E C O N O M I C U S

MİKRO

İKTİSAT

DİLEK ERDOĞAN KURUMLU

KPSS ve kurumsınavları için

özgün soru ve konuanlatımından oluşan

TEK KİTAP

Konu Anlatımlı

Örnekler

Yorumlar

Uyarılar

Pratik Bilgiler

Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

Müfettişlik

Uzmanlık

Denetmenlik

Banka Sınavları

Kontrolörlük

Kaymakamlık

Hakimlik

Dilek ERDOĞAN KURUMLU

KPSS MİKRO İKTİSAT

ISBN 978-605-364-922-9

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

6. Baskı: Ocak 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd.Şti.

İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara0312 341 36 67 0535 292 34 31

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25931

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

SUNU

Değerli adaylar;

Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvu-ru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz.

Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... İktisatta her gün yeni birşey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Fakat bizim amacımız bu denizde sizi kaybetmek değil güvenli bir yolla sonuca ulaştırmaktır. Bu amaçla hazırlanan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntem-leriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedef-lenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür.

KPSS Alan İktisat'ta soru dağılımı;

Mikro İktisat 9

Makro İktisat 8

Para - Banka-Kredi 3

Uluslararası iktisat 4

Büyüme ve Kalkınma 2

Türkiye Ekonomisi 3

İktisadi Doktrinler Tarihi 1

2014'de toplam 30 soru gelmiş ve ÖSYM 3 soru hariç diğer soruları yayınlamamıştır. Kitaplarımızda ilan edilen 3 soru ve sizlerden gelen sorulardan hareketle türetilen KPSS 2014 iktisat benzer sorular ve çözümleri yer almaktadır.

Yayında emeği geçen herkese sonsuz teşekkür eder, tüm sınavlarınızda başarılar dilerim.

Dilek ERDOĞAN KURUMLU

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM İktisada Giriş

İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR ...............................................................3ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ ................................................................................5

Fırsat Maliyeti .....................................................................................................6

Marjinal Dönüşüm Oranı ....................................................................................7

Bağımlı-Bağımsız Değişken ...............................................................................8

TOPLAM, ORTALAMA ve MARJİNAL DEĞERLER ...............................................9

Ceteris Paribus ................................................................................................10

Kısmi Denge Analizi .........................................................................................10

Genel Denge Analizi ........................................................................................10

TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................11

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ..........................................................12

TEST-2 .................................................................................................................13

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................15

2. BÖLÜM Tüketici Dengesi Analizi

TÜKETİCİ ve TÜKETİCİ TERCİHLERİ .................................................................19

Tüketici Tercihleri .............................................................................................19

Homo - Economicus .........................................................................................19

Fayda ve Fayda Fonksiyonunun Özellikleri .....................................................19

KARDİNAL FAYDA TEORİSİ ................................................................................20

Toplam Fayda ..................................................................................................20

Marjinal Fayda .................................................................................................20

Azalan Marjinal Fayda Kanunu ........................................................................21

ORDİNAL FAYDA TEORİSİ ..................................................................................25

Farksızlık Eğrisi ................................................................................................25

Bütçe Kısıtı .......................................................................................................28

Tüketici Dengesi (Fayda Maksimizasyonu) .....................................................29

TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ .................................................................33

Fiyatlardaki Değişmeler ...................................................................................33

Fiyat Tüketim Eğrisi .........................................................................................34

Bireysel Talep Eğrisi .........................................................................................34

Gelirdeki Değişmeler ........................................................................................35

Gelir Tüketim Eğrisi ..........................................................................................35

viPEGEM AKADEMİ

Engel Eğrisi ......................................................................................................35

Zevk ve Tercihlerin Değişmesi .........................................................................37

HİCKS VE SLUTSKY YAKLAŞIMI ........................................................................37

Fiyat Etkisi ........................................................................................................37

Gelir Etkisi ........................................................................................................37

İkâme Etkisi ......................................................................................................37

Hicks'ci Yaklaşım .............................................................................................38

Slutsky Metodu ................................................................................................38

NORMAL, LÜKS, DÜŞÜK VE GİFFEN MALLARINDAGELİR VE İKAME ETKİLERİ ................................................................................39

TELAFİ EDİLMİŞ TALEP EĞRİSİ .........................................................................40

TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................42

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ..........................................................46

TEST-2 .................................................................................................................51

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ...........................................................................................54

3. BÖLÜM Talep - Arz Analizi ve Piyasa Dengesi

TALEP ANALİZİ ................................................................................................... 59

Bireysel Talep Eğrisi ........................................................................................ 59

Piyasa Talep Eğrisi .......................................................................................... 59

Talep Kanunu .................................................................................................. 59

Talebi Etkileyen Unsurlar ................................................................................ 60

Talep Fonksiyonu ............................................................................................ 60

Talep Edilen Miktarın Değişmesi ..................................................................... 63

Talebin Değişmesi ........................................................................................... 63

ARZ ANALİZİ ....................................................................................................... 65

Bireysel Arz Eğrisi ........................................................................................... 65

Piyasa Arz Eğrisi ............................................................................................. 65

Arz Kanunu ..................................................................................................... 65

Arzı Etkileyen Unsurlar ................................................................................... 65

Arz Fonksiyonu ............................................................................................... 65

Arz Edilen Miktarın Değişmesi ........................................................................ 66

Arzın Değişmesi .............................................................................................. 66

PİYASA DENGESİ VE PİYASA DENGESİNİN DEĞİŞMESİ ............................... 67

Walras Fiyat İntibakı........................................................................................ 68

Marshall Miktar İntibakı ................................................................................... 68

DEVLETİN PİYASAYA MÜDAHALESİ................................................................. 69

Taban Fiyat Uygulaması ................................................................................. 69

Tavan Fiyat Uygulaması .................................................................................. 69

Vergiler ............................................................................................................ 71

vii PEGEM AKADEMİ

Sübvansiyonlar ............................................................................................... 72Tarife ve Kotalar .............................................................................................. 73

TÜKETİCİ VE ÜRETİCİ RANTI ........................................................................... 73HÜKÜMET MÜDAHALELERİ ve ETKİNLİK ........................................................ 77

Taban - Tavan Fiyat Tespiti ve Etkinlik ............................................................ 77Vergilendirme ve Etkinlik ................................................................................. 78Serbest Dış Ticaretin İthalatçı Ülkenin Refahını Artırması .............................. 78Serbest Dış Ticaretin İhracatçı Ülkenin Refahını Artırması............................. 79Tarife ve Kotaların Dara Kaybı ........................................................................ 80Tarife ............................................................................................................... 80Kota ................................................................................................................. 81

TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................... 83TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ......................................................... 85TEST-2 ................................................................................................................ 89TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................... 92

4. BÖLÜM Esneklik

TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ ............................................................................... 97

Talebin Fiyat Esnekliğinin Hesaplanması ........................................................ 97

Talebin Fiyat Esnekliğinin Yorumları ............................................................... 98

Esneklik ve Eğim ........................................................................................... 100

Doğrusal Bir Talep Eğrisi Üzerinde Esneklik ................................................. 102

Talebin Fiyat Esnekliğinin Belirleyicileri ......................................................... 102

ESNEKLİK VE TOPLAM HASILAT .................................................................... 103

FİYAT - TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK ........................................................ 104

TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ ............................................................................ 105

Talebin Gelir Esnekliğinin Hesaplanması ...................................................... 105

Talebin Gelir Esnekliğinin Yorumları.............................................................. 106

Engel Eğrisi ve Esneklik ................................................................................ 106

GELİR TÜKETİM EĞRİSİ VE ESNEKLİK ......................................................... 107

TALEBİN ÇAPRAZ ESNEKLİĞİ ........................................................................ 108

Talebin Çapraz Esnekliğinin Hesaplanması .................................................. 108

Talebin Çapraz Esnekliğinin Yorumları.......................................................... 108

ARZ ESNEKLİĞİ ............................................................................................... 109

Arz Esnekliğinin Hesaplanması .................................................................... 109

Arz Esnekliğinin Yorumları ............................................................................ 109

Piyasa Dönem Esneklikleri ........................................................................... 110

TEST-1 KURUM SORULARI ..............................................................................111

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ....................................................... 113

TEST-2 .............................................................................................................. 115

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................ 119

viiiPEGEM AKADEMİ

5. BÖLÜM Üretim Teorisi

ÜRETİM TEORİSİ .............................................................................................125

Üretim Fonksiyonu ........................................................................................125

Piyasa Dönem Esneklikleri ...........................................................................125

Sabit - Değişken Girdi ...................................................................................125

ÜRETİM TEORİSİNİ AÇIKLAYAN ANALİZLER ................................................126

Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu ...................................................................126

Toplam - Ortalama - Marjinal Ürün ................................................................126

Azalan Verimler Yasası .................................................................................126

Üretim Safhaları ............................................................................................127

Eş - Ürün Analizi ...........................................................................................128

Eş Maliyet Doğrusu (Maliyet Kısıtı) ...............................................................130

ÜRETİCİ DENGESİ VE DENGENİN DEĞİŞMESİ ............................................131

ÖLÇEĞİN VERİMİ .............................................................................................132

İKAME ESNEKLİĞİ ...........................................................................................133

UZUN DÖNEM ÜRETİM FONKSİYONU ...........................................................134

Cobb - Douglas Üretim Fonksiyonu ..............................................................134

Doğrusal Üretim Fonksiyonu .........................................................................135

Leontief Üretim Fonksiyonu ..........................................................................135

CES Üretim Fonksiyonu ................................................................................136

TEST-1 KURUM SORULARI .............................................................................139

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ .......................................................142

TEST-2 ..............................................................................................................144

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................148

ix PEGEM AKADEMİ

6. BÖLÜM Maliyet Analizi

ÜRETİM MALİYETLERİ ................................................................................... 157

Açık Maliyetler .............................................................................................. 157

Zımni - Örtük Maliyet .................................................................................... 157

İktisadi Kâr - Muhasebe Kârı ........................................................................ 157

KISA DÖNEM MALİYET ANALİZİ .................................................................... 158

Toplam Maliyetler ......................................................................................... 158

Ortalama Maliyetler ...................................................................................... 159

Marjinal Maliyet ............................................................................................ 160

UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ .................................................................. 164

Ölçek Ekonomileri ........................................................................................ 164

Dışsal Ekonomiler ........................................................................................ 165

Maliyet - Çıktı Esnekliği ................................................................................ 166

Alan Ekonomileri .......................................................................................... 167

TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................ 168

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ...................................................... 170

TEST-2 ............................................................................................................. 173

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ....................................................................................... 176

7. BÖLÜM Tam Rekabet Piyasası

TAM REKABET PİYASASI ...............................................................................181

Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri ............................................................181

Tam Rekabetçi Firmanın Talep Eğrisi ..........................................................181

TAM REKABETE KISA DÖNEM FİRMA DENGESİ .........................................183

TR - TC Yaklaşımı ........................................................................................183

MR - MC Yaklaşımı ......................................................................................183

KISA DÖNEM ARZ EĞRİSİ VE KAPANMA NOKTASI .....................................185

TAM REKABETTE UZUN DÖNEM DENGESİ .................................................186

UZUN DÖNEM ENDÜSTRİ ARZ EĞRİSİ ........................................................187

TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................189

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ......................................................193

TEST-2 .............................................................................................................198

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................200

xPEGEM AKADEMİ

8. BÖLÜM Eksik Rekabet Piyasaları

MONOPOL(TEKEL) .........................................................................................205Monopol Türleri ............................................................................................205

Monopolde Talep Eğrisi ................................................................................206

Monopolde Toplam, Ortalama ve Marjinal Hasılat Eğrileri ...........................206

Monopolde Firma Dengesi ...........................................................................208

Tekelci Gücü (Lerner Endeks Değeri) ..........................................................208

Monopolde Fiyat Farklılaştırması .................................................................210

Monopolü Düzenleme Politikaları ................................................................212

MONOPOLCÜ REKABET PİYASASI ...............................................................213

Monopolcü Rekabette Firma Dengesi ..........................................................214

Tam Rekabet ve Tekelci Rekabetin Uzun Döneminin Karşılaştırılması ...........215

OLİGOPOL .......................................................................................................216

Cournot Modeli .............................................................................................216

Tepki Eğrileri ................................................................................................217

Bertrand Modeli ............................................................................................218

Edgeworth Modeli ........................................................................................219

Chamberlin Modeli .......................................................................................219

Stackelberg Modeli ......................................................................................220

Sweezy Modeli (Dirsekli Talep Teorisi) .........................................................220

Anlaşmalı Oligopoller (Kartel) ......................................................................221

Fiyat Önderliği ..............................................................................................221

Oyun Teorisi .................................................................................................221

DÜOPOL MODELLERİN KARŞILAŞTIRILMASI ..............................................223

N FİRMA YOĞUNLAŞMA ENDEKSİ ................................................................224

HHI ENDEKSİ...................................................................................................224

TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................225

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ......................................................230

TEST-2 .............................................................................................................236

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................239

xi PEGEM AKADEMİ

9. BÖLÜM Faktör Piyasaları

FAKTÖR TALEBİ ..............................................................................................243

Marjinal Ürün Değeri ....................................................................................243

Marjinal Ürün Hasılatı ..................................................................................243

Faktör Talebini Etkileyen Unsurlar ...............................................................244

Firmanın Kâr Maksimizasyonunda Emek Talebine İlişkin Kuralı ..................244

Rekabetçi ve Monopolcü Firmanın Talep Eğrisi ...........................................245

FAKTÖR ARZI ..................................................................................................247

Tam Rekabette Faktör Arz Eğrisi .................................................................248

Monopson ve Monopolde Faktör Arz Eğrisi .................................................248

FAKTÖR PİYASASINDA DENGE .....................................................................249

EKONOMİK RANT ...........................................................................................251

Mutlak Rant ..................................................................................................251

Diferansiyel Rant ..........................................................................................251

Mevki Rantı ..................................................................................................251

TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................252

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ......................................................255

TEST-2 .............................................................................................................258

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................260

10. BÖLÜM Genel Denge ve Refah Analizi

TÜKETİCİLER ARASI - DEĞİŞİMDE ETKİNLİK ..............................................265

Pareto Optimalite Kriteri ...............................................................................265

Sözleşme Eğrisi ...........................................................................................266

Tüketicilerin Genel Dengesi .........................................................................266

ÜRETİCİLER ARASI ETKİNLİK .......................................................................267

Üretimin Sözleşme Eğrisi .............................................................................267

Üretim İmkanları Eğrisi .................................................................................267

Üreticilerin Genel Dengesi ...........................................................................267

DAĞILIMDA VE ÜRETİMDE GENEL DENGE .................................................268

SOSYAL REFAH KRİTERLERİ ........................................................................268

PİYASA BAŞARISIZLIĞI ..................................................................................269

TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................271

TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ......................................................272

TEST-2 .............................................................................................................273

TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .......................................................................................275

xiiPEGEM AKADEMİ

KURUM SORULARI .........................................................................................277

İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 2006/2008/2010 .....................................................279

KAYMAKAMLIK 2006/2007/2008/2009/2010/2011/2012 ................................281

ZİRAAT BANKASI 2007/2008 .........................................................................292

HALK BANKASI 2008/2009.............................................................................294

SAYIŞTAY 2006/2007/2008/2011/2012 ...........................................................298

GELİR UZMAN YARDIMCILIĞI 2011/2012 .....................................................308

KARMA KURUM SORULARI ...........................................................................312

CEVAP ANAHTARI ...........................................................................................315

KAYNAKÇA ......................................................................................................316

İKTİSADA GİRİŞ

İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR

ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ

TOPLAM-ORTALAMA-MARJİNAL DEĞER

“İktisat öğrenmenin amacı, iktisadi sorunların hazır cevaplarını elde etmek değildir; iktisatçılar

tarafından kandırılmamayı öğrenmektir.”

BRİTANYALI İKTİSATÇI JOAN ROBINSON (1960)

2011-

20101

2009-

2008-

2007-

2006-

2005-

2004-

2012-

2013-

2014-

YSo

2PEGEM AKADEMİ

MİKRO İKTİSATTA KULLANILAN TERİMLER

Q (q) “Quantity” Miktar TR: Toplam Hasılat

P “price” Fiyat AR: Ortalama Hasılat

U “utility” Fayda MR: Marjinal Hasılat

D “demand” Talep TC: Toplam Maliyet

S “supply” Arz AC: Ortalama Maliyet

e “elasticity” Esneklik MC: Marjinal Maliyet

T “total” Toplam

A “average” Ortalama TVC: Toplam Değişken Maliyet

R “revenue” Hasılat-gelir AVC: Ortalama Değişken Maliyet

C “cost” Maliyet TFC: Toplam Sabit Maliyet

V “variable” Değişken AFC: Ortalama Sabit Maliyet

F “fixed” Sabit

F “factor” Faktör MVP: Marjinal Ürün Değeri

P “product” Ürün MRP: Marjinal Ürün Hasılatı

L “labour” Emek MFC: Marjinal Faktör Maliyeti

K “capital” Sermaye PL: Emeğin birim fiyatı

w “wage” Ücret PK: Sermayenin birim fiyatı

r “interest rate” Faiz oranı : Kâr

LR “long-run” Uzun dönem

TU: Toplam Fayda

MU: Marjinal Fayda

TP: Toplam Ürün

AP: Ortalama Ürün

MP: Marjinal Ürün

w: Ücret, emeğin birim maliyeti

r: Faiz, sermayenin birim maliyeti

MRT: Marjinal Dönüşüm Oranı

MRS: Marjinal İkame Oranı

MRTS: Marjinal Teknik İkame Oranı

1. BÖLÜM

İKTİSADA GİRİŞ

İktisat: İnsan ihtiyaçlarının karşılanmasında kıt kaynakların alternatif kullanım yol-larını inceleyen bir sosyal bilim dalıdır.

İktisat, insanların sonsuz ihtiyaçlarının kıt kaynaklarla karşılanmasında etkin seçe-neklerin neler olduğunu inceler. Çünkü “İnsan ihtiyaçları sonsuz, kaynaklar sınır-lıdır (kıttır).”

Mikro İktisat: Üretim, dağılım, bölüşüm, etkinlik gibi küçük birimler üzerinde duran iktisat dalıdır. Örneğin tüketici maksimizasyonu, gelir, talep, kaynak dağılımı...

Makro İktisat: Büyük ölçekli değişkenlerin incelendiği iktisat dalıdır. Örneğin enf-lasyon, işsizlik, büyüme, milli gelir...

Pozitif İktisat: Değer yargıları içermeyen, test edilebilendir. Örneğin para arzı ar-tınca fiyatlar artar.

Normatif iktisat: Değer yargıları içeren, olması gerekeni açıklayan, test edileme-yendir. Örneğin enflasyon kontrol edilmelidir.

İKTİSAT BİLİMİNDE BAZI KAVRAMLAR

İhtiyaç: Karşılandığında zevk ve haz, karşılanmadığında acı ve üzüntü veren duy-gulardır. İhtiyaçlar sonsuzdur ve sürekli tekrarlanır.

Mal ve hizmetler: İhtiyaçları karşılama özelliği olan nesnelerdir.

Hava gibi sonsuz olan mallar serbest mal; bedeli ve fiyatı olan mallar iktisadî mallardır.

Bir arada kullanılan mallar tamamlayıcı; birbiri yerine geçen mallar ikame (ra-kip); birbiri ile ilişkisiz olan mallar bağımsız mallardır.

İnsan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya karşılayan mallar tüketim malı (nihaî mal); dolaylı karşılayanlar üretim malı (sermaye malı)’dır. Üretim sürecinde bir başka mala dönüştürülebilen mallar ise ara mallardır.

“Yeni Türkiyemizi lâyık olduğu mertebeye çıkarmak için mu-hakkak iktisadiyatımıza birinci derece ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz. Çünkü zamanımız tamamen bir “iktisat” devresinden başka bir şey değildir.”

M. K. Atatürk

HOCA NOTU

“İktisat bilim hüvtiyetini ka-zanan ikinci bilim dalıdır.”

A. Smith

Ekonomi ilmi

Mikro ekonomi

Makro ekonomi

Mikro ekonomi

Değer Teorisi

Refah Teorisi

Makro ekonomi

Milli gelir ve istihdam teorisi

Ekonomik büyüme ve kalkınma Teorisi

4PEGEM AKADEMİ

Ayakkabı ve tükenmez kalem nasıl mallardır?A) İkame mallarB) Tamamlayıcı mallarC) Bağımsız mallarD) Düşük mallarE) Lüks mallar

İhtiyacı giderme açısından ilişkisiz olan bu mallar bağımsız mallardır.Cevap C

KPSS

Otomobil ve benzin nasıl mallardır?A) Tamamlayıcı mallarB) İkame mallarC) Bağımsız mallarD) Zorunlu mallarE) Düşük mallar

Tamamlayıcı mallar; bir ihtiyacı giderme özelliğine beraber sahip olunan mallardır. Bu mallarda bir malın kullanımı diğer malın kullanımını gerekli kılar ve birlikte kullanımları daha fazla fayda sağlar.Cevap A

Tüketim: İnsan ihtiyaçlarının dolaysız olarak karşılanması amacıyla mal ve hiz-metlerin kullanılmasıdır. Bunları kullanan birey ise tüketicidir.

Fayda: İhtiyaçların mal ve hizmet kullanılarak doğrudan doğruya karşılanması sı-rasında tüketicinin memnuniyetidir ve malların ihtiyaçları giderme özelliğidir.

Üretim: Fayda yaratma faaliyetidir. Üretim faaliyetinde kullanılan unsurlara kay-naklar (üretim faktörleri) denir.

Emek → Bedensel ve zihinsel insan gücüdür.

Sermaye → Üretim sürecine giren mal demetidir.

Toprak → Toprağın altı ve üstündeki tüm doğal kaynaklardır.

Girişimci → Diğer üç kaynağı bir araya getiren, üretimi gerçekleştiren ve riski alan kişidir.

Üretim faktörlerinin gelirleri

Emek ToprakSermaye Girişimci

kârfaiz rantücret

Üretim faktörleri; Emek (iş gücü) Sermaye Toprak (doğal kaynak) GirişimciFaktör gelirleri; Ücret Faiz Rant Kâr

HOCA NOTU

5 PEGEM AKADEMİ

Piyasada “ne, nasıl, kimler için üretilecek” şeklindeki iktisadi mesele kumanda ve piyasa ekonomileri şeklinde kendine cevap bulur.

Kumanda ekonomileri: Fiyat, devlet tarafından belirlenir. Devlet üretim ve tü-ketim kararlarına hâkimdir. Sosyalizme özgüdür.

Piyasa ekonomileri: Devlet etkin değildir. Fiyat serbest piyasa modelinde be-lirlenir. İktisadi ajanlar kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışırlar. Üretim ve tüketim kararları A. Smith’in “Görünmez El” prensibine göre piyasa tarafından belirlenir. Özel mülkiyet esastır. Kapitalizme özgüdür.

Karma Ekonomi: Hükümetin piyasa mekanizmasına müdahale etmesi duru-munda söz konusu olur.

ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ

Üretim imkânları eğrisi (transformasyon – dönüşüm eğrisi): Bir ekonomide kaynaklar ve teknoloji veri iken belli bir dönemde üretilmesi mümkün olan maksi-mum mal bileşimlerinin geometrik yeridir. Üzerindeki her nokta üretilmesi mümkün alternatif mal bileşimlerini vermektedir.

0 x malı

(ekmek)

y malı

(TV)

A, B, C, D → Etkin noktalardır.

E → Etkin olmayan noktadır. Eksik istihdam, mevcuttur ve kaynaklar atıldır.

F → Veri teknoloji ve ekonomideki kaynaklarla ulaşılması mümkün olmayan noktadır.

Aşağıdakilerden hangisi iktisadi analizlerde “var olan kaynaklar ve tekno-loji ile üretilebilecek iki nihaî mal ve hizmetin değişik bileşimlerini” gösterir?

A) Üretim olanakları eğrisi

B) Üretim faktörleri

C) Üretim fonksiyonu

D) Kayıtsızlık eğrisi

E) Üretim faktörleri gelirleri

Üretim olanakları eğrisi; bir ekonomideki tüm üretim faktörlerinin üretime koşulması ve hiçbirinin atıl kalmaması varsayımı altında, belirli bir dönemde üretilebilecek nihaî mal ve hizmetlerin alternatif mal bileşimlerini gösterir. Cevap A

Kıt kaynakların etkin kullanı-mı üç ana sorunun yanıtına bağlıdır. Hangi mallar ne miktarda

üretilecek? (Fiyat Teorisi) Üretimde hangi kaynak ve

hangi yöntem kullanıla-cak?

(Üretici Teorisi) Üretim kimler için yapıla-

cak? (Bölüşüm Teorisi)

HOCA NOTU

6PEGEM AKADEMİ

Üretim imkânları eğrisi orijine göre iç bükey-dir. Nedeni bir maldan daha fazla üretilmesi için diğer maldan vazgeçilen miktarın giderek artmasıdır. Yani artan fırsat maliyeti (alternatif maliyet)’dir.

Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet)Bir şeyden vazgeçmenin bedelidir. “G.Haberler” tarafından ortaya atılmıştır. Kıt kaynakların kullanımından alınan her kararda, o kararın alınmasıyla kaçırılan fır-satları ifade eder.

SABİT

ARTAN

iç bükey

negatif eğimli düz çizgi

SIFIR

AZALAN

dış bükey

eksenlere paralel

y

y

0

0

0

0x

x

y

y

x

x

İç bükey Dış bükey

Eksenlere Negatif eğimli

TV

E

Tg =TV (TV miktarı)

E (Ekmek miktarı)

0

TV miktarı (Bin)

Ekmek miktarı (Bin)

Üretim olanakları eğrisinin düz bir çizgi olması durumunda üzerindeki her nokta-da eğim aynıdır. Üretim olanakları eğrisinin eğimi, bir maldan bir birim daha fazla üretilmesi halinde, diğer maldan üretilen miktarın ne kadar vazgeçilmesi gerektiği-ni yani üretimi arttırılan malın üretimi azaltılan mal cinsinden alternatif maliyetini gösterir. Düz bir çizgide eğim aynıyken ekmek üretiminin TV cinsinden alternatif maliyeti sabittir. Nedeni, üretim faktörlerinin bir malın üretiminden diğer malın üretimine mükemmel şekilde kaymasıdır.

0

İnsan ihtiyaçları sonsuz, mal ve hizmetler sınırlıdır. Gereksinmeler ve ihtiyaçlar arasındaki bu dengesizlik “kıtlık” yaratır. Kaynaklar kıt olduğu için bir karar alınırken bir başka karardan vazgeç-mek gerekir, bu da fırsat maliyetinin önemini gösterir.

HOCA NOTU

İktisadi alanda genel kabul gören yaklaşıma göre artan fırsat maliyeti ilkesince üre-tim imkânları eğrisi aksi be-lirtilmediği sürece iç bükey olarak kabul edilir.

7 PEGEM AKADEMİ

Üretim olanakları eğrisinin negatif eğime sahip düz bir çizgi olması aşa-ğıdakilerden hangisini gösterir?A) İki ürünün aynı piyasa fiyatına satıldığınıB) Tüketiciler açısından her iki ürünün de aynı ölçüde önemli olduğunuC) İktisadi kaynakların etkin olarak kullanılmadığınıD) Eğri üzerindeki her noktada iki ürünün eşit miktarda üretildiğiniE) İktisadi kaynakların, bir üretimden diğerine mükemmel bir şekilde kaydı-

ğını

Üretim olanakları eğrisi negatif eğime sahip düz bir çizgi iken sabit fırsat maliyeti söz konusudur. Bu durum iktisadi kaynakların (üretim faktörlerinin) bir malın üretiminden diğerine mükemmel şekilde kaydığını gösterir.Cevap E

Marjinal Dönüşüm Oranı (MRT)

Bir maldan bir birim daha fazla üretmek için, öteki malın üretiminin ne kadar azal-tılması gerektiğini gösteren orandır. Üretim imkanları eğrisi üzerindeki herhangi bir noktadan çizilen teğetin eğimine marjinal dönüşüm oranı denir.

a

ArtanFırsat Maliyeti

b

c

d

d1

d2

y

0 x

|MRT1| =

|MRT1| |MRT2|

|MRT2| =

a

c

a<

<

c

b

d

b d

y

a

b

SabitFırsat Maliyeti

0 x

MRT =

tan=

|MRT| = tan

|MRT| =

dy

a

a

dx

b

b

|MRT1| =

|MRT1| |MRT2|

|MRT2| =

a

c

a>

>

c

b

d

b d

a

AzalanFırsat Maliyeti

b

c

d

y

0 x

Bir ülkede üretim faktörleri artar, ekonomik büyüme gerçekleşir, teknolojik gelişme olursa üretim imkânları eğrisi sağa doğru (dışa doğru) kayar.

0

MRT: Üretim imkanları eğrisi üzerindeki herhangi bir nokta-dan çizilen teğetin eğimidir.

x,ydYMRTdX

(vazgeçilen)(Yerine konulan)

HOCA NOTU

Mutlak Fiyat: Bir malın para cinsinden değer ölçüsüdür.Nisbî Fiyat: Bir malın öteki mallar cinsinden değer ölçüsüdür.Fırsat maliyetinin ölçümü için mutlak değil nisbî fiyatların bilinmesi gerekir.

8PEGEM AKADEMİ

KPSS

Aşağıdakilerden hangisi üretim olanakları eğrisinin sağa kaymasına yol açar?A) Tüketici talebinin ciddi ölçüde ve aniden artmasıB) Kaynakların bir malın üretiminden diğerine kaydırılmasıC) Okuma – yazma oranının yükselmesiD) Toplam nüfusun azalması E) Aktif iş gelirinin azalması

Üretim olanakları eğrisini sağ ya da sola kaydıran nedenler tüketiciler ile ilgili değil, üre-tim ile ilgilidir. Okuma – yazma oranının artması üretim faktörlerinden emeğin verimli-liğini arttırır. Bu durum üretimi de artırdığı için üretim imkânları eğrisi sağa doğru kayar. Cevap C

KPSS

Aşağıdakilerden hangisi üniversiteye gitmenin fırsat maliyeti değildir?A) Üniversite harçlarıB) Üniversiteye gitmeme durumunda çalışılacak bir işten sağlanan gelirC) Üniversiteye giderken yapılacak yiyecek giderleriD) Ders çalışırken kullanılacak zamanın, alternatif alanlarda kullanımıE) Üniversitede dersler için yapılan kitap ve kırtasiye harcamaları

Üniversiteye gidilse de gidilmese de kişi mutlaka yemek yiyecektir. Bu nedenle üniver-siteye giderken yapılacak yiyecek giderleri üniversiteye gitmenin alternatif maliyeti değildir. Cevap C

Stok Değişken: Değeri zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkendir. Para sto-ğu, servet, sermaye, dış borç gibi…statik durumu açıklayan değişkendir.

Akım Değişken: Değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkendir. Gelir, yatırım, net ihracat, vergi gibi…dinamik durumu açıklayan değişkendir.

Dışsal Değişken: Değeri model dışında sistem dışı etkilerle değişen değişkendir.

İçsel Değişken: Değeri model içinde belirlenen değişkendir.

Bağımlı Değişken: Fonksiyonel ilişkide, diğer değişkence belirlenen değişkendir.

Bağımsız Değişken: Fonksiyonel ilişkide, diğer değişkeni belirleyen değişkendir.

Q = f(P) eşitliğinde;

Malın miktarı Q → Bağımlı değişken

Malın fiyatı P → Bağımsız değişken

Stok Değişken: Değeri zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkendir. Para stoğu, servet, sermaye, dış borç gibi… statik durumu açıklayan değişkendir.

Akım Değişken: Değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebi-len değişkendir. Gelir, yatırım, net ihracat, vergi gibi…dinamik durumu açıklayan değişkendir.

HOCA NOTU

9 PEGEM AKADEMİ

y = 20 - 0,2x şeklindeki cebirsel ifadede; y → Bağımlı değişken

x → Bağımsız değişken

(-0,2) → Eğim

(-) → Azalan fonksiyondur.

TOPLAM, ORTALAMA VE MARJİNAL DEĞERLER

Toplam değer: Bağımsız değişkenin, bağımlı değişkende oluşturduğu toplam de-ğerdir.

Ortalama değer: Bağımsız değişkenin birim başına hesaplanan değeridir.

Marjinal değer: Bağımsız değişken bir birim arttırıldığında toplam değerde meyda-na gelen değişmedir. Toplam değerin türevinin alınmasıyla elde edilir.

M(x) = A(x) =,dT(x) T(x)

dx x

.

0

M

0

.

M

0

M

. Toplam değer

max.

Marjinal

değer sıfır→

Ortalama değerin A(x)

maksimum olduğu yerde,

marjinal değerin ortalama

değeri üstten kestiği

noktada;

A(x) = M(x) ’dir.

Ortalama değerin A(x)

minimum olduğu yerde,

marjinal değerin ortala-

ma değeri alttan kestiği

noktada;

A(x) = M(x) ’dir.

0 100

y = 20 - 0,2x

20

y

x

max. M(x) 0dT(x)

dxT(x)

xA(x) M(x)A(x) M(x)

T(x)

M(x)

A(x)

A(x)max.A(x)min.

HOCA NOTU

10PEGEM AKADEMİ

T(x) = -x3+30x2 iken ortalama değeri maksimum yapan x değeri kaçtır?

T(x) = - x3+30x2 iken türevi M(x)’dir.M(x) = -3x2+60x

A(x) = A(x) = = - x2+30x‘dir.T(x) - x3+30x2

x x

Ortalama değerin maksimum olduğu yerde A(x)=m(x)’dir.−x2+30x = −3x2+60x

2x2 = 30x

x2 = 15x

x = 15’dir.

Ceteris Paribus: Bir kavramı belirleyen çok sayıda değişkenden bir tanesinin de-ğişebileceği, diğer değişkenlerin ise sabit kalacağı varsayımıdır.

Kısmî Denge Analizi: Piyasalar arası karşılıklı bağımlılığı hesaba katmadan, di-ğer değişkenlerin değişmediği varsayımını (ceteris paribus) benimseyen iktisadi analiz türüdür. Alfred Marshall’a aittir ve Marshall’ın iktisat bilimine yaptığı en önemli metodolojik katkı olarak kabul edilir.

Genel Denge Analizi: Piyasalararası bağımlılığı hesaba katarak ceteris paribus varsayımını benimsemeyen iktisadi analizdir. Leon Walras’a aittir.

Biliyorum acıtıyor ama senin için iyi olduğunu

da biliyorum.

A. Marshall Kısmî Denge AnaliziL. Walras Genel Denge Analizi

Statik Analiz: Belirli bir andaki ekonomik olayların fonksiyonel ilişkilerini inceler. Bu analizde belirli bir zamanın dışına çıkılmaz ve zaman bir değişken olarak dikkate alınmaz. (Ceteris paribus iken belli bir andaki piyasa denge-sinin incelenmesi gibi...)Mukayeseli Statik Analiz: Statik analizin özel bir durumu olarak, statik analizde yapılan dengelerin sonuçlarının karşı-laştırılmasına dayanır. (Talebi veya arzı etkileyen faktörler-den biri değiştiğinde, arz veya talebin kayması sonucu denge miktarının değişmesi gibi...)Dinamik Analiz: Bir denge-den öteki dengeye geçişte, zaman içindeki değişmeleri dikkate alarak çeşitli denge durumlarını karşılaştıran ana-lizdir. (Örümcek ağı teoremi gibi...) Genel Denge Analizi: Ekono-mideki tüm mal-hizmet ve girdi piyasalarındaki fiyat ve mik-tardaki değişmelerin karşılıklı ilişkilerini ve bu ilişkiler sonucu gerçekleşen eş anlı dengeleri inceleyen analizdir. Piyasala-rarası bağımlılığı dikkate alan ve ceteris paribus varsayımını benimsemeyen analizdir.

Bir ampulu kaç iktisatçı değiştirir?Cevap:100Çünkü 1’i değiştirir, 99 tanesi diğer şartları sabit tutmaya çalışır. ☺

* “Herkes için iktisat” JIM STANFORD

11 PEGEM AKADEMİ

1. Ekonominin bulunduğu noktanın, cari üretim olanakları sınırının solunda olması aşağıdaki-lerden hangisini gösterir? (2000 Dış Tic. Uzm.)

A) Ekonomide bazı üretim faktörlerinin atıl olduğunu

B) Ekonomide kısa dönemde büyümenin mümkün olmayacağını

C) Alternatif maliyetinin yüksek olduğunuD) Ekonomik büyümenin gerçekleşmiş olduğu-

nuE) Üretim faaliyetinin nihaî amacına ulaştığını

2. Aşağıdakilerden hangisi akım değişken değil-dir? (2001 İYHS)

A) Net ihracat B) AmortismanC) VergilerD) GelirE) Yatırımlar

3. Marshall’ın iktisat teorisine yapmış olduğu metodolojik katkı aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS)

A) Nakdi maliyet ve reel maliyet ayrımıB) Rant benzeri kavramıC) Tüketici artığıD) Kısmî denge analiziE) Alternatif maliyet

4. Aşağıdaki durumların hangisinde fırsat mali-yeti kavramı önemsiz hale gelir?(2003 Sayıştay)

A) Kaynak tahsisi piyasa mekanizması tarafın-dan gerçekleştiriliyorsa

B) Kaynaklar devlet tarafından tahsis ediliyorsaC) Üretim imkânları eğrisi dış bükeyseD) Üretim imkânları eğrisi doğrusalsaE) Kaynaklar kıt değilse

5. Aşağıdakilerden hangisi üretim faktörlerini gösterir? (2003 Sayıştay)

A) İş gücü, ham madde, sermaye ve paraB) Kira, ücret, faiz ve kârC) Üretim, dağıtım, fiyatlama ve pazarlamaD) Doğal kaynaklar, iş gücü, sermaye ve giri-

şimcilikE) İşçiler, firmalar, devlet ve para

6. Sosisli sandviçin hamburger karşıtı fırsat maliyeti nedir? (2004 Kaymakamlık)

A) Sosisli sandviç talep eğrisinin eğiminin, hamburger talep eğrisinin eğimine oranı

B) Sosisli sandviç arz eğrisinin eğiminin, ham-burger arz eğrisinin eğimine oranı

C) Sosisli sandviç fiyatı ile hamburger fiyatı arasındaki fark

D) Bir sosisli sandviç fiyatının bir hamburger fiyatına oranı

E) Sosisli sandviç arz eğrisinin eğimi ile ham-burger arz eğrisinin eğimi arasındaki fark

7. Genel denge analizini geliştiren iktisatçı aşa-ğıdakilerden hangisidir? (2005 KPSS)

A) WalrasB) MarshallC) SmithD) Pareto

E) Cournot

8. Aşağıdakilerden hangisi iktisatçıları ilgilendi-ren mikro bir konudur? (2008 Sayıştay)

A) İşsizlikB) Dış ticaret açığıC) Üretimin maksimizasyonuD) Bütçe açığıE) Enflasyon

9. Bir ülkenin veri teknoloji ve tam çalışma ko-şulları altında sınırlı kaynaklarıyla üretebilece-ği mal bileşimlerini gösteren eğri aşağıdaki-lerden hangisidr? (2012 Gelir Uzm. Yard.)

A) Teklif Eğrisi B) Dönüşüm EğrisiC) Arz Eğrisi D) Kayıtsızlık Eğrisi

10. Üretim imkanları altında kalan bir nokta ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (2012 Sayıştay)

A) Ulaşılması imkansızdır.B) Eksik istihdamı göstermektedir.C) Fiyatların çok düşük olduğunu göstermekte-

dir.D) Tasarruf olgusunu göstermektedir.E) Optimal kaynak dağılımına istihdam öncesi

tam ulaşıldığını göstermektedir.

Test - 1 Kurum Soruları

1. A 2. B 3. D 4. E 5. D 6. D 7. A 8. C 9. B 10. B