* de Gelderlander WOENSDAG 2 JULI 2014

De natuur heeftzich hersteld

Het is ongelooflijk hoeveelverdwenen planten- endiersoorten weer gedijenlangs de Gelderse rivieren.

PAGINA 6

De mooiste waterkant

4 Genieten van de schoonheid langs deGelderse rivieren. Dat kan deze zomermet de pendelboten. De fiets mag mee.

Twintig gerenommeerde dichters zijn door het

Poëziecentrum Nederland gevraagd om een kort gedicht

te schrijven. “We gebruiken grote oude schoolborden. Als

drager van dit project krijgen zij een bijzondere laatste

bestemming”, aldus Anja Middelkoop, voorzitter van de

Kunstcommissie Millingen aan de Rijn en initiatiefneemster

van dit project . “Alle verzen zijn handmatig op de borden

geschilderd. De teksten zijn in het voorbijgaan te lezen,

toch zal in een korte pauze de inhoud van het gedicht

eerder bij de lezer achter blijven”.

Gedurende het project is het pand van de voormalige

Rabobank in Millingen aan de Rijn ingericht als

Poëziebank. Bezoekers kunnen op deze locatie onder

andere meer informatie vinden over de Poëzieroute en de

deelnemende dichters.

De Poëzieroute is vanaf 24 mei tot 24 september 2014 te

bewonderen. Ga voor meer informatie naar

www.kunstinmillingen.nl. Van de Poëzieroute is ook

een gratis informatiebrochure beschikbaar. Deze is te

verkrijgen bij diverse ondernemers langs en aan de route.

Het project is uitgevoerd door

de Kunstcommissie Millingen

in samenwerking met het

Poëziecentrum Nederland. Dit

project is mede mogelijk gemaakt

door de gemeente Millingen aan

de Rijn, provincie Gelderland en

regiomarketing gelderland.

De uiterwaarden rond Millingen aan de Rijn zijn deze

zomer het decor voor een Poëzieroute. De route, genaamd

“Rivieren langs de verzen”, loopt langs de Rijndijk

van Millingen aan de Rijn, door de Millingerwaard en

vervolgens langs de Duffeltdijk in Kekerdom. Langs deze

fiets- en wandelroute van tien kilometer zijn twintig

nieuwe gedichten te bewonderen rond het thema ‘water’.24 mei – 24 september 2014

Hier valt altijdiets te beleven!Download de VVV app en ontdek de mogelijkheden

www.lekkerfietsen.nl

Nog niet uitgefietst?

Haal de fietsbundel met 15 mooie routes door de regio Arnhem Nijmegen bij de plaatselijke VVV!

DE GELDERLANDER WOENSDAG 2 JULI 2014 EXTRA 3

door Anne Nijtmans

Gedichten citerenis niet echt eenNederlandse kwa-liteit. Maar als jeeen Nederlandervraagt iets voorte dragen dan

zijn het waarschijnlijk de volgen-de regels.Denkend aan Hollandzie ik breede rivierentraag door oneindiglaagland gaan,Een enkeling kent ook nog detweede strofe.rijen ondenkbaarijle populierenals ho0ge pluimenaan den einder staan;

Hendrik J. Marsman publiceerdeHerinnering aan Holland in 1936.Het vers is in 2000 gekozen tothet Gedicht van de twintigsteeeuw. Omdat iedereen het kenten omdat het gedicht herkenbarebeelden oproept.Nederland telt nogal wat rivierenen riviertjes. Vaak met een dijkerlangs waardoor je net iets bo-ven het landschap staat. Je hebtuitzicht over het water en hetgroene landschap onder een rui-me wolkenlucht met wisselendlicht. Dat leidt vanzelf tot poëti-sche bespiegelingen.Een landschap dat behalve dich-ters ook schilders inspireerde zo-als als Jan van Goyen in de zeven-tiende eeuw en Willem denOuden in de twintigste eeuw.

Het rivierenlandschap van Neder-land komt verder veel voor in ro-mans en reisboeken.Voetsporen, op schrijversvoeten doorhet land van de grote rivieren, vanWim Huijser gaat over wandelen-de schrijvers en schrijvende wan-delaars in het rivierenland. Huij-ser wisselt dit af met zijn eigenobservaties en beschrijvingenvan wandelroutes. Het boek isvooral een overzicht.Wandelen is van alle tijden om-dat dat de manier is waarop men-sen zich verplaatsen. In de acht-tiende eeuw ontstaat het wande-len voor het plezier. Jonge man-nen van goeden huize gaan grote,soms maandenlange wandeltoch-ten maken. Zo vergezelt Jacob

van Lennep in 1823 zijn vriendDirk van Hoogendorp op eentrektocht van drie maanden doorNederland. Het dagboek wordtveel later gepubliceerd als Neder-land in den goeden ouden Tijd, watweer een inspiratiebron werdvoor Geert Mak die de tocht in2000 nog eens dunnetjes over-deed. Van Lennep was overigensniet onverdeeld positief over hetrivierengebied. Hij vond het land-

schap eentonig en klaagde overde slechte wegen.Ottho Gerhard Heldring, domi-nee in het Betuwse Hemmen enfervent wandelaar, trekt in de ne-gentiende eeuw ook veel doorzijn gebied en schrijft erover. Hijverdiept zich vooral in archeolo-gie en geschiedenis.Een invloedrijke schrijvende wan-delaar van de twintigste eeuwwas natuurliefhebber Jac. P. Thijs-se, bekend van zijn Verkade-al-bums. In 1938 wijdt hij een heelalbum aan Onze Groote Rivieren.Wandelende schrijvers die in hetrivierenland komen zijn ondermeer Nescio, Godfried Bomans,John Jansen van Galen, Koos vanZomeren en Tommy Wieringa.

Noemenswaardig zijn verder deromans waarin de rivier een be-langrijke rol heeft. Zoals Het wass-ende water (1925) van Herman deMan dat zich afspeelt in de Lopi-kerwaard. Er werd een tv-serievan gemaakt in de jaren tachtig.Nog bekender is Dorp aan de ri-vier (1934) van Anton Coolen, datspeelt in het Brabantse Lith, ver-filmd in 1958.In beide gevallen is het land-schap het decor van oer-Neder-landse verhalen waarbij de riviereen bepalende factor is voor dehoofdpersonen.

Wim Huijser, Voetsporen, uitgeverijBlauwdruk, verkrijgbaar bij boekhan-dels en VVV’s, € 19.90

Schoolborden in het landschapmet gedichten erop. Twintigstuks langs een wandel-fietsroutevan 10 kilometer.Het startpunt is Millingen aan deRijn en de tocht doet de Millinger-waard en de Kekerdomse Waardaan.De groene borden passen bij hetlandschap en ook de gedichtengaan over het rivierenland. Veelpoëtische woorden over varen,oevers en de stroom. Rivierenlangs de verzen is de titel van dezepoëzieroute.De route is een initiatief van deKunstcommissie Millingen. Jur-gen Eissink en Wim van Til vanPoëziecentrum Nederland zoch-ten de dichters uit. De poëzierou-te blijft staan tot 24 september.

kunstinmillingen.nl/poezieroute

„De mooiste rivieren van Nederland stromen doorGelderland. Wat dat betreft is het een echte water-provincie”, aldus Jurriaan de Mol, directeur vanhet Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem enNijmegen. Zijn organisatie zet Gelderland op dekaart als toeristisch aantrekkelijk gebied en inves-teert in infrastructuren zoals websites en routes.Een innovatie die vorig jaar in gang is gezet is defietspendelboot. Recreanten konden vorig jaar inde zomermaanden op dinsdag meevaren en terug-of verder fietsen. „We kregen drie keer zo veel be-zoekers dan verwacht”, aldus De Mol. „Dit jaar heb-ben we het uitgebreid naar twee dagen. Bovendienzijn er meer vaarroutes en opstapplaatsen. Dieren,

Doesburg, Zutphen, Wageningen, Renkum en Oos-terbeek zijn erbij gekomen. Door de fietspendelbo-ten is fietsen in onze regio nog aantrekkelijker ge-worden. Bovendien is een fiets- of vaartocht tecombineren met het bezoek aan een van de vele at-tracties in ons gebied.”Een andere bijzonderheid is dat er veel nieuwe na-tuur is ontwikkeld langs de rivieren. Die gebiedenzijn toegankelijk voor iedereen. RBT KAN inves-teert in routes, apps en websites om het de natuur-liefhebbers gemakkelijk te maken. „De waterkantvan Gelderland wordt steeds aantrekkelijker”,vindt De Mol. „Dat is fijn voor toeristen, dagjes-mensen en de bewoners.”

De Nederlandse rivierenstromen in een groen land-schap onder een wolken-lucht met wisselend licht

INTRODUCTIE

dg.nl/bijlagen

Op deze site kunt u deze special vinden als pdf. Alle vorige specials treft u ook aan op onze site.

COLOFON Deze Extra is een redactionele bijlage van:

Wilt u adverteren in een van onze specials neem dan contact op:in de regio Nijmegen: advertenties.nijmegen@gelderlander.nl, 024-3650646, in de regio Arnhem/Doetinchem: advertenties.doetinchem@gelderlander.nl, 0314-372123

*+

� De poëzieroute in Millingen heeft de titel Rivieren langs de verzen. foto Do Visser/De Gelderlander

� Jurriaan de Mol van RBT KAN bij Fort Pannerden, een markant punt enattractie langs de Gelderse rivieren. foto Erik van ’t Hullenaar

�

Het Nederlandse rivie-renland is een inspiratie-bron voor schrijvers,schilders en dichters.Al eeuwenlang.

PoëzierouteMillingen

Deze bijlage kwam tot stand in samenwerking met RegiomarketingGelderlandRedactionele leiding: Anne Nijtmans Vormgeving: Carmen Dwars-kasing Aan dit nummer werkten mee: Monique Meijer (grafiek), Jo-lenta Weijers Foto voorpagina: Eveline van Elk

Woorden over het water

De waterkant van Gelderland

4 EXTRA

ARNHEM

WAGENINGEN

CENTRUM

WAGENINGEN

LEXKESVEER

RENKUMKASTEEL DOORWERTH

OOSTERBEEK SLUIS

T O LK AMER

DO O RNENBURG

EMMERICH

REES

N I J MEGEN

DOES BURG

Z UT PHEN

DIEREN

Waal

IJssel

OOSTERBEEK

WESTERBOUWING

Pannerdens

Kanaal

Maas

NEDERRI JN WEST Wageningen centrum 10.15 14.15 14.15 18.15Wageningen Lexkesveer 10.45 13.45 14.45 17.45Renkum 11.15 13.15 15.15 17.15kasteel Doorwerth 11.45 12.45 15.45 16.45Oosterbeek sluis 12.15 12.30 16.15 16.30

RIJN W AAL Arnhem 09.30 17.30 17.45Doornenburg 11.15 16.45 19.00Tolkamer 11.45 16.15 19.30Nijmegen 13.15 14.00

W A A L Nijmegen 09.30 17.45Tolkamer 11.45 16.15Emmerick 13.15 15.45 Rees 14.40 14.45

RIJNRees 10.00 18.45Emmerich 11.00 17.15Tolkamer 11.45 16.15Doornenburg 12.15 15.45Arnhem 13.15 14.00

NEDERRIJN OOSTArnhem 09.30 11.30 11.30 13.50 13.50 15.30 15.30 17.20Oosterbeek Westerbouwing 10.10 10.50 12.10 12.50 14.30 15.00 16.10 16.50Oosterbeek Sluis 10.30 10.30 12.30 12.30 14.50 14.50 16.30 16.30

I JSSELArnhem 09.30 18.00Doesburg 11.00 16.00Dieren 11.30 15.30Zutphen 13.00 13.30

Zutphen 09.30 17.45Dieren 10.40 16.40Doesburg 11.15 16.15Arnhem 13.45 14.30

Graaf van Bylant

Baron van Jutphaas

Eureka

Organza

Schenkenschans

Stadt Rees

Pannenkoekenboot

VAARTIJDEN PENDELBOTENDe vaartijden gelden iedere dinsdag en donderdag van 15 juli tot en met 28 augustus. : overstap mogelijkheid

DoornenburArnhem

Varen over de Gel-derse rivieren, onder-weg een stad of een

attractie bezoeken of combineren met een

fietstocht want het rijwiel mag mee.

infographic Monique Meijer | bron gelderlandwaterkant.nl | foto Erik van ‘t Hullenaar

door Jolenta Weijers

Stipt op tijd wordende trossen losge-gooid. Aan boordheeft zich een bontgezelschap van dag-jesmensen verza-meld. De zon straalt,

de IJssel vormt een glinsterendlint tussen de kade van Zutphenen de groene weiden aan de over-kant van de rivier.De motor van de Organza bromtals het passagiersschip de wal derug toekeert. „Daar gaan we”,mompelt iemand. Inderdaad:daar gaan we. Richting Does-burg, in dit geval. Op deze prach-tige junidag is dat de eindbestem-ming van een dek vol vrolijkemensen. De tocht gaat twee uurduren.Maar in de zomer, om precies tezijn vanaf 15 juli, vaart het schipvan rederij Celjo nog een stukverder: naar Arnhem. De Organ-za is dan één van de vele toeris-tische pendeldiensten in het ri-vierengebied. Ze bevaren straksde Waal, de Rijn, de Nederrijn ende IJssel. Je kunt in een dorp ofstad naar keuze aan boord gaan,en het schip ook weer verlatenwaar je wilt. En je fiets? Die gaatgewoon mee. Zodat je, eenmaalweer aan de wal, in een vloek eneen zucht bij Fort Pannerdenbent. Of bij Kasteel Doorwerth.Of in het Valkhof Museum in Nij-megen. Of je struint door de ui-terwaarden en houdt er een pick-nick. Net wat je wilt.Langzaam verdwijnen de histori-sche huizen van Zutphen uitbeeld. „Wat mooi”, fluistert eenmevrouw. Het is bijna windstil;de driekleur op het achterdekhangt er rustig bij. Zelfs middenop de rivier is het warm. In deverte dreigen donkere wolken,

maar een paar passagiers beslui-ten: die gaan ons niet inhalen.Haast heeft de Organza echterniet. Op z’n dooie akkertje zaktie de rivier af. Althans: zo voelthet voor de passagiers. De kapi-tein denkt er anders over: „Het isvechten tegen de klok. We moe-ten wel op tijd bij de volgendeaanlegplaats zijn.”Het is mooi langs de IJssel. Je zieter zwanen, reigers, koeien. Eenganzenfamilie maakt een wande-ling door het hoog opgeschotengras op de oever. Ergens onder

De fietspendelboten biedenvolop mogelijkheden voor eenleuk en veelzijdig dagje uit inhet Gelders rivierengebied. Zokun je een vaartocht combine-ren met een fietstocht, eenwandeling, een bezoek aan eenkasteel, dorpje of museum.Op de site geldersestreken.nl/rivieren staan leuke voorbeel-den. Je kunt bijvoorbeeld vanWageningen naar Oosterbeekvaren, daar een kopje koffiedrinken op de Westerbouwingen genieten van het fraaie uit-

zicht, vervolgens het Airbornemu-seum bezoeken en dan via eenfietsknooppuntenroute weer te-rugfietsen. Of neem eens de bootvan Arnhem naar Doesburg,maak een stadswandeling en fietsweer terug. Er is veel meer moge-lijk. Op geldersestreken.nl/rivie-ren vind je een vaarschema, tipsvoor trips, attracties en restau-rants en een voordeelbonnenboek-je. Deze informatie is uiteraardook verkrijgbaar bij de VVV’s enandere toeristische informatie-punten.

Het is opletten geblazenwant het water vande IJssel staat laagKapitein van de Organza

Een fietstocht onderbre-ken voor een tocht overde rivier? Vanaf deze zo-mer kan het. De Gelder-se oevers zijn vanaf hetwater nog mooier.

De Slag om Arnhem Een stoer kasteel Millinger Theetuin

“

De rust van

Het Airbornemuseum in Ooster-beek is gevestigd in de villa die inseptember 1944 het hoofdkwartiervan de Britten was tijdens Slag omArnhem. Het museum vertelt hetverhaal van deze slag met verhalenvan de strijders en de plaatselijke be-volking. Zie airbornemuseum.nl.

Kasteel Doorwerth is een stoer mid-deleeuws kasteel en is prachtig gele-gen in de uiterwaarden van de Rijn.In het kasteel zijn drie musea te be-zoeken. Op de stuwwal erachter ligteen afwisselend heuvellandschapmet bossen, akkers en weilanden.Zie ook glk.nl/doorwerth.

Varen, fietsen en eenattractie bezoeken

Een romantische theetuin in medi-terrane sfeer met prachtige bordersen zitjes. Er zijn meer dan duizendplantensoorten. Deze uitspanningligt midden in het natuurgebied deMillingerwaard, 2 kilometer te voetof per fiets vanaf het kerkje van Ke-kerdom, zie millingertheetuin.nl.

DE GELDERLANDER WOENSDAG 2 JULI 2014 EXTRA 5

een enorme wilg zoekt een kud-de schapen beschutting. En als jegoed kijkt – ze willen eigenlijkniet worden gezien – zie je daar-ginds – ja, kijk, daar! – een ver-liefd paartje verstrengeld in hetgras liggen. De IJssel is kennelijkniet alleen lieflijk en charmant,maar ook romantisch.De Organza vaart onverstoorbaarverder. Passeert een autoveer.Glijdt langs een sluis. Passeerteen riante herenboerderij die,half verscholen tussen het riet,haar eigen strand blijkt te heb-ben. Biedt zicht op een kapitaleboerderij die nóg meer statuskrijgt door de authentieke hooi-berg die er naast ligt.De verkeersborden van het waterzijn abracadabra voor de passa-

giers. De enige reden waarom zeer af en toe naar kijken: „Kijk,daar boven zit een aalscholver.”Voor de schipper, zelfs al heefthij tientallen jaren ervaring, ishet een ander verhaal. „Het is op-letten geblazen”, mompelt hij.Het water van de IJssel staat laag,dus zijn speelruimte is beperkt.Niet dat er veel verkeer is op desmalle rivier. Dit is een heel an-der verhaal dan de drukbevarenWaal – ook mooi, maar op een an-dere manier. Varen over de kron-kelige IJssel brengt je letterlijkdicht bij de natuur.Toch ontkom je niet helemaalaan de realiteit van alledag. Zonu en dan raast het autoverkeerop de wal zichtbaar voorbij. Hieren daar doemt een fabrieksge-

bouw op. Maar de korte momen-ten die het vredige dobberen on-derbreken, worden altijd weersnel goedgemaakt. Kijk, daar isBronkhorst! En rechts, dat isBrummen. Je kunt er op gloed-nieuwe bankjes heerlijk aan hetwater zitten.En dan is daar Doesburg. Dejachtwerf straalt een zekere chicuit. De moderne flats aan de ka-de geven een zomers boule-vard-gevoel. Van boord nu! Maarer zijn deze zomer nog vele rivie-ren te bevaren.

Kaarten zijn verkrijgbaar via gelderse-streken.nl/rivieren en aan boord. Mee-varen kost, afhankelijk van het traject,tussen 2,50 en 21,50 euro.

door Jolenta Weijers

Daar rijd je dan, over de dijk. Dezon op je gezicht, de wind in jehaar. Hoe vaak sta je er bij stil watdie dijk, dat logge lichaam in depolder, voor ons doet? En hoe dedorpen die erachter liggen heb-ben gestreden tegen het water? Eris nu een app die het je allemaalvertelt. Gewoon, onderweg.

‘Moe gestreden ben ik. Hoe hard jeook vecht, de kans dat je het wintvan het water is klein. We bouwennooddammen van mest, stro enhout, maar voorkomen daarmee nietdat de dijk opnieuw doorbreekt. Keerop keer leg je het af tegen de krachtvan het water.’

Het is een vroege bewoner vanhet rivierengebied die hierspreekt. Hij leeft in 1761, in eenstreek waar het water niet is wegte denken uit het dagelijks leven.Het biedt voedsel en is een druk-ke handelsroute. Maar net zogoed, en eigenlijk permanent, isde rivier een levensbedreigendekracht.Wil je daar meer van weten, stapdan in de zomer eens op de fietsnadat je de app Verdronken Dorpenvan Abellife op je smartphonehebt geïnstalleerd. Die biedt drie

routes: 24 kilometer fietsen van-uit Bemmel, 53 kilometer fietsenvanuit Bemmel en 43 kilometerfietsen vanuit Doornenburg. On-derweg zijn uit de mond vanweervrouw Margot Ribberink –en de aangehaalde vroege bewo-ner dus – levendige verhalen tehoren over de dijken en de strijdtegen het water.Die strijd duurt nog steeds voort.Niet voor niets is na de bijna-ram-pen van eind vorige eeuw beslo-ten om de rivier meer ruimte tegeven. Hoe dat gaat? De app ver-telt erover. Tegelijk zien we dathet rivierengebied een schatka-mer van het verleden is – een ar-cheoloog vertelt over bijzonderevondsten. Wat de rivier ons ookbrengt: bijzondere natuurgebie-den – ook het verhaal van de eco-loog is te horen.

De app ‘Verdronken dorpen’ (vooriPhone en Android) is te koop viawww.abellife.nl. Hij kost 1,79 euro.

Hoe hard je ook vecht, dekans dat je het wint vanhet water is kleinBewoner rivierengebied in 1761

“

Oversteken per fiets- en voetveer Scheepvaart en visserij Fort op strategische plek Geschiedenis van de Nederlanders De baksteenindustrie

Fietstochten langsverdronken dorpende Gelderse oevers

Met een kleine pont de rivier over,zoals vroeger heel gewoon was. Re-creatiemaatschappij Uiterwaarde ex-ploiteert in de zomermaanden veer-diensten voor wandelaars en fiet-sers over Waal, Maas, Lek, Linge enNeder-Rijn. Informatie over de vaar-tijden staat op uiterwaarde.nl.

Het Rheinmuseum in Emmerich be-staat al vijftig jaar. Het museum gaatover de stadsgeschiedenis en de ver-binding van de stad met de Rijn, deontwikkeling van de scheepvaart ende riviervisserij. Met veel oudescheepsmodellen.Zie ook www.emmerich.de.

Op de Pannerdense Kop, in het na-tuurgebied Klompenwaard, ligt FortPannerden. Een machtig negentien-de-eeuws strategisch bolwerk, on-derdeel van de Nieuwe HollandseWaterlinie.Voor openingstijden en rondleidin-gen ga naar www.fortpannerden.eu.

Het Nederlands Openluchtmuseumin Arnhem vertelt de geschiedenisvan de bevolking. Boerderijen enstadswijken uit verschillende perio-des zijn er nagebouwd. Ook het wa-ter speelt een rol. Bijvoorbeeld in deZaanse wijk en de watermolen.Zie openluchtmuseum.nl.

Buitengoed de Panoven is eensteenfabriek uit 1850. De laatstezigzagoven van West-Europa dienog intact is gebleven, staat hier.De familie Kruitwagen-Hajeniusontvangt bezoekers en geeft henhet verhaal van klei en baksteenmee. Zie panoven.com.

� De Organza zet vanaf Doesburg koers naar Zutphen. foto Mark Pluim

� Dijken: mooie fietswegen en bescherming tegen het water. foto Flip Franssen

6 EXTRA

door Anne Nijtmans

Dertig jaar geledenwas het slecht ge-steld met de na-tuur in Neder-land. Zeker in hetrivierengebied. Inde vervuilde wa-

terstromen was weinig levenmeer, op de uiterwaarden alleenmaar de monocultuur van land-bouw, veel planten- en diersoor-ten waren verdwenen. Hier endaar waren nog wat reservaatjesmet een groot hek eromheen.Langs de rivieren was het doodsen de mensen keerden zich ervanaf.Dat is drastisch veranderd. In deuiterwaarden zijn nu altijd wan-delaars. Er wordt gevist vanaf dekribben. Op mooie dagen liggenmensen op de strandjes langs derivier en ze nemen een duik inhet water. Kuddes wilde paardenen runderen leven in de natuur-gebieden. Er zijn weer bevers enotters en de rijkdom aan plantenis enorm.„Ongelooflijk hoe de natuur ishersteld. Ik ben nog steeds ver-baasd over de veerkracht”, zegt Jo-han Bekhuis van Ark Natuuront-wikkeling. Deze organisatie is deafgelopen decennia nauw betrok-ken geweest bij de natuurontwik-keling langs de grote rivieren,met name in de Gelderse Poort.Dat is de oude benaming van hetgebied waar de Rijn Nederlandbinnenkomt, de driehoek grof-weg tussen Emmerich, Arnhemen Nijmegen.Het omslagpunt is Plan Ooievaardat in 1986 een landelijke prijs-vraag wint over de toekomst vanhet rivierengebied. Het planhoudt in: laat de natuur zijn ganggaan en geef de rivier vrij spel inde uiterwaarden. Dan krijg je hetoorspronkelijke landschap met

ooibossen terug. De landbouwkan geconcentreerd worden inhet binnendijkse land.De Blauwe Kamer bij Wagenin-gen is het eerste gebied waar na-tuurontwikkeling op die manierwordt toegepast. De resultatenzijn hoopgevend en eind jarentachtig zijn meer terreinen die inaanmerking komen voor natuur-ontwikkeling zoals Meinerswijkin Arnhem en de Millingerwaard.In die tijd bundelen een aantalnatuurbeheerders hun krachten

in Bureau Stroming en ze richtentevens een beheers- en onder-zoeksstichting op: Ark.Vervolgens komt er snel meer bij.Bekhuis: „Kort daarna werd hetplan voor de Millingerwaard Leit-motiv in het Landinrichtingspro-ject Ooijpolder waarbij de uiter-waarden werden gereserveerdvoor natuur terwijl agrariërs bin-nendijks ontwikkelkansen gebo-den kregen. Ruimte voor de na-tuur was ook ruimte voor het wa-ter. Daarom werd dit principeook leidraad na het hoogwatervan 1995: dijkversterking combi-neren met natuurontwikkeling.”De nieuwe natuur langs de rivie-ren is ook het meest succesvolleonderdeel van de ecologischehoofdstructuur: natuurgebiedendie met elkaar in verbinding

staan zodat de soorten gedijen enzich kunnen verspreiden.„Planten en dieren die kenmer-kend zijn voor dit gebied maarverdwenen waren, zijn op groteschaal teruggekeerd”, zegt JohanBekhuis. „Op een klein stukje ui-terwaard vind je al zoveel bijzon-dere planten. Die trekken weerinsecten aan en die weer vogel-soorten. Alles hangt immers metelkaar samen.”Ook de bomen tieren welig. Dezwarte populier is teruggekeerd

en er zijn wilgenbossen. Daar isde afgelopen jaren op sommigeplekken de bijl in gezet. De riviermoet wel voldoende ruimte heb-ben. In de natuurlijke situatieeeuwen geleden werd de bebos-sing om de zoveel jaren inge-perkt door een ijsgang op de ri-vier. Maar in het huidige klimaatkomt dat niet meer voor.Die nieuwe natuur heeft een toe-ristenstroom op gang gebracht.„Allemaal mensen die komen omte genieten van de natuur, het wa-ter en de bloemenweelde. Je hebtde vrijheid om rond te struinenen je kunt bijna overal komen. Ikervaar dat als een grote beloning,die waardering van het publiek”,zegt Bekhuis.Overal langs de Waal en Rijn zijninmiddels natuurgebieden ont-

Wandelen is leuk maar strui-nen is avontuurlijker. Loopover slingerende koeienpaden,klauter over dijkjes of kribbenen ontmoet kuddes galloway-runderen, rode geuzen of ko-niks. Tussendoor lekker luierenop een strandje. Even helemaalweg van het jachtige leven. Datkan dicht bij huis.Er zijn tal van bewegwijzerdestruinommetjes langs de Waal,de Maas en de IJssel. Bijvoor-beeld bij Batenburg, Niftrik,Doornenburg, Overasselt,

Mook en Giesbeek. Vrij rondstrui-nen kan natuurlijk ook. Hiervooris een gratis struinapp Wildernislangs de Waal gemaakt en eenstruinbrochure. De laatste is ookaf te halen bij de VVV’s en eenaantal ondernemers aan de route.De informatie is ook te vinden opgeldersestreken.nl/rivieren envoor het westelijk rivierengebiedop uiterwaarde.nl. Om alvast inde stemming te komen kun je desite dwaalfilm.eu bezoeken. Hier-op staan ruim honderd filmpjesover natuur en landschap.

Veel planten en dieren diekenmerkend zijn voor ditgebied zijn teruggekeerd

Het rivierfront vanNijmegen wordt uniekin de wereld

Johan Bekhuis, Stichting Ark Johan Bekhuis, Stichting Ark

„We leven weer met derivieren”, zegt Johan Bek-huis van Ark Natuurbe-heer. Hij is al jaren nauwbetrokken bij ontwikke-ling van nieuwe natuur.

De otter is weer terug Zelfredzame runderen Brede ereprijs

“ “

‘Ongelooflijk hoe de natuur is

Otters zijn jagers die zich ophoudenin moerassige gebieden. Ze zijn dolop vis. Door vervuiling van het wa-ter en hun leefmilieu waren ze uitNederland verdwenen. In 2002 zijnze uitgezet in de Weerribben en in-middels gesignaleerd in de Ooijpol-der en bij Wageningen.

De runderen zijn geselecteerd opvriendelijkheid en zelfredzaamheid.De zwarte runderen zijn galloways,een ruig Schots ras. Ook lopen erbrandrode runderen, een inheemsesoort. De nieuwste variant heet ro-de geus, een kruising van brandroodmet een Frans ras.

Er is veel te zien alsje gaat struinen

Doordat er geen landbouw meer inde uiterwaarden is, worden deoevers arm en zanderig. De origine-le stroomdalflora is teruggekeerdmet een enorme soortenrijkdom.Een van de planten die zich hierweer thuisvoelt is de brede ereprijsmet zijn blauwe bloemen.

� Struinen door de nieuwe natuur langs de Waal. foto Flip Franssen

DE GELDERLANDER WOENSDAG 2 JULI 2014 EXTRA 7

wikkeld zoals de uiterwaardenvan Beuningen, Klompenwaardbij Doornenburg en de Deesteren Afferdense Waarden. Als wan-delaar kun je grote afstanden af-leggen in deze nieuwe natuur.Van Slot Loevestein naar Duits-land lopen is straks mogelijk.Ook langs de Maas, zowel aan deGelderse als aan de Brabantsekant krijgt nieuwe natuur deruimte, meestal in combinatiemet geulen of plassen. Zo is bijBatenburg een nevengeul gegra-ven, het ontzandingsgebied bij Al-phen wordt ingericht als natuur-gebied en ook voor andere plek-ken zoals bij Niftrik, Balgoij enMaasbommel liggen plannenvoor extra riviergeulen.Johan Bekhuis vindt dat hij heeftmeegewerkt aan een uniek pro-

ces. „Toen ik opgroeide was mensomber over de toekomst van denatuur. Dat is helemaal omgesla-gen. En het gaat verder. In de ko-mende jaren ontwikkelt Nijme-gen zich als een moderne stadmet een rivierfront dat is toege-rust op de klimaatontwikkelin-gen. Met aan weerszijden van derivier linten natuur. Een idealecombinatie van bebouwing, wa-ter en groen. Ook Meinerswijk inArnhem is uniek als natuurlijkstadspark.„New York presenteerde onlangsplannen om een natuurrand aante leggen als buffer tegen de stij-gende waterspiegel. Hier zijn weal verder. Over vijf jaar, als hetnieuwe rivierfront van Nijmegenklaar is, komen ze vanuit de helewereld hier kijken.”

De grootste overgang van stadnaar natuur vind je bij Nijmegen.Van de Waalkade loop je onderde grote Waalbrug door.Daar is het bepaald niet rustigwant dit is het grootste deel vande zomer het terrein van cultu-reel terras De Kaaij. Een festival-achtig gebeuren met podia, beel-dende kunst, ambachten, eettent-jes en in de ochtenduren eenopen yogales. Een beetje alterna-tief, maar wel gezellig. Als het eenbeetje weer is, zitten er ’s mid-dags al mensen op de terrasjes oflangs de strandjes en in de avond-uren bij de vuurkorven. Regelma-tig organiseert De Kaaij een na-tuurexcursie naar de Stadswaard.Dat is vlakbij. Aan de achterkantvan het terrein is een boogbrugvoor voetgangers. Halverwege de-ze beweeglijke overspanning hoorje de vogels al kwetteren in de wil-gen en je kijkt uit over een woes-te vlakte omzoomd door bomen.De Stadswaard is de openbare ach-tertuin van de Nijmegenaren. Zewandelen er met of zonder hond,liggen op de zandstrandjes, vissenop de kribben en houden erkampvuurfeestjes. Dicht bij Nij-megen, kom je daar nog wel eensde resten van tegen. Bierblikjes of

verpakkingen van hamburgersontsieren dan de rivieroevers.Maar al snel laat je de stadse rom-mel achter je. De kans is groot datje een kudde koniks tegenkomt.Of een groep zwarte gallowayrun-deren.Je kunt een rondje lopen van destad naar de Vlietberg, een hogergelegen gebied en oud steenfa-briekterrein, en dan weer terug.Dat is een kleine 5 kilometer. Jekunt helemaal doorlopen tot deBisonbaai bij Ooij.Of je kunt gewoon maar wat strui-nen. Een modern hulpmiddelhierbij is de AbelLife struinapp,gratis beschikbaar voor iPhone envoor Android. Op deze app staanwetenswaardigheden over het ter-rein. Bijvoorbeeld over de natuur-ontwikkeling in het gebied en ofer horeca is. Ook interessante film-pjes over dieren als de otter, hetgedrag van wilde paarden en hoeje er als mens mee om moet gaan.

‘De paarden leven hier altijd, wijzijn te gast. Als zij hebben beslo-ten ergens te gaan liggen, kun jemaar beter weggaan’, wordt gead-viseerd.Inmiddels zijn er behalve voor deStadswaard ook struinapps vande Klompenwaard bij Doornen-burg, de Bisonbaai bij Ooij, de Mil-lingerwaard en de Beuningse enEwijkse Waarden.In de nieuwe natuur langs deWaal heb je al snel het gevoel he-lemaal weg te zijn. De planten-groei is gevarieerd: wilde kruidenen planten, struiken en bosjes.Superrustig is het er niet want al-tijd is de Waal met de drukke be-roepsvaart dichtbij.Een heel ander karakter hebbende struinommetjes langs Maas enIJssel. Dit zijn paaltjesroutes van4 tot 8 kilometer.Loop bijvoorbeeld een ommetjebij Batenburg. Een groot deellangs de rustige Maasoever metzijn karakteristieke bakenbomen.En bezoek daarna nog even hetmonumentale stadje.

Op de de website geldersestre-ken.nl/rivieren kun je doorklikkennaar de struinapp en struinbrochure.

Als paarden hebbenbesloten ergens te gaanliggen, kun je beter gaanStruinapp over de Stadswaard

De bever voelt zich thuis Aalscholver is een goede visser Koniks leven in families Natuurlijke ooibossen Sprinkhanen doen het prima

“

Van een stads festivalterreinnaar de wilde oevers van de Waalhersteld’

Anderhalve eeuw was er geen beverin Nederland. Het zoogdier werd in1994 uitgezet in de Millingerwaard.Ze waren geïmporteerd uit de Duit-se Elbe. Ze voelen zich weer thuisen zitten al in de hele Ooijpolder enDuffelt, het Rijnstrangengebied enaan de noordkant van de Rijn.

� Via een verend bruggetje kom je vanaf de Waalkade in Nijmegen rechtstreeks in het natuurgebied de Stads-waard. Het is de achtertuin van de Nijmegenaren. foto Do Visser/De Gelderlander

� Meinerswijk, een ruig gebied midden in Arnhem. foto Hans Broekhuizen/DG

Hoewel de aalscholver een be-schermde vogelsoort is, komt hetdier in grote aantallen voor in het ri-vierengebied. Het zijn geweldige vis-sers en het is fascinerend om te zienhoe ze op jacht gaan. Ze kunnengoed zwemmen en duiken en blij-ven soms lang onder water.

Kuddes koniks zijn inmiddels heelgewoon in het rivierengebied. Zehouden ze vegetatie in toom. De die-ren stammen af van het Europesewilde paard. Wild wil zeggen dat zezelfredzaam zijn en geen verzorgingnodig hebben. Ze leven in familie-groepen.

Ooibossen zijn op natuurlijke wijzeontstane bossen langs de rivieren.Het is een belangrijk onderdeel vaneen natuurlijk riviersysteem. In denattere gedeelten groeien vooralzachte houtsoorten als de wilg. Opde droge delen groeit hardhoutooi-bos met soorten als eik, iep en es.

Het aantal sprinkhanen in de ui-terwaarden is behoorlijk toegeno-men. Vooral de gouden sprink-haan (op de foto staan manne-tjes) doet het goed. De soort is inde hele Gelderse Poort te vinden.Een andere soort die gestaag toe-neemt, is de boomkrekel.

� Een Tielse schoolklas op struinexcursie dicht bij huis. foto Jan Bouwhuis

lekker fietsen langs rivieren in de regio Arnhem Nijmegen

lekker fietsen langs kastelen in de Achterhoek

lekker fietsen langs heidevelden op de Veluwe

lekker fietsen langs fruitgaarden in Rivierenland

lekker fietsen