UNIVERZITET/SVEUILITE VITEZ FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE
TRAVNIK
MUHAREMSPAHI MIRZA
MODEL G2BSEMINARSKI RAD
TRAVNIK, 2011.
2
UNIVERZITET/SVEUILITE VITEZ FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE
TRAVNIK
MODEL G2BSEMINARSKI RAD
Predmet: E-government Profesor: prof. dr. Lazo Rolji Asistent:
Altijana Mameledija, dipl.ing., prof. Student: Mirza Muharemspahi
Broj indeksa: 0146-09/VPI Smjer: Poslovna informatika
Travnik, August 2011.
4
SADRAJ 1.
UVOD.........................................................................................................1
2.
E-GOVERNMENT.....................................................................................2
3. E-GOVERNMENT
MODELI.....................................................................3
4. MODEL
G2B..............................................................................................54.1
E-poslovanje u javnom
sektoru.......................................................................5
4.2 Faktori G2B
modela.......................................................................................................6
4.2.1 Organizacijski
faktor............................................................................................6
4.2.2 Ljudski
faktor........................................................................................................7
4.3
E-procurement................................................................................................................7
5. IBM G2B
ABLON....................................................................................8
6. PRIMJER G2B MODELA - ZLATNA
CARINA....................................11 7.
ZAKLJUAK...........................................................................................12
8.
LITERATURA..........................................................................................13
1. UVODPojam e-Governmenta odnosno e-Vlade iz perspektive jednog
prosjenog graanina Bosne i Hercegovine vjerovatno izgleda kao neto
o emu se pria na Discovery kanalu ili se samo moe uiti na fakultetu
kao neto to ima tamo u Evropi, ali ne i o neemu to bi ikad , za
naeg ivota trebalo zaivjeti u naoj dravi. Pa mi trenutno nemamo ni
vladu, a ne jo i elektronsku. Meutim, moda i ne treba biti tako
pesimistian, uzdajmo se u nezadrivo prodiraje IKT-a u sve domove, a
samim tim i poveanje nivoa znanja o samim tim tehnologijama u ta
spada i e-Government. Ako ste ikada u ivotu imali priliku da radite
tendere odnosno da pravite ponude za javne nabavke, sloit ete se sa
mnom da je to jedan uasno frustrirajui posao. Gomile papira koje
morate skupiti, nejasni zahtjevi Kupca, dvosmislene specifikacije i
povrh svega toga, malverzacije pri evaluaciji ponuda i preferiranje
odreenog ponuaa na osnovu rodbinskih ili finansijskih veza. S
obzirom da posjedujem spomenutu isfrustriranost, odluio sam
obraditi G2B model e-Governmenta, najvie zbog toga to je sastavni
dio tog modela i sistem e-procurementa odnosno sistem javnih
nabavki u potpunosti digitalizovan. U radu u obraditi pojam
e-govrenmenta i njegovih modela, opisati znaajne karakteristike i
faktore G2B modela sa paonjom na e-procurement sistem, dati primjer
ablona kojim se za kratko vrijeme moe implementirati osnovni G2B
sistem, te dati primjer implementiranog G2B sistema.
2. E-GOVERNMENT6
e-Government (bos. e-vlada) ili elektronska vlada se moe
definisati kao skup aktivnosti koje se izvravaju putem elektronskih
komunikacije na svim nivoima uprave, graana i poslovne zajednice.
One ukljuuju: dobavljanje i davanje roba i usluga; slanje i
primanje narudbi; dobavljanje i davanje informacija; realizovanje
finansijskih transakcija. U irem smislu, to je aplikacija
informatiko-komunikacionih tehnologija (IKT) koja poboljava rad
vlade kroz koritenje i prilagoavanje digitalnih tehnologija.
e-Government stavlja fokus na IKT kao sredstvo transformacije
tradicionalnog poslovanja vlade mijenjajui tako cijelu kulturu
javne uprave. e-Government bi trebao biti voen vrijednou, a ne
tehnologijom. Sve koristi e-Governmenta ne dobijamo jednostavno
digitilazirajui informacije i stavljajui ih na internet. Umjesto
toga, izazov je razumjeti kako iskoristiti IKT kako bi se ostvarila
transformacija javne uprave, a sve u cilju boljeg sluenja graanima.
Ne moemo rei da je e-Government dogaaj ili kratkotrajni projekat ve
dugotrajni evolucijski proces mijenjanja uprave sa fokusom na
pruanju usluga graanima. Zbog toga, neophodno je uspostavljanje
mape puta (eng. roadmap) e-governmenta sa detaljnim planom
implementacije koji ukljuuje dugorone strategijske planove kao i
odgovarajue godinje planove. Implementacijski plan bi trebao biti
fokusiran na pruanje usluga bazirajui se na potrebama graana za
svaku dravu posebno, izbjegavajui ablone. Veoma vano je da usluge
budu prioritet i da su ukljuuene u zadatke mape puta. Neki od
primjera popularnih usluga su: plaanje poreza, registracija novih
firmi, vaenje novih dokumenata kao to su paso ili vozaka dozvola,
potraga za zaposlenjem itd. Uspjeh e-Governmenta zavisi od zahtjeva
i podrke veine populacije. Ovi zahtjevi dolazi zahvaljujui sve veoj
informisanosti i uvianju prednosti e-Govermenta od strane graana.
Graani i poslovni subjekti takoe moraju biti motivisani da koriste
usluge egovernmenta kroz dobavljanje potrebnog, pristupanog
digitalnog sadraja.
3. E-GOVERNMENT MODELI7
Jedna od klasifikacija modela e-Governemnta polazi od
interakcije uesnika u eposlovanju. Ovu klasifikaciju moemo vidjeti
u sljedeoj tabeli:
Tabela 1: Vrste poslovnih modela na osnovu interakcije meu
uesnicima1
e-Government se moe podijeliti na dva dijela: front-office i
back-office. Front-office dio se sastoji od online pruanja usluga
graanima i poslovnim subjektima putem interneta ili na neki drugi
nain. Back-office dio se satsoji od interne adaministracije vlade i
dijeljenja informacija u vidu usluga unutar vladi, ali izmeu vlada.
U ovakvoj podjeli, Government-to-Citizens (G2C) i
Government-to-Business (G2B) usluge su kategorizirane front-office,
a Government-to-Government (G2G) as back-office. Neke od
najpopularnijih i najeih usluga e-governmenta su prikazane u
sljedeoj tabeli i moemo ih grupirati u G2C ili G2B G2C usluge Porez
na dohodak Usluge traenja posla Lina identifikacija Registracija
vozila1
G2B usluge Korporativni porez Registracija novog preduzea
Carinske deklaracije Ekoloke dozvole 8
prof. dr. Lazo Rolji, materijal sa predavanja, Otvoreni
univerzitet Vitez Travnik, 2011.
Javne biblioteke Graevinske dozvole
Javne nabavke Porezne deklaracijeTabela 2: G2C i G2B usluge
Prije nego to preemo na opirnije opisivanje modela G2B, spomenut
emo neke osnovne sisteme/aplikacije ovog modela. Elektronsko G2B
pruanje usluga pokriva korporativne civilne administrativne
poslove, industrijske informacije i usluge elektronskih
transakcija. Neki od primjera su javne nabavke, ponude i dodjele
ugovora, zajedno sa uslugama plaanja raznih dabina i komunalija.
Efektno ekelktronsko G2B pruanje usluga zahtjeva sljedee IKT
aplikacije: Integrisan sistem e-nabave - sistem u kojem se nalaze
svi procesi vezani za javne nabavke kao to je prijava na tender,
tenderska dokumentacija, dodjela ugovora, plaanje preko interneta
Integrisan sistem e-carine - sistem koji e unaprijediti carinsku
administraciju u izvoznoj i uvoznoj industriji i uspostaviti
efektan sistem za sprijeavanje krijumarenja Integrisan e-Commerce
sistem - sistem koji omoguava kupoprodaju roba i uslug on-line
4. MODEL G2BKao to smo ranije spomenuli, postoji veliki broj
aktivnosti e-governmenta, ali ona koja ima najvei uticaj na
administraciju vlade i socijalnu, ekonomsku strukturu je 9
goverment-to-business (G2B) sistem. Odluka da se automatiziraju
poslovni procesi javnog sektora je jedno od sredstava za poboljanje
transparentnosti i kvalitet usluga. Promjene i reforme
goverment-to-business prakse dovele su do evaluacije uinka sistema
i istraivanja faktora koji oblikuju uspjenu implementaciju. Bez
sumnje, za praktiare i istraivae je bitno da razumiju uspjean uinak
i njegove faktore koji e dalje pruiti pomo za efektnu
implementaciju IKT aplikacija kao poslovnog alata u javnim
ustanovama. Relativno nove government-to-business inicijative su
dovele do miksanog pristupa pri evaluaciji njihovog uspjeha. Iako u
teoriji privatni i javni poslovni sistemi dijele sline atribute i
elemneta, u praksi oni praktikuju razliite koncepte. Dakle,
ocjenjujui uinak goverment-to-business sistema ne bi trebalo biti
primarno fokusirano na opipljivm analizama trokova i dobiti. Zbog
toga, gledita se trebaju odrediti oko relacijskih i funkcionalnih
pogleda istovremeno se trudei da javni reformacijski ciljevi ne
budu zapostavljeni. Slino tome, uspjean uinak
government-to-business sistema moe proizai iz mnogo faktora, gdje
su kljuni i ljudski i organizacioni faktor. U nastavku rada emo
dati uvid u e-business i javnom sektoru te navesti faktore G2B
sistema, sa panjom posveenom javnim nabavkama. 4.1 E-poslovanje u
javnom sektoru Generalno, government-to-business sistem nalim je
privatnim business-to-business aplikacijama. Ipak, dok je upotrebna
funkcija slina B2B tritu, kod G2B sistema treba ukluiti i dodatne
faktore kao to su finansijski rizici, rizici implementacije i
dizajniranja i pitanja legislative. Glavne funkcije i svrhe
business-to-business sistema razilkuju se kod privatnog i javnog
sektora. Kod prvog, galvni cilj je smanjiti operativne trokove,
maksimizirati profit i poboljati uinak, dok su kod drugog, kada je
rije o javnim nabavakama, glavni ciljevi poboljatio protok i
upravljanje informacijama, postii vei informisanost pri donoenju
10
odluka, to vie otvoriti trite kako bi svaki uesnik na tenderu
imao ravnopravan poloaj te tako stvoriti zdravo konkurenstko
okruenje u kojem e i sam javni subjekat imati veu mogunost izbora
ponude, to e i uticati na kvalitet ponuenih roba i usluga. Pri
tome, mora se striktno drati legislativa o javnim nabavkama i
propisima kupovine na ovaj nain. 4.2 Faktori G2B sistema Javni
sektor je ogromna institucija sa mnogo odjela/agencija i velikim
brojem zaposlenih. Usvajajnje i koritenje G2B sistema je kopleksan
i izazovan proces. U ovom kontekstu postoji veza koja objanjava
integraciju izmeu organizacije i pojednica u javnim organizacijama.
Vladine agencije kao organizacioni entiteti moraju biti odgovorni
za strukture i precese koji usporavaju ili pospjeuju usvajanje
sistema. Dodatno, odluka da se koristi G2B sistem je takoe odreena
od strane lanova ganecija, posebno korisnika sistema. Prema tome,
prepoznajemo dva faktora koja utiu na upotrebu G2B sistema u
vladinim agencijama, a to su organizacijski faktor i individualni
faktor. 4.2.1 Organizacijski faktor
Treba istaknuti vanost podrke top menadmenta pri usvajanju i
koritenju G2B sistema u vladinim agencijama. Top menadment je taj
koji e omoguiti potrebne resurse za implementaciju i preuzeti
rizike, istovremeno ohrabrujui i propagirajui implemntaciju kao i
sam sistem. U svakoj vladinoj agenciji, menadment oblikuje
organizacionu strategiju te postavlja ciljeve i daje viziju. Prema
tome, moemo rei da top menadment ima veoma vanu vezu sa upotrebom
G2B sistema. Drugi vaan organizacioni atribut su olakavajui uslovi.
U kontekstu upotrebe G2B sistema, podrka centralne vlasti dravnim
agencijama za koritenje sistema je bitan olakavajui faktor koji e
uticati na njegovo koritenje. Asistirajui pri nailaenju na potekoe,
neke od potencijalnih prepreka upotrebi sistema bbit e smanjene ili
eliminisane. Osim toga, odravanje treninga, seminara i call-centara
su osnov uspjenog funkcionisanja G2B sistema. 11
4.2.2
Ljudski faktor
Odluka da se usvoji i koristi G2B sistem je takoe pod uticajem
ljudskog ili korisnikog faktora. Jedan od najbitnijih ljudskih
faktora upotrebe G2B sistema su vjetine korisnika pri upotrebi
sistema. Neophodno je razviti za sve korisnike jednostavniji sistem
kako bi koritenje ovog sistema bilo to jednostavnija svim
populacijama, ak i onim informtaiki nisko-obrazovanim. Takoe, stav
korisnika prema sistemu je bitan faktor upotrebe G2B sistema. Stav
koji korisnik ima prema sistemu uvelike e pospjeiti ili usporiti
upotrebu G2B sistema. 4.3 E-procurement Jedna od ve spomenutih
prednosti G2B sistema predstavljaju usluge eprocurementa i online
trgovina robama i uslugama izmeu vlade i poslovnih subjekata.
Eprocurement web site-ovi dozvoljavaju kvalificiranim i
registrovanim korisnicima da se natjeu na javnim tenderima podnosei
svoje ponude online. Prednost ovakvog sistema javnih nabavki je to
sistem nabavke ini transparentnim i omoguava manjim preduzeima da
uestvuju u veim vladinim projektima nabavke. Sistem takoe omoguava
da vlada napravi vee utede jer je konkurentnost poveana.
5. IBM G2B ABLONU ovom dijelu emo obraditi konkretan ablon (eng.
template) koji je djelo IBM-a, a koji moe sluiti kao pomo vladinim
organizacijama da ubrzaju implementaciju G2B sistema. IBM
Government-to-Business (G2B) Template pomae vladinim agencijama i
organizacijamada ubrzaju proces razvoja G2B web stranica i pruanje
usluga poslovnim 12
subjektima. ablon (eng. template) ukljuuje urnek G2B web
stranice napravljene sa IBM WebSphere Portal-om, Lotus Web Content
Management-om i Lotus Forms-om. ablon prua dobre praktine primjere
za mnoge praktine primjere za mnoge dizajne aplikacija uobiajene na
ovakvim tipovima portala. Sav sadraj, formati, forme i portleti
mogu biti izmjenjeni i prilagoeni kako bi odgovorili specifinim
zahtjevima. Kao dodatak, ablon moe biti integrisan u postojei
sistem i sadraj. G2B portali su postali kritina platforma za
pruanje informacija i usluga koje vlada treba da obezbjedi
poslovnim korisnicima, ali i kao platforma za kolaboraciju javnog i
privatnog sektora. Uobiajeni G2B uzorci koje ablon sadri ukljuuju:
Dostavljanje sadraja o programima Pristup i participacija u
stavkama vladinimh agendi Informacije o stimulacijama i ekonomskim
pomoima Uvid u vladine odjele, zvaninike i odgovornosti Blogovi i
forumi za pokretanje diskusija o odreenim temama Mogunost
registracije i upotrebe portala za praenje aktivnosti vezanih za
poslovnu registraciju, poreze ili druge poslovne procese
Prilagodiva chcek-lista koja vodi korisnika kroz bezbrojne
aktivnosti i pomae u praenju njegovog napretka. Forme za procese
kao to su registracija poslovanja, pre-registracija preduzea i
slino. G2B ablon je izgraen na WebSphere Portal, Lotus Forms i Web
Content Management-u, sa par dodataka kojis su dostupni u IBM
WebSphere Portal Business Solutions Catalog-u i ukljueni su u
ablon. Ovo ukljuuje: Business Process Accelerator Framework - za
pravljenje formi baziranih na rjeenju koje se treba integrisati sa
WebSphere Portal, WebSphere Process Server-om i drugim
13
procesima i sistemom upravljanja sadrajem. Primjer jedne forme
vidimo na sljedeoj slici.
Checklist Framework - dodatak za WebSphere Portal koji slui
za
prikazivanje stavki vezanih za neki dogaaj ili zavretak praenja
neke aktivnosti. Unified Task List - portlet radne liste koji prua
uvid u korisnikove
zadatke u Web Sphere Portal-u.
14
Self-Registration - ugraen u WebSphere Portlet Factory, ovaj
portlet prua set usluga koje omoguuju korisniku da napravi svoj
profil koji moe biti koriten u WebSphere Portal-u. Pitanja koja se
postavljaju prilikom kreiranja mogu biti u potpunosti izmjenjena i
prilagoena potrebama.
6. PRIMJER G2B MODELA - ZLATNA CARINA15
U ovom poglavlju emo predstaviti jedan primjer uspjene
implementacije G2B modela. Radi se o projektu Zlatna carina koji je
realizovan u Kini. Ovaj projekat je predloen jo 1993. godine od
strane zamjenika premijera Li Lanquing-a. Ideja je bila da se
stvori integrisani komunikacijski sistem koji bi poveziova strane
kompanije, banke, carinske i poreske direkcije. Cilj sistema je
bilo ubrzanje ocarinjavanja roba i ojaavanje sposobnosti vlasti za
ubiranjem poreza i naplatom dabina. Projekat Zlatna carina je
omoguio kompanijama da dostavljaju uvozne i izvozne deklaracije
carinskim institucijama, raunaju trokove i da provjeravaju uvozne i
izvozne statistike. Ovaj sistem elektronskog praenja podataka
dozvolio je carinskim odjelima da nadgledaju protok podataka na
mrei kako bi izgradile sistem upravljanja carinom i sprijeile
iligalne aktivnosti, to je bio jedan od pokretakih faktora ovog
projekta. 90-tih godina, ovaj sistem je pomogao kineskoj carini da
sprijee kriminalne aktivnosti i krijumarenje koje su mogle
prouzrokovati tetu od oko 96 miliona amerikih dolara, a poveaju
naplatu za oko 86 miliona amerikih dolara.
7. ZAKLJUAK
16
Poblie istraujui tematiku G2B modela, veoma lako je uvidjeti sve
prednosti koje on prua svim uesnicima u sistemu, kako poslovnom
tako i javnom sektoru, pojednostavljujui mnoge stvari, kao to je
npr. ve spoemenuti sistem javnih nabavki. U veini evropskih zemalja
implementacija e-procurement sistema je ili zavrena ili u ve
poodmakloj fazi, dok je kod nas za pripremanje ponude za neku javnu
nabavku jo uvijek potrebna gomila papira, potvrda, sudskih
registracija i slino. Najdalje to se u BiH dolo po pitanju
e-procurement-a je preuzimanje tenderske dokumentacije u
elektronskom obliku. Teko je i zamisliti u BiH mogunost
registracije svog preduzea bez vaenja tone papira, a jo pri tome
ekanje nakon podnoenja zahtjeva, dok bi sve to bilo mnogo
jednostavnije zavriti elektronskim putem i pri tome ne izgubiti
volju za pokretanjem nekog svog malog biznisa. Ali ta bi onda
radili svi oni vrijedni ljudi iz dravnog aparata koji nam udaraju
peate na bezbrojne potvrde. Iz ovoga uviamo koliko daleko smo i od
same ideje digitalizacije odreenih segmenata javne uprave, mada
postoje neki svijetli primjeri implementacije sistema egovernmenta
u BiH, naalost toliko rijetki da nisu ni primjeeni od strane
stanovnitva, faktora zbog kojeg u najveoj mjeri ovaj sistem i
postoji.
8. LITERATURA
17
prof. dr. Lazo Rolji, materijal sa predavanja, Otvoreni
univerzitet Vitez Travnik, 2011
http://www-304.ibm.com/isv/tech/validation/framework/gov.html
http://hr.wikipedia.org/wiki/G2B Zhao, J. J. & Zhao, S. Y.
(2004). Internet
18
