MEYVƏ BİTKİLƏRİNİN MEYVƏ BİTKİLƏRİNİN İLLİK İNKİŞAFIİLLİK İNKİŞAFI

k.t.e.doktoru, professor Zaur HƏSƏNOV

• İllik inkişafa mühit şəraitinin təsiriİllik inkişafa mühit şəraitinin təsiri

• Nisbi sükunət dövrünün xüsusiyyətləri Nisbi sükunət dövrünün xüsusiyyətləri

və mərhələləri.və mərhələləri.

• Vegetasiya dövrünün xüsusiyyətləri və Vegetasiya dövrünün xüsusiyyətləri və

fenofazalarıfenofazaları

İl ərzində hava şəraiti eyni tərzdə qalma-İl ərzində hava şəraiti eyni tərzdə qalma-yıb fəsillərdən asılı olaraq dəyişir. Meyvə-gilə-yıb fəsillərdən asılı olaraq dəyişir. Meyvə-gilə-meyvə bitkiləri dəyişən yaşayış şəraitinə uy-meyvə bitkiləri dəyişən yaşayış şəraitinə uy-ğunlaşmaq məqsədilə fılogenetik inkişaf tarixi-ğunlaşmaq məqsədilə fılogenetik inkişaf tarixi-ndə bir-birindən kəskin fərqlənən nisbi sükunət ndə bir-birindən kəskin fərqlənən nisbi sükunət və vegetasiya dövrü adlanan iki qanunauyğun və vegetasiya dövrü adlanan iki qanunauyğun bioloji həyat tərzi qazanmışlar.bioloji həyat tərzi qazanmışlar.

İLLİK İNKİŞAFA MÜHİT İLLİK İNKİŞAFA MÜHİT ŞƏRAİTİNİN TƏSİRİŞƏRAİTİNİN TƏSİRİ

• Nisbi sükunət dövrünü mahiyyətiNisbi sükunət dövrünü mahiyyəti

• Nisbi sükunət mərhələlərinin Nisbi sükunət mərhələlərinin xarakterizəsi və müddətixarakterizəsi və müddəti

NİSBİ SÜKUNƏT DÖVRÜNÜN NİSBİ SÜKUNƏT DÖVRÜNÜN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ

MƏRHƏLƏLƏRİ.MƏRHƏLƏLƏRİ.

Nisbi sükunət dövrü.Nisbi sükunət dövrü. Havanın temperaturunun aşağı Havanın temperaturunun aşağı düşməsi ilə əlaqədar olaraq qışda yarpaqlarını tökən meyvə-düşməsi ilə əlaqədar olaraq qışda yarpaqlarını tökən meyvə-giləmeyvə bitkilərində payızda yarpaq tökülür, bitki gələn ilin giləmeyvə bitkilərində payızda yarpaq tökülür, bitki gələn ilin yazmadək sükunət, dincəlmə və ya istirahət dövründə olur. yazmadək sükunət, dincəlmə və ya istirahət dövründə olur. Sükunət dövründə olan bitkidə vegetasiya dövründən Sükunət dövründə olan bitkidə vegetasiya dövründən fərqlənərək bir sıra proseslər, məsələn, yarpaq, tumurcuq, zoğ fərqlənərək bir sıra proseslər, məsələn, yarpaq, tumurcuq, zoğ əmələgətirmə prosesi dayanır, tənəffüs, transpirasiya, əmələgətirmə prosesi dayanır, tənəffüs, transpirasiya, maddələr mübadiləsi, bəzi biokimyəvi, fızioloji proseslər isə maddələr mübadiləsi, bəzi biokimyəvi, fızioloji proseslər isə zəif də olsa davam edir. Buna görə də bu dövr zəif də olsa davam edir. Buna görə də bu dövr nisbi sükunət nisbi sükunət dövrii adlanır. dövrii adlanır. Fizioloqlar meyvə-giləmeyvə bitkilərində nisbi Fizioloqlar meyvə-giləmeyvə bitkilərində nisbi sükunət dövrünü aşağıda təsviri verilən üç yarımdövrə sükunət dövrünü aşağıda təsviri verilən üç yarımdövrə ayırırlar.ayırırlar.

NİSBİ SÜKUNƏT DÖVRÜNÜ NİSBİ SÜKUNƏT DÖVRÜNÜ MAHİYYƏTİMAHİYYƏTİ

Nisbi sükunət dövriinün başlanğıcı. Nisbi sükunət dövriinün başlanğıcı. Bu yarımdövrə ilkin Bu yarımdövrə ilkin nisbi sükunət dövrü də deyilir. Nisbi sükunət dövrünün başlanğıcı nisbi sükunət dövrü də deyilir. Nisbi sükunət dövrünün başlanğıcı vegetasiya dövrünün sonuna yaxın vaxtlarda, havanın temperaturu vegetasiya dövrünün sonuna yaxın vaxtlarda, havanın temperaturu +10 °C-dən aşağı olduğu andan, vegetativ zoğların böyüməsini +10 °C-dən aşağı olduğu andan, vegetativ zoğların böyüməsini qurtarıb, onların ucunda təpə tumurcuğun əmələ gəldiyi, zoğun ye-qurtarıb, onların ucunda təpə tumurcuğun əmələ gəldiyi, zoğun ye-tişdiyi dövrdən başlanğıc götürür və fızioloji proseslər bu vaxtdan tişdiyi dövrdən başlanğıc götürür və fızioloji proseslər bu vaxtdan zəifləyir. Bu yarımdövr meyvə tumurcuğundan başlayaraq, tədricən zəifləyir. Bu yarımdövr meyvə tumurcuğundan başlayaraq, tədricən bitkinin başqa hissələrinə keçir. bitkinin başqa hissələrinə keçir.

Nisbi sükunət dövrünün başlanması vaxtı, onun uzun və ya Nisbi sükunət dövrünün başlanması vaxtı, onun uzun və ya qısa müddət davam etməsi, bitkinin cins, növ, sort xüsusiyyətindən, qısa müddət davam etməsi, bitkinin cins, növ, sort xüsusiyyətindən, iqlim şəraitindən, tətbiq olunan texnoloji qulluğun keyfıyyətindən, iqlim şəraitindən, tətbiq olunan texnoloji qulluğun keyfıyyətindən, bitkinin yaşından və d. amillərdən asılıdır. Bitki nisbi sükunət döv-bitkinin yaşından və d. amillərdən asılıdır. Bitki nisbi sükunət döv-rünün başlanğıcmdan sonra təbii sükunət dövrünə keçir.rünün başlanğıcmdan sonra təbii sükunət dövrünə keçir.

NİSBİ SÜKUNƏT NİSBİ SÜKUNƏT MƏRHƏLƏLƏRİNİN XARAKTERİZƏSİ MƏRHƏLƏLƏRİNİN XARAKTERİZƏSİ

VƏ MÜDDƏTİVƏ MÜDDƏTİ

Təbii nisbi sükunət dövrü. Təbii nisbi sükunət dövrü. Bu dövrə fızioloji, üzvi, Bu dövrə fızioloji, üzvi, möhkəm, habelə dərin nisbi sükunət dövrü də deyilir. Bu möhkəm, habelə dərin nisbi sükunət dövrü də deyilir. Bu dövrün başlıca səciyyəvi xüsusiyyəti maddələr mübadiləsi-dövrün başlıca səciyyəvi xüsusiyyəti maddələr mübadiləsi-nin intensivliyinin kəskin zəifləməsi, təpə tumurcuqda meri-nin intensivliyinin kəskin zəifləməsi, təpə tumurcuqda meri-stem toxumaların böyüməsinin dayanınası, toxumalarda ni-stem toxumaların böyüməsinin dayanınası, toxumalarda ni-şastanın hidrolizinin sürətlənməsi, həll olunan azotlu birləş-şastanın hidrolizinin sürətlənməsi, həll olunan azotlu birləş-mələrin miqdarının maksimuma çatması, havanın tempera-mələrin miqdarının maksimuma çatması, havanın tempera-turunun aşağı düşməsi ilə əlaqədar tənəffüs prosesinin zəif-turunun aşağı düşməsi ilə əlaqədar tənəffüs prosesinin zəif-ləməsi, hüceyrə protoplazmasının divardan ayrılması və li-ləməsi, hüceyrə protoplazmasının divardan ayrılması və li-poidlərlə örtülməsidir ki, bu da onun şaxtaya davamlı olma-poidlərlə örtülməsidir ki, bu da onun şaxtaya davamlı olma-sına səbəb olur. Təbii nisbi sükunət +2… 0 °C temperaturda sına səbəb olur. Təbii nisbi sükunət +2… 0 °C temperaturda başlayır və əksər meyvə-giləmeyvə bitkilərində onun başlayır və əksər meyvə-giləmeyvə bitkilərində onun normal gedişi üçün temperaturun +5…+7 °C olması tələb normal gedişi üçün temperaturun +5…+7 °C olması tələb olunur.olunur. Ona görə də belə bitkilərdə nisbi sükunət dövrü Ona görə də belə bitkilərdə nisbi sükunət dövrü gödək olur. gödək olur.

Lakin yazın soyuq, yağmurlu, küləkli olması Lakin yazın soyuq, yağmurlu, küləkli olması təbii nisbi sükunət dövrünü normal tamamlamış təbii nisbi sükunət dövrünü normal tamamlamış bitkinin vegetasiya dövrünə keçməsinə imkan bitkinin vegetasiya dövrünə keçməsinə imkan vermir və o, nisbi sükunət dövrünü məcburi vermir və o, nisbi sükunət dövrünü məcburi şəkildə davam etdirir.şəkildə davam etdirir.

• Vegetasiya dövrünün mahiyyəti və fenofazalarıVegetasiya dövrünün mahiyyəti və fenofazaları

• Fenofazaların xarakterizəsiFenofazaların xarakterizəsi

VEGETASİYA DÖVRÜNÜN VEGETASİYA DÖVRÜNÜN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ FENOFAZALARIXÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ FENOFAZALARI

Vegetasiva dövrü.Vegetasiva dövrü. Nisbi sükunət dövrünü təbii şəkildə tama-Nisbi sükunət dövrünü təbii şəkildə tama-mlamış bitki yazda havanın temperaturunun yüksəlməsi ilə əlaqədar mlamış bitki yazda havanın temperaturunun yüksəlməsi ilə əlaqədar vegetasiya dövrünə başlayır. Vegetasiya dövrü yazda tumurcuqların vegetasiya dövrünə başlayır. Vegetasiya dövrü yazda tumurcuqların şişməsi ilə başlayır, payızda yarpaqların tökülməsi ilə qurtarır. Vege-şişməsi ilə başlayır, payızda yarpaqların tökülməsi ilə qurtarır. Vege-tasiyaya başlamış bitkidə bir sıra ardıcıl fenoloji fazalar – tumurcuqla-tasiyaya başlamış bitkidə bir sıra ardıcıl fenoloji fazalar – tumurcuqla-rın şışməsi, açılması, çiçəkləmə, zoğun əmələ gəlməsi, onun böyümə-rın şışməsi, açılması, çiçəkləmə, zoğun əmələ gəlməsi, onun böyümə-si, yarpaqların və çiçək tumurcuqlarının əmələ gəlməsi, onların diffe-si, yarpaqların və çiçək tumurcuqlarının əmələ gəlməsi, onların diffe-rensiasiyası, meyvələrin əmələ gəlməsi və formalaşması, zoğun yetiş-rensiasiyası, meyvələrin əmələ gəlməsi və formalaşması, zoğun yetiş-məsi, meyvələrin yetişməsi və nəhayət yarpaqların tökülməsi fazaları məsi, meyvələrin yetişməsi və nəhayət yarpaqların tökülməsi fazaları müşahidə olunur.müşahidə olunur.

Bitkidə bir vegetasiya dövründə fenofazaların ardıcıl əvəz olu-Bitkidə bir vegetasiya dövründə fenofazaların ardıcıl əvəz olu-nmasına nmasına vegetasiya ritmi vegetasiya ritmi deyilir. Hər fenofazanm başlanması vaxtı, deyilir. Hər fenofazanm başlanması vaxtı, onun uzun və ya qısa müddət davam etməsi, tamamlanması vaxtı bit-onun uzun və ya qısa müddət davam etməsi, tamamlanması vaxtı bit-kinin cins, növ, sort xüsusiyyətindən, yaşından, calaqaltının növün-kinin cins, növ, sort xüsusiyyətindən, yaşından, calaqaltının növün-dən, hər növ daxilində onun tipindən, fizioloji vəziyyətindən, həmçi-dən, hər növ daxilində onun tipindən, fizioloji vəziyyətindən, həmçi-nin torpaq-iqlim şəraitindən, ilin meteoroloji göstəricilərindən və tət-nin torpaq-iqlim şəraitindən, ilin meteoroloji göstəricilərindən və tət-biq olunan aqrotexnoloji qulluğun keyfıyyətindən asılıdır. biq olunan aqrotexnoloji qulluğun keyfıyyətindən asılıdır.

VEGETASİYA DÖVRÜNÜN MAHİYYƏTİ VEGETASİYA DÖVRÜNÜN MAHİYYƏTİ VƏ FENOFAZALARIVƏ FENOFAZALARI

Vegetativ böyümə fenofazası. Vegetativ böyümə fenofazası. Havada sutkalıq tempera-Havada sutkalıq tempera-tur +15 °C-dən yüksək, torpaqda rütubət kifayət qədər olduqda tur +15 °C-dən yüksək, torpaqda rütubət kifayət qədər olduqda təbii nisbi sükunət dövrünü normal tamamlamış bitkidə, yazın təbii nisbi sükunət dövrünü normal tamamlamış bitkidə, yazın başlanğıcmda boy tumurcuğu açılaraq zoğ əmələ gətirir. Bu başlanğıcmda boy tumurcuğu açılaraq zoğ əmələ gətirir. Bu fenofaza yazda zoğun əmələ gəlməsi ilə başlayır, tam böyü-fenofaza yazda zoğun əmələ gəlməsi ilə başlayır, tam böyü-müş zoğun ucunda təpə tumurcuğun əmələ gəlməsi ilə qurta-müş zoğun ucunda təpə tumurcuğun əmələ gəlməsi ilə qurta-rır. Bu fenofazada meristem toxuma çoxlu hüceyrələr əmələ rır. Bu fenofazada meristem toxuma çoxlu hüceyrələr əmələ gətirir ki, onlardan da yeni cavan orqan və hissələr törəyir. Bit-gətirir ki, onlardan da yeni cavan orqan və hissələr törəyir. Bit-kinin cins, növ, sort xüsusiyyətindən, yaşından, torpaq-iqlim kinin cins, növ, sort xüsusiyyətindən, yaşından, torpaq-iqlim şəraitindən asılı olaraq zoğ bir vegetasiya dövründə 1-3 dəfə şəraitindən asılı olaraq zoğ bir vegetasiya dövründə 1-3 dəfə fasilə ilə boy atır. fasilə ilə boy atır.

Normal becərilmə şəraitində vegetasiya dövrünün axırı-Normal becərilmə şəraitində vegetasiya dövrünün axırı-nda zoğun uzunluğu orta hesabla 40-50 sm olmalıdır.nda zoğun uzunluğu orta hesabla 40-50 sm olmalıdır.

FENOFAZALARIN XARAKTERİZƏSİFENOFAZALARIN XARAKTERİZƏSİ

Çiçəkləmə fenofazası. Çiçəkləmə fenofazası. Nisbi sükunət dövrünü normal başa Nisbi sükunət dövrünü normal başa vurmuş bir çox meyvə-giləmeyvə bitkiləri, adətən yazda havada orta vurmuş bir çox meyvə-giləmeyvə bitkiləri, adətən yazda havada orta sutkalıq temperatur +8…+12 °C-dən yüksək olan dövrdə çiçəkləyir. Bu sutkalıq temperatur +8…+12 °C-dən yüksək olan dövrdə çiçəkləyir. Bu səbəbdən də bu qəbildən olan bitkilərdə vegetasiyanm başlanması səbəbdən də bu qəbildən olan bitkilərdə vegetasiyanm başlanması çiçəkləmə fenofazası ilə müəyyən olunur. Bu fenofazanın gedişi də fərdi çiçəkləmə fenofazası ilə müəyyən olunur. Bu fenofazanın gedişi də fərdi cəhətləri ilə fərqlənir.cəhətləri ilə fərqlənir.

Əksər meyvə bitkilərində bu ilin vegetasiya dövründə for-Əksər meyvə bitkilərində bu ilin vegetasiya dövründə for-malaşmış çiçək tumurcuqları gələn ilin yazında açılır. Eyni meyvə-malaşmış çiçək tumurcuqları gələn ilin yazında açılır. Eyni meyvə-giləmeyvə bitkisində çiçək tumurcuqları eyni vaxtda əmələ gəlmə-giləmeyvə bitkisində çiçək tumurcuqları eyni vaxtda əmələ gəlmə-diklərindən onlar eyni vaxtda açılmır. Odur ki, bitkinin çiçəkləməsindən diklərindən onlar eyni vaxtda açılmır. Odur ki, bitkinin çiçəkləməsindən başlayaraq, çiçəkləmənin sonunadək olan müddəti aşağıdakı dörd dövrə başlayaraq, çiçəkləmənin sonunadək olan müddəti aşağıdakı dörd dövrə bölürlər:bölürlər:

1. Çiçəkləmənin başlanması dövrü - ilk çiçəklərin görünməsi;1. Çiçəkləmənin başlanması dövrü - ilk çiçəklərin görünməsi;2. Kütləvi çiçəkləmənin başlanması dövrü - qönçələrin 25%-nin 2. Kütləvi çiçəkləmənin başlanması dövrü - qönçələrin 25%-nin

açılması;açılması;3. Kütləvi çiçəkləmənin qurtarması dövrü - bitkidəki çiçək 3. Kütləvi çiçəkləmənin qurtarması dövrü - bitkidəki çiçək

ləçəklərinin 75%-ə qədərinin tökülməsi;ləçəklərinin 75%-ə qədərinin tökülməsi;4. Çiçəkləmənin son dövrü - bitkidəki axırmcı çiçəklərdən 4. Çiçəkləmənin son dövrü - bitkidəki axırmcı çiçəklərdən

ləçəklərin tökülməsi çiçəkləmənin qurtarması ilə nəticələnir.ləçəklərin tökülməsi çiçəkləmənin qurtarması ilə nəticələnir.

Tozcuğun və ya toz hüceyrələrinin dişiciyin Tozcuğun və ya toz hüceyrələrinin dişiciyin ağızcığına düşməsi prosesinə ağızcığına düşməsi prosesinə tozlanma tozlanma deyilir. deyilir.

Meyvə-giləmeyvə bitkiləri tozlanmaya mü-Meyvə-giləmeyvə bitkiləri tozlanmaya mü-nasibətlərinə görə öz-özünü tozlayan və çarpaz nasibətlərinə görə öz-özünü tozlayan və çarpaz tozlanan bitkilər adlanan iki böyük qrupa ayrılır. tozlanan bitkilər adlanan iki böyük qrupa ayrılır. Botanikada və meyvəçilikdə istifadə edilən öz-Botanikada və meyvəçilikdə istifadə edilən öz-özünü tozlama və çarpaz tozlanma məfhumları özünü tozlama və çarpaz tozlanma məfhumları mahiyyət etibarilə bir-birindən kəskin fərqlənir.mahiyyət etibarilə bir-birindən kəskin fərqlənir.

Öz-özünü tozlama. Öz-özünü tozlama. Meyvəçilikdə sort daxili-Meyvəçilikdə sort daxili-ndə çiçəklər arasında olan tozlanmaya ndə çiçəklər arasında olan tozlanmaya öz-özünü öz-özünü tozlama tozlama deyilir.deyilir.

Çarpaz tozlanma. Çarpaz tozlanma. Müxtəlif meyvə bitki sortlarının çiçə-Müxtəlif meyvə bitki sortlarının çiçə-kləri arasında gedən toz-lanmaya kləri arasında gedən toz-lanmaya çarpaz tozlanma çarpaz tozlanma deyilir.deyilir.

Mayalanma. Mayalanma. Tozlanma prosesində dişiciyin ağızcığına Tozlanma prosesində dişiciyin ağızcığına düşmüş toz huceyrələri cücərərək toz borusu əmələ gətirir. Di-düşmüş toz huceyrələri cücərərək toz borusu əmələ gətirir. Di-şicik ağızcığına düşmüş tozcuq cücərərək dişiciyin sütuncuğu-şicik ağızcığına düşmüş tozcuq cücərərək dişiciyin sütuncuğu-nun aparıcı toxuması ilə yumurtalığa doğru yönəlir. Normal nun aparıcı toxuması ilə yumurtalığa doğru yönəlir. Normal inkişaf nəticəsində yumurtalığa çatmış tozcuq borusundan iki inkişaf nəticəsində yumurtalığa çatmış tozcuq borusundan iki erkək hüceyrə ayrılır və onlardan biri yumurtalıqla, digəri isə erkək hüceyrə ayrılır və onlardan biri yumurtalıqla, digəri isə nüvə ilə birləşir. Bu zaman qarşılıqlı assimilyasiya gedir. Bu nüvə ilə birləşir. Bu zaman qarşılıqlı assimilyasiya gedir. Bu prosesə prosesə mayalanma mayalanma deyilir. Mayalanma nəticəsində mayalan-deyilir. Mayalanma nəticəsində mayalan-mış yumurtalıq – mış yumurtalıq – ziqota ziqota əmələ gəlir. Bəzən hətta bir-birini toz-əmələ gəlir. Bəzən hətta bir-birini toz-lamaq imkanı olan sortlarda və ya öz-özünü tozlayan sort da-lamaq imkanı olan sortlarda və ya öz-özünü tozlayan sort da-xilində belə tozcuq borusu yumurtalığa çatmır və nəticədə döl-xilində belə tozcuq borusu yumurtalığa çatmır və nəticədə döl-süzlük yaranır. Bu baxımdan sortlar mayalanmaya münasibəti-süzlük yaranır. Bu baxımdan sortlar mayalanmaya münasibəti-nə görə fərqlənirlər.nə görə fərqlənirlər.

Özübarlı sort. Özübarlı sort. Öz-özünü tozlama nəticəsində Öz-özünü tozlama nəticəsində meyvə əmələ gətirən sortlara praktiki meyvə əmələ gətirən sortlara praktiki özübarlı sortlar özübarlı sortlar deyilir. deyilir. Bu sortlar sırasma şaftalı, nar, sitrus bitkiləri, Bu sortlar sırasma şaftalı, nar, sitrus bitkiləri, heyva, ərik, incir, xirnik, feyxoa bitkisinin əksər sort-heyva, ərik, incir, xirnik, feyxoa bitkisinin əksər sort-ları, albalı, gavalı, giləmeyvə bitkilərinin bəzi sortları ları, albalı, gavalı, giləmeyvə bitkilərinin bəzi sortları daxildir.daxildir.

Özübarsız sort. Özübarsız sort. Öz-özünü tozlama nəticəsində Öz-özünü tozlama nəticəsində meyvə əmələ gətirə bilməyən sortlara praktiki meyvə əmələ gətirə bilməyən sortlara praktiki özübar-özübar-sız sortlar deyilir. sız sortlar deyilir. Bu qrupa alma, armud, gilas bitkisi-Bu qrupa alma, armud, gilas bitkisi-nin bütün sortları, albalı, incir, fındıq, qoz, zeytun bit-nin bütün sortları, albalı, incir, fındıq, qoz, zeytun bit-kilərinin əksər sortları, gavalı, ərik, badam və kilərinin əksər sortları, gavalı, ərik, badam və giləmey-və bitkilərinin bəzi sortları daxildir. Praktiki giləmey-və bitkilərinin bəzi sortları daxildir. Praktiki özübarsız sortlar yalnız çarpaz tozlanma nəticəsində özübarsız sortlar yalnız çarpaz tozlanma nəticəsində yüksək və keyfıyyətli məhsul verir.yüksək və keyfıyyətli məhsul verir.

Çiçək tumurcuqlarının əmələ gəlməsi feno-Çiçək tumurcuqlarının əmələ gəlməsi feno-fazası. fazası. Əksər meyvə bitkiləri gələn il məhsul ver-Əksər meyvə bitkiləri gələn il məhsul ver-mək üçün bu ilin vegetasiya dövründə çiçək tumur-mək üçün bu ilin vegetasiya dövründə çiçək tumur-cuqları əmələ gətirir. Vegetasiya dövründə zoğun cuqları əmələ gətirir. Vegetasiya dövründə zoğun yarpaq qoltuğunda yerləşən göz yayın ortalarında yarpaq qoltuğunda yerləşən göz yayın ortalarında formalaşaraq tədricən tumurcuğa çevrilir. Tumur-formalaşaraq tədricən tumurcuğa çevrilir. Tumur-cuğun vegetativ və ya generativ olacağı hüceyrə şi-cuğun vegetativ və ya generativ olacağı hüceyrə şi-rəsinin qatılığından asılıdır. Hüceyrə şirəsinin qatı-rəsinin qatılığından asılıdır. Hüceyrə şirəsinin qatı-lığı 0,6-0,7 mol olduqda çiçək tumurcuqlarının ya-lığı 0,6-0,7 mol olduqda çiçək tumurcuqlarının ya-ranması üçün əsas olur. Aşağı qatılıqda isə budaq ranması üçün əsas olur. Aşağı qatılıqda isə budaq üzərində vegetativ tumurcuqlar yaranır. üzərində vegetativ tumurcuqlar yaranır.

Meyvənin inkişafı yumurtalığın mayalandığı, ziqotanın əmələ Meyvənin inkişafı yumurtalığın mayalandığı, ziqotanın əmələ gəldiyi vaxtdan başlayıb, meyvədə toxumun yetişməsinədək davam gəldiyi vaxtdan başlayıb, meyvədə toxumun yetişməsinədək davam edir. edir.

Heyva, ərik və şaftalının meyvəcik və meyvələrinin üzəri sıx Heyva, ərik və şaftalının meyvəcik və meyvələrinin üzəri sıx pənbə, yaxud tükcüklərlə örtülü olur. Belə tükcüklər epidermis hücey-pənbə, yaxud tükcüklərlə örtülü olur. Belə tükcüklər epidermis hücey-rələrinin bir qisminin uzanıb dartılması nəticəsində əmələ gəlir. Mey-rələrinin bir qisminin uzanıb dartılması nəticəsində əmələ gəlir. Mey-və yetişdikdə isə bu pənbə asanlıqla silinir.və yetişdikdə isə bu pənbə asanlıqla silinir.

Tam formalaşmış meyvə sorta xas olan formaya, rəngə, dada Tam formalaşmış meyvə sorta xas olan formaya, rəngə, dada malik olur, qabığı nöqtə, ləkə, xətt və müxtəlif rəngli nişanlarla örtü-malik olur, qabığı nöqtə, ləkə, xətt və müxtəlif rəngli nişanlarla örtü-lür. Bəzi sortların meyvələrinin gün düşən tərəfi qırmızı, çəhrayı rən-lür. Bəzi sortların meyvələrinin gün düşən tərəfi qırmızı, çəhrayı rən-gli olur. Meyvəyə göy, qırmızı, mavi, bənövşəyi rəngi antosian piq-gli olur. Meyvəyə göy, qırmızı, mavi, bənövşəyi rəngi antosian piq-menti, yaşıl rəngi xlorofıl, sarı rəngi isə karotin və likopin piqmenti menti, yaşıl rəngi xlorofıl, sarı rəngi isə karotin və likopin piqmenti verir. Tam formalaşmış meyvənin saplağı meyvə budaqcığından və ya verir. Tam formalaşmış meyvənin saplağı meyvə budaqcığından və ya zoğdan asanlıqla qopur.zoğdan asanlıqla qopur.

Meyvənin içərisindəki toxumun sorta xas rəngə boyanması, rü-Meyvənin içərisindəki toxumun sorta xas rəngə boyanması, rü-şeym, ləpə, endosperm və qılafın tam formalaşması toxumun yetişmə-şeym, ləpə, endosperm və qılafın tam formalaşması toxumun yetişmə-sini göstərən əlamətdir. Meyvənin yetişib dərilməyə hazır olmasını sini göstərən əlamətdir. Meyvənin yetişib dərilməyə hazır olmasını göstərən əlamətlərdən biri də toxumun yetişərək tutqun rəngə boyan-göstərən əlamətlərdən biri də toxumun yetişərək tutqun rəngə boyan-masıdır. Lakin alma, armud və d. meyvə bitkilərinin yaylıq sortların-masıdır. Lakin alma, armud və d. meyvə bitkilərinin yaylıq sortların-da meyvəyanhğı tam inkişaf edib, dərilməyə hazır olur, toxum isə tam da meyvəyanhğı tam inkişaf edib, dərilməyə hazır olur, toxum isə tam inkişaf etmədiyindən sorta xas olan rəngə boyanmır.inkişaf etmədiyindən sorta xas olan rəngə boyanmır.

Toxumaların yetişməsi və xəzan fenofazası. Toxumaların yetişməsi və xəzan fenofazası. Bitkinin şaxtaya davamlı olması üçün onun toxu-Bitkinin şaxtaya davamlı olması üçün onun toxu-

maları vaxtında yetişməlidir. Toxumaların yetişməsi maları vaxtında yetişməlidir. Toxumaların yetişməsi üçün yerüstü hissə böyüməsini şaxtalar başlamazdan üçün yerüstü hissə böyüməsini şaxtalar başlamazdan çox qabaq normal qurtarmalıdır. Bu halda cavan meri-çox qabaq normal qurtarmalıdır. Bu halda cavan meri-stem hüceyrələr odunlaşır, toxumalarda yağ, plastik stem hüceyrələr odunlaşır, toxumalarda yağ, plastik maddələr toplanır, bitki şaxtaya davamlı olmağa hazır-maddələr toplanır, bitki şaxtaya davamlı olmağa hazır-lıq aparır. Xəzandan sonra bitkidə nişastanın hidrolizi lıq aparır. Xəzandan sonra bitkidə nişastanın hidrolizi sürətlənir, nişasta şəkərə çevrilir, hüceyrədəki artıq rü-sürətlənir, nişasta şəkərə çevrilir, hüceyrədəki artıq rü-tubət buxarlanır, həll olan azotlu birləşmələrin, yağla-tubət buxarlanır, həll olan azotlu birləşmələrin, yağla-rın, dabbaq maddələrinin miqdarı artır, hüceyrə şirəsi-rın, dabbaq maddələrinin miqdarı artır, hüceyrə şirəsi-nin qatılığı yüksəlir, protoplazma nisbi sükunət fazası-nin qatılığı yüksəlir, protoplazma nisbi sükunət fazası-na keçir. Toxumaların qışa hazırlanması üçün kifayət na keçir. Toxumaların qışa hazırlanması üçün kifayət qədər sulu karbonlar, plastik maddələr tələb olunur.qədər sulu karbonlar, plastik maddələr tələb olunur.

İllik inkişaf

Nisbi sükunət Vegetasiya

Başla-nğıc

Təbii Məcburi Vegetativ böyümə

Toxuma-ların

yetişməsi və xəzan

Çiçək-ləmə

Meyvə-nin

inkişa-fı və yetiş-

məsi

Çiçək tumurcuq-larının əmələ

gəlməsi

Zaur Həsənov, Cəbrayıl Əliyev – Zaur Həsənov, Cəbrayıl Əliyev – meyvəçilik, B., 2007, səh. 93-101. meyvəçilik, B., 2007, səh. 93-101.

MƏNBƏMƏNBƏ