Metropoli̇ten Planlama 2015

7/24/2019 Metropolten Planlama 2015

1/32

1.BLMMETROPOL TANIMLARI

Metropol denilince farkl bilim dallarnda farkl alglamalar ile farkl grntlergzlerin nne gelmektedir. Kavramn karmaklndan, tm boyutlar ile kavranlmasve alglanmasnn glnden olsa gerek metropol herkesin ilgilendii ve kendine gre

tanmlamann kolayln ve pratikliini setii bir yirminci yzyl olgusu olarak karmzakmaktadr. Dnya nfusunun byk bir orannn metropol olarak tanmlananyerlemelerde yayor olmas bu olgunun gnlk yaantmz asndan da ne denli nemliolduunu gstermektedir. Buna karn hibir lkede RESM bir metropol tanmyoktur.

Derycke metropoller ile ilgili aratrmasnda bu konunun altn izmekte vemetropol ve metropolleme kavramlarnnzerinde tam anlamyla uzlalm tanmlarnnolmadn, konu ile ilgili szck daarcnn ok geni ve yaygn olmasna karn kesinolmaktan uzak olduunu ve aklamalarda kullanlan kavramlarn pek oununbirbirlerinin yanl eanlamllar olduklarn ileri srmektedir. Derycke bu konudakiyetersizliin Hubert Beguinin u pheci grn (Metropole uyarlayarak) haklkaracak dzeyde olduu kansna ulamtr; Metropol tanmlamak gerekli

midir?


2/32

Ancak konunun deerlendirilebilmesi iin bir tanma veya en azndan bir tanmerevesine ihtiyacmz olduu aktr. Gerek kent bilim yazmnda gerek ise konu ile ilgilidier bilim dallarnda bu konuda yaplm aratrmalar ve/veya almalar derlendiindekarmza baz balklar altnda toplayabileceimiz tanm nerileri kmaktadr. Bubalamda en ok kullanlan ve en genel nitelikli tanmlar olarak etimolojik tabanltanmlar, niceliksel ltler kullanlan ve zellikle nfus byklnden yola

okan tanmlar, genellikle coraftaclarn kullandklar beeri tabanl tanmlar ilesosyologlarn tercih ettikleri sosyolojik tabanl tanmlar ne kan tanm gruplardr.Ilevsel zelliklerin kullanld tanmlar da ska bavurulan tanmlar olarakkarmza kmakla birlikte Kresel Kent, Dnya Kentigibi son dnemlerin ekonomikve politik yeniden yaplanmasnn sonuunda ortaya kan yeni olgularnadlandrlmasnda ve tanmlanmasndaki tartmalar henz srmektedir. Bylesi okdeiik ekillerde tanmlanabilen ok biimli (polymorphe) bir olgunun erevesinin vekapsamnn tartlmasnn ok byk nem tamaktadr.

zellikle gnmzde metropoliten alanlarn hem alansal olarak hem de nfusolarak ortaya koyduklar hzl geliim evre ynetim birimlerinin metropoliten alanynetim birimi iine katlmalar ile sonulanmaktadr. Durantonun da belirttii gibi busre giderek duraksama gstermekte ve zengin merkez belediyeleri grece daha zayf

bteli evre belediyelerin katlmalarna diren gstermektedir. Pekok lkede bu trkatlmlarn engellenmenmesi yolunda yasal kurallar da bulunmaktadr. Buna bal olarakmetropoliten alanlarda yer alan belediyelerin ilevsel olarak zerk olmadklarsylenebilir. Bu durumda metropoliten alan snrlar iinde veya evresinde yer alanbirimlerden birinde yaanan ekonomik ve/veya politik deiimlerin dierlerini deetkilemesi kanlmaz olmaktadr. Bu deerlendirme zellikle Amerika BirleikDevletlerinde metropoliten alanlarda hzl genileme ve bymelerin yaand 1950yllarda kavramn tanmlanmas gerekliliini ortaya karmtr. Yaanan hzl kentselgeliim metropoliten alanlaran evrelernde yeni ynetim ve hizmet birimleri iledesteklenmeyince merkez birimin kentsel siyasal snrlar ile metropoliten alannekonomik evresi ile bir uyumsuzluk ortaya kmtr. Amerikan Saym Brosu buuyumsuzluu giderebilmek iin Standart Metropoliten statistik Alan SMSA kavramn

gelitirerek sorunu daha nesnel bir tabana oturtmutur. Metropoliten alanlarntanmlanmas almalarnda bu nesnel lt kullanm bu tarihlerden bu yanaaratrmaclarn en ok tercih ettikleri yntem olmutur. Ayn ekilde 1960larda BrianBerrynin daha sonralar Fox ve Kumarn metropoliten alan tanm almalarnda bunesnellik aray Merkezi Yerler Kuram zerine younlamalarnda izlenebilir. Durantonbu ilk almalarn 1970lerde devam ettirildiini belirterek yine Berrynin Lobley, Goheenve Goldsteinnn ortak almalarnda, metropoliten alan tanmlamasnn ncedenbelirlenmi bir kentsel ekirdek zerinden gelitirilmesini neren ve gnmze kadaryansmalarnn ulam olduu bir tartmann gelitirildiini belirtmektedir. 1950liyllardan balayarak yaanan Amerika Birleik Devletleri odakl bu tanmlama almalardier pek ok gelimi devleti kendi metropoliten alan tanmlarn yapmalarnazorlamtr. Hall ve Hayn 1980 tarihli ile Cheshire ve Hayin 1989 tarihli almalar

konuyu Avrupaya tayan almalar olarak dikkat ekmilerdir. Resmi metropoliten alantanm olmayan lkelerde bu tanma idari ekonomik ve mekansal zellikler ve snrlarnbelirlenmesi ile bu snrlara bal olarak gelitirilecek politikalar asndan giderek dahafazla gereksinim duyulmaya balanm ve ancak yaplan almalar lkeler zelindegelitirildiinden genel bir uzla salamak yerine ilevsel olarak amaca ve gereksinimduyulana ynelinmitir.

Daha yakn tarihli almalar olarak Kanemoto ve Kurimann 2004 tarihli japonmetropoliten alanlarn tanmlamaya ynelik olarak algoritmalar kullanan almas ile2009 tarihli Crvers, Hensen, ve Bongaertsin Hollanda ilevsel blgeler zerinegelitirdikleri ortak almalar daha yeni tanmlar iin kaynak olarak gsterilebilir. Birseri yerel ekonomik gelimenin mekansal ilikilerinin kk yerlemeleri bykyerlemeler haline dnmesindeki etkileri zerine gelitirilen bir aratrma akmndan dabahsetmek gereklidir. Bunun yannda bir ok aratrmac zellikle corafyaclarmetropoliten alanlar ile ilgili tanmlar nermektedirler ancak bu tanmlarn gndelikkonulara ynelik olduu grlmektedir.


3/32

Metropoliten alan nasl tanmlanabilir?Devlet Planlama Tekilat Sosyal Planlama Dairesi tarafndan hazrlanan 1971 tarihli

Metropoliten Planlama almasnn giri blmnde de benzer nedenlerden tek veevrensel bir metropol tanm yapmann olanakszlndan sz edilerek bunun yerine baz

temel ltlerin belirlenmesinin daha doru bir yaklam olaca ileri srlmektedir.Asuman Ycel yukarda anlan almasnda nfus bykl, igcnnsektrel dalm ve imalat sanayi katma deerinin lke toplam imalat sanayikatma deeri iindeki oranndan oluan lt, metropollerin belirlenmesinde vekarlatrlmasnda etkin ltler olarak nermektedir.

1960lardan bu yana mekansal planlama ve blgesel ekonomik geliim konularndaalan OECD, ulusal veya uluslararas gelime ajanslar ve irketler gibi kurulularmetropoliten alanlarn karlatrlmas amacyla pek ok aratrma projesi yapmlardr.Kabul edilmelidir ki genel bir tanmn olmad durumlarda karlatrma yapmak oldukazor ve kstldr. Ayrca birok lkede kullanlan metropol tanm farkllklar ortayakoyarken bu karlatrmann yanltc olaca aktr.

Metropolleri ve hatta kentleri de tanmlamak ve karlatrmak iin bu durumda pekok eyi batan ele almak gerekmektedir. almaya kabul edilmi ortak ltler ilebalamak gereklidir. Bu konuda OECD tarafndan yaplm gncel bir alma;metropoller ile ilgili daha nce yaplm almalarda kullanlm tm tanmlarnbirbirlerine kar avantajlar veya eksiklikleri olduunu ortaya koyarken birisini veyadierini tercih etme konusunda hakl bir gerekenin olmadn savunmaktadr. Ancak busaptamann metropoliten alanlar ile ilgili gncel veriyi elinde tutanlar, tanmlamakonusunu ivedilikle ele almalar gerektii konusunda, fazlaca ikna etmedii aktr.

Dier yandan Jean-Pierre Paulet metropol teriminin ok byk amerikankentlerinin bu zelliklerini belirtmek iin kullanlmaya balandn ileri srmektedir.Ayrca 1970lerde Pierre Georgeun Corafya Szlnde etkisi ktann bir ksmnayaylm byk ticaret merkezi veya blgesel merkez konumundaki ok byk kentleritanmlamak iin amerlkan kent sosyologlar ve corafyaclar tarafndan kullanldbelirtilmektedir.

Metropol olgusunun birbirine ztgibi deerlendirilebilecek ancak ayn zamanda dabirbirini tamamlayan iki yaklamla analiz edildii grlmektedir; kentsel kaosyaklam ve kentsel dinamikler. Bu balamda metropoller ile ilgili olarak gelitirilenaratrmalarn genelde ekonomik unsurlar zerine dayandrld grlmektedir. Dieryandan baz aratrmaclar ise ekonomik yaklamlar terk ederek sosyolojik, stratejik veeylemsel yaklamlara doru kaymakta ve ekonomik ilikiler ve srdrlebilir gelimekonular ile ynetiim konusunu ne karmaktadrlar.

Metropollerin tanmlama almalar konusuna gemeden nce metropol kelimesininzellikle Avrupada kullanm ile ilgili tarihsel bir irdelemede fayda vardr. GabrielWackermann 2000 tarihli aratrmas Trs Grandes Villes et Mtropolisationkapsamnda konuyu incelemi ve zetle metropol kelimesinin drt yzyldan bu yana okfarkl kentsel gerei aklamak iin kullanldn, giderek bir klie ve mediatik bir

kavrama dntn ileri srmektedir.Wackermann

Wackermannn metropoller ile ilgili aratrmasn zetleyerek ve kelimeninetimolojik almn bir yana brakarak devam edelim. Hristiyan Kilisesinde bir rgtlenmekademesi olarak kullanla gelen metropol kelimesi 19. yzyln ikinci eyreinden bu yanalaiklemeye balam ve yalnzca bir kentsel alan zerindeki nfus younluunu ifadeetmenin dnda byk kentlerdeki nc sektr ilevlerinin tanmlanmasnda dakullanlr olmutur. Bu ekilde zellikle blgesel lekteki altyap alarn tanmlamak iinmetropoliten sfat bir hiyerarik yapy veya dzeni anlatmak iin kullanlmayabalanmtr. Paris ve Budapetenin Metropoliten veya ksaca Metro olarakadlandrldn grmekteyiz. Bylece terim byk ehirlerin sunmu olduu hizmetlerleve yaanmaya balanan kentsel modernite ile beraber anlmaya balanmtr. Corafya

alannda terim hem bir merkez etrafnda gelien ve uluslararas ilevlerin odaklat birkentsel yerlemeyi hem de bir ulusal merkezin veya bir blgesel byk kentin etrafnda


4/32

oluan ve bu merkez tarafndan desteklenen bir kentsel blgeyi ifade eder olmutur.Giderek sanayileme srecinin bir sonucu gibi alglanmaya balanan bu oluum, tmsosyal bilimler tarafndan irdelenmee balanm, bu balanda bu oluumu adlandrmakiin ngilizlerin Big City byk kent veya Giant City ok byk kent terimlerini,Almanlarn ise Grossstadt terimini kullanmaya baladklar grlmektedir. 19. yzylnsonunda Gross-Berlin tanmlamas ile bu kullanm resmi tanmlar arasna girmitir.

Wackermann, Almanyada Weltstadt teriminin metropol teriminden hemen ncekullanlmaya baland sylemektedir. Bunun temel nedeni de iki sava aras dnemdemetropoller yerine daha ok Grossstadtlar ve Weltstadtlarn szkonusu olmasdr.Bu dnemde hepsi de metropollerle ilgili olmak zere, H. Brochun Die Grossstadt imModernisierungsprozess, G. Simmelin Die Grossstadte und das Geisteslebenve L. Mumfordun ise The Culture of Cities adl eserlerini yaynladklarngrmekteyiz. Blumenfeld 1967 tarihli nl almas The Modern Metropoliste, budizinin en nemli almas olarak tanmlana gelmitir.

kinci dnya sava hemen sonras dnemde genellikle bakent yerine kullanlanmetropol teriminin esas youn kullanmnn 20. yzyln ikinci yarsndan sonra 1970liyllarla balad grlmektedir. 1970 li yllar kent ve kentleme ile ilgili son derece derinve sofistike aratrmalarn yaplmaya baland bir dnem olarak karmza kmaktadr.

Kentlerin evreleri, merkezleri, sosyal yaamlar, deiimler ve benzeri pek ok konudayeni dnceler ortaya atlm, pek ok konuda eskiler yeniden hatrlanm ksacaprofesyonellerin ve medyann ilgisi ile kent merkezlerinin yeniden ilevlendirilmelerisalanmtr.

1980li yllarn banda metropol ve metropolleme sreci ile ilgili bilimselaratrmalar artm, ancak bu almalar kesin bir tanmlama yapmak yerine daha okmetropolleme srecinin irdelenmesine arlk vermilerdir. Wackermann, metropol vemetropolleme zerine nemli almalar olan ve zellikle metropol teriminin kullanm ileilgili tarihsel aratrmalar yapm olan Michaela Paalin 1993 ylnda bile WebstersAnsiklopedik Szlnde hala metropol maddesinde, bir lkenin veya bir blgeninbakenti veya nemli bir ilev alannn merkez kenti olarak tanmlandna dikkatleriektiini sylemektedir. Paal yapm olduu almada metropol ile ilgili terminolojide

henz tam bir uzlann salanmadna dikkat ekerek, Dnya Kenti, Byk ehir,Global City Kresel Kent, Primat City Baat Kent ve hatta Megalopolisterimlerinin metropol eanlamls olarak kullanldn ortaya koymaktadr. Anglo-saksonyazmnda megalopolis henz tam olarak kullanlamasa da metropoliten alantanmlamas altnda istatistiki bir tanm olarak kullanld grlmekte, Jean Gottmann!nartk bir klasik olmu 1962 tarihli almas ile Megalopolis ve 1966 da ilk kez Peter Halltarafndan kullanlan World City Dnya Kenti ve Global City terimlerininkreselleme olgusunun da yardm ile popler terimlerhaline geldikleri grlmektedir.

Wackermann Avrupada metropoller zerine yaplan almalarn drt temelaamada gelitirildiklerini ileri srmektedir;

1- Yeni Metropol kavramnn ortaya kmas ile yoruma dayal aklamalar,2- statistiksel ve niceliksel tanmlar,

3- Kademelenme ve sistem modellerinin kullanld tanmlar,4- oklekli ilevsel analizlere dayandrlan tanmlar.1980lere geri dnersek metropoln henz byk kent olarak tanmlandn

sylemek mmkndr ancak bunun yannda baz almalarn daha kapsaml tanmlarayneldikleri de grlmektedir. Leserin almasnda metropoln siyasal, ekonomik vesosyal zellikli merkezi bakent- olduu ve merkezi ynetime sahip lkelerdemetropollerin nem, byklk ve etkileme alan olarak dier byk kentleri getikleri Paris, Lagos, Buenos Aires, gibi- bunun yannda federal sistemlerle ynetilen lkelerde svire, Federal Almanya gibi- gerek metropollerin oluamayaca ileri srlmektedir.Wackermann bu balamda; Berrynin 1958 de ileri srd ve nfusu kendindensonra gelen kentin nfusunun en az iki kat olan lkenin en byk kenti tanmn, ki Berrynin bu tr kentlerin merkezi ynetime sahip lkeler ile gelimekte olanlkelere zel bir oluum olduu konusundaki yaklamlarn benimseyen aratrmaclarnyan sra 1986 da Hopkern metropolleri bakent kavram ileaklamaya altnve rnein Sensn ayn yl metropol yeni bir kentleme modeli olarak sunduunu


5/32

symektedir. 1989 da GottmannBat Kentinin Dn ve Bugn adl almasndamodern metropol insanolunun rettii en byk ve en karmak ey olarak tanmlamve yine ayn yl Roger Brunetilevsel eklemlenme ile kademelenmi kentsel sistemleringelimesi zerine gelitirmi olduu Banane Bleue Mavi Muz kavramn ortayaatmtr. Dier yandan bu yla kadar metropol tanmnda fazlaca bir gelime olmad daaka grlmektedir.

1990lara gelindiinde Jean Basti ve Bernard Dzertin ilk ilevsel metropoltanmn yaynladklar grlmektedir. Basti ve Dezerte gre metropol;

1- yalnzca nfus bykl ile deil, daha kk bir nfusun daha belirleyicidier ltler tarafndan desteklenmesi,

2- bilgi akn, kararlarn aktarmn ve gnlk gitgel hareketlerini en etkinbiimde karlayabilecek bir ulam sistemine ve haberleme altyapsna sahip,

3- finansal eylemlerin kontrol edildii ve ynlendirildii en st dzey karar veizleme merkezi,

4- uluslararas nitelikli irketlerin ynetim merkezlerinin yersetii merkezler,5- bir devletin siyasal ve idari glerinin younlat merkez,6- gelimi haberlemenin ve yksek teknolojilerin younlat dm noktalar,7- en yksek dzey bilimsel ve kltrel aktivite merkezi,

8- Uluslararas katlml turizm ve kongre merkezi,9- konut ve igc lokalizasyonu asndan en st dzey ilevsel merkezdir.

Angotti

Dier yandan, 1993 de Angotti yapm olduuMetropolis 2000 Planning,poverty and politics balkl almada 19. yzyln sanayi kentini metropol ilekarlatrm ve metropoln sadece en byk kent olmadn ayrca yeni bir yaamformu, daha yaygn daha kalabalk bir karar, ekonomik siyasal ve kltrel merkezniteliinde yeni bir yap olduunu ileri srmtr.

Angottinfus ltne daima bal kalm ve milyonu geen her kenti metropololarak tanmlamtr. Yine ayn yl yaplm olan bir baka almada Meijerin nfus

lt zerinden yapt tanmlara Europole ve Eurocity ilevsel tanmlar eklemiolmasna karn temelde nfus ltn devam ettirdii grlmektedir. Ancak 1995 densonra Baud ve arkadalarnn Corafya Szl Dictionnaire de Geographiealmas ile birlikte metropol tanmnn bir kademelenme konumu ve ilevsel bir kutupolarak yaplmaya baland grlmektedir. Bylece en byk kent artk bakent olarakgrlme rutininden kurtulmu ve tanmlama almalarnda daha ilevsel ve nitelikselltler kullanlmaya balanmtr.

Chabotise, metropol kavramnn etimolojik tanmna uygun bir ekilde 1960lardanbu yana st dzey hizmet donanmlaryla yklenmi, bir kentsel aa hakim ve geni birhinterlanda sahip byk bir merkez kenti tanmlamak iin kullanldn sylemektedir.

leri yllarda karmza kentleri kademelendiren ve bu kademelenmesin bandabulunan kentleri metropol olarak tanmlayan yaklamlarn art grlecektir. Bu

yaklam giderek Sassenin almas ile ve Global Kent tanmlamas ile farkl birsrece geecek kreselleme ve metropol tanmlar global kent tanm altnda yenidenformle edilcektir. Bu balamda Grigoriy KontinkiyDnya Kenti tanm ile globalkente farkl bir btnsellik getirmeye alan aratrmaclar arasndan ne kanlardanbiri olarak grlmektedir. zellikle Avrupa kentleri zerine yapm olduu almalar ileH. Clouthu da hatrlatmaKta fayda vardr. Merenne-Schoumakermetropoller zerineyapm olduu tarihsel geliim irdelemesinde metropol tanmn kentsel blge kavramnnzerine kurgulandn ve metropol ve metropolleme tanmlarnn byyen kentleringelimesinin srmesi ile belirmeye balayan ancak tanmlanmak asndan hala ok netolmayan bir kavram veya bir gelime dzeyi olarak sz etmektedir.

Dier yandan Duranton metropoliten alan tanmlamas iin mekansal birimlerinkendi aralarnda gnlk tekrarlanan iliki akmlarna bal olarak gelitirdii bir tanm

metodolojisi ne srmektedir. Durantona gre; metropoliten alanlar da dorubymektedirler. bu mekansal tabanl genileme merkez belediyeleri balamnda elealndnda yava ve kstl bir gelime olarak deerlendirilebilir. Oysa ki evre belediyeler


6/32

balamnda irdelendiinde gelimenin hz ve yaylmas gerek boyutlar ile saptanabilir.Metropoliten alanlar zerinde yaplacak her tr deerlendirmenin alan btnndeyaplmas ve ynetim birimi baznda yaplacak irdelemelerin kstl sonularndakiyanlsamalardan uzaklalmas adna uygun olmaktadr.

Metropoliten alan nasl tanmlama metodlarYukarda yaplan aklamalardan da anlalaca zere metropoller veya

metropoliten alanlarn tanmlanmas zerinde tam bir uzlaya henz ulalamam birkonu olmakla birlikte ESPON (Avrupa Mekansal Planlama Gzlem A) ile METREX(Avrupa Metropoliten Alanlar ve Blgeler A) tarafndan gelitirilmi aratrmalartanmlama abalar iin u genel metodlar ortaya koymaktadr;

Birinci aama metropoln ekirdeinin tanmlanmas aamasdr. Bu tanmlamanfus veya alan younluu greli olarak yksek olan ve toplam nfusa orannnbelirlenmi bir eii at merkez belediyelerin snrlandrlmasn kapsamaktadr.

kinci aama ekirdein youn etkisi altndaki evre alanlarn tanmlanmasaamasdr. yeri konut gidi gelilerinin younluu di blgelerdeki yerlemeler ileekirdein ilikisinin iddetini lmleyebir. Bu lmleme esnasnda bu gnlk gitgellerile ilgili bir minimum deer (eik) seilir, rnein d alanlarda yaayan merkezde alanigcnn bu yerlemedeki toplam igcne oran gibi bu orann yksek olduuyerlemeler metropoliten ekirdekle ilikisi gl yerlemeleri oluturmaktadr.

ESPON/METREX almasnda hassas lmlemelerin, eitli eik deerlerarasndaki seimlerin (hektarda 5, 7 veya 10 kii yaayan veya alan younluu, % 10,15 veya 20 orannda iyeri konut hareketlilii deeri gibi) gc veya nfus asndanmetropoln boyutlar ile ilgili beklentileri deitirebilecei ileri srlmektedir. Ayrca aynalmada nfus saymlarnn gereksinim duyulan pekok veriyi kapsad bu nedenlenfus saymlar verilerine bal basit bir corafi bilgi sistemi yardmyla bu verilerin farklmetropollerdeki dzeylerinin karlatrlmasnn yaplabilecei vurgulanmaktadr. Bubalamda nfus saymlar verileri ile alan istatistikiler ve aratrmaclarnmetropollerin tanmlanmas asndan ortak veriler ve ltler kullanmalar olduka

kolaydr. Ancak ortak kriterlerin saptanmas ve seimi o kriterlerin uygulanmas iin eikdeerler semekten daha nemli hale geldii de baka bir gerek olarak karmzdadr.Bu balamda seilen kriterlerin karlk geldii idari birimlerin bykl kldkekarlatrma yapma olanann fazlalat grlmektedir.

ESPON/METREX tarafndan yrtlen almann genel yaklamlarnn aksineRallet metropolleri hem anlalmas ok kolay hem de bilmece gibi karmak veanlaslmas olduka g yerlemeler olarak tanmlamaktadr. Ralletye gre metropollerinen kolay anlalabilen unsuru metropollerde rgtlenen ekonomik ilevlerdeki srekliart eilimi ve metropollerde almakta ve yaamakta olan nfusun artdr. Bunakarn Rallet metropolleri karmak ve zor zlen bir bilmeceye benzetmektedir nkmetropollerin yaps ve zellikleri aratrmaclar asndan henz tam olarakaklanabilmi veya kavranabilmi deildir.

Bu durumda bir metropoliten alan nasl tanmlanabiir? Konuya ekonomik adanyaklaldnda iki farkl yaklamn olduu grlmektedir.

Birinci yaklam metropoliten alanlar bir yerleme formu olarakalglamaktadr. Metropolleri bir yerleim formu veya kademesi olarak ele alnmastanmlama yaplrken yanlzca byklk lt ile yetinilmeyerek farkl zelliklerin ortayakonmas ve bir kent olarak bu farkllklarn tanmlanmasn gerektirmektedir. Bu konudayaplan aratrmalarda ortaya kan sonular olduka farkldr. Ralletnin de belirttii gibi,Sassen, Mollenkopf ve Castells, Friedman ve Abu-Lughod gibi aratrmaclarn nesrdkleri Kresel Kent tanmlarndan balayarak ve Bourdeau-Lepage ve Huriotnunmetropoliten alan ilevleri zerine yazlarnda yapm olduklar tarihsel sreaklamalarna ve giderek Veltzin yeni dnya takmada ekonomik sisteminioluturan kentler yaklamna varncaya kadar oldua farkl sonular, kavram ve

tanmlarn ortaya kt grlmektedir. Ancak tm bu farkl yaklamlarn ortak birnoktasnn olduunu da syleyelim; hemen tm aratrmaclar metropolleri daha genibir sistem iinde -kentsel hiyararik duzen iinde- zel ilevleri ile zdeletirmektedir.


7/32

Bu nedenle tanmlama yapmak amal aratrmalar metropolleri dier kentlerdenfarkllatran grgl ve ilevsel ltler oluturmaya almaktadr. Pek oumetropollerin tanmlanmasn basitletirecek ve bir kademelenme iindedeerlendirilmelerine olanak tanyacak ayrtrc nitelikteki kentsel ilevleri belirlemeeuramaktadr. Bir dierinden daha fazla metropoliten zellikleri olanlar, dierlerindendaha fazla kresel zellikleri olanlar veya daha fazla uluslararas akmlara daha fazla

bal olanlarn oluturacaklar bir sralama yaplmaya allmaktadr.kinci yaklam ise metropoller ile ilgilenmek yerine metropolleme sreci

ile ilgilenmektedir.Birinci yaklam bir tipoloji aratrmas olarak ortaya karken ikinciyaklamn srele ilgilendiini yani bir kentin metropol olmas srecini irdelemeyiyelediini bir dier deyile metropolleme srecinin analizini hedeflediini syleyebiliriz.Bu yaklam gelitiren, Lacour, Puissant ve Gaschet gibi aratrmaclarn byk kentselaglomerasyonlarn gelime mekanizmalarndan yola karak ilevlerini tanmlamayaamaladklar sylenebilir. Derycle gre;

nemli olan metropolleme srecinin isel doasn anlamaktr:insanlar ve aktiviteleri nasl toplanmaktadr, nasl kentsel geliimin motrsektrleri eklemlenmekte ve yeni teknikler ve organizasyon trlerigelitirebilmektedirler.

Ancak Rallet bu konuda alan pek ok aratrmacnn daha nceki almalarnnsonularnn metropoliten alanlar zerinde gelitirmi olduklar grgl analizlereyansdn bunun bir nyarg oluturarak sonuta olduka uzun ve kapsam geni vekarmak tanmlamalar yapmalarna neden olduunu ileri srmekte ve metropoltanmlamasnda birinci yaklamn daha fazla tercih edilmesine neden olduunuvurgulamaktadr.

Derycke metropoliten alan dinamikleri zerine gelitirdii almasnda metropolve metropolleme kavramlarnn ok biimli (polymorphe) ve ok anlaml (polysmique)yapsnn daha anlalr bir dzeye ekilebilmesi iin drt temel konuda irdelemeninyaplabileceinden sz etmektedir. Bu konularn ilki, iinde ylma ve yaknlama etkileriile ikinci olarak, nfusun ve ilevlerin younlama eilimlerini glendiren unsurlarnkendi aralarndaki mekansal etkileim sreleri olduklarn ileri srmektedir. nc

olarak, kentler belirli bir konuma ulanca, ilevlerin, aktivitelerin ve nemli sektrlerinfarkllama ve ayrmas mekanizmalarnn gelimeye kendi kendini besleyen ve birikimlibir nitelik kazandrmas ile metropol olmak iin yeterince farkllk retmi olurlar.Drdncs; metropoller isel ve dsal olmak zere bir ift eylemle konumlarnpekitirirler; a iine girmek ve ilevlerini dzenlemek.

Dier yandan Bourdeau-Lapage ve Huriot, metropol tanmlama amacylayaplan almalarda temel yaklamn tercih edildiini ortaya koymaktadr.

1.Yaklam; Saptama; levsel kimlik veya grnm.Bu ilk yaklamn temelinde gnmz metropol yaklamlar ile gemiin byk kent

tanmlar ve zellikleri arasnda bir karlatrma yaplmas vardr.Kentleri ve metropolleriirdeleyerek gemite ve gnmzde basit bir tanma ulaabilmek amacyla zelliklerin

belirlenmesi bir yntem olarak kabul edilmektedir. Bu yaklamn Lewis Mumford; (1961)Arnaold Toynbee; (1970) Paul Bairoch; (1985) Paul M. Hohemberg ve Lynn Hollen Lees;(1985) Peter Hall; (1997) gibi aratrmaclar tarafndan tercih edilen bir yaklam olduugrlmektedir. Bu balamda irdelemenin alt alt balk altnda toplandn syliyebiliriz;

-Kent mal, bilgi ve insan hareketlerinin koordinasyonu zerine kuruludur.-Koordinasyonun mekansal lei yerelin ve kentin hinterlandnn dna tamaya

baladnda metropol gelimee balar.-Metropol byk bir kentten daha fazla bir eydir.-Bir metropol ounlukla farkllam bir kenttir.-Bir metropol gl ve zengin bir kenttir.-Bir metropol dinamik bir metropolleme sreci ile geliir.

2.Yaklam; Uygulama; Metropoliten sistemin uzun vadeli greli istikrar.Uygulama bazl yaklamlarn derlendii bu ikinci yaklamda yaratlan ileyiin

istikrarl ve tutarl bir rutin oluturmasnn kentleme tarihinin bir sabiti olduu ne


8/32

srlmektedir. Bairoch kentlerde bykln (alansal ve nfus olarak) ve bata kentselilevlerdeki ve kent mekanndaki farkllamann metropoln deimeyen grntsolarak tanmlamaktadr. Bunun yannda Hohenberg ve Lees 1985 tarihli almalarndadeimeyen egemen ilevlere vurgu yapmakta ve egemen bir ilevde uzmanlamaeiliminde olan kentlerin, zellikle sanayi ncesi kentlerinden ticaret merkezi halinegelmi olanlar, metropol olarak tanmlanabileceklerini ortaya koymaktadr. Avrupada

kentsel hiyararinin st basamaklarnda bulunan kentlerin (sanayi kentleri) ebekedzenindeki eklem noktalarnda yer alanlara nazaran (ticaret metropolleri) daha uzunsrelerde bu konumlarn koruduklar grlmektedir. XV yzyldan XVIII yzylagelindiindde Avrupadaki ticaret arlnnn Akdeniz evresi kentlerinden KuzeyAvrupann okyanus kenar kentlerine kayd grlmektedir. Bu nedenle KuzeyAvrupada ticaret yeni metropoller ortaya karken gneydekiler giderek nemlerinikaybetmilerdir.

3.Yaklam; Aklama; Ylma kuramnn grnm.Metropollerde koordinasyon ilevlerindeki younlama ve bunun yannda eitlilik

yolundaki kentlerdeki stabilite Marshallci ylma/toplanma ekonomileri kuramylaaklanabilir. Marshall, ylma/toplanma ekonomileri kuramnda genel anlamda ve

ksaca, ylma/toplanma ekonomilerini, ekonomik faaliyetlerin belirli bir alanda (kentte -metropolde) younlamas sonucunda ortaya kan ve maliyetlerin azalmasna nedenolan etkilerin oluturduunu ve dsal ekonomiler olarak deerlendirdii bu ekonomiyi,toplu retim, ileri derecede uzmanlam igc ve hizmet ile ulam olanaklarndakigelimiliin yaratt ekiciliin bir sonucu olarak tanmlamaktadr. Marshall ekonomikfaaliyetlerin kentlerde ve giderek metropollerde ylmasn, ylma ve dalmakuvvetlerinin karlkl etkileimiyle aklamaktadr. Bu karlkl glerin (merkezcil vemerkez-ka kuvvetleri) oluumu ve iddetleri yerlemenin barndrd ilevlerin niteliikadar corafi konumuyla da ilikilidir. 19 ve 20 yzyl boyunca serbest piyasann oluumdzeyindeki yetersizlikler mekansal unsurlarn fazlaca dikkate alnmamasna nedenolmutur. Marshall bu durumu u szlerle aklamaktadr;

Piyasalar, arz ve talep glerinin dengeye geldii zaman boyutunun

yansra mekn bakmndan da deiirler. Zamamn etkisi mekna gredaha nemlidir. nk dengenin doas ve bunu belirleyen nedenler,piyasa dneminin uzunluuna baldr.

Ylma/toplanma ekonomileri olarak adlandrlan ve yerseimi davranlarna balolarak ekillenen younlamalarn ortaya kard dsallklarn metropollerde irketlerasndan olumlu dzeyde olutuu grlmektedir. Ancak metropol iinde oluan yaamkoullarndaki olumsuzluk belirli bir dzeyin zerine ktnda bu kez ylma/toplanmamelkanizmas tersine ilemeye balayarak yerseimi davranlarnda yeni younlamaalanlarnn aranmaya balamasna neden de olabilmektedir.

levlerin koordinasyonu bilgi gerektirmektedir. Bu da metropoldeki yzyzeilikilerin neminin artmas demektir. Yzyze ilikiler metropolde oluan karmak

koordinasyon bilgisinin aktarm asndan ok stratejik bir nem ortaya koymaktadr.Ayrca bu yzyze ilikilerin younluu olduka yksek bir externalit de proximitortaya karmaktadr.

Metropollerde koordinasyon faaliyetlerinin younlamas ve byk eitlendirilmiehirlerin greli istikrar ylmann ekonomi teorisinin nda anlalabilir .

Her zaman ve zorunlu olarak , uzun menzilli faaliyetlerinin gelitirilmesi uzunmesafe art ve daha fazla veya daha az dank maddi veya maddi olmayan etkileimleriile birlikte gider . Bu daha doru bir karar sreleri , karar ve daha fazla kontrol iin dahafazla yardm talep ekonomik operasyonlar artan karmakl yol aar . Ticari etkileimlernispeten basit olsa bile, uzak gemite , ulam ilkel aralar zaman byk bir anlamaald ve d ticaret olduka karmak yaplm yksek risk , ima . Bu koullar altnda ,koordinasyon ihtiyac yksek dzey , yetenekli , ve bilgiye dayal faaliyetlerin bir dizigelitirme gerektiren , artt. Yukarda bildirildii gibi , bu faaliyetlerin doal konsantre vegelien ehirlerin bykehir karakterini glendirmek eiliminde .


9/32

Bu konsantrasyonlar koordinasyon faaliyetleri bilgi youn faydalanmak yaknlkdsallklar asndan anlalabilir .

Bu yz-yze grmeler konusunda lider bir rol bahetmitir. Onlar koordinasyonfaaliyetlerinin gerektirdii karmak ve kiiselletirilmi bilgi alveriini iletmek Onlarstratejik vardr. Yz-yze iletiim gl yaknlk dsallklar retmek ve biz mesafe

(Bairoch, 1985) ve arazi (Duranton , 1999) zulm ile benzetme ile "yak nl zulm" szolabilir. Bunlar ksa mekansal aral ile piyasa d dsallklar vardr. Bunlarkoordinasyon faaliyetlerini etkileyen bir ylma sre oluturmak. Bu muhtemelenMetropolle oluumunda en nemli faktrdr.

Ama bu sre sadece ylma glerin bir asgari dzeyin zerinde grnr. imdibu glerinyounluuehrinbyklne ve bileimine baldr. Bu metropolization tekbelirleyici olmasa bile, kent bykl koordinasyon fonksiyonlarnn konsantrasyonuyanadr. Orada uzun bir pazar bulmak, nk daha spesifik olarak, ekonomikfaaliyetlerinkonsantrasyon st dzey etkinliklerykselii destekler. Sonu olarak , bykbir ehir srayla eitlilii artrr ve bylece yeni Jacobs - tipi ylma ekonomilerini retenyeni nadir faaliyetleri oluturmak mmkn. Ayrca, minimum boyut yeni bir ylmaekonomilerini oluturmak lek ekonomileri ieren zel kamu hizmetleriningrnm iin

gereklidir.Bu ylma srelerde , insan sermayesi dsallklar nemli bir rol oynamaktadr.

olarak koordinasyon fonksiyonlar vasfl igc art ve beeri sermaye dsallklar iinihtiya ortaya gelitirmek. ehir boyutu, beeri sermaye ve bilgi ileme karlkl takviyeedilir. Bu bilgilerinyaylmasn kolaylatrr, nk ajanlarnylma beeri sermaye, yanigeliim ve renme , bilgi ve yenilikoluumunu yararlanr. Buna karlk, beeri sermaye,koordinasyon iin belirgin bir ihtiyac olan yeni aktiviteler ekiyor srece, ylmann birfaktrdr.

Dier yandan metropoller ile ilgili tanmlarn Ralletnin yaklamna benzerlik tayanancak biraz daha geni bir kapsama sahip be farkl ana balk altnda toplandgrlmektedir.

a. Etimolojik Tabanl Tanmlar

Ana Kent", "Hakim Kent", "Bir Kentsel Sistemin veya An Bandaki, Enstndeki kent", "Ulusal stratejik snrlar am kent", karl olarak kullanlan metropolkelimesi Yunan-latin etimolojisine gre bir ekirdekten remi byk bir kentsel formuifade etmektedir. METER eski yunanda ANA anlamn tamaktadr. Ayn ekildedzenleme, norm ve etkisi basks altna alma, metropol deyiminin tarihsel konseptiiinde yer almaktadr. Kavramn 16. yzyln sonlarna (1590lar) doru kullanlmayabaland sanlmaktadr.

Bir baka etimoloji szlnde, metropoln 13-14. yzyllarda kullanlmayabalanm ve4. yzyldan gelen ve bir blgenin vilayetin merkezi anlamnda kullanlan

latince metropolisten gelen bir birleik kelime olduu ve ayrca 5. yzyldan bu yana(420 den nce) din merkezlerinin sralanmasnda da kullanlan bir kademe olarak dakullanld ortaya konmaktadr. Ayrca ayn szlk, latin kaynaklarn kelimeyi eskiyunandan aldklar ve ayn anlamda kullandklarnn altn izmektedir.

4. yzyldan bu yana kullanlan ve gnze gelene dek "Ana Kent", "Hakim Kent","Bir Kentsel Sistemin veya An Bandaki, En stndeki kent", "Ulusal stratejik snrlaram kent farkl anlamlar kazanan metropolis eski yunanda kolonileme ile ortayakmtr. lk nceleri daha ok anakentin kolonileri karsndaki denetimi ve siyasiegemenliini belirtmek iin kullanlmtr.

Yunan-latin etimolojisine gre metropol deyimi bir ekirdekten remi byk birkentsel formu ifade etmektedir. mtr eski yunanda ANA anlamn tamaktadr. Kentdemek olan polis ile birleerek anakent nemli kent veya bir blgenin bakenti anlamndakullanlmtr. Latin dneminde metropolis kelimesi bir blgenin bakentini tanmlamakiin olarak kullanlm ve bu anlamdan hareketle 14. yzyldan bu yana metropolitensfat metropol nitelii olan anlamnda kullanlagelmitir. Ayn ekilde dzenleme, norm


10/32

ve etkisi basks altna alma, metropol deyiminin tarihsel konsepti iinde yer almaktadr.Pierre George kelimenin amerikal corafyaclar ve kent sosyologlar tarafndan blgeselmerkez veya byk i merkezleri haline gelmi biyk kentleri tanmlamak iinkullanldn belirtmektedir. George bu kentlerin etkilrinin ktann byk bir blmnetkileri altnda tuttuklarn da eklemektedir. Ayrca eski yunanda bir veya birden fazlakoloni kenti kurmu kentlere metropolis denilmekte idi. Bu kullanmdan hareketle

metropol kolonileri olan lkeleri tanmlamak iin de kullanlmaktadr (1748,Montesquieu). Roma krallnda bir blgenin idari merkezine metropolis denmekte idi. V.Yzylda nl corafyac Strobonun batnn byk nfuslu blgelerinin en nemlikentlerini tanmlamak iin kullandn grmekteyiz. nl tarihi ve filozof Xenophonunda metropolis kelimesini bir blgede yer alan bir kentin nceliini tanmlamak amacylakulland bilinmektedir.

Nfus Byklnden Yola kan Tanmlar

Metropolis 1701 den bu yana blgenin en byk kentini tanmlamak iinkullanlmaktadr. Metropollerin tanmlanmasnda en ok kullanlan byklk nfusbykldr. rnein;

-Finlandiya'daki 50.000 den balayarak ilk nce 500.000 daha sonra 1.000.000akadar ulaan minimum nfus bykl yaklamlar. Byk boyutlu kentsel mekanlarlakar karya kalnmakta ve ok uluslu bir evreye entegre olmaya alan uluslararas birkentsel evre. Blumenfeld metropol tanmlarken; ... En az yarm milyon insannyaad bir yerleme olarak tanmlamakta halkn ouna hitabeden ulam aralar ilemerkezinden en fazla 45 dakika uzakla kadar alan bir alan kapsar. demektedir.

Buna benzer olarak Kanada statistik Brosu 100.000 ve daha fazla nfuslu birmerkezi kentsel alana komu bir veya birden fazla belediyenin olutuduu kentsel alan

Metropoliten Saym Alan (Metropolitan Cencus Area) olarak tanmlamaktadr.Hindistanda Saym Komisyonu metropoliten kenti 4.000.000 ve daha fazla nfuslukentler olarak tanmlamaktadr. ngilterede ise daha ok kentsel younluk blgelerini(conurbation) tanmlamak iin kullanlmaktadr.

Amerika Birleik Devletlerinde 50.000 ve daha fazla nfuslu yerlemelerin MertropolitenPlanlama Kurumu olarak adlandrlan bir organizasyonu kurma zorunluluklar vardr. Bu bir anlamdabu lke iin metropol tanm olarak kabul edilebilir. Benzer bir tanmlama statistiksel MetropolitenAlan -metropolitan statistical area- olarak Amerika Birleik Devletler Saym Brosu tarafndan dakullanlmaktadr.

Blumenfeldmetropol tanmlarken; ... En az yarm milyon insann yaad biryerleme olarak tanmlamakta halkn ouna hitabeden ulam aralar ile merkezindenen fazla 45 dakika uzakla kadar alan bir alan kapsar. demektedir.

Morfolojik ve rgtsel Tanmlar

metropoln morfolojik tanm, genel anlamda ina edilmi evrenin dzenine

temellendirilmekte olmakla birlikte bu yaklamn srdrlebilir olmas tartmaldr.Bunun temel nedeni merkezdeki ekirdein etki alannn dzgn ekilde inaa edilmikentsel dokunun-evrenin ok daha uzana ulamaktadr. Ayrca metropoliten alansadece kentsel nitelikli yerlemeleri deil krsal zelliklerdeki yerlemeleri dekapsamaktadr. Bu adan morfolojik tabanl yaklamlarn ortaya koyduu doku zellikleriasndan nemli yetersizlikleri vardr.

Dier yandan her bir metropoln morfolojik zelliklerinin dier metropollerde dekarlalan ortak zellikler veya modeller olup olmad nemli bir sorun olarak karmzakmaktadr. Amerikan metropolleri, Avrupa metropolleri, Afrika veya Asya metropolleriortak morfolojik zellikler ortaya koyan metropollerdir denebilir mi? Ayrca byklnve yaygnln kk kentlerinkinden farkl ve zel kentsel formlar olumasna nedenneden olduu sylenebilir mi? Bu sorularn cevabnn verilebilmesi asndan iki nemliolgunun irdelenmesi gerekmektedir; mekansal yaylmave karmaklk.

Metropoliten kentler sz konusu olduunda ounlukla byk boyutlu kentselmekanlarla ve ok uluslu bir evreye entegre olmaya alan uluslararas bir kentsel


11/32

evre ile kar karya kalnmaktadr. Ancak yerlemi bir eilim olarak uluslararasniteliklerin ne kt tanmlarda ounlukla byklk bir lt olarakkullanlmamaktadr.

ounlukla Amerikal ve/veya Fransz corafyaclar tarafndan oluturulmu butanmlar ounlukla metropoliten alan btnnde bir yapsal doku zellii belirlemekyerine merkezlerin zayflamas sonucu ortaya kan kimliksizleme ve gnmz kentsel

dokunun genel anlamda bozulmas zerine kurulmulardr.Metropollerin resmi bir tanmnn olmad daha nce de aklamtk. Metropolleri

retilmi yapay evrenin dzenine temellendirilen morfolojik tanmlarn da okkullanl olmad aktr. nk youn merkezi ekirdein etki alan, inaaedilmi yapayevrenin ok dna uzanmaktadr. Metropoliten alan sadece kentsel yerlemeleri deilekonomik sosyal ve evresel zellikleri ekirdee bal krsal yerlemeleri dekapsamaktadr.

Sosyolojik Tabanl Tanmlar

1930larn balarnda ikago Okulu temsilcilerinin byk ehirler ile ilgili tanmlamaalmalar yaptklar grlmektedir. Bilgi birikimi, borsann canll ve dnce ve insanhareketlilii ikago okulu sosyologlarnn kullandklar tanm unsurlar olmutur.

Sosyolojik tabanl tanmlar; ayrmay, kentii sosyal ve fizik mekanda grlenpatlamalar ve mekanszlamay temel alan tanmlamalardr. Bu tanmlar byk ve younkentsel alanlar gz nne alnarak oluturulmutur.

Monnet sosyolojik olarak metropollemeyi ve metropolleri tanmlarken kavramnkentli nfusun gle gelen nfusun (i gler ve uluslararas igcnn yer deitirmesiile oluan) katks ile kozmopolitlemesi ve yaam tarzlarnn bireysellemesi ile beraberanlmas gerektiini ileri srmektedir.

levsel Yaklamlar

levsel tanmlar merkez ile evre yerlemeler arasnda gerekletirilen gnlkiyeri konut ilikisi zerine kurulmaktadr. Bu deerlendirmenin ayn zamandametropoliten alanlar arasnda karlatrmal irdelemeler yapmak iin uygun bir platformoluturduu da sylenebilir. zellikle altyap, igc pazar, ekonomik yap, yaamkoullar, metropol-kent ve doal evresi ilikileri gibi ltlerin kullanlmas iin toplananveriler olduka geni bir deerledirme alan ortaya koymaktadr.

Ayrca metropoliten alan iinde veya eperlerinde yerseen ok uluslu irketekonomilerindeki kozmopolit zellikler llebilir deerleri ile veri seti iinde yer alanltlerin banda gelmektedir. Kresellemenin en nemli sonularndan biri olan igcnn yeni uluslararas bllm metropoller iindeki niteliksel deiimin en nemligrnts olarak kabul edilmektedir. retim hizmetlerindeki uluslararaslama,younlama ve ylmalar ile metropollerin uluslararas finans merkezleri halinednmesi genel anlamda tanm ltleri olarak kullanlmaktadr.

Merkezi ekirdek ile evre yerlemeler arasndaki iyeri konut ilikisine balolarak gnlk gidi gelileri temel alan bir ilevsel tanmnok kullanlan ve uygun birtanm olduu grlmektedir. Bu tanm altyap anlamnda, igc pazar anlamnda,ekonomiler, nfusun yaam koullar ve metropol ile metropoln doal evresi arasndakiilikilerin karlatrmal analizlerinin yaplabilmesini olanakl klmaktadr. levselyaklamlar koutunda oluturulmu tanmlardan en nemli rneklerden biri OECDninyapt tanmdr.

Metropol Tanmlarndan Baz rnekler

Metropoliten alan tanmlarndan bazlar;

Blumenfeld 1967 tarihli nl almas The Modern Metropoliste, metropol,sanayileme srecinin yartt deiim ve geliimin sonucunda ortaya kan insanyerlemelerinin yeni ve deiik bir formu olarak tanmlamaktadr.


12/32

Kele ise metropoliten alan; ekonomik ve toplumsal yaamn daha okmerkezdeki ehrin etkisi altnda bulunduu, ortak karlarla ona bal olan, snrlarndoal koulardan ve tze kurallandan ok gnlk i gidi-gelilerinin belirledii,snrlarynetsel snrlarla her zaman akmayan byk lde ehirlemi alan olaraktanmlamaktadr.

b. Maurice HALBWACHS

Fakat imdi, bir ok milyon nfusu barndran, ok byk kentleriele alalm. imdiden ulus snrlarn am bir deiim toplumunda, yenibir ekonomik ilev ile, organizma iindeki en yksek karar merkezi olarakaklanamazlar m? Dzenleme, kontrol etme yannda ynlendirme vetevik etme ilevleri ile.

Yukardaki tanmlamas ile Maurice Halbwachs Chicago Okulu sosyologlarndanhemen sonra metropol konusunda ilk Avrupal sosyologtan biri olarak karmzakmaktadr.

c. Hande SUHER

Suher metropoliten kenti; bu kentsel yerleme tr, genelde belirli birnfus byklne, nfus younluuna erimi ve kentlemi bir nfusa sahip,bir yerleme trdr. Genelde bu nfus bykl 1.000.000 zerindedir.saptamalar ile tanmlamaktadr. Metropoller, kentlerin kurumsal gelerine sahip,uzmanlamada st dzeylere ulam, rekabet gc gelimi, etki alan geni, yksekdzeyde ticari ve mali ilevlere sahip yerlemelerdir.

Her kent metropol statsne ulaamaz. Byklk bir kriter alsa da tek banayeterli bir kriter deildir. Metropol; yaygnlamakta olan sanayi sonras ekonomideuluslar aras nitelikli karmak ilevlerin koordinasyonu ile ilgili aktivitelerin youn olduubir kenttir. Bu koordinasyon ilevi sadece st dzey ilevleri barndran kentlerde yer alr.Yani yaratma ilevleri, karar verme ilevleri, kontrol hizmetleri, ekonomik ilevlerinorganizasyonu, yerseimi, retim uluslararas fiyat veya igc stratejileri ile ilgili ilevlergibi. Bylece sadece ok yksek dzeyli hizmetlerin varl, yatrm aracl ve firmalaraynelik hizmetler gibi (mavirlik, reklam tantm, hukuksal hizmetler) veya yine uluslararas firmalarn ynetim merkezlerine verilen hizmetler gibi, bir kente metropole vekresellemi dnyada ekonomik bir g merkezine dnme frsat olana verir.

Bir metropol mekan ortak bir mantk uyarnca organize edilmi insan ve ilevlerinyounlat bir kentsel alandr. Byk kentler bu nedenle her zaman metropolstatsnde deildir. nk,bu kentlerde yer alan ilevler blge dna veya ulusal snrlardna ulaamamaktadr, nk, deiik dzeylerdeki karar mekanizmalar bu alanlarda

yer almamaktadr. Ayn ekilde byk kentsel blgeler baskn bir birincil nemdemerkezden yoksun olsalar da gerek metropoller oluturabilirler. Buna en nemli rnekRandstad blgesidir.

Ekonomik ilevlerinin ve nfusunun younluu ve farkllklar ile karakterize olmubyk kent. Gelimi altyap ve kamusal hizmet sunabilen ayrca firmalara geni birpazar oluturarak tercihe gre ve kaliteli hizmet sunabilen, bilgiye kolay ulalabilen,dier byk kentlere oranla ekonomik ilevlerinde daha geni bir gerek otonomiye sahipkent.

Dictionnaire de la Geographiede metropol kentsel hiyarariye bal genel birkavram olarak tanmlanmaktadr. Szlk kentlerin iinde byk ayrmalarn kartlklarnbarnd yaygn bir gereklik olarak tanmlanmaktadr. Kentsel hiyarariler karmaktr;

kk kentler ile byk kentler arasnda pek ok ara kademe bulunmaktadr. En bykkentler megapol olarak tanmlanmaktadr (veya makropol). 8 milyon nfus lt ile


13/32

bakuldnda gnmzde 22 ila 25 arasnda kentsel alan megapol olarak tanmlanabilir.Bu farkl byklklerdeki kentler megapollerin iinde yer alabilmektedirler ve tm buoluuma metropol denmektedir. Bir baka deyile geni alanlarn ynetim merkezi.Ayrca bu merkezler bu niteliklerinden tr ounlukla devlet bakentleri durumundadr.

Ayrca metropol terimi farkl blgelerdeki kolonilerine gre merkez lkenindurumunu belirtmek iin de kullanlmaktadr. Bylesi ok deiik ekillerde

tanmlanabilen (polymorphe) bir olgunun tartlmas ok byk nem tamaktadr. Bir metropoliten alan bir metropol kent ve onun etki alanndan olumaktadr.

Merkez kent greli olarak youn bir yaayan veya alan nfusa sahiptir ve merkez ileilevsel ilikiler iinde olan yerlemeler ile evrelenmitir. Metropol merkezlerinbirbirlerine ok yakn olmasyla ve tmn etkisi altna almasyla tek merkezli olabileceigibi birbirlerinden ayrk olmalar ve bir etki dengesi iinde bulunmalar koutunda okmerkezli de olabilir.

Metropoliten alanlar ilevsel nitelikleri ne karlarak yaplan bir tanmlamasnMoodys Analitics de gryoruz; Metropolitan alan kentlemi bir ekirdek ile glekonomik balar ile birbirine bal evre yerlemelerden oluan bir btndr.Metropoliten alanlar gnlk kullanma hizmet eden altyap sistemi ile desteklenen birigc havuzu ile tketiciler ve iletmeler iin hizmet alanlar oluturur. B ir metropol

alan genellikle bir dizi yerel ynetim otoritesini kapsamaktadr.Bykehir alanlarDier yandan Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) metropoliten alanlar,

genellikle nfus ve ekonomik faaliyetlerin younlat byk fonksiyonel ekonomikalanlar olarak tanmlamaktadr. OECD metropoliten alanlar, ekonomik bir blge olarakiinde ekonomik ilikilerin younlat, igc pazarnn olutuu, iletme ve tedarikzincirlerinin olutuduu, iletmeler ve ynetimler aras iliki ebekelerinin kurulduucorafi bir alan olarak aklamaktadr. Ulam, iletiim ve haberleme altyaps ile igcile iletmeleri birbirine balamas nedeniyle metropoliten alann can damarnoluturmaktadr. OECD lkeleri kapsamnda yaplan metropoliten alan tanmlamaalmalarnda baz temel yaklamlar retilmitir;

Genellikle metropolitan blgeler ilevsel ekonomik alanlarn oluturduu, ok

sayda yerel ynetim birimini kapsayan, nfusun ve ekonomik faaliyetlerin younlatalanlar olarak tanmlanrlar. Ekonomik alan bu anlamda, irketler ile yerel ynetimlerarasndaki ilikileri, nemli destek balantlarnve irket ebekelerini ama daha danemlisi igc pazar ile ekonomik balantlarn younlat bir coraf mekantanmmlamaktadr.

Metropoliten blgeleri ilevsel olarak tanmlamak iin birka metodoloji gelitirildi.Bugn iin, metropoliten blgenin ulusal tanmlar farkl olurken, tipik olarak igcnnveya nfusun younlat merkez ekirdei ve youn ekilde iskan edilmi ve ekirdeklesk ilikilerdeki evreden oluan bir blgeyi tanmlamaktadr. Bu tanmlar u ltnen az birini kullanmaktadr; byklk (alan, nfus ve/veya igc), yksek nfusyounluu ve evresi ile gnlk gel-git saysnn ykseklii.

Metropoliten alanlarn iinde gerekleen gel-git akmlar ve igc pazarnn

metropoln tek merkezli, ok merkezli veya mega-kent haline dnp dnmeyeceikonusunda en nemli faktr olarak karmza kmaktadr.

Mark DUMONTBu tanmlara benzer ekilde Mark Dumont metropol kelimesinin farkl

kullanmnda anlamlarn birbirine artrldn ileri srmektedir. Bu balamda Dumontkavramn sembolik, siyasal (stratejik) ve bilimsel kullanmlana dikkat ekerek siyasalolarak ve ierie girmeden nce (zellikle Fransada), alansal dzenlemeler yapmayamaclayan bir ynetim birimine kaytl, stratejik deeri olan bir yerleme kademesi vekamusal eylemler iin kullanlan bir dzenleme teknii olarak karmza kmaktadr.Dier yandan uzun yllardr en youn kullanm eklinin Ortodoks ve Katalik kiliselerininrgtlenmesinde, dini anlamda eyaletlerin bakenti anlamnda, ortaya ktn da ifadeetmektedir. Bu siyasal idari kullanm Fransada yeni metropollerin oluturulmasndanemli bir unsurolarak kullanlmaktadr. Bu idari role ek olarak mekan organizasyonundakullanllanlmak zere stratejik bir ge olarak ve yine Fransada gerekletirilmi dengemetropolleri kavramnn tam tersi bir uygulama olarak zellikle Rusyada nmzdeki


14/32

dnemde planlanan nfusu yirmi dev younluk blgesinde lokalize etme yaklammetropol kavramnn en gncel deerlendirmelerinden birisidir.

Dumont terimin ikinci kullanmnn bakent terimini artrmas ile oluansembolik etkisine bal olduunu sylemektedir. Metropoln tarihsel olarak kolonidneminden kalma evre-merkez ilikisini temsil ettii bilinmektedir, metropol-bakentayrmas ynetim ilevleri kentler arasnda dalmaya, ilevlere ve hizmetlere bal g

yeniden datlmaya ve baz gler zerklik kazanmaya balad dnemdegereklemitir. Kltrel ve ekonomik prestijin maksimize edilmesi veistatistiki deerlerinyaratt siyasal etki gz nne alndnda metropoln her konuda stn zellikleresahip bir kent olarak tanmlanmas mmkndr.

Bu noktada nc boyut ne gelmektedir; gstergeler, donatlar, eikler vehizmetler zerinden llebilen bilimsel bir gereklik olarak metropol. Bu balamda biliminsanlarnn metropolleri kapsamlar balamnda olduu kadar yaylmlar ve ekicilikleriboyutlarnda da tarttklar grlmektedir. Gncel olarak bilimsel tabanda sz konusuedilen bir dier ltn de gnmzn deien, birletirdii ve yayd kadar odaklaanmetropollerinin snrlarnn belirlenmesidir. Bu konuda da iki temel grn etrafndatoplanld grlmektedir; ilki, ayrcalkl, zellikli bir alan olmas (tanmlanabilir kimliklendirilebilir- bir merkez olarak metropol), ikincisi ise ebeke nitelii (mobilize bir

blge olarak metropol).

2. BLMMETROPOLTEN ALAN OLUUMU

18. yzyln ortalarndan 20. Yzyl bana Avrupada nfusu 5.000 ve daha fazlaolan yerlemelerde yaayanlarn e katland, 19. Yzyl bandan 20. yzyla nfusu100.000 ve daha fazla olan byk kentlerde yaayanlarn drde katland grlmektedir.

Tablo 1. Avrupada kentleme oranlar 1750-1910

II Dnya Sava sonrasnda zellikle Avrupa ve Amerikada toplumsal yaamda vergtlanmada yeniden yaplanma srecine giren toplumlar giderek deien ve yenidenoluturulmaya balanan yeni dnya ile birlikte yaam mekanlarnda da nemlideiiklikleri yaamaya balamlardr. Hemen her lkede kentleme olgusu en ne kandeiim ve geliim motoru haline gelmi, giderek gemiin orta a kentleri yerlerinisava sonrasnn yeni dnya dzeni iinde yeniden ekillenmeye balayan kentlerebrakmaya balamlardr. Bu geliim, deiim 20 yzyln sonuna kadar hzla devamederek kentlerimiz yzyln sonunda yeni bir deiim sreci iine girecek ve sanayisonras toplumun hzl deiimine ar aksak da olsaayak uydurmaya alacaklardr. Buhzl toplumsal yeniden yaplanma srecinin zellikle kresel dzleme ulammekanizmasnn yatayda ve deyde hareket ettirdii alt sistemlerin birbirlerinegeilerini salayan eklem noktalarn oluturan ve yeni bir oluum olarak tanmlananmetropoller de 1945 sonras giderek artan bir biimde yaantmz iindeki konumlarnglendireceklerdir.


15/32

Tablo 2. Avrupa ve baz lkelerdeki byk kent nfuslarnn toplam nfusa oranlar vesaylar 1800-1910

Birlemi Milletler rgt istatistiklerine gre 2005 ylnda nfusu bir milyondanfazla olan ketlerin says 430 toplam nfuslar yaklak 1 milyar 200 milyon ve dnyatoplam nfusunun % 38ini oluturmaktadr. 2015 de metropoliten alanlarn saysnn541 e, % 72 sinin gelimekte olan lkelerde ve yaklak % 50 sinin Asya -Pasifikblgesinde olaca tahmin edilmektedir.

Metropollerin gnmze kadar kat etmi olduklar oluum, geliim ve deiiminirdelenmesi bu olgunun daha iyi kavranmas asndan son derece nemlidir. Ancak bunoktada bylesi bir abann baz temel metodolojik sorunlar amada yetersiz kaldnnaltn zmakta fayda vardr. yle ki metropol olarak tanmlanan (ki bu konuda tam birgr birliinin olmad daha nce aklanm idi) oluumun hangi zaman diliminden buyana aranacann, aratrmann nerede yaplacann daha akas neyi, nerede ve nezaman aranaca bu yetersizliklerin banda gelmektedir. Bu konuda aratrmaclargenelde gnmz metropollerinden hareketle geriye giderek metropoller ile ilgiligenellemeler oluturmaya almaktadrlar. Bu yntemin de kendi iinde zaaflar olduuaktr. Bunlarn banda her bir metropol kendi zgnl koutunda sistemin iinde yeralmaktadr. Bu zgnlklerin metropoller arasnda kapsaml bir karlatrma yapabilmekiin kullanlabilecek ve genellemeler retilmesine katkda bulunabilecek unsurlartanmlamamaktadr. Bu nedenle bu yntemin kullanlmas ile oluturulabilecek birirdelemenin metropoln kendisi ile snrl kalacak sonular ortaya koyaca aktr.

Bir baka yntem de bir dizi lt oluturup bu ltlerin farkl metropollerdeizlerinin srlmesi eklinde gelitirilmektedir. Bu ekilde yaplm ok sayda aratrmavardr. Bu yntemle de aslnda farkl ltlerin tek balarna ve/veya birbirleri ileetkileim dzeylerinin llmesi ile metropoliten oluum ve geliim srelerineyansmalar saptanmaya allmaktadr. Grgl verilerin kullanld bu tr almalardaniteliksel deerlerin gz ard edilmesinin yaratt boluk hibir ekildedoldurulamamaktdr.

Metropoln kentin bir aamas olarak tanmlanmas ile irdelemenin kentlerdenbalanarak yaplmas yntemi de olduka sk karmza kmaktadr.

A.BONNET

Bonnet metropolleme ile 1945den bu yana daha youn bir ekilde kar karyaolduumuzu ifade ederek irdelemesini kentlerin tarihsel geliimi zerine kurmaktadr.Bonnet yapm olduu almasnda Antik ve Orta a Metropolleri tanmlamasnyaparak daha en bandan metropol tanmnn temelde bir byklk ifadesi olduunukabul etmektedir. Bu tanmdan yola karak kurgulad irdelemesinde yazar antik veorta a metropollerini siyasal ve ynetim merkezi olanlar, dini merkez olanlar,ticaret merkezi olanlar olarak farkl balk altnda toplamtr. Bonnet bualmasnda zetle;

Kent tarihinin milattan nce nc bin yldan balayarak zellikle Mezopotamya

uygarlklar ile Msr arasnda oluan ticaretin gei yollar zerindeki Ortadouyerlemelerinin gelimesi ile baladn, bu oluuma eski Yunanda siyasal bir tanm


16/32

eklendiini ve Romann bu tanm biraz daha gelitirerek gnmzn modern devletkavramnn kaynan oluturan polis i ortaya kardn ileri srmektedir. Bu dnemde

urbs, civitas ve cives kavramlarnn kullanlmaya balandn, bu kavramlardanurbsun kenti tanmlamakta birlikte devleti de ifade ettiini, bylece Roma dnemindemetropollerin siyasal ve ynetsel merkezler olduunu ileri srmektedir. Roma dnemininen nemli metropol Romadr. Ayn dnemde kta avrupasnda Galyal kent devletlerinin

oluturduu federasyonun merkezi olarak karmza kan Lyonun da bir dier nemlimetropol olarak kabul edilebilir. Bonnet skenderiyeyi de nemli bir kent olarak Romaimparatorluununikinci nemli kenti-metropol olarak tanmlamaktadr. Blgenin ayndnemde bir baka metropol de Antakyadr. Antakya-Antioche imparatorluun ncnemli kenti olarak hem blgenin hem de helenistik dnyann en nemlimetropollerinden biridir.

Dini merkezler olarak metropolleri ele aldmzda karmza stanbul kmaktadr.stanbul-Constantinapolis Dou Roma mparatorluunun bakenti olarak yeniimparatorluun tm ilevlerini kendinde toplamakla kalmam ayn zamanda Kilisenin deyeniden rgtlenerek konumlanmasna neden olmutur. Gnmzde de dini neminisrdren kentlerden Antakya bu dnemde de skenderiye ile birlikte metropolitenzelliklerini dini merkez zellii d eekleyerek srdrmekte idiler. VIII. Yzyldan sonra

mslman toplumlarn da blgede nemli kentler kurduklar ve gelitirdiklerigrlmektedir. Bunlardan bazlar; Badat, Kahire, Halep, am ve Kordoba gibi kentlerde mslman toplumlarn dini merkezleri-metropolleri olarak karmza kmaktadr.

Bonnet kent tarihilerinin orta a kentinin Avrupada ticaretin gelimesi ile ortayaktn ve gelitiini kabul ettiklerini sylemektedir. Gerekten de orta an feodal kentiktada oluan ticaret yollarnn kesime noktalarnda konumlanmlardr. Bu zellikleridini merkezler olarak glenmelerine de neden olmutur. XIII. yzyldaki KatedrallerAvrupas tanm Alplerin kuzeyinde konmlanm bu niteliklerdeki kentlerin yaadrnesans tanmlamaktadr.

Byk ticaret merkezleri olarak metropoller; bu konuda ktann ana ticaretilikileri ve bu ilikilerin oluturduu akmlarn corafi dalmn takip edilmesigerekmektedir. Ktann temel ticaret ilikileri okyanus tesi balantlar asndan dou

bat aksnda, Akdeniz ve uzak dou ilikileri asndan da kuzey gney aksndagelimektedir. Bu akslar gnmzde de Avrupann gelime akslardr. Bu balamdakarmza XV. yzylda byk bir nfus artnn gzlemlendii Bruges kenti kmaktadr.Kentsel geliimi ayrca incelenmesi gereken Bruges bir ticaret metropol olar bir yzyliinde nfusunu e katlam ve ngiltere ile ktann i kesimleri arasndaki ticaretinorganize edildii bir liman kenti olarak bu dnemde Londra, Bergen, ve Novgorod ilebirlikte Avrupa ekonomisinin en nemli merkezi haline gelmitir. Bu dnemde hi kukuyokki Venedik Avrupann en nemli ve byk ticari merkezi-metropol deil aynzamanda Avrupa ticaretini denetimi altnda tutan bir kent devletidir. Daha sonrakidnemde Anvers ve Amsterdam yeni metropoller olarak gelimiler ve XVI. Yzyl Lyonbankaclk ilevleriyle Paristen daha ne kt bir dnem olmutur. XVII. Yzyllaberaber kent devletlerinin g kaybettini ve giderek yeni oluan devletlerin ve Londra

Paris gibi bakentlerin nem kazandkalarn grmekteyiz.

AGUIBETOVA

Bonnetnin yapm olduu snflandrmaya benzer bir tanmlama metropollerinoluumunu tarihsel bir bak asyla irdelerken u ana balklar altnda toplamaktadr;sanayi ncesi dnemin ticaret metropolleri, sanayileme dneminin retimmetropolleri veya sanayi metropolleri dnemi ve bilgi ann biliim ve imetropolleri. Bu tarihleme bir anlamda teknolojinin geliimi ile kout olarak kentlerdegrlen nitelik deiimini ne karan bir yaklamdan yola kmaktadr; sanayi ncesidnem, sanayileme dnemive sanayi sonras dnem. Bu dnemleme iin 1870 ve1970 tarihleri dnmn yaand tarihler olarak kabul edilmektedir.

Aquibetova birinci dnemin ayrt edici zelliklerinin insan ve mal hareketlii ileiletiim konusundaki yksek maliyetler, kk ve kiisel retim, igcnn mekansaldalm asndan da giderek uzmanlamaya balayan bir igc ylmasna sahne olan


17/32

kentler ile bu kentlere besin ve ham madde salayan bir hinterland gelimesi olduunune srmektedir. Ksaca bu dnem kentlerinin en nemli karakteristii ticarettir. Sanayincesi dnem kentlerinde yaanan ticaret ilevi uzun mesafeli ilikilerin kurulmasna, bubalamda mal alverii ayn zamanda bilginin de dnya genelinde yaylmasna n ayakolmu giderek finansman ve sigorta kavramlarnn olumasna ve gelimesine nedenolmutur. Bylece kentler dini merkezler olmalar yannda finansman, ticaret ve ynetim

merkezleri haline dnmeye balamlardr. Aquibetova zellemi kentler vebakent niteliindeki kentlerin bu dnem metropolleri olarak tanmlanabileceini ilerisrmektedir. Bakentler idari, siyasi, dini, savunma ve egdm hizmetleri sunarlarkenpazarda ynetmekte idiler. Bu nedenle ilevlerinin kentlerden farkllam olduunusyliyebiliriz. Ancak bakentlerin etkilerinin ulusal dzlemi aamadn da belirtmekgerekir. Bunun yannda ekonomik ve uzun mesafeli ticaret ilikileri nedeniyle etkileriuluslar aras dzleme yaylm dnya kentleri zellemi kentler tanm altnda budnemin dier bir metropol grubunu oluturmaktadr. Bu metropol kentler etkilerini genibir corafyaya yayabilmiler ve uluslar aras ticaretin oraganize edildii bir a sistemiiinde egdm merkezi olarak yer almakta idiler. Bu metropollerin gnmzmetropolleri ile benzer ynleri evrelerindeki kentlerden daha fazla uzak esafeli ticaretilikileri oluturmu olmalardr. Bu dnemin metropolleri ticaret metropolleri olarak

anlmaktadr.kinci dnemXVII yzyldan XX yzyla kadar sren sanayileme dnemidir. Bu

dnemi de metropoller asndan kendi iinde iki dneme ayrmak olasdr; 1770-1870aras ilk aama ve 1870-1970 aras ikinci aama.

Aquibetova yukarda anlan almasnda 1770-1870 arasndaki dnemi ilksanayileme sreci (devrimi), kmr ve buhar makinas dnemi ile tanmlamaktadr.kinci dnem ise 1870-1970 arasndaki dnyadaki yeni ekonomik dzenin olutuu birdnemdir. Birinci dnemdeki en nemli oluum 1850lerde demiryolu sistemlerininkurulmas ikinci dnemde ise irket i dzenlerindeki deiimler, elektriin kefi vegelitirilmesi ile iten yanmal motorun retimde ilerlie kavumasdr. Birinci dnemdenikincisine geite demiryollarnn kentler aras ulam kolaylatrmas ve ulammaliyetlerinin yava yava dmesi ile kentlerdeki retim rgtlenmesindeki deiimde

rol oynamtr. Kentsel nfusun art ve bunun temel nedeni olan gn ivmekazanmas kentleme olgusunun grnr hale gelmesindeki en nemli etmendir. Budnemlerde kentlerdeki geliim ve deiim pekok aratrmann konusu olmutur. Budnemin metropollerine sanayi metropolleridenmektedir.

nc dnem 1970lerden sonra yaanmaya balanan retimin yapsal deiimiile birlikte metropollemenin yeni bir formuna geildii kabul edilmektedir. Sanayisonras ekonomik yaplanma, iletiim ve haberleme teknolojilerindeki hzl gelimekoutunda, hizmetler sektr tarafndan domine edilmekte ve bu sektrn hzlabymesi genilemesi ve yaylmas sreci iine girmesi ile ekillenmektedir. metropolleri olarak tanmlanan bu yeni dnemimin yeniden rgtlenmi metropollerinindaha ok gelimi lke byk kentlerinin dnmesi ile olutuu grlmektedir.Castellsin de belirttii gibi sanayileme dnemindeki ham madde ve enerjinin kentleme

ile ilgili stratejik nemi sanayi sonras dnemde bilgiye ve kullanmna gemitir. Ksacailetim ve haberleme teknolojilerinin geliimi biliim sektrnn gelimesine n ayakolurken biliim sektrndeki gelimelerde teknolojinin gelimesine neden olmaktadr.letiim teknolojilerinde yaanan bu geliim retim tarzlarndaki yapsal ve sree aitdeiimler ile devam etmektedir. Bu yeni dnemin bir evvelki fordist retim dnemindensanayi ve hizmet sektrnde retimin farkllamas ve eitlenmesine bal olarakretimin bireysellemesi ile ayrldn ve bu bireyselleme sonucu deien vekarmaklaan retimin giderek kresel bir zellik kazanmtr. Bu sre, kaldrlansnrlar indirilen gmrk duvarlar, haberleme ve ulamda salanan iyiletirme vemaliyet azalmalar ile kresellemenin temel unsurlarnndan birini oluturmaktadr. Budnemde kresel anlamda ynetim ve dzenleme ilevlerinin stratejik nemindekigeliimler, uzmanlam gc ve biliim sektrlerinin yeni nitelikleri metropollerinyenilenmesine ve dzenlenmesine neden olmutur. Bu dnemin metropollerineAquibetova i metropolleriolarak adlandrmaktadr.


18/32

Sanayi metropollerinden i metropollerine dnmde nemli konu karmzakmaktadr; (i) yksek dzeyli hizmet ve ilevlerin metropollerde younlamas,(ii)metropollerin i yaplarndaki deiimler ve (iii) kresel a sistemi iindekikonumlarndaki deiimler. Yksek dzeyli hizmet ve ilevlerin metropollerdeyounlamas, bilgi youn, kiisellemi ve soyut nitelii ile dzenleme ve egdmilevlerinin belirli dzeydeki kentlerde ylma gstermeleri ve devamnda zell ikle bu

ylma eiliminin sre olarak ortaya koyduu yeni yapy anlatmaktadr. Dier yandanbu ylma metropollerde mekansal yenilenmelere yol amaktadr. Metropollerin iyaplarndaki deiimler ve yeniden yaplanmalar zellikle mekansal boyutta daha semeci ve metropol iinde altalanlar zelinde oluma eilimi iindedir. Basit yapdagelien ve yz yze ilikilerin youn olmad ilevlerin evredeki altalanlarda, karmakolanlarn ise merkezdekilerde yer semeleri ile karakterize olan bu yeni oluum uygunarazi deerleri ve maksimum ulalabilirlik zerine kurgulanmaktadr. Kresel a sistemiiindeki konum deiiklii konusuna gelindiinde ise ok farkl nitelikli ve ok dzlemlikresel alarn metropollerin oluturduu eklem noktalarn srekli ve anlk ilikiler ilebirbirine balad grlmektedir. Bu as sistem iinde metropoller ok uzmanlam vezellemi biliim, haberleme, iletiim ve ulam altyaplarna gereksinim duymakta vei yaplarn bu yeni gereksinimlere cevap verecek ekilde yenilemeleri gerekmektedir.

KIRAY

Kray metropoliten kent olgusunu irdelerken ikago Okulu sosyologlarnn 1900lerin balarnda yapm olduklar almalarn sonularndan yola kmaktadr. Gerektende Park ve Burgees ve daha sonra da McKenzie Chicago blgesindeki toplumsaldeiimleri gzleyerek gelitirdikleri almalar insan ekolojisi ve zellikle kentler arasilikilerin deiim gstermee baladklar ynndeki saptamalar ile metropoliten alan vemetropoller konusundaki en nemli kilometre talarndan birisini oluturmaktadr.Yzyln banda sanayi retim tesislerinin amerikan kentlerinden desantralize olarakveya edilerek grece kk kta ii kentlerine ynelmee balamas (bu konununirdelenmesi ve deiik aklamalar iin baknz ..kzl kuaklar ve sendikalizm) bu

balamda geni kentsel alanlarda haberleme ve ulam olanaklarnn gelimesi ilebirlikte kentsel altblgeler arasndaki karlkl etkileimin ve ilikilerin yenidendzenlendiini ve bu kentler arasnda byklk ve sahip olduklar ilevler asndan yenifarkllamalarn olumas yeni bir yerleme biiminin; metropollerin, oluma nedenlerdengrlmektedir. Chicago Okulu aratrmaclarndan McKenzie bu yeni oluum iinde iyeri-konut ilikisinin giderek uzamasnn, yeni altkentlerin olumasnn ve kentlemi blgeninalansal olarak yaylmasnn ve bymesinin merkezdeki metropoliten kentin younsosyal, ekonomik ve idari ilikilerinde her eye hakim olmasn ve kontrol etmesiniengellemediini bu durumun yeni bir sosyal ve ekonomik birimin olutuunun en akdelili olduunu kabul etmektedir. Kray, Chicago Okulu temsilcilerinin bu almalarn1940larda Donald Bogue, 1960larda O.D. Duncan ve Jean Gottmann ayr ayr,1960lardan sonra R. Vernon ve E. Hooverin ortak almalarnn takip ettiini

belirtmektedir.Kray yirminci yzyln ikinci yarsndan itibaren metropoliten alan olgusunda

deiimler gzlemlendiini, yeni olgunun batakinden farkl ekonomik ve sosyal bir formuolduunu, bu durumun metropoliten alann mekansal ve sosyal adan uzmanlamaltblgelerin merkezin egdm ve kontrol altnda tam bir ilevsel btnlemeylebelirginletiini sylemektedir. Bu ilikilerin merkez kentin kontrol gcn artrd veevrenin metropol merkezine olan bamllnn geniledii aktr.

Metropoliten alanlarn oluumunu irdelerken Kray yerlemeler aras ilikilerdenyol kmakta ve bu ilikiler asndan tarihsel olarak dier pekok yazara benzer ekildeiki farkl dnemden sz etmektedir; Sanayi ncesi dnemve sanayi sonras dnem.

Sanayi ncesi dnemi yerlemeler aras ilikiler asndan ele alan Kray budnemde yerlemelerin farkl ilevleri yklenmelerinden kr-kent ikilisinin ortayakmasn ve buna bal olarak kentlerin krsaldaki egemen retimi yani tarm


19/32

denetleme, i dzeni salama, oluan art rnn kente aktarlmasn salama, bu artrnn yeniden datma ve bu sistemin ilemesi iin gereksinim duyulan tm tarm dretimin salanmad bir dnem olarak ele almaktadr. Ayrca tarmsal girdilerdeyaanan deiimin bir fonksiyonu olarak uluslararas ticaretin yaygnlamayabalamasnn ve bu ticaretin ortaya kard sermaye birikiminin kentleri deiimeurattn ileri srmektedir.

Sanayi sonras dnem olarak ele ald ikinci dnemde ise yerlemeler arasilikilerin, sanayi retiminin kentlerde egemen retim ekli haline gelmesinin bu kentlerive toplumlar deitirdiini ve zellikle haberleme ve ulam teknolojilerinin gelimesininyerlemeler arasnda yeni etkileimlerin olumasna neden olduunu bu etkileimin demetropoliten alanlar ortaya kardn savunmaktadr.

Bu dnem iinde, Kray, ayrca sanayilemi merkez lkeler ve sanayilemekteolan evre lkeler olarak ayrtrd lkelerde yerlemeler aras iliki ve etkileiminfarkllklarn ortaya koyarak, merkez lkelerde yerlemeler arasnda iki ynl youn birilikinin varln ve bu ilikinin metropoliten alan olarak tanmlanan yerlemeler dizisinioluturduunu, evre lkelerde ise yerlemeler aras ilikilerin dier tm yerlemelereegemen tek bir hakim kenti (private city) ortaya kard ve bu kentin bymesinin dedier tm kentlerin klmesine neden olduunu vurgulamaktadr.

20 yzyln ortalarna gelindiinde ise ulam, iletiim ve haberlemeteknolojilerindeki gelimelere ve rgtlenme, uzmanlama dzeylerindeki deiime koutolarak sanayilemi lkelerde yakn ve uzan evresi ile daha sk ilikiler kurmu dahabyk yerlemelerle metropoliten alanlar olumutur. Gelimekte olan lkelerde ticaretve emek youn sanayi yaplanmas ile nfusu ve alan hzla gelien tek hakim kentinevresiyle ilikileri, ulam ve haberlemede yeni teknolojilerin devreye sokulmasnedeniyle deimeye balam ve bu lkelerde de tek hakim kent yerini metropolitenkente ve giderek evresinde iki ynl etkileim ile metropoliten alana brakmayabalamtr.

Byk metropoller dnemi;

Gnmzde dnya ekonomisinin gerek anlamda .metropollemesine tankolunmaktadr. Bu erevede, byk kentler bymenin, zenginliin ve gcn ok bykbir ksmn kendilerine doru ekmektedir. Bugn Tokyonun retimi ngiltereninretimiyle karlatrlabilir dzeydedir; Brezilyann - drtte birinden ou Sao Paulo veRioda gerekleen - retiminin ise, iki kat kadardr. Dnya ekonomisi bugn uluslararasolduu kadar, metropolleraras bir nitelik de kazanm durumdadr. Metropol dinamikleriyeni dnya kapitalizminin sadece fiziksel erevesini deil, itici gcn ve zn deoluturmaktadr. Bu dinamikler dnya kapitalizminin sosyal, kurumsal ve kltrelbiimine giderek daha fazla damgasn vuracaktr [.]. Bu - eski ya da yeni - metropolekonomileri geleneksel nfuz alanlarnda yaanan gelimelerden giderek kopmaeilimindedir. Kentleri hinterlandlarna balayan "dikey" yaknlama alar giderekgerileme kaydederken, megakentler arasndaki "yatay" alar glenmekte ve baz mali

ya da teknolojik etkinlik alanlarnda etkinlikleri ve ticari ilikileri tekelletiren bir"takmada ekonomisi"nin domasna yol amaktadr.

Gelimi lkelerde metropoliten alanlarn oluumu;

Pek ok aratrmac tarafndan; Gelimi lkelerde metropolleme bir gelimeeiliminin veya ivmesinin sonucu olarak tanmlanmaktadr. Bu dnemde metropolitenalanlar zerine alma yapan baz yazarlara gre, ...leri derecede sanayilemitoplumlarda son 70-80 yldan beri grlen metropoliten ehirve metropoliten alanolgusu yeni ileri ulam haberleme ve retim teknolojisi kadar bunlarn gerektirdii ileriderecede farkllama uzmanlama ve giderek rgtleme sonucudur.

Kraymetropoliten alan oluum ve geliim srecini aklarken retim, ynetim ve

kontrol mekanizmalarnn farkllamaya baladn ve metropoln gelimesiyle builevlerin kentin ana ilevlerinden ayrlarak kendilerine yeni mekanlar aramadklarn


20/32

bunun sonucunda ise kentlerin (metropoliten alanlarn) dnda-evresinde yenialtkentlerin olutuunu ileri srmektedir. Bu yeniden yerleme sreci yeni gelien sanayiilevleri iin de geerlidir. Bu sanayiler metropoln evresindeki yeni yerlemelerde yersemekte ve zellikle ulam ve haberleme altyapsnn gl olduu yerlemeleri tercihetmektedirler. Bir baka anlatmla metropolleme sreci iindeki yerlemelerde kent iidevingenlii kentin evresine-dna doru gelien bir yerdeitirme eylemine

dnmektedir. Gnmz metropollerindeki kentsel saaklanma, evre alanlarn gelimeve yerleme basks altna girmesi gibi kentsel gelime sorunlarn da beraberinde ortayakarmtr.

Gelimekte olan lkelerde metropoliten alanlarnoluumu;

Gelimekte olan lkelerdeki metropoliten alanlarn olumas srecinde yukarda daakland gibi en nemli gsterge tek hakim kent olgusu ve bu olgunun ortaya ksreci ile gelime eilimleridir. Tek hakim kent kentkleme yazmnde makrosefali olarakadlandrlan birlke leinde kentsel yerklemeler dzeni anomalisinin ortaya kard

bir rn olarak tanmlanmaktadr. Gerekten de tek hakim kent kendi gelime ivmesinidier kentlerin klmesi kouluna balam bir kanserli yap ortaya koymaktadr.

Bunun sonucunda gelimi lkelerdeki metropoliten alanlar konut ve sanayibanliyleri, nfusu 100.000e 500.000e vard halde merkeze baml zel sanayiehirleri ve arada kalan tarm alanlar ile toptanc ehirleri ile ap 100-150 km ye varanbir evre oluturmulardr. Bylece toplu yerleimler yerine retim ve konutyerlemelerinde saaklanmalar ile dank bir yerlemeler domutur. Bu gelimesaaklanma blgelerinde alan al-veri mekanlar ile son aamasna ulamtr.

Bugn retim ve iletiimde yaanan gelimeler metropoliten alanlarda ve bykehirlerde yeni yeni eilimler ortaya karmaktadr. Gerek retim, gerek konut artk

metropoliten alann dna kamaktadr. retimdeki daha geni alan gereksinmesi kanedenlerinden biridir. Bir baka neden altyap ya da insangc iin fabrikalarn bir ikikentte ylmas zorunluluunun kalmamasdr. Gelimilik dzeyine bal olarak lkeiinde farkllama azald iin retimin yer seimi iin ok sayda saanak bulunmaktadr.nc neden retimin baz aamalarnda ve zellikle tamamlayc hizmetleringereklemesiiin fizik mekan kstlamalarnn ok azalm olmasdr. Varlan biliimdzeyinde rnein bir muhasebecinin dosyalarnn banda oturma zorunluluukalmamtr. Bir ana bilgisayarda depolanm kaytlar oradan kilometrelerce uzaklktankullarak gerekli hizmeti vermek olasdr. Leven ekonomik etkinliklerin byk metropoldenkk kente doru kaymasn nedenle aklamaktadr.

1-rnn arl XIX yzyldan bu yana dramatik biimde azalmtr. zell ikle metaretiminin yerini hizmet retiminin almasbuna neden olmutur. (ama ayrca malkategorileri iinde de 1 dolarlk bir rnn iindeki malzemenin arl da azalmtr.)

2-Ulam maliyetlerinde zellikle yk tamaclnda ok byk dler olmutur.3-letiim maliyetleri dmtr.

Amerika Birleil Devletlerinde 1940 lardan bu yana ngilterede yzyln bandanberi metropolden darya bir nfus kaymas olduu gzlenmektedir.

Bu kayma istatistiksel bir yanlg da olabilir. nk metropoliten alan snrlarnndeimesi, nfus deerlerinde metropolden ka olduu izlenimi verebilir. Metropolkendi snrlarnn dna tatnda istatistkler ve nfus saymlar daha ncedenbelirlenmi metropoliten alan snrlarna gre yapldndan bu tama metropol dndaki

krsal alanlarn nfusunun artmas biiminde kaydedilmektedir. Gerekte bu bir krsalnfus art deil eski krsal alanlarn metropole katlmas olaydr. Bu durumda metropoln


21/32

ar bymesiolarak ya da metropol eteklerinin yaylmas olarak kabul etmekolanakldr. Ama, her iki halde de gelimi lke metropollerinde bir deime olduu kabuledilmektedir.

Leven bu gelimeleri salt bir nfus gelimesi olarak grmemektedir..nkmetropollerde artk bir mekan organizasyonu deiiklii yaanmakatdr. Bugn

metropol, retim srecinin gerektirdii mekan organizasyonuna uygun olarakbiimlenmitir. Ekonomik etkinilikler ve insangc mekanda maksimum etkinliisalayacak biimde yerletirilmitir. Yerleme byklkleri bu amaca uygun olaraksnrlanmtr. zellikle i yeri konut arasndaki gnlk ulama en uygun zmbulunmaya allmtr. Leven, XXI yzyldaki metropoln bu mantkla biimlenmeyeceigrndedir. Yeni metropol, mal ve hizmet tketiminin gerektirdii beceri ve mekankoullar belirleyecektir. Ama, tketimde maksimum etkinlii salamak olacaktr. Ayrcayeni ulam ve retim teknolojileri sayesinde insanlaryaamlarnn deiik ynlerinideiik mekansal aamalarda yaayabileceklerdir. Gelecein metropol ile ilgili olarakLevenin drt kestirimi vardr:

1-Gemite kk, yaltlm kentlerin ortadan kalkmas gibi, gelecekte de

dev metropoller yok olacak, metropollerin counun nfusu 2-10 milyon arasndakalacaktr.

2-Yeni metropol geni bir corafi alana yaylacaktr. Bir metropoliten alannap yaklak 100-300 mil (150-450 km) olacaktr.

3-Yeni metropoliten alanda mekanda yerlemeler kesintili olacaktr.4-nsanlar yaamlarn eitli lekteki yerlemelerde geireceklerdir. 3-15

kmlik ve 50-500 bin nfuslu yerlemelerde ie gidecek, gnlk alverileriniyapacak, her zamanki toplumsal ilikilerini gerekletireceklerdir. Ksacas gnlkyaamlarn bu yerlemelerde geireceklerdir. te yandan blgesel lekte, 300 -600 kmlik (200-400 mil) ve 5-20 milyon nfuslu bir alan iinde zel bazuhizmetlerini satn alacak, zel kltrel olaylar izleyecek, yksek retimekatlacak, ak hava dinlence ve elencelerine katlacaklardr.

Gelimi lkelerdeki metropoliten alanlarn oluumu zerine bir baka yaklam iseCastellsin yaklamdr. Castells metropoliten alan gelimi lkelerdeki kent mekannnorganizasyonunda ortaya kan sorunlarn neden olduu yeni bir alan kullanm ekliolarak tanmlamakta ve bu yeni alan kullanm tanmlamasnn alansal byme, nfusunyounlamas gibi gelerden daha baka bir ey olduunu ne srmektedir. Castells,Blumenfeldin The Modern Metropolis , 1965te, McKenzienin The MetropolitenCommunity , 1962de, Ardigonun La Diffusione Urbana , 1967de Whyten UrbanSprawl (kentsel yaylma) 1958de yaplan klasik metropoliten alan tanmlar ileistatistik deerlendirmelere dayal tanmlamalarn bu niteliksel deiimi tam olarak

aklamaktan uzak olduklarn vurgulayarak; ki bu tanmlamalar hemen btn met ropolncesi byk kentler iin geerli olabileceini ne srmektedir, bu yeni oluumundierlerinden ayran zelliin sadece bykl deil ancak kentsel aktivitelerin,ilevlerin ve farkl nitelikteki sosyal oluumlarn alansal dalm ile bunlarn corafiilikilerden bamsz sosyal dinamiklerin karlkl etkileimlerinin nitelii olduunusavunmaktadr.

Bu tr bir alann iinde btn aktiviteler -retim, tarmsal da dahil-, tketim,deiim ve ynetim vs. yer almaktadr. Bu aktivitelerin bazlar metropoliten alann birveya daha fazla blgesinde younlam olabilirler. Dierleri ise aksine konut gibi alanntmne farkl younluklar ile dalmlardr. Metropoliten alan i organizasyonuaktiviteler aras hiyararik bir etkileimin sonucudur. rnein, sanayi tekjnik olarakhomojen veya birbirlerini tamamlayan aktiviteleri alan zerinde yanyana getirmekte,ancak bu zelliklerde olmayanlar ise kendi firmasna ait olsalar bile baka yerleredatmaktadr. Ticaret ender bulunan mallar bir noktayayp gnlk tketim dalmn


22/32

organize etmektedir. Son olarak da ulam sisteminde grlen dalgalanmalaraktivitelerin farkl kurulular tarafndan ynlenirilen i hareketlilii belirler; bunlarmetropoliten yapnn grnts, tayf, gibidirler..

Bu yeni alan kullanm formu zel bir sosyal yapnn retimi olarak grlmelidir.Kentsel alann oluum usulu ekliningenel hatlan ortaya koyduktan sonra birka kesin

analiz gesini aklayarak metropollemenin tarihsel geliim srecini, iki nemli rneiinceleyerek aklamaya alalm. Bu rnekler Amerika Birleik Devletleri Metropolleri veParistir.

Metropoliten Alan Oluumunda Yaanan Farkl YenidenYaplanma Sreleri

Kresel Kapitalizmin etkisinde metropoln oluumu

ekil 1. Metropollerde yeniden yaplanma sreleri ilikisi

a. Ekonomik Yeniden Yaplanma

Temel ekonomik ilevler; ynetim, bankaclk ve finans, hukuk hizmetleri,muhasebe, teknik danmanlk, uluslar aras tamaclk, aratrma ve yksek retim,

gcnn ikincil dzeyde, luks tketim hizmetleri, emlaklk, konaklama veelence, zel gvenlik ile ev hizmetlerinde kmelenmesi,

ncl dzey olarak, uluslar aras turizm ve uluslar aras talebin ikinci dzey ileakan konular,

Drdnc kme olan sanayi igcnn oransal olarak toplam i gc iindekideer kayb,

Beinci kme; ynetim hizmetleri metropolin idamesi ve yeniden retimi ile ilgili

hizmetler,Gnlk alanlar tarafndan oluturulan kaytd ekonomi ve informel sektr, yi tanmlanamayani kollarnda alan ve toplam igcnn % 5-10 arasnda bir

oran bulan i gc,

Sosyal Yeniden Yaplanma

Sosyal snflardaki kutuplama;Uluslar ar elitler,Sistemin maduru olan giderek kentin kirli alanlar olarak tanmlanmaya

balanan dkgelir gruplar


23/32

Fiziksel Yeniden Yaplanma

Kentsel mekanlarn ilevsel, sosyal ve ekonomik ltler koutunda eitsizgelimesi, Kapitalizmin materialist geliiminin iinde kalmak iin yaplan siyasiatmalarn fiziksel mekana yansmas, Tipik bir metropolin 10 milyon ve daha fazla olannfusu, Atklarn ynetiminin temel sorun olmas, Hzl tamaclk hizmetlerine balolarak gelien karmak ilevler, Eitsiz olarak blnm mekansal yap,

Siyasal atmalar

Snfsal kutuplamalarn, terrizmin, adam karmann, sokak atmalarnnsonucu olarak siyasal atmalar ve iddet formlar, Ekonomik mekanlar ile yaammekanlar arasndaki farkllaan yeniden yaplanma sreleri, Halkn igal ettii alanlarnyaam mekanlar haline gelmesi, Yaam mekanlarnn varlklarn fazlaca gzetmeyenekonomik mekanlar kapitalin kurallarna uymakta, Yaam mekanlar ile ekonomikmekanlar arasndaki ilikiler kartlk zerinde gelimektedirler, Bu srete temelkaybeden, finansal yetersizlikler altnda ok kstl kamu hizmetleri sunmak zorundakalan yerel ynetimdir.

ekil 2. 20 Yzyl Metropoliten alan geliimi

ekil 3. 21 Yzyl Metropoliten alan geliimi


24/32

Metropol oluumunun temel bileenleri

Farkl lke gruplarnda metropollerdeki farkllklar-kartlklar,

Ulusal yararlar ile Uluslar aras kapital asndan metropollerin ikili rolleri,Kresel ekonominin metropollerde oluturduu art gelir,

ekil 4. Metropoliten Alan Tipolojileri

Gneyin metropolleri

Gneyin metropollerinin zellikleri

a. Yaygndrlar; Gneyin metropollerinin pek ou Kuzeyin metropollerindendaha byk nfuslara sahiptir, ounlukla lkenin fakirliini yanstrlar, Glere balnfus patlamas pei sra sefaleti de dourmaktadr.

b. Merkezlerinde ounlukla smrge dneminden kalma tarihi ekirdek vekhnemi ok youn konut alanlar bulunur; Smrge dnemi gnmz metropollerininkentleme ve mimari modellerinin kaynan oluturmaktadr. Smrgeciliin etkilerikadar bamszlk dneminin etkileri de bu metropollerin mekansal zellikleri asndannem tamaktadr.

c. Gecekondulame ve kaak yaplama yaygndr;d. Merkez ek ve merkez ka glerinin mekansal yapdaki yansmalar

mekann niteliini belirlemektedir;e. ok gl bir nc sektr gelimesi vardr;


25/32

f. Krsaldan metropollere olan gn engellenmesi iin oluturulan nlemlerounlukla baarsz olmaktadr;

Tablo 1. Corafi Younlamay Etkileyen KuvvetlerMerkezcil Kuvvetler Merkez-ka KuvvetlerPazar lei Etkisi (ileri ve geriye doru

balantlar) Hareketsiz retim FaktrleriYoun Emek Piyasas Arsa RantlarSaf Dsal Ekonomiler Saf Negatif Dsal Ekonomiler

Kaynak: Paul Krugman; The Role of Geography in Development, International

ekil 5.Gelimekte olan lke kentsel arazi kullanm emas (Sao Paolo kentindenemalatrlmtr)

Genel anlamda gelimekte olan lke kentlerinde grlen arazi kullanm rntsaadaki zellikleri tamaktadr;

1. MA- Merkezi i alan; Temel ekonomik aktiviteleri, kente ait alveri merkezlerive elence alanlarn da iermektedir.

2. Yksek nitelikli konut alanlar; MAy kuatr. Bu alanlarda, pahal modernapartman dairelerinin bulunduu yksek katl bloklar bulunmaktadr. Genellikle bualanlarda gvenlik bloklarda yaayanlar tarafndan salanr. Bu desen, Gelimi lkekentleri arazi kullanm emasnn tersidir. Gelimi lke kentlerinde kentin ekirdeisanayi devrimi ve onun yaratt yksek bloklardan oluan konut alanlarnnoluumundan ok ncelerine giderken gelimekte olan lkelerde koloni dnemine koloniyneticileri ve memurlarnn kullanmna tahsis edildii dneme tarihlenmektedri. Bunedenle bu alalarn kentin dier blgelerinin tersine tm altyap tasisleri tamamdr.

3. (Periferia) Yksek nitelikli konut alanrn kuatan orta gelir grubundanbalayarak uzaklatka dk gelir gruplar tarafndan iskan edilen konut alanlarzamanla baz temel konfor niteliklerine kavumulardr.


26/32

4. (Favelas) Kulbe ehirler genelde ehri kuatmlardr. (Kendiliinden gelienigalci yerleimleri veya favellalars) Bu tip yerleimler kentin etrafndakidik tepelerinkenarlarnda, bataklklarda veya orak arazilerde gelimektedirler.

5. Modern fabrikalar, ana yollar boyunca bulunur, bazen aralarnda favellaslarn dagelitii grlmektedir.

6. kentin evresinde genelde yksek gelir grubunun dk younluklu dank

konutlar bulunmaktadr. Ayrca hkmetler tarafndan finanse edilen dk maliyetliucuz konutlarn bulunduu konut alanlar da evrede yer alabilmektedir.

ekil 6. Brezilya kent modeli. ehir merkezinden uzaklaldka sosyoekonomikniteliklerin dt gelimekte olan lke kentleri iin gelitirilen ema (Gelimi lkeemalarnn tersi)

A- Merkezi i alanna komu varlkl sekinlerin pahal ancak bir o kadar da risklimodern konut alanlar,

B- Yksek sosyoekonomik dzeye sahip yneticilerin kentin dna doru genileyenancak merkezle de ilikili konut alanlar,

C- Byk ve nemli ulam arterleri boyunca gelien sanayi alanlar ve evrelerindegelien favelaslar (Kulbe kentler)

D- Orta gelir grubunun konut alanlar, E- Temel konfor zellikleri salanm yasalii snfnn dk kaliteli konut alanlar,

F- (Favelas) yasad ve informel ilerde alan igcnn oluturduu yasadkulbe kentler

G- Hkmet tarafndan yaptrlm ok dk nitelikli ucuz konut alanlar,

3.BLMMETROPOLLEME - METROPOLLEME SREC


27/32

A.Metropolleme;

1985li yllarn ortalarndan bu yana ilevlerin metropollere doru ynlenmeleri ileilgili karmlar ortak bir tanm altnda toplanmaktadr. Aratrmalar, anketler ve yaynlar

olduka fazla ve eitlidir. Claude Lacour (1995) ve alma artkadalar ok geni biruluslararas anket gerekletirmiler ve metropolleme zerine meslek insanlarnndncelerini saptamlardr.

Olivier Petit, kent planc ve siyaset bilimci, metropolleme ile ilgili almasndaolgunun Fransa dnda yaygn ve sistematik bir kullanmnn olmadn ancak varlnnkabul edilip zerinde almalar yapldn dile getirmektedir. Konunun kentsel ekonomiaksnda ok sayda aratrmacnn almakta olduunu, rnein Franois Ascherninmetropolleme ve modernite fazlar ilikisi zerine, metropolleme ve srdrlebilirlikkonusunda Michel Bassand, Roberto Camagni ve Maria-Cristana Gibellinin almalarolduunu ve metropolleme ve finans alar konusunda da Saskia Sasseninalmalarnn nemine dikkat ekmektedir.

a. LACOUR VE PUISSANT

Metropoller zerine yapm olduklar almalarda Lacour ve Puissantn ounlukladsal sreleri ne kardklar grlr. Sanayi alanlarnn oluturulmas veya bilgininyounlat metropol ii veya evresi alanlarn oluum sreleri metropolnincelenmesinde ele alnan temel unsurlardr. Lacour ve Puissant younlama ile eldeedilen maliyet azalmalarn metropollerin ortaya knda ve gelimelerinde aklayc birunsur olarak ele almaktadr. Bu ekilde metropoln temelini oluturan mekansaluzmanlama ve kar rasyonalizasyonu ve beraberinde maksimizasyonu zerine kuruluekonomik yaklamlar tercih ettikleri grlmektedir. Bu yaklam metropollemesrecinin mayas olarak tanmlanmaktadr.

b. BASSAND, CAMAGNI VE GIBELLI

Bernadette Mrenne-Schoumaker 1991 tarihli almasnda metropolleme srecinidnyamz yaklak son yirmi yldr alt st etmekte olan teknolojik ve ekonomikdeiimlere bal, irketlerdeki yeni bir dzenleme mantnn sonucu olarakgrmektedir. Bu karmak yapiinde irketlerin srekli deien gereksinimlerine optimalzmleri sadece, kresel akmlar yakalyabilen, kresel ebekelere balanabilenve/veya bu ebekelerin dm noktalarndan birini oluturan baz kentlerin retmesi ile

yeni gelime corafyasnn olumas sreci metropolleme sreci olarakadlandrlmaktadr. Ascher de bylesi bir geliim srecinin sadece neo-liberal birerevede gerekleebileceini vurgulamaktadr. Bu balamda ekonominin gelime iin

vazgeilmez olduu, ekonomik dinamizmin koulu olarak sosyal btnleme vemetropoliten kalitenin ykseklii uluslar aras kentsel rekabette kalabilmek iin gereklikoullar olarak ileri srlmektedir.

Metropolleme olgusunun sosyal gruplar, yaam formlar ve deer yarglar asndanl bir yaps olduu grlmektedir. Toplumun gelimi kesimi uluslar aras ekonomi iledirek iliki iine girebilmektedirler, zorluklarla yaan nfus bu yeni sistemin dndakalmakta ve metropoln eperlerinde ylmaktadr, arada kalan bir ksm nfus isemetropoln uluslar aras dinamizmine katlamazken kendilerine metropoln iindeyaayabilmek iin niler ve korunaklar oluturup yerel unsurlardan faydalanmaktadrlar.

SCHER

Ascher: Metropolleme bir hipermetin modernitesine gei bal altndatoplanabilecek grlerinde metropolleme sreci ile modernite derecesi arasnda ilikilerkurmaktadr.Bu balamda dnya metropollerinin temel zelliklerinden olan hipermetin


28/32

ve oluturduu mobiliteyi teorik ve eylemsel almasnn ana aks olarak belirlediigrlmektedir. Ascher iin kentleri ekonomik gelimenin tarihsel sreci iinde ele alnmalve endstriyel kapitalizme gei aamasnda metropolleme srecini dourmaktadr.Dier bir deyile Ascher metropollerdeki kutuplama ve younlamay, tarih-stkentlemenin bir aamas olarak tanmlamaktadr. Devamnda metapol kavramn ortayaatarak bu kavram; bilgi, insan, mal hareketlilii, koruma ve yeni iletiim tekniklerinin

kullanm ile yapsallatrlm bir kentsel form olarak tanmlamtr.Corade ve Lacourun1995 tarihli ortak almalarnda ise metropollemenin kentlemenin bir aamas veyadevam olarak kabul edilen yukardaki gre kar sz konusu olgunun yeni birkentleme kavram olarak ele alnmaktadr. Corade ve Lacour, metropolleme sadecebazkentlerin ulaabilecekleri bir son nokta olarak tanmlanamaz m? Sorusunu gndemegetirmektedirler.

Gnmzde bireyselleme, ussallama ve farkllama kavramlarnn temel mekansaldinamikler olarak kabul edilmektedir. Aschern bak as ile bireyselleme doaya vetopluma kar kiinin bamszln giderek artrd bir sretir. Bu srecin mekansalyansmas kiisel hareketliliin art ve evre veya alt kentleme olgusudur.

Bamszlk zel konut yaamn kollektif yaamdan ayrarak ne karan bir

tercihler dizisi olarak grlebilir. Bireysellemenin deiken ve uyarlanabilir nitelikli yenibir ussallama formu ortaya koyduu ve bu nitelii ile sekmeliaamal bir sre olduugrlmektedir. Bu gr irdelendiinde stratejik seim tekniklerinin nem kazand vebylece kentsel alanlardaki eylemsel programlarn gelimesi iin concourantehirciliktemel bir aks olduu ortaya kmtr.

Ascher, yaratclk ve yenilikiliin talep deiimlerine cevap vermedeki baarlarnedeniyle, bu yeni kentleme olgusu iinde olumakta ve gelimekte olan metropollerinyaam gleri olduklarnn ileri srmektedir. Bu yaklam ussalln projelendirme veprogramlama konusunda temel olgu olduu kabul edildiinde uzun erimli eylemleringerekletirilmesinin imkanszl aka ortaya kmaktadr. Bu yaklamn devamndafarkllamann bireysellemenin radikalletirilmesi olduu ve evrimsel ussalladayandn da belirtmek gerekiyor. Ascher metropoller ve metropolleme olgularnn

analizini bu alanlarn hizmet ilevlerindeki uzmanlama ve bu uzmanlamann talebe okyksek seviyelerde sunum yaplabildiini noktasnda younlatrmaktadr. BU nedenle buyeni ok boyutlu toplumsal yapy hipermetin toplumu ve kentsel lekte de

metapol olarak tanmlamaktadr. Metropoller iinde gelien birayselleme ve deientoplumsal yaam gnlk hayatn getii mekanlar asndan metropol mekannda birgenleme yaratmakta ve giderek byyen mekansal genileme talepleri metropollemesrecinin olmazsa olmaz bir zellik haline gelmitir. Ascherin daha ok ekonomik boyutluanalizinin sonucunda metropollemeyi tanmlayan iki temel noktann ortaya ktgrlmektedir; biliim ve hareketlilik.

Metropoller sosyal ve ekonomik krizlerin zmne imkan tanyan bilgi deiimininen iyi ve en abuk yapld yerlerdir. Hizmetler konusunda artk retim asndan bir

sorun yaanmamaktadr, ancak kii tatmini ve beenisinin elde edilmesi oldukasorunludur. Gncel gelimelerin takibi deien taleplerin cevaplandrlmas asndanzorunludur. Bu adan kentsel alanlarn nfus ylmalar ve bilgiye ulam kanallaroluturma ynnde stlendikleri roller vazgeilmez boyuttadr.

Ancak bilgi bir kez elde edildi mi zaman-mekan salanm olmaldr. Dolays ilehareketlilik gz nne alnmas gereken anahtar ge haline gelmektedir. Hareketliliinartmas kentlerdeki deiimin bir sonucudur. Ascher younluk ve hz arasndakirekabetin metropollemenin temel nedeni olduunu ileri srmektedir

Documents

Metropoli̇ten Planlama 2015