Mi briljante venninne

Mi briljante venninne ferdig.qxd_A 22.01.15 14:50 Side 1

Elena Ferrante

MI BRILJANTEVENNINNE

Bok IBarndom, tidleg ungdom

Roman

Frå italiensk vedKristin Sørsdal

SamlagetOslo



: Du har den fridom du forfektar.

Eg hata aldri deg og det du er.

Av alle ånder som fornektar,

er skjelmen inga plageånd især.

For mannsens verksemd kan så lett bli sløva ned,

som regel vil han helst ha ro og fred.

Så difor gjev eg han den følgjesveinen

som gjer sitt djevleverk og kunne terge steinen …

J. W. Goethe: Faust. Del I. Gjendikta av Åse-Marie Nesse



INNHALD

Liste over personar

Prolog Slette alle spor

Barndom Historia om don Achille

Tidleg ungdom Historia om skoa



LISTE OVER PERSONAR

Familien Cerullo (familien til skomakaren):

Fernando Cerullo, skomakar

Nunzia Cerullo,mor til Lila

Raffaella Cerullo, av alle kalla Lina. Lila berre for Elena

Rino Cerullo, eldste bror til Lila, også han skomakar

Rino blir også namnet til eit av barna til Lila

Andre barn

Familien Greco (familien til portnaren):

Elena Greco, kalla Veslelena eller Lenù. Den førstefødde. Etter

henne kjem

Peppe, Gianni og Elisa

Faren, som er portnar i rådhuset

Mora, husmor

Familien Carracci (familien til don Achille):

Don Achille Carracci, uhyret frå eventyra

Maria Carracci, kona til don Achille

Stefano Carracci, son til don Achille og kjøpmann i kjøtt- og

feitevarehandelen til familien

Pinuccia og Alfonso Carracci, dei andre to barna til don Achille


Familien Peluso (familien til snikkaren):

Alfredo Peluso, snikkar

Giuseppina Peluso, kona til Alfredo

Pasquale Peluso, eldste son til Alfredo og Giuseppina, murar

Carmela Peluso, som også blir kalla Carmen, søster til Pasquale

og seljar av sysaker

Andre barn

Familien Cappuccio (familien til den galne enka):

Melina, ein slektning av mor til Lila, galen enke

Mannen til Melina, som lempa fruktkasser på marknaden

Ada Cappuccio, dotter til Melina

Antonio Cappuccio, sonen til Melina og mekanikar

Andre barn

Familien Sarratore (familien til jernbanetilsett og poet):

Donato Sarratore, konduktør

Lidia Sarratore, kona til Donato

Nino Sarratore, den eldste av dei fem barna til Lidia og Donato

Marisa Sarratore, dotter til Lidia og Donato

Pino, Clelia og Ciro Sarratore, dei yngste barna til Lidia og

Donato

Familien Scanno (familien til frukt- og grønsakhandlaren):

Nicola Scanno, frukt- og grønsakhandlar

Assunta Scanno, kona til Nicola

Enzo Scanno, son til Nicola og Assunta, også han frukt- og

grønsakhandlar

Andre barn


Familien Solara (familien til eigaren av Bar og konditori

Solara):

Silvio Solara, eigar av bar og konditori

Manuela Solara, kona til Silvio

Marcello og Michele Solara, sønene til Manuela og Silvio

Familien Spagnuolo (familien til konditoren):

Signor Spagnuolo, konditor i Bar og konditori Solara

Rosa Spagnuolo, kona til konditoren

Gigliola Spagnuolo, dotter til konditoren

Andre barn

Gino, son til apotekaren

Lærarane:

Ferraro, lærar og bibliotekar

Frøken Oliviero, lærar i den -årige folkeskolen

Gerace, lærar i det -årige gymnaset

Galiani, lærar i det -årige gymnaset

Nella Incardo, frå Ischia og kusine til Oliviero

Italia Norgela scuola elementare, år folkeskolen, år la scuola media, år / realskolen, år /la scuola di avviamento, – år framhaldsskolen, – årginnasio + liceo, år gymnas, år



PROLOG

Slette alle spor



Idag tidleg ringde Rino. Eg tenkte at han ville hapengar igjen, og skulle til å seie nei. Grunnen til opp-ringinga var derimot ein annan: Mor hans var borte.«Kor lenge?»«To veker.»«Og du ringer meg først no?»Stemma mi må ha verka fiendtleg, endå eg verken var

sint eller forarga, berre ein smule sarkastisk. Han prøvdeå forklare, halvt på dialekt, halvt på italiensk, tydeleg for-virra og skamfull. Han sa han var overtydd om at morhans vandra omkring i Napolis gater som vanleg.«Også om natta?»«Du veit korleis ho er.»«Eg veit det, men to veker. Du kan ikkje meine at

det er normalt?»«Du har ikkje sett henne på lenge, ho er blitt verre.

Aldri trøytt, kjem og går og gjer som ho sjølv vil.»Til slutt hadde han altså blitt uroleg. Han hadde

spurt alle, tatt runden på alle sjukehusa, han hadde tilog med gått til politiet. Ingenting, mor hans var ingenstad. For ein god son: ein svær mann på rundt førti,aldri hatt eit skikkeleg arbeid, ikkje anna enn snusk-handel og sløseri. Eg såg for meg kor mykje energi han


hadde lagt i leitinga. Ingen. Han var utan hjerne, og ihjartet hadde han berre seg sjølv.«Ho er vel ikkje hos deg?» sa han med eitt.Mor hans? Her i Torino? Han kjende godt til situa-

sjonen, han sa det berre for å prate. Han sjølv haddevore mange gonger ute og reist. I alle fall ti gongerhadde han vore på besøk utan å vere invitert. Morhans, som eg meir enn gjerne skulle ha tatt imot, haddealdri vore utanfor Napoli i heile sitt liv.«Nei, ho er ikkje hos meg.»«Sikker?»«Rino, ver så snill, eg har sagt at ho ikkje er her.»«Men kvar kan ho då ha dratt?»Han begynte å gråte, og eg lét han få lage ei scene

med kunstige hulk som gjekk over i verkelege tårer. Dåhan var ferdig, sa eg:«Ver så snill, kan du for ein gongs skuld oppføre deg

slik ho vil: Ikkje leit etter henne.»«Kva er det du seier?»«Eg seier det eg seier. Det tener ikkje til noko. Lær

deg å leve aleine og oppsøk heller ikkje meg.»Eg la på.

Mor til Rino heiter Raffaella Cerullo, men alle har all-tid kalla henne Lina. Ikkje eg, eg har aldri brukt verkendet første namnet eller det andre. I meir enn seksti århar ho vore Lila for meg. Viss eg hadde kalla henneLina eller Raffaella slik utan vidare, ville ho trudd atvennskapen vår var over.


I minst tre tiår har ho snakka om dette med å for-svinne utan å etterlate seg spor, berre eg veit kva detbetyr. Ho har aldri hatt tankar om å flykte eller byteidentitet, aldri drøymt om å skape seg eit liv ein annanstad. Og ho har aldri tenkt på sjølvmord, ho blir kvalmved tanken på at Rino skulle ta seg av kroppen hennareller ha noko med den å gjere. Intensjonen hennar haralltid vore ein annan: Ho ville fordufte, kvar einastecelle skulle slutte å eksistere, av henne skulle det ikkjefinnast noko tilbake. Og ettersom eg kjenner hennegodt, eller i alle fall trur at eg kjenner henne, tar eg detfor gitt at ho har funne ein måte som ikkje lar det vereigjen i denne verda eit einaste hårstrå nokon stad.

Dagane gjekk. Eg sjekka e-posten og den vanlege pos-ten, men utan mykje håp. Eg har skrive til henne sværtofte, men ho har nesten aldri svart. Slik har det alltidvore. Ho likte best telefonen eller dei lange nattlegesamtalene når eg var i Napoli.Eg opna skuffane mine, metallboksane der eg tar

vare på ulike ting. Lite. Eg har kasta mykje, særleg detsom har med henne å gjere, noko ho veit. Eg oppdagaat eg ikkje har noko som er hennar, ikkje eit bilde, ikkjeein lapp, ikkje ei lita gåve. Det overraska sjølv meg. Vardet mogleg at ho ikkje hadde etterlate noko av seg sjølvetter alle desse åra, eller verre: at eg ikkje har hatt ønskeom å ta vare på noko? Mogleg.Denne gongen var det eg som ringde til Rino, eg

gjorde det med tungt hjarte. Han svarte verken på deni huset eller på mobilen. Han ringde meg opp seinare


på kvelden, tok seg god tid. Han hadde den tonen somhan bruker for å vekke medynk.«Eg såg at du hadde ringt. Har du høyrt noko nytt?»«Nei, og du?»«Ingenting.»Han sa ting utan samanheng. Han ville på tv, i det

programmet som hadde med sakna personar å gjere,få kontakt med henne, spørje mor si om tilgiving foralt, bønnfalle henne om å komme tilbake.Eg lytta tolmodig, så spurde eg:«Har du sett etter i skapet hennar?»«For å gjere kva?»Det hadde naturlegvis ikkje falle han inn å gjere det

mest opplagde.«Gå og sjå.»Han gjorde det, og det gjekk opp for han at det var

tomt, ikkje eingong ein kjole etter mor hans, verken forsommar eller vinter, berre gamle kleshengarar. Eg fekkhan til å leite nøye gjennom huset. Alt var vekk. Skoa.Dei få bøkene. Fotografia og filmane. Datamaskinen,også dei gamle diskettane, alt frå livet hennar somtrollkvinne i elektronisk databehandling allereie i hol-kortperioden på slutten av sekstitalet. Rino var mål-laus. Eg sa:«Ta den tida du treng, men så må du ringe og for-

telje meg det om det så berre er ein knapp du harfunne etter henne.»Han ringde dagen etter, svært opphissa.«Eg finn ingenting.»«Ikkje ein einaste ting?»«Nei. På alle fotoa der vi er saman, har ho rive av


den delen som er av henne, også frå den gongen eg varliten.»«Har du sett nøye etter?»«Overalt.»«Også nede i kjellaren?»«Overalt, har eg sagt. Til og med eska med alle

papira er borte: Kva veit eg, gamle fødselsattestar, tele-fonkontraktar, kvitteringar. Kva betyr det? Har nokonstole det? Kva leiter dei etter? Kva vil dei med mor miog meg?»Eg sa at han skulle roe seg ned. Det var lite sannsyn-

leg at nokon var ute etter noko, spesielt frå ein som han.«Kan eg komme og bu litt hos deg?» «Nei.»«Ver så snill, eg klarer ikkje å sove.»«Du må klare deg, Rino, eg kan ikkje gjere noko.»Eg la på, og då han ringde igjen, svarte eg ikkje. Eg

sette meg ved skrivebordet.Lila har det som vanleg med å overdrive, tenkte eg.

Grenselaus, også når det gjeld å forsvinne utan eit spor.Ikkje berre ville ho forsvinne, no i ein alder av sekstiseksår, ho ville også viske ut alt av livet som låg bak henne. Eg var svært sint.La oss sjå kven som vinn denne gongen, sa eg til

meg sjølv. Eg slo på datamaskinen og begynte å skrive– alle detaljane i historia vår, alt som var igjen i minnet.



BARNDOM

Historia om don Achille



Den dagen Lila og eg bestemte oss for å gå deimørke trappene, trinn for trinn, avsats etter

avsats, heile vegen opp til døra i leilegheita til donAchille, begynte vennskapen vår.Eg hugsar det fiolette lyset nede i garden, duftene av

ein mild kveld om våren. Mammaene var i gang med ålage middag, det var på tide å komme seg heim, men vitrekte ut tida med å utfordre kvarandre, heilt utan ord,til ulike styrkeprøver. Ei stund gjorde vi ikkje anna enndet, verken på skolen eller ute. Lila stakk handa og heilearmen inn i det svarte munnholet på ein rennesteins -kum, og eg gjorde det same straks etter, med bankandehjarte og håp om at kakerlakkane ikkje ville springeover huda mi eller at rottene ville bite meg. Lila klatraopp til vindauget til signora Spagnuolo i første etasje,hengde seg etter jernstonga der ståltrådane til klesvas-ken gjekk, gynga att og fram, sleppte seg ned på for-tauet igjen, og eg gjorde det same rett etter, livredd forå falle og slå meg. Lila stakk ei rusten sikkerheitsnålinnunder huda – eg veit ikkje når ho hadde funne den,men ho hadde den alltid i lomma som om den var eigåve frå ein fe –, og eg observerte metallspissen idetden laga ein kvit tunnel i handflata hennar; då ho


trekte den ut og gav den til meg, gjorde eg det same. På eit tidspunkt sende ho meg eit av blikka sine,

urørleg og med smale auge, og gjekk mot bygarden derdon Achille Carracci budde. Eg stivna av redsel. DonAchille var uhyret frå eventyra, eg hadde absolutt for-bod mot å nærme meg, snakke med han, sjå på han,spionere på han. Ein skulle late som dei ikkje eksisterte,både han og resten av familien. Overfor han var det,heime hos meg, men ikkje berre der, ei frykt og eit hatsom eg ikkje visste kvar kom frå. Når far min snakkaom han, såg eg for meg ein svær mann, full av lillablemmer, rasande trass namnet «don», som for megheller hadde klang av ein slags verdig autoritet. Hanvar eit vesen som kunne ha vore laga av jern, glas, bren-nesle, men levande, levande med heit pust som kom utav nase og munn. Eg trudde at det var nok å sjå han pålang avstand, så ville han sende ut noko som brann ogsvei i auga mine. Viss eg hadde vore så galen at egnærma meg døra hans, ville han ha drepe meg.Eg venta litt for å sjå om Lila tenkte seg om og kom

tilbake. Eg visste kva ho ville gjere, eg hadde håpa at hoskulle gløyme det, men nei. Gatelyktene var enno ikkjetende og heller ikkje lysa i oppgangen. Det kom lyd avhissige stemmer frå leilegheitene. For å følgje hennemåtte eg forlate det blåfiolette der ute og gå inn i mør-ket i trappeoppgangen. Då eg endeleg bestemte meg,såg eg først ingenting, men kjende berre lukta av gam-malt skrot og DDT. Så vende eg meg til tussmørket ogsåg Lila sitte på det første trinnet på den første avsat-sen. Ho reiste seg, og vi begynte å gå oppover.Vi heldt oss inntil muren, ho to trinn føre, eg to


trinn bak; eg var usikker på om eg skulle minske ellerauke avstanden. Eg kan framleis kjenne skuldra mi somstryk mot den krumme muren, og trappetrinn som erveldig høge, mykje høgare enn trinna i bygarden der egbudde. Eg skalv. Kvar einaste lyd av fottrinn, kvareinaste stemme, var don Achille, som dukka opp bakryggen vår eller kom mot oss med ein lang kniv, av dentypen som er til å snitte opp brystet på hønene med.Det var ei lukt av frityrsteikt kvitløk. Maria, kona tildon Achille, ville putte meg i gryta med kokande olje,ungane hans ville ete meg, han ville suge ut hjernenmin slik far min gjorde med rekene. Vi stoppa ofte, og kvar gong håpa eg at Lila hadde

bestemt seg for å gå tilbake. Eg var veldig sveitt, med Lilaveit eg ikkje. No og då såg ho oppover, men eg skjønteikkje etter kva, ein kunne berre skimte dei skittengråvindauga på kvar avsats. Lysa tende seg brått, dei varmatte og støvete og etterlét store område i skugge, fulleav farar. Vi venta for å sjå om det var don Achille somhadde vridd på brytaren, men høyrde ingenting, ver-ken skritt eller dører som blei opna eller lukka. Lilagjekk vidare, og eg etter.Ho meinte at det ho gjorde, var rett og nødvendig, eg

hugsa ikkje lenger nokon god grunn og var der ganskesikkert berre fordi ho var der. Vi nærma oss langsamtdet som den gongen var vår største skrekk, vi villeutsette oss for redselen og utfordre den.På den fjerde avsatsen gjorde Lila noko uventa. Ho

stansa for å vente på meg, og då eg kom opp til henne,gav ho meg handa si. Den gesten endra alt mellom ossfor alltid.


Det var hennar skuld. Ikkje så lenge før – ti dagar, einmånad, kven veit, vi tenkte ikkje på tida den gongen– hadde ho svike meg og kasta dokka mi ned i botnenav ein kjellar. No klatra vi oppover mot redselen vår,den gongen hadde vi kjent oss tvinga ned i det ukjende,og det raskt. Oppe eller nede, det kjendest alltid som vivar på veg mot noko skrekkeleg, som nok hadde eksis-tert der før oss, men det var oss, alltid oss, det venta på.Når ein har vore kort tid i verda, er det vanskeleg åskjøne kva slags fryktelege hendingar det er som liggbak kjensla vår av fare, kan hende har ein ikkje eingongbruk for å skjøne det. Dei store, alltid på veg mot imorgon, rører seg i ei notid som har bak seg i går,dagen før det, høgst førre veke: Resten vil dei ikkjetenke på. Dei små kjenner ikkje betydninga av i går,dagen før det, og heller ikkje av i morgon, alt er her ogno: Dette er gata, dette er portrommet, dette er trap-pene, dette er mamma, dette er pappa, dette er dagen,dette er natta. Eg var lita, og alt i alt visste dokka mimeir enn meg. Eg snakka til henne, ho snakka til meg.Ho hadde ansikt av celluloid, hår av celluloid, auge avcelluloid. Ho var kledd i ein liten, blå kjole som mor mihadde sydd i ein sjeldan augeblink av glede, og ho varveldig pen. Dokka til Lila var laga av eit gulaktig stoff ogfull av stoppemerke, eg syntest ho var skitten og stygg.Dei to spionerte på kvarandre, vurderte kvarandre, varklare til å rømme ut av armane våre viss det begynte åstyrtregne, viss det kom torevêr, viss nokon større ogsterkare og med skarpe tenner kom for å sluke dei.


Vi leikte på gardsplassen, men alltid som om viikkje leikte saman. Lila sat på bakken på eine sida avdet vesle kjellarvindauget, eg på andre sida. Vi likte denstaden, særleg fordi det var netting bak gitterstengene,og mot nettingen på sementkanten kunne vi legge utbåde tinga til Tina, dokka mi, og tinga til Nu, dokka tilLila. Vi la ut småstein, flaskekorkar, små blomstrar, spikar, glasskår. Det Lila sa til Nu, snappa eg opp og savidare med låg stemme til Tina, med nokre små end -ringar. Viss ho tok opp ein kork og sette den på hovu-det til dokka si som ein hatt, sa eg til mi, på dialekt:Tina, ta på deg dronningkrona di, viss ikkje kjem du tilå fryse. Viss Nu leikte gyngeleiken i armane til Lila, léteg Tina få prøve det same litt etter. Men det hendeframleis ikkje at vi blei einige om ein leik for så å starteeit samarbeid. Til og med den spesielle staden valde viutan noka avtale. Lila sette seg der, eg vandra littomkring som om eg var på veg ein annan stad, så, lik-som tilfeldig, sette også eg meg ved vindauget, men påmotsett side. Det som tiltrekte oss mest, var den kjølige lufta frå

kjellaren, ein forfriskande pust om våren og om som-maren. Dessutan likte vi spindelveven i gitteret, mør-ket og den tette nettingen, oransje av rust, som krøllaseg opp både på mi side og på Lila si; gjennom holakunne vi sleppe stein ned i mørket og høyre lyden nårsteinen trefte botnen. Alt var moro og farleg dengongen. Gjennom opningane i nettingen kunne detsvarte der nede brått ta frå oss dokkene. Nokre gongervar dei trygge i armane våre, men som oftast låg dei,ikkje tilfeldig, like ved nettingholet, utsette for den


kalde pusten frå kjellaren, for dei truande lydane somkom derifrå, for raslinga, knirkinga og skrapinga.Nu og Tina var ikkje lykkelege. Alle farane som vi

snuste inn kvar dag, var i dei. Vi hadde ikkje tiltru tillyset som skein på steinane, på bygardane, på markene,på folk som var inne i eller utanfor husa. Vi sansa deimørke utkantane, dei innestengde kjenslene som alltidvar nær ved å eksplodere. Alt som skremde oss ute iden lyse dagen, låg der inne, i dei mørke hola, nede idei svarte grottene som i forlenginga av hola opna segunder husa i bydelen vår. Don Achille, for eksempel,var ikkje berre der oppe i leilegheita si i øvste etasje,men også der nede, edderkopp blant edderkoppar,rotte blant rotter, ei form som kunne ta alle slags for-mer. Eg såg han for meg med munnen på vidt gap pågrunn av dei lange rovdyrtennene, med ein kropp avglasaktige steinar og giftige planter, alltid klar med eienorm svart veske til å samle opp alt vi lét fallegjennom holet i nettingen. Den veska var det somkjenneteikna don Achille meir enn noko anna, denhadde han alltid med seg, også inne i huset, i den puttahan både det døde og det levande. Lila visste at eg hadde denne redselen, dokka mi

prata om den med høg stemme. Det var derfor hogjorde det, og nett den dagen då vi – utan å ha avtaltdet, berre med blikk og handrørsler – bytte dokker forførste gong: Straks ho fekk Tina i armane, dytta hohenne forbi nettingen, inn i holet og lét henne falle nedi mørket.


Lila dukka opp i livet mitt i første klasse og gjordestraks inntrykk på meg fordi ho var så slem. Vi var allelitt slemme i den klassen, men berre når frøken Olivi-ero ikkje kunne sjå oss. Lila var alltid slem. Ein gongplukka ho dopapir i småbitar. Først dyppa ho små -bitane i blekk ein etter ein, så fiska ho dei opp med pen-nen og gav seg til å kasta dei mot oss. Eg blei treft togonger i håret og ein gong på den kvite kragen. Frøkenhylte slik berre ho kunne, med ei stemme spiss og langsom ei nål, som alltid sette skrekken i oss, og komman-derte henne til straks å gå i skammekroken bak tavla.Lila lydde ikkje, og det verka heller ikkje som ho varredd, ho heldt i staden fram med å kaste småbitar våteav blekk. Frøken Oliviero – ei tung kvinne som vi syn-test verka veldig gammal, men som truleg ikkje varmeir enn like over førti – kom då ned frå kateteretmens ho trua henne. Ho snubla i uvisst kva, klarteikkje å halde balansen og smelte ansiktet rett i kantenpå ein pult. Ho låg på golvet som om ho var død.Kva som hende straks etter, hugsar eg ikkje, eg hugsar

berre den urørlege kroppen til frøken Oliviero, ein mørkbylt, og Lila som såg på henne med alvorleg ansikt.Eg hugsar mange hendingar av den typen. Vi levde i

ei verd der barn og vaksne ofte fekk skadar, frå sårakom det blod, det kom verk, og nokre gonger døyddefolk. Ei av døtrene til signora Assunta, frukthandlar-dama, hadde skada seg på ein spikar og døydde av stiv-krampe. Yngste sonen til signora Spagnuolo haddedøydd av krupp. Eit av søskenbarna mine var berre tjue


då han ein morgon gjekk for å skuffe i ruinhaugane ogom kvelden døydde knust under sementmassane, medblod som kom ut av øyre og munn. Far til mor mi bleidrepen fordi han var på arbeid på eit nybygg og fall ned.Far til signor Peluso mangla ein arm, den var blitt kuttaav i dreiebenken. Søstera til Giuseppina, kona til signorPeluso, hadde døydd av tuberkulose tjueto år gammal.Eldste sonen til don Achille – eg hadde aldri sett han,men hadde likevel kjensla av å hugse han – hadde dratt ikrigen, og han døydde to gonger. Først drukna han iStillehavet, så blei han eten opp av haiane. Heile Mel-chiorre-familien døydde i armane på kvarandre, mensdei skreik av redsel, under bombinga. Gamle frøkenClorinda hadde døydd fordi ho pusta inn gass i stadenfor luft. Giannino, som gjekk i fjerde då vi gjekk i første,døydde ein dag fordi han hadde funne ei bombe ogrørt ved den. Luigina, som vi kanskje hadde leikt mednede i garden eller kanskje ikkje, ho var berre eit namnog drepen av flekktyfus. Verda vår var slik, full av ordsom kunne drepe: krupp, stivkrampe, flekktyfus, gass,krigen, dreiebenk, ruinhaug, arbeid, bombinga, bombe,tuberkulose, verk. Opphavet til all uro som har følgtmeg gjennom åra, finn eg i dei orda og i dei åra.Du kunne også døy av heilt vanlege ting. Du kunne

for eksempel døy viss du var sveitt og drakk kaldt vatnfrå springen før du fukta pulsårene. Då kunne du blidekt av små, raude prikkar, du begynte å hoste og fekkikkje puste lenger. Du kunne døy viss du åt svartekirse bær utan å spytte ut steinen. Du kunne døy vissdu togg amerikansk tyggegummi og svelgde den i van-vare. Særleg kunne du døy viss du fekk eit slag i tin-


ningen. Tinningen var ein skjør stad, og vi var alle vel-dig varsame. Det var nok med eit steinkast, og stein-kasting var det mykje av. Ved utgangen til skolen stodein gjeng frå markene med ein som heitte Enzo ellerEnzuccio i front. Han var sonen til Assunta, frukthand-lardama, og det var han som begynte å kaste stein påoss. Dei kjende seg krenkte fordi vi var flinkare på sko-len. Når steinane kom susande, flykta alle, men ikkjeLila, ho heldt fram med å spasere bortover på vanlegmåte, og nokre gonger stoppa ho til og med. Ho varveldig flink til å skjøne kva retning steinane hadde ogtil å dukke unna med ei smidig rørsle, i dag ville eg hasagt elegant. Ho hadde ein eldre bror og kanskje haddeho lært det av han, eg veit ikkje, også eg hadde brør,men alle mindre enn meg, og av dei hadde eg ikkje lærtnoko som helst. Likevel, då eg skjønte at ho var blittigjen lenger bak, stansa eg og venta på henne, sjølv omeg var livredd.Det var allereie då noko som hindra meg i å forlate

henne. Eg kjende henne nesten ikkje, vi hadde aldriveksla ord, men var alltid i konkurranse med kvar - andre, i klassen og utanfor. Eg hadde ei slags forvirrakjensle av å etterlate hos henne noko ho aldri ville gittmeg tilbake, viss eg flykta i lag med dei andre jentene. Først heldt eg meg gøymd bak eit hjørne og kikka

fram for å sjå om Lila kom. Så, ettersom ho ikkje rørtepå seg, tvinga eg meg til å gå bort til henne; eg rektehenne steinar, eg kasta til og med sjølv. Men eg gjordedet utan overtyding. Eg har gjort mange ting i livetmitt, men aldri med overtyding, eg har alltid kjent meglitt avkledd av mine eigne handlingar. I dag kan eg


ikkje seie for sikkert om det var i seks–sjuårsalderen,eller om det var då vi gjekk saman opp trappene til donAchille i åtte–niårsalderen, men Lila hadde allereie fråho var lita, ein eigenskap som gjorde at ho var fullsten-dig overtydd i alt ho gjorde. Enten ho festa grepet ompenneskaftet i trikolorfargar eller rundt ein stein ellerrundt rekkverket i dei mørke trappene, så signaliserteho at same kva som følgde – at pennen med ein presisstøyt blei ståande i treverket på pulten, at blekkdry-pande papirballar blei slengde utover, at ein av gutaneblei treft av ein stein, eller at døra til don Achille opnaseg – ville ho gjere det utan å nøle. Gjengen var på veg frå vollen ved jernbanen, der dei

hadde samla stein mellom togskjenene. Enzo, leiaren,var ein veldig farleg unge, i alle fall tre år eldre enn oss,han hadde dumpa på skolen, hadde snauklipt, blondthår og lyse auge. Han kasta med stor presisjon småsteinar med spisse kantar. Lila venta på kasta hans for åvise korleis ho klarte å unngå dei, slik fekk ho han endåmeir sint og kunne svare med kast som var like farlegesom hans. Ein gong trefte vi han i det høgre beinet, ogeg seier vi fordi det var eg som hadde rekt henne denflate steinen med takkete kantar. Steinen strauk overhuda til Enzo som eit barberblad og etterlét eit kuttsom det straks rann blod ut av. Gutungen kikka ned påden skada foten, eg har det klart for meg: Mellom tom-melen og peikefingeren hadde han steinen klar, armenvar allereie løfta til kast, så bråstoppa han forbløffa.Også gutungane som var under leiinga hans, såg medvantru på blodet. Lila, derimot, viste ikkje den minsteglede over effekten av kastet, ho bøygde seg ned for å


plukke opp ein ny stein. Eg greip tak i armen hennar,det var vår første kontakt, brå og skremd. Eg kjende påmeg at gjengen ville bli endå meir rasande, vi måttetrekke oss tilbake. Men det var ikkje tid. Trass i denblødande foten fekk Enzo summa seg og sende av stadsteinen han hadde i handa. Eg stod framleis med eitfast tak i Lila då steinen trefte henne i panna og droghenne vekk frå meg. Ein augeblink etter låg ho på for-tauet med eit djupt kutt i panna.

Blod. Vanlegvis kom det ut frå såra først etter at bann-skap og kvalmande vulgaritetar var blitt utveksla. Detvar den vanlege gangen i det. Far min, trass i at han påmeg verka som ein bra mann, slyngde stadig ut kren-kingar og truslar viss nokon, som han sa, ikkje var ver-dige til å sette foten på denne jorda. Særleg mot donAchille. Det var alltid noko han ville seie den mannen,og nokre gonger stakk eg fingrane i øyra for ikkje å høyredei stygge orda hans. Når han snakka med mor mi omdon Achille, sa han alltid «søskenbarnet ditt», men mormi nekta straks for det blodsbandet, han var slekt, mendet var langt uti, og ho sende tilbake dobbel dose medkrenkingar. Raseriet deira skremde meg, og særlegskremde det meg å tenke at don Achille kanskje hadde sågode øyre at han kunne fange opp alt saman på langavstand. Eg var redd han skulle komme og drepe dei.Don Achilles svorne fiende var likevel ikkje far min,

men signor Peluso, ein svært dyktig snikkar og likevelalltid utan pengar fordi han spelte bort alt han tente, i


bakrommet til Bar Solara. Peluso var far til Carmela, eiklassevenninne, til Pasquale, som var eldre, og til toandre ungar meir stakkarslege enn oss, som eg og Lilaein sjeldan gong leikte med, men på skolen og ellesprøvde dei å stele tinga våre, pennen, tyggegummien,fruktkaramellane, og slik kom dei heim igjen fulle avblåmerke etter slaga vi hadde gitt dei. Dei gongene vi såg signor Peluso, var det som å sjå

desperasjonen sjølv. Han tapte alt han hadde på spel,og måtte tole å bli skjelt ut i påhøyr av alle fordi hanikkje klarte å brødfø familien. Av uklare grunnar skuldahan don Achille for si eiga misere. Han skulda donAchille for å ha svindla til seg all reiskapen hans, somom den mørke kroppen til don Achille var laga avmagnet, noko som i sin tur hadde gjort verkstaden tilPeluso ubrukeleg. Han klandra don Achille for deretterå ha stole også verkstaden og gjort den om til kjøtt- ogfeitevarehandel. I årevis såg eg for meg knipetonga,saga, brekkjernet, høvelen, hammaren og tusenvis avspikar som blei sogne som ein sverm av metall inn iden materien som don Achille var laga av. I årevis sågeg for meg at ut av den store kroppen, tung og fylt medallslags gjenstandar, kom det salamipølser, provolone-ost, servelatrullar, svinefeitt og skinke, alltid i form avein sverm. Hendingar frå ei tid som låg i mørke. Don Achille

må ha vist seg i heile sin monstrøse natur før vi varfødde. Før. Det var eit omgrep Lila brukte ofte, både påskolen og utanfor. Men det var ikkje eigentleg det somhadde hendt før oss, som interesserte henne – stort settskuggelagde hendingar som dei store enten tagde om


eller uttalte berre halvveges – men meir det faktum atdet verkeleg hadde vore eit før. I den tida gjorde særlegdette henne forvirra, ja, til og med irritert. Då vi bleivenner, prata ho så mykje om kor absurd det var – føross – at ho enda med å overføre irritasjonen også tilmeg. Før var den lange, lange tida der vi aldri haddeeksistert, tida då don Achille hadde vist seg for alle somhan verkeleg var: eit vondskapsfullt vesen, med uklarmineralsk-animalsk fysiognomi som tappa andre forblod, men frå han kom det ingenting, det var kanskjeikkje mogleg å klore han eingong.Vi gjekk vel i andre klasse, og hadde enno ikkje

prata med kvarandre, då det gjekk rykte om at rettutanfor Den heilage familien-kyrkja, ved utgangenetter messe, hadde Peluso begynt å slenge skjellsordmot don Achille, og don Achille hadde gått etter aleine,mens kona blei ståande igjen saman med eldste sonenStefano, dottera Pinuccia og Alfonso, som var jamgam-mal med oss. I ein kort augeblink hadde don Achillevist seg frå si mest gyselege side, kasta seg over Peluso,løfta han opp og slengt han mot eit tre ved den vesleparken, og der hadde han latt Peluso ligge svimeslåttmed blod som rann frå sår i hovudet og overalt, utanat stakkaren eingong klarte å seie: Hjelp meg.

Eg kjenner ingen nostalgi for barndommen vår, denvar full av vald. Vi opplevde alt mogleg, heime og igatene, kvar dag, men eg hugsar ikkje at eg tenkte pålivet vårt som spesielt dårleg. Slik var det, vi vaks opp


forplikta til å gjere det vanskeleg for andre før deigjorde det vanskeleg for oss. Dei vennlege veremåtanesom presten og lærarinna fortalde oss om, kunne egganske sikkert ha tenkt meg, men eg kjende at denmåten å vere på ikkje passa til bydelen vår, sjølv om duvar jente. Kvinnene slost seg imellom meir enn men-nene, dei drog kvarandre i håret, dei gjorde kvarandrevondt. Det var som ein sjukdom. Frå eg var lita jente,har eg sett for meg bitte små, nesten usynlege dyr somkom inn i bydelen om natta; dei kom ut frå vassdam-mane, frå dei uverksame togvognene på andre sida avvollen, frå illeluktande ugras kalla stankplanter, fråfroskane, frå firfislene, frå flugene, frå steinane, frå stø-vet; dei kom inn i drikkevatnet og i maten og i lufta ogfekk slik mammaene og bestemødrene våre til å blirasande som tørstande tisper. Dei var meir forureinaenn mennene, fordi mennene stadig hissa seg opp forså å roe seg ned, kvinnene, tilsynelatande rolege ogimøtekommande, klarte ikkje å stoppe og var grense-lause i raseriet sitt.Lila blei veldig prega av det som hende med Melina

Cappuccio, ein slektning av mor hennar. Eg også.Melina budde i same bygard som oss, vi i andre etasje,ho i tredje. Ho var litt over tretti med seks ungar, menpå oss verka ho gammal. Mannen var om lag på samealder og lempa kasser på frukt- og grønsakmarknaden.Eg minnest han som tettbygd og låg, men pen, med eitstolt ansikt. Ei natt drog han på arbeid som vanleg ogdøydde, kanskje myrda, kanskje av slit. Ei gravleggingfull av bitre kjensler følgde. Heile bydelen var til stades,også foreldra mine og foreldra til Lila. Så gjekk det litt


tid, og kven veit kva som gjekk for seg i Melina. Påutsida var ho den same: uttørka med ein lang nase ogallereie grått hår. Ho kalla inn ungane med skingrandestemme om kvelden, ein etter ein frå vindauget; hotrekte ut kvar staving i namna deira med ein nervøsdesperasjon i stemma: Aaa-daaa, Miii-chè. Til å be -gynne med fekk ho mykje hjelp frå Donato Sarratore,som budde rett over henne, i fjerde og øvste etasje. Hanvar ein uthaldande kyrkjegjengar i Den heilage fami-lien-kyrkja, og som god kristen la han mykje i det åkunne hjelpe Melina ved å samle inn pengar, klede ogbrukte sko og ordne arbeid til eldstesonen Antonio påverkstaden til Gorresio, ein kjenning. Takksemda somMelina kjende, omdanna seg etter kvart i brystet hen-nar til kjærleik og lidenskap. Ein visste ikkje om Sarra-tore nokon gong la merke til nett det. Han var ein sværtgemyttleg mann, men pliktoppfyllande: Det var hei-men, kyrkja og arbeidet, og med ei stilling i det statlegejernbaneverket hadde han ei fast inntekt og kunne påein verdig måte ta seg av kona Lidia og dei fem ungane;den eldste heitte Nino. Når han ikkje var på reise påstrekninga Napoli–Paola–Napoli, vigde han seg tilarbeid i huset, til å handle, eller han gjekk tur med denyngste i barnevogna. Det var heilt unormalt i bydelen.Det var ingen som tenkte at Donato var så hjelpsamfor å lette byrdene til kona. Nei. Alle mennene i by -gardane, med far min i front, meinte at han var einmann som likte å leike kvinne, dessutan skreiv han diktog las dei meir enn gjerne høgt for kven som helst. Hel-ler ikkje Melina hadde den tanken i hovudet. Enkavalde i staden å tenke at han på grunn av si vennlege


sjel blei utnytta av kona, og sette seg derfor føre åkjempe med nebb og klør mot Lidia Sarratore for åsette fri mannen slik at han kunne vere i lag med hennefor alltid. Krigen som følgde, var festleg til å begynnemed, syntest eg. Folk prata og flirte av det, heime ogutanfor. Lidia hengde opp dei nyvaska lakena i etasjenover, og Melina klatra opp på vindaugskarmen for åskitne dei til med ein stråbunt som ho hadde tent påtuppen av. Lidia spaserte under vindauga til Melina, ogMelina spytta henne i hovudet eller kvelva bøtter medskittent vaskevatn over henne. Lidia laga mykje støyom dagen saman med dei etter kvart demoniske ung-ane ved å trampe over hovudet til Melina, og Melina laseg i selen for heile natta gjennom å dunke langkosten itaket. Sarratore prøvde på alle tenkelege måtar å skapefred, men han var ein altfor kjenslevar mann, altforvennleg. Slik, frå den eine vondskapen til den neste,begynte dei to kvinnene å slenge ord til kvarandre straksdei støytte på kvarandre i trappa eller ute i gata. Det varharde ord fulle av villskap, og frå då av begynte dei tokvinnene å gjere meg redd. Ei av dei mange og fæle hen-dingane eg såg som barn, startar med brøla til Melinaog Lidia, med skjellsord som blir slyngde ut av vindaugaog så i trappeoppgangen, der den held fram med at mormi går mot utgangsdøra, opnar den og kikkar ut itrappa med oss ungane like bak. Hendinga endar i eitbilde som framleis ikkje er til å halde ut, av dei tosamanfiltra naboane som rullar nedover trappene, derhovudet til Melina smell mot golvet i trappeavsatsen,berre nokre centimeter frå skotuppane mine, som omdet var ein gul melon du hadde mista ut av hendene.


Det er vanskeleg å seie kvifor vi jentungane tok partifor Lidia Sarratore den gongen. Kanskje fordi ho haddevelforma ansikt og lyst hår. Eller fordi Donato var hen-nar og vi hadde skjønt at Melina ville stele han fråhenne. Eller fordi ungane til Melina var fillete og skitne,mens dei til Lidia var reine og nykjemde, og den første-fødde, Nino, som var litt eldre enn oss, var pen, vi liktehan. Lila var den einaste som heldt med Melina, menho forklarte aldri kvifor. Ho sa berre etter ein ellerannan episode at viss Lidia blei drepen, var det greittfor henne. Eg tenkte at Lila sa det litt fordi ho var vond-skapsfull i sjela, litt fordi ho og Melina var i fjern slekt. Ein dag var vi på veg heim frå skolen, vi var fire–fem

jentungar. Saman med oss var Marisa Sarratore, somvanlegvis fekk gå i lag med oss, ikkje fordi vi liktehenne, men fordi vi håpa å komme i kontakt med store -broren hennar, det vil seie Nino. Det var ho som førstfekk auge på Melina. Kvinna spaserte på andre sida avstorvegen med langsame skritt, i eine handa hadde honoko som var pakka inn i papir, med den andre tok hoopp bitar og åt. Marisa peikte på henne og kalla henneeit ludder, utan forakt, det var eit ord ho hadde høyrtmor si bruke heime. Lila, trass i at ho var lågare ennMarisa og svært tynn, gav henne straks ein øyrefik såhard at den sende jentungen i bakken, og var like kjøligsom vanleg i slike situasjonar, utan eit ord før dethende, utan eit ord etterpå, heilt utan forvarsel, iskald. Først gjekk eg bort til Marisa som låg og gret, og

hjelpte henne opp, så vende eg meg for å sjå kva Lilagjorde. Ho hadde gått ned frå fortauet og var no på vegover storvegen i retning Melina utan å ta notis av laste-


bilane som passerte. Eg såg i haldninga hennar, meirenn i ansiktet, noko som uroa meg, og som stadig ervanskeleg å definere. Eg vil derfor nøye meg med å seiedette: Sjølv om ho rørte på seg då ho kryssa storvegen,liten, svart, ilter, og sjølv om ho gjekk med den vanlegefaste overtydinga si, stod ho fast. Størkna fast i det slekt-ningen til mor hennar gjorde, størkna fast i skulda,størkna som ei saltstøtte. Ei som følgde og blei eitt medkvinna som i handflata hadde det svarte, mjuke såpe-stykket som ho hadde kjøpt nede hos don Carlo, somho no tok opp med den andre handa og åt bitar av.

Den dagen frøken Oliviero fall frå kateteret og smeltekinnbeinet ned i pulten, trudde eg som sagt at ho vardød, død på arbeid liksom bestefar min eller mannentil Melina, og med den tanken i hovudet tenkte eg atogså Lila hadde døydd etter at steinen trefte henne ipanna. I staden kom det ein periode, eg veit ikkje sik-kert om den var lang eller kort, då ingenting hende.Begge to, lærarinne og elev, forsvann for ei tid frå tan-kane og dagane våre.Men alt var overraskande den gongen. Frøken Oli-

viero kom tilbake til skolen levande og begynte å inter-essere seg for Lila, ikkje for å straffe henne, slik vi allehadde trudd, men for å rose henne.Denne nye perioden starta med at mor til Lila, sig-

nora Cerullo, blei kalla inn på skolen. Ein morgon bankavaskedama på døra og kunngjorde at mor til Lila var der.Straks etter kom Nunzia Cerullo inn i klasserommet. Ho


var ikkje til å kjenne igjen. Lik alle andre kvinner i nabo-laget tøfla også ho vanlegvis rundt i kippe sandalar, viklainn i gamle, slitne klede. Her dukka ho opp i finkleda(dåp, bryllaup, gravferder), alt i svart, med ei skinandesvart veske, tronge sko, med ein liten hæl, som plaga deioppsvulma føtene hennar, og gav lærarinna to papir -posar, ein med sukker og ein med kaffi.Lærarinna tok imot gåva, og mens ho såg på Lila,

som på si side stira ned i pulten, sa ho ting til signoraCerullo og til resten av klassen som i mine øyre hadde eiforvirrande meining. Vi gjekk i første klasse. Haddeakkurat begynt med alfabetet og tala frå ein til ti. Eg varden flinkaste i klassen. Eg kunne alle bokstavane, egkunne seie ein, to, tre, fire og så vidare, eg fekk stadig rosfor skrifta mi, eg vann ofte trikolorsløyfene som frøkensydde. Likevel, og trass i at Lila hadde fått henne til å falleog sendt henne på sjukehuset, fortalde Oliviero oss no,til vår store overrasking, at den beste av oss var henne.Det var heilt rett at Lila var den slemmaste av oss. Heiltrett at ho hadde vore frykteleg mot oss og kasta blekk-drypande papirbitar. Heilt rett at viss jentungen ikkjehadde vore ulydig, ville heller ikkje ho, lærarinna vår, haskada kinnbeinet. Heilt rett at ho stadig var nøydd til åstraffe henne med kjeppen eller få henne til å knele pådei harde kveitekorna bak tavla. Men no hadde detskjedd noko, noko som fylte henne både som lærar ogsom person med stor glede, noko herleg som ho haddeoppdaga eit par dagar tidlegare ganske tilfeldig.Her tok ho ein pause, som om orda ikkje strekte til,

eller fordi ho ville la mor til Lila og oss andre få sjåsjølve, at meir enn orda så er det handlingane som tel.


Ho tok opp eit kritstykke og skreiv på tavla (no hugsareg ikkje kva det var, og den gongen kunne eg ikkje lese,så ordet finn eg på) sol. Så spurde ho Lila:«Cerullo, kva står skrive her?»I rommet breidde det seg ei nyfiken tausheit. Lila

opna munnen i eit slags smil, nesten eit flir, kasta segtil sida og dulta borti ho som sat der, som blei tydelegirritert. Så las ho grettent:«Sol.»Nunzia Cerullo såg på lærarinna, og blikket var

usikkert, nesten skremt. Der og då verka det som Oli-viero ikkje klarte å skjøne kvifor ho ikkje fann densame entusiasmen i auga til mora. Men så må ho haforstått at Nunzia ikkje kunne lese, eller at ho i alle fallvar uviss på om det som var skrive på tavla, verkelegvar sol, og ho rynka panna. Så, delvis for å oppklare formamma Cerullo, delvis for å rose klassekameraten vår,sa ho:«Så flink. Du har lese sol heilt rett.»Så sa ho med bestemt stemme:«Kom, Cerullo, kom opp til tavla.»Lila slentra opp til tavla, og lærarinna gav henne

kritet i handa.«Skriv pennal,» sa ho.Lila løfta kritet, og med stor konsentrasjon og litt

hakkete skrift, der nokre bokstavar hang oppe, andrenede, skreiv ho: penal.Frøken Oliviero la til ein n, og signora Cerullo, som

la merke til rettinga, såg skuffa på dottera og sa:«Du gjorde feil.»Men lærarinna sa straks i ein forsikrande tone:


«Nei, nei, nei. Lila må øve, og det er viktig, men hokan allereie lese, ho kan skrive. Kven har lært hennedet?» Signora Cerullo såg ned og sa:«Ikkje eg.»«Men heime hos deg eller i resten av huset, kan det

vere nokon der som har lært henne det?»Nunzia rista kraftig på hovudet.Då snudde lærarinna seg mot Lila, og med opprik-

tig beundring spurde ho henne framfor alle oss andre:«Kven har lært deg å lese og skrive, Cerullo?»Vesle Cerullo, mørk i håret og i auga, mørkt skole-

forkle med rosa sløyfeband i kragen og ikkje meir ennseks år, svarte:«Eg.»

Ifølgje Rino, storebroren til Lila, hadde jentungen lærtseg å lese då ho var rundt tre år, ved å kikke på boksta-vane og bilda i leseboka hans. Ho sette seg ved sida avhan ved kjøkkenbordet når han gjorde lekser, og hoforstod meir enn kva han klarte å forstå. Rino var nesten seks år eldre enn Lila, ein modig

gutunge som briljerte i alle typar spel både nede i gar-den og ute i gata, særleg å spinne snurrebass med hys-sing. Men å lese og skrive, løyse reknestykke, lære diktutanåt, det var ikkje noko for han. Han var oppunder tiår då faren, Fernando, begynte å ta han med seg kvardag til den tronge skomakarverkstaden som låg i eitsmau på andre sida av storvegen, for å lære han kuns ten


å sette sole på sko. Når vi jentungane møtte han, kunnevi kjenne dunsta av skitne føter, av gammalt lêr og lim,og vi gjorde narr av han og kalla han tøffelsole. Kanhende var det derfor han smykka seg med å vere kjeldatil søstera sitt talent. I realiteten hadde han aldri hatt eilesebok og aldri brukt eit einaste minutt på leksene. Detvar altså umogleg at Lila hadde lært noko som helstgjennom hans skoleslit. Meir sannsynleg var det at ho iså ung alder hadde lært seg korleis alfabetet fungerte,takka vere det avispapiret som kundane rulla dei gamleskoa inn i, og som far hennar no og då tok med seg heimfor slik å lese høgt dei mest interessante notisane.Om det no var skjedd på den eine eller den andre

måten, var det ganske tydeleg for oss alle: Lila kunnelese og skrive, og frå den grå morgonen då lærarinnalét oss få sjå det med eigne auge, er det særleg ein tingsom har festa seg i minnet, nemleg kjensla av kraftløysesom nyheita kasta over meg. Heilt frå min første dagpå skolen hadde eg kjensla av at skolen var ein mykjefinare stad enn heime. Det var den staden i bydelen dereg kjende meg mest trygg, og eg gjekk dit med stor iver.I timane var eg svært merksam, og eg utførte på bestemåte alt dei bad meg om å gjere. Eg lærte. Men mest avalt likte eg å bli likt av lærarinna, å bli likt av alle.Heime var eg yndlingsbarnet til far min, og også søs-kena mine var glade i meg. Problemet var mor mi, medhenne gjekk det alltid feil. Det kjendest som ho allereieden gong då eg så vidt var over seks år, gjorde alt for ateg skulle kjenne meg overflødig i livet hennar. Ho liktemeg ikkje noko særleg, og heller ikkje eg henne. Krop-pen hennar baud meg imot, noko ho ganske sikkert


kjende på seg. Ho var lys i håret, blå pupillar, fyldig.Men det var noko med det høgre auget, og ein visstealdri kva veg ho kikka. Dessutan hadde ho det høgrebeinet som ikkje fungerte, det vonde beinet, som hokalla det. Ho halta, og måten ho gjekk på, gjorde meguroleg, særleg om natta, når ho ikkje fekk sove og rørteseg att og fram gjennom gangen, til og frå kjøkkenet.No og då høyrde eg korleis skohælen hennar small igolvet når ho skvisa kakerlakkane som kom frå inn-gangsdøra, og eg såg for meg dei same rasande augasom når ho skjelte meg ut. Ho var ganske sikkert ikkje lykkeleg, husarbeidet

sleit på henne, og pengane strekte aldri til. Ho var oftesint på far min, portnar i rådhuset, og brølte at hanmåtte ordne seg eit eller anna, at slik kunne ein ikkjehalde fram. Mykje krangling, men ettersom far minaldri heva stemma, heller ikkje når han mista tolmo-det, heldt eg med han og var mot henne, endå han noog då slo henne og også kunne vere truande mot meg.Det var han som hadde sagt den første dagen på sko-len: «Veslelena, ver flink og gjer som lærarinna di seier,så lar vi deg studere. Men viss du ikkje er flink, viss duikkje er best, har far din bruk for hjelp, og du begynneri arbeid.» Dei orda skremde meg, og sjølv om det varhan som sa dei, høyrde eg stemma til mor mi bak orda.Eg lova begge at eg skulle vere flink. Og ting gjekk såbra på skolen at lærarinna ofte sa til meg:«Greco, kom hit og set deg hos meg.» Det var eit stort privilegium. Frøken Oliviero hadde

alltid ein tom stol ståande attmed sin. Opp dit kalla hodei flinkaste som premie. I den første tida sat eg der


ved sida av henne stadig vekk. Ho kom med mangeoppmuntrande ord, roste dei lyse hårlokkane mine ogforsterka slik lysta mi til å vere flink. Det var heilt ann-leis med mor mi. Heime auste ho over meg så mykjeklaging og skjelling at av og til var mitt einaste ønske åkrype så langt inn i eit mørkt hjørne at ho aldri fannmeg igjen. Så kom den dagen då signora Cerullo kominn i klassen, den dagen då Oliviero gjorde det kjent atLila var langt framfor oss. Og ikkje berre det: Ho kallafram Lila for å sitte på stolen mykje oftare enn meg.Kva den degraderinga skapte inne i meg, veit eg ikkje,eg finn det vanskeleg i dag å seie noko tydeleg og ærlegom det eg kjende. Der og då kanskje ingenting, berrelitt sjalusi, som dei andre. Men ganske sikkert var det iden perioden eg begynte å engste meg. Beina minefungerte bra, men det var alltid ein risiko for å bli halt,tenkte eg. Ofte vakna eg med den tanken i hovudet ogmåtte straks stå opp for å sjå om beina mine framleisvar i orden. Kanskje var det grunnen til at eg blei såopptatt av Lila. Beina hennar var tynne og rette, og deivar alltid i rørsle, dei sparka att og fram også oppe påstolen til Oliviero, men då blei Oliviero irritert og badhenne om å gå tilbake til plassen sin. Så greip ein tankefatt i meg. Eg tenkte at viss eg alltid heldt meg bak Lila,bak hennar måte å gå på, ville haltemåten til mor mi,som hadde sett seg fast i hjernen min, endeleg slutte åtrue meg. Frå no av skulle eg altså alltid halde meg inærleiken av Lila, gjere som henne, og sjølv om hoikkje likte det og prøvde å jage meg vekk, skulle eg aldritape henne av syne.


Det er mogleg at eg gjorde dette for å strupe sjalusienmin og hatet. Eller kanskje kamuflerte eg på den måtenkjensla av underkasting og fascinasjon. Heilt sikkert erdet at eg lærte meg å godta at Lila stod over meg i alleting, også når ho var på sitt mest plagsame.For det meste var lærarinna svært kløktig i veremå-

ten sin. Det er sant at ho ofte kalla Lila opp til seg for åsitte, men det verka som ho gjorde det meir for å haldehenne roleg enn for å premiere henne. Ho heldt frammed å rose Marisa Sarratore, Carmela Peluso og særlegmeg. Ho lét meg få stå og skine, ho oppmuntra meg til åbli stadig meir disiplinert, til å vere flittig og bli endåskarpare. Når Lila, etter endeleg å ha falle til ro, overgjekkmeg utan det minste strev, roste Oliviero først meg førho gav seg til å lovprise den dyktige Lila. Eg kjende megmykje meir krenkt når det var Peluso eller Sarratore somvar betre. Når eg kom på andreplass etter Lila, samtykteeg med ei velvillig mine. I dei åra trur eg det berre varein ting eg frykta: at eg ikkje lenger skulle vere knytt tilLila i det hierarkiet som Oliviero skapte, at eg ikkjelenger skulle høyre lærarinna vår seie stolt: Cerullo ogGreco er dei beste. Viss ho ein dag skulle seie: Dei besteer Cerullo og Sarratore, eller Cerullo og Peluso, ville egha døydd på flekken. Derfor brukte eg alle mine barne-krefter, ikkje på å vere først i klassen – noko som syntestumogleg – men på ikkje å skli ned til tredje, fjerde ellersisteplass. Eg vigde meg til skolearbeidet og til mangeandre vanskelege ting som var fjerne for meg, berre for åhalde meg nær den umoglege, pirrande jentungen.


Pirrande for meg. For dei andre på skolen var Lilaberre frykteleg. Frå første til femte klasse var ho denmest hata på skolen og i bydelen, noko rektor var skuldi og litt frøken Oliviero.Minst to gonger i året fekk rektor klassane til å kon-

kurrere med kvarandre, for slik å kunne skilje ut deiskarpaste elevane og dei mest kompetente lærarane. Detvar ein konkurranse som frøken Oliviero likte. Ettersomho alltid var i konflikt med kollegaene sine – nokregonger var det like før ho kom opp i basketak med dei– brukte ho Lila og meg som lysande prov på kor flinkho var, den beste læraren i bydelen. Derfor hende detofte at ho tok oss med til dei andre klassane, ogsåutanom dei gongene rektor ville det, for å konkurreremed andre ungar, jenter og gutar. Eg blei vanlegvissend ut først for å sondere terrenget og teste ut kva nivåfienden var på. Vanlegvis vann eg, men utan å over-drive, utan å audmjuke verken lærarar eller elevar. Egvar ein søt jentunge med lyse lokkar, lykkeleg for åkunne vise meg fram, men ikkje overlegen; eg hadde eimild framtoning som dei andre likte. Viss det altsåviste seg at eg var best til å framseie dikt, til å seie gange -tabellen, til å dele og multiplisere, til å liste opp atAlpane var delte inn i dei maritime, dei grajiske, deicottiske, dei pennine og så vidare, fekk eg likevel ros avdei andre lærarane, og elevane fekk kjensla av det sliteteg hadde vore gjennom for å hugse alle dei tinga, ogderfor hata dei meg ikkje. Med Lila var det annleis.Allereie i første klasse var ho langt utanfor nokon sirekkevidde. Lærarinna sa at ho faktisk, med litt ekstrainnsats, kunne vere klar for andreklasseeksamen og


allereie som sjuåring vere i tredje klasse. Slik auka berreavstanden. Lila løyste dei mest kompliserte reknestykke,ved diktat hadde ho ikkje ein einaste feil, ho prata alltiddialekt som oss andre, men i klassen strøymde det ut eititaliensk som var som henta frå bøker; ho brukte til ogmed ord som sedvanleg, blømande, med glede. Derfor,når ho blei send ut i felten enten for å seie kva modusog tempus verba hadde, eller for å løyse eit problem,gjekk kvart eit forsøk på å gjere gode miner til slett spelopp i røyk; barnesinna omkring tørka ut og hardna.Lila var rett og slett for mykje for alle. Ho opna heller ikkje for velvilje. For oss ungane

ville det å verdsette innsatsen hennar vere det samesom å innrømme at vi aldri nokosinne kom til å overgåhenne, at det ikkje var nokon vits i å prøve, at vi varmiddelmåtige framfor lærarane våre. Mentalt var hoskarp, kjapp, klar til å sette inn dødstøyten. Ingentingved utsjånaden hennar tilsa at det skulle vere slik. Hovar rufsete og skitten, og på kne og olbogar hadde hoalltid skorper over skrubbsår som ikkje fekk tid til ågro. Dei store, livlege auga kunne omdanne seg tilsmale gliper, og for kvar gong ho briljerte med rettsvar, kunne ein skimte noko der inne som var langt fråbarnleg, noko nesten umenneskeleg. Med kvar einasterørsle signaliserte ho at det var fånyttes å prøve seg mothenne, for same kva som hende, ville ho finne ein måteå ta igjen på og det grundig. Hatet mot henne var til å ta og kjenne på, eg kunne

merke det. Både jenter og gutar hadde noko imothenne, men mest synleg var det hos gutane. Eit elleranna skjult motiv gjorde at frøken Oliviero likte betre


å ta oss med til klassar der det ikkje var om å gjere åaudmjuke andre jenter og kvinnelege lærarar, men deimannlege lærarane og gutane. Av andre skjulte årsakervar denne typen konkurranse noko rektor også opp-muntra til. Etterpå har eg tenkt at desse konkurransanevar gjenstand for veddemål blant lærarane, med pengar,mange pengar. Men så har eg tenkt nei, du overdriv.Kan hende var det berre ein måte å løyse opp i gammalrust på eller å gi rektor moglegheita til å halde nede deilærarane som var mindre dyktige og mindre lydige. Ialle fall, ein morgon blei Lila og eg, som då gjekk iandre klasse, henta og tatt med til ein annan klasse,ingen ringare enn fjerdeklassen til lærar Ferraro. I denklassen gjekk både Enzo Scanno, den slue ungen tilfrukthandlardama, og broren til Marisa, Nino Sarra-tore, som eg elska.Alle kjende til Enzo. Han var ein som dumpa, og var

ganske mange gonger blitt trekt gjennom korridoraneog inn i dei andre klassane med eit skilt rundt halsen.Lærar Ferraro, ein lang, mager mann med grått pigg-hår, lite og svært markert ansikt og urolege auge, haddeskrive esel på det skiltet. Nino, derimot, var snill, så sky,så mild, og godt likt, særleg av meg. Så klart var Enzoverd mindre enn eit null når det kom til skolen; viheldt eit auge med han berre fordi han var ein bråketevillstyring. Våre verkelege motstandarar i ting somhadde med intelligens å gjere, var Nino og ein som vioppdaga der og då, Alfonso Carracci, det yngste barnettil don Achille, ein velstelt og velpleidd unge, frå andreklasse, slik som oss, sjølv om han såg mindre ut ennsine sju år. Vi skjønte at lærar Ferraro hadde kalla han


dit til fjerdeklassen fordi Ferraro hadde større tru påhan enn på Nino, som var nesten to år eldre. Det blei litt diskusjon mellom Oliviero og Ferraro

på grunn av det brå innfallet med å få Carracci dit,men så starta konkurransen framfor alle elevane somvar samla i det eine klasserommet. Dei spurde oss omverba, om gangetabellen, om dei fire reknemåtane,først på tavla, så munnleg. Frå denne spesielle gongener det tre ting som har sett seg i minnet. For det førsteat eg blei overrumpla av Alfonso Carracci. Han sa rolegog presist fram svara, men heldigvis var han ikkje slikat han likte å knuse deg. For det andre at Nino Sarra-tore til vår overrasking nesten aldri svarte på spørs-måla, men stod der mållaus og fjern som om han ikkjeskjønte kva lærarane spurde om. For det tredje at Lilanølte då ho konkurrerte med sonen til don Achille,som om ho ikkje brydde seg om at han kunne slåhenne. Det blei meir livleg då vi gjekk over til rekne-stykke i hovudet, pluss, minus, gange og dele. Trass iLilas giddeløyse og trass i at ho nokre gonger tagdeheilt stilt som om ho ikkje hadde høyrt spørsmålet, varAlfonso brått i ferd med å miste grepet; han gjordesærleg feil i gange- og delestykke. Likevel var det slik atviss sonen til don Achille måtte gi seg, var heller ikkjeLila i stand til å løyse oppgåva, og dei to var meir ellermindre jamne. Men på eit visst tidspunkt hende detnoko uventa. I alle fall to gonger, når Lila ikkje svarteog Alfonso gjorde feil, høyrde ein frå dei bakarste pul-tane den fnysande stemma til Enzo Scanno, som sa deirette svara.Dette overraska klassen, lærarane, rektor, meg og


Lila. Korleis var det mogleg at ein som Enzo, giddelaus,dum og bråkete, kunne løyse kompliserte reknestykkebetre enn eg, Alfonso Carracci og Nino Sarratore?Brått var det som Lila vakna. Alfonso var raskt ute avleiken, og med frydefullt samtykke frå lærar Ferrarostarta duellen mellom Lila og Enzo. Dei to var jamne ganske lenge. Heilt til rektor, over

hovudet på lærar Ferraro, bad sonen til frukthandlar-dama komme ned til kateteret der Lila stod. Enzo komflirande ned frå bakarste rekke følgd av den same ner-vøse smålatteren frå kameratane, men vel nede vedkateteret, ansikt til ansikt med Lila, sokk han littsaman. Duellen heldt fram med reknestykke som bleistadig vanskelegare. Gutungen kom med resultatet pådialekt, som om han stod ute i gata og ikkje i klasse-rommet, og lærar Ferraro korrigerte uttala hans, mentalet var alltid rett. Enzo verka svært stolt over denaugeblinken av ære, han hadde overraska seg sjølv medkor flink han var. Så begynte han å gi etter fordi Lilaendeleg hadde vakna på ordentleg. No hadde ho augesom smale gliper, ho var svært målretta og kom alltidmed heilt presise svar. Til slutt tapte Enzo, men ikkjeutan protest. Han gav seg til å banne; han brølte deiskitnaste skjellsord. Læraren kommanderte han baktavla og ned på kne, men han nekta. Då fekk hankjeppe slag over knokane og blei dratt etter øyra bort tilskammekroken. Slik slutta den skoledagen.Men frå då av begynte gutegjengen å kaste stein

etter oss.


Documents

Mi briljante venninne