STATISTIČKE I METRIJSKE

KARAKTERISTIKE

MOTORIČKIH MERNIH

INSTRUMENATA

Pred istraživače se prilikom definisanja uzorka,

odnosno baterije motoričkih testova, uvek

postavljaju osnovna pitanja:

• koju motoričku sposobnost odgovarajući

motorički merni instrument meri?, ili

• kojim mernim instrumentom treba da se meri

(proceni) analizirana motorička sposobnost ?

Uobičajeno je mišljenje da određeni merni

instrument meri jednu motoričku sposobnost.

Na prvi pogled radi se o jednodimenzionalnosti,

odnosno osobini da se čestice motoričkog testa

ponašaju homogeno.

Ova osobina je neophodna za dobre motoričke

testove, ali praktično nema ni jednog motoričkog

testa koji može da meri samo jednu motoričku

sposobnost.

Kada se definiše bilo koji model motoričkih

merenja, moramo biti svesni da u reakcijama na

svaki zadatak u motoričkom testu, učestvuje ne

samo više motoričkih sposobnosti, nego i

kompletna ličnost, odnosno više antropoloških

dimenzija ispitanika.

Efikasnost realizacije motoričkog testa je u

sposobnosti da se različite dimenzije iskoriste u

jednom pravcu i smeru, da se istakne ona koja

treba da dominira, a da se akcija i intenzitet

remetećih dimenzija što više redukuje, pa, ako je

moguće, i isključi.

Prema tome, ne postoje "čisti" motorički merni

instrumenti, ali se dobrom konstrukcijom i

standardizacijom uslova njihovih primena teži

dobiti "što čistiji" merni instrumenti.

Drugim rečima, potrebno je imati u vidu da svaki

motorički merni instrument meri razne dimenzije

ispitanika u raznim proporcijama, ali značajno

najveći deo treba da je odgovarajuća motorička

sposobnost ili veština, i to homogeno u više

ponavljanja.

Motorički testovi sa dobrim metrijskim

karakteristikama sastoje se od delova, odnosno

čestica testa, koji se u psihometriji nazivaju

ajtemi (stavke). Takvi testovi se nazivaju

kompozitni testovi sa odgovarajućim brojem

čestica.

To su, u stvari, motorički zadaci koji mogu biti

veoma slični ili identični, i koji se izvode dva ili

više puta uzastopce, sa pauzom dovoljnom da se

organizam ispitanika odmori od prethodnog

izvođenja.

Najčešće su to replikacije (ponavljanje) istog

motoričkog zadatka, pa je uobičajen naziv u praksi

“ponavljanje izvođenja istog motoričkog zadatka”,

a u kineziometriji “čestica testa”.

U kineziometriji obično se primenjuju motorički

testovi sa 3-6 čestica, što zavisi od učešća veličine i

trajanja energetske ili informatičke komponente u

izvođenju odgovarajućih motoričkih zadataka.

Između ponavljanja potrebna je odgovarajuća

pauza, kako bi se organizam oporavio od

prethodnog izvođenja.

Metrijske karakteristike su kvantitativne

vrednosti dobijenih parametara ili statistika u

konkretnim testovnim situacijama u nekom

istraživanju, i to na ispitanicima sa određenim

karakteristikama.

Zbog toga je neophodno da se pre svakog

istraživanja formira uzorak mernih instrumenata

sa dobrim metrijskim karakteristikama (na

osnovu nekih ranijih rezultata), a u samom

istraživanju treba obavezno proveravati njihove

metrijske karakteristike.

Valjanost (validnost) je najvažnija karakteristika

bilo kog mernog, pa tako i motoričkog mernog

instrumenta. Obično se definiše kao osobina

mernog instrumenta da meri upravo onu motoričku

sposobnost koju treba da meri.

Motorički merni instrument može da ima veoma

dobre ostale metrijske karakteristike, ali bez

informacije o validnosti tog instrumenta nije

moguće doneti sud o njegovoj stvarnoj korisnosti

za konkretno istraživanje. Ako odgovarajući

instrument nije validan, onda niti rezultati

istraživanja nisu validni.

Valjanost rezultata u celokupnom testu mora da

se definiše na osnovu eksternih metrijskih

karakteristika (logička, faktorska i pragmatička

valjanost).

Kada se u nekom istraživanju utvrde metrijske

karakteristike motoričkih testova, to nisu

njihove trajne karakteristike. One se odnose na

konkretno istraživanje i na uzorak koji je

obuhvaćen njime.

Veoma korisne informacije, naročito za praksu,

pružaju tzv. statističke karakteristike

motoričkog testa, odnosno njegovih čestica.

One daju informacije o merama centralne

tendencije i merama varijabilnosti, kao i o

distribuciji rezultata merenja u odgovarajućem

testu.

Na taj način se određuje osetljivost

(diskriminativnost), baždarenosti i primerenost

motoričkog testa.

STATISTIČKE KARAKTERISTIKE

MOTORIČKIH MERNIH

INSTRUMENATA

Statističke karakteristike motoričkih mernih

instrumenata dobijaju se izračunavanjem osnovnih

centralnih i disperzionih statistika ili parametara

funkcija distribucija rezultata merenja pomoću

konkretnog motoričkog mernog instrumenta.

Najčešće karakteristike se odnose na osetljivost

(diskriminativnost), baždarenost, asimetričnost,

varijabilnost (homogenost) svih rezultata

merenja (varijabli), odnosno u prenosnom smislu

to su karakteristike motoričkih mernih

instrumenata.

Osetljivost (diskriminativnost) je takva

karakteristika motoričkog mernog

instrumenta koja predstavlja mogućnost

razlikovanja ispitanika na osnovu njihovih

rezultata dobijenih pomoću tog mernog

instrumenta.

Procena osetljivosti mernog instrumenta ili

njegovih čestica, vrši se na osnovu

varijabiliteta rezultata merenja ispitanika,

odnosno standardnom devijacijom.

Standardna devijacija kod dobrog motoričkog

testa treba da iznosi oko 1/3 aritmetičke sredine

tih rezultata merenja odgovarajućeg uzorka

ispitanika. Može se proceniti i koeficijentom

varijacije (AS/SD * 100), kada se u procentima

izražava varijabilnost.

Na osnovu toga se može zaključiti da je važno

da se odrede i neke statističke karakteristike

rezultata primene motoričkih instrumenata,

pored njihovih metrijskih karakteristika.

Statističke karakteristike mernih instrumenata,

odnosno odgovarajućih varijabli (aritmetička

sredina, standardna devijacija, minimalni i

maksimalni rezultat merenja), su osnovni podaci

za bilo kakvu analizu rezultata kinezioloških

istraživanja.

Neophodne su za komparaciju između ispitanika,

ili unutar uzorka ispitanika ili između nekih

drugih uzoraka ispitanika.

Primerenosti zadatka po težini odgovarajućem

uzorku ispitanika, određuje se na osnovu

odstupanja uočene distribucije od teoretske

normalne distribucije, pošto se smatra da većina

distribucija rezultata motoričkih testiranja

hipotetski značajno ne odstupa u populaciji od

normalne distribucije. To ne znači da ti rezultati

zaista imaju normalnu distribuciju.

Asimetričnost dobijene distribucije pokazuje da li

je motorički zadatak odviše lak ili pretežak za neki

uzorak ispitanika.

Kada je motorički zadatak u nekom motoričkom testu

previše lak, distribucija rezultata je negativno asimetrična,

tj. aritmetička sredina i mod, pa i medijana, nalaze se u

zoni kvalitativno većih rezultata, a distribucija je

razvučena prema manjim vrednostima. Za preteške

motoričke zadatke važi obratno.

TEŠKO LAKO

Homogenosti rezultata ispitanika u izvođenju

motoričkog testa može se analizirati na osnovu

zaobljenosti vrha krivulje distribucije rezultata,

koja se naziva kurtosis.

Izražena izduženost (leptokuričnost) krivulje

ukazuje na veću homogenost ispitanika, odnosno

na smanjenu diskriminativnost motoričkog testa.

Dok izražena spljoštenost krivulje(platikurtičnost)

ukazuje na povećanu heterogenost, odnosno veću

diskriminaivnost motoričkog testa.

Baždarenost (graduiranost) je karakteristika

nekog motoričkog mernog instrumenta na

osnovu koje se uočava mogućnost utvrđivanja

kvantitativne vrednosti individualnog rezultata

merenja pomoću tog instrumenta.

Baždarenost motoričkog mernog instrumenta

je direktno povezana sa njegovom

osetljivošću.

Ako neki motorički merni instrument nije

dovoljno osetljiv, tj. ako se ne mogu dovoljno

razlikovati postignuti rezultati u nekoj grupi

ispitanika, potrebno ga je baždariti tako da se

npr. umanje merne jedinice ili da se poveća broj

ponavljanja motoričkog zadatka u testu (broj

čestica).

Tako npr. kod motoričkog testa za procenu

eksplozivne snage “skok udalj iz mesta” može

se rezultat izraziti u dm, cm ili mm.

Različita baždarenost daće različitu osetljivost

testa. Ako se zadrži baždarenost u cm,

povećanjem broja skokova, što se, takođe, može

smatrati kao jedinica baždarenosti, može se

poboljšati osetljivost.

Na isti način može se promeniti baždarenost u

testovima za procenu repetitivne snage.

Mogućnost izvođenja pokreta u motoričkom

zadatku nekog motoričkog testa meri se,

najčešće, frekvencijama.

Često su takvi testovi slabo baždareni, naročito u

nekoj selekcionisanoj grupi ispitanika.

Povećanjem broja ponavljanja motoričkog

zadatka, menja se baždarenost, a time se

poboljšava osetljivost motoričkog testa.

Ostale mogućnosti su da se rezultati koji se

izražavaju vremenskim jedinicama izražavaju u

umanjenim jedinicama.

Npr. motorički zadatak umesto u sekundama (s)

meri se u desetinkama sekunde (0.1 s) i slično.

INTERNE METRIJSKE

KARAKTERISTIKE

MOTORIČKIH TESTOVA

Korišćenja kompozitnih motoričkih mernih

instrumenata, najčešće motoričkih testova koji

sadrže nekoliko čestica (ponavljanja), ukazuje na

to da je osnovni problem u određivanju internih

metrijskih karakteristika mernog instrumenta u

celini, kao i čestica od kojih je takav merni

instrument sačinjen.

Pored toga, problem je kako obračunati ukupan

rezultat u testu na osnovu rezultata u česticama,

sa ciljem da se postigne tačnost merenja, ali i

diskriminativnost ispitanika na tom testu.

Problem određivanja internih metrijskih

karakteristika motoričkih testova svodi se na

određivanje reprezentativnosti, pouzdanosti,

homogenosti i valjanosti čestica, te na

određivanje reprezentativnosti, pouzdanosti i

homogenosti ukupnog rezultata u motoričkom

testu.

Reprezentativnost nekog kompozitnog

motoričkog mernog instrumenta je karakteristika

koja se odnosi na količinu informacija koja se

može dobiti sa određenim brojem čestica merenja

u odnosu na konačni broj čestica merenja.

Ondosi se na problem određivanja optimalnog

broja čestica merenja (ponavljanja zadatka).

Određuje se na osnovu koeficijenta MSA

(Measure of Sampling Adequncy), koji ima

vrednost od 0 -1: preko 0,90 odlična, od 0,80-

0,90 vrlo dobra i 0,70 – 0,80 dobra

reprezentativnost.

Pošto se primena motoričkih mernih

instrumenata, koji ne moraju uvek da budu

motorički testovi, nego i razna ocenjivanja

kinezioloških aktivnosti, može vršiti od strane

više merilaca ili ocenjivača, potrebno je

određivati i objektivnost motoričkih mernih

instrumenata, odnosno bolje rečeno

objektivnost merne situacije ili objektivnost

ocenjivanja.

Objektivnost nekog motoričkog mernog

instrumenta je karakteristika koja se može

definisati kao nezavisnost merenja od merilaca.

Merni postupak je objektivan samo u slučaju

kada različiti merioci, ispitujući jednim istim

motoričkim testom, ili ocenjivanjem neke

motoričke aktivnosti iste ispitanike, dolaze do

jednakih, ili veoma sličnih, rezultata.

Objektivnost će se poboljšati velikim delom ako

se merioci pridržavaju propisanih standardnih

uslova i kriterija za merni postupak.

Objektivnost se definiše izračunavanjem

koeficijenta korelacije između rezultata

merilaca koji su bili na isti način instruisani i

koji su vršili merenja istim motoričkim

mernim instrumentom na istom uzorku

ispitanika, u istim, ili veoma sličnim uslovima.

Smatra se da takva korelacija treba da je

najmanje 0,90 - 0,95 da bi se neki motorički

merni instrument smatrao objektivnim.

Pouzdanost (relijabilnost) nekog motoričkog

mernog instrumenta je metrijska karakteristika

koja pokazuje koliko taj instrument tačno meri

sopstveni predmet merenja, odnosno

odgovarajuću motoričku sposobnost.

Mere pouzdanosti su koeficijenti pouzdanosti

(relijabilnosti) čija se vrednost kreće od 0.00

(odsustvo bilo kakve pouzdanosti) do 1.00

(idealno pouzdan test.

Ako taj koeficijent iznosi najmanje 0.90, smatra

se da analizirani motorički test ili njegove čestice

imaju dobru pouzdanost.

Najpopularniji, mada i ne najtačniji, način

određivanja koeficijenta pouzdanosti

kompozitnog motoričkog testa je na osnovu

Cronbach-ovog α-koeficijenta za određivanje

mere pouzdanosti motoričkog testa pod

hipotezom da sve čestice podjenako učestvuju

u određivanju glavnog predmeta merenja.

NAČIN ODREĐIVANJA REZULTATA

MERENJA KOMPOZITNIM

MOTORIČKIM MERNIM INSTRUMENTOM

Prilikom korišćenja kompozitnih motoričkih

testova nameće se ključno pitanje: koji rezultat

merenja, odnosno koju česticu treba uzeti kao

konačni rezultat merenja.

Ako je korišćen kompozitni motorički test od tri

čestice, potrebno je registrovati sva tri pokušaja,

odnosno sve tri čestice.

Mogućnosti za dalje korišćenje tih informacija su

sledeće:

1) u svakom testu uzeti u obzir samo prvo od tri

izvođenja (prva čestica);

2) kvalitativno najbolji rezultat od tri izvođenja

(najbolja čestica);

3) aritmetička sredina tri čestice (što je lakše za

shvatanje prirode izvođenja testa, ali su

potrebna dodatna izračunavanja), odnosno

sumacija rezultata sva tri izvođenja (zbir tri

čestice - što olakšava celokupno statističko

izračunavanje a ne menja ništa u odnosu

izvođenja testa);

4) faktorski skorovi prve glavne komponente

matrice interkorelacija rezulata u sva tri

izvođenja jednog testa.

U praksi je odomaćeno da se primenjuje

motorički test samo sa jednom česticom, što je

za naučnoistraživački rad najgore rešenje.

Drugi odomaćen način je da se primenjuje

motorički test sa tri čestice, ali se uzima u

obzir najbolja čestica, što je već nešto bolje

rešenje.

Analize su pokazale da se najviše i najbolje

informacije dobijaju kada se uzimaju u obzir sve

čestice, a rezultat ispitanika je njegov faktorski

skor prve glavne komponente matrice

interkorelacija rezultata u svim izvođenjima

odgovarajućeg testa.

Sledeći kvalitetan način za uzimanje početnog

rezultata za naučnoistraživačku analizu je

sumacija svih čestica svakog pojedinog

ispitanika.

Treći način se bazira na kvalitetno najboljem

rezultatu od svih pokušaja (čestica). Pri tome

treba voditi računa o prirodi maksimalnog

rezultata (npr. testovi za procenu brzine imaju

inverznu skalu merenja (manje vreme – bolji

rezultat, i obratno), dok testovi za procenu

snage imaju direktnu relaciju na

odgovarajućoj mernoj skali, odnosno više kg,

više frekvencija – bolji rezultat.

Četvrti način je da se uzima u obzir samo jedno,

odnosno prvo izvođenja motoričkog testa.

Naravno, pri takvom registrovanju rezultata

merenja odgovarajuće motoričke sposobnosti

gubi se najviše informacija o stvarnom

potencijalu ispitanika.

Zbog toga treba izbegavati primenu motoričkih

testova samo sa jednim izvođenjem.

U pedagoškoj i sportskoj praksi, u slučaju

primene motoričkog testa samo sa jednim

pokušajem koji će se registrovati kao rezultat,

preporučuje se jednostavno rešenje: pre

registracije izvođenja testa, ispitanici treba da

budu zagrejani i da izvedu dva-tri probna

pokušaja (bez registrovanja rezultata), a onda

samo jedno izvođenje, pri čemu se rezultat

upisuje u odgovarajući lični karton.

Radi se o jednom izvođenju motoričkog testa ali

sa prethodnim probnim pokušajima (koji se ne

registruju).

Da bi imali što korisniju evaluaciju motoričkim

merenjima (testiranjima), potrebno je razmotriti

sledeća pitanja:

• Da li merenje zaista meri ono što treba da meri ?

(validnost)

• Da li je merenje uvek konzistentno, tačno ?

(pouzdanost)

• Da li merenje daje veoma slične rezultate i kada

ga sprovodi neka druga osoba?

(objektivnost)

• Da li je merenje korektno i jednostavno za

sprovođenje i ocenjivanje (administriranje)?

• Da li se može sprovesti od strane samog

ispitanika ili partnera, ili merenje mora potpuno

sprovesti ispitivač (nastavnik, trener).

• Da li je dostupan merni instrumentarij za

merenje?

(primenljivost - izvodljivost)

Da li se rezultati mogu koristiti za valjane

teorijske i obrazovne svrhe, za planiranje

programa vežbanja ili izveštaj o razvoju

(napredovanju) dece i omladine, status

odraslih i sportista i sl.?

(korisnost)