l

BO

YU

TY

AY

IN

G

RU

BU

TA

SA

RIM

KÜ

LTÜ

RÜ

DE

RG

İSİ

AR

RE

DA

ME

NT

O M

İMA

RLI

K E

KİM

20

15

29

4

1124

41

2015

/10

10TL

SA

YI:

20

15

/10

10

TL

TASA

RIM

ÖĞ

RE

TİM

İ / A

RİA

NA

/ E

XP

O 2

015

DOSYA: TASARIM ÖĞRETİMİ DİYE BİR ŞEY

MİMAR:SATORU HIROTAARCHITECTS

1920’LERDE ANKARA

MİLANO’DA EXPO 2015

SİYASAL ERK NESNESİOLARAK PARK

ARİANAUÇHİSAR

AĞIL EV

SZCZECIN’DEFİLARMONİ SALONU

FLY OUT HOUSE

DOSYA: TASARIM ÖĞRETİMİ DİYE BİR ŞEY

MİMAR:SATORU HIROTAARCHITECTS

1920’LERDE ANKARA

MİLANO’DA EXPO 2015

SİYASAL ERK NESNESİOLARAK PARK

ARİANAUÇHİSAR

AĞIL EV

SZCZECIN’DEFİLARMONİ SALONU

FLY OUT HOUSE

EKIM_Layout 2 9/30/15 3:13 PM Page 1

İçindekiler294Ekim 2015

Ariana Süitleri Butik OtelUçhisar42.

MieczysławKarłowiczFilarmoniSalonu,Polonya50.

Y A Y I NGenel Yönetmen ve Sorumlu Müdür Bülent ÖZÜKANGenel Sanat Yönetmeni Murat ÖNEŞYayın Koordinatörü Uğur TANYELİ

Yazı İşleri Müdürü Sibel SENYÜCELYazı İşleri Nil YÜZBAŞIOĞLU, Burçin ÜNLÜ Tasarım Ümit VURGUN, Seda GÜMÜŞ CAN

Y Ö N E T İ MGenel Müdür Nilgün ÖZÜKAN

Genel Müdür Yardımcıları

Memduh ARSLAN - ÜretimEjvet OKTAY - SatışMeral ÇETİN - Finans

ISSN 1300-3801 Sayı 294 Ekim 2015Fiyatı 10 TL (KDV dahil)Ulusal Süreli YayınAylık Mimarlık ve Tasarım Kültürü Dergisi

© 2015 BOYUT YAYINCILIK ve TİCARET A.Ş.

Reklam iletişimselim.mumcu@boyut.com.tripek.ozokur@boyut.com.tr

42 MimarlıkAriana Süitleri Butik OtelUçhisarKapadokya’daki bu yeni konaklama tesisi,alışılagelmişi zorlamayan vernaküler takliditasarımları çevreye uyum adına yüceltmeyeteşne bölge ve Türkiye ortamına bomba gibidüştü. Atilla Yücel tasarladı ve yazdı.

50 MimarlıkMieczysław Karłowicz Filarmoni Salonu Szczecin, Polonya2004 yılında Barselona’da kurulan Barozzi / Veiga ortaklığının Polonya’nınSzczecin kentinde hayata geçen ve bu yılMies van der Rohe ödülüne değer görülenFilarmoni Salonu…

54 DosyaTasarım Eğitimi Diye Bir ŞeyBu kolektif yazının gerekçesi mimarlıkeğitim kurumlarındaki yenidenyapılanma/yeni yapılanma süreçlerindefazlaca tartışmaya açılan mimari tasarımınve mimari tasarım eğitiminin uzmanlık alanıolup olmadığı… Editörlüğünü Arzu Erdem’inüstlendiği bu dosyada bulacağınız farklıuzunluklardaki metinler, farklı duruşları vebakış açılarını aynı anda gündemegetirebilmek için yapılan açık çağrıya icabetedenlerin düşüncelerini içeriyor.

6 ÖngörünümMilli Mimarimiz, Tarihi Değerlerimiz,Osmanlı Atalarımız, Geçmişe SaygımızBir de Alman Firmasına YaptırılanHastanemiz veya Perhizimiz ve Turşumuz

8 Haber / Ürün

18 Haber / Sanat

24 Haber / Mimarlık

28 Gündem / TasarımAyakkabı: Zevk ve Izdırap

34 Gündem / SanatAktarımlar: Doğu Avrupa ve Latin Amerika’da Sanat,1960-1980

38 Gündem / MimarlıkSovyet Uzay Programı İçin Tasarlamak Bir Kadın Mimar: Galina Balashova

003-005 ICINDEKILER 2_Layout 6 9/29/15 4:47 PM Page 4

127 Düşünceİnşacı Siyasal Erk Nesnesi ile Kamusal Mekan Salınımında Park: Göstergenin Nadir NetliğiPark, Türkiye’nin en çetrefil kamusal mekanmeselerinden biri… İnci Basa’nın metni.

132 TasarımExpo’nun DüşündürdükleriYağmur Yıldırım’ın kaleminden, fuarlardünyasının tartışmasız en canlı vesürekliliği bağlamında en fazla gündemoluşturan odağı Milano’daki Expo’ya vemimarisine eleştirel bir bakış.

144 YayınBiçimlerin Yaşamı;Broadcasting Buildings: Architecture onthe Wireless, 1927-1945;Hane’lerden Numaralı Ev’lere: OsmanNuri Ergin’den 1927 İstanbulu Bina veArazi Cetvelleri.

TasarımEğitimi Diye Bir Şey54.

Yayın Kurulu İhsan BİLGİN (İstanbul Bilgi Ü.),Arzu ERDEM (İTÜ), Jale N. ERZEN (ODTÜ), Haydar KARABEY, Mine KAZMAOĞLU, Ahmet ÖZGÜNER, Bülent TANJU (M. Artuklu Ü.), Uğur TANYELİ (İstanbul Bilgi Ü.)

TemsilcilerKaya ARIKOĞLU Adana Oya ATALAY FRANCK ZürihZeynep ÇELIK BostonBurçak ÖZLÜDİL ALTIN, Ersin ALTIN New YorkBegüm YAZGAN Ankara

Baskı: Boyut Matbaacılık A.Ş.Matbaacılar Sitesi 1. Cadde No:115 34204 Bağcılar / İSTANBUL

Yönetim: Boyut Yayın GrubuKoza Plaza A26 Tekstilkent 34235 Esenler / İSTANBUL Telefon: +90 212 413 3333 E-posta: bilgi@arredamento.com.tr

Her türlü yayın hakkı, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunugereğince Boyut Yayın Grubu’na aittir. Tanıtımamacıyla yapılacak kısa alıntılar dışında, yayıncınınyazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.

Tasarım ve FotoğrafKapak Bülent ERKMENDergi Konsept Tasarımı Emre ÇIKINOĞLUProduksiyon Bülent ERKMENFotoğraf Serdar TANYELİKapak Uygulama Barış AKKURT, BEK

www.boyutstore.com

Abonelik ve Dağıtım Cansu ÇELİKcansu.celik@boyut.com.trTel: 0212 440 14 59

64 MimarSatoru Hirota Architects Bütüncül Tasarımın PeşindeTokyo merkezli tasarım stüdyosu satoruhirota architects, mimarlar Yasuko veSatoru Hirota tarafından 2000 yılındakuruldu. Ortaklardan Yasuko Hirota, Tokyo Zokei Üniversitesi; Satoru Hirota +ise Shibaura Teknoloji Enstitüsü mezunu.Mimarlar, peyzajından mobilyasına, yapının tasarımını bütüncül bir yaklaşımla ele alıyorlar.

84 MimarlıkCowshed House / Ağıl Ev Carterwilliamson ArchitectsShaun Carter, mimarlık eğitimi almış birinşaat mühendisi. 1997 yılında SydneyTeknoloji Üniversitesi (UTS) MimarlıkBölümü’nden mezun oldu. 2004 yılındaCarterwilliamson ismini taşıyan tasarımstüdyosunu kurdu. Son olarak, Sydney’inGlebe banliyösünde eski bir ağılı konutadönüştürdü.

88 Mimarlık Tarihiİngiliz Gazeteci Grace Ellison’unKaleminden 1920’li Yıllarda AnkaraErken Cumhuriyet Ankarası o yıllardayabancı gözlemcilerin yoğun biçimde ilgisiniçekti. Grace Ellison da onlardan biri.

Önder Şenyapılı’nın makalesi onun anılarıüzerinden bir mekanlar, kişilikler vezihniyetler analizi niteliğinde.

96 MimarlıkAdnan Kazmaoğlu:Alçak ve Yüksek İki Karşıt Çözüm Denemesi Biri banliyönün zemine sıkıca yapışık, diğerikent merkezinin yükselmeyle tanımlıkoşullarında iki tasarım. Mimariduyarlılıkların ve kalitenin sadece yükselme-yükselmeme karşıtlığıyla tarifedilemeyeceğini vurguluyorlar.

104 Mimarlık“Fly Out House”TTAA/Tatsuyuki Takagi Architects Associates Takagi Tatsuyuki’nin son dönemprojelerinden “Fly Out” bu yıl Toyohashikentinde hayata geçirilmiş bir ev.

108 DüşünceOlivetti FabrikalarıKapitalist aydın yatırımcı ve sorumluluksahibi patron türünün en önemlitemsilcilerinden olan bir ailenin, Olivetti’nin,etkinliklerinin üçüncü ayağını fabrikalaroluşturuyor. İrem Mollaahmetoğlu Falay veFerhan Yürekli’nin yazı dizisi.

SatoruHirotaArchitects 64.

Expo’nunDüşündürdükleri132.

GraceEllison’unKalemindenAnkara 88.

Cowshed House, CarterwilliamsonArchitects84.

“Fly OutHouse”104.

OlivettiFabrikaları108.

003-005 ICINDEKILER 2_Layout 6 9/29/15 4:47 PM Page 5

Tasarım EğitimiDiye Bir Şey

AR

RE

DA

ME

NTO

54

DO

SYA

Bu kolektif yazının gerekçesi mimarlıkeğitim kurumlarındaki yeniden

yapılanma/yeni yapılanmasüreçlerinde fazlaca

tartışmaya açılanmimaritasarımın vemimari tasarım

eğitimininuzmanlık alanı

olup olmadığıdurumudur.

Bunun yanısıra, aynı tartışma ile gündeme

gelen stüdyo kültürününsadece “uzmanlıklarıntemsili” ile ilişkili

değerlendirilmesi de ziyadesiile düşündürücüdür.

Aşağıda bulacağınız farklıuzunluklardaki metinler farklı

duruşları ve bakış açılarını aynı andagündeme getirebilmek için yapılan

açık çağrıya icabet edenlerindüşüncelerini içerir.

Dolayısı ile tüm metinlermimari tasarım bir uzmanlık

alanıdır, (çünkü)...mimari tasarım eğitimi bir

uzmanlık alanıdır, (çünkü)...ifadeleri ile başlar.

n Dosya Editörü: Arzu Erdem, Prof.Dr., Abdullah Gül ÜniversitesiMimarlık Fakültesi Dekanı

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 54

DO

SYA

Meltem Aksoy:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır…Çünkü;Kavramsal ve eleştirel düşünmeden, teknikuzmanlığa kadar çok geniş bir çerçevedekavramsal ve pratik becerilere vurgu yapan;mimarlığın strüktür, teknoloji, çevreselfaktörler, tarih ve teori gibi çok sayıdakibileşeninin tasarlama edimiyle birarayagetirildiği bütüncül bir bakış açısı gerektirir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır… Çünkü;Evet, sisteme katılan tüm bu bileşenlerinayrı uzmanlıkları vardır. Fakat bunları,SORGULAMAyı temel alarak, tasarımsürecinin bilinmezleriyle bütünleştirmeyideneyimleme ortamları yaratmak farklı biruzmanlık gerektirir.

Mimari tasarım eğitiminin ana ekseni olanstüdyo, NE yapıldığı, NASIL yapıldığı kadarNİYE yapıldığı sorusunun sıklıklakullanıldığı bir ortamdır. Ve stüdyo sadecedün ve bugünle ilişkili değildir, geleceğe dairspekülasyonların üretildiği özgün bir alandır.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlık alanıdır... Çünkü;Mimari tasarımın en önemlibileşenlerinden biri söze dökülemeyen,açıkça ifade edilemeyen sezgisel bilgidir.Mimari tasarım stüdyosuna dahil olanbireylerin, mimari tasarımın özündevarolan benzersiz, belirsiz ve karmaşıkdurumlarla başetmede kullanacaklarısezgilerini geliştirmek, sezgileri sürece etkinbir şekilde yansıtabilme becerilerinikazandırmak ise bir uzmanlık gerektirir.n Meltem Aksoy, Doç.Dr., İTÜ MimarlıkFakültesi, Mimarlık Bölümü

Deniz Aslan:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır.çünkü her şeyin sübjektif ve muallakolduğu durumlar yumağının düşünsel,süreçsel, nesnel, tartışılabilir bir evrilmesüreci ile ilgilidir. Bu sürecin öznesiöğrencidir, sürecin yönetimi kişiye hastır;anonim ya da a priori değildir. Bu uzmanlıkalanının varolduğu tek ortamın adı mimaristüdyodur. Stüdyo salt programatik veteknolojik çözümlerin laboratuarı değil,aynı zaman da mimarlık kültürünün, etikdeğer ve duruşlara sahip olmanın, insanıanlamanın, insan olmanın, lokal-evrenselsorunların farkındalıkları ile birey olmanın,“sözüm var” diyebilmenin, sözüne sahipçıkmanın emek yoğun - üretken birsaflaşma ile olabileceğinin tüm paydaşlarcadeneyimlendiği yerdir.

Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü salt bina mimarlık değildir. Mimarlıkaranan, keşfedilmeyi bekleyen, her şeydenönce bilinmeyen bir şeydir. Bilgidenmimarlık doğmaz tasarım kendi bilgisineulaşır her bağlamda mesele edilenleilişkilidir. Mimarlık olmazların nasılolabileceği üzerine düşünmekte olabilir. Bunedenle mimar diploması ile farklı alanlardauzmanlaşmak mimari tasarım stüdyosuyürütebilme yeterliliğinin bir göstergesideğildir. n Deniz Aslan, Y. Mimar

Ozan Avcı:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü mimari tasarımın epistemolojisidiğer bilgi kuramlarından farklıdır. Mimaritasarım bilgisinin çoklu yapısı onu birçokbilgi alanıyla ilişkili kılsa da kendine özgüotonom yapısını korumaktadır. Mimaritasarım kuramları literatürde yerini almışakademik bir alandır ve mimari tasarımkonusunda çalışacak akademisyenlerin bukuramsal arka plana ve mimari tasarımbilgisine hakim olmaları gerekmektedir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü mimari tasarım eğitimi vepedagojisi diğer didaktik eğitimmodellerinden farklıdır, reflektiftir.Mimari tasarım eğitiminin omurgasınıoluşturan stüdyo ortamı da mimarlıkbilgisinin açığa çıktığı, birlikte üretildiği vepaylaşıldığı yerdir. Mimari tasarım eğitimiverecek kişinin yaratıcı, ilişkisel ve eleştireldüşünce yeteneklerine sahip olması vestüdyo ortamını yaratmaya muktedirolması gerekir, ki bu da bu alandadeneyimli olmakla ve uzmanlaşmaklamümkündür. n Ozan Avcı, Arş.Gör., İTÜMimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Ayşe Zeynep Aydemir: Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü mimarlık, kasıtsız ve henüzkeşfedilmemiş durumlara cevap verecekeylemler ve stratejiler için, her seferindeyeniden, katılım ve ortaklıklarla bilgiyiinşa eder. Bu süreç, merak, sezgi, duyarlılıkve akıl yürütme deneyimine ihtiyaç duyar.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü mimari tasarım stüdyosu,merak, heyecan, akıl, anlama, fikir yürütme,bireysel ve kolektif deneyim ile tasarlama veöğrenme sürecidir. Mimari tasarım eğitimi,sonuç ürün yerine tasarlama sürecineodaklanmaya, yaparak ve araştırarakdeneyimlemeye ihtiyaç duyar. n AyşeZeynep Aydemir, mimar/ doktora öğrencisi,Arş.Gör., İTÜ & KU Leuven.

Özlem Berber:“Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü..” diye başlayan bir cümlenindevamını getirmek zor, çünkü kişiyinitelikler evreninden nicelikler evreninegeçmeye zorluyor gibi bir hali var bucümlenin. Öte yandan ne yapalım dünyanicelikler dünyası… Peki, şöyle bir yanıtversek: “Mimari tasarım bir uzmanlıkalanıdır, çünkü bazı kişiler iyi mimarlıktananlar, üstelik anlamakla da kalmaz çeşitliyollarla onu üretir ve üretilmesine vesileolurlar.” Alın size baştan aşağı niteliklerüzerine kurulu bir yanıt! Neyse, sözü fazlauzatmadan devam edelim: “Fakat ne zamanki, iyi mimarlığın ne olduğu ile ilgilikavrayış ve pozisyon farkları birbirlerindençok uzaklaşıp keskinleşir, derinleşir; aslındamimari tasarımın bir uzmanlık alanı olupolmadığından daha çok kimin uzman olupolmadığına ya da nasıl bir mimarlıkkavrayışının egemen olup olmayacağınagönderme yapan bu ve bu gibi tartışmalarda gündeme gelir.” Niteliksiz niceliklerinkişiler üzerindeki baskı ve egemenlikleriniartırma çabalarının üzerimizdeki biryansıması daha! Bunlara fazlaca itibaretmeyip iyi mimarlık üzerine araştırmaya,tartışmaya, üretmeye devam etmeyeçalışmaktan başka yapacak bir şey yok sanırım.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü her bir biricik varoluşu,sayısız mümkün iletişim yolunu, farklıpolitik pozisyonları (ve daha pek çok şeyi)dışlamadan iyi mimarlıkların üretilebileceğidinamik, yaşayan bir ortamı, stüdyoyutasarlamak ve yürütebilmek özellikle bukonuda hiç sonuçlanmayacak bir araştırmaiçinde olup sayısız deneyim biriktirebilmekve bu deneyimleri çeşitli ortamlardapaylaşıp tartışarak çoğaltabilmeklemümkündür. Takdir edersiniz ki, başkayapılması gereken her şeyin yanında ayrıcabüyük bir emek ve zaman talep edenböylesi bir çabayı gösteren kişiler denihayetinde insandır; uzmanlık gibi teknikve niceliksel çağrışımlarla dolu bir kelimeonlara çok sıcak gelmese de en azından birparça takdir beklerler. Ayrıca ek olarak,sanki bu soruyu asıl öğrencilere mi sormaklazım? n Özlem Berber, Arş.Gör., İTÜMimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

İhsan Bilgin:Tasarım eğitimi gibi bir konununuzmanlıkla eşleştirilmesinin, hem tasarımahem de uzmanlığa haksızlık olacağınıdüşünüyorum. Çünkü tasarım gibieğitiminin de tıpkı zanaat ve sanat gibi

AR

RE

DA

ME

NTO

55

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 55

eğitiminin de tıpkı zanaat ve sanat gibideneyim birikimine özgü pratikler, alanlarolduğunu düşünüyor, uzmanlık gibi teknikbilgi ve teferruata dayanması gerekenalanlardan ayırdedilmesi gerektiği, tasarımeğitiminin de tıpkı şantiye tecrübesi gibiancak yaparak içinde bulunularakedinilebilecek bir görgü ve sezgibirikiminin konusu olabileceğikanısındayım. n İhsan Bilgin, Prof.Dr.,Mimarlık Fakültesi / Mimarlık Bölümü

Boğaçhan Dündaralp:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü mimari tasarım; bilgi, koşullar veaktörler arasında ilişki ve süreç kurma işidir.

Bilgi, beceri, deneyim ile kurulacak busüreçler bununla yeterli kalmaz, mimarında parçası olduğu daha büyük birorganizasyonun parçası olarak işler.

Bu bağlamda farklı bilgi alanları ve koşullarısentezleyen mimari tasarım süreçleri, özgün olduğu kadar ilişkisel bağları güçlükılabildiği oranda da başarılıdır.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü öngörülenin aksinekonusunda başarılı mimarlar ya daakademisyenler tarafından aktarılamayacakkadar da pedagojiktir. Konunun akademikya da mesleki bilgi ve deneyimle dedoğrudan bir ilgisi yoktur. Mimarlık eğitimiprofesyonel ortamın gerektirdiğinin aksinebireysel üretimlere dayalıdır. Temel olan;mimar adayının birey olarak koşullarkarşısındaki süreç kurma becerilerinigeliştirmesidir. Bu da bireylerin kendipotansiyellerini ve meraklarını bu alandanasıl geliştireceğine dair doğru ilişkibiçimlerinin üretilmesini talep eder.Mimarlık eğitimi bu anlamda bireyselüretimleri geliştirip, zenginleştirecek ortamkurma becerisidir. Mimarlık bilgi alanıiçinde doğrudan aktarıma / öğretilmeye açıkkonular yer alsa da mimarlık öğretilemez,keşfedilir. Mimari tasarım eğitimi biruzmanlık alanıdır çünkü bu keşfi yaratacakortam/ları ve bireysel üretim biçimlerinigeliştirecek doğru iletişim biçimlerini talepeder. Bu ortamlarda her defasında yenidenkurulacak, çeşitlilik üretecek; öğrenilmişzekaların üretimlerini değil, kendi zekasınıkullanabilen bireylerin kendini inşa etmesigereklidir. n Boğaçhan Dündaralp, Mimar,ddrlp/ bogachandundaralp mimarlık

Arzu Erdem:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü keskin tanımı ve dolayısı ile de

kesin çözümü olmayan durumlarla başa çıkabilmek ve tüm muğlaklık halleri ile didişerek üretebilmek için‘duruma ait’ stratejiler ve araçlar geliştirme becerisini gerektirir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü keskin tanımı ve dolayısı ile de kesin çözümü olmayandurumlarla başa çıkabilmek ve tümmuğlaklık halleri ile didişereküretebilmek için ‘duruma ait’ stratejilergeliştirme becerisini stüdyonun temelmeselesi haline getirmeyi ve bunu da herbir tasarımcı adayının özgün bakışı ilebirleştirmeyi gerektirir. n Arzu Erdem,Prof.Dr., Abdullah Gül ÜniversitesiMimarlık Fakültesi Dekanı

Avşar Gürpınar:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü kesin doğruları ya da bir büyükkitabı yoktur. Bilgisi içkin olan tümalanlarda olduğu gibi uzmanlaşmak için üzerinde vakit, emek ve düşünceharcanması gerekir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü kesin doğruları ya da bir büyük kitabı yoktur. Bu yüzdenstüdyo ortamı salt bir bilgi aktarımıüzerinden kurgulanamaz. Meseleninkavramsal, politik, sosyal ve pedagojikboyutlarının özenle ele alınmasınıgerektirir. Bunun yapılmadığı stüdyoortamları ezberci, tekrarcı, monoton vebilginin içselleştirmediği yerler, buortamlardan yetişen bireyler de başkaerklere muhtaç, alternatif geliştiremeyenve hayal edemeyen bireyler olma riskini barındırır.

Bir bilgiyi iyi bilmek her zaman o bilgiyi iyi uygulayabilmek, bir bilgiyi iyiuygulayabilmek her zaman o bilgiyi iyiaktarabilmek anlamına gelmeyebilir. n Avşar Gürpınar, Yrd.Doç.Dr., Mimarlık Fakültesi, Endüstri ÜrünleriTasarımı Bölümü

Arda İnceoğlu:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü mimarlığın farklı bilgi alanlarınınbütünlük içerisinde biraraya getirilmesimimari tasarım yoluyla olur.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü bunun aksinin düşünülmesi bile abesle iştigaldir. n Arda İnceoğlu, Prof.Dr., MEFÜniversitesi Mimarlık Fakültesi

Yelta Köm:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü mimarlık da icat edilmiştir. Bu icadı yaşatmanın en önemliaraçlarından biri uzmanlaşmadır. Mimari tasarım bu uzmanlaşma dürtüsü ile kimi zaman kendini kapatsa da, bunun problemlerini, kırılma noktalarını keşfeder. Mimarlığınkarmaşık yapısı içinde kendi varedenmimar yeni ispat ve çeşitlenme yolları için uzmanlığın metotlarını kullanır.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü mimari tasarım stüdyosubir laboratuar gibidir. Bu laboratuar kimizaman kesin kalıplarla çizilmeye çalışılsada, mimari tasarım eğitimi bunu kırmayıbaşarabilir. Mimarlığın kapsadığı karmaşıkproblemleri stüdyo içinde konuşulabilirkılıp, üretime dönüştürmek, uzmanlığıntüm problemli yapısını konuşup, esasmeseleleriyle uğraşıp onu kırmakuzmanlığın içindeki tüm sorunlu vesorunsuz metodolojileri ile mümkün olur.n Yelta Köm, Y. Mimar, KOTUstudio

Defne Önen:Mimari tasarım ve de eğitimi, bir uzmanlıkalanıdır, çünkü:Sezgisellik, analiz ve deneyimi bütüncülolarak; doğal, kentsel ve sosyal çevrebağlamında mimari tasarıma aktarmak,ifade etmek, bir uzmanlık işidir...

Mimari tasarım yaşandıkça da gelişir,dönüşür, mimarsız mimarlıklar da oluşur.Mimari tasarım ve mimari tasarım eğitimi,bugün yaşadığımız zaman diliminde,dünyanın pek çok yerinde, birikim veaktarım gerektiren birer uzmanlıkdalı olarak kabul edilir ve bu alandaçalışan uzmanlar vardır.n Defne Önen, Y. Mimar, Ekonomist

Nurbin Paker:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır;çünkü, bir düşünce sistematiği içinde farklı fikirleri ve uzmanlık alanlarınıbiraraya getiren bir yaşam kurma sanatı ve bilimidir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır; çünkü, düşünce-kuram-pratikarasında öğrenilmiş çaresizlikleri kırmak,söz üretmek, yaparak öğrenmek ve bilgiyeulaşma yollarını araştıran bir stüdyokültürü kazanımı için yaratıcı stratejilergeliştirmeyi hedefler. n Nurbin Paker,Yrd.Doç.Dr., İTÜ Mimarlık Fakültesi,Mimarlık BölümüA

RR

ED

AM

EN

TO

56

DO

SYA

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 56

DO

SYA

Nizam Onur Sönmez:Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır çünkü, stüdyo son derece karmaşık bir ortam/sistem ve incelikli,duruma has ve dinamik bir pedagojikyaklaşım gerektiriyor.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır çünkü, stüdyo, dönem başındaoluşturulan kurgu kadar ve belki daha çokgündelik iletişim ve anlık müdahale işi.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlık alanıdır çünkü, öğrenme ortamının nasıloluşturulacağı ve sürdürüleceği mimarlıkkültüründen ya da tasarlama becerisindenfarklı bir deneyim alanı. Nasıl öğrendiğimize,nasıl tasarladığımıza ve mimarlığa dair bilgiyibiraraya getirmek gerekiyor. n Nizam OnurSönmez, Arş.Gör., İTÜ Mimarlık Fakültesi,Mimarlık Bölümü

Aslıhan Şenel:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır, çünkü herhangi bir mimari tasarımpratiğinden farklı olarak mimari tasarımbilgisini coğrafi ve tarihsel bir birikimüzerinden eleştiren, bunun yanındasistematik araştırmalar ile bu bilgininilerlemesini amaçlayan; bu nedenle deanlaşılması, içinde konumlanması, üretimyapılması için belli bir emek ve süreçgerektiren kuram ve uygulamalarbütünüdür.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü mimari tasarım eğitimineözgü ve özgün stüdyo ortamlarınınoluşturulması ve mimari tasarım bilgisininbu stüdyo ortamında üretilerekdeneyimlenmesi için yöntemlerin sistematikaraştırmalar sonucu ortaya çıkarılması, bukonuda tarihsel ve coğrafi birikiminfarkında olunması ve bu birikime göreeleştirel olarak konumlanılması belli biremek ve süreç gerektiren kuram veuygulamalar bütünüdür. n Aslıhan Şenel,Yrd.Doç.Dr., İTÜ Mimarlık Fakültesi,Mimarlık Bölümü

Hakan Tüzün Şengün:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır! (çünkü) yaşa ve gör! (nullius in verba)Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır!(çünkü) yaşa ve gör! (nullius in verba)n Hakan Tüzün Şengün, Arş.Gör., İTÜMimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Erdem Tüzün:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,

çünkü mevcut sorulardan çok varolmayan soruların üretilmesini vecevaplanmasını gerektirir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü salt bilgi aktarımındanziyade, fikirlerin oluşmasını sağlayacakzemini tartıştırır. n Erdem Tüzün, Y.Mimar, KOTUstudio

Funda Uz:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü, mimari tasarım, tasarlamaediminin, çoklu üretim ve tartışmaortamının ana izleğidir. Mekan bilgisini,yeni yaklaşımlar, üretimler ile geliştirmeyiamaçlar. Hem geçmiş üretimlerin temelbilgisine ve arketipal özelliklerine hemgelecek olanın yaratımına ve kurgusunakatkı yapabilmek için özelleşmiş araştırma,yorumlama, tartışma yöntemlerindenoluşur. Bu yöntemler üzerine araştırmalaryapılarak ve bu bulgular, akademik ve hertürden mimarlık ortamlarında eleştiriyeaçılarak uzmanlaşılır. 

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü bu eğitim güncel mimarlıkbilgisi üretiminde özgür düşünce, eleştirelbakış ve özgün ifade geliştirmeyi amaçlar.Öğrenci/öğrenen/tasarlayan tasarımlarınıgeliştirirken, güncel kuram, eleştiri vemimarlık uygulamaları üzerindenokumalar ve tartışmalarla beslenir. Buortamın kurgulayıcısı, mimari tasarımstüdyo yürütücüleridir. Konunun nasıl elealınacağı, farklı tasarım yaklaşımları,öğrenci yürütücü diyalogları, kavrayışlarve araçlar üzerine geçmişten günümüzeuygulanmış yöntemleri, denemeleri,araştırmayı, kendi deneyleri veyorumlarıyla mimarlık ortamında çeşitliyayınlar ve kaynaklarla paylaşmış olmayıgerektirir. n Funda Uz, Doç.Dr., İ.T.Ü.Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Erdem Üngür:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü mimarlık tarihi, proje ve yapımyönetimi, restorasyon, yapı bilimleri, çevrekontrolü ve yapı teknolojisi, gayrimenkulgeliştirme, bina yönetimi gibi mimarlıkdisiplininin alt bileşenlerinden birisidir veontolojik temelini oluşturmaktadır. Lisansdüzeyinde verilen mimari tasarım eğitimidiğer bileşenlerde olduğu gibi uzmanlıkdüzeyinde değil yeterlilik düzeyindedir.Lisans eğitimi sonrasında mimari tasarımalanında uzmanlaşmak için yüksek lisansve doktora aşamalarından geçmek ya dapiyasada uygulama ve araştırma yaparakdeneyim kazanmak gerekmektedir.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü bir uzmanlık alanı olanmimari tasarımı içermektedir. Mimaritasarımdan farklı olarak mimari tasarımeğitiminde uzmanlaşmak için eğitimkurumu içerisinde, kurumu oluşturan diğerbütün aktörlerle birlikte uygulama vearaştırma yaparak deneyim kazanmakzorunludur. n Erdem Üngür, Arş.Gör.,İstanbul Kültür Üniversitesi, MimarlıkFakültesi

Hakkı Yırtıcı:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır, amamodern bir icat olarak tasarım, 18. yüzyılaydınlanma aklının bir ürünüdür ve bugüntasarım alanındaki disiplinlerarasıyaklaşım çabaları, uzmanlık adı altındadaraltılmış ve aslen kaybedilmiş alanınyeniden kazanılma uğraşıdır.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, ama Aydınlanma Çağı’nın yeniruhban sınıfı olan uzmanlar, vadedilenözgür aklın gardiyanlarına evrilmiş ve itinaile muhafaza ettikleri bilgide çatlaklaroluşmaya başlayınca, “düşünüyorum ohalde varım” bir hayatta kalma krizinedönüşmüştür. n Hakkı Yırtıcı, Dr. Y.Mimar, Mekanar Mekan Araştırmaları

İpek Yürekli:Mimari tasarım bir uzmanlık alanıdır,çünkü bilindiği gibi, parçaların yan yanakonması hiçbir zaman tutarlı bir bütünoluşturmaya yetmez. Mimari tasarım; biryerin, durumun, insanların değişimineyönelik bir çalışma üretmektir. Bu değişimigerçekleştirmek için birçok uzmanlığaihtiyaç vardır. Ama bu farklı alanlarınkoordinasyonunu sağlayabilmek ve dahaönemlisi tutarlı bir bütüne ulaşabilmekbaşlı başına ayrı bir uzmanlık alanıdır.

Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlıkalanıdır, çünkü değişim yaratabilecektutarlı bir bütüne ulaşma konusundayetkinlik kazandırmayı amaçlar. Bukonunun uzmanının çok iyi bir dinleyici ve tasarım süreci boyunca farklı mecralararasında gerçekleşmesi gereken sayısıztercüme durumlarına hakim, her eğitimcigibi dürüst ama teşvik edici, ve en önemlisi bu süreçteki esas tasarımcınınkendisinin olmadığının da farkında olması gerekir. Kısaca iyi bir mimar olmak da, iyi bir eğitimci olmak da, tek başına iyi bir mimari tasarım eğitimcisi olmaya yetmez. n İpek Yürekli,Doç.Dr., İTÜ Mimarlık Fakültesi,Mimarlık Bölümü

AR

RE

DA

ME

NTO

57

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 57

Yetkinlik AlanıOlarak MimariTasarımAyşe Şentürer n Her ne kadar uzmanlık

tartışmalı bir kavram olsa da -uzmanlığın birtakım deformasyonlarından söz edilse de-uzmanlığı bir alanda deneyim, birikim, bilgi

yoğunlaşması, bu bilgi ve birikimin

spekülatif, bilimsel tartışmaya açıldığı yer ve

bütün bunlar üzerinden oluşan bir yetkinlik

durumu olarak tarif edebiliriz.

Bu tariften hareketle son zamanlarda içindebulunduğumuz akademik çevrelerdetartışmaya açılan (İTÜ Mimarlık Fakültesi),Arredamento Mimarlık’ın da bu sayısınakonu olan “mimari tasarım alanı ve onuneğitiminin bir uzmanlık alanı olup olmadığı”yönündeki tartışmada bu cümleyi, “mimari

tasarım bir uzmanlık alanıdır, çünkü ...”MİMARİ TASARIM BİR YETKİNLİKALANIDIR diye sürdürebiliriz. Bunun aksinisöylemek güç görünür! Bu yetkinlik üniversiteçevresinde master, doktora programlarını,doçentlik, profesörlük çalışmalarını vb.’niiçine alır. Aslında bu bir bakıma da bitmeyenbir yetkinleşme sürecidir.

Peki bu süreçlere müdahil olmamışsanız, yanidışındaysanız mimari tasarım yapabilirmisiniz? Yani ne mimar, ne de mimaritasarım alanında bir uzmanlığınız/yetkinliğiniz yoksa, hukuki çerçeveyi birkenara bırakırsak, sorunun cevabı, “tabii/evetyapılabilir” şeklinde olacaktır ki, çevremizbunun örnekleri ile de doludur (buradafiziksel çevreden söz ediyorum). Fakat buörneklerin de mimari tasarımı içeripiçermediği, mimarlık olup olmadıkları hep

tartışma konusudur; genel olarak damimarlık olarak kabul edilmezler [Hemenakla çok sıradışı ve çok yetkin resmi/okullumimarlık formasyonu almamış örneklerolarak Le Corbusier ve Tadao Ando gelsede...]. O zaman, bir yeri, binayı, çevreyimimarlık tanımı içinde tutan durum onuntasarımı, tasarım süreci, tasarımı yapanların

yetkinliği ile mi ilişkidir ki, bunun adı -öyleveya böyle- bugün mesleki alan, disiplin,uzmanlık olarak tariflenmekte veyaadlandırılmaktadır.

Bu soru mimarlara yöneltildiğinde ise, cevaphemen, “mimarlar tabii ki mimari tasarımyapabilir” şeklinde olacaktır... Öyle değil mi?Mimarlık eğitimi, mimari tasarım ve stüdyo

kültürü etrafında oluşturulmaktadır.Türkiye’de ders programının en az yüzde35’i, dünyada ise genel olarak programınyüzde 50’si mimari proje stüdyoları etrafındaşekillendirilmekte; mimarlık yapabilmek için,mesleki olarak, bu tür bir yetişme ve yetkinlikbeklenmektedir. Her mimarın tasarımı veyaptıkları yetkin midir gayet tartışmaya açıkbir durum olsa da! Tabii burada damimarlığın kapsamı, içerdikleri, aktörleri,disiplinlerarası oluş vb. durum ve tartışmalardevreye girmektedir... Fakat mimarlıkokullarının ilk aşamasına ilişkin bu yetkinlik

de herhalde yetmemiştir ki mimari tasarımalanında pek çok yl/master, doktoraprogramı söz konusudur. Hatta sözü edilenmimarlık eğitimi yine dünyanın pek çokülkesinde zorunlu bir ikili sistemi içermekte,ikinci kadame neredeyse tamamıyla mimari

tasarım ve stüdyo kültürü odaklı olarakprogramlanmakta, yapılmakta ve hatta bukısım uzmanlık “master” olarakadlandırılmaktadır.

Meslek ve uzmanlığın birbirlerine yakınkavramlar oldukları malumdur; bukavramlara eklenen bir de (mesleki)disiplinler konusu vardır ve bütün bukonudaki tartışmalar geniş bir külliyatasahiptir (meslek alanlarının, uzmanlıklarınortaya çıkışı, sonuçları... disiplinlerarası,ötesi ele alışlar, ihtiyaçlar vb.). Dolayısıyla,içinde bulunduğumuz koşullarda, mimari

tasarım belli bir deneyim, üretim, birikim,kısaca yetkinlik gerektiren, akademik,mesleki ve hukuki bir uzmanlık alanıdırdemek yanlış değildir...

Mimari tasarım eğitimine gelince, buradayetkinlik ihtiyacı katlanmakta, mimaritasarıma mimari tasarım eğitimi deneyimi,birikimi -stüdyo kültürü- eklemlenmektedir.“Mimari tasarım eğitimi bir uzmanlık

alanıdır çünkü ...” önermesinde de cevap ve

gerekçe, EVET/TABİİ MİMARİ TASARIMEĞİTİMİ BİR UZMANLIK ALANIDIR,ÇÜNKÜ HEM MİMARLIK, HEM MİMARİTASARIM VE HEM DE ONUNEĞİTİMİNDE BİR YETKİNLİK İHYİYACISÖZ KONUSUDUR şeklindeyükselmektedir. Peki; bu yetkinlik, deneyimve birikim, mimari tasarım ortamını aktif birtartışma ve üretim alanına çevirme kabiliyetinasıl kazanılmaktadır? Ve ortaya çıkantartışmalar doğrultusunda; bu yetkinliğesahip olmayanlar mimari tasarım eğitimiverebilir mi? Örneğin, yetkin bir mimar hattamimari tasarım alanında da yetkin/uzman birmimar, mimari tasarım eğitimi verebilir mi?Veya soruyu, tam da üniversitede tartışmanınyükseldiği yerden sorarsak; herhangi birakademisyen “mimar” fakat mimari tasarımalanında ve mimari tasarım eğitimindeyetişmemiş ve uzmanlaşmamış bir kişi(yetkin: deneyim ve birikim sahibi olan, bukonuda tezleri, görüş ve tartışmaları,yayınları bulunan kişi ise) mimari tasarımeğitimi verebilir mi?

Bu yetkinliğin, stüdyo kültürünün nasılkazanıldığı sorusunu bir adım sonrayabırakıp, diğerlerine yönelecek ve yine önceşöyle bir pratiğe dönüp bakacak olursak:İnanılmaz hız ve sayıda açılan üniversitelerle,mimarlıkla ilgili programlarda mimari

tasarım stüdyo yürütücüsü talebi zirveyapmıştır ve neredeyse herkes, herhangi birmimar, stüdyo kültürüne öğrencilik yıllarıdışında (hatta mezun olduğu okulkoşullarında orada dahi) değmemiş kişilermimari tasarım eğitiminde “ders”verebilmektedir. Böyle bir durumsözkonusudur... Fakat bu ortamlarınmimarlık ve mimari tasarım eğitiminde yetkinolduğunu söylemek pek ve hatta hiç mümkündeğildir ki hedefleri mimar yetiştirmektir...Yani mimarlığın dahil olduğu karmaşık

örgüleri sökebilecek ve yeniden kurabilecek

bir tasarımcı, tasarımcılar grubu!

Halbuki mimari tasarım stüdyosu; özgür birortamda yeterli bir donanımla mimarlık,

tasarım ve bağlantılı alanlar (sosyokültürelyaşam, kent, ekoloji, yaratıcılık...) üzerinesökümlerin yapıldığı, düşünce, araştırma veprojelerin geliştirildiği, sunulduğu, tartışıldığı,yayınlandığı, sergilendiği yerdir. Bu hedeflerikarşılayabilmek üzere mimari tasarım eğitimi;iletişim, eleştiri, tasarım ve temsile,paylaşıma, kent ve mekana, kısacamimarlığa... Bunun eğitim ve öğrenimine aitbilgi ve beceriye, kuramsal, kurgusalbirikime, kısaca yetkinliğe/uzmanlığa ihtiyaçduyar. Bu birikim ve onu tartışmaya açacakortam, heves, heyecan ve zorunluluklarA

RR

ED

AM

EN

TO

58

DO

SYA

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 58

DO

SYA

olmadan mimari tasarım eğitiminin verilmesive bu ortama ait yetkiliğin kazanılması, doğal olarak, sözkonusu değildir. Etik vehukuk açısından da bu yetkinliğe sahipolmayanların, hele de, birincil aktörler olarakbu stüdyolarda yer alması tartışmalıdır. Aksi tutumlarla “yetişmiş” ve “yetkin”kavramlarının içinin doldurması da mümkündeğildir. Dolayısıyla, bu örnekleri önümüzekoyarak birilerinin çıkıp, herhangi birakademisyen mimarın veya piyasada parlakhatta mimari tasarım alanında meşhur,becerileri olan bir mimarın gelip üniversitede“yetkin” bir mimari tasarım eğitimiverebileceğini öne sürmesi doğru değildir.

Dünyada farklı modellerle başarılı, yetkintasarımcı mimarlar üniversitelere davetedilmekte, mimari tasarım alanında yetkinmimarların yalnız stüdyoların değil akademikortamın da (master ve doktora tezçalışmalarının) parçası olmaları teşvikedilmekte; akademisyenlere de mimaritasarım ve eğitim alanındaki yetkinlikleriyleyer alabilecekleri pratik yaşantılarönerilmekte, bunun önü açılmaktadır.Kısmen benzer şekilde, son 15 yıldır İTÜMimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü’nde debelli ölçütlere bağlı olarak (son bir-iki yılhariç) ve belli sürelerle okul dışındanmimarlar davet edilmekte, her dönemsonunda tüm mimari tasarım stüdyolarınınkatıldıkları proje seminerleriyle stüdyo süreç ve sonuçları tartışılmaktadır. Bu deneyimlerden de, akademi dışındanmimarların mimari tasarım alanındakiakademisyenlerle birlikte çalıştıklarıkoşullarda stüdyolarının daha başarılıolduğunu söylemek mümkündür. Veyaakademiye yakın mimarların (düşünen, yazanve master veya doktora programına devameden veya bitirmiş) stüdyoları daha başarılıgörünmektedir. Veya üniversite içindenyükselen farklı tutumlarda, mimarlıkokullarının tüm kadrosunun mimari tasarımuzmanlığı içinden gelmekte olduğugörülebilmekte, dallanıp budaklanmalar bundan sonra gelmektedir...

Mimari tasarım alanının akademideki açılımı,“mimarlıkta kuram ve eleştiri, mimaritasarım-temsil kuram ve yöntemleri, mimaritasarımda mekan araştırmaları, mimaritasarım teknolojileri ve bilişim ve ‘mimaritasarım eğitimi*” olarak özetlenebilir. Bukonular mimari tasarımın eksenleri, tartışmave birikim hatlarındır, bunlar üzerindedüşünmeden, çalışmadan, pratik yapmadanmimari tasarım ve onun eğitimine katılım,konunun en önemli unsurlarını dışarıdabırakan tutumlar olacaktır. İçinde

bulunduğumuz koşullarda, mimarlık çatısıaltında, mimari tasarım alanı dışındaki alanve programlarda ise bu konularagirilmemektedir; oralarda başka eksenlerdebaşka deneyim ve birikimler söz konusudur[Bu aralıkta geniş ve uzun bir tartışmayagitmek mümkündür...]. Dolayısıyla, uzmanlıkkısmen tartışmalı bir kavram ve içerik olsa dayetkinlik önemlidir ve şu haliyle uzmanlığabağlanmıştır. Bu uzmanlıkların, yetkinliklerindahil olmadığı ortamlar zayıf ortamlardır,öyle de olacaklardır.

Doktora çalışmaları ve doçentlik alanları dabu uzmanlıkların devamında gelişmektedir.Mimari tasarım alanındaki bir doktorada,yukarıdaki eksenlerdeki bilgilerin, meselelerinimkanların izi sürülmekte, buralardanüretimler yapılmaktadır. Bu kanallara hiçgirmemiş öğretim üyelerinin dönüp bu alanınpratiği mimari tasarım eğitimini vermeleri,akademik (ve mesleki) yetkinlik ve etikaçısından sorunludur. Öğrenciye dehaksızlıktır! Pratikte, sözü edilen nedenlerle,aksi yönde durumlar ortaya çıkmış olsa da,

sonuçları da ortadadır! Özellikle mimaritasarım eğitiminde kazanılan yetkinlik hiçkuşkusuz bir müfredata bağlı bir meslekeğitim programını verme yetkinliği değildir.Stüdyo kültürü içinde, özellikle eleştirel veözgür bir ortamda kazanılan ve geliştirilen biryetkinlik ve uzmanlık alanıdır. O alanın adıda MİMARİ TASARIMDIR. O uzmanlığın(yetkinlik, bilgi, birikim, üretim,paylaşım/eğitim) kazanıldığı yer de bugünhala -fakat ancak içeriği ve içi dolu olan-ÜNİVERSİTEDİR. Le Corbusier, TadaoAndo gibi çok sıradışı örnekler deyetkinliklerini bir şekilde kazanmış, mimaritasarım alanındaki uzmanlıklarından hiçkuşku duyulmayan mimarlardır... Gerisi laf ü

güzaftır. n Ayşe Şentürer, Prof.Dr., İTÜ

Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

* 22 Haziran 2015 tarihinde İTÜ Mimarlık FakültesiMimari Tasarım Çalışma Grupları toplantısında gözdengeçirilen ve İTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanlığı’na sunulanMimari Tasarım Alanı Doçentlik Konu Alanları ve AnahtarKelimeleri raporundan.

AR

RE

DA

ME

NTO

59

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 59

Uzmanlığın Kısa Tarihi veTasarım ÖğretimiUğur Tanyeli n Uzmanlık, herhangi birpratiği “iyi” bilmek, “iyi” yapmak demekdeğil. Belirli bir konuda kayda değermarifet göstermek veya onu ortalamanınüstünde icra edebilmek de değil. Sadecetek bir pratik ya da bilgi alanı üzerindeyoğunlaşmak anlamına da gelmiyor. Öyle tanımlanabilseydi, neredeyse tümçağlarda ve yerlerde uzmanlık diye birkavramın ve uzman diye birininvarlığından konuşulabilirdi. Oysa, meslekalanlarının çok katı tanımlandığı, meslekteilerleme rotalarının titiz çizildiği çağlarda,örneğin, Avrupa Ortaçağı’nda veya geç 19. yüzyıl öncesi Osmanlı dünyasındauzmanlık kavramından söz etmekmümkün gözükmez. Loncaların yıllarsüren çileli eğitim süreçleri içindeyetişenleri bugün inceleyen biraz dikkatsiztarihçiler uzmanlık meselesinin çok ciddiyealındığı bir toplumsallığı araştırdıklarınısanabilirler. Çok uzun çıraklık ve kalfalıkdönemleri ardından ulaşılan ustalıkmertebesinin bir uzmanlığa işaret ettiğinidüşünmek zor değildir. Meslekten mesleğetransfer olunamayışı da yine uzmanlıkalanının presizyonu çerçevesindeyorumlanmak istenir. Ancak böyledüşünmek yanıltıcıdır.

Ekonomik anlamda üretim-tüketim vearz-talep dengelerinin sabitlenmeyeçalışıldığı prekapitalist sistemlerde meslek

öğrenme sürelerinin uzunluğuuzmanlaşmanın varlığını ortaya koymaz.Mesleğe katılımı yavaşlatır; mesleği farklıbiçimlerde icra etme, yaratıcılık göstermeyollarını tıkar; meslektaşlarının sayısınıyaklaşık hep aynı tutmaya yarar. Osayede üretilenlerin miktarı neredeysesabitlenir. Mesleğe o kadar yavaş nüfuzedilir ve onu becerebilme onayı o kadaryavaş kazanılır ki, üretim yöntemlerideğişemez hale gelir. Önceden bilinmeyenyeni nesne ve yöntemler icat etmeimkanları kısıtlanır. Aynı şeyleri aynıbiçimde ve aynı miktarda üretme haligarantilenmiş olur. Amaçlanan dabunlardır zaten. Böyle dönemlerdeaslında uzmanlaşma yaşanmaz; olsa olsabir mesleki pratik içselleştirilir ve biryaşam biçimi haline getirilir. Mesleğinve/veya bir pratiğin içine doğulur, oradayaşanır, orada ölünür. Mimarlık veinşaata ilişkin pratiklerde de aynengeçerlidir bu durum. Geleneksel anlamdaustalık uzmanlık demek değildir.

Prekapitalist yapılanmanın aşınmasıüretim-tüketim dengesinin yıkımıylaeşanlamlı. Daha çok, daha ucuz, dahakolay üretme, dolayısıyla yeni üretimsüreçleri ve yeni nesneler icat etme çabasıkapitalizme içseldir. İşte o zaman mesleğekelepçelenme sisteminin artık geçerliliğikalmaz. Mesleğe kelepçelenenler, yanieskisi gibi, eski yöntemlerle, eskideniçselleştirdikleri şekilde üretenler değil,aksini becerebilenler takdir görürler. Osayede bugün bile zihinleri bulandıranbazı değişimler olur. Sözgelimi,Rönesans’ın “uomo universale”si doğar.Kişinin mesleğine ve onun kalıplamışpratiklerine hapsi bitince, meslekaşırıdolaşan bir üretici türü belirecektir. Biryandan edebi etkinlik gösteren, öteyandan perspektif üzerine kitap yazan,mimarlık yapan, aile değerlerini anlatanAlberti, tıptan resme, mühendisliktasarımı ve mimarlığa kadar hemen herkonuyla ilgilenen Leonardo da Vinci gibikişilikler meslekaşırı ilk “evrenselinsanlar” olurlar.

Bu gibi adlar da henüz uzmanlıkkavramını üretmemiş erken kapitalist birdünyada yaşamışlardır. O dönemdeOrtaçağ’dakinin aksine, bir pratiği onunsınırlarının dışına çıkmayı denemeyecekkadar sağlamca içselleştirmemekavantajdır. “Uomo universale”,pratiklerin kadim kurallarını vetanımlarını elinden geldiğince hiçesayabilen, o sayede de her şeyle

ilgilenebilen kişidir. Kimi zaman bu herkonuyla ilgilenme imkanının bilgimiktarının azlığından kaynaklandığısanılır. Oysa değişim bilginin miktarınadeğil, tanımına ilişkin bir değişimdir.“Uomo universale”, bilinecek az şeymevcut olduğu için her şeyi bilmeye veyapmaya kalkışmaz. Herkesin her bilgiyeerişim ve üretiminin meşru hale gelişindenkaynaklanan bir imkanı kullanır. Bilgininartık verili, kutsal, dolayısıyla bilenözneden özerk olarak mevcut olmadığı,ama özneler tarafından üretilir olduğu biryeni epistemik rejim doğmaktadır. Bununanlamı, bilgi üretim tekellerininyıkılmakta olduğu. İşte o zaman pek çokkişi eskiden bilinmeyen yepyeni bir iştahlabilgi üretimine ve yeniden üretiminegirişir. Bilmek, yapmak, düşünce üretmekiçin lonca üyesi olmak, üniversite veyamedrese mezunu olmak, hiyerarşik onayaşamalarından geçmek, belirli birtoplumsal gruba mensup bulunmak, ailemesleğinin bağlayıcılığı vb. gibi engelleradım adım yıkılır. Kısaca Rönesans diyeadlandırılan bu dönemde uzmandenebilecek biri, gerek “specialist”,gerekse de “expert” anlamında yoktur.Bu terimlerden ilki mevcut bile değildir,ikincisi ise, örneğin, Fransızca veİngilizce’de 15.-19. yüzyıl aralığında“beceri sahibi, tecrübeli” gibi anlamlaragelir. O sayede, Michelangelo resim,heykel, mimarlık yapar, yeni askeritahkimat planları çizer (icat eder), şiiryazar. Ona çağdaşları da “dahi” derler;ancak dehası kişiliğinde ve becerilerininderinliğinde, uzmanlaşmasında değil,içinde yaşadığı epistemik rejimde içkindir.Becerilerinin hiçbirinin de çağdaşanlamda uzmanı değildir.

Aynı dönemde bir yandan da her bilgialanı yazılı kültür bölgesine doğrutransfer olmaktadır. Eskiden sadeceyapılır olan pratikler giderek yapılır,yazılır ve okunur olmaya doğrudönüşürler. Bu süreç kabaca 1450-1750 aralığında tırmanarak ünlü“Encyclopédie, ou dictionnaire raisonnédes sciences, des arts et des métiers”(1751-1772) ile bir “crescendo”ya ulaşır.Önceki dönemde bilgi tekellerini yıkmak,bu yeni dönemdeyse bilgi alanlarıarasında sınırlar çizme çabası başatolacaktır. Aydınlanma Çağı’nın örnekyapıtı “Encyclopédie” bilgi birikiminisınıflar, düzenler ve disipline eder. Bilgiartık kategorilere ayrılmış, ancak, biranlamda da demokratikleştirilmiştir. Eskibilgi hiyerarşileri yıkılmaktadır.A

RR

ED

AM

EN

TO

60

DO

SYA

1

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 60

DO

SYA

Ansiklopedilerin alfabetik sınıflamadüzeni her şeyden önce bueşdeğerleştirmeyi haber verir. Konular Ortaçağ’da hemen her yerdebenzeşen saygınlık düzeylerine göre değil, adlarının ilk harflerine göredizilirler. Bu yeni epistemik rejimde,örneğin, ayakkabıcılık ile teolojiarasındaki sıradizim ilişkisi sadecealfabetiktir. Bilginin eşdeğerliklikategoriler halinde örgütlenişi, özgül biradı olan her konunun, her pratiğin ayrıbir bütün olarak ele alınmasına gidenyolu da açar. Bilgi dünyası ansiklopedimaddeleri gibi iç tutarlıklı altbirimlereayrıştırılır. Ya da böyle ayrıştırılabildikleriiçin artık ansiklopediler yapma imkanıdoğmuştur. Bu parçalanma yeni uzmanlıkkavrayışını da tanımlıyor. Metaforikolarak, tanımı ve içeriği bir ansiklopedimaddesi halinde yazılabilir her şeyzamanla bir uzmanlık alanı olur çıkar.

Asıl önemlisi, “Encyclopédie”nin temsilettiği epistemik rejimde her konu artık o konuyla ilişkisiz olanlar tarafından dabilinebilecektir. Ne var ki, “Encyclopédie”aynı zamanda paradoksal olarak bilmekile icra etmek arasında gelecekte iyicemuhkemleşecek sınırı çizen araçlardanbiridir. Orada cam üretiminden, saatyapımına, yelkenciliğe, metalürjidenmimarlığa, basım teknolojisindencoğrafyaya kadar her konuyu okumaşansı vardır, ama bu “demokratik” şansonlara ilişkin pratikleri uygulayabilmekanlamına gelmez. Daha doğrusu şu olur:

“Encyclopédie”deki maddeleri okuyanlar,okuyabilenler o pratikleri asla icraetmeyecek olanlardır; icra edenlerse

onları okumazlar ve/veya okuyamazlar.“Uzman” bu değişimle birlikte doğar. O,okuyanlardan değil, okumayanlardandır.Bazen o maddeleri yazandır; ancak herhalükarda onun bilmekten fazla bir icraetme iktidarı vardır. Bu iktidar icraetmekten öte, farklı icra edebilmeiktidarıdır da. Giderek uzman belirli birkonudaki üretimi o güne kadaryapılagelenden farklı yapabilen kişitanımını edinir. Evine “Encyclopédie”ciltlerini dolduranlarda olmayan da oiktidardır. Onlar yalnızca yapılanagelene,uygulanagelene ilişkin malumattanhaberdar olurlar. Oysa kapitalizmteknolojik üretim süreç ve yöntemlerininçoğullaşmasıyla atbaşı gider. Yeni yollardenenir. Hiçbir süreç ve yöntemmetindekilerin aksine sabitlenemez.Uzmanlık, yavaş yavaş yeni yollardeneyebilmek anlamını bu nedenleedinecektir. Rönesans’takinin aksine,herkes tarafında icra edilme imkanlarınıngiderek kısıtlanması, yöntemlerinkarmaşıklaşmasından çok, onların bupotansiyel çoğullaşmasıyla ilişkilidir. Öte yandan da aynı değişim bir yanılsamayaratıp hepsini bilinebilirlik alanının içine almış gibidir: İsteyen okur, öğrenir.Ne var ki öğrenemez, olsa olsa bir“generalist” olur. Her şeyi okuyuphakkında bir şeyler öğrenebilen birçokbilmişe, “malumatfuruş”a dönüşür.Demek ki, “generalist” ile “specialist”aynı epistemik rejimde ortaya çıkarlar.Özetle, bilgi alanlarına sınırlar çizme ve o doğrultuda yazma çabası uzmanlıkkavramının da doğuşu demektir. Üsteliksınırlar yeni sınırlar doğura doğuraamipsi bir çoğullaşma da yaşarlar. Artıksözgelimi tıp mesleği değil, onun farklı

uzmanlık (ihtisas) kesimleritanımlanmaya başlar. “Spécialiste”,“specialist” kavramının Fransızca’da1842, İngilizce’de 1852’den başlayanömrü değişimin nasıl olduğunu dagösteriyor. Bu değişim Türkiye’de GeçOsmanlı döneminde başlar, “ihtisas,mütehassıs, ihtisaslaşma” gibi sözcükler19. yüzyıl biterken belirirler.

18. yüzyıldan başlayan ve 20. yüzyılınbüyük parçasında da rakipsiz kalan buepistemik disiplin rejiminde mimarlıkuzmanının ve mimarlık öğretimindeuzmanlığın tanımı ve rolü ne?

Mimarlıkta da neredeyse her bilgialanında olan olur: Bir dikotomi yaşanır.Bir tarafta okunarak ve görsel araçlarlaöğrenilmeye, bilinmeye açık olan biryarımdan; diğer tarafta da yaparak, icraederek öğrenilen bir diğer yarımdanoluşan bir epistemik ikiz ortaya çıkar. 15. yüzyıldan itibaren yazılmakta olan

AR

RE

DA

ME

NTO

61

1 Alberti, kendi hazırladığı madalyonda.

2 Leon Battista Alberti’nin eserlerinin toplubasımı: “Opuscoli morali di Leon BatistaAlberti gentil’huomo firentino ne’ quali sicontengono molti ammaestramenti necessarijal viuer de’ l’huomo, così posto in dignità,come priuato. Tradotti, & parte corretti da M.Cosimo Bartoli”, 1568, Venedik. Kitap yazarınahlaka, aileye, matematiğe, mimarlığa veresme ilişkin tüm metinlerini kapsar.

3 “Opuscoli morali di Leon Batista Alberti”niniçindeki matematik risalesinden yüksekliklerinölçülmesine ilişkin görseller.

2 3

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 61

konuya ilişkin kitapların varettiği veilettiği bir mimarlık vardır; onun yanısırabir de tasarımsal ve inşai pratiklerleüretilen başka bir mimarlık mevcuttur.İkisi arasında zorunlu bir bağlantı yoktur.Üstelik karşıt doğrultularda ilerlerler.Metinlerdeki mimarlık sabitlemeye,katılaştırmaya çabalarken, icra edilenmimarlık çoğullaşır, buharlaşır durur. Ne mutlu ki, kuşaklar boyuncamimarların çoğu hiç kuramsal kitapokumadan yapılar tasarlayıp inşa etmeyibecereceklerdir. Kuramsal mimarlıkkitaplarını okuyanların çoğunluğu datasarımsal ve inşai pratik yapmayacaktır.

Kuşkusuz, bir grup kitapsa, inşa edenlere yol gösteren kılavuzlarniteliğinde olacaktır. Ama, onlar da aynışekilde bilgiyi yeniden üretirken, birtaraftan da disipline edici, sabitleyici,standartlaştırıcı mecralar haline gelirler.Sözgelimi, marangozluk kitabımarangozluk yapma yordamlarını,yöntemlerini kendi içeriğine hapseder.Konstrüksiyon kitabı sadece yolgöstermez; aynı zamanda da yapılabilir,uygulanabilir olanların sınırını çizer.“Neufert” gibi kitaplar boyut-tasarımilişkisini sabitlemeye yarar.

Yukarıda özetlenen dikotomi, mimarlıkta yapmayı ve yazmayı iki ayrımarifet haline getirir. Kuşkusuz o ikiyüzyıl içinde ve hatta onun öncesindekiyaklaşık üç yüzyılda da hem yazan, hemyapanlar vardır. Örneğin, Laugier (1713-1769) ve Ruskin (1819-1900) sadeceyazarlar; Pugin (1812-1852), Gropius(1883-1969), Wright (1867-1959) yazarve yaparlar; Mansart (1646-1708),Labrouste (1801-1875) ve daha sayısızmimarsa sadece yapar (tasarlar ve inşa eder). Her üç kategori de ayrıuzmanlaşmalara işaret ediyor. Yazmanın, tasarlamanın ve hemtasarlayıp hem de kuramsal etkinliktebulunmanın ayrı uzmanlık bölgeleriolduğu bir çağa ayak basılmaktadır. Üç uzmanlık rolü doğmuştur. BunaABD’den ve geç 19. yüzyıldan başlayarak dördüncü bir rol olan inşaetme de katılır. Şantiye mimarı denen bu uzman ne yazar, ne de tasarlar;A

RR

ED

AM

EN

TO

62

DO

SYA

4 D’Alembert ve Diderot’nuneditörlüğünde hazırlanan“Encyclopedie”nin ilkcildinin başlık sayfası.

5 “Encyclopedie”de Saatçilikmaddesi görsellerinden...

6 “Encyclopedie”deEkmekçilik maddesigörsellerinden…

4

5

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 62

DO

SYA

tasarlanmış ve projelendirilmiş olanıgerçeğe dönüştürür.

Ne var ki, mimarlık alanındauzmanlaşma süreçleri, örneğin, tıptakinebenzer bir seyir izlemez. Mimarlık,yaşamakta olduğu parçalanmalaraneredeyse sürekli direnmeye çalışır.Mimarlığın ayrılmaz bir pratikler bütünüolduğu iddiası hep korunmaya çalışılır.Çok geniş bir mimar çoğunluğumimarlığın ayrılmaz bir bütün olduğusavının sadece saymaca olduğunu, sadeceböyle olduğuna inanmak suretiyle ayaktatutulduğunu kabul etmek istemeyecektir.Hala da istemeyenler vardır. En çarpıcıgerçekler bile devekuşuluk teknikleriylegörmezden gelinir. Hastane planlamasıyapan büroda çalışan da mimardır,Tadao Ando da. Bunların çok asgari kimi müşterekler dışında benzerliğiyoktur bile. Ne yaptıkları işler, netoplumsal alımlanışları, ne ekonomikvarlık koşulları, ne yetişmeleri benzer.Ancak bunu açık açık savunmaktanitinayla kaçınılır. Maketçilikle geçineninde, mutfak tasarımcı-yapımcı-satıcısınında, Zumthor’un da mimar olduğunainanılır. Veya mimarlık tarihçisinin de,konstrüksiyon öğreten hocanın da, projeeleştirisi verenin de aynı mimarlıköğretimi sistemi içinde farklılaşmamışkimliklere sahip olduğu savunulabilir.Savunulur da; işte o zaman yanlışyapılmış olur.

Bazıları belki gerçekten de farklı çoğulrolleri kişiliğinde topluca barındırıyordur.Ama bunu genel durum sanmak uzmanlıkkavramını tahrip etmek demektir, çünküyukarıda özetlenen değişim süreci aynızamanda da uzmanlığın ana ölçütlerini,kişiye özellik ve sabitlenemezlik halinegetirmiştir. Uzmanlaşma bağlamında çok sık dikkatlerden kaçan meselelerdenbiri de, uzmanlıkla kişinin kendi bilgibirikiminin sınırlarını kendisininçizebilmesinin, yani bireyselleşmeninayrılmaz bir ikili olduğu. Uzmanlık, farklı bir altbilgi alanında daha ayrıntılı eğitim görmekten ibaret değil.Uzmanlık, yukarıda da belirtildiği gibi,bireyleşmenin bir bileşenidir. Uzman,bilgi alanları arasındaki ve içindeki ofarazi ve saymaca sınırları ister aşar, ister aşmaz; ancak herhalükarda bunakendisi karar verir. Ortaçağ’dauzmanlaşma olmayışının nedenlerindenbiri de, kişinin hangi konuyu ne kadar venasıl bilip uygulayacağı kararının kişiselolmayışıydı. Yetenek ve zeka düzeyi

farkları bile, aynı mesleği icraedenler arasında farklı beceribirikimleri yeşermesine imkanvermezdi. Güncel uzmanlık kavramı ise tam da bunu amaçlar.Uzman, kendi bilgi-beceri sınırlarını kendi çizer.

O halde uzmanlık, yüksek lisans vedoktora öğretimiyle eşanlamlı değil. O yüzden, bir mimarlık tarihçisi aynızamanda da fakülte atölyelerindetasarım eleştirisi yapabilir; bu, hermimarlık tarihçisinin aynı işiyapabilmesi anlamına gelmiyor.Böyle bir etkinlik göstermeyen birieksiklik travması yaşamaz. Bunuyapanın da üstünlük kompleksigeliştirmesi gerekmediği gibi... Birtasarım hocasının tasarım kuramlarıkonusunda yetkili olması, tümtasarım hocalarına bu hakkıotomatik olarak sunmaz. Kendiakademik sınırlarına ilişkin kararıkendi verenler nerede genişleyipnerede daralacaklarını ve bunlarınasıl yapacaklarını kendileri tanımlarlar.Her iki durum da uzmanlıklar ortayaçıkabilir. Otomatik olarak değil, kişiyeözgü nedenlerle bu şansa ulaşılır veyaulaşılmaz. Ancak, Türkiye gibibireyselleşmenin hala tıkanıklıklaryaşadığı bir ülkede uzmanlığın kişiye özelolduğundan konuşmak çok tehlikeli.Böyle durumlarda hemen daima herkesinher mimari akademik işi yetkiyleyapabileceği gibi yorumlar belirir deondan. Üstelik, o iddia biraz yukarıdadile getirilen, “mimarlığın bütünsel birpratik olduğu” şeklindeki köhne inançlakolayca ittifak kurar. Madem ki,mimarlık kentin makro ölçeğindenkonutun ve mobilyanın mikro ölçeğinekadar, inşai etkinlikten ütopizme kadar,uygulama yapmaktan yazmaya veöğretim üyeliğine kadar her açıdanayrılmaz bir bütündür, herkes bunun her kesiminde at oynatabilir sanılır.

Ne var ki, mimarlığın (ve hatta tümpratiklerin) bugünün dünyasında uçsuzbucaksız bir sınıraşımı alanı oluşu,uzmanlıkları silmez, aksine sağlamlaştırır.O müphem ve kaygan sınıraşımızemininde bireyler, ancak kendilerineözgül sınırlar çizerek çalışmayı veyaşamayı becerirler. Bireysel uzmanlıklarinşa ederler. Çünkü, ihtisaslaşmanın katısınır tariflerinde değil, her bir özneninkendi beceri ve sınırlama iktidarındaolduğu bir dünyada yaşıyoruz. Bireyler,

dışsal değil içsel gerekçelerle, o bilgialanına değil, kendi kişisel bilmebölgelerine sınırlar tanımlarlar. Tabii ki,kimileri de bunu yapmaz ve mimarlığınbütünselliği savının arkasına sığınarak her konuyu bilen kişi olma iddialarıgeliştirirler. Bunu savunurlar ve dahakötüsü uygulamaya çabalarlar. Onlarınmarifetlerinin sınırı yoktur.

Bilgi alanının sınırlarının her seferindebireysel olarak çizildiği ve paradoksalolarak sürekli sınıraşımları yaşanan birçağda, uzmanlık kalitesine ilişkin kararlarnasıl verilebilir? Bunun, uzmanın o bilgialanını dönüştürme iktidarını kullanıpkullanamaması dışında bir ölçütü galibayok. Dönüştürebiliyorsa, yeni düşünme ve yapma yolları açabiliyorsa, uzmanlığıkonusunda olumlu yargılar verme imkanıdoğar. Mevcut epistemik rejime sadeceitaat etmekle yetiniyorsa, eylem alanını ne kadar genişletirse genişletsin veyadaraltırsa daraltsın, “abesle iştigalediyor” demektir. Özetle, fakültelerdekürsüleri, anabilim dalı örgütlenmelerinilağvetmek uzmanlaşmayı ortadankaldırmaz -tıpkı onlara sıkı sıkısarılmanın da uzmanlaşmayı mümkünkılmadığı gibi- ama, herkesin her farklımimari pratiği fütursuzca yapmasınagiden yolu açmak uzmanlaşmayıdoğmadan öldürmektir. Haddinibilmezliği kurumsallaştırmaktır. n Uğur Tanyeli

AR

RE

DA

ME

NTO

63

6

054-063 Dosya 8_Layout 6 9/29/15 5:26 PM Page 63