MEĐUNARODNA EKONOMIJA 08

137

Međunarodna ekonom

ija

Globalna ekonomija je nastavila sa rastom i u 2013. godini, zabilježivši stopu rasta od 3% (naspram 3,1% u 2012)49. Rast je bio relativno neujednačen i tokom 2013. godine, pa tako MMF procjenjuje da su napredne ekonomije rasle po stopi od 1,3%, a ekonomije u usponu/razvoju po stopi od 4,7%. Procjena je i da je obim trgovine roba i usluga u svijetu ostvario rast tokom 2013. godine, i to od 2,7% (takođe 2,7% u 2012).

Tabela 8.1

Pregled glavnih globalnih indikatora, godina na godinu, %

Indikator 2012. 2013.Prognoza Razlike u odnosu na prognoze

iz oktobra 2013, p.p.

2014. 2015. 2014. 2015.

Rast BDP-a

Svijet 3,1 3,0 3,7 3,9 0,1 0,0

Napredne ekonomije 1,4 1,3 2,2 2,3 0,2 -0,2

Ekonomije u usponu/razvoju 4,9 4,7 5,1 5,4 0,0 0,1

SAD 2,8 1,9 2,8 3,0 0,2 -0,4

Eurozona –0,7 –0,4 1,0 1,4 0,1 0,1

    Njemačka 0,9 0,5 1,6 1,4 0,2 0,1

    Francuska 0,0 0,2 0,9 1,5 0,0 0,0

    Italija –2,5 –1,8 0,6 1,1 -0,1 0,1

    Španija –1,6 –1,2 0,6 0,8 0,4 0,3

Japan 1,4 1,7 1,7 1,0 0,4 -0,2

UK 0,3 1,7 2,4 2,2 0,6 0,2

Kanada 1,7 1,7 2,2 2,4 0,1 -0,1

Napredne ekonomije van G7 i Eurozone 1,9 2,2 3,0 3,2 -0,1 -0,1

Centralna i istočna Evropa 1,4 2,5 2,8 3,1 0,1 -0,2

Rusija 3,4 1,5 2,0 2,5 -1,0 -1,0

Kina 7,7 7,7 7,5 7,3 0,3 0,2

Indija 3,2 4,4 5,4 6,4 0,2 0,1

Latinska Amerika i Karibi 3,0 2,6 3,0 3,3 -0,1 -0,2

Bliski istok i Sjeverna Afrika 4,1 2,4 3,3 4,8 -0,3 0,7

Subsaharska Afrika 4,8 5,1 6,1 5,8 0.1 0,1

Obim globalne trgovine (robe i usluge) 2,7 2,7 4,5 5,2 -0,5 -0,3

Potrošačke cijene

Napredne ekonomije 2,0 1,4 1,7 1,8 -0,1 0,0

Ekonomije u usponu/razvoju 6,0 6,1 5,6 5,3 0,0 0,1

Izvor: MMF, WEO, januar 2014. godine

49 Prema MMF-ovom izvještaju „Izgledi globalne ekonomije“ (World Economic Outlook), ažuriranom januara 2014.

138

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2013

Međutim, imajući u vidu dosta različite rezultate po zemljama/regionima, državnu dužničku krizu i spori oporavak ekonomija EU, probleme sa državnim finansijama u SAD, te i dalje relativno visoke stope nezaposlenosti, može se reći da svjetska ekonomija još nije na putu stabilnog rasta, te da period oporavka još uvijek traje.

Nastavak ekspanzivne monetarne politike se očekuje i u narednoj godini dok bi fiskalna konsolidacije trebalo da budu i dalje na snazi. Ekonomski oporavak Sjedinjenih Američkih Država se očekuje da u narednom periodu bude zajedno sa drugim razvijenim zemljama pokretač globalne ekonomske ak-tivnosti. Situacija u Evropskoj uniji je nešto drugačija s obzirom na različitosti ekonomija, dok su opšte ekonomske prilike na uzlaznoj putanji.

Berzanski indeksi razvijenih privreda su na višem nivou u odnosu na kraj 2012. godine, uz rast tokom cijele 2013. MSCI indeks razvijenih tržišta na kraju 2013. bio je za 24,1% viši u odnosu na kraj 2012. godine, pri čemu su određeni indeksi na istorijskom maksimumu. U istom periodu MSCI indeks koji obuhvata sva tržišta ostvario je nešto niži, ali ipak veoma snažan rast, od 20,3%.

Pokazatelji volatilnosti finansijskih tržišta (npr. VIX), kao i pokazatelji kreditnog i rizika likvidnosti na tržištima novca (kakvi su TED spred i LIBOR-OIS spred) bilježe pad u 2013. u odnosu na 2012. go-dinu50.

8.1. Razvijene ekonomije

8.1.1. SAD

Ekonomija Sjedinjenih Američkih Država je to-kom 2013. godine bila jedna od najbrže rastućih razvijenih ekonomija. U četvrtom kvartalu 2013. godine, ekonomija SAD je ostvarila rast od 2,6%, dok je godišnja stopa iznosila 1,9%. Na rast je naj-više uticala lična potrošnja, koja je tokom cijele go-dine bila bitan faktor rasta, što je posebno bilo evi-dentno u četvrtom kvartalu. Takođe, snažan rast izvoza i rast fiksnih nerezidencijalnih investicija su u posljednjem kvartalu ove godine imali veliki uticaj na rast BDP-a, što ukazuje na fundamental-no poboljšanje ekonomije SAD. Prognoze MMF-a oko rasta BDP-a za naredne dvije godine govore da će ekonomija SAD i dalje imati stabilan rast.

S druge strane, četvrti kvartal je obilježio i pad po-trošnje federalne vlade koji je bio najizraženiji kod smanjenja troškova u okviru nacionalne odbrane.

50 VIX je mjera implicitne volatilnosti opcija na berzanski indeks S&P 500, i time mjera očekivane volatilnosti cijena akcija (za narednih 30 dana). TED spred je razlika između tromjesečnog USD LIBOR-a i američkih državnih zapisa iste ročno-sti, dok je LIBOR-OIS spred razlika između LIBOR-a i prekonoćne svop (fiksne) stope, koja je praktično tržišna očekivana vrijednost neke referentne prekonoćne kamatne stope (u Americi obično efektivne „stope na federalne fondove“) tokom određenog budućeg perioda.

Kvartalna, anualizovana stopa rasta BDP-a

Grafik 8.1

Izvor: US Bureau of Economic Analysis

139

Međunarodna ekonom

ija

Potrošnja je takođe bila u padu i na lokalnom i državnom nivou. Četvrti kvartal je takođe obilježilo neusvajanje budžeta za ovu fiskalnu godinu usljed nepostizanja dogovora oko nivoa zaduživanja ame-ričke Vlade, što je rezultiralo „djelimičnim zatvaranjem Vlade“ i određenih agencija i odrazilo se na prihode mnogih korporacija, tržište kapitala, vrijednost dolara i na zarade zaposlenih u državnom sektoru koji su bili pod direktnim uticajem ovih odluka.

U posljednjem kvartalu ove godine industrijska proizvodnja je ostvarila značajan rast i prešla predkrizni nivo. U skladu s tim i prerađivačka in-dustrija je ostvarila značajan rast u 2013. godini. Industrijska proizvodnja je rasla, a iskorišćenost kapaciteta je na kraju godine iznosila 78,4%, što je 2,1 p.p. ispod dugoročnih procenata iskorišće-nosti. Prema posljednjim podacima, ovaj proce-nat je nastavio da raste u prvom kvartalu 2014. godine.

Situacija na tržištu rada je nastavila da se pobolj-šava i tokom 2013. godine, pa je nezaposlenost na kraju godine iznosila 6,7%51. Prosječni mjesečni rast zaposlenosti u privatnom sektoru je tokom 2013. godine iznosio 194.000 i bio je veći nego prethodne godine. Prihodi od zarada u privat-nom sektoru su takođe uvećani.

51 Na kraju 2012. godine, nezaposlenost je iznosila 7,9%.

Industrijska proizvodnja i prerađivačka industrija, 2007=100

Bilans tekućeg računaNezaposlenost i promjena zaposlenosti u privatnom sektoru

Grafik 8.2

Grafik 8.4Grafik 8.3

Izvor: Federalne rezerve

Izvor: US Bureau of Economic AnalysisIzvor: US Bureau of Labor Statistics

140

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2013

Deficit tekućeg računa se tokom 2013. godine smanjio na 2,3% BDP-a sa 2,7% u 2012. godini, zahva-ljujući manjem robnom deficitu, većem suficitu u domenu usluga, boljih prihoda i tekućih transfera.

Sudeći prema broju prodatih stambenih jedinica širom zemlje i broju novih građevinskih dozvola, tržište nekretnina je i u 2013. godini nastavilo da se oporavlja, premda je oporavak i dalje spor i daleko od pretkriznog perioda. Vrijednost građevinskih radova stambenih jedinica je ostvarila rast od 18,0%, dok su komercijalne nekretnine imale blagi pad od 0,4% u odnosu na 2012. godinu.

Godišnja inflacija je u 2013. godini iznosila 1,4%, što je u okvirima FED-ove politike. FED je u decem-bru 2013. godine objavio da će početi sa najavljenim smanjenjem kvantitativnog opuštanja, ali da će zadržati niske kamatne stope. Ovakav stav je rezultat indikatora koji ukazuju na stabilniji ekonomski oporavak, među kojima je i stopa nezaposlenosti koja je blizu ciljne od 6,5%. U januaru 2014. godine je najavljeno dalje smanjenje kvantitativnog opuštanja.

Berzanski indeksi su nastavili da rastu i bili su na istorijski najvišim nivoima. Vrijednost dolara je, s druge strane, padala tokom godine u odnosu na najveće svjetske valute izuzev japanskog jena.

8.1.2. Eurozona

Razlike u ekonomijama Eurozone su tokom 2013. godine bile i dalje prilično prisutne, premda je pri-mjetno smanjenje takve fragmentacije.

Ekonomska aktivnost Eurozone je u posljednjem kvartalu 2013. godine rasla po stopi od 0,3% (u odno-su na prethodni kvartal). Iako je stopa rast niža od većine razvijenih ekonomija, ovo je treći pozitivni kvartal u 2013. godini. Posmatrano po stopama koje se odnose na isti period prethodne godine, rast od 0,5% je prvi kvartalni rast ekonomske aktivnosti Eurozone u 2013. godini. Najveći doprinos rastu BDP-a je predstavljao izvoz koji je u četvrtom kvartalu rastao 1,2%, praćen rastom bruto fiksnog ka-pitala od 1,1%. Potrošnja domaćinstava je ostvarila minimalan rast od 0,1%. S obzirom da govorimo o izlasku iz recesije, domaća potražnja je pokazivala postepeni oporavak koju je potpomagala adekvatna monetarna politika.

Inflacija je u 2013. godini imala opadajući trend pa je godišnja stopa na kraju decembra od 0,8% bila daleko ispod ciljane inflacije ECB-a, što bi, ukoliko se nastavi ovaj trend, moglo da bude okidač za nove probleme.

Što se tiče zemalja tzv. periferije, stope nezaposlenosti su opale u Irskoj, Portugalu i Španiji, iako iznose i dalje visokih 12,1% i 15,4% u Irskoj i Portugalu, i ekstremno visokih 25,8% u Španiji. Sa druge strane, stope su dodatno porasle u Grčkoj, Italiji, kao i na Kipru (3,6 p.p.), pa su na kraju 2013. iznosile 28%, 12,7% i 17,5%, respektivno. Slovenija je takođe zabilježila pogoršanje (0,4 p.p.), a stopa nezaposlenosti na kraju 2013. iznosila je 10,1%. Nakon Grčke i Italije, najgoru poziciju u EU zauzima Hrvatska, čija je stopa nezaposlenosti na kraju 2013. iznosila 18,6%, nakon pogoršanja od 0,9 p.p. tokom godine.

S druge strane, Njemačka je jedina zemlja Eurozone/EU u kojoj je stopa nezaposlenosti u periodu nakon izbijanja krize opala. Tokom 2013. taj pad je nastavljen (0,3 p.p.), pa je stopa nezaposlenosti na kraju 2013. iznosila 5,1%, što je više jedino od stope nezaposlenosti u Austriji (4,9%). Francuska, suprotno, bilježi porast stope u odnosu na pretkrizni period za oko 3,4 p.p., a nakon stagnacije stope nezaposlenosti tokom 2013, stopa nezaposlenosti u toj zemlji je na kraju godine bila 10,8% (što je ispod prosjeka Eurozone).

141

Međunarodna ekonom

ija

Deficiti tekućeg računa zemalja periferije Euro-zone, koji su bili dostigli najviše nivoe u periodu 2007-2008, počeli su da opadaju. Procjenjuje se da su sve zemlje periferije, osim Grčke, ostvarile suficit tekućeg računa u 2013 – Španija, Italija i Portugal po prvi put, a Irska čak četvrtu godinu za redom. Suficiti tekućeg računa dolaze kao po-sljedica povećanja eksterne konkurentnosti kroz pad troškova rada (tj. zarada) i određenih struk-turnih reformi, kao i pada uvoza, usljed pada ži-votnog standarda i pada tražnje za uvoznim pro-izvodima i uslugama.

Evidentno je da je proces fiskalnog prilagođava-nja i dalje prisutan, i da su deficiti budžeta, nakon što su po izbijanju krize naglo porasli i dostigli vrlo visoke nivoe – primarno zbog problema u fi-nansijskom sektoru i rješavanja problema proble-matičnih banaka – sada značajno niži.

8.1.3. Japan

Vlada Japana i Banka Japana su u 2013. godini zajednički krenule u napore koji imaju za cilj savladavanje deflacije i uspostavljanje održivog ekonomskog rasta. U tom procesu uloga Banke Japana je uspostavljanje cjenovne stabilnosti i go-dišnje inflacije od 2%, što bi imalo pozitivan uti-caj na nacionalnu ekonomiju. S druge strane, cilj Vlade Japana je revitalizacija ekonomije, što bi se ogledalo u jačanju konkurentnosti i razvoju no-vih potencijala kroz regulatorne, institucionalne i poreske promjene. Takođe, Vlada Japana je na-javila da bi u cilju stimulisanja konkurentnosti japanske privrede i privlačenja stranih direktnih investicija mogla u 2014. godini da izvrši reforme korporativnih poreza. Imajući u vidu visok nivo javnog duga, jačanje koordinacije Vlade i Banke Japana će povećati kredibilitet kad je u pitanju upravljanje fiskalnom politikom.

Mjere, međutim, za sada nijesu u potpunosti dale željene efekte s obzirom da ekonomska aktivnost nije uspjela da održi momentum u drugom dijelu 2013. godine, pa je godišnji rast iznosio 0,7%.

Deficit tekućeg računa odabranih zemalja Eurozone, % BDP-a (2007-2013; 2013. godina

prikazana plavom bojom)

Deficit budžeta odabranih zemalja Eurozone, % BDP-a (2007-2013; 2013. godina prikazana

plavom bojom)

Grafik 8.5

Grafik 8.6

Izvor: Evropska komisija – Zimska prognoza 2014 (februar 2014)

Izvor: Evropska komisija – Zimska prognoza 2014 (februar 2014)

142

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2013

Jedan od efekata navedenih mjera je bilo značaj-no slabljenje jena, koje nije imalo velikog efek-ta na izvoz (posebno na obim izvoza) iako je na godišnjem nivou ostvaren rast. Slabija valuta je imala veći uticaj na rast uvoza u 2013. godini. Cijene uvezenih energenata, zbog situacije sa nu-klearnim reaktorima nakon zemljotresa, poveća-le su trgovinski deficit koji je u 2013. godini do-stigao rekordnu vrijednost. U posljednjem kvar-talu, ekonomija Japana je ostvarila deficit teku-ćeg računa. Iako je na godišnjem nivou ostvaren suficit, trend kretanja tekućeg računa, kao i prvi rezultati 2014. godine, ukazuje da je deficit realna mogućnost u narednom periodu.

Domaća potrošnja je u posljednjem kvartalu bila glavni oslonac rasta. Potrošnja domaćinstava je bila pozitivna uz labljenje prema kraju godine, pri čemu je ulaganje u nekretnine u zadnjem kvar-talu ostvarilo rast od 4,0% na godišnjem nivou.

Povjerenje potrošača je slabilo tokom godine, a prema indeksu povjerenja takav bi se trend mogao produžiti i na 2014. godinu. Potrošnja će zapravo u 2014. godini biti izložena testu zbog planiranih poreskih povišica u aprilu, što će biti još jedan putokaz Vladi i Banci Japana u kojoj mjeri i kom pravcu bi trebalo stimulisati privredu.

Godišnja stopa inflacije je na kraju 2013. godine iznosila 1,6% i u drugoj polovini godine je bilježila kontinuirani rast. Uticaj zajedničkih mjera Vlade i Banke Japana su dale efekta u ovoj sferi. Ipak, treba imati u vidu da je rast cijena energenata (5,6%) imao veliki uticaj na rast ukupne inflacije. Mnoge grupe cijena su tek u posljednjem kvartalu zabilježile rast i sudeći po trendu, inflacija od 2% je ostvariva tek u srednjem roku.

Započete mjere, kao i slabiji jen, adekvatno su se reflektovale na tržište kapitala, pa je Nikkei 225 ostvario godišnji rast od 52,4%. S druge strane, usporavanje privrede u drugoj polovini 2013. godine je uticalo da Nikkei 225 izgubi momentum da bi u prvom kvartalu 2014. godine došlo do njegovog pada.

Nezaposlenost je na kraju decembra iznosila 3,7%, što je najniža stopa u 2013. godini. Stope nezapo-slenosti su veoma niske u svim starosnim kategorijama pa je sudeći po ovom parametru japanska pri-vreda visoko konkurentna u poređenju sa ostalim razvijenim zemljama, posebno zemljama Evropske Unije.

Nivo duga opšte vlade je dostigao 155% BDP-a. Uprkos rastu duga, prinosi na japanske obveznice su niski i stabilni. Takođe treba imati u vidu da su zarade privrede i domaćinstava stabilne, te da je veliki procenat duga u domaćem vlasništvu.

8.2. Zemlje u usponu

Bolja ekonomska situacija u razvijenim zemljama će imati dalje pozitivne efekte na zemlje u razvoju u domenu izvoza, s obzirom na to da je domaća potrošnja u mnogih zemljama u razvoju niska. Procjena

Godišnje stope rasta BDP-a, kvartalna promjena

Grafik 8.7

Izvor: Cabinet Office

143

Međunarodna ekonom

ija

MMF-a ukazuje da je obim trgovine roba i usluga u svijetu ostvario rast tokom 2013. godine i to od 2,7%.

Najavljene promjene u monetarnoj politici FED-a u 2014. godini bi mogle da predstavljaju rizik po mnoge zemlje u razvoju u smislu manjih kapitalnih tokova, odnosno kratkoročnih finansiranja. To će umnogome zavisiti od rasta kamatnih stopa u SAD. Ipak, ostaje da se vidi koliko će fundamentalne karakteristike zemalja u usponu/razvoju biti otporne na ovakva pomjeranja, jer je prilikom samih na-govještaja tokom 2013. došlo do pada vrijednosti određenih valuta.

Za mnoge azijske zemlje u usponu/razvoju, rast je ostao stabilan ali ispod dugoročnih prosjeka rasta. Iako je oporavak razvijenih tržišta pozitivno uticao na izvoz, evidentan je bio rast uvoza pa je neto po-zicija imala nešto slabiji doprinos razvoju. Inflatorna kretanja su bila kontrolisana izuzev zemalja gdje su valute značajno oslabile (npr. Indija i Indonezija). Kao odgovor na situaciju one su bile jedine zemlje u regionu koje su se odlučile za podizanje kamatnih stopa.

8.2.1. Kina

Ekonomska aktivnosti je u Kini rasla po stopi od 7,7% u 2013. godini, što je na istom nivou kao i pret-hodne godine. U prvoj polovini 2013. godine, ekonomska aktivnost je bila nešto slabija u odnosu na drugi dio godine. Na ovogodišnji rast BDP-a su uglavnom uticale investicije i rast potrošnje. Usljed spoljnih okolnosti, kineski izvoz je rastao po stopi od 7,8%, a uvoz po stopi od 7,3%, što je daleko ispod pretkriznih stopa rasta, pa je neto pozicija imala slabiji uticaj na rast BDP-a. Pored navedenih faktora treba pomenuti i paket fiskalnih mjera koji je stimulativno uticao na ekonomiju. Prema MMF-ovim prognozama stopa rasta će u sljedeće dvije godine biti nešto niža, ali su prognoze pozitivno revidirane.

Inflacija je u 2013. iznosila 2,6%, što znači da je ostala na istom nivou kao i u prethodnoj godini. S druge strane, cijene proizvođačkih industrijskih proizvoda su bile negativne (-1,9%), što je niže nego u prethodnoj godini (-1,7%). Na tržištu nekretnina je ostvaren rast prodaje rezidencijalnih nekretni-na, a izgradnja novih objekata nije pratila rast prodaje pa se ubuduće može očekivati dalji rast cijena nekretnina.

Ostvaren je suficit tekućeg računa od 2,5% BDP-a koji bilježi rast u odnosu na 2012. godinu (2,3%).

Stopa nezaposlenosti je u 2013. godini iznosila 4,1%, koliko je iznosila i u prethodne dvije godine. Zabi-lježen je deficit budžeta u visini od 1,2% BDP-a, u odnosu na 2012. godinu (0,9%) bilježi rast. Javni dug Kine procijenjen je na 22,9% BDP-a, a za 2014. godinu MMF prognizira smanjenje na 20,9% BDP-a.

Vrijednost kineske valute je nastavila da raste i u prvoj polovini 2013, ali je taj rast usporen u drugoj polovini, s tim da je u odnosu na američki dolar rast bio konstantan. SSE kompozitni indeks je bio u padu tokom godine i značajno je ispod istorijskog maksimuma kada je bio iznad 6.000 poena.

8.2.2. Rusija

U 2013. godini ruska ekonomija je rasla po stopi od 1,3%, što je daleko niža stopa rasta od one u 2012. godini kada je iznosila 3,4% i najniža je stopa od 2009. godine. Usporavanje ekonomske aktivnosti je rezultat nedostatka strukturnih reformi, što se reflektovalo na pad poslovnog i potrošačkog povjere-nja. Potrošnja je bila glavni pokretač rasta, na šta su, velikim dijelom, uticali rast kredita i rast zara-

144

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2013

da. Međutim, ona je u 2013. godini bila više nego upola smanjena u odnosu na 2012. godinu. To je do određene mjere nadomješteno rastom eksterne tražnje u drugoj polovini 2013. godine, što se ogledalo u značajnom rastu izvoza. MMF-ova prognoza rasta za naredne dvije godine je bitno revidirana na-niže, a s obzirom na ekonomske probleme koji proističu iz geopolitičkih razloga, mogla bi se očekivati dalja revizija.

Uprkos slabijoj ekonomskoj aktivnosti, stopa nezaposlenosti je tokom 2013. godine imala opadajući trend i na kraju godine je iznosila 5,6%.

U četvrtom kvartalu 2013. godine ostvaren je suficit tekućeg računa od 4,7 milijarde dolara i niži je više nego dvostruko u odnosu na prethodnu godinu. Razlog je povećanje deficita kod sektora usluga i primarnih i sekundarnih računa prihoda. Robni suficit je smanjen, primarno zbog većeg rasta uvoza.

Godišnja inflacija je u decembru 2013. godine iznosila 6,5 %, a ciljana inflacija od 5% bi prema Central-noj banci Rusije mogla da se ostvari tek u drugom dijelu 2014. godine.

Budžetski deficit je iznosio 1,3% BDP-a, za razliku od 2012. godine kada je zabilježen suficit od 0,4% BDP-a. Prema procjenama MMF-a, javni dug je iznosio 14,1% BDP-a, prema istom se prognozira rast u narednom periodu, s tim da je udio duga federalne vlade u lokalnoj valuti u ovoj godini bio značajan.

MSCI indeks ruske berze je tradicionalno pratio cijenu nafte da bi u posljednje dvije godine bio ostva-ren jaz. RTSI indeks je ostvario pad koji je dalje produbljen u prvom kvartalu 2014. godine.

8.3. Zemlje okruženja

Većina ekonomija zemalja jugozapadnog Balkana su tokom 2013. godine pokazale da ekonomska kri-za nije ni blizu razrješenja. To se najbolje moglo vidjeti kroz prizmu javnih finansija, gdje pored dra-stičnih smanjena rashoda, „punjenja“ budžeta zapravo predstavljaju ključni problem fiskalne politike. Izvjesno je da se smanjenje javne potrošnje odražava na BDP, ali suštinski problem su strukturalni problemi ovih ekonomija, koje bilježe visoke stope nezaposlenosti, nelikvidnosti, visoke stope nekva-litetnih kredita, nekonkurentnosti, niske nivoe produktivnosti, nedovoljne ili spore realizacije stranih direktnih investicija, itd.

8.3.1. Hrvatska

Ekonomska aktivnost u Hrvatskoj je u posljednjem kvartalu 2013. godine zabilježila pad od 1,2%,52 odnosno 1,0% na godišnjem nivou. Najveći pozitivni doprinos BDP-u ostvaren je manjim uvozom u posljednjem kvartalu. Ostvaren je suficit tekućeg računa nakon dužeg niza godina u iznosu od 0,6 milijardi eura ili 1,3% BDP-a.

Industrijska proizvodnja je tokom 2013. godine nastavila negativan trend, a na strukturalne probleme ukazuje i prilično visoka stopa nezaposlenosti od 17,3% i jedna je od najviših u Evropskoj Uniji.

Prosječan rast cijena u 2013. iznosio je 2,2%, s tim da je godišnja inflacija imala opadajući trend i već početkom 2014. godine inflacija bilježi negativne stope.

52 U odnosu na isti period prethodne godine

145

Međunarodna ekonom

ija

Javne finansije u Hrvatskoj, kao refleksija stanja u ekonomiji, predstavljaju veliku opasnost. Postoji prilična neusklađenost prihoda i rashoda. Javni dug je tako u 2013. godini iznosio 66,8% BDP-a, što je značajan rast u odnosu na nivo iz 2012. godine kad je iznosio 55,8% BDP-a.

Tokom 2013. ostvaren je blagi rast nominalnih bruto zarada (0,7%). Kretanja nominalnih plata su odraz smanjenja plata u državnim i javnim službama za 3,0% od marta 2013. godine i plata u privat-nom sektoru koje su blago rasle. Prosječna neto plata u decembru 2013. godine iznosila je 5.556 kuna, dok je prosječna bruto plata iznosila 8.005 kuna. S obzirom na kretanje potrošačkih cijena u 2013. ku-povna moć prosječne plate nastavila se smanjivati četvrtu godinu za redom (–1,5%).

8.3.2. Srbija

Prema podacima Zavoda za statistiku Srbije, realni BDP je u četvrtom kvartalu 2013. godini zabilježio rast od 2,7%, dok je godišnja stopa iznosila 2,5%.

Potrošnja domaćinstava je tokom cijele godine bila niža u odnosu na prethodnu godinu, izuzev u po-sljednjem kvartalu. Takođe, na godišnjem nivou, potrošnja države je bila niža, kao i bruto investicije u osnovne fondove. Nasuprot tome, pozitivni doprinos je predstavljao izvoz robe i usluga.

Godišnja stopa inflacije u decembru 2013. iznosila je 2,2% (što predstavlja značajan pad u odnosu na 12,2% iz decembra 2012), dok je prosječna godišnja inflacija u 2013. iznosila 7.0%.

Zbog većih budžetskih prihoda, deficit je na kraju 2013. Godine iznosio 5,0% naspram 5,7% u 2012. godini. Zabilježen je dalji rast javnog duga koji je povećan sa 60,2% (kraj 2012) na 63,8% BDP-a.

Stopa nezaposlenosti je u 2013. godini iznosila 22,1% i bila je niža nego u 2012. godini (23,9%). Pro-sječna neto zarada u decembru 2013. godine iznosila je 50.820 dinara, a u odnosu na prosječnu neto zaradu isplaćenu u decembru 2012. godine veća je nominalno za 8,3%, a realno za 6,0%.

8.3.3. Makedonija

Ekonomska aktivnost je u Makedoniji tokom 2013. godine ostvarila značajan napredak i rast BDP-a, pa je tako u posljednjem kvartalu bila veća za 3,2% u odnosu na isti period prethodne godine, a na godišnjem nivou 3,1%.

Industrijska proizvodnja je u 2013. godini ostvarila rast od 3,2%, na šta je posebno uticao rast u po-sljednem kvartalu. Visoke stope rasta su zabilježene i u prvim mjesecima 2014. godine.

Stopa nezaposlenosti je nastavila opadajući trend, i u posljednjem kvartalu 2013. godine je iznosila 28,6%, što je 2,0 p.p. manje nego na kraju 2012. godine.

Prosječan rast cijena bio je 2,8%, u odnosu na 2012. godinu kada je iznosio 3,3%. Godišnji rast cijena u decembru 2013. godine iznosio je 1,4%, što predstavlja pad stope inflacije, u odnosu na 4,7% iz pret-hodne godine.

Prosječna mjesečna neto zarada je u decembru 2013. godine iznosila 21.500 denara. Neto zarade su tokom 2013. godine ostvarile realni pad od 1,6%.

146

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2013

Deficit tekućeg računa iznosio je 1,9% BDP-a, što predstavlja poboljšanje u odnosu na 3,0% BDP-a iz 2012. godine. Treći i četvrti kvartal su obilježili veći izvoz i manji uvoz roba kao i bolji bilans usluga i prihoda.

Javni dug je tokom 2013. uvećan sa 34,1% BDP-a na kraju 2012. godine, na 35,8% BDP-a.

8.4. Kamatne stope centralnih banaka

Centralne banke vodećih ekonomija su i u 2013. godini nastavile sa politikom rekordno niskih kamat-nih stopa, a ovakva se politika može očekivati i u 2014. godini s obzirom na to da ekonomski oporavak i dalje traje.

FED-ova referentna kamatna stopa, koja je na nivou 0-0,25% na snazi je još od 2008. godine, a na po-sljednjim sjednicama Federalnog komiteta za operacije na otvorenom tržištu u 2013. godini saopšteno je da stope mogu još dugo ostati na tom nivou, mada postoje najave i o mogućem rastu krajem 2014. godine.

FED je nakon sjednica Federalnog komiteta za operacije na otvorenom tržištu iz decembra 2013. i januara 2014. godine odlučio da smanji mjesečne kupovine agencijskih hipotekarnih hartija od vri-jednosti, tj. dugoročnijih dužničkih hartija Trezora, sa 40 na 30 milijardi, tj. sa 45 na 35 milijardi do-larara, respektivno.

Evropska centralna banka je usljed popuštanja inflatornih pritisaka, a intenziviranja rizika od pada ekonomske aktivnosti, u dva navrata snižavala referentnu kamatnu stopu – na sjednici od 02.05. sa 0,75% na 0,5% i na sjednici od 07.11. sa 0,5% na 0,25%, što je rekordno nizak nivo.

I banke Engleske i Japana nastavljaju da drže svoje referentne kamatne stope na izuzetno niskim ni-voima, od 0,5%, odnosno 0-0,1%, još od marta 2009, odnosno decembra 2008. godine, respektivno.

Tabela 8.2

Referentne kamatne stope vodećih centralnih banaka

Centralna banka Kamatna stopa Nivo, % Datum posljednje promjene

ECB Stopa na glavne operacije refinansiranja 0,25 07.11.2013.

FED Ciljana stopa na federalne fondove 0-0,25 16.12.2008.

Švajcarska nacionalna banka Ciljani tromjesečni LIBOR na CHF 0-0,25 03.08.2011.

Banka Engleske „Bank rate“ 0,5 05.03.2009.

Banka Japana Ciljana stopa na nekolateralizovane prekonoćne pozajmice 0-0,1 19.12.2008.

Izvor: Centralne banke

147

Međunarodna ekonom

ija

8.5. Kretanje deviznih kurseva

Euro je tokom 2013. godine nominalno apresi-rao u odnosu na glavne svjetske valute. U odnosu na dolar, funtu i franak, euro je blago aprecirao, za 4,2% (sa 1,3192 na 1,3741 USD za jedan euro), 2,2% i 1,6%, respektivno. Takođe, varijacije kur-sa eura prema tri pomenute valute bile su male, uz koeficijent varijacije od 2%, 1,4% i 0,7%, res-pektivno. Aprecijacija eura u odnosu na jen bila je najizraženija - 26,4%, pri čemu je jasno da je jen deprecirao i u odnosu na druge svjetske va-lute kao rezultat mjera koje su zajednički spro-vele Vlada Japana i Banka Japana. Dešavanja na američkoj političkoj sceni u drugoj polovini go-dine, tj. neslaganje oko budžeta i tzv. Obamakera su primorali Vladu da nakon 17 godina opet za-tvori neke od svojih agencija i jedinica. Međutim, sumnje tržišta oko nemogućnosti zaduživanja odnosno servisiranja obaveza SAD su bile glavni uzrok padu vrijednosti dolara.

Euro prema drugim valutama, 01.01.2012=100 (rast/pad označava jačanje/slabljenje eura)

Grafik 8.8

Izvor: Blumberg, kalkulacije CBCG