KOLEGJI UNIVERSITAR

ILIRIA

Prof.Dr. Hysni TERZIU

TEORI DHE METODA T

VENDOSJES

(teori, parime, kocepte, metoda, modele, analiza , zbatime) Pjes nga trajtimet Teori dhe metoda t vendosjes

Menaxhmenti dhe Vendosja, Prof.Dr. Ibrahim Kuka, Prof.Dr. Justina Shiroka-Pula dhe

Mr. Besnik Krasniqi, Marrja e vendimeve menaxheriale, Prof.Dr. Vasilika Kume-Tiran. PRISHTIN, 2012

TEORIA DHE METODAT E VENDOSJES1. RNDSIA DHE DOMOSDOSHMRIA E MENAXHMENTIT DHE VENDOSJESNdrmarrja pr arritjen e nj qllimi, angazhon nj sr burimesh: njerzore, material dhe financiare. Menaxheri sht ai i cili n procesin e puns, i bashkon dhe i kordinon kto burime pr arritjen e objektivave organizative.Detyr primare e menaxherve n botn modern t biznesit sht t pranoj rrezikun dhe t marrin vendime, n nj mjedis dinamik ku ndrthuren dhe influencohen nje gom e gjr faktorsh ekonomik, social e teknik, q veprojn si novator n prezentimin dhe n futjen e produkteve apo shrbimeve t reja, t teknologjis modern.Menaxhimi si shkenc sht relativisht e re, ka filluar t zhvillohet n shekullin paraprak, e sidomos n periudhn kur ndrmarrjet e biznesit vepruan n kushtet e nj konkurence t fort, t brendshme dhe ndrkombtare. Prandaj, Drucker e quan paraqitjen e menaxhmentit si dika ese nciale dhe emergjente n shoqrin ton 2. KUPTIMI I MENAXHMENTITMenaxhmenti si nocion, q sht vshtir t prkthehet n gjuhn shqipe, pr nga etimologjia e vet m i afrt sht me udhheqjen, sepse folja manage e ka prejardhjen nga fjala latine manus, q do t thot dor.Fayoli: Menaxhimi do t thot planifikim, organizim, koordinim dhe kontroll.

Disa autor t tjer menaxhmentin e konsiderojn si brje e gjrave q t ndodhin , q ka t bj me zhvillimin e njerzve, punn, arritjen e objektivave dhe rezulltateve.Peter Drecker, e vshtron menaxhmentin si funksion q po ashtu ka t bj me njerzit, por edhe si pozit shoqrore dhe si disiplin shkencore, ku konkludon se do arritje e menaxhmentit sht arritje e menaxherit, si dhe do dshtim sht dshtim i menaxherit.Mbshtetur n kuptimin e plot dhe mjaft kompleks t menaxhmentit si process apo aktivitet, ate mund ta definojm: si trsi aktivitetesh q realizohet prmes disa funksioneve, me qllim q n mnyr afikase t siguroj, t shprndaj dhe t shfrytzoj potencialin njerzor dhe resurse fizike, ashtu q t arrij ndonj qllim. N menaxhim gjithnnj do t jet nevojshm gjykimi personal,prandaj npraktik menaxhmenti shpeshher mund t themi se sht art.

Pr tu br menaxher i suksesshm, kto aftsi (cilsi) dhe talentin duhet stimuluar dhe zhvilluar nprmjet: arsimimit, trajnimeve dhe eksperiencs apo praktisVendimet kualitative jan elsi i suksesit t do organizate.Vendimmarrja mund t jet e vshtir pr disa arsye strekturale, emocionale dhe organizative.

Kur, ksaj i shtohet edhe kopleksiteti, i cili rrjedh nga faktort siq jan: pasiguria, ekzistimi i objektivave t shumfishta dhe resurset e kufizuara q bjn presion te menaxhert pr zgjedhje, si dhe bota dinamike e biznesit q ndryshon mjaft shpejt,

del se vendimmarrja sht nj funksion kritik por mjaft kompleks i menaxhmentit. 3. RAPORTI NDRMJET MENAXHMENTIT DHE VENDOSJES

Vendosja si nocion ka nj prdorim t gjr n fusha t ndryshme t puns dhe t jets, sin jetn personale,n familje,n ndrmarrje dhe n institucione t ndrushme.Shum autor t ndryshm kan trajtuar ngjajshmrit mes menaxhmentit dhe vendosjes.Teoricieni i njohur i organizimit, e n veqanti i teoris s vendosjes, nobelisti, Simon, e prdor termin vendosje si sinonim pr menaxhment.Autori, Simon niset nga ajo se procesin e vendosjes e barazon vetm me fazn e marrjes s vendimit.

Vendosja si nocion ka nj prdorim t gjr n fusha t ndryshme t puns dhe t jets, sin jetn personale,n familje,n ndrmarrje dhe n institucione t ndrushme.Shum autor t ndryshm kan trajtuar ngjajshmrit mes menaxhmentit dhe vendosjes.

Teoricieni i njohur i organizimit, e n veqanti i teoris s vendosjes, nobelisti, Simon, e prdor termin vendosje si sinonim pr menaxhment.Autori, Simon niset nga ajo se procesin e vendosjes e barazon vetm me fazn e marrjes s vendimit.

4. PASQYRA E ZHVILLIMIT T SHKENCS MBI VENDOSJEN

Marrja e vendimeve sht e vjetr, pothuajse sa edhe vet shoqria njerzore.do aktivitet njerzor sht pasoj e ndonj procesi t mparshm t vendosjes ose ai sht vetvendosje.

Njerzit gjithmon jan marr me vendosjen, respektivisht kan br prpjekjeq t merren me procesin e marrjes s vendimeve.

Studimi i drejtprdrejt i vendosjes fillon relativisht von, diku kah vitet e tridhjeta t shekullit t kaluar.

Para vitit 1930 studimi i procesit t marrjes s vendimeve ka pasur kryesisht karakter Akademik , q si pasoj ka pasur ekzistimin e dallimeve t mdha ndrmjet nevojave praktike t marrsit t vendimeve dhe teoris, e cila deri ather sht zhvilluar.

Afrimi i ktyre dy interesave, deri ather t ndryshme, ka filluar pas lufts s Par Botrore, kryesisht pr kto shkaqe:

1. Paraqitja e shkencs s organizimit t organizimit t puns (udhheqjes), si dhe paraqitja e punimeve t Fayolit dhe Tejlorit.

2. Ekonomistt filluan, gjithashtu n nj mas t madhe, ti inkorporojn idet e tyre n procesine e marrjes s vendimeve.3. Pr arsye se forca m e madhe lvizse n zhvillimin e teoris s vendosjes u paraqit gjithsesi me zhvillimin e nj serie t tr metodash, t cilat m von u bn t njohura si metoda t krimeve operacionale, matematiks, t statistiks, t ekonomis,t shkencave natyrore etj.Deri n vitin 1960 edhe shkenctart t cilt merreshin me vendosjen kan pasur pr qllim zhvillimin e metodave dhe teknikave t reja pr shkak t fitimit t zgjidhjeve optimale.

Vetm 6 universitete deri n at koh kan ofruar programe formale arsimore mbi qshtjen e vendosjes. Kurse n vitin 1966 me kt problematik filluan t merren shum universitete deri n 37 univerzitete u rrit numri.Faza e ardhshme e zhvillimit t shkencs mbi vendosjen paraqitet pas vitit 1970, me disa karakteristika:

1. Kemi nj qasje pragmatike gjat studimit t vlerave t vrteata, duke u mbshtetur n rolet dhe kufizimet e teoris mbi vendosjen.

2. I kushtohet theks i veant studimit dhe analizs t rrethins n kuadr t s cil realizohet vendosja.

3. Ikushtohet nj rndsi m e madhe fitimit t zgjidhjeve t mjaftueshme pr disa problem se sa krkimeve t zgjidhjeve optimale.

4. Po bhen prpjekje t fuqishme pr nj integrim sa m t mir t analizave kuantitative me analizat e sjelljeve dhe rrethins n zgjidhjen e problemeve.

5. NOCIONET DHE PERKUFIZIMET E VENDOSJES DHE VENDIMEVE

Nocioni i vendosjes

do aktivitet njerzor sht pasoj e ndonj vendimi t marr m par ose sht vetm vendosje apo implementim i vendosjes s m parshme.Vendosja sht e vjetr sa edhe vet njerzimi.

Aftsia e marrjes s vendimeve sht shkathtsi, e cila prsoset me koh gjat prvojs.Njeriu do dit sjell vendime t ndryshme. Pr disa vendos shum leht, por ato jan vendime rutinore t prditshme.

Njeriu shum vshtir vendos kur sht fjala se n cilin qytet do t jetoi, ku do t punsohet, etj.

Prandaj, pasojat e marrjes s vendimeve t gabuara t prditshme rutinore jan t pa rndsishme n krahasim me pasojat e vendimeve t gabuara, t cilat kan nj rndsi jetike pr jetn e njeriut.T gjitha vendimet mirren duke u bazuar n intuitn e njerzve.Vendosja sht e pranishme n t gjitha profesionet dhe n t gjitha vendet e puns.

Grafiku, 1. Struktura e kohs s t punsuarve

Kemi vende menaxherike (udhheqse, drejtuese) dhe kryese t puns, kurse, nga ana tjetr, kemi vende t nivelit t ult t puns.Tek vendet kryese t puns dominijn punt kryesore, kurse te vendet menaxherike (udhheqse) dominijn punt e vendosjes.

Kemi vende menaxherike (udhheqse, drejtuese) dhe kryese t puns, kurse, nga ana tjetr, kemi vende t nivelit t ult t puns.

Tek vendet kryese t puns dominijn punt kryesore, kurse te vendet menaxherike (udhheqse) dominijn punt e vendosjes.

Grafiku, 2. Llojet e vendimeve q merren npr nivele t ndryshme menaxherike

Menaxhert n nivelin m t lart t puns merren me sjelljen e vendimeve t rndsishme strategjike, kurse menaxhert n nivelet e ulta t puns s shkalls s hierarkis merren me vendime rutinore. Prkufizimi i vendosjesKoontz, dhe Weitrish, konkludojn se: vendosja sht zgjedhja e metods rrespektivisht mnyrs s veprimit ndrmjet disa alternativave.

Lidhur me kt sht edhe dhnia e prgjigjeve n pyetjet n vijim, si;

a) Ku vendoset (vendi i vendosjes),

b) Koha e vendosjes,

c) M nyra e vendosjes,

d) Kush vendos.

Grupi tjetr i autorve, Gordon, Mandi, Sharplin : vendosjen e prkufizon si process t krijimit dhe t vlersimit t alternativave, si dhe q shtje t zgjedhjes s alternativs m t prshtatshme.

Vendosja sipas, Daft-it, p rkufizohet si process i identifikimit t problemit dhe si proces i zgjedhjes s problemit.

Sipas Barakait, vendosja sht proces i zgjedhjes s problemit, q do t thot se ai q vendos duhet ta shikoj problemin.

N baz t aftsive t vendosjes, t marrsit t vendimeve, dallojm kto grupe t njrzve: 1. Njeriun, i cili nuk e di q nuk di ,(grupi m i rrezikshm pr vendosje),

2. Njeriun, i cili e di q nuk di , (grupi m pak i rrezikshm),

3. Njeriun, i cili nuk e di q di , (grupi sht i pa sigurt),

4. Njeriun, i cili e di q di , (sht m i krkuari gjat marrjes s vendimeve)Barakai, pra autori i njejt vendosjen e p rkufizon siproces t krijimit t vendimeve, i cili prbhet nga prgjigjet n tri (3) qshtje:

1. Cili sht problem q duhet t zgjidhet?

2. Cilat aksione ose zgjidhje i kemi n dispozicion?

3. Cila zgjidhje e problemit sht m e mira?T gjith autort japin konstatimin e prbashkt se vendosja sht zgjedhje ndrmjet shum alternativave.

Vendosja sht proces i zgjedhjes ndrmjet m s paku dy alternativave t mundshme pr zgjidhjen e ndonj problem.

Vendosja afaristedo vendosje jasht fushs s jets private e quajm vendosje afariste.

do vendosje n ndrmarrje, dhe n institucionet e ndryshme vlersohet si vendosje afariste, dhe ktu kemi t bjm me situata t ndryshme afariste.

Nuk kemi ndinj dallim ndrmjet vendosjes n sfern private dhe asaj afariste nga aspekti i mnyrs, i fazave, i faktorve dhe i rrethanave n t cilat vendoset.

Dallimi qndron n at se kush sht subjekt q sjell vendime, a sht njeriu si person privat apo si person juridik. Dallimi ekziston edhe nga aspekti i numrit t personave t cilt i prek vendimi.

N jetn private vendimi prek drejtprdrejt marrsin e vendimit ose familjen e ngusht apo t gjr t tij.Te vendimet afariste pasojat mund t jen shum m t mdha dhe vlejn p rnj numr m t madh t t punsuarve, varsisht nga niveli i vendosjes ato prfshijn tr ndrmarrjen apo edhe m gjr .

Karakteristikat e prgjithshme t vendimitPa marr parasysh m nyrn e vendosjes, do vendim ka disa karakteristika t veta t prgjithshme, q lidhen pr problemin e shqyrtuar t vendosjes, t cilat jan :

Rndsia e vendimit,

Koha dhe shpenzimet (t lidhura pr sjelljen e vendimit),

Shakala e ndrlikueshmris , etj.

Secili vendim, pr ta realizuar qllimin e vet, duhet t jet : n koh n e duhur, i prshtatshm, i qart , real dhe i realizueshm.Vendimi si produkt i procesit t vendosjes duhet t prmbaj disa elemente :

1. Subjektin, objektin, strukturn ose sistemin se si merret vendimi dhe ai q duhet ta realizoi vendimin.

2. Aktivitetet q duhet t ndrmerren pr realizimin e vendimit,

3. Sistemin e qllimeve q duhet t arrihen prmes realizimit t detyrave konkrete, e q shprehen prmes funksionit t qllimit,

4. Bashksin e kufizimeve apo t faktorve limitues me t cilt definohet sistemi i (jo) barazimeve, ku gjenden komponentt e pa njohur vektorial t zgjedhjes, si te fuksioni cak (qllimir).5. Terminet, afatet, hapsira, koha si dhe resurset e tjera t varura pr realizimin e detyrave t veqanta, me qlim t realizimit t vendimit.

6. Sistemin material-teknik, financiar, etj. pr realizimin e vendimit

Llojet e vendimeveSistemimi i vendimeve mund t bhet sipas atributeve t ndryshme, t cilat dominojn n kushtet e dhna. Klasifikimet m t shpeshta t vendimeve bhen n baz t : nivelit dhe ndrlikueshmris,resurseve kufizuese, shpenzimeve, q llimeve dhe detyrave, subjekteve ne vendosje, kushteve etj.Simon, dallon dy lloje t vendimeve:1. Vendimet e programuara, dhe

2. Vendimet e paprogramuara.

Vendosja e programuarVendosja e programuar prdoret pr zgjidhjen e problemeve rutinore, t cilat marrsit e vendimit i jan t njohura dhe t qarta dhe at zhvillohet n kushtet e sigurta.

Karakteristikat kryesore t vendosjes s programuar jan :

1. Strkturimi i mir i problemeve q duhet t zgjidhen,

2. Kriteret e qarta pr zbatimin e vendosjes,

3. Prcaktimi i leht i alternativave pr zgjedhjen e problemit,

4. Ekzistimi i siguris relative gjat zgjedhjes s altenativs.

Vendosja e paprogramuarVendosja e paprogramuar prdpret pr zgjidhjen e problemeve t pastrukturuara, t Reja dhe t definuara dobt, t cilat nuk prsriten, nuk kemi qasje t njohura Gjat vendosjes, ku secila situat sht e re, duhet t zgjidhet individualisht.

Karakteristikat e vendosjes s paprogramuar, sipas Daftit, jan:

1. Strukturimi i dobt i problemeve pr t cilat vendoset,

2. Prdorimi vetm n situate t jashtzakonshme,

3. Prdorimi n situate q nuk prsriten,dhe

4. Gjenerimi i numrit t vogl t alternativave. Shumicn e vendimeve t pa programuara i marrin menaxhert e niveleve t larta organizative, sepse n kompetenc t tyre sht zgjidhja e problemeve t pastrukturuara. Vendimet e programuara shrbejn pr zgjidhjen e problemeve rutinore dhe bazohen n kriteret e caktuara t vendosjes.

Vendimet e paprogramuara prdoren pr zgjedhjen e problemeve t reja, gjegjsisht pr problemet t cilat nuk prsriten.

Sipas Marit, dhe shum autorve t tjer, vendimet mund t jen:

Strategjike,

Taktike,

Operative.Vendimet strategjike, jan vendimet m t rndsishme n ndrmarrje, ku caktohet strategjia e ndrmaeejes, qllimet e ndrmsrrjes n t ardhmen.Vendimet strategjike i sjell organi m i lart afarist i ndrmarrjes, n fakt kto vendime jetsojn vizionin dhe misionin e ndrmarrjes.

Vendimet taktike, sigurojn reaizimin e vendimeve strategjike, pra bhet operacionalizimi i vendimeve strategjike.Vendimet tektike n shumicn e rasteve i sjell niveli i mesm udhheqs dhe ato kan t bjn me qendrat kryesore administrative t ndrmarrjes.

Vendimet operative, sigurojn realizimin e vendimeve taktike, dhe jan karakteristike pr nivelet e ulta t menaxhmentit, kurse n disa raste i sjellin edhe nivelet e larta t menaxhmentit.

Vendimet operative shfrytzohen pr zgjedhjen e problemeve rutinore, dhe se n shumicn e rasteve jan t programuara.

Grafiku3. Llojet e vendimeve (n korrospondim t drejtprdrejt me nivelet m

t shpeshta t vendosjes).

Varsisht nga kriteret e ndryshme, kemi edhe ndarjen e vendimeve n lloje t ndryshme, ku edhe kemi kto kritere dhe lloje t vendimeve.1. N baz t rndsis s realizimit t detyrave n kuadr t qllimeve t parashikuara, vendimet mund t jen: baz, plotsuese, operative ose punuese- procesore.

2. Sipas nivelit t hierarkis dhe ndikimit t prgjithshm n gjendjen e sistemit, vendimet mund t jen: strategjike, taktike dhe operative.

3. Sipas pjesmarrsve gjat marrjes s vendimeve, mund t jen: individuale, grupore dhe kolektive.4. Sipas shkalls s kreativitetit, vendimet mund t jen: rutinore dhe inovuese.

5. Sipas dimenzionit kohor, vendimet mund t jen: statike dhe dinamike.

6. Sipas mundsis s modelimit, kuantifikimit dhe prdorimit t aparatit matematikor, vendimet mund t jen: t programuara dhe t paprogramuara.

7. Sipas mbtetjes teorike, e cila prdoret pr modelimin e procesit t marrjes s vendimeve, vendimet mund t merren n baz t:

Medeleve lineare dhe jolineare t krkimeve operacionale,

Modelit t analizs shumkritershe, rangimit dhe vendosjes,

Vendosjes t prmbushjes massive, Modelit statistikor,

Modelit t ekspertve,

Teoris s krkimeve dhe teoris s njohjes s forms, etj.

Vendimet individuale, jan ato vendime, t cilat i sjellin individt n vendet e tyre t puns. Dallohen pr nga rndsia dhe varsia e vendit t puns q e ka individi n ndrmarrjen ku punon.

Vendimet grupore, i sjell grupi i njerzve q punon n ndrmarrje pr zgjidhjen e ndinj problem dhe ato bjn pjes n vendime shum t rndsishme.

Vendimet kolektive, jan vendime t organit m t lart qeveriss t ndrmarrjes, q i bie kuvendi i aksionarve. Kuvendi i aksionarve merr vendime qensore ekzekutive, vendime me rndsi jetsore pr ndrmarrjen.Pasi q kemi t bjm me vendosjen afariste, gjegjsisht menaxherike, t gjitha vendimet, varsisht nga niveli i vendosjes, i klasifikojm n: Vendime t nivelit m t lart menaxherik,

Vendime t nivelit t mesm menaxherik, dhe

Vendime t nivelit t ult menaxherik.Mund t konstatojm se vendimet strategjike bjn pjes n nivelin e lart menaxherik, ato taktike bjn pjes n nivelin e mesm dhe ato operative n nivelin e ult menaxherik.

Grafiku, 4 Raporti ndrmjet disa iveleve t menaxhmentit dhe llojeve t vendimeve q merren

n ato nivele.

Lidhshmria reciproke e vendimeveT gjitha vendimet, prej nivelit m t ult deri tek ai m i larti n ndrmarrje, jan t lidhura reciprokisht, siq jan t lidhura hallkat e zinxhirit.

Pr tu realizuar vendimet strategjike duhet t merret nj numr i madh i vendimeve taktike, e pr to prsri nj numr i madh i vendimeve rutinore, mandej pr to nj numr edhe m i madh i vendimeve operative.Lidhshmria reciproke e vendimeve mund t jet:

Horizantale, dhe

Vertikale.

Me lidhshmrin horizantale nnkuptojm vendimet, t cilat sillen n t njejtin nivel menaxherik dhe q jan t kushtzuara n mes vete. Psh. Vendimi mbi rritjen e prodhimtaris, i cili ka ndikim edhe n vendimet mbi furnizimin, si dhe n vendimet mbi shitjen.

Me lidhshmrin vrtikale t vendimeve nnkuptojm vendimet q merren n nivelin e lart ose t ult menaxherik. Pra do vendim i nivelit t lart menaxherik paraqet korniz pr marrjen e vendimit n nivelin e ult menaxherik.Pra, jo vetm se asnj vendim n ndrmarrje nuk mund t jet i pa varur nga ndonj vendim tjetr, por ekziston edhe lidhshmria me vendimet q merren edhe jasht ndrmarrjes.

Themi se, cilsia e vendimit varet edhe nga respektimi i hierarkis.

Me hierarki te vendosja afariste nnkuptohet lidhshmria e kushtzuar e vendimit, varsisht nga organi q e sjell vendimin, nga niveli i vendosjes, si dhe varsisht nga lloji i vendimit. 6. TEORIA E VENDOSJES

Aktiviteti i vendosjes sht i vjetr sa edhe vet shoqria njerzore, studimet m intensive shkencore t vendosjes fillojn relativisht von, n vitet e tridhjeta t shekullit t kaluar.

N kt mnyr teoria e vendosjes bhet sfer ku takohen ekonomia, matematika Statistika, psikologjia,sociologjia, teoria organizative, filozofia dhe shkencat tjera.

Duhet t kemi parasysh se ai q studion vendosjen duhet t kuptoj se nuk ekziston formul e thjesht pr konstatimin se sa disiplina dhe cilat disiplina duhet aplikuar n vendimet e caktuara.

Karakterin interdisiplinar t teoris s vendosjes mund ta pasqyrojm n grafikun 5 Grafikoni, 5. Karakteri interdisiplionar i procesit t vendosjes

Ndarja themelore e teoris s vendosjes

sht e mundur q teorin e prgjithshme t vendosjes ta ndajm n teorine normative dhe deskriptive.Ka autor q propozojn ndarjen e teoris s vendosjes: n teorin normative, deskriptive dhe preskriptive. Teoria normative kundruall teoris prescriptive t vendosjesTeoria normative e vendosjes fillimisht bazohet n ekonomi, n matematik dhe n statistik.

Ajo duhet t merret me konstatimin se si duhet t mendoj dhe t veproj personi ideal dhe super racionale.

Teoria normative len anash t gjitha kufizimet psikologjike t marrsit t vendimeve, dyshimet, kundrthniet, dhe animet, (shpesh themi se teoria normative emrtohet si model racional i vendosjes).Disiplinat preskriptive, tentojn t prgjigjen n kto qshtje:

1. ka duhet t bj individi pr prmirsimin e zgjedhjeve t veta?

2. N ciln mnyr do t kshillohen njerzit e ndryshm, me karakteristika t ndryshme psikike emotive, me aftsi dhe synime t ndryshme?Shkaku kryesor i ekzistimit t disiplins reskriptive qndron n ndarjen mes t teoris dhe sjelljes s vrtet, prandaj ato duhet t gjejn mnyra pr tejkalimin e ktij hendeku, n mnyr q trealizojn qllimin e vet, ndihmen m t mir dhe efikase.

Jan zhvilluar disiplina t shumta, t cilat paraqesin zgjerimin e teoris normative n fushn e zgjedhjes s problemeve reale t vendosjes, duke krijuar n kt mnyr ann preskriptive t vendosjes.

Kjo an preskriptive e teoris s vendosjes shpesh quhet edhe teori kuantitative e vendosjes apo shkenc e menaxhmentit. Grafikoni, 6. Disiplinat prescriptive n teorin e vendosjes

Teoria descriptive e vendosjesTeoria descriptive tenton t prgjigjet n qshtjet siq jan: Si mendojn realisht dhe si veprojn e sillen njerzit. Si e perceptojn pasigurin, si msojn dhe si ia prshtatin asaj sjelljet e veta. Si i zgjidhen konfliktet e veta interne. far sht ndikimi i mjedisit kulturor, tradits, prvojs, etj. n vendosje.Mund t themi se teoria descriptive prpiqet t prshkruaj at ka ndodh n situate reale t vendosjes, pa krijim t gjykimit mbi vlerat dhe kualitetin e vendimit.

Themi se teoris descriptive t vendosjes, n radh t par, i kontribuon psikoligjia, psikologjia sociale, sociologjia dhe disiplinat e tjera t ngjajshme shkencore. Kuptimet themelore t teoris s vendosjesGjat shqyrtimit t karakterit interdisiplinar t teoris s vendosjes, mund t theksojm se do disiplin shkencore q merret me vendosje krijon pasqyrimin e vet, pra qndrimin e vet mbi vendosjen.

Pra ndrlikueshmria e aktiviteteve t vendosjes, e cila rrjedh nga nj numr i madh i interaksioneve t faktorve me ndikim, po ashtu t nj numri t madh t variablave relative t vendosjes, si dhe ndrlikueshmria e mardhnieve t tyre, bn q do disiplin e cila merret me vendosjen t shqyrtojn n thelb vetm nj segment t aktivitetit t trsishm t vendosjes.Prandej, si pasoj e disiplinave t shumta q merren me vendosje, ekzistojn modele t shumta, ku secili prej tyre prshkruan situate t ndryshme t vendosjes. Modeli racional i vendosjesModeli racional i vendosjes, n esenc sht pasqyrim n studimin dhe n shpjegimin e vendosjes, t ciln e shfrytzon teoria ekonomike klasike.

Supozimet themelore t modelit racional mund t prmblidhen n at se:

ekziston vetm nj marrs i vendimit,

Marrsi i vendimit ka vetm nj qllim fiks, q mund t kuantifikohet,

Marrsi i vendimeve posedon njohuri t prsosura, q kan disponim t gjitha

informatat relevante pr procesin e zgjedhjes.

Duke marr parasysh q marrsi i vendimit disponon me informata relevante dhe nuk i sht nnshtruar kurrfar kufizimeve (t kohs, t shpenzimeve), sht n gjendje t definoj dhe, n raport me qllimin, ti rangoj t gjitha alternativat e

mundshme t zgjidhjes dhe t zgjedh optimalen.

Racionalizimi n t cilin bazohet ky model sht i prkryer, racionalizim i prgjithshm.Sjellja racionale, siq e kuptojn ekonomistt dhe si sht e ndrtuar n kt model, sht sjellja q synon dobishmrin maksimale n nivel t individit,

gjegjsisht maksimalizimin e fitimit n nivel t ndrmarrjes.

Kritika e racionalizimit t plot dhe racionalizimit t kufizuarModelit racional kritikohet pr shkak se:

Qllimet e marrsit t vendimeve nuk jan fikse dhe nuk ekziston vetm nj qllim.

Supozimi i informimit t prsosur sht i paqndrueshm. Pra menaxheri kurr nuk disponon me informata t plota. Qeniet njerzore, pra edhe menaxhert, iu nnshrohen kufizimeve. Sasia e informative t ciln e prpunon truri i njeriut sht shum e vogl, gj q e kufizon sasin e informatave dhe numrin e alternativave q mund t shfrytzohen.

Simoni, supozimit t racionalizimit t plot iu kundrvu me supozimin e racionalizimit t kufizuar me konstatimin: Kapaciteti i trurit t njeriut pr formulimin dhe zgjidhjen e problemeve t ndrlikuara sht shum i vogl n raport me madhsin e problemit pr zgjidhjen e t cilit n botn reale krkohet sjellje objective racionale.Koncepti i kufizimit t racionalizimit thekson faktet se njerzit karakterizohen me nj varg kufizimesh, t cilat bjn q truri i njeriut, i bazuar n procesin e perceptimit, t konstruktoj modele t thjeshtzuara t situatave reale.

Me futjen e konceptit t racionalizimit t kufizuar, njeriu i gjithdijshm i modelit racional t vendosjes shndrrohet n njeri administrativ, veprimet e t cilit jan t prshtatshme pr kufizimet e shumta q tham m par. Modeli organizativ apo bihevioristik i vendosjesModelin organizativ apo bihevioristik t vendosjes e kan formuluar Cyert dhe March, duke dashur t konribojn n disiplinat bihevioristike dhe n analizat

kuantitative, si dhe duke krijuar nj teori m t plot dhe m reale, pra teorin deskriptive t vendosjes afariste.

Kontributi i shkencs bihevioristike, prkatsisht karakteristikat e modelit organizativ jan: 1. Qllimet e shumfishta dhe t natyrshme,- pra qllimet e nivelit t pranueshm,

2. Shqyrtimi sekuencional i alternativave aproksimativ 3. Shmangia nga pasigurit, duke respektuar procedurn e zakonshme dhe politikn e reagimit n lidhje t trthort n vend t prshkrimit t mjedisit (rrethins).

4. Modeli organizativ e vshtron organizatn si koalicion t individve, t cilt kan qllime t ndryshme dhe kan mnyr e fusin konfliktin si karakteristik relevante t vendosjes.

Procesi i modelit t vendosjesProcesi i modelit, q mund t emrtohet si qasje praktike e vendosjes, mbshtetet n shfrytzimin selektiv t disiplinave kuantitative dhe n njohjen e kontributit t shkencave bihevioristike, si dhe n karakteristikat m t mira t dy modeleve t propozuara.

Procesi i modelit supozon se vendosja sht process sipas fazave, q prbhet nga:1. Identifikimi i problemit,

2. Prcaktimi i qllimit n zgjidhjen e problemit,

3. Mbledhja e shenimeve t nevojshme,

4. Formulimi i modelit t problemit,

5. Definimi i alternativave q do t vlersohen,

6. Vlersimi i alternativave,7. Zgjidhja,

8. Implementimi,

9. Prcjellja dhe kontrolli i implementimit.Marrsi i vendimit me aplikim konsekuent t fazave t cekura m par do t siguroj kualitet dhe sukses n vendosje.

Qllimi i shkoqitjeve t ktyre fazave t procesit t vendosjes sht udhzimi i marrsit t vendimit pr nyrn se si ti strukturoj aktivitetet e veta, me qllim t tejkalimit t ndrlikueshmris s vendosjes dhe narrjes s vendimeve t knaqshme (favorshme).

Procesi i vendosjes sht process funksional. Pr kt arsye disa autor fazat e procesit t vendosjes i emrtojn edhe si funksione t vendosjes. ( Harison). Grfikoni, 7. Fazat e procesit t vendosjes

Veqorit themelore t procesit t modelit t vendosjesVendosja sipas procesit t modelit sht process dinamik, i ndrlikuar, i cili veqohet me lidhje t trthort dhe me rrug t shkurtr; sht process me plot hulumtime nprmjet rrugve t shkurta; sht proces prplot mbledhje t informative dhe injorim t informatave; sht proces prplot pasiguri, me konflikte dhe paqartsi; kjo sht trsi organike e fazave para dhe pas vendimeve-.Vendimi nuk sht qllim i vetvetes, pra kemi shembuj q tregojn se vendimet e marrura kan mbetur fjal t vdekura n letr, mu pr shkak t fakteve t implementimit dhe t kontrollit t zbatimit t vendimit, t cilat nuk jan konsideruar si pjes e procesit t vendosjes.Marrsit e vendimeve kan nnkuptuar q puna e tyre sht kryer n momentin e marrjes s vendimit, ndrsa zbatimin e vendimitia ln dikujt tjetr.

Karakteristika qendrore e procesit t modelit sht orientimi n rezulltate afatgjata.

Ndrtimi i modelit sht aktivitet i rndsishm dhe i ndrlikuar, i cili po ashtu mund t prsihkruhet me numr t caktuar t hapave apo fazave.Vendimi propozuar n nj mnyr sht vetm baz pr zbatimin e vlersimit t marrsit t vendimit, prkatsisht zbatim i asaj q mund ta quajm vendosje intuitive.

Me vendosje intuitive emrtojm dukurin e sensacioneve dhe ipresioneve, t cilat ndodhin n trurin e marrsit t vendimeve e t cilat, n nj mnyr, rezulltojn n zgjidhjen e drejtimit t aksioneve. 7. NATYRA E PROCESIT TE VENDOSJESVendosja sht process i prhershm, si n jetn private ashtu edhe n vendosjen Afariste.

Sjellja e vendimeve operative dhe rutinore krkon nj koh m t shkurtr, pr dallim nga vendimet strategjike, t cilat krkojn jo vetm nj koh m t gjat pr prgaditjen dhe zgjidhjen e alternativave t mundshme, por krkojn edhe m shum dije mbi problemin pr t cilin merret vendimi.Gjat vendosjes afariste hasim n dy mnyra ekstreme t sjelljes s menaxherve n procesin e vendosjes.

Nj numr i menaxherve sillet n mnyr t leht dhe siprfaqsore, ata nuk e vrejn problemin dhe fare nuk jan t vetdijshm pr rndsin e problemit..

Menaxhert e till vendosin shum leht, sepse nuk jan t vetdijshm pr pasojat e marrjes s vendimt t gabuar.Grupi i dyt i menaxherve vendimet i merr ngadal e me kujdes dhe gjithmon shkon n t sigurt , duke i hulumtuar t gjitha alternativat e mundshme.

Vendosja bashkkohore, e cila realizohet nn presionin e kohs, nuk mundson brjen e analizave t gjata dhe vlersimin e alternativave.Vendosja e ngadalshme do t thot angazhim i panevojshm i njerzve dhe mjeteve, gj q paraqet vendime t shtrenjta.

Tipi m i dshiruar i menaxherve pr ndrmarrjen sht ai i cili do t lvizte ndrmjet dy skajshmrive:

a). Ai i cili i njeh vendimet, pr t cilin nuk duhet nj process i gjat i vendosjes, njeh faktort e tjer vital pr ndrmarrjen.

Nevoja pr vendosje lindi me paraqitjen e problemit.

Por duhet duhet ti dallojm dy gjra n kt aspekt: paraqitja e problemit dhe t vrejturit e problemit.Do t ishte ideale sikur t prputheshin Koha e paraqitjes dhe ajo e t Vrejturit t Problemit.

Nse ky dallim kohor do t jet i vogl, vendosja do t jet e leht dhe e kundrta.

Grafiku, 8. Raporti ndrmjet momentit t paraqitjes dhe t vrejturit t problemit

Situata AA sht m e volitshja pr vendosje, duke marr parasysh se po prputhet momenti i paraqitjes me at t t vrejturit t problemit.Situata AB paraqet nj diferenc kohore ndrmjet paraqitjes dhe atij t t vrejturit t problemit, pra pr menaxhert q gjenden n situatn AB vendosja sht pak m e vshtir.

Situata m e pa prshtatshme sht ajo AC, e cila paraqet diferencn m t madhe kohore ndrmjet paraqitjes dhe t t vrejturit t problemit, prandaj edhe vendosja pr menagjert e ktill gjendja n kt situat do t jet m e vshtir.do menaxher, pasi t vrej problemin, duhet t filloj qasjen e marrjes s vendimit, n t kendrtn, qllimi nuk do t realizohet. Tabela 2: Raporti ndrmjet dshirave dhe mundsive n procesin e vendosjes

Situatn m t mir ekemi 2.2., kurse m e pa prshtatshmja sht situate 1.1.

8. FAZAT E PROCESIT T VENDOSJESAutor t ndryshm, t cilt pikpamjet e veta pr numrimin e fazave t procesit t vendisjes, mund ti klasifikojm n dy grupe:

1. Autort pr t cilt procesi i vendosjes prfundon me marrjen e vendimit; me kt praktikisht tregojn se procesi i vendosjes ka numr t vogl t fazave. (Simon, Koontz, eitrich, Livingston).

2. Autort t cilt, procesin e vendosjes e shikojn m gjrsisht, q do t thot se vendimin e prcjellin edhe pas vendosjes, gjegjsisht edhe n fazn e implementimit dhe t konrollit. Megjithate, ky grup autorsh paraqet nj numr m t madh t fazave t procesit t vendosjes.Simon paraqet tri faza t procesit t vendosjes:

1. T informimit mbi problemin pr t cilin duhet t merret vendimi. N kt faz hulumtohet rrethina, mblidhen, renditen dhe analizohen faktort q kan lidhshmri me problemin.2. T projektimit- n kuptim t prcaktimit dhe t analizimit t alternativave t mundshme.

3. T zgjidhjes s alternativs s caktuar nga bashksia e t mundshmeve. N kt faz Simoni e ka nnkuptuar edhe zbatimin, kurse pr shkak t rndsis s vet, ajo m von sht ndar si faz e katrt e procesit t vendosjes.

Grafiku, 9: Fazat e vendosjes sipas Simonit

Fazat e vendosjes n kuptim t ngushtKoontz dhe Weitrich n procesin e vndosjes numrojn katr faza:1. Supozimet nisse,

2. Identifikimin e alternativave,

3. Evoluimin e alternativave,

4. Zgjedhjen e alternativave.Tri fazat e para bejn pjes n fazn e prgaditjes s vendimit, kurse faza e fundit paraqet fazn e marrjes s vendimit.

Grafiku, 10: Dimensioni kohor i vendosjes

Prej ksaj shofim se do vendim sht ndrlidhje ndrmjet s kaluars dhe s ardhmes. Fazat e procesit t vendosjes n kuptim t gjrPaisiq, n procesin e vendosjes, n kuptim t gjr, nnkuptohet edhe interesimi i marrsit t vendimit edhe n fazn e implementimit dhe t kontrollit, edhe ktu kemi autort e ndryshm ku mund t klasifikohen n dy grupe:

1. N grupin e par bjn pjes autort t cilt i shkoqisin tri (3) faza kryesore t procesit t vendosjes, siq jan: (Lee, Moore, Drucer dhe Grittithrom).1. Prgatitja e vendimit,2. Marrja e vendimit,

3. Realizimi i vendimit.

2. N grupin e dyt bjn pjes autort, (Kreitneri, Dilla, Slocuna,etj) t cilt numrojn katr (4) faza kryesore t procesit t vendosjes, e t cilat jan: 1. Prgatitja e vendimit,

2. Marrja e vendimit,

3. Realizimi i vendimit,

4. Kontrolli.

Lee dhe Moore, numrojn kto faza t procesit t vendosjes.

1. Formulimi i problemit mundsisht t jet sa m konkret, sepse sht e njohur se problemi i formuluar mir sht gjysma e zgjidhjes.

Formulimi i problemit prbhet nga kto elemente:

a) Periudha e orientimit q do t thot se marrsi i vendimit duhet t fitoj fotografin e prgjithshme mbi problemin.

b) Definimi i komponentve t problemit, siq jan: marrsi i vendimit, kriteret e vendosjes, rrethina, aksionet alternative, etj.2. Krijimi i modelit gjegjs, i cili do t mundsoj t kuptohet problem q duhet t zgjidhet.

3. Krkimi i zgjedhjes optimale, t ciln n shumicn e rasteve sht vshtir ta gjejm prmes rrugs analitike, por krkohet minimum aproksimativ.

4. Zbatimi i zgjedhjes.Te kta autor, dy fazat e para paraqesin fazn e prgatitjes, faza e tret paraqet marrjen e vendimit, kurse faza e katrt paraqet realizimin.

Grafiku, 11: Procesi i vendosjes

Drukter i numron kto faza t procesit t vendosjes:

1. Prkufizimin e problemit,

2. Analizn e problemit,

3. Zzgjidhjet alternative,

4. Seleksionimi i zgjidhjes m t mir, dhe

5. Shndrrimi i vendimit n aksion.Sipas ktij autori tri fazat e para mund ti llogarisim si faz pregatitjes s vendimit, t katrtn si faz t marrjes s vendimit, kurse fazn e past si faz t realizimit t vendimit.Sipas Kreitner kemi katr (4) faza t procesit t vendosjes:

1. Inicimi i problemit (Si sht situate e tanishme; A sht situate e dshirueshme; ka sht shkaktar i dallimit ndrjet gjendjes s dshiruar dhe asaj ekzistuese),2. Gjenerimi i zgjidhjeve alternative (q bhet me ndihmn e qshtjes objective, analitike dhe intuitive),

3. Seleksionimi i zgjidhjeve ( a sht zgjidhja efektive dhe a sht zgjidhja efikase),

4. Implementimi i zgjidhjes (duhet t konstatohet nse gjendja aktuale prputhet me at t dshiruarn).Te ky autor fazn e par dhe t dytn mund ti klasifikojmq n fazn e pregatitjes s vendimit, fazn e tret n fazn e marrjes s vendimit, kurse faza e katrt prbhet nga dy faza: faza e implementimit dhe faza e kontrollit.

Hellriegel dhe Slocun, numrojn kto faza t procesit t vendosjes:

1. Ezistimin dhe diagnozn e problemit,

2. Parashikimin e qllimeve,

3. Krkimin e zgjidhjeve alternative,

4. Krahasimin e zgjidhjeve alternative,

5. Seleksionimin ndrmjet zgjidhjeve alternative,

6. Implementimin e zgjidhjes s seleksionuar,

7. Prcjelljen dhe kontrollin.

Te kta autor, katr fazat e para bjn pjes n fazn e prgatitjes s vendimit, faza e pest paraqet fazn e marrjes s vendimit, e gjashta sht faza e realizimit, kurse faza e shtat sht faza e kontrollot.

Shumica e Autorve jan t mendimit se procesi i marrjes s vendimit nuk prfundon me vet aktin e marrjes s vendimit, sepse menaxheri i suksesshm duhet t mbaj llogari edhe pr implementimin dhe kontrollin e vendimit.

Prandaj, mund t themi se do process i vendosjes prbhet nga katr (4) faza kryesore, e t cilat jan:

1. Prgatitja e problemit (me nnfazat: identifikimi, incizimi dhe analiza e gjendjes ekzistuese, krkimi i zgjidhjeve alternative dhe seleksionimi i zgjidhjes m t prshtatshme alternative),

2. Marrja e vendimit,

3. Realizimi (ekzekutimi), dhe4. Kontrolli i vendimit t realizuar.

Identifikimi i problemit

Hapi i par n procesin e marrjes s vendimeve sht identifikimi i problemit.

N kt faz t procesit t vendosjes menaxheriale bhet definimi i diagnozs s gjendjes afariste ekzistuese n raport me gjendjen e dshiruar, pra dallimi midis gjendjes faktike dhe asaj t parashikuar, pra problemin e caktuar n ndrmarrje.

Prcaktimi i problemit si faz e procesit t vendosjes prfshin n vete analizn e faktorve.

Ajo ka sht m me rndsi n procesin e vendosjes sht njohja e situats, e cila sjell problemin m shum se vet problem.

Zhvillimi dhe analiza e alternativave

Pas identifikimit t problemit pr t cilin sht e rndsishme marrja e vendimeve, duhet t prcaktojmtrsin e zgjidhjeve t mundshme alternative.

Alternativa e vetme e cila me t vrtet vlen dhe n mnyr reale mund t prdoret varet nga analiza dhe shqyrtimi substancial dhe nga mundsit potenciale q problem t ket zgjidhje.

Rruga m e mir sht t identifikosh n fillim ato alternative q jan m t lehta pr tu zbuluar dhe pastaj t kalosh n gjetjen e atyre zgjidhjeve alternative q jan m pak t dukshme dhe m pak t qarta.Ndonj ide pr alternativ n shikim t par na duket e mir, e knaqshme, e arsyeshme, e aplikueshme, ndonse me kalimin e kohs ( nse e marrim kohn si mjet vlersimi) ndrron koncepti i realizimit t alternativs.Por, formulimi i nj ideje t re (apo prcaktimi i ndonj alternative) creative nuk sht thjesht prpunim apo rikomponim i ndonj ideje t njohur, por process plotsisht i ri i cili prbhet nga disa faza:1. Njohja e problemit,2. Mbledhja e t dhnave,

3. Inkubacioni,

4. Verifikimi.

Zhvillimi dhe analiza e alternativs

Menaxheri ose subjekti q merr vendimin bn krahasimin e alternativave.

S pari alternativat e mundshme shqyrtohen nga aspekti i asaj se sa kan potencial q t zgjidhin problemet.Nse si t tilla nuk jan t knaqshme, ather eliminohen nga procesi i krahasimit dhe vlersimit t alternativave.

Nse alternative nuk sht e knaqshme, prap duhet t kthehemi te parashtrimi i alternativave t tjera.

Zgjidhja dhe implementimiMundsia e zgjedhjes s drejtimit m t mir ndrmjet disa alternativave t mundshme klasifikon menaxhert e suksesshm nga ata m pak t suksesshm.Marrja e vendimit pr zgjidhjen e alternativs m t mir ndrmjet disa alternativave sht procesi m i vshtir n punn e menaxherit.

Shpesh ndodh q, nga frika q t mos marr ndonj vendim t gabuar, nuk merr asnj vendim.

Faz e rndsishme e procesit t vendosjes sht edhe implementimi.

Kemi raste t shumta nga praktika kur vendimet kan qen mjaft kualitative, mirpo kan dshtuar pikrisht pr shkak t dshtimit n fazn e implementimit.Prandaj, alternative e zgjedhur duhet t vihet implementimin nprmjet nj planifikimi t kujdesshm.

Pr tu arritur nj gj e till duhet q t bjm koordinimin efektiv midis njerzve dhe prcaktimin e fondeve q mbshtesin at proces.

Vlersimi i vendimitDisa menaxher e quaj t mbaruar punn e tyre t marrjes s vendimeve n momentin kur e kan zgjedhur alternativn ma t mir.Procesi i marrjes s vendimit nuk sht i prsosur derisa vendimi nuk i eksponohet mjedisit (rrethit) t puns.Vendimet merren pr periudha t ardhshme dhe sit tilla ato und t mos jen t sakta, madje mund t jen edhe t gabuara.

I gjith procesi (definimi, vlersimi i alternativave, zgjidhja dhe implementimi) sht mjaft i rndsishm, por po aq, e ndoshta edhe m shum, ka rndsi zbatimi dhe kontrolli i vendimeve t marra.

Nse rezulltati i vlersimit nuk tregon ndonj sukses dhe problem ende sht present, ather menaxheri duhet t bj pyetjen: KU QNDRON GABIMI:1. N definimin e problemit,

2. N paraqitjen e alternativave t ndryshme,

3. N vlersimin e alternativave t ndryshme.Kto pyetje duhet ta kthejn menaxherin n ndonj nga veprimet e mparshme, apo procesi t prsritet n trsi.9. FAKTORT E VENDOSJESVendosja paraqet nj proces kompleks t marrjes s vendimeve dhe zhvillohet nn ndikimin e nj numri t madh t faktorve. Kemi autor t ndryshm n literaturn mbi teorin e vendosjes, ku edhe bjn klasifikeme t ndryshme t faktorve, q ndikojn n vensosje.

Grupi i par i autorve klasifikon kta faktor m t rndsishm: (Mertson, Abert, Khedoniz).1. Orientimin e marrsit t vendimit,

2. Natyrn e rrethins n t ciln vendoset,

3. Kohn q sht n disponim pr vendosje,

4. Kufizimet n vendosje,5. Lidhshmrin reciproke t vendimeve.

N grupin e dyt t autorve (Gordon, Mandy, Sharplin), si factor m t rndsishm i numrojn:

1. Vendimet rutinore prball atore jo rutinore,

2. Kohn n dispozicion pr vendosje,

3. Rrzikun e lidhur pr vendimin,

4. Pranimin dhe prkrahjen e bashkpuntorve, dhe

5. Aftsit personale t menaxherit.

Sipas, Sakivica t ngjajshmrive dhe aftsive t tilla t klasifikimeve t faktorve t vendosjes, faktort e vendosjes do t ishin:

1. Kufizimet n vendosje,

2. Rrethina e vendosjes,

3. Mnyra e vendosjes dhe kushtet n t cilat vendoset,

4. Aftsia personale e menaxherit pr vendosje, dhe

5. Faktort subjektiv t vendosjes.

1. Kufizimet n vendosjeNdr kufizimet m t rndsishme n vendosje mund t numrojm: mjetet, informacionet dhe kohen.Marrsi i vendimeve n fillim t do procesi t vendosjes ballafaqohet me problemin e mjeteve disponibile.Marrsi i vendimeve gjat vendosjes do t zgjedh prioritetet, pasi q t gjitha problemet nuk mund ti zgjidh pr shkak t mungess s mjeteve.

Q marrsi i vendimeve t mund t zgjedh variantin n baz t mjeteve disponibile, atij i jan t nevojshme informacione t cilat i posedon ose q duhet ti mbledh.N kt kontestt vendosjes njeriu bn zgjidhjen sipas kufizimeve, respektivisht sipas modelit t prafrt me gjendjen e vrtet.

Pa informacione t duhura dhe me koh sht vshtir t paramendohet procesi racional i vendosjes.

Mirpo, do informacion e ka edhe mimin e vet, t cilin duhet paguar.Pra, shtja kryesore pr marrsin e vendimeve sht q t prcaktoj sasin e informacioneve t nevojshme, vlern dhe mimin e tyre.

Prandaj ekzistojn tri (3) mundsi t raporteve ndrmjet vlers, q marrsi i vendimeve i ka nga informacionet plotsuese dhe mimit t tyre.Kurse, ato raporte mund t jen: lineare, progressive dhe degresive.

Grafiku, 12: Raporti ndrmjet sasis s informacioneve dhe mimit t tyre

Trendi degresiv i rritjes qmimit rapo.me vleren e informats.

Kemi tri (3) arsye pse duhet ti kushtojm nj vemendje t madhe kohs si faktor kufizues.

1. S pari,disa vendime duhet ti marrim me koh, nse jan t lidhura pr kufizimet kohore, natyrore sin bujqsi, etj.

2. S dyti, n disa raste duhet t merret vendimi menjher, dhe papritmas, q do t thot n munges t kohs,sepse nuk kemi koh pr pr mbledhjen e informacioneve plotsuese.

3. S treti, nse vendimin nuk e marrim me koh, informacionet vjetrohen dhe faktikisht vendimi i marr n baz t informacioneve t vjetruara nuk ka kurrfar lidhje me problemin e mparshm.

2. Rrethina e vendosjesThemi se ndrmarrja sht nn ndikim t madh t rrthins apo mjedisit.

Me mjedis t jashtm t ndrmarrjes nnkuptojm trsin e t gjith faktorve t jashtm t ndrmarrjes siq mund t jen konkurentt, klentt etj.

Termi rrethin ka t bj me t gjitha forcat apo institucionet q gjenden jasht ndrmarrjes dhe q n mnyr potenciale ndikojn n afarizmin e saj.

N ndrmarrje pr pos rrethins apo mjedisit t jashtm kemi edhe mjedisin e mbrendshm q mund t shifet edhe n grafikonin, 13:

Grafikoni, 13: Organizatat dhe mjedisi.

Mjedisi i mbrenshm, ka t bj me kulturn dhe klimn e ndrmarrjeve apo, me mnyrn se si gjrat bhen n ndrmarrje.Kto kan t bjn me llojin e strukturs s organizative t adaptuar, natyrn e organizats dhe madhsis s vet ndrmarrjes, teknologjis dhe teknikave dhe ndikimin e tyre n kryerjen e punve, natyrn dhe llojin e njerzve t punsuar n organizat dhe nivelet n organizat, apo nivelin n t cilin punon menaxheri.Mjedisi i jashtm ka t bj me organizatn si sistemi i hapur, i cili ka interaksion me rrethinn.

Menaxhert duhet t reagojn ndaj ndryshimit t mundsive dhe sfidave q vijn nga jasht, e po ashtu edhe ndaj rreziqeve dhe kufizimeve me t cilat ballafaqohet organizata.

Faktort q vijn nga mjedisi i jashtm sht vshtir t futen nn kontroll t menaxhmentit t ndrmarrjes, ata duhet t studiohen, n mnyr q t favorizohen faktort me ndikim pozitiv dhe t neutralizohen faktort me ndikim negative.N kuadr t rrethins s jashtme apo mjedisit te jashtm, faktort q ndikojn n aktivitetet e biznesit t ndrmarrjes dhe n procesin e vendosjes mund ti kategorizojm n dy grupe: makrofaktort e mjedisit t jashtm dhe mikrofaktort e mjedisit t jashtm.

Makrofaktort e mjedisit t jashtm Makromejdisi Makrofaktort e mjedisit t jashtm jan: faktort ekonomik, teknologjik, politik, social dhe ndrkombtar, t cilt do ti paraqesi me gafikonin 14.

Grafikoni, 14: Ndikimi i makrofaktorve t mjedisit t jashtm n organizata

dhe n vendosje

Faktort ekonomik, - jan faktor t rndsishm pr organizatn, kun kuadr t ktyre faktorv ekonomik t mjedisit ndikojn edhe faktort tjer si: rritja ekonomike, prqindja e interest t ult, inflacioni i lart, papunsia.Faktort politik,,- prcaktojn kuadrin, qeverin dhe ligjet. Qeveria ndrhyn n jetn ekonomike, formon legjislacionin, nxjerr ligje sidomos n fushn e taksave dhe plitikn fiskale, dhe t jets shoqrore.

Faktort teknologjik nnkuptojm pasqyrimin e njohurive aktuale t prodhimit, produkteve e shrbimeve. Impakti i teknologjive reflektohet n produkte t reja pajisje bashkkohore dhe shrbime modern.

Faktort social, - faktort e ktij mjedisi kan t bjn me zakonet, qndrimet dhe sjelljet q jan karakteristika t nj grupi njerzish apo t nj shoqrie t caktuar, p.sh.dallohen zonat e njerzve t arsimuar dhe t pa arsimuar, me standard dhe pa standard etj.Faktort ndrkombtar n kt grup hyjn faktort ekonomik, politik, social, ndrrimi i qeveris, kursi i valutave, stabiliteti ekonomik tregu (oferta, krkesa, mimi) etj. Mikrifaktort e mjedisit t jashtm MikromjedisiN kt mjedis bjn pjes: Klientt, Konkurentt, Furnitort, Punonjsit, Partnert, Sindikatat, Rregullatort etj. Ktu kemi edhe grafikun nr. 15: Detyr e ktyre menaxherve si vendimmarrs sht q t mundohen n mnyra t ndryshme t ndikojn n mjedisin e organizats, me qllim t marrjes s vendimeve kualitative. Grafiku, 15: Ndikimi i mikrofaktorve t mjedisit t jashtm n organizata dhe vendosje.

3. Teknologjia dhe metodat e vendosjes

Teknologjia e vendosjes duhet t jet sa m e shkurtur dhe sa m e thjesht, n mnyr q vendimi t mund t merret n nj afat sa m t shkurtr.N zgjatjen e procesit t vendosjes ndikojn: llojet e vendimeve, marrsi i vendimeve, si dhe niveli n t ciln merret vendimi.

Sa m i madh t jet zingjiri i dhnies s urdhrave n ndrmarrje edhe procesi i vendosjes do t jet m i ngadalshm dhe e kundrta e ksaj.

Rndsi tjetr pr teknologjin e vendosjes sht edhe rregullimi i vendosjes sipas kompetencave q i ka secili vend n strukturn organizative t ndrmarrjes.10. AFTSIA E MENAXHERITNdr faktort m t rndsishm, i cili ndikon n vendosjen afariste, sht aftsia e marrsit t vendimeve pr t marr vendime cilsore.

Ndrmarrja nuk ka dobi, por vetm dme nga menaxheri, i cili merr vendime t gabuara, pa marr parasysh dshirn e tij.Kemi shum ndrmarrje n bot t cilat kan falimentuar vetm e vetm pr shkak t paaftsis s menaxherve, t cilt kan marr vendime t gabuara.

Faktor m t rndsishm nga t cilt varet marrja e vendimit t drejt jan:

1. Dija dhe prvoja e menaxherit,

2. Aftsia pr t kuptuar dhe shqyrtuar problemin,3. Aftsia pr analiz dhe sintez,4. Karakteristikat e personalitetit t tij, etj.

Pra mund t themi se menaxheri i mir duhet t bashkoj n vete prvojn dhe intelegjencn, sepse, siq thot Davis: Njeriu i cili nuk ka asgj prve arsimimit sht tericient.

Apo njeriu i cili nuk ka prpos prvojs praktike, sht mekanik afarist.

Prandaj, menaxheri i ushtruar mir i bashkon n vete kto dy lloje t prvojave, duke i kontribuar me inteligjenc t caktuar11. ATRBUTET E MENAXHERVE

Me qllim t realizimit me sukses t procesit t menaxhimit dhe me qllim t marrjes s vendimeve efektive n kryerjen e punve menaxheriale, menaxhert duhet t jen t pajisur me nj kombinim t aftsive teknike, sociale dhe humane, si dhe me aftsi konceptuale.

Aftsit teknike Kto aftsi i referohen aplikimit t njohurive, metodave, teknikave dhe paisjeve pr zhvillimin e detyrave specifike n arritjen e qllimeve.Kto aftsi teknike m s shumti nevojiten n nivelin e mbikqyrsve dhe pr trajnimin e stafit punues q ka tq bj me kryerjen e detyrave ditore n procesin e prodhimit t mallrave dhe shrbimeve.

Aftsit shoqrore dhe humane Kto aftsi kan t bjn me afinitetin e menaxherve q t krijojn lidhje interpersonale me ata q punojn n organizat.

Kto aftsi shrbejn pr shfrytzimin efektiv t resurseve humane n ndrmarrje, si pr shembull, pr pun ekipore, si dhe ndikimi i lidershipit n ofrimin e prpjekjeve t prbashkta pr arritjen e qllimeve.Kto aftsi gjat aspektit t vendimmarrjes pasaqrisht jan t rndsishme n marrjen e vendimeve n grup.

Aftsit konceptuale Kto aftsi shrbejn q menaxhert t kuptojn kompleksitetin e trsishm t ndrmarrjes dhe t kuptojn esencn e rolit t tyre personal n kuadr t trsis.Menaxhert duhet t zhvillojn aktivitetet e tyre menaxheriale n prputhje me qllimet e prgjithshme t ndrmarrjes, t cilat duhen t jen t harmonizuara n arritjen e qllimit t prgjithshm.

Grafiku, 16: Nivelet e menaxhmentit dhe atributet e menaxherit (aftsit teknike,

konceptuale dhe humane).

Sipas hulumtimeve t ndryshme q jan br, mund t themi se menaxherve t niveleve t ndryshme dhe n pozita tndryshme iu nevoiten iu nevoiten aftsi t llojeve t ndryshme, n mnyr q ti realizojn detyrat sa m efikase.Mirpo, prpos tri kategorive t prmendura m par, kemi edhe nj aftsi diagnostifikuese.Aftsit diagnostifikuese iu referohen atyre aftsive q u nevojiten menaxherit pr t identifikuar dhe kuptuar situatn. Pr shembull menaxheri duhet t vrej se cilsia e cilit product t kompanis sht nn standardet e krkuara, pra ai identifikon problemin q ekziston. Mandej, ai duhet t hulumtoj dhe t prcaktoj shkakun i cili mund t paraqitet apo q ekziston pr momentin (pr shembull, cilsia e lnds s par).Kurse ndr masat e mundshme t zgjidhjes s problemit mund t jen: ndrron furnizuesin e lnds s par, ndrron produktin sa i prket ngjyrs, madhsis etj.

12. ROLI I MENAXHERITMenaxheri duhet t luaj nj gam t gjr roleshndhe tnzotroj nj sr cilsish t domosdoshme pr ti realizuar me sukses punt menaxheriale.

Autort (Henriy Mintzberg), prcaktojn numr t madh rolesh, dhe n kt rast kemi klasifikimin e roleve t menaxherit n tri grupe: roli ndrpersonal, roli informues dhe roli i vendimmarrjes.

Roli ndrpersonal

Figura qendrore n kt rol ai bashvepron me t tjert dhe kryen detyrat ceremoniale (nnshkrimi i kontratave, inagurimi i uzins etj.). Pra, detyrat e ktij roli jan ceremonial, por nuk merr vendime t rndsishme.

Lideri menaxheri i angazhon n pun, i kualifikon dhe i motivon punonjsit dhe, sipas rolit, u pushon nga puna.

Ndrlidhsi n kt rol menaxheri vepron si ndrlidhs midis njsis s tij dhe njsive t tjera brenda kompanis me jasht (furnitort, klent).

Roli informues

Vrojtues menaxheri vrojton se far ndodh pr rreth organizats s tij, duke mbledhur informacione nga revistat, TV, internet etj.

Shprndarsi I informative n kt rol menaxheri shprndan informacionet e mbledhura nga burime t ndryshme, te individt apo njsit e organizats pr t cilt ky informacion sht i vlefshm.Zdhnsi menaxheri n kt rol prfaqson organizatn para grupeve t ndryshme (sgtypit, institucioneve qeveritare, organizatave tregtare). Pra, ai jep informacion dhe u prgjigjet pyetjeve t ndryshme n emr t organizats-kompanis.

Roli vendimmarrs

Siprmarrsi menaxheri i cili duhet t ndrmerr ide t reja, harton projekte t reja, implementon teknologjin e re, ofron skem t re t strukturs organizative, prmirson sistemin ekzistues t shrbimit.Trajtues i konflikteve brnda ktij roli menaxheri merret me zgjidhjen e konflikteve t ndryshme Brenda organizats (konfliktet midis individve, grupeve dhe sindikats), si dhe konfliktet midis organizats dhe elementeve t mjedisit t jashtm (klentt, furnitort, organizatat e tjera, publikun) etj.

Alokator i burimeve menaxheri merr vendime pr mnyrn e shprndarjes s burimeve midis departamenteve, sektorve apo fushave t ndryshme t organizats (shprndarjen e burimeve njerzore, material dhe financiare).

Negociator menaxheri merret me hartimin e kontratave, marrveshjeve t kompanis, duke mbrojtur interest e saj (kontratat pr pun, pr blerjen, shitjen e produkteve). Grafiku, 17: Rolet e menaxherit

13. STILET E MENAXHMENTIT / LIDERSHIPITStili i menaxhmentit apo lidershipit, paraqe mnyrn se si funksionet e lidershipit realizohen gjegjsisht mnyrn se si menaxhert sillen ndaj antarve t grupit.

Kemi disa dimensione t ndryshme t lidershipit dhe mnyra t ndryshme pr t prshkruar stilet e lidershipit, siq mund t jen: - dictatorial, unitary, burokratik, karizmatik, participative etj.Stilet e lidershipit menaxherial n prgjithsi jan t klasifikuara n tri kategori kryesore.

Stili autokratik sht kur prqendrimi i fuqis bie tek menaxheri dhe t gjitha interaksionet n kuadr t grupit tentojn t lvizin koh menaxheri. Pra, ktu vet menaxheri merr vendime pr t disenjuar politikn dhe procedurat pr t arritur qllimet e caktuara n ndrmarrje. Stili demokratik sht ather kur prqndrimi i fuqis bie m shum n grupin si trsi dhe interaksioni sht m i madh ndrmjet antarve t grupit dhe menaxheri sht antar i grupit. Ktu antart e grupit kan nj ndikim m t madh n procesin e vendimmarrjes dhe n prcaktimin e politikave dhe implementimin e procedurave.

Stili Laissez faire sht kur menaxheri i vshtron antart e grupit nse ata jan duke punuar mir. Ktu menaxheri delegon fuqin tek antart grupit, q t marrin vendime, t jen t lir t veprojn ashtu si ata mendojn m s miri.14. MODELI SITUATIV I VENDOSJES ( VROOM YETTON )Modeli situativ i propozuar nga Vroom dhe Yetton n vitin 1973 sugjeron se ekzistojn disa stile dhe rrethina n t cilat marrja e vendimeve mund t jt e suksesshme dhe, rrethina n t cilat vendimmarrja mund t jet kontrproduktive.

Modeli i tyre sht i bazuar n pes (5) stile t lidershipit t vendimmarrjes: Stili autokratik menaxheri vendos q t realizoj tr procesin e vendosjes duke u bazuar n informatat q ka n dispozicion. Stili hulumtues menaxheri merr informatat e nevojshme nga t tjert dhe merr vet vendimin. Stili konsultativ menaxheri ndan problemin me t tjert n baza individuale, duke i marr sygjerimet dhe idet, pa i sjell s bashku ato n grup.

Stili participative menaxheri ndan problemin me t tjert si grup, duke shfrytzuar idet dhe sugjerimet e grupit.

Stili konsensual menaxheri ndan problemin me grupin e njerzve q jan t ndikuar. Diskutohet me grupin problemin e parashtruar pr zgjidhje, duke u munduar q t arrij konsensusin.Tani kemi parashtrimin e disa karakteristikave t situatave, n baz t t cilave merret vendimi lidhur me stilin prkats:

Kualiteti A mund t ket ndonj zgjidhje q sht m e mir se tjetra. A sht e rndsishme q vendimi t jet ai i qlluar, me krkesn e kualitetit. Informimi A ka menaxheri informata t nevojshme q t merr vendimin kualitativ.

Strukturimi i problemit Problemi i strukturuar sht i bazuar n informata objective, kurse problemi i pastrukturuar sht i bazuar n gjykime subjektive.

Pranimi Nse vendimi do t merret nga ju si menaxher n izolim nga t tjert, sa jeni t sigurt se ai do t jet i pranuar nga stafi dhe shfrytzuesit tjer. Harmonizimi i qllimeve Sa jan qllimet e t tjerve n harmoni me ato t realizimit t qllimit. A i ndajn t tjert qllimet dhe a prfitojn ata nse problemit i arrihet zgjidhja.

Diferenca n opinion Sa sht e mundshme q t kemi ndonj konflikt ndrmjet pjess tjetr t stafit professional dhe antarve tjer t ndrmarrjes, nse zgjidhja e proferuar implementohet.15. MODELI I VROOM JAGO Ky model t cilin e kan dhn Vroom dhe Jago, sht nj version i korigjuar nga kta autor t modelit t vendosjes.Ky model avancon modelin paraprak (Modelin situativ), nuk ndryshon pes stilet e vendimmarrjes, mirpo inkorporon n vete edhe disa variabla q prfaqsojn situate t ndryshme, mirpo situatat n t cilat kto stile mund t zbatohen ndryshojn, e kto variabla jan:Krkesa pr kualitet, Krkesa pr dedikim, Informimi i liderit, Struktura e problemit, Gjasat pr dedikim, Harminizimi i qllimit, Konflikti me subordinues ( menaxher t niveleve t ndryshm), Kufizimi kohor, Shtrirja gjeografike, Koha pr motivim, Zhvillimi i motivimit.

16. MENAXHERI SOTSi thot Paton dhe autort e tjer, me ndryshimin e organizatave duhet t ndryshoj edhe menaxhmenti.

Menaxhert e kompanis pritet t jen: m t angazhuar, m kreativ, t ken prkushtim t madh n pun, t marrin pjes n mnyr t plot n qshtjet q preokupojn organizatn.

Marr n prgjithsi, menaert m ti konsidohen atoq njin m tepr si ndihms (supprtiv) sesa si direktivdhns apo urdhrdhns.Edhe n kt koh t prdorimit t teknologjis s avancuar, burimet njerzore jan aseti m i qmueshm i organizats.

N kt contest evoluimesh, koncepti i piramids s prmbysur sht mjaft domethns dhe e pasuron mjaft mir ndryshimin e natyrs s puns menaxheriale n organizatn dhe m gjr, siq paraqitet ne grafikun 18. Grafiku, 18: Pamja e piramids s prmbysur n nj organizat biznesi

Pra, n nj mjedis dinamik, sht vshtir t parashikosh se si do t ndryshojn dimensionet e reja, qoft edhe pr nj periudh relativisht t shkurtr kohore.

Prej menaxherit krkohen kompetenca profesionale: aftsi m t larta pr t kualifikuar dhe motivuar njrzit n pun; pr tiu prshtatur ndryshimeve; pr t prdorur sisteme t sofistikuara informacioni; pr t qen m fleksibil n mjedisin ku klima sociale po bhet gjithnj m e pranishme.

Peters dhe aterman n librin In Search of Excellence studiuan 43 kompani t cilat ishin mjaft productive dhe kompetitive n tregun botror, si MC Donalds, Kodak etj.

Nga ku hulumtim ata konkluduan se kto kompani n performans t jashtzakonshme kishin t prbashkt (8) karakteristika.

1. Ishin t prirura ndaj veprimit,

2. Njihnin nevojat e klentve t tyre,

3. Nxisnin siprmarrjen dhe autonomin e menaxherve,

4. Ritmin,produktivitetin, duke i kushtuar vmendje t veqant nevojave t stafit.5. Inkurajoheshin n at biznes q e njihnin m mir,

6. Kishin nj struktur organizative me numr optimal njerzish e nivelesh,

7. Prqndroheshin n at biznes q e njihnin m mir,

8. Ishin t organizuar n mnyr t centralizuar apo t decentralizuara.

Studimi tregon se orientimi kah njerzit, prkatsisht motivimi dhe inkurajimi i tyre, vmendja ndaj nevojave t resurseve humane, kan dhn rezultate edhe n perfprmansn e kompanis. Prfundimi i pjess se par 1. MENYRAT E VENDOSJESMnyra e sjelljes s vendimit varet nga lloji i vendimit, varsisht nga ajose a kemi te bjm me vendime strategjike,taktike,operative, ose rutinore.Sipas rregullit, vendimet operative dhe rutinore jan individuale, kurse ato strategjike dhe taktike jane grupore.

A do t jet vendosja grupore apo individuale varet nga ndrlikueshmria e problemit pr t cilin vendoset. Sipas rregullit, pr problemet e thjeshta vendosja do t jet individuale, kurse problemet e ndrlikuara kryesisht zgjedhen prmes vendosjes grupore.

Se cila mnyr do t prdoret n praktik, varet kryesisht nga kta faktor:

1) Nga lloji i vendimit i cili merret,

2) Nga dija dhe aftsia e marrsit t vendimit,

3) Nga koha q e ka n dispozicion marrsi i vendimit,

4) Nga lloji i procesit t vendosjesVendimet, t cilat kan rndsi t madhe n ndrmarrje, kryesisht merren prmes vendosjes grupore, kurse ato me rndsi m t vogl kryesisht merren individualisht.

2.VENDOSJA INDIVIDUALE

Vendosja individuale sht njra ndr mnyrat kryesore t vendosjes, nse merret parasysh numri i pjesmarrsve n procesin e marrjes s vendimeve. Pra, dallimi kryesor ndrmjet vendosjes individuale dhe asaj grupore sht numri i pjesmarrsvee n vendosje. Vendosja individuale, e shikuar nga aspekti i individit, mund t jet e shpejt ose e ngadalshme.

Siq u cek, individt i marrin zakonisht vendimet me rndsi t vogl. Mirpo, n praktik sht e njohur se individt marrin edhe vendime shum t rndsishme, q kan t bjn me tr kolektivin dhe me ardhmrin e ndrmarrjes.

Esht e njohur se kryetart e korporatave t mdha botrore, me vendimet e veta kan pasur nj ndikim t madh n zhvillimin e tyre. Ata kryetar q morn vendime t sukseshme, me kto vendime i bn kompanit e tyre t njohura n bot. Ata t pasukseshmit,jo vetm q humbn karrieren e tyre personale por, n shumicn e rasteve, vendimet e tyre cuan deri te shkatrrimi total i kompanis.Menaxhert m q humbn karrieren e tyre personale por, n shumicn e rasteve, vendimet e tyre cuan deri te shkatrrimi total i kompanis.

Menaxhert dallihon n mes vete sipas nj numri t madh t karakteristikave, por me e rndsishmja sht ajo q sht e lidhur me vendosjen. Pr menaxherin vendimi sht rezultat prfundimtar i puns s trsishme , n baz t tij ai edhe vlersohet si menaxher i suksesshm ose i pasuksesshm.Nse vendosjen individuale e shikojm nga aspekti i menaxherit q vendos, ajo mund t prshkruhet si:

a) Qasje racionale,dhe

b) Perspektiv racionale e kufizuar.

Qasja racionaledo t thot vendosje n kushte ideale. Mirpo n praktik, n shumicn e rasteve kushtet nuk jan ideale dhe nuk disponojm me t gjitha informacionet e nevojshme. Parametrat pr vendosje nuk jan t sigurta, prandaj n shumicn e rasteve marrin vendime n kushtet e racionalizimit t kufizuar.

b)Sipas mendimit t dyt, mund t flitet pr katr lloje t personave, t cilt marrin vendime individuale.1) S pari,personi iracional, i cili propozon nj vendim t caktuar, prkundr ekzistimit t friks nga rezultatet e atij vendimi dhe vshtirsive me t cilat ballafaqohet. Ato jan vendime q jan zhvilluar n luftra t pavetdijshme.

2) Llojin e dyt t marrsve t vendimeve e paraqesin personat kreativ.Vendimet te kta persona jan udhhequr me dshirn pr prparim dhe afirmim individual.

3) Lloji i tret jan personat klasik ose racional, respektivisht ekonomik. Pra, personat q jan plotsisht t informuar dhe ekonomikisht t motivuar pr marrjen e vendimeve n kushte objective. Ktyre personave u jan t njohura t gjitha alternativat e mundshme dhe ata e zgjedhin alternativn m t mir racionale.

4) N grupin e katrt bjn pjes personat administrativ t marrjes s vendimit n kushtet e racionalizmit t kufizuar. Ata gjat vendosjes prcakotohen pr alternativn e par t pranushme, e jo pr at m t mirn.Varsisht nga rreziku, marrsit e vendimeve mund t klasifikohen n tri grupe:

1) N ata q u ikin problemeve,

2) N ata q i zgjidhin problemet, dhe

3) N ata q i hulumtojn problemet.

1) T part, ata q i ikin problemit, duke marr parasysh se nuk dshirojn rreziqe, gjithmon e zgjedhin alternativn me pasoja t njohura.2) T dytt, ata q i zgjidhin problemet, kan nj tolerim mesatar ndaj rrezikut, q do t thot se, kur ballafaqohen me problemin, mundohen ta zgjedhin.

3) N grupin e tret, ata q i hulumtojn problemet jan ata persona te t cilt rreziku gjat vendosjes paraqet nxitje dhe knaqsin e gjejn gjat vendosjes kushtet e paqartsis.

Vendosja individuale dhe ajo grupore i kan prparsit dhe t metat e veta.

Prparsit m t mdha t vendosjes individuale jan:

a) Vendosja individuale sht proces m i shpejt n krahasim me vendosjen grupore.

b) Te disa vendime t rndsishme individuale preferohet mendimi i nj personi, i nj prefesionisti, i cili sht m meritori pr vendosjen mbi disa probleme.

c) Te vendosja individuale i ikin problemeve t vendosjes grupore, sic sht mendimi grupor, i cili e ngadalson vendosjen.Ndrsa, e meta m e madhe e vendosjes individuale qndron n at se individi i shqyrton nj numr m t vogl t alternativave pr zgjidhjen e problemit n krahasim me vendosjen grupore, e cila i jep nj numr m t madh t alternativave.

3.VENDOSJA GRUPOREVendosja grupore paraqet mnyrn e vendosjes afariste, ku vendimet i marrin nj grup i caktuar i njerzve. Baz pr formimin e grupit mund t jet pronsia, funksionet menaxherike,puna e perbashkt n ndonj veprmitari, etj.Vendosja grupore, n nj an, bhet m demokratike, kurse, n ann tjetr, bhet m e ngadalshme dhe m e shtrejt ne krahasim me at individuale.

Organizatat bashkkohore t biznesit gjithnj e m shum jan duke i shfrytzuar grupet pr t marr vendime. Kjo ndodh pr arsye se qdo dit, e m shum biznesit ballafaqohen me probleme komplekse, n zgjedhjen e t cilave involvohen specialist t fushave t ndryshme. Nj situat e till parashtron nevojn e marrjes s vendimeve n grup dhe gjithnj e m shum zvoglon mundsit pr marrjen e vendimeve nga ana e individve n izolim nga t tjert. Sipas LYE (1994), ekzistojn pes aryse kryesore pse vendimet duhet t merren ne grup:1. Legjitimiteti: Shpeshher kur nj individ merr vendimin, aim und t perceptohet si person q ka vepruar si person q ka vepruar n mnyr auto kratike, pa marr parasysh interest dhe ndjenjat e t tjerve. Nse ai person perceptohet si i till n grup ather, kjo mund t paraqes penges n implementimin e vendimit. Nse kjo ndodh, ather vendimi i cili sht marr mund t jet i diskutushm n lidhje me ligjimitetet t prgjithshm, edhe pse mund t ndodh q ndonjri ga pjestart e grupit nuk konvergjon me vendimin e marr.2. Kualiteti i grupit: mEdhe pse grupet mund t ndodh q t marrin vendime jokualitative, n prgjithsi sht e arsyeshme t besohet se vendimet e marra nga grupi mund t jen m kualitative si rezultat i energjis s dijes, prvojave etj, t cialt kan mundsi t ofrojn m shum zgjidhje potenciale pr problemet me t cilat ballafaqohen ndrmarrja.3. Nevoja pr vendime innovative-Kjo ndodh n situata t cilat parashtojn nevojn pr ide t reja ose t ballafaqimit t vendimarrsve me probleme t cilat krkojn zgjidhje creative me t cilat nuk jan ndeshur m par. N kt kontekst, grupi sht treguar si m i sukseshm n aspektin e kreativitetit dhe inovacioneve n vendimarrje n krahasim me individin.4. Informacionet- Kur kemi t bjm me munges t informacioneve, marrja e vendimeve n grup sjell m shum informacione sesa vendosja individuale. Bashkimi i individve n grup i ekspozon ara nj qasje m t leht informata. Edhe pse grupi shpeshher nuk ka informata t plota n dizpozicion, puna n grup bn q informatat q I ka grupi ne dizpozicion t paktn t ndahen mes antarve t grupit.

5. Morali Vendosja grupore sht treguar nga shum hulumtime t ket ndrlidhje positive me moralin dhe satistaksionin n pun. N grupe, njerzit jo vetm q do t prfitojn satisfaksion social nga interekasioni me t tjert mirpo, pr m tepr ngritin mundsit pr vetrealizm dhe zhvillim personal.N praktik shpeshher ndodh q vendimet ti marr nj person. Pa marrparasysh avantazhet e vendosjes grupore, n praktik ka disa situata t caktuara, n t cilat marrja e vendimeve do t ishte m s miri ti lihet individit, e kto jan:

Presioni i kohs mund t bj marrjen e vendimeve n grup si mnyr joadekuate t vendosjes. Dija unike. Kur vendosja bazohet ne dijen unike q posedon nj individ, ather vendosja grupore sht jorelevante.

Konfidencialiteti- N botn e biznesit ka shum secrete dhe informata konfidenciale t cilat nuk ka mundsi ti distrubohen nj grupi t gjer njerzish. Vendimet e tilla duhet t merren nga individt t cilt kan informata t till.

Prgjejgsia. Nganjher prgjegjsia e marrjes s vendimeve n grup sht m e vogl sesa vendosja individuale.

4. GRUPET DHE SJELLJET N GRUP

4.1 Kuptimi , lloji dhe roli i grupeveMe studimin e grupeve dhe karakteristikave t tyre merren shum disiplina shkencore. Ne ktu do t prqendrohemi n elaborim e disa prej tyre, t cilat konsiderohen t rndsishme n studimin e vendosjes grupore.Ekzistojn shum definicione t grupeve. Mirpo, karakterisitik kryesore e grupeve sht se antart e grupit e konsiderojn vetveten se I takojn grupit.Nj ndr definicionet m t prhapura t grupit sht dhn nga Schein: Cdo numr i njerzve t cilt a)kan intereaksion ndrmjet veti, b) jan psikologjikisht t vetdijshm pr njri tjetrin dhe c) e perceptojn vetveten t jen grup.

Autori Zanden e definon grupin si nj trsi t prbr prej dy apo m shum njerzve, t cilt ndajn ndjenjn e unitetit dhe t cilt jan t lidhur mes veti me nj interaksion relativisht t fort social.

Mund t konkludojm se:Grupi ndryshe definohet si nj grumbull i njerzve t cilt ndajn s bashku, nse jo t gjitha, ather shumicn e ktyrekarakteristikve: antarsimin e definuar, vetdijesimin pr grupin, ndjenjn pr ndarje t qllimeve t prbashkta, ndrvarsin, intereaksionin dhe aftsin pr t vepruar n mnyr unitare.4.2 Karakteristikat e grupeve

Karakteristika kreysore e vendosjes grupore i marrin sht se vendbanimet i marrin dy ( m s paku dy) ose m shum persona. Karakteristikat e grupit jan:;

1) Se ata i lidh interesi i prbashkt

2) Se antart e grupit duhet t komunikojn n mes vete,

3) Se antart e grupit i ndajn rolet ndrmjet vete pr realizimin e qllimeve t grupit,

4) Secili grup, sipas rregullit, sht n grup i ndonj grupi m t madh, kurse mund ti ket edhe nngrupet e veta,5) Se antart e grupit duhet tu prmbahen normave t prcaktuara t sjelljeve n grupAntart e grupit duhet t jen t onformuar pr problemin pr t cilin vendosin. Gjat vendosjes grupore sht me rndsi q udhheqsi i grupit t mund t kombinojn alternative t ndryshme t disa antarve dhe ti kordinoj n drejtim t dshirushm t qllimit.4.3. Normat grupore dhe koheziviteti grupor

Koheziviteti grupor sipas Cole, ka t bj me aftsin e antarve t grupit q t qndrojn s bashku.

Mandej, koheziviteti grupor ka t bj me aftsin e grupit pr t trhequr antar t rinj .

Grupi me kohezivitet t lart demonstron nj lojalitet t madh t antarve t grupit dhe nj sjellje q sht n p rputhshmri me normat grupore.

Tuckman, mendon se koheziviteti i grupit arrihet me koh dhe se pr kt arsye grupet e formuara rishtas karakterizohen me kohezivitet jo t lart .

Nj Autor tjetr i njohur Douglas McGregor, n librin e tij Aspekti Human i Ndrmarrjes (Human Side of Enterprise), elaboron diferencn ndrmjet grupeve efektive dhe jo efektive.

Karakteristikat e grupeve efektive dhe jo efektive Grupet efektive Grupet jo efikase1.Atmosfera e relaksuar jo formale. 1.Atmosfer e tensionuar dhe e

2.M shum diskutime t rndsishme mrzitshme.

me nj shkall t lart t pjesmarrjes. 2.Diskutimet t dominuara nga dy apo

3.Qllimi apo detyra e grupit e kuptuar mr tre veta dhe, n shumic n e rasteve,

dhe prpjekja e antarve t grupit pr jo relevante.

t arrituar at . 3.Objektivat e prbashkta jo t qarta.

4.Antart dgjojn njri tjetrin. 4.Antart kan tendenca t

5.Konflikti nuk sht eliminuar n trsi mosdgjimit t njeri tjetrit.

mirpo sht diskutuar n mnyr t 5.Konflikti ose sht i eliminuar ose

hapur dhe konstruktive. sht i lejuar t zhvillohet n nj

6.Shumica e vndimeve merren me consensus betej .

t prgjithshm, me minimum t votimit 6.Shumica e thjesht shifet si e mjaftu-

formal. eshme pr t bazuar vendimet e

7.Idet shprehen n mnyr t lirshme grupit, t cilat duhet ti pranoj pakica.

dhe t hapur. 7.Ndjenjat potenciale mbahen t fshehta

8.Udhheqja nuk sht gjithmon me an dhe kritika konsiderohet si dika e kryesuesit, mir po tenton q t jet e turpshme. ndar n mnyr adekuate. 8.Udhheqja realizohet p rmes 9.Grupi vlerson progresin dhe sjelljet e tij. Kryesuesit liderit. 9.Grupi shmang do diskutim rreth

sjelljeve t tij.4.4. Komunikimi n grup

4.4.1. Modelet e komunikimitKomunikimi mes antarve t grupit ka nj rndsi jasht zakonisht t madhe n rezulltatet e puns grupore, me kt rast edhe t vendosjes grupore.Niveli i bashkveprimit ndrmjet antarve t nj grupi sht nn ndikimin e komunikimit grupor varet nga kanalet e komunikimit.

N literatur ekzistojn klasifikime t ndryshme t kanaleve komunikuese, mirpo, marr n prgjithsi, gjenden pes lloje kryesore t rrjeteve komunikuese, t cilat jan :

Rrjeti komunikues me orjentim kah qendra (mekanik)

Rrjeti komunikues qarkor (rrethor)

Rrjeti komunikues i nd rlidhur t r sisht (comcon)

Rrjeti komunikues Y

Rrjeti komunikues vargor (zinxhiror)

Grafikoni 19. Modelet ekomunikimit n grup

Si karakteristika t ndryshimit t rrjeteve komunikuese jan determinimi i shtrirjes s pavarsis dhe gopjes.Pavarsia i referohej mundsive pr antart e grupit q t vepronin n gjetjen e zgjidhjes s problemit pa u ndikuar nga t tjert.Ngopja ndodhte kur vendet e detyrave ngarkoheshin me informacione t teprta ose me prqendrim tek nj antar i rrjetit, kto udhheqje jan jo efikase.

4.4. Dijet e antarve t grupitCilsia apo kualiteti i vendosjes grupore, varet shum edhe nga dijet e an tarve t grupit.

Mirpo, jo vetm kualiteti, por dijet e antarve t grupit luajn rol t madh edhe n shpejtsin e marrjes s vendimeve n grup.Kshtu q edhe llojet e diturive q posedojn antart e grupit mund t jen komplementare, konkurente ose t nj lloji.

Rezulltatet m t mira n vendosjen grupore do t arrihen te grupet t cilat posedojn dituri komplementare, ndrsa grupet me dituri konkurente ose t nj lloji, rezulltatet e vendosjes do t jen m t dobta.

Karakteristikat e vendosjes grupore do t varen edhe nga lloji i njerzve t cilt krijojn grupe, mvarsisht nga ajo se a jan t ngjajshme pr nga karakteri, stili i vendosjes, si dhe mnyra e analizs s problemit.Vendosja grupore dallon nga vendosja individuale, edhe nga ajo se n grup ekziston gatishmria pr marrjen e vendimeve q prmbajn nj doz m t lart t rrezikut, pr shkak se rreziku pr marrjen e vendimeve t gabuara shprndahet n t gjith antart e grupit dhe do antar i grupit ndihet m pak i ngarkuar me prgjegjsin.Pra n literatur ky fenomen kuptohet si ndarje e prgjegjsis dhe ndryshe quhet shmangie e rrezikut.

5. PROBLEMET E VENDOSJES GRUPOREKemi shum problem n vendosjen grupore, por tri jan m kryesoret:1.Problemi ndrmjet antarve t grupit,

2.Mendimi grupor,dhe

3.Participimi n procesin e vendosjes

1.Polarizimi grupor

N procesin e vendosjes antart e grupit duhet t prfaqsojn mendime t ndryshme, deri tea to t skajshme, n raport me antart e grupit.

Deri te polarizimi i antarve t grupit m s shpeshti mund t vij:

= nse me mendimin e ndoj antari t grupit pajtohen edhe antart e tjer, ather ai insiston edhe m tepr n mendim t vetin, pa marr parasysh se a sht ai i drejt apo jo,

= nse n grup ka antar, t cilt nuk kan mendim t qart t vetin, kurse dikush tjetr mendimin e vet e arsyeton n mnyr shum mir dhe bindse, ather shpesh t tjert i bashkangjiten,= nse ndonj person i aft pasivizohet pr shkak t motivimit t dobt, duke ditur se grupi mban prgjegjsin, pa marr parasysh se ai ndryshe do ta zgjidhte problemin.

2.Mendimi gruporProblemi i dyt i vendosjes grupore sht mendimi grupor i zhvilluar nga Irving Janis, q sht nj studjues i psikologjis sociale n Universitetin Yale, i cili ndryshe i referohet si sindromi i mendimit grupor.Mendimi grupor paraqitet si antipod i polarizimit ndrmjet antarve t grupit dhe vjen si rezulltat i mbikohezivitetit t antarve t grupit.

Deri te mendimi grupor arrihet pr shkak t vet mnyrs s mendimit t antarve t grupit, si dhe pr shkak t lidhshmris reciproke t antarve t grupit.

Mendimi grupor ndodh ather kur antart e grupit i kushtojn rndsi m t madhe mbajtjes s atmosfers s kndshme n grup, dhe mbajtjes s moralit,sesa marrjes s vendimeve efektive.>N paraqitjen e mendimit grupor ndikim t madh ka udhheqsi i grupit, posaqrisht nse sht fjala pr person me autoritet.

>Por, n prgjithsi n paraqitjen e mendimit grupor ndikojn edhe disa arsye tjera siq jan:

1.Lidhshmria e madhe e antarve t grupit,

2.Ndejenja e paprekshmris s antarve t grupit,

3.Optimizmi i madh q dominon ndrmjet antarve t grupit,

4.Eliminimi i t gjitha informacioneve t reja, t cilat mund ti sjellin n pikpyetje vendimet e marra m par,5.Biznesi i pa kufizuar i antarve t grupit n moralin e grupit, i cili nuk vihet n shqyrtim,6.Presioni i madh n ndonj antar t grupit, i cili ka mendim t kundrt nga antart e tjer,

7.Minimizimi i kundrargumenteve pr ndonj vendim, q vendimi t cilin e paraqet shumica t duket m i miri,

8.Prqndrimi i grupit n nj alternativ dhe prjashtimi i alternativave t tjera,

9.Lnia anash e vlersimit t alternativave q jan prjashtuar,

10.Hedhja (nga ana e grupit), e mendimit meritor t profesionostve, nse ai sht n kundrshtim me at q ka vendosur grupi.>Mirpo q t lirohemi nga mendimi grupopor, si njra nga dobsit kryesore t vendosjes grupore, duhet q:

-tiu ipet liri t gjith antarve t grupit, q lirisht t kritikojn vendimet q ofrohen dhe, sipas nevojs, koh pas kohe mendimi grupor t vrtetohet nga ekspert jasht ndrmarrjes,

-t formohen disa grupe paralele, q do t vendosin mbi problemin e njejt, dhe

-t prkrahen disa antar t grupit q n procesin e vendosjes t jen kritik, e jot dgjueshm.

3.Participimi i puntorve n vendosje>Problemi i tret i vendosjes grupore sht participimi i puntorve n procesin e vendosjes.

>Nj ndr studimet e para q kan t bjn me participimin n vendosje sht br, nga Cosh dhe French, ku kan treguar se participimi n vendosje ndikon n rritjen e dedikimit t puntorve pr organizatn, sepse ndikon edhe n rritjen e satisfaksionit t tyre, dhe po ashtu, ndikon q ata most jen rezistent ndryshimeve organizative.

>Nga ana tjetr, participimi i puntirve n vendosje shkakton zgjatjen e procesit t vendosjes.

>Kjo mund t ket pasoja negative, nse kemi t bjm me vendime q duhet t merren shpejt.

>Shkalla e participimit t puntorve n vendosje kryesisht varet nga ajo se a udhheq menaxheri i ndrmarrjes me stil demokratik apo autokritik t vendosjes.

6.TEKNIKAT E VENDOSJES GRUPORETek vendosja individuale nuk kemi nevoj pr ndonj teknik t posaqme t vendosjes, aty vet vendos individi. Kurse tek vendosja grupore sht e nevojshme q at grup, ta organizojm dhe ta orjentojm m mir , pra jan edhe t nevojshme edhe teknikat e veqanta t vendosjes, ku m t njohurat jan :1. Stuhia e truve (Brainstorming),

2. Teknika nominale, dhe

3. Teknika Delfi.

1. Brainstormingu paraqet metodn e vendosjes, e cila bazohet n diskutimin intensive, rrespektivisht n disketime ndrmjet antarve t grupit.

Me kt metod , secili antar i grupit ofron zgjidhje alternative t problemit, pa marr parasysh se a jan ato reale apo jo.

N baz t ksaj metode, njri nga antart e (zakonisht kryesuesi i grupit) shnon tematikn apo problemin q t diskutohet, Pastaj kryesuesi i grupit i pyet antart e grupit q t japin prshkrim t shkurtr dhe shum t shpejt t ideve rreth zgjidhjes s problemit.

Kjo teknik mud t prdoret n t gjitha fazat e procesit t vendosjes, kurse situatn m t dshirueshme e kemi n fazn e dhnies s ideve p r zgjidhjen e problemit.

Te kjo metod brainstorming, ekzistojn disa procedura bazike pr t aplikuar si teknik, e brainstormingut:

1.sht e bazuar n lirin maksimale t shprehjes me nj qasje komplet informate.

2.Qllimi i fazs iniciale sht kuantiteti i ideve t gjeneruara, jo kualiteti i tyre. Pra Brainstormingu bazohet n ikurajimin e antrve t grupit pr t dhn lirshm ide sipas parimit se kuantiteti qon n kualitet.

3.Antart e grupit duhet t inkurajohen q t elaborojn ose t ndrtojn solucionin e mundshm mbi idet e prezentuara nga antart tjer t grupit.

4.Asnj ide nuk ritikohet ose refuzohet n kt faz , pa marr parasysh sa t pa kuptimta mund t jen .

5.Nuk kemi komente lidhur me asnj ide individualisht, prderisa t gjitha idet t gjenerohen.Mirpo, pas diskutimeve t t gjith pjesmarrsve rreth ideve t cilat do t prezentohen pr diskutime t mtutjeshme, grupi do t duhet t marr vendim pr zgjedhjen e disa ideve q mendohet se do te zgjidhin problemin p.sh.:

Secili voton pr tri idet m t mira t cilat mendojn sa jan t qndrueshme; tri idet q fitojn m s shumti poena do t shfrytzohen p r diskutim t mtutjeshm.

Antart e grupit i rangojn prej 1-10 (10 e lart 1 e ul t) ; tri idet me m s shumti poena do t shfryt zohen.

N se del se disa nga idet t bhen shum t popullarizuara gjat diskutimit fillestar, lideri i grupit mund t konkludoj se p.sh. ideja 1 dhe ideja 5 duken me interes pr t diskutuar m tutje. 2. Teknika nominale grupore Duke krahasuar kt teknik t vendosjes me at t Brainstormingut i ka prparsit e veta, sepse mund t prdoret n t gjitha fazat e procesit t vendosjes.

Emrtimin nominale kjo teknik e ka marr nga arsyeja e thjesht , se antart e grupit veprojn n mnyr t pavarur dhe n disa raste nuk ka nevoj as t jen n vend t njejt , kurse grupet formohen n baz t emrave, ku kjo teknik e vendosjes nominale grupore zhvillohet npr disa faza:

1. N fazn e par , udhheqsi i grupit e prshkruan problemin, t cilin grupi duhet ta zgjidh,

2. N fazn e dyt, secili antar i grupit i mbledh idet e veta pr zgjidhjen e problemit q prshkruhet,

3. N fazn e tret, pas nj kohe t caktuar, secili antar i grupit ia parashtron idet e veta grupit.

4. N fazn e katrt, t gjitha idet regjistrohen, kurse secili antar i grupit d shiron q atij reghistrimi ti shtoj nj ide plotsuese t veten.

5 N fazn e pest , fillon votimi preliminar mbi idet , ku secili antar i grupit bn rangimin e disa ideve sipas shikimit t vet mbi zgjidhjen e problemit.

6. N faz n e gjasht , zhvillohet shqyrtimi mbi listn e ideve t seleksionuara.

N baz t ktyre fazave t zhvilluara, po qe se nuk merret vendim, faza e pest dhe e gjasht prsriten derisa t merret vendimi prfundimtar. Kshtu q, ajo ide e cila ka renditje m t lart miratohet dhe ajo paraqet vendimin prfundimtar.

3. Teknika Delfi Metoda Delfi sht metoda kryesore dhe m e rndsishme nga metodat intuitive, dhe se kjo metod prher t par sht prdor n Rand Corparation n SHBA, me qllim t parashikimit t ndikimit t energjis nukleare n SHBA. Kurse n fillim ishte prdorur pr parashikimin e situats ndrkombtare, si dhe pr parashikimin e zhvillimit tekniko-teknilogjik.Kjo metod sot m s shumti prdoret kur gjat zgjidhjes s ndonj problemi nuk prdoren teknikat special analitike, kur pr marrjen e vendimit duhet t hulumtohen m shum persona se sa q sht e mundur me angazhimin e drejtprdrejt.

Poashtu, kjo prdoret edhe n rastet kur shpenzimet dhe koha nuk lejojn mbajtjen e mbledhjeve t shpeshta. Por kjo metod sht shum e shtrejt dhe prdorej pr parashikimin e ardhmris .

Kjo metod , bazohet n supozimin dhe n domosdoshmrin e prdorimit interdisiplinar t shkencs mbi vendosjen.Vet metoda prbhet nga mbledhja e organizuar e mendimeve pr parashikimin e ardhmris .

Pra, logjika e ksaj metode sht se, duke i shfrytzuar n mnyr sistematike ekspertt, t stimulohet e ardhmja, gjegjsisht q, n baz t mendimeve t ekspert ve nga lmi t ndryshme, t fitohet pasqyrimi (fotografia) e ardhmris, dhe n baz t saj, t merret vendimi.

Vendosja prmes metodes delfi zhvillohet n kt mnyr :

1.Ai q realizon hulumtimin p rcakton grupin e ekspertve nga fusha t ndryshme shkencore.

2.Formulohet pyetsori n t cilin parashtrohen pytjet e rndsishme pr marrsin e vendimit.

3.N fazn e tret, ekspertt e plotsojn pyetsorin dhe e kthejn n adres t organizatorit t hulumtimit.4.N fazn e katrt bhet prpunimi i pyetsorve t arritur dhe rezulltatet me pyetsor t rinj u dergohen prsri ekspertve.

5.N fazn e pest ekspertt prsri prgjigjen n pyetsor , dhe kjo vazhdon deri sa

t arrihet konsensusi.

7. VENDOSJA INTUITIVEsht marrje e vendimeve n baz t intuits ose ndjenjave t marrsit t vendimeve. Pra, marrsi i vendimeve, i cili merr vendime n kt mnyr, n shumicn e rasteve, nuk ka mundsi t shpjegoi pse gjat vendosjes ka vepruar ashtu siq ka vepruar.

Prandaj, n kt mnyr, n baz t ndjenjave marrsi i vendimeve, zgjedh alternativn pr t ciln mendon se sht e vrtet. Pra, me kt rast, nse kemi numr t alternativeve t vogl, pr marrsin e vendimit vendosja sht m e leht dhe e kundrta, dhe se probabiliteti q do t zgjidh alternativn e vrtet sht m i vogl. Pra, n cilsi t vendosjes intuitive, n rend t par ndikon numri i alternativave mdhe ku vett mundshme, si dhe probabiliteti i paraqitjes s donjrs prej mundsive.P.sh. pr marrsin e vendimit sht m leht t qlloj se paraja e gjuajtur lart do t bjer n njrn ose n pozitn tjetr, se sa nse fati i gjuajtur do t bjer n njrn fush nga fushat e mundshme prej 1-6 .

N rastin e par probabiliteti i zgjidhjes sht 50 %, respektivisht 50 % q t mos qllohet zgjidhja. N rastin e dyt probabilitet sht 16,70 % q ta qlloj zgjidhjen, kurse q t mos e qlloj zgjidhjen sht 83,30 %.Hulumtimet n psikologji kan treguar se disa njerz posedojn aftsi t mdha t vendosjes intuitive. Mirpo, pr vendosjen afariste sht vshtir dhe me m pak gjas q t gjendet zgjidhja nse mbshtetemi vetm n inuit, pr shkak se te vendosja afariste hasim n nj numr t madh t varianteve t mundshme pr zgjidhjen e problemit. Nga kjo del se vendosja intuitive n vendosjen afariste duhet ta prdorim sa m pak.Por, duhet t kemi parasysh edhe at se, n praktik, n disa situata, sht e domosdoshme dhe me mundsi t vetme q t merret vendimi n baz t metods intuitive. Vendime t tilla m s shpeshti merren n kushtet e rrethins jostabile, ku kushtet afariste ndryshojn prej dits n dit dhe ku vetm parashikimi n vendosje mund t jap rezultat, por gjithashtu mund t ken edhe pasoja katastrofale pr ndrmarrje.

N praktik vendimet nuk merren gjithmon n baz t analizave t detajuara, por si pasoj e ndikimit t shum faktorve, si jan: prleshjet, josiguria, shpejtsia, etj Ather vendimet merren n baz t intuits.

Vendosja intuitive shfrytzohet n t gjitha fazat e procesit t vendosjes, e n veanti n baz e indentifikimit t problemit, si edhe n bazn e vendosjes mbi mnyrn e zgjedhjes s problemit.

Vendosja n baz t gjykimeveKjo mnyr e vendosjes shfrytzohet n situatat q psriten, domethn n vendosjen e programuar. Kjo vendosje bazohet n prvoj dhe n dijen pr situata t njjta ose t ngjashme. Kjo vendosje sht shum e ngjashme me at intuitive.Vendosja n baz t gjykimeve sht njra nga mnyrat m t shpeshta t vensojes q e prdorin menaxhert dhe bazohet n prvojn e tyre. Kjo ka t bj m s shumti me nievelet e ulta t menaxhimit. Ajo sht plotsisht e qart, nse dihet se n nivelet e ulta t menaxhmentit merren vendime taktike, e veanrisht vendime operative dhe rutinore. Vendosja racionale

Bazohet n qasjen analitike, e cila prbhet nga disa faza. Kjo vendosje shfrytzohet n rastet kur situatat nuk prsriten. Vendosja racionale, pr shkak t qasjes s vet analitike, sht e shtrenjt dhe e ngadalshme. Njri nga prfaqsuesit me ndikim m t madh t ksaj vendosjeje ka qen Max eberi (1864-1920). Teoria e eberit pr burokracin ideale sht form e vendosjes racionale, e cila u b standard n shumicn e teorive bashkkohore t vendosjes.

Mirpo, edhe pse eberi ka theksuar pr rndsin e racionalizimit n venosje, Herbet Simoni sht i pari q iden e vendosjes racionale e prdori n vendosjen afariste. Simoni angazhohet pr racionalizimin subjektiv,pasi q racionalizimi objektiv nuk paraqitet asnjher.

Racionalizimi objektiv faktikisht do t thot njohje e t gjitha alaternativave t mundshme pr zgjidhjen e problemit. Pra, sipas Simonit, sht m real racionalizimi subjektiv, i cili deri te zgjidhja arrin prmes bazs s dijes s kufizuar, t ciln e posedon marrsi i vendimit. Prandaj, pr kt shkak, thekson Simoni, nga marrsi i vendimit duhet t priten zgjidhje t knaqshme e jo optimale ose zgjidhje maksimale.

Vendosja racionale zhvillohet npr kto faza:

1. Identifikimi i problemit

2. Kufizimet n vendosje,

3. Prcaktimi i numrit t alternativave,

4. Vlersimi i alternativave,

5. Marrja e vendimit.

1. Secili process i vendosje racionale fillon me indentifikimin e problemit. N kt

faz sht me rndsi t prkufizohet problemi dhe