Edebiyat u Felsefe

1

miraz

Goma verin% 100 Zazaki.

.

Miraz

Edebiyat u Felsefe

Goma Verin

Serr:1, Umar: 1, Keşkelun / 2006

İsmail Söylemez

Ismail Söylemez

Asmêno Bêyayir

Asmêno BêyayirH. Cansa

Mesut KeskinFrankfurter Sparkasse / Konto-Nr:12000 95934BLZ 500 502 01 - SWIFT-Code: FRASDEFXXX

IBAN: DE 50050501-1200095934

Yeni Hamam Mah. Yenim Hamam Sok. No: 25,Üniv. Durağı Arkası / Malatya

0 422 323 36 65

Bı nomê İsmail Söylemez’i 5073679

İtaki

Mesuliyêt nuşton nuştueğon sero.Nuştêgê Miraz’ir yên şırawtış têpya niyên dayiş.

Ma rıca kên ku; şıma nuştoni xuı pê “attach” bışırawi.

Wayer u Mıduri Guıri Nuştışi

Editor

Redaktor

Temsilkari Awrupa

Hesabi Ponqa qê Awrupa

Edresı

Çêk Puesta (Qê Hewali)

Rıyez & Mizonpaj

E-posta: zazamiraz@hotmail.com

Birin

ciA

dım

12

Vêrciyon Vatı Bı

DkdTedkdkdşkfjdFksdfşdfkdfdA yig ted

KdkdKdkd

ÊGÊ TEDÊÊgê tedê

12

Êgê Tedê

Ju gomçıra êrziyena, ju qelemçıra lerzena, ju vıl çıra kena a? İnon ca verdên,merdum (ison) çıra estu?Demıra vajên, şıma çıra êst?Cıwabi ın person ho komidıro?Yı ra bıwazên cıwabi ıni pêrs bınin:

Miraz çıra vêjiyena?Çıra dest kena pê hına ju xebatêk?Dêrd şıma çıtho?

Heslotoni isoniyê biyayiş ra ju zi nuştışu. Belê cogo ison tedı estu, nuştışız tedı estu,ison sênigu biye wer nicuyenu, otirız biye wendış u nuştışız nicuyenu. Êg şıma vaji,çıra Zazaki?Biyerênmaqê ıni pêrs gueş bınonN.Wısfonıj’i ser:

Zun ma ho ben vin. Kêlmê ma hê bên vin. E'dêt u qêdê ma hê bên vin. Numêmahêbên vin. Mahêbên vin. Ayra Zazaki.

MaZazu, dinmao zunmabibmaz êst. İnwird çinyêbmaz çini. Yo kêmıbmazkêm,manimcêt. Êrma kêm.Ay ra Zazaki.

Zervêşayı têna ma ni. Zazaki ser zaf xebat biya. Zaf gum êrziye zaf paynık

vıraziyê. Yo paynikiz ma vıraz yo gumiz ma ver ber. Ay ra Zazaki.

Hêlawê ma biye Zazaki niyena verdış. Hawarê ma biye Zazaki niyena

wendış.

Êşq ma biye Zazaki niyen vatış. Dêrd-kuil ma biye Zazaki niyên vatış. Biye Zazaki

ma nızun bıcirg. Ay ra Zazaki.

Êr dunya ha vêşena. Zalımu adır eşt dunya. Ca çinu herb tê niyeb, ca çinu

isun tê nıkiş. Vêng aşti gereka berzıb. Vêng Zazu'z wa miyundıb. Ay ra Zazaki.

Dar, rıstım xuı ser bena zerguın, isun zun xuı ser. Ma zi, hin zerguınıb. Ay

ra Zazaki.

Heta nıka Zazaki de kıtab u pêserok umeqaley folklori veciyay, kışta edebiyatira ki gamê hewli erziyay, şıiri, romani neşr biy. Fêl u emelêma oyo kewarey edebiyat ufelsefey de Zazaki raver şêro. Çıke ma çım de edebiyat u felsefe, hera -u dewleti-kerdena zıwani rê elzemê. Nê warey de zıwan serbestiya xo tey vêneno, tedecıwiyeno, kamcin het ser ke bıwazo, ê heti ser beno hera, vazeno, remeno. Eke vazdano, beno ke gamanê xuyê verênan tenê çewt berzo ya ki waro gıno; ganê anciwerzo pay.Oyo ke zıwanêmahona kewto nêwarey,maqailime cı rêmiraz bime.

Vetena Mirazi de ê embazanê maê ke pheşti dê ma, zaf weş u war bê, pir ukhal bê!

Keremkerênmavêşoni u têşoniyê kağıdi bathal bık...Heton dornêweş uwar bımonên....

Çıra Zazaki?

Kağıd Zazaki’r vêşonu, kağıd Zazaki’r têşonu, aju ra Zazaki.

12

4

Kağıd, Zazaki’r vêşonu...

Miraz

Êgêruma ıtya vındertê, wa biyeru zonayiş ku vındertışimadı ju şiyayişêk estu

u êgmaşıni, rênê zi şiyayişimadı zi ju vındertışêk estu.

Gelê wendueğon, ma wazên veng bıd şıma, labelê gere şıma guêş xuı bıdi

ma ku, ma veng bıd şıma. Ma wazên ğıyaloni xuı asimoni ra vaj, wa wı cuerd bıvarnu

daron ser.Wağıyalêmadarondır zergunib. Dari, kelomig asimonerdonır vonu, iyê.

Wextug zımıston vonu, wesar ho zerrê mıdo, kom tera bawer kenu? Belê

buyê wesari ha yena. Çımki, zımıston zaf biwu har. U ınaju zi yena zonayiş ku, her

bezrıd juwaştışêk nımto. Belê, ına rıya resena qêlb (zerrê) heyati. Ma hivi kên ku, wext

ma resê oja,magubıvin,ma çendêk gunakaron holiyêrê.

Belê, waştışi her merdumi ıno: “mı ta bıardên, mı xuı temomkerdên”. Belê, e

zê vona, ju biyevêngik bıdên mı, e mêdon bıwoni galê şewır. Ma êru xuı kerdu hadrı,

ma sıbê xuı oni xuı vir, çımkima zoni, ju qêdêkê cı resayişiyo, vir ardış.

i ju kıştêkê yıwa nimcet esta, ju kıştê a ta niyeardi. Ta ni

arda temomker, bıqêwnu yon zi wêxt cı ri nivetu.

Big bırinê mı, bıs aw kezebê xuı. Bırinê mıwa kêwi u kezebê tıwa helısyayi.

E nizona, kıçi bêr herrê guıloni ra sêni şınu zerrı. Yon zi ma kom teberayi, gelo kom çı

zonu. Labelê ına yena zonayiş ku, her sarı wedartışi tı, wıriştışi ju eşirêko…

Ma êşqi sinê xuıwa zê ju guılêk çarnên…Mamiri êşqi xuı, pê sımer allawên.

E vona biyerên ma honi xuı dı mecuy, mevınder…. Ma zerrê domaroni xuı dı, bawê

şıma vındên…Ma voni ku cuyayiş ju mergêko, merg zi ju kendalêko…Gelo tênayiyê

monqalêka sıfrin ziyêdiyêr…Tênayiyê zerrê hononi şewon tariyon…

Belê tık u têna ıni wırdi, êşkên hemı çi bıbedêln u ıni wırdi êşkên verbı hemı çi

dı vındêr

Helbetug ê her ison k

h

z

,

Hes umerg.

…

Ju biyevêngik

'r!

(sıkut) bıdên mı,

ez mêdon bıwoni galê şewı

5

İsmail Söylemez

12

5

I - Hes u ÇilêMona Rosa, iyê ê;

.;

,Mona Rosa, iyê ê!

h ,.

Mona Rosa ,Varon çotamot kuenu herr ser,

h .

Tari dara zêtuniyero

Tari dara zêtuniyero.

ururêk

Deston

A mek pencerêMona Rosa

Rosa e ju gejêkaA mek pencer

Wext lez viyerenu ra MonaSe

êrib êribWext lez viyerenu ra Mona

h

guıli s , guıli shıpGuıli Gülce u nıvin sıpêMirçıka perrşıkti şıfqı wazenaAx ri tı ra şıni guinid

guıli s , guıli shıp

Zurrên ver bı aşm çeqêl l işıniRemuek onyên arwêş kuı ra

êru mı ser halêk estu

Zurrên ver bı aşm çeqêl l işıni

Inug dêst mıd pê sha dest kenu pê…Sırrug engıştono yaqutinıd benu eşkera,Ri cêwu germın u qıjkekıd,

Zembaqi co rêk qeraxıd vıl kênU estu her vıla wehşid (yabonid) ğHewog pê mumêkıd vındenuRuehi xuıwu biyerueşt şon ti u vındenuZembaqi co rêk qeraxıd vıl kên

Dêst tı, dêst tı u engışti tıZeg vılêkê henar kên phon

i xuı ra bêlu bena ju ciniZeg bıni behrid gêrenaDêst tı, dêst tı u engışti tı

xuı, perdon bonce gere tı niyêvin

Awırrêkê tı besu qê mêrg mıFom bık Mona

ê xuı, perdon bonc

et duyesa, şi hona çılêRaku wa quılıngi biyêr honi tıHındêkız moni asimon ra ğ ğ

Şoniyonı yên mirçıki hêjironNışên sêr hêjironi baxçiwaTêkı s ıpêlê, têkı zerdlê

Sezai Karakoç

Mona Rosa

6

Tırki ra açarnayueğ İ: smail Söylemez

Birin

ciA

dım

12

6

Ax wa mı bıkışi herındê mirçıkêkıdŞoniyonı yên mirçıki hêjiron

tı vinenaAwıroni mirçıkoni hêjironıd

ğıyalon kên pırr aÊ awı ri biyegunê … vêr awıd

tı vinena

Herdon herdon moni ri mı raHema tı mı ra gueştari nikêrdi dêrÊşqi mı otir her sazıd ca nibenuDêra rêk rınd ju guılêk vonuHerdon herdon moni ri mı ra

Badi varoni ra benu gırd weşıFiyêk pê sebır resênRuejêk boni zerrê çımoni mı raTı fom kena merdê çıra cuyênBadi varoni ra benu gırd weşı

Hıni mı ra bawer bık kênê mıhacıriGueştari bık u qebul bık xuesomyayiş mıSerdêk, eciyebêk, dejêko kewıBı kıl u guıret dorpê mıHıni mı ra bawer bık kênê mıhacıri

Bazıni zêrrin u leşa buyinWa cıwab bıdi, ın pırçi mirçıko guininırçêko giyon donu êg tı bıwıyiPırçêko qefelnayo şewır ruêjir,Bazıni zêrrin u leşa buyin

guıli s , guıli shıpGuıli u nıvin sıpêMirçıka perrşıkti şıfqı wazenaAx ri tı ra kuên miyoni guin

guıli sıpê, guıli siyê,

Çılêk vêşena şenık u zerdın

Xıncerêk heremnena hononHonêk, xıncereêk, destêk u, u, u

…

Ku ez , Mona Rosa,

Pê yelkena sersêrir

Ku ez, Mona Rosa, e

Rosa

,Rosa

P

Mona Rosa iyê êGülce

Mona Rosa(1952, Wesar)

Riyontika eciyeb , tiron u Gülce

II - Merg u Çarçivê

7

Birin

ciA

dım

12

7

Çılê vêşên şenık u zerd,Şew vor varena heton sıbaHerr u guêşt, çeqçeqê aston

Wextug gınên kerrêk qafisari

U têna şıkiyê qapaxi zonon

Çılêk vêşena şenık u zerdDestoni xuı kena a ver bı asimon cinik

Puêr kênonug şar qê yın mırenu

Çılêk vêşena şenık u zerd

Bermê kêna çımkeskÇılkenu kıştê beriya aÇılêk vêşena şenık u zerd

Çılê vêşên şenık u zerdQıjonır kên a şıkefton,Mirçıki u kezıkig ruej nidiwuMasêg êşq xuı kên eşkeraAwon şınasiyon lez terk kên

Çılê vêşên şenık u zerdOniyên adır ra, wel ra kezıkiKuıtıki kên letê

Giyêng vêndên xırabonıdVêşên çılê şenık u zerdJu guılêkê qeza vinenu hercad

Ruêşt ruehêk estu asimonnıdVêndên giyêng xırabonıd

Çılêk vêşena şenık u zerdLerzenu erd zeg bırusk gıno cıBı hew n vındêrtDadi, babi, bırê cê

uıd pu vejenu nışkawa dejêkşıni

Dadi, babi, bırê.

Çılê vêşên şenık u zerdıvin fêk vera pırr, nıvinêk venguvarut

Dêrêkê şayi vonu şınuSerxuêş juyın, ê dıyın, ê hirınGuılê yên eştış ver bı asimononLêyir mirçıkon zarçalonıd

Çılê vêşên şenık u zerd

Çılêk vêşena şenık u zerd

Tersêk genu nimmerdon

-Merdê ku têna nengê cê êst…-

Ben derg ben derg puer zêrrin

Xuertu esmer, vir u guin,

kêrdi ra.

kanaryonMektubon karmêkê dara gor wenu

Astuerug biye astuari kuenu çargomi

es bawê tariyo

Zerrê xJu dêrêkê thali voni,

Her n .

lerzên.

…

8

Birin

ciA

dım

12

8

Yelkenon tenıkon

êmi(kêşti) ra herr ser bên derg.Çılê vêşên şenık u zerd

u kevzêkê awı riXızinê nımtê u mari awi

Yelkenon tenıkon hewê bênÇılêk vêşena şenık u zerd

puetsıpiyon u azadonXuıwa gırı doni pısingi siyê

Kuêk kevzêkê awır hesret monên

Çılêk vêşena şenık u z

Çılêk vêşena şenık u zerdRıyontika eciyeb, tiron uAx heremnena xıncerêk, ax hononHonek, xıncerêk, destêk, u, u, u

(1952, Omıni)

Hewa yenu, varon varenu, luyi cemıdyênQuetêkê kuêli kenu rueşt pıxri

ırid pêrşonDhâdê cê vêr adıdıri azad

nu, varon varenu, luyi cemıdyên.

Varoni miyontê phaştiyê ay u phaştiyê mıdêDêr miyontê lewoni ay u lewoni mıdZerrê mı kerd hezar letı gejêk (sodêk)Vêng cê yenu vêng cê ê qıjon guınakaron

i ay u lewoni mıdê

Qaşuga zêrr pê vêşayiş resên jubin;Dejug rıdo, wıciyaxi cefê,Herrê yıga ına pıxri dı vêşena,Şewêk honi mı dı wırdiyêsi mı vêşnê;Qaşuga zêrr pê vêşayiş resên jubin.

Çımi mı kêsk ê ay siyêE gueroni guıni sıpêwa a gueroni tobi siyaSarê dhadê cê miyoni destonıdEngıştoni ayid engıştono ruejoni ayê rueşton ra mendı

Oniyenu eyni ra, şew ra, viyertı ra,;Sarê dhadê cê miyoni destonıd

Pırrnıkê tıfıngêk hewadaHagu bıtequ biyefişekE kênêka qıja, e kênêka gejaŞıma çı fom kên mı, şıma!Tıfıngêk hagu bıtequ biyefişe

Kênêgê dusêb qırşê sımêriyaGıliyêş yın mı kaş kêrd

hewê bênLerznenu zerron u bayreqonDêstig g

Kuêk j hesret monên

Lewendon

Lerzên zêrr u bayrêq

Dêstig gêmi ra herr ser bên dergerd

Gülce

…

Dhadê cê vêr ad…

Hewa ye

;

;Dêr miyontê lewon

Fotrafêk dalaqnayo diyesa:

k…

III - Pueşmonti u Çilê

9

Birin

ciA

dım

12

9

Tı ê sekên, phıstıni mı wışkhewê Qerejdaği kerdu pırrDhadê xuı ra şıt vêrin mı 'd lıtRuêj zındonêk ra do Onqarya ru, Çataldağ'ıru

dıb herındê yınıd ez mêrdinKênêgê dusê qırşêkê sımêriya

Pısingi xalçon kên letêRueştêko sur kuenu war

Sarê dadi dı letêwu…Nişkenu hukım bıkeru ruehi isonir adır,Hewa nişkenu hukım bıkeru perdon tenıkonırPısingi xalçon kên letıQufêg adırıd guıla zerd kên a

Vêng eciyêb yên mı gueşİsonig haki mirçık ra vêjyênGımıd astuerêk zin kênVêng eciyêb yên mı gueş

E ju şerqik, e ju dêrêkaE pırçi aluşkê Meryem'aHêlm ezizêk mı erzenu hewaZerrê mıd merdumi Homê vındênLıngi mıy rındıki pê la gırıdayê

ğuırbêt xuıwaE hesrêt (virkotışi) ezizêkaE pırçi alukê Meryem'a

Çımi mı kêsk, çımi ay siyêE gueroni guıni sıpêwa, a gueroni tobi siya

Pıxri ho şına hona, adır ho benu welPuêr dhadê cê sıpê

ê puêr xuı ruçıknoZerrê adırid guıl vıl kerda a

Holiyer biya gırd, vêniyer bena gırd, qıj benu gırdPıxri ho şına hona, adır ho benu welDhadê cê ruehi mıd ruehi mı ser bena çotPêrr miyeson kena germınTijêk herr qılaşnena u vêjiyena

Wext biyedêr bımoni nişkên bıcuyiCiniyon dêr eqrêb kên rueştCiniyon dêr, jari kên rueşt

Hıni e şına, astuêr zin kênVironi xuı jubju vêşnenaFistoni kena letı letıDıjon jarınonır war verdena

ıpêGuılêka siya kena sinê xuıGuılon erzena tijag şına awonXuı vengonir verdena raBıni lıngoni mı ra viyerenu ra dengızêk

pGülce

Taymen

Zoniyoni dadi'd hal çinu

Nonêka surkêrdi vinên

E welati aya,

Dhadê c

Cini vaji qêz cuyên

.E vêjiyena sêr ju kerrêka sh

wa.

.…10

Birin

ciA

dım

12

10

Birin

ciA

dım

12

E kênêka qıja, e kênêka gejaŞıma çı fom kên mı şımaHıni e şına, astuêr mı şirrenuPıtêk muBıni lıngoni mı ra viyerenu dengızêk, dengızêkÇımi ayi vêndên mı, e nişkena vındêr, e nişkena vındêr

Çımi mı kêsk, ax çımi ay siyêE gueroni guınê sıpêwa, a gueroni tobi siya

Ruêşt vılê piyexımbêrid bıgêrDestoni mıy neçaronıgu hêt tıwa bên deE sırri xuı dona mason wefakaronTêna ına dınyad yı gên herındê mıPuêr xuıw puexıkın u murêyin verdena ra hewêrHêkêl mıgê qıjêk dıma kuênRuêşt vılê piyexımbêrid bıgêr

Dısmalêk dêst mıwu raşt ra kot awa lhêlınU qırrıkê mı kerd pit engıştonPuêr tı ra muyêk kot herrê mıwa guınekarSêbiw tı ser Rosa tı kota derdêkGueroni nonêk eziz fıkıri hına pêşêWa bıqehriy dari noêl u manolyê,Dısmalêk dêst mıwu raşt ra kot awa lhêlın

ın şoqı vejena erzena la,Wa hemı çi mı ê şımabu, piyêru ê şıma, sarê bırnayêWext kezık destpêkeru honi xuıd bıbermuTıfıngi mıgu mı guıl eşta zerrê cKesaga gunê kêrdi xuı phaştiZê ayi vêr mêrgid xuıenaniyêt mı benu hêdi.Êg otira e ıni şoqi

zê pısingonU pısingi her şew xuı shawên balişnon.Ruêjig behron kên şa bên kılm;Vılig niyên ruetış, jarın u siyoqir.Ciniyon u comiyerdon xuıvirakerdon ıÇımi ju ğ

zê pısingon

U tênati, gueroni welê cığU zerrê honi kotışi herr zê marTı ri zi ma pıta kerrêyin verda

tı dı dındonêkê mason astêyinon.Zê vir tı gırd, newı

tı guırê Homê u ŞêtoniU tênati, gueroni welê cığ

Varon gejug heton qırrıkê mı yenuDik zafiyêr tuki xuı ri ikbar kenaİkbar kena ına şıliya bıbela riRuehi xuı ri kena bayreq u e têslim kena

,!

;m wazenu, merdêk dêr wazenu

;z z .

, ;…

(1952, Payiz)

rg.:.

,

…

, derg u barê.;

.

…

Ez

ê, dest kenu pê wiçenu.

bêrzi la.

Ini comiyêrd buyi oncên.

' r monênezalêk kuên ze hêliyên siya

U comiyêrd buyi oncên.

ari tênati!ri.

, Mona Rosa,Destoni

, tari,Gueroni vir …

ari tênati!

Êru e têna varonir tehemmul kena;.

,.

IV - U Mona Rosa

11

Wırdi dêst miyerıkêk şıliwa alıqiyê

Ver bı ruêşt tironêk tijêk ontış tıU ruehi tıd newı şehrêk vıraştış bı nomê GGêmiga biya letê u yelkenag dıryawaMiyoni dêrag biyeveng yena vatış kerdışU baciyon gueşêkıd mırênayiş giyoniU qêdnayiş ınaVerbı ruêşt tironêk tijêk ontışi tı

Mirçıkê tawusi kota zerrê mırêk pênid wazena tı ra vaji

Kota zerrê mı, tuki mı ruçıknorêk pênid wazena tı ra vaji

Zerrê mı dı vinbiyayiş tawuson jubıju,Mı r zi cıtêk pê r shıpê guırêt

pênid wazena tı ra vaji

Ruêşt vılê piyexımbêrid bımıy neçaronıgu hêt tıwa bên derg

E sırri xuı mason wefakaronTêna ına dınya dı yı gên herındê mıPuêr xuıwu puexıkın u murêyin v

mıgê kuên qıjêk dımaRuêşt vılê piyexımbêrid bıgêr

(1952, Şewê Serra Nêwi)

.Êru e têna varonir tehemmul kena.

, iülce.

g niqêdiyena, dêrag niqêdiyena,,

Pênid, .

Pênid, .

i rPênid, rêk

gêrDestoni

ri vona;.

erdena ra hewêr,Hêkêl

…

Birin

ciA

dım

12

12

Şair Xıdır Çeliki De Mucıliye

Xal Çelker

12

Şair Xıdır Çelik dewa Vartoy Muska rao. İniyê Xızıri kiMuska dero. Dısêy metro İniyê Xızıri ra cor şairi goli dêvıraştene, tede masa keno weyi, masanê deqesura(alabalık). Ebe weyikerdena masa ki idara çê xo nanao ro.

ke şime İniyê Xızıri ser, xebera ma şair Xıdıri ra çinêbiye; ma nêzanıtêne ke o oca maneno, gurino. Coka ma êydereportaj nêkerd, cıra persê hazıri pers nêkerdi, êyde wertêxuşexuşa ağwa İniyê Xızıri de mucıl bime.

i, kêf u halêjümini pers kerd, khek Xıdır zaf bi şa, zerê çımanê dêybereqiya, gulê xo bi ra. Çı ke o hêyranê zonê mao, şiiranêxo ki zonê made nusneno.

Jübini de ceg kenê hurdima bıray

Cirıt kay kenê zengin u lorti

Öksüz Xıdır vano, mebone herêyJübini mekışê, rew bêrê werêyMa o pi berbenê, vêşenê zerrey

Ma

Ma ke ebe zonê ma Zazaki selam da jümin

Ez torê ji berbenu, dêrê ji berbenuMarê kenê zindan welatê hirayEz torê ji berbenu, dêrê ji berbenu

Koa o çola de ceng kenê xortiCenazo oncenê motor o fortiEz torê ji berbenu, dêrê ji berbenu

Ez torê ji berbenu, dêrê ji berbenu.

Xal Çelker : Khek Xıdır ez nia dana ke tı zono gılor (Zazaki) ra zaf hes kena, ma kezonêma tode qesey kenime zerê çımanê to bereqino…

Tabi ke hêniyo. Hirê çi marê zaf muhimê ;zonê ma, itıqatê ma, biyena (kamiya) ma. Ma ke ninara jüye kerde vindi, mara çiyêbeno kemi, benime nêmecet. kamime ? Kot raênime?Kamta şonime?Peki, zonêma cia, raa u ibadetema cia. Ma kamime?Ma, gereke verê coy xo vecimemeydan. Dıma ki cuabê nê persa bıdime, ma koti ra ênime, şonime koti? Ma gerekexo bızanime. Ma ke xo nêzana şar ki ma nêzano. Hama, ma bime hurdi hurdi, bimeparçe parçe. Şar ma keno hurdi, keno parçe, xorê beno; her kes ma hetê xo ser kaşkeno beno,ma keno zaif, keno şenık, keno zerê lapa xo.

ma ser. Arıfkiyê made “ikilik” çino. Ma kuli isana jü vinenime, ê her kesi xoragore raşta xo esta. Na şiiramıde ki ez nae nia ana re zon:

Yanê owo ke esker dero o ji bıraê mıno, owo ke ko dero o ji bıraê mıno. Peki, lacêmıno jü eskero, jü ki ko dero ; hurdimina nanê jübini ra, ê de bê be damiş be ! Eke owo

Xıdır Çelik : Weeey ! Qesawa ke vano !

Ma gereke xora pers kerime, ma

Makesi de namane de nêdanimepêra.Ma kesi ra nêvanime ra u rêça xo ca verde, bêra u rêça

13

ke ko dero amê kiştene, ez ke dêrê berba, owo ke esker de ke amê kiştene, ez ke dêrênêberba beno ! Qêy o ji can niyo ?O ji xort niyo! O ji wairê ma o pi niyo bao ! Xızır maraberbiş êndi duri bero.Hêya bıra, rınd kemı tı diya, zaf kêfêmı ame tode.

Mordemêde ze to diyenemırê ki şan u kêfweşiya.Hêya wullahi xêlê zemano ez be nê fıkri cêreno. Hama, bismillahi mı tı diya.

Ez cêreno…Tawa vatenamı…Ne ê vatenamı qebul kenê, ne ki ez ê dine qebul kena.Ahêni ez xorê teynamendo.Mı nao tı diya,mı tora qewete gurete, êndima teyna nime.

Mın o domananê koy, mın o hevala, weş bê, ma jübini de qesi kerdo. Ebezereweşiye mı fıkrê xo vato, ine ê xo vato. Ne merka mıra çiyê vato, ne ji mı merka raçiyê vato. Pêyniye de ine mıra vato, “Heval, tı xorê, ma xorê”. Mı vato, « Bıra a ji rında». İsan ke jübini de haşt bi rındo, isani ke şikiya jübini de qesi kerd rındo.

Helbet, haştiye rında. İsana ke bese kerd jümini de qesey kerd, a tawmeseley tenêna rehet hal benê.

z bıraê xorê nae vaci. Ez şiiranê xo nêdano kesi. Şiirê mı amê tırtene,ez wair veciyo, mı ebe şaada, ebe qerarêmakemi şiirê xo dızda dest ra guretê. Hama,tımıde hemfıkıra, ez torê şiiranê xowaneno.

Xızır tora razi bo, vengê to daim kero. Tı ke destur bıdê, ma şikinime şiiranêto qezata ma Munzur Haber de bıvecime. Qezata Mamekiye de, yanê Tunceli devecina.Hama,mı ardê taêVarto de ki nê ro. Beno ke nae ra tepiyaVarto de ki bıroşiyo.

Mı cor va ke, isan ke jübini de haşt bo rındo. Rınd u xırava mordemi mordemi ra persbena, şar gereke cırê tometemekero. Jü şiira xode ez nia van:

Xızır tora razi bo, zerê mıde gulibi ya, to ez kerdanemest.

Berxudar be. Gereke zerêmordemi de guli ya bê. Tı hayrê mı niya, êmıde ji bi ya. Yanê qey biyê ya? Dawa xodemı xorê jü heval diyo. Yao tı sevana !Demakewairê na dawahona estê. Dêmake

na dawabêwHêya. Se ke to ki va, ma waxtê zaf zaiyat di, her jüyê ma hetê ser şi. Hama,

hao endi zaf teney biyê heşar, hayrêmesela xuyê, cırêwair vecinê.Zaf rınd bıra, zaf rınd.Çıxa ke hona kamiya ma sero tenê kemasiye esta ki, zon, kultur u itıqat de

xêlê rae cêriya.

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:X. Çelker:

Makimordemanê ze tora qewete cênime.

Jü ji e

Tabi, tabi.

air niya.

Ez hes keno, hes nêkeno

Zurekeri biyê mele

Me

Yara mına, şari rê çıkoRındek bena, pisın benaYara mına, şari rê çıko

Melawê şari ze delehejnê, merişnê pele

Dara mına, şari rê çıko

Eşqê yare dest firarohes keno, ê mı qeraroBelki lewê şari de zeraroKara mına, şari rê çıko

Tı Xıdıri nas nêkenaRınde ra qe qal nêkenaTı çı zana hes nêkenaNurê mına, torê çıko.

12

14

X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

Zaf rınd bıra, zaf rınd.A ji êna, a ji vecinawerte. Mordemi ke toz nêêşt reça xoser, a ki vecinawerte, nêbena vindi.Mordemi rê tenê ji rehetiye lazıma. İdara çêy ke mordemi rê biye bar, morde

Axiri rocê rınd ki ênê,mordem gereke omıdê xomebırno.

Ma, Xızır vengê tobıheşno…

Xızır o Khal vengê tüyo weş ki bıheşno, vay do bero, çarkoşê dina ra vılakero; çıxa ke qomêmaesto her kes bıheşno, bêro re xo, bêro re ra u rêça xo ser.

bo ke, her kes ra o rêça xo bivêno, wa ra o rêça şari ra nê, êxora şoro.

Tora kemınete bıkerime,marê tenê ki qalê İniyêXızıri kena?İniyê Xızıri khano. Ez vaci 300 serra İniyê Xızıri esto. Efsane ra gore, qêydo

ke ma, ma o piyê xora heşno ita ağwe çinêbiya. İta mal sole do. Nê cay bej biyê, malsolav biyo. Şüane gereke mali bero “Çılkani” de ağwe do (Çewres Çımeo ke vanoİniyê Xızıri ra dirê kilometre duriyo). Pêaê veciyo, vato, “Tı nê mali bena koti?” Vato,“Ben cor, vae de ağwe dan”. Vato, “Ez torê ita ağwe veci”. Vato, “Tı se ita ağwevecena? Haşa, qey tı Heqa ke ita ağwe vecena?” Vato, “Ez ebe emrê Heqi torê itaağwe veci”. Lınga xo da ita ra, ağwenia pel do. Şüane kewto re dıma, vato, “Tı kama?”.Vato, “Ez Xızıra” biyo sır, biyo vindi. Dıma ita ewliyawa diyo. Na dot, a kemera gırse bekemera verê çêveri sero caê nalê Dundıle estê. Mılet wairê itıqati biyo, amo ita. İta ra jimıradê xo diyo. Coka ita rew ra nat ziyaret beno. Hama, serranê newaê ra tepiyamılettenêna zêde it

Bıra ma ebe namo teze Tunceli ra ênime, kokama oca rawa. NaGola Vartoyra zaferi Tunceli ra ênê. Mordem ke gına sero, şikino ke doz kero

Namaven de meymanê de mına Xunısi kewte werte, khek Xıdıri ra va, “Amca bize birkaç şiir okusana?” Khek Xıdır ke tırki heşna tenê şaş bi mend, dıma va, “Eza feqire, êma ben şiirlerimi Zazaca söylüyorum!“ Çêneke va, “Bir şey olmaz, ben biraz

m kunobiliya kar u gurey, zaf çi ji xovira keno, keno vindi. Vano:

Halla, halla. Hên

a ziyaret keno.(…)

To sata bine va ke, „ê vanê,maOrtaAsya ra ênime”.Ma,ma koti ra ênime?

kam kamci dewaTunceli ra êno.(…)

Welat kerdo thal ma şime

Zehirlenmiş bime dü rao boşime

Anqara de ki thal o boşime

Muş Varto de ki thal o boşime.

İstanbol de ki thal o boşimeButı pare pare bimeŞime İzmir ki thal o boşime

Şar şımeno reqi bira

Boşê nice xort o khaliVêşanê, berbenê thali

Zaten doği kuli thal mendoMıletê xo bê hal mendoMevace Xıdır lal mendo

Made çino perê kira

Zonguldak de ki thal

Zam vareno, hêyat pahli

12

15

anlıyorum”. KhekXıdıri veng kerd ra cı:

Xızır tora razi bo khekXıdır.Baoweş uwar be, kar u gurê to daim bo. Xızır qewete bıdo şıma xort o azeba

ke, saa serê şımara ki ma ra o reça xo bıvenime, cırê wair bıvecime,meverdime ke şartoz berzo ra o reçamaser.

Saa serê şımara ma ra u rêça xo vinenime, zon, kultur, itıqat u kamiya xorêwair vecinime.

Xızır vengê to bıheşno. Kamo ke goş nano re na qamara ser, kuline rê selam

Zaten seba tora vılê mı çewtoKemerê ki tı mede mıra yara mıHayrê mı niya, ez billiya xo kewtoKemerê ki tı mede mıra yara mı

Ez amêne, ware de mı tı diyêneBerbêne, ez lewê tora şiyêneKemerê ki tı mede mıra yara mı

Ma top biyêne şiyêne Şêyde Diyari

Kemerê ki tı mede mıra yara mı

Zerrê mı vêşeno ez se hış bineQelbê mı şikiyo ez se weşXorê na sewda to dıme kaş bineKemerê ki tı mede mıra yara mı

Zemanê xo tadêne, dıtêne malWari biyê issız, dewi biyê thalVerem kerdo, feqir Xıdır biyo khalKemerê ki tı mede mıra yara mı

Gulam' fıkrê to ze mı bi

qewlê to ê mı bi

Baxçê made nara mı beTı şirina para mı beZaf rındeka yara mı be

Bê rındeka mı, bê nazlüya mı bê !

Dewa mına corê to boOrğanê mı porê to boBalişna mı qorê to bo

Xıdıri tora se vatoTo derdê mı kerdi qato

Bê rındekam', bê nazlüyam' bê !

Zemanê koê Bingoli made huiyêne

Derbaz biya a roce koti ra ez biyariBextê mara biyê kher u lali ziyari

bine

***

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Qaşo

Ez to dest de şaşo mato

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

12

16

u hurmetêmaesto.

Mordemêde ze to diyenemırê ki şan u kêfweşiya.Hêya wullahi xêlê zemano ez be nê fıkri cêreno. Hama, bismillahi mı tı diya.

Ez cêreno…Tawa vatenamı…Neê vatenamı qebul kenê, ne ki ez ê dine qebul kena.Ahêni ez xorê teyna mendo. Mı nao tı diya, mı tora qewete gurete, êndi ma teynanime.

Mın o domananê koy, mın o hevala, weş bê, ma jübini de qesi kerdo. Ebezereweşiye mı fıkrê xo vato, ine ê xo vato. Ne merka mıra çiyê vato, ne ji mı merka raçiyê vato. Pêyniye de ine mıra vato, “Heval, tı xorê, ma xorê”. Mı vato, « Bıra a ji rında». İsan ke jübini de haşt bi rındo, isani ke şikiya jübini de qesi kerd rındo.

Helbet, haştiye rında. İsana ke bese kerd jümini de qesey kerd, a tawmeseley tenêna rehet hal benê.

z bıraê xorê nae vaci. Ez şiiranê xo nêdano kesi. Şiirê mı amê tırtene,ezwair veciyo,mı ebe şaada, ebe qerarêmakemi şiirê xo dızda dest ra guretê. Hama,tımıde hemfıkıra, ez torê şiiranê xowaneno.

Xızır tora razi bo, vengê to daim kero. Tı ke destur bıdê,ma şikinime şiiranêto qezata ma Munzur Haber de bıvecime. Qezata Mamekiye de, yanê Tunceli devecina.Hama,mı ardê taêVarto de ki nê ro. Beno ke nae ra tepiyaVarto de ki bıroşiyo.

Mı cor va ke, isan ke jübini de haşt bo rındo. Rınd u xırava mordemi mordemi ra persbena, şar gereke cırê tometemekero. Jü şiira xode ez nia van:

Xızır tora razi bo, zerêmıde guli bi ya, to ez kerdanemest.Berxudar be. Gereke zerê mordemi de guli ya bê. Tı hayrê mı niya, ê mıde ji

bi ya. Yanê qey biyê ya? Dawa xode mı xorê jü heval diyo. Yao tı sevana ! Demakewairê na dawahona estê. Dêmake na dawabêw

Hêya. Se ke to ki va, mawaxtê zaf zaiyat di, her jüyêma hetê ser şi. Hama,hao endi zaf teney biyê heşar, hayrêmesela xuyê, cırêwair vecinê.

Zaf rınd bıra, zaf rınd.Çıxa ke hona kamiya ma sero tenê kemasiye esta ki, zon, kultur u itıqat de

xêlê rae cêriya.Zaf rınd bıra, zaf rınd.A ji êna, a ji vecinawerte.Mordemi ke toz nêêşt reça xo

ser, a ki vecinawerte, nêbena vindi.Mordemi rê tenê ji rehetiye lazıma. İdara çêy ke mordemi rê biye bar, morde

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:X. Çelker:

X. Çelik:

Makimordemanê ze tora qewete cênime.

Jü ji e

Tabi, tabi.

air niya.

m kunobiliya kar u gurey, zaf çi ji xovira keno, keno vindi. Vano:

Yara mına, şari rê çıkoRındek bena, pisın benaYara mına, şari rê çıko

Melawê şari ze delehejnê, merişnê pele

Dara mına, şari rê çıko

Eşqê yare dest firarohes keno, ê mı qeraroBelki lewê şari de zeraroKara mına, şari rê çıko

Tı Xıdıri nas nêkenaRınde ra qe qal nêkenaTı çı zana hes nêkenaNurê mına, torê çıko.

Ez hes keno, hes nêkeno

Zurekeri biyê mele

Me

12

17

İstanbol de ki thal o boşimeButı pare pare bimeŞime İzmir ki thal o boşime

Şar şımeno reqi bira

Boşê nice xort o khaliVêşanê, berbenê thali

Zaten doği kuli thal mendoMıletê xo bê hal mendoMevace Xıdır lal mendo

Zaten seba tora vılê mı çewtoKemerê ki tı mede mıra yara mıHayrê mı niya, ez billiya xo kewtoKemerê ki tı mede mıra yara mı

Ez amêne, ware de mı tı diyêne

Welat kerdo thal ma şime

Zehirlenmiş bime dü rao boşime

Anqara de ki thal o boşime

Muş Varto de ki thal o boşime.

Made çino perê kira

Zonguldak de ki thal

Zam vareno, hêyat pahli

Zemanê koê Bingoli made huiyêne

X. Çelker:X. Çelik:X. Çelker:

X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:X. Çelik:

Axiri rocê rınd ki ênê,mordemgereke omıdê xomebırno.Ma, Xızır vengê to bıheşno…Xızır o Khal vengê tüyo weş ki bıheşno, vay do bero, çarkoşê dina ra vıla

kero; çıxa ke qomêmaesto her kes bıheşno, bêro re xo, bêro re ra u rêça xo ser.bo ke, her kes ra o rêça xo bivêno, wa ra o rêça şari ra nê, ê

xora şoro.Tora kemınete bıkerime,marê tenê ki qalê İniyêXızıri kena?İniyê Xızıri khano. Ez vaci 300 serra İniyê Xızıri esto. Efsane ra gore, qêydo

ke ma, ma o piyê xora heşno ita ağwe çinêbiya. İta mal sole do. Nê cay bej biyê, malsolav biyo. Şüane gerekemali bero “Çılkani” de ağwe do (ÇewresÇımeo ke vano İniyêXızıri ra dirê kilometre duriyo). Pêaê veciyo, vato, “Tı nê mali bena koti?” Vato, “Bencor, vae de ağwe dan”. Vato, “Ez torê ita ağwe veci”. Vato, “Tı se ita ağwe vecena?Haşa, qey tı Heqa ke ita ağwe vecena?” Vato, “Ez ebe emrê Heqi torê ita ağwe veci”.Lınga xo da ita ra, ağwe nia pel do. Şüane kewto re dıma, vato, “Tı kama?”. Vato, “EzXızıra” biyo sır, biyo vindi. Dıma ita ewliyawa diyo. Na dot, a kemera gırse be kemeraverê çêveri sero caê nalê Dundıle estê. Mılet wairê itıqati biyo, amo ita. İta ra ji mıradêxo diyo. Coka ita rew ra nat ziyaret beno. Hama, serranê newaê ra tepiya mılet tenênazêde it

Bıra ma ebe namo teze Tunceli ra ênime, kokama oca rawa. Na Gola Vartoyra zaferi Tunceli ra ênê. Mordem ke gına sero, şikino ke doz kero

Na maven de meymanê de mına Xunısi kewte werte, khek Xıdıri ra va, “Amca bize birkaç şiir okusana?” Khek Xıdır ke tırki heşna tenê şaş bi mend, dıma va, “Eza feqire, êma ben şiirlerimi Zazaca söylüyorum!“ Çêneke va, “Bir şey olmaz, ben birazanlıyorum”. KhekXıdıri veng kerd ra cı:

Halla, halla. Hên

a ziyaret keno.(…)

To sata bine va ke, „ê vanê,maOrtaAsya ra ênime”.Ma,ma koti ra ênime?

kam kamci dewaTunceli ra êno.(…)

12

18

12

Berbêne, ez lewê tora şiyêneKemerê ki tı mede mıra yara mı

Ma top biyêne şiyêne Şêyde Diyari

Kemerê ki tı mede mıra yara mı

Zerrê mı vêşeno ez se hış bineQelbê mı şikiyo ez se weşXorê na sewda to dıme kaş bineKemerê ki tı mede mıra yara mı

Zemanê xo tadêne, dıtêne malWari biyê issız, dewi biyê thalVerem kerdo, feqir Xıdır biyo khalKemerê ki tı mede mıra yara mı

Gulam' fıkrê to ze mı bi

qewlê to ê mı bi

Baxçê made nara mı beTı şirina para mı beZaf rındeka yara mı be

Bê rındeka mı, bê nazlüya mı bê !

Dewa mına corê to boOrğanê mı porê to boBalişna mı qorê to bo

Xıdıri tora se vatoTo derdê mı kerdi qato

Bê rındekam', bê nazlüyam' bê !

Derbaz biya a roce koti ra ez biyariBextê mara biyê kher u lali ziyari

bine

***

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Bê hevalam', bê delalam'

Qaşo

Ez to dest de şaşo mato

X. Çelker:X. Çelik:

X. Çelker:

X. Çelik:

Xızır tora razi bo khekXıdır.Baoweş uwar be, kar u gurê to daim bo. Xızır qewete bıdo şıma xort o azeba

ke, saa serê şımara ki ma ra o reça xo bıvenime, cırê wair bıvecime,meverdime ke şartoz berzo ra o reçamaser.

Saa serê şımara ma ra u rêça xo vinenime, zon, kultur, itıqat u kamiya xorêwair vecinime.

Xızır vengê to bıheşno. Kamo ke goş nano re na qamara ser, kuline rê selamuhurmetêmaesto.

v e y ü c e l t i r d i , i n c e b e z e k l i k u s k u n u n u .G e m i n g ü z e l s e s l e r ç ı k a r ı r d ı g ü z e l

a ğ z ı n d a ,h e r k e s i s e v i n ç l e h a y k ı r t a n .

B a ş ı n y a r a ş ı r d ı d ü ş ü n c e m i z e v eg ö z l e r i n e s a y g ı y l a b a k a r d ı k . . . "

Te r z i l e r g e l d i l e r . D u r g u n l u k t u o d ö k ü k s a ç ı k g i y i n d i k l e r iYar ım ka lmış la rd ı . Tamamlanmadı la r. Top lu oda la r ın ı sevd i le r.

19

Ö l ü m ü h ü z ü n l e g e ç m i ş l e r d i , a t e ş e t a p a r d ı l a r .K e n t e ş i k l e r i n d e y d i , a ğ l a y ı ş ı n ı d u y d u l a rK e s t i l e r , b i ç t i l e r , d i k m e d i l e r v e g i t m e d i l e r ,i ğ n e l e r i n e i p l i k g e ç i r i p b e k l e d i l e r ;

" E y a r t ı k ö l m ü ş o l a n a t ! - d e d i l e r -E n g ü z e l i o y d u i ş t e , y ü z ü n ü n

s a v a ş l a i l i ş k i s i .B o y d a n b o y a b i r k a r ş ı k o y m a , d e n g e

12

20

25

aşmanewiyexomı ra şevekn

ı

verba destê şodıri vınetêrengê çımanêqurbete doşenêçıçı

verê çewres asparê aşmo roji de

aşmanewixomı ra şevekn

dendıkê saezerrê pişkıra waşti

şımşrêça mı doz kenêvıran

ı

mıloçıkê kılame

ıbenê dendıkê sae

aşme tasparanê xo ruşn

diyağ bıde ta

enapermelinê, ç çegê henarebaxçê qurbete de

ê qawaxê ke

kanê astara ra

haê rêze biyê;se ke gulbang derê

berbenê; isira qurban kenê

yeena

permelinê,ye de

êrê tari

manenê, qesê zerriverê helmê as ni de

oncinê lerzanê qewaxebenê pelebenê ç çegê narê

benê va

halde ra vecinaena verba qewaxa

vana: asparê roji ki nae pey raêê, taê, taê!

Qewaxi o aşme

Ali Himmet Dağ

Birin

ciA

dım

12

21

22

12

Yon Xuı Virak Yon zi Bımır

İsmail Söylemez

Tı êşkên hessi xuı raştkêr hessêk binir u vaji weğıri tı bıxêrıbu?Gelo tı êşkên

hesscê hessi xuı bebedêln yonız bedılyayiş yı ri tehemmul bıkêr? Tı qemiyontê dı hêb

hessonıdmênd gelo? Zegmiyontê dı adıronıdmonên. Zegmiyontê dı awonıdmonên.

ni weta şına. Wesar vêrinu. Vor

hêliyena. Aw lhêlına. Aw lhişına. Aw zê cêko zerrê zerr cêko xuerı u tari ra vêjiyena

teber. Vora sıpê oncena xuı. Kena miyoni xuı, ayiz xuıdır her nena, kena lhişın.

Voraw epnena bekarêt cê. Cıwapê hıni lhêlınika hara kaşonır

deşton sera bena lêr. Rıyeç kena ra, bena derg şına. Tı zi otirmiy ntê dı awonıdmênd.

Ni naver êsayo ni zi wever. Têna xuerıtika tari u biyeqê nayiş u biyebın. Tı nışên ru

hessi xuı ri bermên. Hasıroni xuıyê sualınon verdên ra awon lhêlınon ser, Kezebê xuı

kên rehet. Hessêk wever a, tı miyontê wırdinıd. Neçar, biyekes,

biyekês.Destoni xuı akHomê

Tı d st xuı kê a Homê ri u nışkawa şermayê u dêst xuı qefelnê? Tı qe waştışi

kê zerrê çengoni xuı u xuı ra nımıti? Belê tı destoni xuı kên a Homê ri. Labelê nışkawa

şermı resenu tı, qêwnenu sêr neçari u biyekêsiyê tı. Tı çengoni xuı coni piyêru. Tı

waştışoni xuı têpya şırawên. Tı şermê xuı oncên cı, retebnên. Tı lezobêz xuı oncên

piser. Labelê miyoni lezê tı ra, miyoni çengoni tı ra çend hêb rışyên erdon ser. Resên

herra serdın. Zê bezrê destoni cıtyerêk destbêrki. Waştışoni tı ra çend hêb resên

herra serdın.Oja ra oniyênHomê ra.Oniyên cı.

Pu vejena biyekêsiyê cê. Qêwnena, retebnena. Pê şıfqê xuı setı Waştışi yên

piser bı osuli duêêk kuên rıya hêt ki Homêwa.

hessi tı şınu u edresê tı zi bedılyenu. Belê tı hessi xuı pê hasroni xuı

şuên u şırawên. Tı şırawên labelê şiyayiş yıdır edresê tı zi bedılyenu. Tı vêr hessi xuıd

çuek şi erd u tera vatu êg tı cı ra hındêk zaf hes kên wırz şu het. ar meverd. Qımiş

meb. Lavoni tı hessi tı kerdu rıyon. Dêrd tı ciyobiyayiş dêj tı u hessi tıbı. Labelê nibı.

Nibı. Dêj tı u hessi tı ciyo nibi. Ciyera niqılyê. Tı qirê xuı ser. Tı xuı ri telkin kên. Tı pedı

xebıtyên xuı ikna bıkêr. Belê vêng ı omı mı zi gueş. Yon xuı virak, yonız bımır. Çımki tı

şırawıt u tı suez da e biye tı E êşkena. La ıka? In çı teşxelo. Belê teşxelo,

çımki hess şı u merg niomı. Edresı bedılya merg rênê niomı. Edresı bedılya labelê ni

hal bedıl

ê

Ni naver êsayo, ni zi wever. Kelek ni nata yena,

,

rem

, resena awê biron. Xerr ,

o

d

ra hessêk naver r

ri.

ê

,

ê

rehmêHomê ra. RehmêHomê resena

r kena.

Dordoron,

,

; , W

cê ;

t

; zi cuyena.

,

ya ni zi hewal.22

12

Dordoron hess şınu u merg niyenu. Tı sekê niyenu. Tı bıbêrmiz, tı lavê zi

bıkêr niyenu. Tı dueêz bıkêr, tı zoton zi bıdi niyenu. Tı nengonız bıçini niyenu.

Dordoron hess şınu umerg niyenu.

Tı çıqa yers bıbi ni bızuatêk u ni Welêka serdınız.

Tı çıqa yers bıbiz ni kerê adırgi bıruqyena ni zi pıy kuena ta. Pıxri tor duriya. Aga tı ra

nızda halika gırda. Kardiyêka tuja sêr zerrê tıwa. Çê thaba nêsenu la çik sêr zerra xuı

bêlu kenu. Ju tigêrayişêko qıj. Ju bırinêka xuêri. Dejêko kewı. Tı fom kên çik çik dıma

gêrenu.Cabedelnayişdê têk çi.

Tı fom kên ogo nıfrêt herrê xuı ser qebul nikenu. Tı pu vejên merdumi

Homê hêt merdumoni hessiyê. Sınır gelêk rınd yenu pawtış. Merdumi pawutuêğ

gelêk jiyati. Tı pu vejên. Biyeherr mendu nıfret. Xuı me taci hessi vinenu. Wı zonu

yı ri cuyayiş çinu. Wı z herrê yın biya timiyon. Wı zonu awê yın

tiyedır biya lhêlın. Xuı şo vêr bêr. Xuı eştu cengê bêr. Xuı eştu pê bêr. Pısingê kidır omo

zerrı. Adıri sêr zerrê tı wıçağ biwu we. Wela serdın oja nımıta mura kêwi pısing ra.

T aromi oja niyawa piyawa. Gızgerık rawa. Kıl oja pê xuı êsiyawa. Du

dukalık oja resê pıxri. Oja verard şi waştiyê xuıwa kewêyin ra.

Inaju rawu wext hessi tı vêr çımoni tıd qê hessêkê bin bıbermu u hasroni tı zi

miyoni hasroni xuıkeru. Tı wırzênwı erd ra kerrêka phon kên berz noni sêr zerrê xuıwa

u voni: şu, şu bıgêr yı.Mı xuı virak, yon xuı virak yonız bımır.

Yonız wazen rıyênê bımuêujn tı. Wırz hasroni xuı pıfık. Pı bık zê

gızgerıkêmiyoni wela serdın u tafin.Adırêkowenık u ş wati adıri xuık

hess şınu. Dıma ruêj viyerên ra. U aşmi. Dordoronız sêrr. Piyeçêk

bên veng, pıti bên gırd. İson benu pir, benu kal. Çekçuelı benu kon. Boni şiyên ra. Dari

bên zua. Nomê kuıçon bedılyên. Hessi vêşên. Hesskerduêğ vêşên. Hessıni

heskerduêğ vêşên.Dordoron hess şınu…yonız tı voni qê şiwu.

r,

zi, ni taromik vinên, zi welêk.

; t

, hessu; ,

, ,

h , êg

hess çinyebu, onu, ,

, ,

h , oja per , -

,

,

, ez , f

wek e zerrê …

Dordoron, ,

23

26

Xıdır Eren

Hewesê xo mı ke' vindi

Homa zımbêlanê m' araq nêday bi,Hewesê de mı est bi.

Hewesê xo sew-sodır kerdêne pil, mı.hewesê m'!

Heweşiyay bi hewesê xo...Be hewesê xo

Hewesê xo mı da war ro çı?esê xo ken.

Çıqa wes bi hewesê m'!

Nêwerd-nêsımıt; mı hewesê xo kezobi” vatêne...

(Key ke hewesê xo ca verda, kütun raştiye dımme...)

Ma bado?Zerrê mı bi thal xafıldeBe hewesê mınê vindibiyoği'a.Hewesê m' bi vindi, nêbi vindiZerrê mı recefino, zê sorba goşti...

Zerrê morey de biyêne pil,

'ya feteliyêne ez boyna.

,Hewesê hew

' [kerd]i

,

23.11.2002

weiyeHatta; “hewes zobi, raşt

Birin

ciA

dım

12

24

30

J.P.Sartre, ser 1905 dı, Fransa dı ameyo dınya u ser 1980 dı zi şiyo héqeyda xü ser. Çı

wext J.P.Sartre beno hirê se piyê cı şıno réhmet. Dıma merdenda piyê J.P.Sartre

maya cı newede Pilıxê J.P.Sartre, J.P.Sartre k xü dı nêwazeno u xalê

J.P.Sartre k ê xü dı gırd beno. Xalê J.P.Sartre profesorê zıwandêAlmani biyo.

Xalê cı J.P.Sartre rışeno qolej. Mektebo kı J.P.Sartre Paris dı şıno, qol

j zeydê mektebê İngilizan Oxford biyo u tenya

qeçekê b ê dewlemendan biyo. J.P.Sartre mektebê xü bı

dereceda jewin a qedeyneno. Eger merdım wazeno héyatê J.P.Sartre bızano gerek

merdımkıtabê (Qıse, Vate) bıw

Kıtabê cı (Qıcıx) 1938 dı Paris dı dı neşır biyo. Kıtabê

cıyê kı cı kerdo gırd u filosofê Estbiyayenı (existentialism [bıwane: eksistensyalizm]

(Estbiyayenı u nêbiyayenı) o.

1964 dı m ganeya Nobeli danê cı. Labırê o n şıno Swêd (İsveç) u m ganeya Nobeli

nêgino. Semedê nêgırotenda m

Fıkrê

Nuştox J.P.Sartre wextê xü dı politik nêbiyo, lejê cihanê dıdını dı y rışenê

éskerey/lejkarey o wuca dı beno metrolog. Rojê lejkarê/éskerê Hitleri xü erzenê

éskeranê Fransızan ser u wuca dı J.P.Sartre esir kewno. İntrese/ cı bı

politika/siyaset qampêesiran dı beno u çı wext Hitler lej cihanê dıdını vıni keno

peydı şıno Fransa u beno é wa Komunistı.

J.P.Sartre parti dı bol akti ê gıranan

bın. Éyni wext dı zi bol bol nusneno u o demı zi kıtabê xüyê

nuşneno. J.P.Sartre kom nisto u fıkrê Marksizımi paweno. Semed fıkrandê J.P.Sartre

y parti ra erzenê/ixrac kenê. Semedê eştenda cı zi vanê

embazê cıyê parti wuni vanê. Embazê cı vanê kı Fıkrê J.P.Sartre vıryayo

rre,

ra zewecêna. eyê

eyê xald

ejê do bol qaliteli

u mektebê do zaf muhim biyo. No Qole

urokrat u qandê qeçekand

' ,

„Word“i ano.

„La Nausée“

)

noyo; „L'être et leNéant 1943“

ij ê ij

ijganeyda Nobeli zi wuna vano;

J.P.Sartrey noyo;

e

,

elaqa

ê , tepya

J.P.Sartre werzeno, zayê Partiya Fransa

f beno u bol gurwe zi gêno xü ser u kewno baran

u

e , J.P.Sartre zaf radiqalo.

Yanim, „ ”.

Éditinos Gallîmard

„Mijganeyda Nobeli

zey kaydê qeçekano u na mi a ê

ê “ „

iyaro pêhet,

ser.“

„ “

jganey nuştoxi pêra abırnen . Yanim nuştox rındi u

nuştox nerındi/xırabi Héme nuştoxi tenya çiyê ser

nênuşnenê u merdım nêşeno héme nuştoxan u nuştoxi b ayni ju

cıxızer/xetı

Estbiyayenı u Marksizım

12

J.P.Sartre u Estbiyayenı

(Existentialism)

Faruk İremet

25

12

Hélb k a qet tew ê Marksizmi to u

ey rê wahêr vecyayo u vato;

ê zi,

to u o ideoloji kar arda. a

i), me ê, ina

zi ekolê (raya da newê , ekolê

Embaza J.P.Sartrey, Simon de Beauvoir b

o u piya zi mektebi qedeynayê. C y

naqe

y

- iyan

(héreketê paw tenda héqand i y

urani'ya wanenê. Simon de Beauvoir qandê héqand iyan (fem

dabiseksu

J.P.Sartre vano;

La çiyê , o zi se bo-se nêbo,

, ,

aya. J.P.Sartre vano;

Qandê teoriya

ı ı J.P.Sartre fıkrê xü r iz nêdayo u fıkrê xüy her tım pawı

. Nuşteyê J.P.Sartre her çendı Estbiyayenı seroy o her hal

u kar dı felsefeyê Marksizımi pawı Tenya gıraneya xü day

psikoloji (ilmê nefsi), sosyoloji (ilmê şar ntıq u felsefey ser. Kıtabê kı nuşnay

) akerdo. La merdım şeno vaco kı

i. Simon u J.P.Sartre qolej piya éyni wext dı

wend ıwyayışê/héyatê J.P.Sartre dı rolê Simone zaf

gırdo u Simone cayê do hera u gırd gêna. Simone nuştenı dı, nıqaş (mı şe) dı zaf

yaremeteyda J.P.Sartre kena. Merdım şeno vaco kı, hıma hıma qıritikê héme

kıtabandê cı Simone kerdê. Awrupa dı ézayê héreketê serbest kerdenda cın

ı ê cın yan) kıtabandê Simone de Beauvoir ze İncilı u

zeydê Q ê cın inizım) bol

nuşnayo u rolê do zaf gırd gıroto xü doşi. Héyatê xüyê şexsi dı Sımone de Beauvoir

cınêkê el/bisexuel biya. Simonehéyatê xüyê şexsi dı zaf serbest biya.

do raşt esto kı çı wext, wextê

insani ame merdımmıreno u tenya o raşto. Her çıçi bıbo u nêbo rojê merdımmıreno

u raşteya héyati zi n

xü J.P.Sartre nımuneyê dano

u vano;

„ iê siyasiy ra tew

“

„ , yanim

existentialism“.

„ wyenê u insani tenya çiyê zanê,

o zi merdena insanana.“

„

,

rê çewto jewna “

„ , botê/gemiyê/kelek esto

u

o

ê

ey' , ,

“

Ez ideoloji (fıkrê xüyê Marksizım iz

nêdana u xü nêvırnena

Estbiyayenı

İnsani/merdımi miyanê ju kaosê dı cı

Héyat dı raşt u çewt çınyo. Merdım nêşeno

vaco no çi çewto u no çi raşto. Beno kı çiyê kı qandê mı raşto u qandê jewna çewto,

yan zi çiyê kı mı rê raşto.

Bıfıkriyê u şıma zi qaptanê nê botiyê. Na botı

kompas, xarita, tayfa u g rweyoxi çınyê u şıma tenya bı seredê xüyê u mezgdê ma zi

héndı zelal nêbiy u héme çi fınê dı yeno vırnayış u ma gemiyê xü dı tenya bı seredê

xü mecburê bıbê qaptanê boti u ma mecburê botê xü bıramê u raya cı raşt kerê. No

halı dı merdım nêşeno boti verado u bıremo. Mesuliyetê merdımi esto u wuca dı

mesuliyetê merdımi dı (2) qato. No yeno no méne (mana), o çiyê kı ez kena u vırazena

mesulê çi zi tenya eza. Ez wazena nê çiy bımısna insanan kı inasani zeydê mına

bıkerê. Nımune; Çı wext ez merdımê kışena u no yeno no méne; çiyê kı ez kena, bı

a ez wazena insanan rê bımısna ka çiyê kı mı kerd raşto u şıma zi zeydê mına

bıkerê.

Estbiyaynı

26

12

Merdımi/insani cıwayışê/héyatê xü dı tenyayê. No yeno no méne, héme merdımi

gerek bı xü qerer bı ka êyê çıçi wazenê u nêwazenê. No zi xü dı poşmaney ano u

na poşmaney zi poşmaneyamay ugerekmabı poşmaneya xü ya bıcı

ı wext bot rota vırneno u kewno raya çewtı, ê kı xü bınê boti/keleki dı nımnenê

J.P.Sartre kıtabê xüyê Qıcıx

nuşnayo. J.P.Sartre van

1. İhtiyac biyolojik (rakewtenı, nanwerdenı u ihtiyac

a)Ma tameşey xü kenê u vinenê kımahéyati

b) Analoji (ver piya ardenı) tiya dı J.P.Sartre wuni vano;

c) Na qedeme dı J.P.Sartre ver Freud qısey keno u vano;

ı ayışê wextê

ravey imkanê insanano.

do weş, héyatê zuri kerdenı, xapeynayena

xüy merdım bı zurandê xü ya tenya xü xapeyneno u nêşeno kesna

bıxapeyno. Gerek merdım raşt bo u bêzuri bo. Zuri qeliteyê medımi vısneno/nızım

keno u çımê insanan, embazan ra, dostan ra merdım kewno. Merdım beno merdımê

girê,

a a ' wyê.

Ç ,

qederê xü qebul kenê u ê zi benê zeydê çi'ya. J.P.Sartre vano;

„ “i (La Nausée) zi qandê coy

o;

o o cinsi/sex)

2. Serbesteya insanan

ra leteyenê.

i

Freud vano;

d) Serbestey = qandê rocê ravey, qandê wextê newey = imkani, c wy

J.P.Sartre vano;

Héyatê do bêzuri u bêqülp. Qandê jewnay

a. Yanim, '

„ rê

vanê 'e o e

“

„

, sucdarê nê çi jewnayo.“

„ 'ez'i

“

“Eger ma mezgdê

, no “

„ girê.“

„ a

g

, ,

o, ma nêzanê, “

İnsani kı héme çi

- beno u zeydê şımay vano u kar nêkeno, o merdım tenya leymın ya

héyatiyo, barê şariyo.

Çiyê kı ma kenê u mesulê ê çi zi mayê u ma nêşenê jewna

bıxapeynê u vacê

Estbiyayenı dı méneyê ,

zeydê çi qebul nêbeno. Merdım nêşeno çi u insan bıdo pêver

dı xü çiyê

bınımnê yeno no méne kı, ma bı xü qerer gıroto kı ma ê çi xü mezg dı bınımnê.

Ma qürbaniyê u ma bı xü nêşenê qerer bı

Merdım nêwaştend xü dı u mezgdê xü dı hépıso u ma nêşenê

bıkewê mezgdê jewna u mez ê jewna bıvırnê. Hıma ma şenê fıkrê ina texmin kerê u

ma şenê texminê xü vacê. Ma nêşenê ékit vacê ka o merdımo çıçi fıkrêno. Bıfıkrê ju kı

ma cı dı éyni doşeki serdı zi rakewn ka o insano çıçi fıkrêno

Qarekterê İnsanan

do raştHéyatê

27

12

do bêqalite u héme çi ra mühim,

' , ê bini

xapeynayê '

a

a.

ê , ma zey insani'

ey'

insaneya xü veradanê jewna qedema u ma insani kenê zeydê „çi“,

insani benê zeydê „çi“ o ça ma do se kerê, qandê insani nêbê zeydê çi'

girê, ka o çiyê

,

gerek merdım xü nêxapeyno. Qandê kı bı zuri

kerden a merdım tenya xü xapeyneno. Merdım vano belki merdım insan

, lakim wuni niyo. Qandê kı merdım bı zurandê xü ya tenya xü xapeyneno.

Xapeynayena xü xapeynayenda şari ra dıha zırarliy . Qandê kı xapeynayen u zurı

neweşey

İnsani xü peyda kenê. İnsani senin xü peyda kenê? İnsani xü, bı xü peyda kenê. Çı

wext zurê ma bın awı dı ma rê ray bımısno, no yeno no méne ya, ma

bênameyê, bêcısın-bêasnasê u bı n a zi mısneno kı ma niyameyê mertebedê

insanan. Ma o çağ

ğ ya. Gerek ma

bı xü qerer bı kı ma kenê u wazenê bıkerê u ê çi zi gerek ma zuran ra

bıreynê u raşteya cı cı rê bımısnê.

28

Birin

ciA

dım

12

Welat Tu Çıra Ğemgini

H. Pironıj

Hetta ıka zafin tur vat, biy tu çinmar keyfÇoy nidi zêy tu yowelat, welat çıra tu ğemgini

u heyat

İnson tur zaf kefêyn deşti, xırab verdıtu pêriz kışt , welat çıra tu ğemgini

Sitêmşari tımhomaser, kêlmı omı hay don teverPiylmabêrd şi çina xeber, welat çıra tu ğemgini

İnson serhêd kotıv şini, her kes tersen tu biv çiniTu ser bermê comêrd cini, welat çıra tu ğemgini

Êr bi ğemgini gêlma temom, pêrin şaw t tu ser sılomBengi tu ser von ıstêron,welat çıra tu ğemgini

d, ni ruejvetış ni ruejawunTu ra tersên yı pêr timond,welat çıra tu ğemgini

Pêy tu biy şah şar her terêf, tu biy tarix zêr nimendu şahiy u kêyf, welat çıra tu ğemgini

e tumır derdon xu vaj, tulaj, welat çıra tu ğemgini

Sarı xu bia zonimı sern, ez tur vona hol gu ş xu sernz xur bıverm,welat çıra tu ğemgini

Tu biyma şu ser lewono, yubinılmahımoz xu nizono,welat çıra tu ğemgini

Serhedo!Tu hay pır guli,merdim tu şimênd xırxaliNimênşêmendniz ğezali, welat çıra tu ğemgini

Agri! Çıramıj dumoni, nizdê tud kot EhmedXaniTuwowupiamar nişoni, welat çıra tu ğemgini

Sipono!Tu gıroni, remê kot bext tu dıud biy foni, welat çıra tu ğemgini

Nomê tu kotmonQurani, welat çıra tu ğemgini

Şerevdino!Tu pêr vaşi, tud çerên beron qerqaşiTu donmaêgminêk şafi, welat çıra tu ğemgini

d delali, ser tura êst kar ğezaliTud vêjên awzaf zelali, welat çıra tu ğemgini

holiz êstiZonayê i

u

Zê tu çinevmonerebon' 'd

HesenkêyfMa'

Wurzw ra gurêyt yin text u tajTur ni verdê kênêy u

êEz guynena tu'

'r vaj kul derdonoGê

coniXej uSiamed t

Cudiyo! DayêRehmani, tu qavNuhpênê tufani

Hezargolo! Çen29

36

Birin

ciA

dım

12

Amedo!Tu çı zaf royin, derTu sermabiywuhar bırin, welat çıra tu ğemgini

Muş oBêtlis! Çend şirin ca,mela u şeyx şımahay çawend tud sêydonma,welat çıra tu ğemgini

Ez tım vona tu şirini, zaf delalu ğem reviniBiê dêstmı biyrma remêni, welat çıra tu ğemgini

Kul ğêmdina pêr hay tu ser, kom resa tu kaş kêrd xu verTu dêrd dinayı seraser, welat çıra tu ğemgini

Pêrık deşti pêrik çêmi, vaşu dar tu lêmi lêmiSeraser tu şari r ğêmi, welat çıra tu ğemgini

Hesir tu biyDiclewFırat, pê yın jin kerdMusıl BeğdatKomyın nişımbenbiê heyat, welat çıra tu ğemgini

Tu zaf rındi zaf delali, dêstİnson tu şi pêr zali, welat çıra tu ğemgini

ısmêk yın zaf bin on kuarı, verên zê rêyon biê barıNi yên gazi ni hewarı, welat çıra tu ğemgini

Dor tu pêrın gewgureta, her yoy ver xu do yo hetaPêrın tura bar gureta, welat çıra tu ğemgini

ıYı rehmet ra biê gumoni, welat çıra tu ğemgini

Tiki yın d st tiki dışmên, hay yo binona çımon kenHişarven yi inmêndiz bên, çıra tu ğemgini

Ez hımvona hımbermena, dêstmı biyrên ez ğêmenaŞewon ruejon tımnalena,welat çıra tu ğemgi

Hınd biy çetin dünyadmendış, hol o xırav pia yên setışHına ercon tu nên ruetış, welat çıra tu ğemgini

Welat hay çamierdê verin, yınır ita niybıv şirinWarverda şi dinya zêrrin, welat çıra tu ğemgini

Xelasi wa her kes bıwaz,mahınd vatmar nimendÇomar nibu çırê xêrx az,welat çıra tu ğemgini

i zêwarmendêmali, tu şılnê kêrd xıpZeg tu newubi nomali, welat çıra tu ğemgini

Tu bi ğemginwelat çıra, d u dışmênpêr bi tiyeraEmonHomêmin tu sera, welat çıra tu ğemgini

u dor tu sur kerêyin

ZêNursi

'

u ling tu pêr xelxalibi

Q

Tiki vonmam sulmoni, perêk vonmazaf insoni

o

ni

awazw

Tu z u xali

ost

30

12

Cerrahiye, awa ke lızgey (gılê) de ilmê tıbia, yew senata ke raya heqiqetan(raştiyan) u xususiyetan u şertan u pêrodayışê çaği de dest u hacetan gurenena, awake xo rê kerdo hedef ke şıkiyaiyan, veciyaiyan, dırbeti u k

o ra tepeya ameyê meydan, weşkerdena xırab yan, pê cêvetışê(diseksiyon) tenıteyanê anestetizey, taê nêweşiyan nastiye (şınasiye) bıdo u salımkero.

, heni şenime(şikinime), cerrahiye nia (wına) kılmek ra şınasnaene bıdime:

ew ilm u senata ke raya heqiqatanê çaği de yena degırewtene (tetbiqkerdene) İ raştiyê çaği” u “senate”! Nê çıkê, çınaê?

r bıgirime xo dest. İ 'zanışiye') çıka?

çıniyo. Enê icadê mezgê insaniê. Çı estoayışo (hereket) ke hurdımêna tede resenê pê... Lewiyayışê do şunıkın

emın. Dendıkanê bınê atomi ra he ayış (luwayışê) do henênoke şunıka dair ya ki dergoloçıki (elipse) de nêvındeno...

çıniyçıniy

Ğ i bımuso, aera enê qesey ' 'estê. İcadê ı

İlmê i, qurdeşanê (mereqê) zanıten u keşfkerdenabiyaena xo ser,

ena sıftekerdena nuqtey ilmanê

ı yışanê m beli keno, inan ver, ê ters uqurdeşani, nuqtey pia be meydan amayışio. Heşmetê

şê; qurdeşano ke

i adır diyo, eke diyo, rav r tersao, dexaletê cı biyo, perestê adıri kerdo.i veciyaê werte. O ra tepeya, adıro ke Heqê (Homaê) cı biyo,

perestnao cı, i fıkırnao ke ney xızmeta xo rê bıgureno (istıfade kero)ısto ra ser (mıweffeq biyo). Nae rao ke ni ra zey xêğine

(xintine) ameo diyene. Çıra ke din sere-ronayışo,. Tarixê dinan u tarixê ilman, enê dıleti (dıpizey), enê bıraê siyamıcê pê ra

zeleqiyaey pia yenê dınya, eyni nuqtey ra dırriyenê, ewbinira bırriyenê ya, re na ki nêşenê bêrê têhet. Çıke bıngehê dini de itıqad, bıngehêde ki şık esto. Cao ke itıqad çıniyo, din nêbeno; cao ke şık çıniy , nêşeno

(jü)

hulan, defektê ke mae rabiyaene ya ki (zi) i

Ena cumla derge miyan ra taê qeseyan çinenime we (vicnenime)

Cerrahiye, y. “ lm”, “

Na çekuya “ilm”i rave lm (

Yaban (tebiet) de ilm esto? “Nê” vano Einstein. Vano, yaban de zey ilmi, zeman ki (zi)yaban de? Madde u enerciye esta u

lewiy usist ta galaksiyan, lewiy ê

a

Yaban de eke ilm u zeman o, enê qesey 'ilm u zeman' koti ra peyda benê?Estibiyaena ninan ma zanenime. Senên beno ke, yaban de ilm u zeman o! Nêicadê mezgê merdumiê. Yaban de insan esto, mezgê insani esto, coke ra ilm bezemani ra ki esto. eyretê insani esto ke yaban ilm u zeman

insani de. Tek tenya insanan rê esto. Yaban de mezgê insani ke ç nêbiyêne, nê ki nêbiyêne.

yaban yabaniê. Merdumo keparçey yabanio, oyo ke parçey yabanio, no ferq kerdo u kewto ra esti

yabania.

No mewzu, h sanê biya yabaniê ke merdubiyaiyanê yabani terso ke ardo

meydan, bêkuneti u bêquwetiya ke merdumi dü yabani de diya, dinê yabani naêpêra (afernaê) yabani vera yeno ê merdumi ro, qurdey serdarê yabanibiyaene, quweta yabani ra fayde vetene, ilmê yabani afernaê.

Merdum e Be naqeyde dinê yaban

merdum , oimtehan kerdo, v ilm hetê di

ilm ki sere-wedardeno (hewa-daeno)

eyni nuqte de be jan u dec yy ilmi

o, ilm nêbeno

Ters u qurdeşan (meraq)

Yaban de ilm ki o,zeman ki

çıniyHüsnü GökselÇarnekar: Asmêno Bêwayir(oricinalê nustey:Doğada bilim de yok, zaman da)

31

12

bıbo.

İlmo ke ica

wayirê cıyo, qet bêşık ubêgumanmucizeyanê tewr (en) gırdan

ayê qeseyo. Kainat de mucize nêbeno, elbet nêşeno bıbo.Kelıma 'mucize' biyaena cı kemumkıne niya bıbo mena dero, awa ke nêbena. Çıke, her weqawa ke debena, mumkına ke bıbo, wexto ke biye, bena “t

çıniyo. Zeymucizey, itıqad ki kelımê da diniyçıniyo. İlm demucize nêpawiyeno

Bêrimeqesa “raştiyanê çaği

ştiyanê, xususiyetanê, ihtıyaciyanê, pêrodayışanê çağiİ ia, a ki, tıbo ke

lızgey (gılê, şaxê) de biyolociyo ki, cerrahiya ke lızgey de tıbia

raştiyê çaği çıkê, çıçi İ ro raştiye geyrena (feteliyena). Labelê ae vênena?Hendeo ke vênıto, çıqa raştio? İ de raştiye çıka, ilm de heqiqet esto?

İ de raştiye nê, çiyo ke raşti guman beno, o esto”, Einstein ancia vano. Paradigmaki nawa ke “raşti guman (zen) bena”. Çiyo ke çağ de raşti guman beno, raştiya

ilmiye de bıbo, gkerdene, tecrıbe-kerdene u tefsir-kerdene.

Usulê cıgeyrayış ver keno cı, ayışew 'paradigma'. Her mertebey

cıgeyrayışi de usulo tewr muhım durıstina. Eke a qeyde durıstine ra abırriyme,şenime ê binan bıxap nime, xırabêrê xo, xo ki bıxap

ştey de meqaleyo ke mı nae ra serri rav r “Cancer”dewendi bi, o bi. Tı nêşenay Anabıxap

Çı h fsirê do ğelet benoke bıresno paradigmaê da ğelete ki. Mısalê neyo tewr rınd asmênşınasiye(astronomiye) de esto. Asmênşınasiye, mewzuyê do henêna ke insani tewr zêdehaydarê cıyê u her kesi rê akerdiya. Rehet seyr bena ya ki heni zaniyeno ke seyr bena.

Pê na seyrkerdene (mışahede), ena zelaliye be imtehananê ke hezar serran ra her rocnewe ra yenê vıraştene; awa ke roc eyni het ra veciyeno, medarê do beli ra vêreno,hetê do beli ra şono war, şandane ki aşme be asmêni ra kew

hazar serran ra ke ena weqa nêvuriyawa u dewam kerdo. Ninan naparadigma “kainato cihan-merkezın”i afernawa u pay ra vındarnawa. H

ayışr berd u eşkera bi ke dınya merkezê kainati niya,

seyyarey kimedarê do dergeloçıkın (eliptik) ra şonê u hisbat kerd ke dınya nikê xo u dormey roci ro çerexiyena. İsbat bi, se bi?ıt mıhini ro, veşna gizisyoni rê itıraf kerd ke xêğo ,

poşemaniya xo arde zıwan, heni giyanê

dê insanio, zemano ke icadê insanio, tede ame nê rocan. Be hezaranêserran ra bi arê, diya arê.

Karl Popper vano: “arêbiyaey melumatio ke merdumerd u asmêniê ra yewo.

Mucize itya de yew ky, meydan-amaena yew weqawa ke yaban de nêbena;, ; a yaban

ebii”ye. “Mucize” çekuyê da diniya. Dinrê esto, ilm rê a u seba dini esto, seba ilmi

.

” (heqiqetanê dewrani) ser.

Her ilm wertey ra de raya xo,usulê xo vêneno. lmê qewmi ki, ê yabani ki. Biyolociya ke ilmê yaban

, a ki.

Nê yê? lmlm

“ lm

dewrania.

Hermelumat, melumatê do ilmi niyo. Serba kemelumat senêniya anê(gereke) pê usulê ilmi bêro be dest-

io ilmi, be neqet be hendo bin cerrebn an ra dewamkeno, be tefsiranê daiyan reseno yew 'netice', y

beey eynime, feqet “You can't fool

mother nature”. No, ez vaci, sernu eYaban eynê.

eyf ke usulo ilmi ma her wext nêresneno be heqiqet, hetta be te

enê rêça eyni medar;heya, be

eta keguren anê Kopernikusi (1473-1543), Brunoy (1548-1600), Kepleri (1571-1630)isbat kerde, teleskop ke rave

eta keGalileoy (1564-1642) beraya ilmiBruno kuw ; Galileoy ki en (gêco)

(canê) xo reyna ra (xelesna ra).

“ ”Raştiyê çaği

Usulo ilmi çıbao?

32

12

Raştiya salte!

Raştiya çaği rê ewna mısal ki a paradigmawa ke be hezar serran ra vêrda, roştinêşena deşikiyo (parçe bo). Feqet icadê prizmaroştia deşikiyaiya.

Xeyreser ke nê mısalê negatifi şenıkê (taniê). Şenıkê, la ancia ki qet ew paradigmase ra se (%100) raşti nêbena. N

ew hemzemanê cı vato, “Newton arê dınyaotewr zerreweşo, çıra ke o tek . Halbıketeoremê Newtoni “antışê kutley” ra dıme “teoremê

qey nêreseno “raştiya salte”? , sırrê i kibêpeyniye de nımıt yê, aera. Çıke insan d şê i de qıckek, xaxud u bêquweto.Newton vano “ma t istiridyey diyê, inan tedqiq kenime ke okyanusi areze (fehm)bıkerim biyena gravitey (antışê erdi) zanane, ama nêzanane çıko, çı tabao.”Heya, (şopê)

yê. Her raştiya ilmiye, nê tariyê iê bêaxıriye ra parzun bena, veciyenaro roştiye. Ena nê tari ameo her raştiya ilmiye ro. Nê qesey ê mınê, ê Karl Popperiê. Felsefekaro ke seserra vistine hama hama ser ra be hatanpeyniye viarnawa ra. Teoremê eyê “ğeletnayışi” nêazneno ra raşti biyaena “melumatêilmi”, azneno ra ê fıkri ke çıqa ğeleto, ganê no tedqiq bo. raştiya ilmiye degereke ro raştanê paradigma nê, ro ğeletanê cı bıgeyro. Popperi çım de, her raştiyailmiye ewparadigmawa ke ğelet şiyayış

Einstein ki vano “raştiya ilmiye çıniya, awa esta ke zey raşti asena”. Eke nia vano, naeano ra zıwan ke raştiye her zewbina çımi ra zewbina asena. Teoriki nae xeyal kerime,

suretê do nezdiyê ê roşnaiye ra vaz dano.Gorey wertey vagoni de nışeno ro, tiricêew çımey roşnaiye ra veciyenê, êyê eyni helme

ew qaytkero ke teberê vagoni ra seyr keno, henio (wınio) ke tirici, suretêvazdayış retê roşnaiyo, rewêr resenê dêsanê pey,bereyêr resenê dêsanê veri. Ena biyaene de her dı qaytkeri elbet heni zanenê keseyrkerdena xo raşta. Raştiya ilmiye eceba kamcina!

vatenê da bine, “raştiya ilmiye” her kesi rê eyni derece de“raşti” niya. Popper na ferqe

kerdene” tefsir keno. Mısalê neyê tewr rındi ki Leopold İİ ayış ew kıtabio

wertağo ra. “Serê na dınya de nê hirê kesi estê, Einsteini fehm kenê” vanêya, İnfield ki hendo bin nae vano u keno ser, “Serê na dınya de heqiqeten tek hirê kesiestê, êyê ke Einsteini fehm kenê, şıkê mıno gırano na bare de esto ke nê hirê kesan

ğeletiyan u raştanê xo. Heni şona, mêr sê seserran değeletê xo benê kemi, raştê xo zêdiyenê. No ayış dımkerê cıesto. Eno yardımker lacê xoyo. Lacê zanışiyo ke “ Ana” ra biyo. Namey xo“Teknik” nao pıra. Usulê i xızmeta xo rê gurenena

. Zanışi u teknik p şti şanenê

i ke adır di, xorê hezar serre ra tepeya musa, çamure fırıne de poco, tuğlevırazo. Tewr şenık pancashezar serre gereke dêne, hata ke adır be awe ra

yra tepeyao ke areze (zelal) biyo, miya

Eli

yê sebebi ra ki qet yew telebey ilmi, ilm de nêresao

nuqtey peyniya peyêne. Newtoni rê y ilmdmerdumo ke resao o cao ke ilm qediyeno

warey manyetiki”, fizikê Quantumi,teoremêEinsteiniê “Relativite”y nêame?

Merdum Yaban bêpeyniyo (ebedi) yabane ü yabanholey

e; ez estiyaban bêpeyniyo, yaban tariyo. Rêçê yabaniê ebediy nê tari de

wedarde yabanyewe ra ki zaf ya ki te

Merdum

y - tede esto.

yew vagono ke be kilometreyan dergo, beyew qaytkerio (seyrker) ke ke tam mabênê

y (deqa) de resenê dêsanê ver u pey;ena serba y

ê vagonio ke hendey nezdiyê su

Hendeo? Nê. Qaê ke paradigmey seba her kesi zelal-biyaen u tabir-biyaena inan ki,zewbina dereceyan derê. Be

be “ferqanê areze-kerdene” ê merduman, Einstein ki be“mertebeyanê areze- nfelddano. nfeld, embazê Einsteiniê guren io nezdiyo. Hetta nuskarê y

be Einsteini

yewêEinstein bo.”

Ama ilm raver o. Be raver araver- ê ilmi de yew yar

Yabanilmê tekniki oyo ke, quweta yaban

(xebetnena) he yewbini, heni pi be laci ra pia raver ê.

Merdumraver

Ê estê, zey raşti asenê

şonşiy

şon

33

40

12

pêşano, “Quweta Puxure” bıfino xızmeta xo. Ena “Newedariya Senai”yara vecena, kena fabrika, adırê ew newe-vıraştena dınya finena

ra cı. Newedariya senaiye teknik u da newiye dawacı. Labelê teknik de newedariya esıle, HerbêDınyaêDıdine de sıfte kerdo. Hendeo ke,teknikê şeşti serra peyêno ke Herbê Dınyaê Dıdine ra hata roca ewroêne

nêşeno

Nıka êna kedest u hacetan gurenena. Senatê da rındeka u ew senata rındeka. Senatê dahumanista rındeka ke materyalê xo insano, amênê xo de insan-sinayış (hezkerdene)

ew kıtabo Hindo khan,mıriçıke ewêmebo, nêşena raperro.” İtya qesa Kon-Fu-Çiusi biarime xo viri: “Eke perran phılıngi

ra nê, xırabiya ke mekero, çıniya.” Cerrahiye qeplano perrın niya, mıriçıkaşanıkanê zerreweşiye “Zumrudo Anka”wa. Şıma a şanıke zanenê: Wexto ke o SinBadi beno diyarê zerreweşiye, Sin Bad t eyri ke vat gak, goşt dano cı, eke vat guk, nandano cı. Peyniya rae ser goşt qediyao. Gak vano ZumrudoAnka, Sin Bad qorê (paqa)xo cıra keno, dano cı. ırê dındanê xo de darenowe.

a xo ra. Şanıkê da hezarserriye de amputasyon ureimplantasyon…N

yağê aqılo, d yağê senate ki hılazımê cı keno ke nê hurdımêna dayağan verane ker ew şexsiyetpeyda kena. No şexsiyetê cerrahiyo. Şexsiyeto ke ê(tımmusaene), awa senata rındeke de bena k ulêlıke, wayirê sebrio, merhemetdaro,çiyanê newey

. Newedariyake insani hêgay (erd) y

ilm rê ki newedariye arda, lezaniyê

raverbe tekniko ke tarixê insaniye de raver yewemerdum

ilm rê ki vaco?

ez yenan unsurê cerrahiye, ser. Cerrahiye yew senata. Senata heny

esto. Y Suruta Samhita, vano ke: “Cerrahiye, menda ro yew, oyo ke yew perra xo ilma, yew perra xo ki senata; perranê xo ra ke y

(qeplani)

h

Theyr tey veceno, qori kul Sureo keyeno war, pê aliye qori nano herun

a a niya?

Ma vat, cerrahiye ilm u senata. Da ilmi a so. Cerrahiyeo. Ena veranetiye yyew telebetina ke nêqediyena

han rê akerdeo, geyreno çiyanê neweyan, humanisto.

(…)

şiyo,şiyo, hemqimet hesebiyeno. Ena

senate

çıme: Cumhuriyet Bilim Teknik, 22 Temuze 2000, amare: 696, pelge 16-17

34

41

Birin

ciA

dım

12

Esqo bêtapuye bi

vergi ra vêsanberco rê vêsanberco rê têsan

çerxê ariyahini xordemê,demê, höylê bi.

usari azeb

usari dewrês

guno verên

tersêoncia

'ani

koo ra, dero ra, kaso ra

nı maenı ki pi binı malnı mılkê xonı warı, nı ki wurtê xo bi.helmo dı bêocağ o bêmekanmori ra vıran

qonağonê ağlero dı meymano gıranGımi rê şüano bêperı bi.

ê orto dı zê kutıkiserê koo dı şüwari

serê şibıgi

zımıstani kokım

zımıstani lewlês bi

ebı filıska feki'asıro kı amêne, dev-devê dar o beri biyênıhêrsê xo kı şikiyênızê İsmailê Bextiyarıcibiyênı ostaê kemera çengibiyênı kokımo dı bêbudi, biyênı bêtaqıwaxtê tepia, xo-amainı dıwelı kerdênı herrıgi bı qaxon'a kerdênı têmiyo'elega ma vay dênıgêrênı, çerexiyênı

ardênı, dênı viria ma roxeberı ardêne ostaina Hermeniyo, şiyênıebı şiyaina xo dısan bı san höynonê domano dı biyênı henê mılaketo

amênısıro kı amênıse kı kutıkê wayirê xo diyênı, reyiyênı ra çhançulı ra, amênıa tırrısa ma dı beli-biyain amênıçıkı sıro kı o amênı, destthal xo nêsanênı ra, amênıo kı amênı

boa gul o muşki xo dı arêdain'a, hini amênıo kı amênı

koti ra amênı, şiyênı koti; keşi nêzanênıcaê dı bıngı gırotênı cı rê çini bi

Qolı

Cengiz Aslan

35

42

tenê gılorıçı , muriy, dırrıkı, şilanitenê ki boa zembuli xo dı ardênıo kı amênı

ar jüan ra lawıki nornain'a

daro rê filıska bari kerden'acinıkê dığazkıni ardênı viar-kerdenı

amênıvılıboçıkını biyênı tenık

esqê iy ra xo werdênıxo ruçıkıtênı, pelçım o leçıkıreqeşiyênı nıçıkı ra hata rıçıkê iy nı meterısê xuyê pitenını qısaweta xonı caê dı pi ra cı rê jü kozık,nı ki kemera dı xuya ronaiye biyeoncia ki her waxt nıboti dı bipeê koo, yajü-yabani ya ki diyarê kaso dıbe xo bêmıleto, bêpagı biyaine rê gorı

ki cinıkonê en rındeko ra hez kerdênıqonağonê ağlero, o kutênı cı, veciyênıporê waştiya mı ki, mı ra raver, wê wê wê!ma, ez çae fekê xo bıseberni

zê vatena mımejilo dı bêcamal o bêqılati bi

rê rê hezkerdenı dısıro kı hezkerden'a vışiyênı, amênıdar o beri rê margırosgul o çıçegi rê tewsanıceng o qöwğa dı ramanihêgao dı biyênı êlkanıwaştiya mı rê ki sızını

thaba kı nêkut ver, hêrsê xo caê dı nêna robiyênı phukelekıbiyênı jü vergo dı vêsangêrênı eslê xo ra, werdênı, puko dı

helmê xo vılêsnênı ro, astêhelmê xo dı potênı, tikêperoco sölpig, versano kiberdoğ

dı çıçego rê bırakdewo dı diwani serê locıno bibêpakı

biyênı kı san, locıno sero ronistaçhiki dênı arê, çhiki qulti kerdênıkefa koo dı kokımê qeremetınirüyê xo ardênı lerciyê çılonê qajigêrênı xo, gêrênı destonê xosewı nêqediyênıbiyênı cındık, bêkeşiyekutıki lawênı cındıkokutıki lawênı bêkeşiye

çılonê qaji amênı

, tenê pampoji

hazhazar vaso ra boy arden'a

ma qeh kerden'aqawaxi zê jü elekçiya

ra

oncia

?

rê rê hêrs

bi

fekê xo cenemê xo bi

koo

bêare bi

qediyaisê çiroko dengê qerqelê

Birin

ciA

dım

12

36

43

iy herdisa xo sanı kerdênı, biyênı sırvengê xo bıriyênı

fırçıqê domano kutênıma bêro mandênı

roci amênı, roci şiyênıher çi vıraciyênı, rıciyênıoncia a söyda dı

zenê xo dı çerrexiyamênı, şiyênıoncia sıro kı amênısenık senık, serê dorı dıtenê gıraniye, tenê yaraniye ardênırê rê thonê xo dırê rê thonê parseci dıo kı biyênı jü, biyênı , amênıjibênı jürrênı nalênı, guvênıwaxto kı tasêla bo, veng bıbrriyooncia therekiyênı ya xo vırastênı, amênına rê kı amênı, xo dı çinibiyainı, rıciyainıtenê bêkeşiye ardênı

kı tecelê ma

zompı dest dı,rê rê ma dı

kerdênıboynı ma dıma xo vırastênı

xo kı mıkhır kerdênı, şiyênıjü kılami, jü khari-khuri

ê kutıko mandênıfereji kı, ma nêşkiyaymı iy dı ceng kuyımıordiyê xo kı bıbiyênı, zê Mıstê KoriCıbê Kheji qersunı nênı pıraae rao kı qebiyat waştiya xo dı, heqiye iy dera, ez vonıçıkı, o bêordiy o bêşindorbêwar o bêmılk o bêaşirı bio nı Sakakıcnı Usênıcnı Qırğıcnı ki Areic bibêcamal o bêqılati

jü kı amênıhazar şiyênızerria xo rê tenık

ae rao kı cinıko rê hothotıka Gımi rê şüanı

hêgao de êlkanıwaştiya mı rê sızını bi.iy kı xo dıma kılami, xo dıma pagi verdênıgınênı yajüye, phukelekı, êlkanı, sızını raamênı xo, hazarina xo biyênı jü, şiyênıbiyênı a

nıbiyênı gıraniye

terso ra

oçerx o dü ain'a

bibe xo

, ,

, oncia

no nê ,tecelê dina ki bi

roca heqi zorê xo ma sero bizern

rê rê sêmhini

jü lawais

o bêhasab

hem heqiyehem neqiye bi

zerria xo rê banok bi.

ariy

znawurbiyê xefiya

Birin

ciA

dım

12

37

44

hobıkı pıroşiyênı ma rojü kı kutênı tengıxeberı rusnênı, qolı gırê dênı, amênıDêsım dı qolı va dı dana pêroxılımalê Dêsım, xılımalê Dêsımçımê waxti qına waxti bo.ma dı ki taê xorti eşti biy pêro zê bulışki biqolı kı amênı, reştênı martinê xo kıiy dıma gıran gıran peqênıiy doçık pernênı xo, şiyênıhona kı tersê ma biyênı senık

şiyênıçıkı, ma zanênı kı maê kı va dı danê pêro, estêçiyê kı bıbo, i vay ra raver ênê, resenê...

,

zerrê ma are, xortê

Birin

ciA

dım

12

38

12

Serhad Biyezar

1

Heqiqet çınaya, çına heqiqetu? Heqiqeta hemın (herkês) ciawa yon, ca ra yo estahemın'r bedelıyena. Felsefe ça'd dest kena pê? U ca zêy felsefe dest kena pê, komcaverdenu? Felsefe xuser yo heqiqet vırazena (inşa kena) yo, xuı ra ver oniyena; xuı,xuı ra ver bar kena. Ri dina'd çend merdum êst, eg qasê yin heqiqet esta, ıtiya'dheqiqet yena perskerdış.Yo lehzama ın fıkır qewıl bıker, raşta hemın bena hwext timiyoni (anarşi) vıraziyena. Timiyoni'z sarıweradayiş ana mêydon, pêniyasarıweradayiş'd xusêri (freedom) esta. Labelê xusêri yo ca'd zaf hola. Holiya xusêriça'd bena eşkera, ınay ser sarı dejnayiş muhimu. Xusêri, fıkrerd ki u wext biyayişê adêmir yo me'na vıraziyena, u wext inson xuı zon u estbiyayiş(existentialism) xuı ferx kenu. H

, estbiyayiş ser, xusêriser, zaf zonayon u filozfon şewon ruajo sarı dejno, zafin'ız derheq in meselon'd ekol

nawa ru, biy wayêr ekol. Ez ıtiya'd dejê sarêfilozofon u zonayon ra bas nikeno u sarêşıma nidejneno. Dêrd ma zobi çiwu. Çına(çıta) ma ri biyo derd, çına gerê ma riderdıvu, labelê ez qayilo ınay sera çend çibınusi.

Derd kêy vıraziyenu, derd sıni vıraziyenuya'z derd wext vıraziya ma sıni

etton inkê komixuı'r kerda derd u sera sarı dejno; eg biyaderd, sarı sera dêjyo, wı dej pê gıroniya xuıuqıdı resawu ma yo nê? Itiya'd meselamuhim ınawa ma ri. Hikmet xuı ser, bira yoxebat, ya'z bira yo fiil yenamêydonyo nê? Eg ına sewal cevab bıgeru, gurê mabenu şenık. Hê vêr ma bızon ki “ ”,vınertı (passif) yo fiel ı) niya. “Nuştış”dgurenayiş, ti, gionıti esta.Nuştış; ıtiya'd vınertış, leğêrti xuı'ra duyrfinena. Sıni heywon leğer nieşkenu heywonlevéq dıma şueru, pê'dmonenu, nuştış'z otirvınertış ra duyr vınenu. Vınertış, gurêbattalonu, gurê biekaronu. Tembêlti

bienuştış'd nımtiwa. İ et kerdış (labelê isrehetı'd bınê arsiyayiş, guro zêy ço cuwapê kenu qêy yi hazır biyayişme'na tera bena hasıl ki, ıtiya'd isrehet tembêli ra bınê duyrkuenu, ayora vatışe ma nızdiya tamomi tembêli seraw) l qıséy 'Erébkiyi. Te'til'Erébi 'atalet' ra yena vatış, 'etalet'z “tembéli”wa. Ma bıné cuar'd va, bienuştıştembéli'd nımtiwa, geréma xuı tera bıpawuduyr bıgi. Labelé ınqédıma resén h

Çıra nuştışmuhimu, ya'z nuştışmuhimyo wendış?Fıkrê mı ıno nuştış wendış” ra vera wu, muhim est zêy wendiş. İtiya'd ez zonozerrê şıma ra, ın merdum ho vonu sı, çına vonu, çırê wendış gıno nuştış pê… nuştış

24/08/06 Paşemı

Hikmet sera çend qısê

nuştış

eqiqet ki u

azadi (latitude) erzena ri'

eqiqet ser

pê zoni, kêyhaya ma pê bena. Hikmet h

(kerden)

(gurdynamique'

sreh ,

u te'ti

ikmet.

nki “ ”, “

i

(heqiqet yo ca'd exleq'z -éh

thice- gena xuızerı, ayora her eqiqet vatışê ma'd exleq'z zerıyinu [mundemiç])

Nuştış'dikmet'd Nuştış

HikmetYa'z H

39

tım ho wendış pêydo. etton ço nizonu bıwunu, sıni ço nusenu? Veng ınayin şıma rabenu berz, yenumı guêş. Labelê fıkir mı honê nibedılyenu, verra verra ş dyenu. Elbet(helbet) wendış gerê ço bızonu, wendış muhimu, hetta u kesı'g nizonu bıwunu nizonubınus'zi. Eg otira qey ez nuştış geno wendış vera? Inay ra: wendış hemı kes êşkenubunder bıvu (bımusu), nuştış nê.Têyna ın sebeb ra ez nuştışwendış sera geno, nêxêr.Labelê literaturê İslomiyet'd “wendış” etta her çira vera'wu. Çıra her çiravera qewıl benu, literaturê İslomiyet'd wextê inzalê Kelom Qêdim (Qur'on) pê wendışdest biyo pê ayora (a yo ra).Ayeta vêrin zêy inzal biya pê “bıwun, bıwun” dest kena pê,ın semed ra “wendış” muqeddes u hemın çi vera qewıl benu/biyu. Labelê eg mamêtinon vêrino hêt felsefe u hxikmet sera bıwun, newı yo tablo vêjyenu ma ver, newıyo wendış luzım kenu ki ın wınayiş, “wendış” erzenu pê “nuştiş”. (ıtiya'd wa qet ın fıkırsarê şıma'd nigiru, ez “wendış” çi nihxesebneno; ez “wendış” zaf muhim qewıl keno,labelê “nuştış” geno ver). wendış, piliya “nuştiş” her wext ana ma ver. Mıcuar'd literaturê İslomiyêt ra yo misal da: penapêki u felsefik wendış'd piliya “nuştiş”otir bena eşkera ki zêy tija aşm. Eg “nuştış” çiko pil nibên, eg “nuştış” çiko muhimnibên, (mapê literaturê ' runa emrê “bıwun,bıwun”d qınaat mı ıno ki- gerê “bınus, bınus” vatış. Labelê emrê “bınus” niomovatış. Çıra ma voni emrê “bınus” omên/dıyên vatış? Literaturê dinê semavion'd, hemıçi Homa zonu, aya zêy Homa zonu çikes nizonu, Homa çendêk bıwazu bıdumusnayiş, hındêk yeno zonayişê quyl ('ebd). Homa vonu ez Pilo, pilê pilono, eznuseno, şımawınêni.Wasfa piliyaHomêyo'z “nuştış” niya?

zamapiya bıhezriy (fıkır bık), çı semed ra “nuştış” ser semavi yo din inzal nibiyo.Ina cumla, ez bawer keno ki xêlik wext sarê ma dejnena, gerê bıdejnu'zi. Wext semaviyo din “nuştiş” sera inzal bıvên, êru timiyoni (anarşi) vıraziyên. Zafin xuvera (xuser) dinicat kêrdin. (hol, êru icat kerdê din çıni?) Labelê xuvera icatkerdê din êsti, semavi niy,wext vajê samaviy'iz ço bawer nikenu. Çıra ço bawer nikenu ınaynon ra? Merduymınêyin voni ma nuşt, nivoni ma ri omı (inzal bı); heqiqeta téologié vona din inzal benu,yenuwendış, pê ezberati gınenu adêm, din pê nuştış nigınenu adêm…“Nuştış” ın wendış sera êsenu ki muqeddesu zê “wendiş”. Nuştış'ıd batali çınia, tımwext giryayti (aksiyon) esta, beni-adem pê “wendış” xuı hxesyenu, pê “nuştış”z xuızon u me'na donu xuı. Labelê ma êşkên ki vaj “nuştış” 'emêliwa, “wendış” teqwa wa(tabii, ın wendış literaturé islomiyêt sera inaw). Nuştış, tımwext insoyn pay pieşena dı,tım u tım kena aksiyoner, passifti ra duyr gena. In sebeb têna'zi yo het ra nuştış kena pilz ş.

ikmet ha ça da?Nuştış da yoWendış da?na. Ina

qal çı semed ra vajiyawa, ına qal ra çı murad biyo. Ina qal eg ina zıt ma bıwun, çulagi(hxemal) ma ri nesihet kena yo zobi çi ma ra vona. Elbet zobi çi ma ra vona. Çulagi raduyr yo çi. Ina qal, tım wext qêy payvındertışi, tım aksiyonêri murad kena. “Nuştış”zbattali inkar niya.Wu kes zêy “nuştış” qewıl kerda, bızonê yi battali inkâr kerda, bızonêwı tım tembêli ra duyr xuı qewıl kenu. Hikmet ıtiya kom ca'd resena nuştış, ya'z ma ınqıdı vaj: hikmet o nuştış ça'd gınêni piru.

ikmet bışınasn ki ma bêşk vaj gınêni piru yo resên yobinon, ya'z çı tokıla(alaqa) yin yobinon esta. Hikmet çına wa, heqiqet ça resena hikmet, h et bıxuheqiqeta yo nê? Belê, h ıra her zonayitih d ço bıxêft,

ımki zonayitiya hikmet, sebêbiya miyon (nımti) xuı'd zerıyına. Yo het ra'

ikmêt ra bıxu “zonayiti” vajiyena. Yo het ra'z sağa (sır) Homa'y xuı'd derckena.

ikmêt Homê ra sewal nibena, ına qal bereday nivajiyawa. Çımki 'ilm

yin zêy heqiqet xuı'r kerda derd, t, ıni avam ra ca bê

Hê

muqeddesu, h

Felsefik yo

téologié' vaj) Homêwext din inzal kêrdin, hedên

Yo leh

êywendi

HYo qala (vatêy vêrinon) Zazaki'd “battali ra çulagi, çulagi hola zêy battali” vajye

Ma gerê hikm

ikmet zonayiti wa. Her zonayiti'z hikmet niya. Çikmet niya? In semed ra: eg derheq yomevzu' ço u mevzu'd benu wayerêzonay, labelê wayerê zonayitiya hikmet nibenu. Ç ikmet'd hikmetesta. Zonayitiya h z wayêrzonayê h

Mesela ma voni h(zonay) Homê ra her wext herkes çi fom nikenu. Labelê piexmêr (pêxembêr) Homê,

wayêr hikme ni,ma inayinon ra voni

12

40

Felsefe - Edebiyat İlişkisi

ehl-i h

na: h

d; eg heqiqet u h

ikmet (philosophe). In cergê filozofon nuştış xuı'r kerdu derd, ferx eştu binatêxuı'w şelık (halk, avam). Tam ıtiya'd hikmet resena nuştış, nuştış u hikmet gınên piru.Çımki wayêr ekol her fiolozof zon ki ekol ruanayiş nuştış ra viyerena. Ina qala ma'zyena ınme' ikmet ha nuştış'da, wendış'd nê.

Qêdnayiş'ı ikmet gınê piru nuştış yenomêydon. Nuştış'z goma vêrinaşınasnayişê estbiyayişa.Tımnuştış, hayiti xuı biyayişa.

12

41

Oniyayiş mı komi kenu germın,wextı'g şkeno

bıdi çın ki hemı çiy hındez rıza bımu yo qısı mı

rudi ş r, çoyir qıs y mı nimon rıı

yo çi'z cı ri nivejenuhınd k xâtir mı caverd ez şiyo, qy mı dest no pa, me'nâ:

zina vıl neqeşnayidadiya mına, hin.

çın

bın m monenu her mesela'd vatiya mı.yin mı mızraq

ez şiyo bın bın r'dır' rımımı di selvi şık mı qij s

xeneqnayiş vıraştê mı kındır ramı kê ı

ez şiyo oniyawo a bı mın ra,aşm ra ş ıyawo. min hemın'd

rawo. mı waşt'g ez yo lehher qısı'd yo sağ,*

ax, mı zona, her qısı mı

sağ: esrar, sırlar

,gionê xu cemedneno. ez ê

me'na ê êk kêmi'vu.êjn, kom ser gêrenu a.

ez pe ê ê enu, ez yi nidisiakergon yersbiyayo sebenu. ç kes nizonu

. axa kedêr z' keder'd esta.ê ê êdifê

zêqutiya guêZazaki due'aez xu bêrz dergê ê,

ax, wext hêlyenu wêxt'ir.

ez pêy komyo cumla dest pêkêrêk kê

yiw zê qêy xatir fino,ê bir, birê ê bi omiyo ti

dara selvio ra persa,yê. êwir qêlb xu,

qey xupey çuexa pêyin rd germ n.

rcu si ezarm ez zerê yo

tabut'd gê zabi,

ri tengu.

*

Birin

ciA

dım

12

Birê Riy Mı

Metin KaygalakTırki ra aç ay ğ: Hasip Bingölarn ue

42

12

Waa mı Rozşêne

Bao, nıka xora dewran vuriya. Nemaêndi kemera çengi me, ne ki şıma xiçê veriê. Ezıki Xeca vırêne niya. Ez Xeca vırêne niya ke! Gıme-gıme mıra amêne. Heq şahadêserio, na dewe ra pers ker Nıka bime kherr u lal. De çı zan, ma kerdime hurendiakherr u lala. eri de lawena. Hona vızêr -perey leyrê sawi bi, mı kerdêne xo fek ra, kerdêne qevşıngê xo, biyêne phepug goin!Zê kerga khurte kerdêne bınê perranê xora. Nıka domani şiyê zonê şari de wendo,haê xorê vanê ma bi me isan; amê werte. De ez çı zan, haê xo h ni zanê!Nıka qe tenezul nêkenê zonê xomade tern nêkenê. Xora taê dina ki, bıcê ke zonêmaupiyê xo ki inkar kenê.Xırmalêmaenê, Vıleçewtê verê dêsanime. Bêwayirime, bêkesime.

Punık u pergalê ma erziyo vay ver. Punık u pergalê ma vay ver dero.Xorê ebe dest u paa; xorê ebe bêçık u nenıga da arê, her çi ra dıxsiye (dırğ ) dê xo.Şala miyanê xo şıdenêne, vatêne, ertê dost u dışmeni de ewladê ma dıxsiya çiyêmevino . Ulle ke dışmenêma ki xorê destanê xo hene kenê... Heya piyêmı, heya bıraêmı, coka vanê: Dıt selıke, da delıke. Şar mal umılkê xora, ma can u cigera xora beme.Para mara çhik de çê feleki ra nişo! Ê ki ma vêşnayme! O ki serê harda ra jü ma teynabınê xode vineno!

veşai se kenê? Roca tenge de ki marê wayirnêveciyê, êndi key wayir vecinê! Xorê, ma ê ki xora mıradnay! Heya, ê ki maraherediyay! A roce mı xorê hewnê di, qe ki rınd nêcerebnen. Wıy Heqo, tı der u cirani,qom u qebili bışeveknê, xırabe sera düri fiyê, rama xo ro cı dê, rama xo ver şanê.A

Heya, hewn de van, xorêmiaz poci, şori Khalê Sıpi ser. Xorêmiaz pocen, şonKhalê Sıpi ser, tenê xorê lornen, cêren vero, cêren sero. Van, loqmêma qe ke çinê bi,qe ke caê de nêweriya ra! Eza hermete, mı xo gureto, teba çhêl u çhukê xora, der uciranê xora, ma xo eşto paganê to, paganê hewşa to, Khalê Sıpi mırad kerdi. Vılê maşêmıga to de bıvısiyo, loqmê raa to pey bemaramekero.Ma amayme çê erê to. Tı nêseyanê xo erzena çê erê rama xora cara ma bêhesa u bêparêmeverde, Khalo Sıpê! İni tı zana, van, xorê reca umınete ken.Aa, wertê komê xorta rano bêmıradê mı xelesino ra, êno, vano: Da daê, tı xırabanê hewşanê Khalê Sıpi ravana çı rine burine. Ceneqiya we, heşar biya kecıle dera. Dest u paêmı biyê serdın , xorê zê sibırcığê rıcıfin!

Mı roca bine hewnêna di ke, bêmırad hewn dero, mordemê bêçıke ano ra cı,ez ser de vecin, vano:De şo, de şo; nafa serba xatırê xatıra, serba xatırê xatıra!

De, ez vaci çı? Buko, baqıl vınderê, buko! Ma bıderê boê xatırê loqmê ma upir u rayberê ma ver. Ma rama Heqi ver şanê. Saro nerm, zono weş, raa çêkenê ra.Mordem thawa raawertê xuy oHeqi bırneno! Heni raa kemuye ra bariya, ebeşımşêrê nêna bırnaene, nêvısina; ebe xırabiye, ebe bêsenc (bêhurmet) u bêmınetiyeêna vısnaene, bırina! Kamo ke raa wertê xuy o Heqê xo xırabe kero, raa wertê xuy omaopiyê xo ki nêzano, keno xırabe. Kamo ke nê raa xırabe kero; na dina de, a dina deşar u çımvıran, pizevêşan maneno. Vacime;êmara, der u ciranêmara, feqir u fıqari ra kemimekero,mebırno!

Tı mordemo zerehira, zereweş u rinerm u zanoğa, Khalo Sıpê. Khalo Sıpê, tıkemasi u qusırê za çêmaboê xatırê xo, domanêni u cahiliya dina ver şane.Dina vuriya, waxt vuriyo, ewlad vuriyo. Ewladê nıkay xorê bêsenc u bêqedro,bêqimeto. Ne pil zano, ne qıc. Ma u piyê xorê çiyê ro nênano. Ez vacine, şar be astanê

rê

y

ê.Ha qese fekê mara vecino, ha dele verê çêb i

o,

yme pil, biy i,

bêma u bêpiyenê!

ine'w

'

No zawtê kamio? Ma, nê ziar u diarê çê

c uucêmaki heto jü ra!

bberê kami? Çêb

? o, marê „Sulu yemeg“ê poce, bêi

berê Heqi

o rama xo mara, zaw u zêçê mara, ac uuc

wu zê

Ş

Wertê Hard U Asmêni De Jü Mae

Eli Bra

43

12

ma ağwe buro! Xırmalê Khurêşıce, xorê ğızıka xo bêro we, vatêne: Ewladê nıkay,ewlado bêpısımlayo.

çê nıkay niyo! Pulık dêm danê, vanê: Ez ke eza; baqıliye de, zanıtene de kesmısqalê mı sera niyo. şıma eski qafawa şıma çı zanê ke nê koê qıckekimı nê ro. Anê deşti mı kerdê şên. Of of, oncia qafıka mı bozmış kenê Hala taê şorigezmax Moralımdüzelsin yahu! vanê, anêwerta ra, ha hıni zê pesa g

a puf kenê. Lewê cüanikê de, kaleka cüamêrdêde, wertê cematê de, zerê mısletê de bınge nêcênê, goşê xo ro çiyê ser nênanê, kesira çiyê pers nêkenê. Qe tibariya xo be kesi nianê. Pırnosê xo kenê be berz, zê astorêreway hire hire cıra êna. Heqmekero ê pırnıka xo xırab resena hard.

Poşmaniye ki pere nêkena. Mordemi dest ra çiye ke veciya xora vecino,şono.Mordemkeebe fek çuçıke pê bıcêro ki, no nianêno.

Heya, de kheko-bırawaywayway

Mı dest eşt be çê veşaêDuzgınê serê derÊ ki ra u olağê xoma feqira ra bırnay.

Khurmalenê, heya. Waxtê veri de, dewa de şênatiyê biye. Çênê rındekê azebi, xortêdelalê qawaxi bi. Sılo Qıc lawıkanê xode vano: Xortê burnebaşi. Heya, xortê başi,waxtê veri de mendi! Cêniy o cüaniki, mêrde o cüamerdi koti mendi? Domanê khej ubor u sisıki, çênê u laikê vilıki, hal u kokımê zê çhikê adıri... Kanê , cematê veri;kanê,mısletê veri; kanê, lac u çênê veri?Xort u azeba ra dewi kerdi issız issız . Xorê phepugo goinmırê bıwano, dewikerdi bêkesi. Bon be bon gıneno pıro, rıcino, xora ke merıciyo ki rıcnenê. Locıne belocıne şayina, dü nêdana. Ucağe be ucağe bena kore. Ucağşên o ucağkorê pilê ma uma ki xorê tey nia dame. Her roc qotık

xuyo bin raxelesnime. Hao maher çi ra xelesiyayme ra, her çi ra beşe keme dest u paanê xo buşime. Heya, pi u bıraêmı, heya; mara, marê çiyê nêmend. Ne ma xorê çılê fişte ta, ne ki Heqi ra marê roştamê. Dewi endi têde xırbê, pagê.dermanê. Kes çino ke tasê ağwe bıdero mordemi dest. Bêrê ke me tê ma werta debımanê, bıbê werdê theyr u thuri, mor u mılawıni. Phepugo goin khelanê mezela ranişo, mırê bıwano! Axıri axa her çi made mende! Wa çengê wele ki çımanê manêkuyo!Waaxa dae ki bımano!Waxtê veri de bext bi, expal bi. İsantêni u dostêni biye. Heqa pil u qıci biye. Heqamerdiu cêniye biye. Heqa ma u pi be ewladi biye. İsan, isana ra şermaiyêne, ziar u diarizanıtêne, miaz potêne, qurbanê sare bırnêne. Pir be rayberi ra, şêx be dewrêşi raamêne. Cem u cemat gır dêne, xorê şema şiyêne, veng

anê, porsıpê u risıpê ma?

Mı qeda, ez çiyê ver nêkuna. Hama çiyo kemı de kar keno, cigeranêmı weno, uyo ke:Tı bê ke nıka ke ma sare kerd pey ra, pepugo goin hurendia ma de mewano. Ar u urêma, a êma bıbıriyo, locınama bışaiyo. Se kema qe çhok nêda, lac u çênê niardi.Se ke ma qe mal u dawari de, hêga u cün de, kar u gure de herm u doşanê xo seranêçarnay, sero nêlalekiyayme, nêkerdi fekê xora, nêkerdi pil... İsani de se karmekero:Wertê na dina alemi de ma ki qomime, ma ki wayirê hewl u xırabime, ma ki wayirêkuçıka adırime, locınama ki dü kerdêne.Ma ki lac u çêney ardi, wayirê lac u çênanime.Kanê, nê lacê ma; kanê, nê çênê ma. Çımê mı kor bê, ağwa siae bêro çımanê mıro.Lac u çênê ma peê hawt koa de, welatanê şari de çar u çur benê, çımanê xo şari rêvecenê. Nıka nêno vatene vaci; qena xo şari rê d lmaşt kenê... Ez lac u çênanê xowazen! İllamke lac u çênêma!

Xorê nê tenê domanê manê ke şonê, wanênê ênê, şıkır be Heqi, hao marê tainepeyser ano, gere herç ke baqıl bê, haê benê her, şonê! İlam ke no lacê mı, ilam ke noHesen Usênê mı. Domantêni da zê çêna azebe mı dest ra feteliyêne. Ebe xuy u

Zaw u zê„Eski qafa, ê “

„ “, „“, „ “ êce cêrenê.

Ebe xof u qopanêni u qapanêniê, hewr

- , roc Owaxt her çirê ki herêo. ,

Expalêmarê hao êna surra nê tê ê vayyay

„ “

k (koti)

i, dewi biy i

ê ênomaro, çiyê name fek ra. Ma de êndi çiyê kinêmend. Çiyê de xo erzeme fekê çiyê vera ke çiyê de

êXort u azebi endi dewa de, suka de)

y

,

ê 'a Heqi dêne... Kanê, pir urayberê ma; k Kanê, lac u çênê ma? Kanê, no qom u qebilêma?Qomuqebilêma!..

c u uc

ê

rmaş

şehera de (

44

12

xısêtanê ma bi pil, ebe xuy u xısêtanê şari made sare onceno. Heqo, tı hevzê xobıkerê; aqıl, fam u fıresetê xo bıderê a ê ma bınê perranê xo kerê,bışeveknê! Êndi na tengamawedarê! ÇêHaousaro, tı vacerê, phepug reyna bıwano?Damaêmaenê, xorê felek teyna ke xo bıgoyno!

c u ucê ma. Ac u ucberê rama xoma têdine rê rakerê!

45

12

1. Namey pêseroke Mirazo.

2. Miraz, pêserokê da felsefi u edebiya.

3. Z anê Mirazi Zazakiyo.

4. Miraz an de dorêk/reyê, 15ê e de veciyena.

5. Miraz ca dona eyanê edebiyan u felsefiyan ey edebi u akademik u

felsefiy Miraz de çap benê.

6. Miraz pelanê xo pêro o anê Zazaan rê kena a. Ca dona anê tel fan u

açarnaeyan.

7. Miraz, Zazaan xo ser yew (jew, jü) qebul kena u Zazaki xo ser yew

qebul kena.

8. Miraz, fekanê Zazaki têdine zey pê vênena, jew feki fekê do bini sera nêgêna.

Ca dano eyanê heme fekan.

9. Miraz, qimet u rumet dona eyanê (kend u

pelanê xo heme kendue on rê kena a.

10. Miraz eyê ke ê yenê, bê bedelnayi vurnay ) ca dona eyna hetê

ene ra redakte kena, kel man u fekan nêvurnena.

11. Miraz, kulturê Zazaanê tey eyrena u wazena kulturê maê tey

veco meydan. Miraz, xezinanê teyan (wedardeyan) eyrena, pê

inan kero.

12. Miraz, standartizasyonê Zazaki wazeno, labelê gama ine de. Gama verêne

de ê heme fekan elzem vinena. Yewbiyaena nezdibiyay ê

fekanê Zazaki sero gureyena (xebetiyena).

13. Miraz, pêseroka Zazaana; an nêpersena. Sloganizm u

ajitasyon ra duri a.

14. Zerr kê ( ) Mirazi: Felsefe, edebiyat: meqaley iri ey, tefriqa

romani, cerebnayê (deneme).

a

a a a.

ıw

dı aşm her aşm

nuşt . Nuşt

nuşt ğ nuşt ı

Hêt fıkıri ra çımtêngi nikena.

şar zıwan

nuşt

nuşt cı natharnayon en u cıgeyrayışi)

ğ

, nuşt cı r ş ( ış cı, t

imla / raştnuşt ı

nımı dıma g nımı

nımı dıma g

eşkera

dıy

eşkerakerdış ış

din u mezheb u fıkr

şın

ı ihtıwa , şı , hıkay

15. Miraz, hemı qêdê ırqcıti u faşizm red ken u qet tu şarêk şari bin sera

nivinen , hemı şaron zêpi vinen u şarciti ra duri vınden

Esasname

Miraz

Edebiyat u Felsefe

46

12

Iki aylık felsefi edebiyat dergisi

Birinci Adım