagut piyaqaqniatlu, mikiniqpamik, naunaiqni ahiagut aulagiakhat nakuuyumik kayuhipkaqninut ilitquhit angunahuaqniq hulilukkitnitlu.

Ahiittauq angipyaktumik aulaqniqmut akhuqnaqnit ilalgit aktuanit huguqpalianianut nunap qiqumaitnaqnia ahianguqnitlu qiqiniq-auktuqniq pivaknia tahamna takukhauyuq ahityiqnia hiqumitnialu tahamna nunap qanga mittaqvit humiliqak Nunavutmi21.

Qanuguiliugiaqhugit tahapkuat akhuqnaqnit, Nunavut piyaqaqniaq nakuhivaliqninik naunaiyainiq, munaqhiniq qanugiligiaqnilu pilaqnit, ilautitlugit nutat nakutqiyatlu hanatyuhit, nunauyaliuqniq,

aulagutinutlu havagutit. Una nakuhivaliqniq hanatyutinut ilaqaqniagunaqhiyuq apqutit, uyaqiuqhimayunik mittaqvit, ihuaqhihimayutlu tagiukkut havagutit hinaani nunani.

Piqaqnit Pivaliatitni

Tatya hilap ahianguqnia piniagahugiyauni, tapkuat ilalgit mikhivaliqnia tagiup hikuhimania uunatqiyatlu uunaqnit, piniaqtukhauyut ilavaliqninik qiniqtut havaktitlu hulivakni. Tapkuat Kanatamiuni Ukiuqtaqtup Nunagiyaninut pilaqtukhauyuq angaqmik hydrocarbon piqaqnit ahiilu havikhat piqaqnit. Uqhuqyuat havikhatlu piqaqnit pivaliatitni nigiugiyauyut ilavalianikhai.

Atutqikhalat piqaqnit pivaliatitni tahapkuavaluit iqalukhiuqniq aktuayauniaqmiyut hilap ahianguqnianit. Iqalukhiuqniq Nunavutmi atuqpiaqtuq ilagiya maniliugutauyut inuutyutaunilu niqikhaqhiuqniq. Piniagunaqhiyuq tahapkuat qaphiuni Iqaluit allatqit tatya imaqutaini Nunavut ilavalianiat ukiuqtaqtumiutaungittunik allatqinik nutpalianinut uananganut uunaqhivalianianut hila. Taimaitkaluaqtitlugu pihimania nutat pilaqnit iqalukhiuqniqmut pityutaulat ilaninik akhuqnaqnit tahapkuavaluit aaniagutit takukhauliqnilu nutat angunahuaqtigivaktai. Tatya upalungaiyaqhimayutlu iqalukhiuqniqmut huliniit aulatyutitlu piyaqaqniat kayuhipkaqni munagiyauni ihuaqhigiaqnilu piyalgit hugiaqninut aktuanit hilap ahianguqnianut.

Page 18: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

Pulaqtuliginiq

Hilap ahianguqnia aktualaqmiyuq pulagaqtuliginiqmut havaknit Nunavutmi. Auyaukhaqpaliaqniq pilaqmiyuq akuniuvaliqninik ‘amigaitni’ pulaqtuliginiqmut auyanut amigaiqpalianilu pulaqtuliginiqmut huliniit. Piniagahugini hikukhivaliania pityutaulaq amigaiqpaliani umiaqpait aulaqni, piluaqtumik pulaqgiaqtut umiaqpait huliniit nunanut hivuani tikittigittunut tamnalu/tamnaluniit tikittaqluaqtauyuittunut. Pigaluaqtitlugit ihuaqutai, ilavaliqni tagiumi pulaqtuliginiq pipkaqni akhuqnaqnit piplugit nunaliuyuni, atuqpakhimayut piqaqnit, avatiliqutinutlu quyagitnaq. Qanugiliuqni tahapkuat akhuqnaqnit piyalgit ilavaliqninik piqaqnit.

Hanauyat Hunavaluliuqnitlu

Amigaiqpaliani pulaqtuliginiqmut huliniit piyukhauyut amigaiqpaliatyutainut niuviqtauni hanauyat mikhauvaktutlu, pititlugu uunakhivaliania hilagiyauyuq tikittagutaulaqnia hanauyakhanut uyaqat pilaliqni hivituniqhamut atuqniani ukiunganut.

Kihimik, pikallakni nigiuknaittutlu hilagiyauyup pitquhi, atuqpaliqniqhaukmat takukhauttaqnia ahianguqpaliayumi hila, piplugulu auktuliqnia nunap qiqumaitnaqnia, pilat hivuganaqninut hanauyaqtit nanminilgitlu pitagahuaqninut utkuhikhaqtaqviuyunut ungahikniqhanut nunaliuyunit.

ikumatyutit

Tahamna ahianguqpaliania hila pilaqtuq angipyaktumik aktualaqni ikumatyyutipta ilagiya. Uumaqhivaliani uunaqnit tugaqpiaqlugit aktualat uunaqutipta piyaqaqni pilugit akikhivaligutauni uunaqutai igluqpapta.

Tatya atuqtut qulliliqutiqaqvit aktuayauniat ahianguqniqnut nunap qiqumainaqnianut qanugitni pityutaulutik huniqtailitainut tahapkuat nappaqhimayut. Tutqikhiqni tungaviuyut tatya atuqtunut qulliliqutiqaqvit tautuktauyagiliqtut. Huguqpaliani nunap qiqumainaqninut nigiugiyauyut aktuanikhai uqhuqaqviknut qattauaqaqvit nuktigautailu huplui. Naunaipkutagilugu, tuhaqhityutauvaktuq tahamna nunap qiqumaitnaqnia huguqpaliania pityutauyuq qanugitninut tahapkuat alguyaqaqvit napaqti ayuqnaitqiyauliqtut iliuqagiangi, kihimik tapkuat ayyikutai huguqpalianit pityutaulat napayunut hakugigutauninik nuna ingutalaqnianut, pityutauplunilu ingutalaliqninut napaqtut uviqtitninut ihuittumik.

Ahianguqni imaq kinitpaknitlu pitquhi tahamnalu nunap qiqumaitnaqnia huguqpalianianut aktualaqtai piyumayauni imaqnut qulliliquhiuqgutikhanut pivaliayauni. Hivuagut naunaiyautit mikhautauyut imaqnut qulliliquhiugutit pilaqnikhai atuqpalaqtauhuiqnikhainut piplugit kuuktaqnit pitquhi tahiptingni kuugaqnilu ahiangulaqninut piplugit hilap ahianguqni. Ilai piniagahugiyai kinittagutaunit pivaliqniagahugini, tahamna ihuaqmut aktuaniqalaqnia aktilanganut imaq pilaqnia imaqnut qulliliquhiuqniqmut hanayauni. Ahiangugutigilaqni anuqip pitquhi aktualaqmiyut atuguminaqninut anuqimut hanayaunikhat.

18

Page 19: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

19

atuqpalianit tugangayut ahianguqni inuliqutit, maniliugutit, ilitquhit, qauyimayiuyut avatiliqutitlu pitquhi hugiagutauninut tatya nigiugiyauyutluniit aktuanit piplugit hilap ahianguqni. Taimaingittut illitquhi havagutitut, tahapkuat hugiaqpaktut ahianguqniqnut, inuit pilaqnilgit nalautnahuaqninik qanugiligiaqniniklu hivutqutnahuaqhugit ihuaqhigiaqni ahianguqniagahugiyat. Ihuaqhigialaqtugut nunaliuyuni upalungaiyainiq, angunahuaqniq iqalukhiuqniqmutlu pityuhit, aulaqniqlu pinhuaqhugit mikhigiaqni ihuitniulat aktuanit ihuaqutiginahuaqhugit pilaqnikhat pityutai hilap ahianguqni. Inuit atulaqnit allatqinik ahianguqtaqtuniklu qanugitni ilagiyat hungmat inuit atuttiaqpakni allatqikni uumayut.

Ihuaqhigiaqninut pinahuaqni mikhigiagutauyut inungnut aktuanit avatigiyauyumut piplugit tahapkuavaluit mikhigiaqni iqakut ikumatyutitlu atuqluaqtailini. Atuqpalianinut upalungaiyainiq ilihimaniuyuq tahapkuat ahianguqnit ahiaguqvikhaitni ihuaqhigiagiaqaqnivutlu pityuhiqnut pitquhiqnutlu taimattauq. Pigaluaqtitlugu ihuaqhigiaqnit huli atuqpiani ilagiyat qanugiliugahuaqni hilap ahianguqni, tatya naunaiyaiyit atuqniagahugiyat pinahuaquplugitlu atuguiqni tamaita uunakpaliatyutit kaasit puyuqtaqnit uplumi, hilaqyuap atuqpakniqhai uunaqnit puqtuhivalilat tahaphumunga 2°C atuqtitlugu una hannanut ukiungi15. Taimaittumik, atuqpiaqtuq tahamna Nunavut hannaiyaqhimattiaqnikha pinahuaqhugit tatya atuqniagahugiyauyutlu aktuanit pityutai ahianguqpaliani hilap.

Nunalit avikhimanini nunaliuyuniluniit atuqpalianinut pilaqnit qanugilat amihunut pityutinut ilautitlugit, kihimiungitkaluaqtitlugit humitni, inuliqutit maniliugutit

qanugitni, pilaqni pitquhiuliqtut, ilihimanitlu hilap ahianguqni tatya atuqniagahugiyauyutlu aktuanit. Naunaipkutagilugu, nunaliuyuq aktuayaukpat aglivalianinut tagiup hinani hiqumitpaliania pitalaqnit piyalgit ayuitnit, maniktakhat pitquhitlu hananinut ihuaqhigiagutit uquaqliuqhimayutluniit hiqumitpaliqtailitikhat, ihumagiyauyuq atuqpalianinut pilaqnit. Ahiaguttauq piplugu, nunaliuyuq pilaittuq upalungaiyaqniq hugiaqniqlu ayyikkutapyainut aktuanit uqauhiuyuq kiklilittautilik atqupalianiqmutluniit pilaittuq. Piittumik piyaliknik ilihimaniqnik, hanalgutinik

piqaqniqniklu, nunaliuyut qanugililat aktuaninut hilap ahianguqninit.

Atuni nunaliuyut tahamani Nunavutmi piyut, kayuhinaqniaqhutiklu, aktuayauyut hilap ahianguqninut allatqinut pityuhiqnut. Ilai nunaliuyut qanugililat mikhigiaqninut tagiup hikuqaqnianut, ahiilu qanugililat aktuaninut auktuqpalianianut nunap qiqumainaqnianut ahianguqniluniit imaugaqnit. Naliaknugaluaqpat qanuqtut nunaliuyuq nunalit avikhimanialuniit aktuayaunia, atuqpiaqtuq tapkuat atuni piyaliknik hanalgutiqaqni,

piqaqnit ilihimaniqlu atuttiaqtumik aulani ayyikkutaittut qanugitni.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut pinahuaqtut ilavalianinik atuqpalianit pilaqni tahapkununga Nunavummiut tapkunanilu Kavamauyuni atuqpiagahuaqhugit hunilaitnia Nunavut – nunatagauyuq hugiaqattaqtuq ihuilgunut aktuaninut hilap ahianguqnianut ihuaqutiginahuaqhugitlu kitutliqak hatqiqpaliayut nutat pilaqnit piqaqtilaqtai.

Qanugililaqni tugangayut qanuqtut tapkuat ilitquhi inungnitluniit (inuit-hanahimayat) havagutit pilaqnit tapkununga, hugialaitailuniit, tapkuat aktuani ahianguqnit.

Atuqpalialaqnit tugangayut kitutliqak huliniit akgaqtuinahuat ihuilgunut aktuanit hilap ahianguqni ihuaqutigilugitluniit pilaqnit nutat pilagutit.

Atuqpalialaqnit Pialgutit nunalit avikhimaniluniit nunaliuyuniluniit pilaqnit aulaninut aktuanit hivuganaqnilu hilap ahianguqni.

iLanGa tukLia: atuqpaLianit upaLunGaiYainiqLu

Vi. AKTUANiqNiT ATUqPALiANiqNUT PiLAqNiT 30

Page 20: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

2020

ATUqPALiANiqNUT HAVANGUyUT

Tapkuat Kavamatkut Nunavut iniqtai qaphit atuqpalianiqmut havanguyut tugangayut aglivalianinut atuqpalianit pilaqni Nunavutmi nunaliuyuni. Tahapkuat havanguyut havaktauyut katutyiqatigiplugit nunaliuyut, nunalikni nunaqyuamilu timiuyut, hilattuqhaivit kavamauyutlu. Hivunikhami havanguyut pigiaqnitlu piguqhaqniat tahapkuat atuttiaqninut ilitviunilu tahapkuat uuktugutauyut havanguyut.

Tapkuat Nunavut Hilap Ahianguqninut Katutyiqatigit

Tapkuat Kavamatkut Nunavut havaqatigivaktai tapkuat Kanatamiuni Havaktit Upalungaiyainiqmut (CIP-kut), Nunamittutuqat Piqaqnit Kanata (NRCan-kut), tapkuatlu Inuligiyituqatkut Kanatami (INAC-kut) atuqpalianinut upalungaiyainiq hilaplu ahianguqpalianinut naunaiyainiq Nunavut taimangat 2006.

Tapkuat pigiagutit ikayuqtigikniqmut tapkunangat havanguyunut katutyiqatigit atuqtai hitamat havaqatigikhutik ihuaqhaqni, atauhiq atuni nunalit avikhimanini; Qikiqtaaluk (2006), Kivalliq (2007) tamnalu Kitikmeot (2007), atauhiqlu inutqutyanut inuuhuktunutlu Iqaluitni (2008). Tahapkuat havaqatigiknit katipkaqtai inuit pinahuaqhugit uqaqatigiknit hilap ahianguqninut, pinguqtitni hivulityakhat atuqpalianiqnutlu upalungaiyainiq. Hivuliqmik uuktugutauyuq havanguyuq tikipkaqni havaktiuqpiaqtut nunalikni upalungaiyaiyit, nunaliuyuni ilauyut, naunaiyaiyitlu katitni pivaliatitninut nunaliuyuni hilap ahianguqninut atuqpalianit huliniit upalungaiyaqniq Kangiqhugaapikmi Hanigayakmilu 2007-mi 2008-milu.

Piguqhaqvigilugit ilitnit tahapkunangat pigiagutit uuktugutauyut havat qanugitnigiyailu havaqatigiknit,

tapkuat Nunavut Hilap Ahianguqni Katutyiqatigit (NCCP-kut) pinguqtauyut 2008-mi tapkunangat hitamanit timiuyunit havaktukhat tapkuninga Atuliqtuq havanguyuq.

atuliqtuq: hulinit atuqpalianitlu

Atuliqtuq tukilik “pinguqpaliayut” niguaqtauyuq taiguhikha tapkuat tamatkigahuaqhugit havanguyuq ataani tapkuat NCCP-kut. Tapkuat ihumagiyai Atuliqtuq piguqhaqni nunaliuyuni pilaqnit atuqpalianiqmut huliniit atuqhugit ilittugini piguqhaqni, upalungaiyainiq naunaiyainiqlu. Una ihumagiyauyuq naunaittuq tahapkunani pingahuni ihumagiyaqni atuqniqpanilu piyakhat ataani atuni ihumagiyat:

Atuliqtuq Ihumagiyaq 1: Piguqhaqni pilaqnit hilap ahianguqninut atuqpalianit upalungaiyainiq tapkunani

GN-kut nunaliuyutlu.

• Hilapahianguqniatuqpalianihuliniit upalungaiyautit pivaliatitauyut tallimanut uuktugutit nunaliuyuni: Iqaluit, Arviat, Ikaluktutiak, Tikigaqyuaq Kugluktuklu;

• Hilapahianguqnianutatuqpalianit upalungaiyainiqmut hanalgutit atuqtakhat pinguqtauhimayut ikayugahuaqhugit atuqpalianinut upalungaiyainiq kihingugauyuni Nunavutmi nunaliuyuni;

• Malgukniikaqniqniilihaqvikmiqagitauyakkutluniit pihimayuni hilap ahianguqninut ilihaqniqmut uuktugutit pivaliatitauyut;

• Nunavutmiinuuhuktutnunaliuyunilu ilauyut piqaqtitauyut ilihaqniqmik havakhatlu pilaqninik hilap ahianguqninut havanguyuni.

Tapkuat Nunavut nunap qiqumainaqninut munaqhityutit havagutit13 munagivaktat nunap qiqumainaqniata qanugitnia inigiyaini tapkuat: Qauhuittuq, Ikpiaqyuk, Mittimatalik, Kangiqhugaapik, Pangnirtung, Iqaluit, Igloolik, Nauyaq, Kugaaruk, Taloyoak Uqhuqtuuqlu. Tapkuat hivullit siksit inigiyai pinguqtauyut 2008-mi katitiqninik huniumaititlugit tuhagakhat.

Tahapkuat munaqhiviuyut piqaqtitiniat atuqpiaqtunik tuhagakhanik nunap qiqumainaqnianut uunaqnit ahianguqninutlu nunaphikni. Tuhagakhat nunap qiqumainaqnianut qanugitni ikayuqhiutiniat nunaliuyut nunap atuqninut upalungaiyautinik.

Tapkuat inai pinguqtauyut ikayuqtigikhutik pinahuaqni tapkuat GN-kut, hamlauyut, tapkuatlu Nunaliginiqmut Naunaiyaiyit Kanatami. Tapkuat Nunavutmi havagutit ikayuqhiutiniat pivaliqtitninut kangiqhimani tatya nunap qiqumaninut quyagitnaq Ukiuqtaqtuani Kanata.

Page 21: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

Atuliqtuq Ihumagiyaq 2: Pivaliatitninut hanalgutit katitauninut, makpigaliuqni, atuqatigikni tuhaumatyutitlu hilap ahianguqninut atuqpaliayut ilihimani quyagitnaq nunaliuyuni Nunavutmi avatanutlu.

• Imaqaqniuyutimigaulatluimaitimiqtaqvitqanugililaqni naunaiyaqni havaktauyut tapkununga Iqaluit, Kangiqhugaapik, Arviat, Tikigaqyuaq Kangiqhiniqlu;

• TamnaNunavutNunapQiqumainaqnianutMunagininut Havagutit pinguqtauyut, ilaliutiplugit 11 nunaliuyut,

• Nunavuttamatkiqhugutagiupimaugaliqpaliqnianaunaiyaqnia havaktauliqtuq;

• Nunaphivuganaqninunaiyaliuqnipityuhitpivaliatitauyut ikayuqtuqhugit hilap ahianguqnia atuqpaliani upalunagiyautit piplugit havaktauqpiaqni hanayauyut Kangiqhugaapikmi, Pangnirtung, Iqaluitnilu ilagiplugitlu havaktauvaliani iniqtauyut Kugluktukmi, Ikaluktutiak, Tikigaqyuaq Arviatlu. Nunap hivuganaqni nunauyaliuqni naunaiyaqnit ilagiqpiaqtai nunaliuyut upalungaiyautai atuqpiaqniat ilagini hilap ahianguqni atuqpalianit;

• TapkuatNCCP-kut havaqatigiyai inutqutyat nunaliknilu ilihimayut hivuliutyaqninut hilap ahianguqninut pityutit nunaliuyuni piplugit.

Atuliqtuq Ihumagiyaq 3: Pinguqtitninut naunaiyaiyinit tuhagakhat nunalit avikhimaninut nunaliuyunutlu tuganganiqhat ikayugahuaqhugit nunaliuyut atuqpaliani hilap ahianguqninut nutaunilu tahapkuat pilaqnit Nunavutmun.

Nunaliuyuni katihimani imiqtaqviknut tuhagakhat33

Akinut-tauguminaqni hanalgutit pivaliatitauhimayut pilaqninut nunaliuyut ilaitnit katihimani uniqtuttiaqnit tuhagakhat tahapkununga nunalikni imiqtaqvit atuqtaulat ihumaliuqtinut. Naunaipkutaq qanugitninut takukhayuq qilakmuktihimayumit takuyakhaq Titigauyaqmi 1.

Atuqhugit tahapkuat pityuhit hanalgutitlu, tuhagakhat hutqiyauni pilaqt nunaliuyunit.

Uuktugutit takukhauyut imaq tamaini pitaqnilu takukhauniat nunaliuyuni qanugililaqnit imiqtaqvinut.

Tapkuat tuhagakhat atuqpiaqtut imaqmik aulattiniqmut ihumaliuniqmut pityuhit.

titigauyaq 1: Tattip itinia qanugitnia (tunguqnia) kikligiyalu imaqaqniuyuq avata haumiani taliqpianilu (aupayaqnia) titigauyaqhimayut takuyakhami imiqtaqviuyumi Tikigaqyuaqmi, Nunavut. Tikittaqninut apqutai takukhauyut tunguyaqtumi takupkaqhugit ilagiyai iluani hilatanilu imaqaqniuyut33 Hilaqyuaqmi takukhauni-1 takuyakhaq © Digital Globe, 2009, Tamaita piyungnautit ahinut atulaittut.

21

Page 22: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

2222

• TapkuatKavamatkutNunavutpinguqpaliayaitapkuat Nunavut piqaqnit qagitauyakkuvik piqaqni tuhagakhat hilap ahianguqninut naunaiyainiq, aktuanit atuqpalianitlu;

• Tuhaumatyutitpipkagahuaqniluhunattuhaqhitninut Nunavummiut nunaliuyuni atuqnilgit hilap ahianguqninut nauniayainiq upalungaiyautitlu pivaliatihimayut.

Tapkuat pinahuaqni Atuliqtuq atuqhimayut nunalikni ilihimaniqnik, Inuit Qaujimajatuqangit naunaiyainiqlu tuhaqhitnahuaqhugit pivaliatitni nunaliuyuni hilap ahianguqni atuqpalianinut upalungaiyautit ilittugivaliqtitniniklu ilihimanitlu hilap ahianguqninut atuqpalianitlu allatqiknit.

nunalit avikhimanini atuqpalianit ikayuqtigiknit (RaC-ngi)

Tapkuat Nunalit Avikhimaninut Atuqpaliani Ikayuqtigiknit (“RAC-ngi”) havagutit katutyiqatigikni tapkuat kavamatuqatkut kavamait nunatagauyut angitqiyatlu nunatagauyutlu, hivuliqtauplutik Nunamittutuqat Piqaqnit Kanatami (NRCan-kut).

Piqaqtut siksinik Nunalit Avikhimanini Atuqpaliani Ikayuqtigiknit (RAC-ngi) Kanatami. Tapkuat piyaunahuat tahapkuat RAC-ngi kamagininut atuqpalianit upalungaiyauni, ihumaliugutit-piyauni hulinitlu atuqhugit nunalit avikhimaninut pityuhi atuqpalianinut piguqhaqni nunalit atuqpalianinut ilihimani ayuitnitlu.

Ukiuqtaqtumi kavamauyut, nunaliuiyut, havakvitlu tamaqmik allatqinik attatiqaqtut havanginik tahamna pivaliatitnianik atuqpalianiqmut pityutinik atugakhalianiklu mikhigiaqninik hivuganaqni aglivalianilu huniqtailini hilap ahianguqni. Tamna Ukiuqtaqtumi Nunalit Avikhimanini Atuqpalianinut Ikayuqtigikniq (RAC-ngi) tatya pinguqtauliqtuq ihuaqhagahuaqhugit atuqpalianit ihumaliugutit atuqhugit ikayuqtigiknit huliniit Yukonmi (YK), tahamanilu Nunatsiaqmi (NT) Nunavutmilu (NU).

Ukiuqtaqtuani Kanatami, tahamna havaq pinahuaqniaq aglivalianianik havagutikhat upalungaiyaqni, tugaqnahuaqlugit uyagakhiuqvikmut pivaliatitni, titigaqlugitlu nakuniqpat pityuhit hulininut hilap ahianguqni.

Akhuqnaqnit Atuqpaliqni

Nunavut ilaliutihimayai ilangat tallimatut Kanatami nuna aktilanga attaqtuyuq tikihimania uumatyutinut upluqhiutai tahamangat ukiuqtaqtumit maniganit tahamunga Quttiktuq Ukiuqtaqtuq nunainit napaqtulikmut tahamani kanangnangani Kivalliq. Hilap ahianguqnia aktuani atuqpalianilu akhuqnaqnit quyagitnaq tahapkuavaluit angiyut allatqikni nunatagauyuq allatqikpiaqtut naunaqnilgitlu, naunaqpiaqtut munagini mikhauttaqnilu. Nunavutmi inugiakni aktilangi maniliugutitlu; kihimik, mikiyut hutqiyauni ahiinit ilagiyainit Kanatami kiklilittautivutlu piqaqnit mikiyutlu hiamaumayut-humitni inugiknit pityutauyut angiyumik akhuqnaqnit atuqpalianinut hilap hianguqninut. Taimaitkaluaqtitlugit tahapkuat akhuqnaqnit, tapkuat Kavamauyut qiniqniat ikayuqtigininik nunaliuyut hanayakhaliuqni atuqpalianilu atuqpalianiqmut pinahuagat.

Atuqniqattiaqtut upalungaiyautit tatyamut hivunikhamilu aktuanit hilap ahianguqni Nunavutmun piyalik ikayuqtigikniq amihuniklu-pityuhilik atulihaniklu pityuhit. Taimaitkaluaqtitlugit tahapkuat akhuqnaqnit, Upagiaqtavut iliuqaqtat apqutikhaq ikayuqninik Nunavummiut hivunmukni atuqpalianilu ahianguqpaliayumi naunaqniqmilu.

Page 23: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

23Photo Credit:

23

Tapkuat Kavamatkut Nunavutmi hivulliqmik pinahuaqtai piplugit hilap ahianguqni aglivaliqni atuqpalianit pilaqni atuqpiaqnilu Nunavummiut ayuitniqaqni ilittuginilu piyaliknik atqupalianiqmut. Tapkuat Upagiaqtavut havagutit uuktugutauyut mikhauttugu Inuit aalianga, tamnaluniit qamutik. Una naunaiqtut atuqpiaqnianik tamatkiknik upalungaiyainiq atuqnilu naamaktumik hanalgutit piqaqnitlu pinahuaqhugit ilangat tugaqtaq. Tapkunani Upagiaqtavut havagutikhani, tamna “napui” tamnaluniit “napuit”, atuni pityutilgit ilanganik hitamat atuqniqhat pinahuaqtat ilaitnik Nunavutmi pityuhit hilap ahianguqninut atuqpalianit upalungaiyainiq. Tapkuat ihumagiyauyut pityutit atuni tapkununga napuk piniaqhimayut ihuaqhautauyunut pivaliqtitni atuqpalianiq pilqnit atuqtitnahuaqninut ihauqhihimanilu naunaiyautit munaqhityutitlu, ilihaqniq pinahuaqnilu, upalungaiyainiq katutyiqatigikniqlu piguqhaqni. Tamaita tahapkuat ihumagiyauni atuqpiaqtut hivuliqninut Nunavummiut mikhanut atutqikhalat hivunikhamun.

Napuk 1: Katutyiqatigikniq Piguqhaqni

Tapkuat Kavamatkut Nunavut hugialaitat hilap ahianguqnia aktuanit atuqpalianitlu kihimiulutik. Tatya atuqtut katutyiqatigiknit piyalgit piguqpaliqlutik ilauvalialutiklu nutat pinguqtauni pinahuagiami amihunit allatqinit tamatkiumayunitlu pityuhiqnit atuqpaliatitninut pilaqnit.

ihumagiyauyuq 1.1 naunaiqni nutat atulihatlu katutyiqatigiknit pilaqni tapkununga kavamatkut kanatami, nunatagauyut angitqiyat nunatagauyutlu kavamagiyai, nunaliuyut, ahiilu timigiyauyut, hilattuqhaivit, inmiguqtutlu ilagiyai, inmiguqtutlu pinahuaqhugit ikayuqhiqni ikayuqtigittiaqtumik pityuhit hilap ahianguqninut.

Hilap ahianguqnia hilaqyuaqmi pityutit aktuayut aktuayauyutlu huliniinit amihut. Pivaliatitni atulihat atuqatigiknitlu katutyiqatigit ihuaqhihimanilu ikayuqtigikniq tuhagakhatlu himiqtautini katitnahuaqhugit piqaqnit, pilaqnit, ayuitnitlu. Tapkuat Kavamatkut Nunavut havaqatigilitaqtut tapkununga Nunatsiaqmi Yukonmilu pinahuaqhugit nakuhivaliqni tuhagakhat atuqatigikni ilihimanitlu himmiqtautini, atuqpiaqnilu kamagiyauni atuqpalianitlu atulihaqni.

ihumagiyauyuq 1.2 pinguqtitai timiuqatigingittut hilap ahianguqninut havaqatigit.

Tapkuat timiuqatigingittut hilap ahianguqninut havaqatigit tapkunani Kavamatkut Nunavutmi pinguqtitauniat. Ukuat ilagit havaqatigikniat ihuaqhaqninik nunaliuyuningaqtut pityuhit atuqpalianinik. Ukuat ilagit havakniat

titigauyaq 2: Titigauyaq atuqpalianiqmut pilaqnit havaguhikhat.

Vii. iHUAqHAqNi ATUqTAKHAT

Page 24: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

2424

naunaiyaqninik hivuliutiyukhat, nakuhivalianinik tuhaumatyutit tapkunangat timiuyunit, piqaqtitniniklu piluaqnaqtuliqutit maligaitlu ikayuqgutai nunaliknut hilap ahianguqninut aktuanit atuqpalianilu.

Napuk 2: Naunaiyainiq Munaqhiniqlu Aktuaniqnut

Naunaiyainiq munaqhiniqmutlu aktuanit Nunavutmi piyalgit pivaliatitni ilittugiyauni havagutitlu atuqpalianinut. Atuqhugit atuinaqni naunaiyainiq munaqhiniqlu, pitaqniaqtugut iniqhimaniqhanik kangiqhimaninik qakuguyakha, hunauyanga akhuqnia aktuanit nunaliptingnut, ilitquhit, aaniaqtailiniq, avatiliginiqlu maniliugutitlu. Katitittugit tahapkuat nakuniqpat pilaqnit naunaiyaiyit, nunaliuyut, Inuitlu ilihimani, Nunavummiut nakuniqhamik hanaiqhimalat piplugit naunaqnit ahianguqnitlu.

ihumagiyauyuq 2.1 hakugikhivaliqni naunaiyainiq munaqhiniqlu aktuaninik nunavutmi atuqhugit katutyiqatigikni nunaliuyut, timuyut tapkuatlu kavamatuqatkut kavamai.

Kavamauyut, naunaiyaiyit nunaliuyutlu uqaqtaqhimayut piyaqaqninik tuhaqpaligakhanik nunap qiqumainaqninut tagiuplu hikua qanugitninut, uunaqnit, anuqaumanit humitlu anuqhiqni, kinitpakniq nunaplu hivuganaqni. Naunaiyainiq munaqhiniqlu katutyiqatigit pinguqtitniaqtai qanugiliuqni tahapkuat ilihimanit pilgui pinahuaqlugit taihimayut nunaliuyut naunaiyaini munaqninutlu piyaqaqni.

Piguqhaqviginiaqtavut hivuagut atuttiaqhimani nunaliuyut ialuttaqni naunaiyainiqmut munaqhiniqmutlu atulihaqnit, atuqpiaqtitninutlu atuqtauni tamatkiknik naunaiyaiyit tuhagakhai tapkuatlu Inuit/nunaliuyut ilihimani. Naunaiyainiq munaqhiniqlu angutikhanik kayuhiniaq hivuliutyagahuaqpiaqlugu.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut qiniqniaqmiyut ahiinik pivikhanik ataqtuhivaliqninut munaqhiniqmut havagutit havaqatigilugit tatya atuqtut katutyiqatigit atulihatlu tahapkuavaluit tapkuat Nunavut Tamaitnut Munaqhiniqmut Upalungaiyautit.

Napuk 3: ilihaqniq Pipkagahuaqnitlu

Tapkuat Kavamatkut Nunavut ikayuqtuqniaqtai hilap ahianguqninut pinahuagat ilitakhanik pilaqninut Nunavummiut. Una ilalik ikayuqhiqni atulihat tahapkuavaluit nunaliuyuningaqtut katimayigalaat ahiilununalikni katittaqvit tuniuqaqninut tuhagakhat hilap ahianguqninut, ihuaqhaqni ilihaqniqmut pilaqnit titigaqtaunilu Inuit Qaujimajatuqangit nunalitlu ilihimani.

ihumagiyauyuq 3.1 pivaliatitni tuniuqaqnilu hilap ahianguqninut ilittugipkaqni hunat hanalgutitlu.

Nunavummiut piyalgit pilaqninik tatya atuqtunik nalaumayuniklu hilap ahianguqninik tuhagakhanik. Una naunaiqtauyuq hivuliutiyaqaqnianik tamatkiknit nunaliuyunit kavamatkutlu timigiyainit. Tamna Nunavutmi hilap ahianguqniani piqaqnit qagitauyakkuvia ilagiyat qaphinut pityuhit tuhaumatitiniqmut inungnik. Hunat tahapkuavaluit piqpiqtut titiqat tuhaqhityutitlu taiguat pinguqtauniat. Pivaliatitni havagutit nakuniqpaniklu-pityuhit katitauniat tuniuqaqninut atuqhugit piqaqnit qagitauyakkuvia.

ihumagiyauyuq 3.2 atugahuaquni ikayuqhiutinilu kayuhiyut tuniyauni ilihimanit ayuitnitlu inutqutyanit inuuhuktunut.

Ihuaqhihimanitigut kunguvaginut ilityutikhat, atuqpiaqtitavut ilihimanit tuniyauni inutqutyanit inuuhuktunut kinguvagiyauyunut tahapkuat ilitquhit ayuitnit piyalgit atuqpalianilu ahianguqpalianinut avatigiyauyut.

ihumagiyauyuq 3.3 atuqpiaqtitni tamaita ilagiyai hilap ahianguqni ilaliutyaqnit ilihaqvikni ilihaityutikhanut.

Ilihaqniqmut hanalgutit hilap ahianguqnianut ilaliutiyauniat tapkununga Nunavutmi ilihaqniqmut iliuahutikhanut. Una atuqpiaqtitniaqtat tahapkuat ilihaqtut piqaqtitni pilaqnikhanut, ayuitnit, ilihimanitlu piyalgit tuhaumattiaqlutik ihumaliuqnit hilap ahianguqnianut ikayuqhiutilutiklu hilap ahianguqnianut atuqpalianit.

Page 25: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

25

ihumagiyauyuq 3.4 aglivaliqni nunaqyuaqmi hilaqyuaqmilu ilittuqhaqni hilap ahianguqnianut aktuanit nunavutmun inuitlu ilitquhinut.

Hilaqyuaqmi ilittuqhautit piyalgit tahapkuat aktuaninut hilap ahianguqni Nunavummiunut. Tapkuat Kavamatkut Nunavut uqauhigivakniaqtai Nunavummiut atuqlugit allatqit hunahuagutit, hulinahuaquilutik pittailininik uunakpaliatyutauyut kaasit puyuqni pinahuaqlugit mikhigiaqni aktuanit nunatagiyaptingnut.

Napuk 4: Kavamatkut Maligait Upalungaiyainiqlu

Tapkuat Kavamatkut Nunavut amihuqpianik qaphinik ihumaliuqpaktut upluq tamaat aktuayunik allatqinik hunauyangi inuit hulinitlu. Tahapkuat ilalgit pivaliatitni kavamatkut piquyait, maligait maligaliugatlu, havagutit tugangayutlu maniliqutinut pityutit. Atugiaqaqpiaqtuq tatya hivunikhamilu upalungaiyainiq pinahuaqhugit kayuhipkaqni pivaliatitnit atuqpalianiqmut pilaqnit quyagitnaq Nunavutmi.

ihumagiyauyuq 4.1 ilaliutyaqni hilap ahianguqni ihumagiyauqahiutini tamaitnut kavamatkut ihumaliugutainut.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut atuqpiaqniaqtai tamaita timiuyut havakvitlu ilaliutyaqninik hilap ahianguqni atuqniagahugini, aktuanit nakuniqpaniklu pitquhit tamaitni puqtutqini ihumaliugutini pinahuaqlugit atuqpaliani tamatkiumaniqhanik hugiaqtaqni hilap ahianguqni.

ihumagiyauyuq 4.2 atuqpiaqni hilap ahianguqni ihumagiyauni ilaliutyagauni nunap atuqninut upalungaiyainiq avatiliginiqmutlu naunaiyainiq

Ilaliutyaqni hilap ahianguqni atuqniagahugiyauni nunap atuqninut upalungaiyainiqmut avatiliginiqmutlu naunaiyainiq ikayuqhiutilat atuqpiaqninik hilap ahianguqninut aktuanit ihumagiyauqpiaqni upalungaiyailigangat huvunikhami pivaliatitninut. Tapkuat Kavamakut Nunavut havaqatiginiaqtai allatqit katutyiqatauyut maligaliuqniqmut naunaiyainiq atuqpalianitlu

25

Page 26: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

2626

pityuhi atuqpiaqtitninut hilap ahianguqni ihumagiyauttaqni ilaliutyaqnilu tamaitnut nunap atuqninut upalungaiyainiqmut – ilautitlugit nunaliuyuni nunap atuqninut upalungaiyainiq, avatiliginiqmutlu naunaiyainiq. Kayuhipkaqhugit piqaqtitni piluaqnaqtuliginiqmut uqautyiniq qauyimayiuniqlu, tapkuat Kavamatkut Nunavut ikayuqtuqniaqtai ilaliutyaqni hilap ahianguqninut atuqpalianit pinahuaqni nunaliuyuni kivgaqtutini hanayakhanutlu upalungaiyainiqmut.

ihumagiyauyuq 4.3 naunaiqni nutat maniliugutinut pilaqnit ilagiyat hilap ahianguqni.

Ilaliutiplugit hivuganaqni akhuqnaqnilu, hilap ahianguqni nigiugiyaukmiyut tugaqninut nutat maniliugutinut pilaqnit. Tapkuat Kavamatkut Nunavut kayuhiniat havaqatigininut ilauyut pinahuaqpiaqninik kitutliqak hilap ahianguqninut-tugangayut maniliugutit havakhatlu pilaqnit Nunavummiunut.

ihumagiyauyuq 4.4 havaqatigini katutyiqativut atuqpiaqtitninut hilap ahianguqni aktuanit ihumagiyauyangi igininaqtunut upalungaiyainiqmut.

Igininaqtut atugahuquqtutlu upalungaiyautit ikayuqtut atuqpiaqtitninut qanugilittailiniq, aaniaqtailiniq inuttiaqnilu inuit hapuhimanilu piqutit. Hilap ahianguqnia nigiugiyauyuq ingattaqpalianianik akuttunigiyai akhuqtaqnialu hilalukpiaqtaqnia pivakni aktualugitlu inuit qanugilitnahuquqni aulaqtitlugit nunakkut imakkutluniit. Tapkuat Kavamatkut Nunavut havaqatiginiaqtai tamaita ilauyut atuqpiaqtitninut hilap ahianguqni ihumagiyauninut ilaliutyaqni igininaqtunut upalungaiyainiqmut.

Page 27: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

Pivaliatitninut tapkuat titiqat, tapkuat Timingat Avatiliginiqmut uqaqatigihimayai atuqnilgit kavamatkut timigiyai havaktitlu. Piluaqtumik quyagiyavut tahapkuat nunaliuyut ilihimayaniklu tigumiaqtut piqaqtitiyut uvaptingnik atuqpiaqtunik ihumagiyainik, tahapkuatluttauq naunaiyainiqmut havaqatigit talvani Nunamitutuqat Piqaqnit Kanatami tapkuatlu Kanata-Nunavut Geoscience Aapisiat piqaqtitninik atuhaqniqpat naunaiyainiqmut tuhagakhat pilaqtitni.

2727

Upagiaqtavut naunaiqtai tapkuat Kavamatkut Nunavutmi pinahuaqpiaqni aglivaliqni atuqpalianit pilaqni Nunavutmi nunaliuyut tapkunanilu Kavamauyuni inmigut. Ihuaqhaqtai atugakhat hivunikhamut havanguyunut huliniitlu. Kihimik havaqatigikhuni mikhanut hunniqtailini Nunavut pilaqniaqtugut atuttiaqtumik piyagakittumiklu piyauni akhuqnaqnit hatqiqtitai hilap ahianguqni.

Tapkuat Kavamatkut Nunavut atuqpiagahuat ukiuq tamaat tuhaqhitainiq inmik hilap ahianguqninut aktuani atuqpalianinutlu huliniit. Una kamagiyauniaq atuqlugit timiuqatigingittut havaqatigikni hilap ahianguqninut aktuanit atuqpalianitlu. Tapkuat ukiuq tamaat tuhagakhaliat piyaulaqniat inungnit quyagitnaq.

Pigiaqtitihimayugut pityuhiqnik naunaiqninik tatya hutailgui ilihimanit, kangiqhimanit huliniitlu mikhanut atuqpalianit. Tamna hivulliq huliyakhat tapkuat havaqatigingittut havaqatigikni naunaiyaqni ihuaqhaqpaliqnilu tahapkuat ilihimanit hutailgui. Talvangatlu, naunaiyaqniaqtavut humut kiklilittaqvikput piqaqnit nakuniqpamik atuqtaulagiakhai pinahuaqhugit tahapkuat hutailguit.

Hilap ahianguqni hatqiqvigiyai Nunavut amihunik piluaqnaqtuliqutinik, qauyimayiuyunut, inuliqutinut ilitquhiqnutlu akhuqnaqniqnik. Atuqpakhimayuq, Nunavummiut ilitquhigiyat aniguqtaqni amihuqpiat akhuqnaqnit havaqatigikhutik atuqpiagahuaqnilu kiklilittautivut piqaqnit amigaingitkaluaqtitlugit. Upiagiaqtavut ihuaqhaqtai atugakhat qanuqtut havaqatigikniagiakhaptingnik atuqpalianinut ahianguqpalianini hilap.

TUKLiiT ATUqTAKHAT

qUyAGiyAUyUT

Page 28: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

2828Photo Credit:

NAUNAiPKUTAT

2828

1. Serreze, M.C., Walsh, J.E., Chapin III, F.S., Osterkamp, T., Dyurgerov, M., Romanovsky, V., Oechel, W.C., Morison, J., Zhang, T., tamnalu Barry, R.G. 2000. Tautugauni naunaipkutat ahianguhanut ukiuqtaqtumi kingikniqhani avatiliginiqmut. Hilap Ahianguqni, 46: 159-207

2. Nelson, F.E., Anismov, O.A., Shiklomanov, N.I. 2002. Hilap Ahianguqni hivuganaqtut Nunanitni Avikhimanit tahamani Avatigiyani-Ukiuqtaqtuq Nunap Qiqumaitnaqni Nunalit Avikhimanini. Nunamittutuqat Hivuganaqni, 26: 203-225

3. Smol, J.P., Wolfe, A.P., Birks, H.J.B., Douglas, M.S.V., Jones, V.J. Korhola, A., Pienitz, R., Rühland, K., Sorvari, S., Antoniades, D., Brooks, S.J., Fallu, M., Hughes, M., Keatley, B.E., Laing, T.E., Michelutti, N., Nazarova, L., Nyman, M., Paterson, A. M., Perren, B., Quinlan, R., Rautio, M., Saulnier-Talbot, É., Siitonen, S., Solovieva, N., tamnalu Weckström, J. 2005. Hilamit-pipkagauyut nuanit ahityiqtaqni uumatyutauyunut ilagiyauni ukiuqtaqtup tahini. Pityuhi tapkuat National Academy of Sciences talvani United States of America. 102(12): 4397-4402

4. Hinzman L.D, Bettez N.D, Bolton W.R, Chapin F.S, Dyurgerov M.B, Fastie C.L, Griffith, B., Hollister R.D, Hope A, Huntington H.P, Jensen A.M, Jia G.J, Jorgenson T, Kane D.L, Klein D.R, Kofinas G, Lynch A.H, Lloyd A.H, McGuire A.D, Nelson F.E, Oechel W.C, Osterkamp T.E, Racine C.H, Romanovsky V.E., Stone R.S., Stow D.A., Sturm M., Tweedie C.E., Vourlitis GL, Walker MD, Walker DA, Webber PJ, Welker JM, Winker KS, tamnalu Yoshikawa K . 2005 Naunaipkutat aktuanitlu atuhat hilap ahianguqni ukiuqtaqtuani Alaska ahiinilu ukiuqtaqtup avikhimanini. Hilap Ahianguqnia 72:251–298

5. Huntington, H.P., Boyle, M., Flowers, G.E., Weatherly, J.W., Hamilton, L.C., Hinzman, L., Gerlach, C., Zulueta, R., Nicolson, C., tamnalu Overpeck, J. 2007. Tapkuat hugiaqtitni inuit huliniit Ukiuqtaqtumi hilap ahianguqni hilaplu aktuanit. Hilap Ahianguqnia, 82:77-92

6. Overpeck, J.T., Hughen, K., Hardy, D., Bradley, R., Case, R., Douglas, M., Gajewski, K., Jacoby, G., Jennings, A., Lamoureux, S., Lasca, A.,

MacDonald, G., Moore, J., Retelle, M., Smith, S., Wolfe, A, tamnalu Zielinski. G. 1997 Ukiuqtaqtumi Avatiliqutinut Ahianguqnit Kinguliqni Hitamat Hannait Ukiut. Naunaiyainiq, 278(1251):1251-1256

7. Overpeck, J.T., Strum, M., Francis, J.A. Perovich, D.K., Serreze, M.c., Benner, R., Carmack, E.C., Chapin, E.S., III., Gerlach, S.C., Hamilton, L.C., Hinzman, L.D., Holland, M., Huntington, H.P., Key, J.R., Lin, J., Lloyd, A.H., MacDonald, G.M., McFadden, J., Noone, D., Prowse, T.D., Schlosser, P., tamnalu Vorosmarty, C. 2005. Ukiuqtaqtumi havagutit nuktiqtaqni nutanut qanugitnit. EOS, 86(34):309-311.

8. Zhang, X., Vincent, L.A., Hogg, W.D., and Niitsoo, A. 2000. Uunaqnia kinittaqnilu pitquhi Kanatami atuqtitlugu tahamna 20-nga hannait ukiut. Hilaliqutit – Tagiuq, 38(2): 395-429.

9. Ukiuqtaqtumi Hilap Aktuani Naunaiyaqni. 2004. Ukiuqtaqtuq hila aktuani naunaiyaqni. Cambridge University Press, Cambridge, UK

10. James, T., tamnalu Forbes, D. 2010. Tagiup-maugaqnia Ahianguqnia. Personal Communications.

11. Timiuqatigingittut-kavamaitni Katimayit Hilap Ahianguqnianut, 2007. Ukiuqtaqtuq avikhimaniini (Arctic tamnalu Antarctic). Talvani: Hilap Ahianguqnia 2007: Aktuanit, Atuqpalianit Qanugililaqnilu. Tunityutai tapkuat Working Group II tapkunani Hitamat Naunaiyainiqmut Tuhagakhaliat tapkunanga Timiuqatigingittut kavamatkutni Katimayit Hilap Ahianguqnianut, M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden tamnalu C.E. Hanson, Eds., Cambridge University Press, Cambridge, UK, 655-677.

12. Pielou, E. C. (1992) Kinguagut hikuhimaqpiaqaqtitlugu: utiqnia hiku inuuhiqmut hikuhimaqpiaqnia North America. University of

Chicago Press, Chicago, IL. 376pp.

13. Smith, S., tamanlu Leblanc, A. 2010. Nunap Qiqumaitnaqnia. Personal Communications.

Page 29: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

29

14. Michaelson, G. J., Ping, C. L., tamnalu Kimble, J. M. 1996. Carbon tutquqhimania hiamaktitnialu maniqami nunaitni Ukiuqtaqtua Alaska, U.S.A, Arctic tamnalu Alpine Research 28: 414–424.

15. Ukiuqtaqtup Hila Aktuania Naunaiyaqni. 2007. Ukiuqtaqtuq hila aktuania naunaiyaqnia. Cambridge University Press, Cambridge, UK

16. Rencz, A., 2010. Ukiuqtaqtup Apquta. Personal Communications.

17. Timigiyat Avatiliginiq. 2005. Inuit Qaujimajatuqangit Hilap Ahianguqni Nunavutmi, Kivalliqmiuni, Nunavut. Kavamatkut Nunavut. 8-52.

18. Timigiyat Avatiliginiq. 2005. Inuit Qaujimajatuqangit Hilap Ahianguqni Nunavutmi, Kitikmeotni, Nunavut. Kavamatkut Nunavut. 5-32.

19. Timigiyat Avatiliginiq. 2005. Inuit Qaujimajatuqangit Hilap Ahianguqni Nunavutmi, Uanangani Qikiqtaalukmiut, Nunavut. Kavamatkut Nunavut. 7-38.

20. Timigiyat Avatiliginiq. 2005. Inuit Qaujimajatuqangit Hilap Ahianguqni Nunavutmi, Kanangnangani Qikiqtaalukmiut, Nunavut. Kavamatkut Nunavut. 7-33.

21. Furgal, C., and Prowse, T.D. 2008. Northern Canada; IN: From Impacts to Adaptation: Canada in a Changing Climate 2007. Eds. D.S., Lemmon, F.J., Warren, J., Lacroix, and E.Bush. Government of Canada, Ottawa, Ontario.

22. Ford, J., Smit, B., Wandel, J. 2005. Inuuniq Ahianguqtumi Nunavutmi: Qanugililaqni Malguk Inuit nunaliuyut Hivuganaqni Piplugit Hilap Ahianguqni. University of Guelph.

23. Nickels, S., Furgal, C., Buell., tamnalu Moquin, H. 2005. Unikkaaqatigiit – Iliyauni Inuit Kiina hilap Ahianguqninut: Tautugauni Inuit Kanatami. Ottawa: Katutyiqatigikhutik Makpigaliuqni Inuit Tapiriit Kanatami, Nasivvik Centre tapkununga Inuit Aaniaqtailini Ahianguqnilu Avatigiyauyut talvani Université Laval tapkuatlu Ajunnginiq Centre talvani National Aboriginal Health Organization.

24. Gearheard, S., Pocernich, M., Stewart, R., Sanguya, J., tamnalu Huntington, H.P. 2010. Atatyutai Inuit ilihimani hilaliginiqmutlu havakvik tautugai kangiqhimanilu hilap ahianguqninut anuqip pitquhi

Kangiqhugaapikmi, Nunavut. Hilap Ahianguqnia, 100:267-294.

25. Muir, D.C.G., tamnalu de Wit, C.A. 2010. Pitquhi atuqpakhimayut nutatlu hunnilaittut uumayuvaluit halumailgut ukiuqtqtumiuni ukiuqtaqtuani: Tamaitnik tautukni, iniqtigutit, atugahuaquyaunilu. Nauaniyainiq tapkunani Katitlugit Avatigiyauyut. 408: 3044-3051

26. Ross, J. 2009. CLEY-kut. Personal Communications.

27. Williams, P. J.: 1986, Huplut tapkuatlu Nunap Qiqumaitnaqnia: Naunaiyainiq Qayuqnaqtumi Hilagiyani, Carleton University Press, Don Mills, Ontario.

28. Dale, V.H. 1997. Tapkuat hutqiyagikni tapkuat nunami-atuqni ahiangquni hilaplu ahianguqni. Uumatyutauyunut Atuqnit, 7(3): 753-769.

29. Foley, J.A., DeFries, R., Asner, G.P., Barford, C., Bonan, G., Caprenter, S.R., Chapin, S.F., Coe, M.T., Daily, G.C., Gibbs, H.K., Helkowski, J.H., Holloway, T., Howard, E.A., Kucharik, C.J., Modfreda, C., Patz, J.A., Prentice, I.C., Ramankutty, N., tamnalu Snyder, P.K. 2005. Hilaqyuami Qanugityutauni Nunap Atuqni. Naunaiyainiq, 309(5734): 570-774.

30. Smit, B., tamnalu Wandel, J. 2006. Atuqpalianit, atuqpalianiqmut pilaqni qanugililaqnilu. Hilaqyuaqmi Avatiliginiqmut Ahianguqni. 16:282-292.

31. Murray C., tamnalu Marmorek, D.R. 2004. Atuqpalianiqnut aulatauni: Alluutinuqmutluniit Akhuqtaqni Ikayuqtut tapkuat Naunaqni Qanugilitnit. 16-nga Hilaqyuaqmi Ukiumut Katimaniq tapkuat Katimayit Uumatyutinut Ihuaqhaqnit, Victoria, British Columbia, Canada.

32. Sharpe A., tamnalu Conrad, C. 2006. Nunaliuyuningaqtut uumatyutinut munagini talvani Nova Scotia: Akhuqnaqnit Pilaqnitlu. Avatiliqutinut Munagini Naunaiyaqnilu. 113(1-3): 395-409

33. Budkewitsch, P., Prévost, C., Pavlic, G., Pregitzer, M., tamnalu Zhang. Y. Water Pilaqnit. Personal

Communications..

Page 30: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

3030

iLALiUTyAqNi A - TiTiqAT ATUqNiqHANUT TAiGUHiT

3030

ahianguqtaqtuq qaligiknia Tahamna ahianguqtaqtuq qaligiknia tamna qangani qaligikniq nuna (qanganittutluniit hunat) auktuqpaktuq auyami qiqivakhuniluttauq ukiakhami. Tamna ilutunia ahianguqpaktuq qaligiknia allatqiktuq quyagitnaq Nunavutmi, tahapkunaniluniit nunaliuiyuni piplugu pityutauyut tahapkuavaluit nunap qanugitnia humitnialu (naunaipkuatgiplugu mikhanitnia kuugaqmut).

atuqpalianiq tugangayut kitunutliqak huliniit akigaqtuiyut ihuilgunik aktuani hilap ahianguqni tamnaluniit ihuaqutigiplugit atulaqni nutat pilaqnit. Atuqpalianit hivuagut ihuaqhigiagutaulat, tatyainaqlunit, upalungaiqhimalutikluniit.

atuqpalianiqmut pilaqniq tamna nunalit avikhimaninut nunaliuyuniluniit pilaqnit aulaninut aktuanit hivuganaqnitlu hilap ahianguqni.

hilap ahianguqnia tugangayut ahianguqnit hivituyumut atuqpakniqhat hilagiyauyuq pitquhi.

niqit pihimattiaqni pityuhiq uniqtugait qanuqtut inuit pilaqni hivuganaittumun, nammaktumun ilitquhiqnutlu nakuuyunik niqit angina pilagutauyut tugaqnithulivakniqmik inuuhigiktumiklu inuuniq ukiunga tamaat (Talvangat “Taiguhit Hilap Ahianguqninit”.)

inuit qaujimajatuqangit tukilik ilitquhit Inuit pinnagiyai, ilihimani, pitquhi, tautukpakni nigiugiyailu piplugit uqauhit, ilitquhit, inuunahuaqniqmut ayuitnit, atuqni piqaqnit, angunahuaqniq kangiqhimaniqlu inuuniqmut, uumatyutinut avatigiyauyumutlu.

hikumit nanniktihimaniq qunmuktitnia nuna tahamna uqumaitnianit anmuktihimania (naniktihimaniq) uqumaitpiaqtumit hikuqpiaqhimanianit kinguliqmi hikuqpiaqhimaniq qunmukpaliania piplugu hikuigutivalianiq. Tahamna naniktihimayuq nuna ‘qunmukpaliayuq’ (utiliqtuq inanut) – pityuhiq taiyauyuq Hiku Naniktihimania. Una piliqtuq ilaitni nunani Nunavutmi.

nunap qiqumaitnaqnia qiqumania nunap uyaqapluniit qiqihimayuq avataniluniit 2 ukiukni tukligikni. Nunap qiqumaitnaqnia huguqpaliania tugangayuq auktuqnia nunap qiqumaitnaqnia; qiqihimayut nunat auktuliqni uunakpalianiluniit. Ilai nunat nunap qiqumaitnaqniani imaqaqniqhat ilaitniunganit. Piyagangat tahamna imaq nunami (naunaipkutagilugu hikut nivingani) auktuqtut, tamna nuna kinitpaktuq ingutalaliqhunilu iluttulaqhuniluniit. Qiqumayuq nuna naptuyuq – auktugangami aqilivaktuq. Hanahimayut Nunavutmi tungatiqaqpaktut nunap qiqumaitnaqninik huniqtailitigiplugu. Piyaganagt nunap qiqumaitnaqnia auktugangat, tahamna uqumaitniq pilaqnia (tamna nakuunia) nunap qiqumaitnaqnia nakuhuiqpaliqpaktuq nunalu ingutalaliqhuni (ahiguqtuq, anmuktittuq ahialuniit) ahigugutauplunilu igluqpaknut, apqutinut, mittaqviknut ahiinutlu havagutinut.

anuqakallaktaqniq tugangayuq qunmulakninut puqtuni tagiup hinaani. Una piyuq maliquqtuniq ingutaqnia piplugu, pipkagauplunilu, anugiquqtuniqmut kaivittaqnilu anuqip (From “Talvangat “Taiguhit Hilap Ahianguqninit”.)

qanugililaqniq tugangayuq qanugitigini ilitquhia taimaniqnitailuniit (inungnit-hanayauhimayut) havagutit pilat qanugililaqni, hugialaitailuniit, tahapkuat aktuanit ahianguqnit.

hilagiyauyuq tahamna tautuktat uplumi igalakkut, pitquhialuniit tautuktat hivikittumut piviguyanut (naunaipkutagilugu tamna ‘nipalinaqtuq havaguhiq’). Ahiagut tailugu, hilagiyauyuq tugangayuq hivikittumut qanugitnia tahaphuma qanugitnia hilap qilagiyalu nunap qulaani. Unniqtuqhimayuq hilap uunaqnia, nuvuya anuqiplu pitquhi, nipalliqniq qanniqniqluniit (Atuqpaliayuq talvangat “Talvangat “Taiguhit Hilap Ahianguqninit”)

Page 31: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

piksat:

Sharina Dodsworth Jim NobleArif Sayani Sakiasie Sowdlooapik Kristeen McTavishDavid Mablick

Kavamatkut Nunavut, Nunalingni Kavamatkunnilu Pivikhaqautikkut

Page 32: MESSAGE FROM THE GOVERNMENT OF NUNAVUT...5 atuqpalialiqnitlu pigiagutit Nunavutmi. Tamaitnut, tapkuat pityutai tapkunani Upagiaqtavut piqaqtitninut atugakhaliat tugaqni, pilaqninut

Department of EnvironmentGovernment of NunavutP.O. Box 1000, Stn. 1300 iqaluit, NU X0A 0H0 CanadaEmail: [email protected]: +1 (867) 975-7700Fax: +1 (867) 975-7742