Mocarstwowość w polityce zagranicznej RPA?cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element... · w wyborach 1948 roku. ZwyciŒska partia HNP (Ponownie Zjedno-czona Partia Narodowa),

Andrzej G¹sowski

MOCARSTWOWO�Æ W POLITYCEZAGRANICZNEJ REPUBLIKI

PO£UDNIOWEJ AFRYKI?

MANIFESTATION OF A HEGEMONYOF THE REPUBLIC OF SOUTH AFRICA�S

FOREIGN POLICY?

Forum Politologiczne � Tom 13INP UWM Olsztyn 2012

Wstêp

Nawi¹zuj¹c do problematyki �mocarstwowo�ci� nasuwa siê py-tanie, czy Po³udniowa Afryka by³a, jest oraz czy bêdzie w przysz³o�ci�skazana na mocarstwowo�æ�, a je�li tak, to czy znajduje to odzwier-ciedlenie w polityce zagranicznej tego pañstwa?

Najczê�ciej uwzglêdnia siê najwa¿niejsze komponenty mocar-stwowo�ci: materialny, wojskowy, motywacyjny1. W ramach tegopodzia³u wyró¿nia siê mocarstwa uniwersalne, sektorowe i regional-ne. Nale¿a³oby wiêc okre�liæ, czy Republikê Po³udniowej Afryki (RPA)mo¿na uznaæ za mocarstwo, a je�li tak to w jakim wymiarze?

Republika Po³udniowej Afryki jest bezdyskusyjnie najbardziejrozwiniêtym gospodarczo i stabilnym politycznie krajem na konty-nencie afrykañskim. Gospodarka Po³udniowej Afryki jest trzy razy

1 S. Bieleñ, Miêdzynarodowe stosunki polityczne, w: K.A. Wojtaszczyk,W. Jakubowski (red.), Spo³eczeñstwo i polityka. Podstawy nauk politycznych,ASPRA-JR, Warszawa 2007, s. 786�809.

534 Andrzej G¹sowski

wiêksza od kolejnego pod tym wzglêdem kraju � Nigerii. RPA zaj-muj¹c tylko 3% powierzchni kontynentu, wytwarza oko³o 40% ca³ejprodukcji przemys³owej, ponad po³owê elektryczno�ci i 45% wydoby-cia surowców mineralnych2. Po³udniowoafrykañska warto�æ PKB(liczonego w warto�ci parytetowej) odpowiada ponad 1/3 PKB ca³ejAfryki (34,3%) oraz 84,8% PKB ca³ego regionalnego ugrupowaniaSADC3. Jednak¿e w skali �wiatowej RPA zajmuje dopiero 24. miej-sce pod wzglêdem wielko�ci PKB, oraz 25. miejsce w �wiecie podwzglêdem powierzchni (1,2 mln km2). Tak¿e pod wzglêdem liczbyludno�ci � 49,9 mln km2, RPA zaliczana jest do krajów �redniejwielko�ci4. Pod wzglêdem drugiego z czynników sk³adaj¹cego siê namocarstwowo�æ, czyli wojska, jedynie RPA w skali kontynentu afry-kañskiego posiada licz¹ce siê si³y zbrojne sk³adaj¹ce siê z wojskl¹dowych, lotnictwa i marynarki wojennej. RPA dysponowa³a tak¿ebroni¹ atomow¹. W roku 1989/1990 RPA jako jedyny kraj w historiizrezygnowa³ z posiadania broni nuklearnej5. W armii po³udniowo-afrykañskiej s³u¿y prawie 60 tys. osób. Na utrzymanie wojskw bud¿ecie przeznaczono 3,7 mld USD, co odpowiada 1,3% PKB.Si³y zbrojne RPA zosta³y wzmocnione zakupem nowoczesnego sprzê-tu � okrêtów wojennych i ³odzi podwodnych, samolotów bojowych,�mig³owców. RPA, dysponuj¹ca znaczn¹ liczebnie i dobrze wyszkolo-n¹ jak na warunki afrykañskie armi¹, coraz aktywniej partycypujew misjach pokojowych pod egid¹ UA i ONZ. Regionalne, stabilizu-j¹ce znaczenie si³ zbrojnych RPA oprócz wzmiankowanego udzia³uw misjach pokojowych znalaz³o swój wyraz w pro�bie Namibii, Mo-zambiku i Tanzanii o ochronê ich terytoriów morskich przez po³u-

2 SA Country Review Report No. 5, September 2007, s. 9.3 South Africa Human Development Report 2003. UNDP, Oxford Universi-

ty Press Southern Africa, Cape Town 2003, s. 253. Na temat SADC w dalszejczê�ci artyku³u.

4 Mid-year population estimates 2010, Statistics South Africa, PO302, Pre-toria 2010.

5 F.W. de Klerk, The Last Trek a New Beginning. The Autobiography, PANBooks, London 1999, s. 273�274.

535Mocarstwowo�æ w polityce zagranicznej...

dniowoafrykañsk¹ marynarkê wojenn¹6. Jednak¿e si³y zbrojne RPA,wprawdzie najwiêksze w Afryce, nie wytrzymuj¹ jednak porównaniaz armiami USA, Rosji, Chin czy najwiêkszych pañstw UE.

Ju¿ to zestawienie danych ekonomicznych i militarnych wska-zuje, ¿e o mocarstwowo�ci Po³udniowej Afryki mo¿na mówiæ jedyniew wymiarze regionalnym. Ocenê znaczenia RPA w regionie przepro-wadzi³ pod koniec lat 90. XX wieku Marcin W. Solarz7.

Odrêbnym czynnikiem warunkuj¹cym o ewentualnych mocar-stwowych ambicjach pañstwa jest czynnik motywacyjny, który bê-dzie g³ównym elementem analizy w tej pracy. W analizie w szcze-gólno�ci wykorzystano zaproponowan¹ przez Ryszarda Ziêbê typologiêuwarunkowañ polityki zagranicznej pañstwa, z uwzglêdnieniempodzia³u na uwarunkowania wewnêtrzne i zewnêtrzne o charakte-rze obiektywnym i subiektywnym8.

Celem tej publikacji, bazuj¹cej na wynikach analizy przeprowa-dzonej przez Andrzeja G¹sowskiego uwarunkowañ polityki zagra-nicznej RPA9, jest próba okre�lenia na ile polityka zagraniczna RPAma wp³yw na kszta³towanie pozycji Po³udniowej Afryki jako mocar-stwa w wymiarze regionalnym, kontynentalnym i globalnym.

Przed podjêciem oceny wa¿no�ci polityki zagranicznej RPA wspó³-cze�nie oraz próby oceny jej kszta³tu w przysz³o�ci krótko omówionoznaczenie tej czê�ci kontynentu afrykañskiego w przesz³o�ci.

6 R. Simpson-Anderson, Diplomats and Defenders: South Africa and theUtility of Naval Power, Annual Policy Review of the South African Navy, 1996,w: J. Cilliers (ed.), ISS Monograph Series, February 1997, No. 9, s. 37.

7 M.W. Solarz, Republika Po³udniowej Afryki. Trwa³o�æ czy zmierzch potêgiw regionie?, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 1999.

8 R. Ziêba, Wstêp do teorii polityki zagranicznej pañstwa, WydawnictwoAdam Marsza³ek, Toruñ 2007, s. 17�35.

9 A. G¹sowski, Uwarunkowania polityki zagranicznej Republiki Po³udnio-wej Afryki, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pu³tusk 2008,praca doktorska nieopublikowana.


Znaczenie Po³udniowej Afryki w �wieciedo po³owy XIX wieku

Ta najdalej na po³udnie wysuniêta czê�æ kontynentu afrykañskie-go to w wiêkszo�ci wy¿yny o �rednim wyniesieniu 1200 m n.p.m., cow po³¹czeniu z niedostateczn¹ liczb¹ opadów na wiêkszo�ci teryto-rium kraju nie sprzyja³o trwa³emu osadnictwu10. Tereny te zosta³yzasiedlone oko³o 40 tys. lat temu przez ludy pasterzy-zbieraczyKhoisan. Pierwsze negroidalne grupy rolniczo-my�liwskie u¿ywaj¹-ce ¿elaza pojawi³y siê na ziemiach dzisiejszej Afryki Po³udniowejdopiero ok. 300 roku p.n.e. Pod wzglêdem organizacji spo³eczno-politycznej w momencie zetkniêcia siê z bia³ymi kolonistami w XVIIwieku po³udniowoafrykañskie ludy Bantu znajdowa³y siê w stadiumzaawansowanego rozwoju wspólnoty rodowo-plemiennej. Tak wiêcw porównaniu do licz¹cego kilka tysiêcy lat cesarstwa Etiopii, kró-lestw rejonu Afryki Zachodniej czy �ródziemnomorskich pañstwpó³nocnej Afryki poziom rozwoju spo³eczno-politycznego plemiontubylczych rejonu Po³udniowej Afryki by³ s³abo zaawansowany. Przezstulecia nie wykazywa³y te¿ wiêkszego zainteresowania, najdalejwysuniêt¹ czê�ci¹ kontynentu afrykañskiego, su³tanaty arabskie,Indie czy Chiny. Równie¿ biali przybysze najpierw Portugalczycy,nastêpnie Holendrzy i Brytyjczycy a¿ do po³owy XIX wieku w bar-dzo ograniczonym zakresie penetrowali interior z Przyl¹dka Kapsz-tadzkiego. Jedynie w rejonie samego Przyl¹dka Dobrej Nadziei po-wsta³o trwa³e osadnictwo bia³ej ludno�ci � najpierw holenderskiej,pó�niej wzmocnione nap³ywem kolonistów angielskich. Poza ten rejonmigrowa³y od pocz¹tków XIX wieku jedynie nieliczne grupy potom-ków ch³opów holenderskich � Burów. Z punktu widzenia interesówHolendrów, a pó�niej Brytyjczyków � istotne znaczenie dla ich im-periów mia³a jedynie mo¿liwo�æ kontrolowania z Przyl¹dka Dobrej

10 Republika Po³udniowej Afryki, w: Afryka. Popularna Encyklopedia Po-wszechna. Kontynenty i Pañstwa, Oficyna Wydawnicza Fogra. Grupa Wydawni-cza Bertelsman, Kraków � Warszawa 2000, s. 305�306.


Nadziei szlaków morskich do Indii. Pozosta³a czê�æ dzisiejszej Po³u-dniowej Afryki, praktycznie ich nie interesowa³a. Nale¿y pamiêtaæ,¿e od po³owy XIX wieku trwa³a zaciek³a rywalizacja pañstw europej-skich o posiad³o�ci w innych czê�ciach Afryki, tzw. �Wy�cig o Afrykê�(Scramble for Africa). Jak wiêc wynika z tego krótkiego przegl¹du,rejon Afryki Po³udniowej nie sprzyja³ ani powstawaniu znacz¹cychstruktur spo³eczno-politycznych ludno�ci Bantu, ani te¿ nie wyda-wa³ siê specjalnie atrakcyjny dla europejskich kolonizatorów.

Ten skrótowy przegl¹d wydaje siê wystarczaj¹cy dla udokumen-towania marginalnego znaczenia najbardziej po³udniowej czê�cikontynentu afrykañskiego a¿ do momentu odkrycia z³ó¿ diamentówi z³ota w II po³owie XIX wieku. Tak wiêc, Po³udniowa Afryka przezznaczn¹ czê�æ swojej historii nie by³a �skazana� na mocarstwowo�æani w wymiarze kontynentu afrykañskiego, ani tym bardziej w re-lacjach ze �wiatem.

Miêdzynarodowe relacje Afryki Po³udniowejod po³owy XIX wieku do upadku apartheidu

Postrzeganie i znaczenie Po³udniowej Afryki w �wiecie uleg³odramatycznej zmianie wraz z odkryciem diamentów w Kimberley(1857) oraz 30 lat pó�niej � najbogatszych w �wiecie z³ó¿ z³otaw regionie Witwatersrandu. Wej�cie w orbitê zainteresowañ ówcze-snych mocarstw europejskich tej bogatej w surowce mineralne czê-�ci Afryki okaza³o siê nie tylko bardzo spektakularne, ale przynios³owiele nieszczê�æ i zniszczeñ (w tym wojna bursko-angielska 1899-1902), a przede wszystkim ca³kowicie zmieni³o struktury spo³ecznei ekonomiczne zarówno grup Bantu, jak i ludno�ci bia³ej.

Po³udniowa Afryka dziêki eksploatacji, ale tak¿e przetwórstwuzasobów naturalnych, sta³a siê w XX wieku najwiêksz¹ potêg¹ go-spodarcz¹ na kontynencie afrykañskim. Jednak¿e najpierw zale¿-no�æ od imperium brytyjskiego, a nastêpnie izolacja miêdzynarodo-


wa apartheidowskiej RPA w sposób zasadniczy ogranicza³y mo¿liwo-�ci oddzia³ywania tego pañstwa na arenie miêdzynarodowej11.

W wymiarze relacji miêdzynarodowych od utworzenia Zwi¹zkuPo³udniowej Afryki (ZPA) w 1910 roku, a¿ do og³oszenia powstaniaRepubliki Po³udniowej Afryki w 1961 roku, kraj by³ podporz¹dkowa-ny Wielkiej Brytanii. Zale¿no�æ od metropolii ulega³a stopniowemuos³abieniu. Wyrazem tego by³o przyznanie statusu niezale¿negopañstwa z³¹czonego z Wielk¹ Brytani¹ osob¹ w³adcy i wspó³prac¹w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów w 1926 roku. Jeszcze przeduzyskaniem pe³nej niezale¿no�ci od Wielkiej Brytanii w 1927 rokuutworzono Ministerstwo Spraw Zagranicznych12. Niezale¿no�æ pañ-stwow¹, podobnie jak i inne dominia Imperium Brytyjskiego, ZPAotrzyma³ w ramach Statutu Westminsterskiego w 1931 roku. Mimo¿e pe³n¹ niezale¿no�æ tak¿e w wymiarze polityki zagranicznej krajuzyska³ dopiero w 1961 roku, wybitni politycy po³udniowoafrykañ-scy podejmowali próby aktywnego uczestnictwa w kszta³towaniu ³adumiêdzynarodowego. Tak¹ osobisto�ci¹ by³ niew¹tpliwie Jan Smuts� by³y genera³ wojsk burskich walcz¹cych przeciwko Wielkiej Bry-tanii, a nastêpnie zwolennik pojednania z Brytyjczykami i wielo-krotny premier ZPA13. Cieszy³ siê miêdzynarodowym uznaniem jakopolityk i nietuzinkowy my�liciel. By³ jedyn¹ osob¹, która podpisa³auk³ady pokojowe koñcz¹ce zarówno pierwsz¹ jak i drug¹ wojnê�wiatow¹. Nie uchroni³o to jednak premiera J. Smutsa i kierowanejprzez niego partii � UDP (Zjednoczona Partia) przed pora¿k¹w wyborach 1948 roku. Zwyciêska partia HNP (Ponownie Zjedno-czona Partia Narodowa), która wkrótce przekszta³ci³a siê w NP (PartiêNarodow¹) rozpoczê³a realizacjê programu apartheidu, czyli oddziel-

11 A. G¹sowski, RPA. Wydawnictwo Trio, Warszawa 2006, s. 471.12 T. Wheeler (ed.), History of the South African Department of Foreign

Affairs, 1927�1993, SAIIA, Johannesburg 2005, s. 799.13 A. ¯ukowski, Jan Smuts � przywódca nie tylko po³udniowoafrykañski,

w: A. ¯ukowski (red.), Przywódcy i przywództwo we wspó³czesnej Afryce, �ForumPolitologiczne�, t. 7, Olsztyn 2008, s. 173�179.


nego rozwoju bia³ej i kolorowej ludno�ci. Jawnie g³oszony programsegregacji rasowej wywo³a³ narastaj¹cy ostracyzm na arenie miê-dzynarodowej. Jednym z pierwszych tego przejawów by³o wniesieniew roku 1948 na forum ONZ przez rz¹d Indii skargi na Po³udniow¹Afrykê w zwi¹zku z dyskryminacj¹ Hindusów w tym kraju.

Nie jest celem tej pracy szczegó³owa analiza sytuacji na forummiêdzynarodowym Zwi¹zku Po³udniowej Afryki, a od 1961 rokuRepubliki Po³udniowej Afryki. Nale¿y odnotowaæ, ¿e wraz z wdra¿a-niem kolejnych ustaw, wprowadzaj¹cych w ¿ycie politykê aparthe-idu, narasta³ miêdzynarodowy bojkot Po³udniowej Afryki na ró¿nychp³aszczyznach � spo³ecznej, gospodarczej, a nastêpnie politycznej.Nale¿y jednak podkre�liæ, ¿e nawet najzagorzalsi przeciwnicy apar-theidu nie negowali gospodarczej i militarnej przewagi RPA nadpozosta³ymi pañstwami afrykañskimi. Ekonomiczno-militarna potê-ga RPA na kontynencie afrykañskim mimo ró¿norakich dzia³añpolitycznych rz¹du apartheidowskiego nie zapobieg³a narastaj¹cejizolacji politycznej kraju zarówno w Afryce jak i na �wiecie. Przy-wódcy pañstwa apartheidu podejmowali próby o ró¿norakim charak-terze, aby przerwaæ narastaj¹c¹ zarówno w wymiarze regionalnym,jak globalnym izolacjê kraju. Poza dzia³aniami dyplomatycznymiwykorzystywano bezwzglêdn¹ przewagê militarn¹, niszcz¹c centraopozycji w s¹siednich krajach, wspieraj¹c grupy zbrojnej antykomu-nistycznej partyzantki w Mozambiku i Angoli, a nawet prowadz¹cregularne dzia³ania zbrojne na terenie Angoli14. Pomimo to narasta-³a, tak¿e w wymiarze miêdzynarodowym, aktywno�æ grup opozycyj-nych, w tym g³ównie Afrykañskiego Kongresu Narodowego (AfricanNational Congress, ANC). Pod koniec lat 80. XX stulecia ANC mia³awiêcej przedstawicielstw w ró¿nych pañstwach, ni¿ legalnie dzia³a-j¹cy rz¹d RPA � ambasad. G³ówn¹ przyczyn¹ upadku apartheiduby³a jego niewydolno�æ zarówno w wymiarze gospodarczym, jak

14 K. Shillinger, From Hegemony to Champion: South Africa and a Strate-gic Balance, IPRI Working Paper, 2007, No. 24, s. 11.


i spo³ecznym. Nie mo¿na jednak pomin¹æ nacisku na rz¹d RPA,ró¿norakich organizacji i instytucji miêdzynarodowych na czelez ONZ oraz szeregu pañstw, zmierzaj¹cych do likwidacji apartheidu.Niebagatelny wp³yw na zmiany wewn¹trz kraju mia³y zmiany sytu-acji miêdzynarodowej, a g³ównie koniec Zimnej Wojny. Rz¹d apar-theidowski, który jako jeden z czynników legitymizacji na areniemiêdzynarodowej u¿ywa³ argumentu � oporu przeciwko rozprzestrze-nianiu siê komunizmu w Afryce, straci³ nagle jedno z istotniejszychuzasadnieñ. Tak wiêc, zarówno niewydolno�æ ekonomiczna systemui wzrastaj¹cy opór spo³eczny wewn¹trz kraju, zmiany na �wiatowejscenie politycznej wynikaj¹ce z zakoñczenia Zimnej Wojny wymusi³yzmianê systemu politycznego w RPA uwieñczonego pierwszymiw pe³ni demokratycznie przeprowadzonymi wyborami parlamentar-nymi w kwietniu 1994 roku. Prze³om w relacjach miêdzynarodowychPo³udniowej Afryki nast¹pi³ po pokojowym demonta¿u apartheidu.

Podstawowe za³o¿enia polityki zagranicznej RPApo 1994 roku

W historii mo¿na odnale�æ niewiele przyk³adów tak szybkich iradykalnych zmian, jakie mia³y miejsce w RPA po demokratycznychwyborach w 1994 roku, w tym tak¿e w wymiarze miêdzynarodo-wym. Kraj, który w okresie apartheidu by³ bojkotowany na wszyst-kich p³aszczyznach stosunków miêdzynarodowych, sta³ siê lideremw nawi¹zywaniu i rozwijaniu kontaktów zarówno bi- jak i multila-teralnych. Cele polityki zagranicznej w okresie apartheidu by³ywzglêdnie proste � zmniejszenie izolacji pañstwa na scenie miêdzy-narodowej oraz utrzymanie rz¹dów bia³ej mniejszo�ci15. Nowi przy-wódcy RPA nale¿¹cy do Afrykañskiego Kongresu Narodowego przy-

15 G. Evans, South Africa�s Foreign Policy after Mandela: Mbeki and hisConcept of African Renaissance. Round Table, 1999, No. 352, s. 621�628.


jêli bardzo ambitne cele w polityce zagranicznej, o idealistycznymniemal zabarwieniu. Najwa¿niejszym z nich, zdaniem nowych elitpolitycznych RPA, sta³o siê doprowadzenie do przekszta³ceñ na sce-nie �wiatowej, umo¿liwiaj¹cych redystrybucjê potêgi miêdzy global-n¹ Pó³noc¹ a globalnym Po³udniem. W wymiarze relacji miêdzyna-rodowych Po³udniowa Afryka mia³a staæ siê mocarstwem opartymnie na potêdze gospodarczej czy militarnej, ale dziêki ideom, któreprzy�wieca³y w walce z apartheidem16. Podstawowymi zasadami,którymi miano siê kierowaæ w polityce zagranicznej (które nadalobowi¹zuj¹) s¹: zaanga¿owanie w obronê praw cz³owieka, demokra-cji, przestrzeganie prawa miêdzynarodowego w relacjach miêdzy-pañstwowych, wsparcie rozwoju gospodarczego poprzez wspó³pracêregionaln¹ i miêdzyregionaln¹ oraz promocja problematyki afrykañ-skiej na arenie miêdzynarodowej17. Zosta³y one sformu³owanejako nastêpuj¹ce cele strategiczne: program afrykañski, stosunkiPo³udnie-Po³udnie, wzmocnienie relacji z ugrupowaniami Pó³nocy,udzia³ w globalnym systemie zarz¹dzania, wzmocnienie bilateral-nych stosunków gospodarczych i politycznych18.

Nowi przywódcy RPA chcieli siê odci¹æ od dziedzictwa aparthe-idu i w sposób czêsto wyidealizowany próbowali kszta³towaæ relacjeswego pañstwa na scenie miêdzynarodowej. Jednak¿e mimo przece-niania niejednokrotnie moralnej legitymacji do wypowiadania siêo sprawach ³adu miêdzynarodowego, wynikaj¹cego z pokojowego de-monta¿u apartheidu, realistycznie zdawali sobie sprawê, ¿e RPAjako kraj �redniej wielko�ci ma ograniczone mo¿liwo�ci samodziel-nego wp³ywania na sytuacjê na arenie miêdzynarodowej. Nie ma�ladów w wypowiedziach polityków ANC, czy dokumentach progra-mowych, aby roszczono pretensjê do pozycji mocarstwowo�ci dla RPA.

16 T. Hughes, Composers, Conductors and Players: Harmony and Discordin South African Foreign Policy Making, Konrad-Adenauer Stiftung, Johannes-burg September 2004, s. 208.

17 Building a Better World: The Diplomacy of Ubuntu. White Paper onSouth Africa�s Foreign Policy, Pretoria 13 May 2011, s. 36.

18 Annual Report 2009�2010, DIRCO, Pretoria 2010.


St¹d te¿ w tytule analizy � �Mocarstwowo�æ w polityce zagranicznejRPA?� � znak zapytania. Co wiêcej niejednokrotnie przywódcy krajuod¿egnywali siê od przypisywania Po³udniowej Afryce pozycji hege-mona na kontynencie (co niekoniecznie, jako znajduj¹ce siê w sprzecz-no�ci z rzeczywisto�ci¹ przynosi³o pozytywne rezultaty dla krajui jego s¹siadów)19. Tak¿e w Zielonej Ksiêdze Polityki ZagranicznejRPA stwierdzono wyra�nie, ¿e Po³udniowa Afryka powinna podej-mowaæ siê przywódczej roli w Afryce w tych wszystkich dzia³aniach,które takich akcji wymagaj¹, ale bez antagonizowania afrykañskichpartnerów20.

Charyzmatyczny przywódca ANC � Nelson Mandela, jeszczeprzed objêciem stanowiska prezydenta RPA, sformu³owa³ najwa¿-niejsze zasady nowej polityki zagranicznej swego kraju21. Jednymz wa¿niejszych zadañ, które nowa RPA mia³a realizowaæ w kontak-tach miêdzynarodowych by³o przestrzeganie praw cz³owieka i zasaddemokracji w polityce zagranicznej. Sam N. Mandela wkrótce zmu-szony zosta³ do bolesnego zweryfikowania tych czê�ciowo idealistycz-nie sformu³owanych zasad polityki zagranicznej. Najpierw okaza³osiê, ¿e mimo niew¹tpliwego autorytetu, jakim cieszy³ siê w �wiecie,jego apel o u³askawienie skazanego na �mieræ poety Ken Saro-Wiwai o�miu innych opozycjonistów zosta³ zlekcewa¿ony przez w³adzeNigerii, a on sam oskar¿any przez czê�æ przywódców afrykañskicho nadu¿ywanie pozycji RPA w relacjach miêdzynarodowych i wtr¹-canie siê w wewnêtrzne sprawy innych krajów22. Jeszcze trudniej-sza dla niego, jako by³ego wiê�nia politycznego, musia³a byæ decyzjao zerwaniu stosunków z Tajwanem (Republika Chiñsk¹) i nawi¹za-

19 South Africa in Africa: An Assessment, South African Foreign PolicyMonitor, SAIIA, Johannesburg March-April 2008, s. 1.

20 South African Foreign Policy, Discussion Document, Department of Fo-reign Affairs, Pretoria June 1996.

21 N. Mandela, South Africa�s Future Foreign Policy, �Foreign Affairs�1993, Vol. 72, No. 5.

22 C. Alden, G. le Pere, South Africa�s Post-Apartheid Foreign Policy� from Reconciliation to Reviewal?, Adelphi Paper, 2003, No. 362, s. 90.


nia kontaktów dyplomatycznych z prze�laduj¹c¹ oponentów poli-tycznych � Ludow¹ Republik¹ Chin23.

Przytoczone przyk³ady dobitnie wskazuj¹, ¿e analizuj¹c d³ugofa-low¹ politykê zagraniczn¹ pañstwa, w tym jej ewentualny wymiarmocarstwowo�ci, zasadnym jest przy ca³ym szacunku dla pogl¹dówrz¹dz¹cych pañstwem polityków, nawet gdy s¹ oni wybitnymi przy-wódcami, braæ pod uwagê mo¿liwie szerok¹ paletê ró¿norakichuwarunkowañ pañstwa w jego relacjach z innymi krajami, w wy-miarze regionalnym, kontynentalnym i globalnym.

Po tym skrótowym przegl¹dzie za³o¿eñ polityki zagranicznej RPAprzeprowadzona zostanie analiza realizacji polityki zagranicznej RPAwobec najbli¿szych s¹siadów w regionie, na kontynencie i w skaliglobalnej.

Poniewa¿ podstaw¹ dzia³añ dyplomacji po³udniowoafrykañskiejjest Program Afrykañski (African Agenda), na który sk³ada siê:polityczna i spo³eczno-gospodarcza integracja pañstw kontynentu,wzmocnienie UA i jej struktur, wzmocnienie SADC i SACU, wspar-cie programów na rzecz pokoju, bezpieczeñstwa i stabilno�ci nakontynencie afrykañskim24, analiza polityki zagranicznej RPA zo-stanie podjêta od przegl¹du jej stosunków z najbli¿szymi s¹siadami.

Relacje z najbli¿szymi s¹siadami (SACU, SADC)

SACU

Po³udniowa Afryka, z czterema pañstwami s¹siednimi, tzw.(BNLS): Botswana, Namibia, Lesotho i Suazi, nale¿y do Zwi¹zkuCelnego Po³udniowej Afryki (Southern African Customs Union, SACU)

23 J. Barber, Mandela�s World: The International Dimension of South Afri-ca�s Political Revolution 1990�99, Ohio University Press, Athens 2004, s. 204.

24 Strategic Plan 2011�2014, International Relations&Cooperation Depart-ment, Republic of South Africa, Pretoria 2011.


� za³o¿onej w 1910 roku najstarszej w �wiecie unii celnej25. Po³u-dniowa Afryka jest dominuj¹cym pañstwem tej Unii pod wzglêdemwielko�ci terytorium i liczby ludno�ci, gdy¿ ¿adne z pañstw BNLSliczy nie wiêcej ni¿ 2 mln ludzi, za� RPA liczy ponad 49 mln obywa-teli. Wielko�æ gospodarek tych krajów mierzonych PKB w mld USD:Lesotho � 1,3, Suazi � 2,4, Namibia � 5,7 w porównaniu do � 212,8dla RPA26 stawia je w pozycji pe³nej zale¿no�ci ekonomicznej odPo³udniowej Afryki27. Ponad 50% dochodów rz¹du Suazi, ponad 40%Lesotho, 30% Namibii i 10% dochodów bogatej w z³o¿a diamentówBotswany pochodzi z op³at przelewanych z konta SACU, w którejdominuj¹c¹ pozycjê zajmuje RPA. W wyniku reformy z 2002 rokuzwiêkszy³ siê przynajmniej formalnie wp³yw ma³ych pañstw Unii napodejmowane w niej decyzje, w tym zdecydowano o utworzeniuniezale¿nego sekretariatu Unii Celnej z siedzib¹ w Windhuk stolicyNamibii28. W ramach SACU istnieje jeszcze �ci�lejsza wspó³pracamiêdzy RPA a Namibi¹, Lesotho i Suazi, które tworz¹ uniê mone-tarn¹ opart¹ na po³udniowoafrykañskiej walucie � randzie.

W warunkach przedstawionej powy¿ej bezwzglêdnej dominacjiPo³udniowej Afryki zastanawiaj¹cy jest brak skuteczno�ci politykizagranicznej tego kraju w stosunku do najbli¿szych s¹siadów29.Uznaj¹ca siê za szermierza warto�ci demokratycznych na kontynen-cie afrykañskim, RPA dodatkowo posiadaj¹ca bezwzglêdn¹ domina-cjê gospodarcz¹ nad jednym z najubo¿szych w �wiecie krajów, niejest w stanie ograniczyæ despotycznych rz¹dów w³adcy Suazi30. Tak¿e

25 http://www.sacu.int/ [12.04.2011].26 Human Development Report 2006, UNDP, New York 2006.27 Regional Integration in Southern Africa: Comparative International Per-

spectives, SAIIA, Johannesburg January 2001, s. 4.28 S. Mills, The Politics of SACU Expansion: South Africa as a Fulcrum?,

SA Yearbook of International Affairs 2006/2007, Johannesburg 2007, s. 115�122.29 N. Ngubentombi, SA�s Foreign Policy Towards Swaziland and Zimba-

bwe, SA Yearbook of International Affaires, 2003/2004, SAIIA, Johannesburg2004, s. 145�157.

30 A boiling pot, �The Economist� 9.18.2010, Vol. 396.


mo¿liwo�ci dyplomatycznego oddzia³ywania na Lesotho okaza³y siênieskuteczne, gdy dosz³o tam do zamieszek powyborczych w 1998roku. RPA zmuszona by³a siêgn¹æ wówczas do klasycznego arsena³umocarstwa � akcji militarnej, wprawdzie upozorowanej na wspólnedzia³anie z armi¹ Botswany31.

SADC

RPA zosta³a przyjêta do regionalnego ugrupowania � WspólnotyRozwoju Afryki Po³udniowej (Southern African Development Com-munity, SADC) w 1994 roku32. Ugrupowanie SADC, którego krajecz³onkowskie zajmuj¹ 38% powierzchni krajów Afryki Subsaharyj-skiej, pod wzglêdem Produktu Krajowego Brutto wytwarza³y jedy-nie 0,6% �wiatowego PKB w roku 1998, ale wynosi³o to 55% PKBkrajów Afryki Subsaharyjskiej w tym samym okresie33. Pod tymi innymi wzglêdami SADC stanowi jedno z najwiêkszych regional-nych ugrupowañ afrykañskich. Z kolei RPA w ramach tego ugrupo-wania stanowi prawdziw¹ potêgê gospodarcz¹ z odpowiednio 70%i 93% PKB krajów SADC i SACU34.

W latach 80. XX stulecia SADC by³ uwa¿any przez zagranicz-nych dyplomatów za model wspó³pracy regionalnej35. W rzeczywi-sto�ci kraje te ³¹czy³a jedynie wspólna historia wyst¹pieñ przeciwkokolonialnemu systemowi oraz niechêæ do apartheidowskiej RPA, któragospodarczo dominowa³a w regionie. Rozpad systemu kolonialnegow Afryce, a nastêpnie i apartheidu oraz przyjêcie w poczet cz³onków

31 It all went wrong, �The Economist� 9.26.1998, Vol. 349.32 SADC zrzesza nastêpuj¹ce kraje po³udniowej czê�ci kontynentu: Angolê,

Botswanê, DR Konga, Lesotho, Madagaskar, Malawi, Mauritius, Mozambik,Namibiê, RPA, Seszele, Suazi, Tanzaniê, Zambiê, Zimbabwe.

33 J. du Toit, Southern African Development Community. An EconomicProfile, ABSA Bank, Johannesburg 2000.

34 C. Bisseker, SADC monetary union. It will take a miracle, �FinancialMail� 12.08.2005.

35 Ibidem, s. 105.


organizacji samej RPA spowodowa³o, ¿e ten zasadniczy czynnik, któryleg³ u podstaw organizacji, przesta³ istnieæ. Pocz¹wszy od 1997 rokuzaczê³y siê ujawniaæ ró¿nice wewn¹trz bloku. Czynnikiem, któryprzy�pieszy³ ten proces, by³o w³¹czenie DR Kongo do SADC, comia³o zapewniæ stabilizacjê tego kraju. Wojna domowa 1996/1997,w trakcie której usuniêto od w³adzy Sese Seko Mobutu, sprowoko-wa³a interwencjê siedmiu pañstw s¹siaduj¹cych z Kongo. Spowodo-wa³a te¿ wyra�ny roz³am w SADC na grupê pañstw, której przewo-dzi³o Zimbabwe, zaanga¿owanych bezpo�rednio w interwencjêw Kongu i drug¹ czê�æ ugrupowania SADC, pod przywództwemRPA, opowiadaj¹c¹ siê za politycznym rozwi¹zaniem problemów tegokraju. Wed³ug oceny ONZ w walkach w Kongo zginê³o 4 milionyludzi, w wiêkszo�ci cywilów. Wojnê tê nazwan¹ �Afrykañsk¹ Wojn¹�wiatow¹�. Nie przynios³y skutku próby interwencji OJA, ONZ, anidzia³ania podejmowane przez pañstwa zachodnie. Prawie pogodzonosiê z zaistnia³ym w Kongo chaosem i praktycznym rozpadem pañ-stwa. Dopiero umiejêtne dzia³ania prezydenta Thabo Mbeki, któryuzyskawszy wsparcie zarówno w Afryce jak i ONZ oraz mocarstw�wiatowych, doprowadzi³y do negocjacji miêdzy walcz¹cymi frakcja-mi, a nastêpnie do zwieñczonych sukcesem wyborów prezydenckichw roku 200636. Te dzia³ania uznane zosta³y powszechnie za wielkisukces dyplomacji po³udniowoafrykañskiej.

Paradoksalnie sukces dyplomacji zagranicznej RPA w Demokra-tycznej Republice Konga spowodowa³ wzrost obawy w�ród pañstwSADC przed przejêciem przywództwa w obrêbie ugrupowania przezPo³udniow¹ Afrykê. SADC cierpi na brak wyra�nie wyartyku³owa-nych celów politycznych. Nandile Ngubentombi krytykuje SADC,uwa¿aj¹c je za nieefektywn¹ instytucjê, gdy przychodzi do rozwi¹-zania konkretnych problemów czy to natury gospodarczej, czy tym

36 J. Stremlau, South Africa�s Greatest Diplomatic Success: The DemocraticRepublic of Congo�s Turn Towards Democracy, SA Yearbook of InternationalAffaires, 2006/2007, SAIIA, Johannesburg 2007, s. 243�252.


bardziej politycznej. Niedow³ad ten ma miejsce mimo ró¿norodnychumów podpisanych przez kraje cz³onkowskie37. Jako przyk³adN. Ngubentombi podaje, ¿e SADC nie jest w stanie wp³yn¹æ naniedemokratyczne rz¹dy Suazi i Zimbabawe. Jednocze�nie przypo-mina, ¿e USA zmusi³o Suazi w 2003 roku do zwiêkszenia uprawnieñpracowników, gro¿¹c wycofaniem przywilejów AGOA. Rz¹d demo-kratycznej RPA wykazuje tak¿e trudny do wyja�nienia brak sku-teczno�ci w relacjach z Robertem Mugabe. Autokratyczne rz¹dyR. Mugabe doprowadzi³y Zimbabwe do ruiny gospodarczej ze wszyst-kimi tego negatywnym konsekwencjami zarówno ekonomicznymi,jak i politycznymi tak¿e dla Po³udniowej Afryki38. Tak zwana �³a-godna dyplomacja� prezydenta T. Mbeki oraz jego nastêpcy J. Zumywobec R. Mugabe okaza³a siê zupe³nym fiaskiem. T. Mbeki pytanyo to, dlaczego nie wp³ywa na sytuacjê w Zimbabwe mimo mo¿liwo-�ci, które ma RPA, wytrwale odpowiada, ¿e sprawy Zimbabwe s¹wewnêtrznym problemem tego kraju39. W okresie rz¹dów Balthaza-ara Johannesa Vorstera wystarczy³o ostrze¿enie o mo¿liwo�ci zasto-sowania restrykcji gospodarczych, aby R. Mugabe zaniecha³ wrogiejretoryki i dzia³añ wymierzonych przeciw RPA40. Przywódcy posta-partheidowskiej RPA nie potrafi¹ wp³yn¹æ na swojego s¹siada,z negatywnymi skutkami nie tylko dla samego Zimbabwe, alei dla RPA (m.in. niekontrolowany nap³yw imigrantów) oraz po-strzegania regionu jako niepotrafi¹cego rozwi¹zaæ w³asnych pro-blemów. Krytyka SADC jest jednocze�nie po�redni¹ krytyk¹ RPA,które nie potrafi z pozycji faktycznego hegemona wykreowaæ wspól-nej polityki bloku.

37 N. Ngubentombi, op. cit., s. 145�157.38 M. Qobo, Zimbabwe�s Intra-State Conflict in the Making, and the Impli-

cations for Regional Relations, SA Yearbook on International Affairs, 2006/2007,SAIIA, Johannesburg 2007, s. 263�274.

39 Interview with Time Magazine, Interview with World Association of New-spapers, Interview with Jon Snow, Interview with Tim Sebastian, w: T. Mbeki,Africa Define Yourself, Tafelberg, Cape Town 2002, s. 198�240.

40 A. G¹sowski, RPA..., s. 190�192.


Ma³ej skuteczno�ci rozlicznych inicjatyw maj¹cych integrowaækraje SADC nie neguje nawet rz¹d RPA41. Jako g³ówn¹ przyczynêtakiego stanu rzeczy podaje brak odpowiedniego funkcjonowaniaodpowiedzialnych komitetów krajowych oraz s³abe zaanga¿owaniespo³eczeñstw regionu.

Przyjmuj¹c nawet zasadê nieinterwencji w sytuacjê polityczn¹regionu jako uzasadnion¹, trudno wyja�niæ schizofreniczne dzia³aniedyplomacji po³udniowoafrykañskiej (jak to okre�laj¹ Peter Draperi inni) w wymiarze wspó³pracy gospodarczej z krajami SADC42. Rz¹dRPA, który w negocjacjach bilateralnych z krajami rozwiniêtymibroni swoich interesów jako kraju rozwijaj¹cego siê, jednocze�niew negocjacjach z krajami SADC wymusza przywileje dla swoichfirm i inwestycji z RPA.

Prób¹ wyj�cia z impasu, który istnieje w obrêbie SADC, sta³asiê inicjatywa powo³ania przez szefów pañstw trzech ugrupowañregionalnych: SADC, ECOWAS i COMESA; jednego super regio-nu43. Wed³ug planów ministra Przemys³u i Handlu RPA � Rob Davisa,pañstwa tych trzech ugrupowañ maj¹ w ci¹gu najbli¿szych trzechlat stworzyæ strefê wspólnego handlu rozci¹gaj¹c¹ siê od Przyl¹dkaDobrej Nadziei a¿ do wybrze¿a Morza �ródziemnego.

Dotychczasowe negatywne do�wiadczenia stworzenia strefy wol-nego handlu w obrêbie ka¿dego z tych ugrupowañ nastrajaj¹ scep-tycznie co do najnowszych planów stworzenia super regionu. Ró¿nicew poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych pañstw s¹ zbytdu¿e, a ambicje polityczne poszczególnych przywódców zbyt wielkie,tak wiêc najprawdopodobniej tak¿e ta inicjatywa po³udniowoafrykañ-ska oka¿e siê kolejnym projektem, który pozostanie na papierze.

41 Towards a Fifteen Year Review, October 2008, http://www.info.gov.za/issues/15year/15yr_tabloid_eng.pdf [12.02.2012].

42 P. Draper, S. Kiratu, C. Samuel, The Role of South African FDI inSouthern Africa, Discussion Paper, German Development Institute, 2010, No. 8,s. 23.

43 L. Ensor, L. Langeni, Africa free trade plan must be finalised withinthree years, �Business Day� 13.06.2011.


Realne s¹ natomiast negatywne efekty tak¿e dla samej RPAbraku wp³ywu polityków po³udniowoafrykañskich na pogarszaj¹c¹siê sytuacjê w regionie SADC. Konkretnym efektem tej nieudolno�cijest nap³yw nielegalnych emigrantów zarobkowych do borykaj¹cejsiê z w³asnym olbrzymim bezrobociem RPA i powstaj¹ce na tym tlenapiêcia, a nawet jak to mia³o miejsce w 2008 roku krwawe pogro-my. Rz¹d RPA zosta³ bez ogródek skrytykowany przez MeshackMabogoane, za to ¿e nie potrafi podo³aæ roli regionalnego mocarstwai zapobiec pogarszaniu siê sytuacji spo³eczno-gospodarczej w wiêk-szo�ci krajów SADC44.

RPA a Afryka

Wspó³praca dwustronna i wielostronna z krajami kontynentuafrykañskiego stanowi priorytet polityki zagranicznej RPA.

Realizuj¹c zadanie pog³êbienia wiêzi bilateralnych na kontynen-cie RPA postawi³a sobie za cel stworzenie przedstawicielstw dyplo-matycznych we wszystkich pañstwach afrykañskich. Dotychczas rz¹dPo³udniowej Afryki otworzy³ przedstawicielstwa w 46 krajach afry-kañskich45 . Jednocze�nie bardzo aktywnie zaanga¿owa³a siê w kszta³-towanie polityki i tworzenia odpowiednich instytucji na poziomieregionalnym i kontynentalnym. Zwieñczeniem tych wysi³ków dyplo-macji po³udniowoafrykañskiej by³o formalne og³oszenie przekszta³-cenia Organizacji Jedno�ci Afrykañskiej w Uniê Afrykañsk¹ (UA)w Durbanie w lipcu 2002 roku. RPA zaoferowa³a równie¿ Midrand(w pobli¿u Johannesburga) jako siedzibê Parlamentu Panafrykañ-skiego (formalnie najwa¿niejszej instytucji UA), finansuj¹c tak¿e

44 M. Mabogoane, Welfare state gives rise to xenophobic violence, �BusinessDay� 14.07.2010.

45 Development Indicators, National Planning Commission of the Republicof South Africa, Pretoria 2010.


wiêkszo�æ wydatków zwi¹zanych z jego funkcjonowaniem. Taka ak-tywno�æ dyplomacji po³udniowoafrykañskiej w wymiarze kontynen-talnym niejednokrotnie wywo³uje niechêæ zarówno do rz¹du jaki obywateli RPA. Zarówno biali jak i czarni obywatele RPA s¹ nazy-wani �Amerykanami Afryki� przez mieszkañców innych krajów afry-kañskich46. Niekoniecznie nazwa ta odzwierciedla d¹¿enia w³adzRPA do uznania kraju za rdzennie afrykañski.

Dyplomacja po³udniowoafrykañska zgodnie z za³o¿eniami stra-tegicznymi wynikaj¹cymi z �Agendy Afrykañskiej� wykazuje znacz-ne zaanga¿owanie w rozwi¹zywaniu problemów nêkaj¹cych konty-nent afrykañski, o niektórych z tych dzia³añ wspomniano ju¿wcze�niej w artykule.

Po³udniowa Afryka anga¿owa³a siê bezpo�rednio jako mediatorw Rwandzie, DR Konga, Burundi, Liberii, Libanie, Sudanie, Wy-brze¿u Ko�ci S³oniowej47. Czê�æ z tych mediacji jak w Rwandzie czyDR Konga zas³uguje na uznanie. Natomiast np. w przypadku Wy-brze¿a Ko�ci S³oniowej trudno uznaæ propozycje polityków RPA� T. Mbeki, a po nim J. Zuma, którzy zaproponowali utworzenierz¹du jedno�ci narodowej (na wzór Zimbabwe), za najw³a�ciwszerozwi¹zanie48.

Tak¿e dzia³ania RPA jako kraju reprezentuj¹cego UA na forumONZ nie zawsze mo¿na okre�liæ jako najbardziej trafne i skuteczne.Po³udniowa Afryka jako niesta³y cz³onek Rady Bezpieczeñstwa ONZg³osowa³a za wprowadzeniem rezolucji zezwalaj¹cej na podjêcie akcjiprzeciw re¿imowi M. Kadafiego. Wkrótce po tym g³osowaniu Radads. Pokoju i Bezpieczeñstwa UA, której RPA jest cz³onkiem, zajê³aodmienne stanowisko i wyznaczy³a do rozmów mediacyjnych prezy-

46 F. Kornegay, Pan-African Citizenship and Identity Formation in SouthernAfrica: An Overview of Problems, Prospects and Possibilities, Centre for PoliticalStudies, Research Report No. 107, Johannesburg January 2006, s. 26.

47 K. Shillinger (ed.), Africa�s Peacemaker? Lessons from South AfricanConflict Mediation, SAIIA, Johannesburg 2009, s. 260.

48 T. Cohen, SA�s dubious role in a tale of African opposites, �BusinessDay� 3.02.2011.


denta J. Zumê49. Dzia³ania rebeliantów wspieranych przez si³y NATOdzia³aj¹ce w ramach rezolucji ONZ, zaaprobowanej tak¿e przez RPAdoprowadzi³y do likwidacji rz¹du M. Kadafiego, wbrew intencjomJ. Zumy i wiêkszo�ci przywódców UA.

Analizuj¹c konkretne dzia³ania dyplomacji po³udniowoafrykañ-skiej nie mo¿na zapomnieæ, ¿e dopracowa³a siê w³asnej, oryginalnejpodbudowy teoretycznej. Szczególn¹ aktywno�ci¹ w wypracowaniukoncepcji strategii rozwoju Afryki wykaza³ siê prezydent T. Mbeki.Sta³ siê on, jeszcze jako wiceprezydent RPA, twórc¹ koncepcji Rene-sansu Afrykañskiego. Pod pojêciem tym g³osi³ on m.in. powrót do�korzeni� afrykañskich (tradycji i zwyczajów zniszczonych w okresiekolonialnym a nastêpnie w fazie globalizacji) i liczenie na w³asnesi³y w celu rozwi¹zania problemów kontynentu. Jest to wizja odno-wienia kontynentu poprzez znalezienie afrykañskich rozwi¹zañ afry-kañskich problemów50. W programie Renesansu Afrykañskiego lan-sowanego przez T. Mbeki, mimo ¿e jest to par excellence programpolityczny, brak jest jednak¿e odniesieñ do afrykañskich tradycjipolitycznych51. Jest to, wed³ug pisz¹cego ten artyku³, jeden z istot-niejszych powodów, ¿e mimo znacznego rozg³osu wokó³ �renesansuafrykañskiego� nie przyniós³ on zbyt wielu pozytywnych praktycz-nych efektów. Wewnêtrzna sprzeczno�æ tego programu � has³oweodwo³anie siê do tradycji przy jednoczesnym jej pomijaniu w propo-zycjach programowych powoduje, ¿e brak mu spójno�ci zarównow wymiarze proponowanych rozwi¹zañ na kontynencie afrykañskim,jak i relacji w wymiarze polityki zagranicznej na skalê globaln¹.

Thabo Mbeki ju¿ jako prezydent kraju zaproponowa³ ca³o�ciowyprogram, który po dookoptowaniu uzupe³niaj¹cych pomys³ów innychprzywódców afrykañskich otrzyma³ nazwê Nowe Partnerstwo dla

49 T. Wheeler, What worked here isn�t applicable to conflict in Africa, �TheNew Age� 7.06.2011.

50 M.W. Makgoba (ed.), African Renaissance, Mafube, Tafelberg, Sandton� Cape Town 1999, s. 467.

51 O. Roland, A. Atmore, Dzieje Afryki po 1800 roku, Ksi¹¿ka i Wiedza,Warszawa 2007, s. 347.


Rozwoju Afryki (The New Partnership for Africa�s Development,NEPAD)52. NEPAD jest programem, który okre�la cele spo³eczno-gospodarcze, które maj¹ doprowadziæ do juwenalizacji Afryki i zajê-cia przez ni¹ nale¿nego miejsca w �wiecie. Program ten niew¹tpli-wie autorstwa T. Mbeki po niewielkich poprawkach przedstawionyjako wspólny program prezydentów Senegalu, Libii, Algierii i RPA,zosta³ uznany przez UA za oficjalny program tej organizacji nakre-�laj¹cy jej strategiê w wymiarze spo³eczno-gospodarczym. ThaboMbeki dziêki formalnemu zrzeczeniu siê autorstwa móg³ na ró¿nychforach miêdzynarodowych (np. G-8, ONZ), prezentuj¹c NEPAD jakostrategiê Afryki, podejmowaæ próby uzyskania wsparcia dla konty-nentu. Nie uchroni³o to jednak¿e RPA przed oskar¿aniem o próbêzaw³adniêcia przywództwa w Afryce w zwi¹zku z lokalizacj¹ sekre-tariatu NEPAD na terytorium Po³udniowej Afryki, a nie w AddisAbebie, gdzie mie�ci siê UA.

Politycy po³udniowoafrykañscy s¹ tak¿e faktycznym autoramiprogramu Afrykañskiego Mechanizmu Inspekcyjnego (African PeerReview Mechanism, APRM). W za³o¿eniu APRM ma byæ jednymz istotnych czynników zwiêkszaj¹cych stabilno�æ pañstw afrykañ-skich. W ramach tego przegl¹du rz¹d kraju poddaje siê ocenie na ileprzestrzega warto�ci, zasad, standardów demokratycznych w zakre-sie dzia³añ politycznych, gospodarczych i administracyjnych ujêtychw deklaracji NEPAD-u53. Paradoksalnie rz¹d RPA, który by³ g³ów-nym autorem APRM, gdy okaza³o siê, ¿e wyniki oceny administra-cji Po³udniowej Afryki w ramach tego przegl¹du nie zawsze by³ypozytywne, nie tylko krytycznie odniós³ siê do wyników analiz, alewywiera³ naciski, aby dokonaæ zmian w koñcowych konkluzjachraportu54.

52 M.I. Jahed, A. Kihatu, NEPAD: A Brief Five-year Review, SA Yearbookof International Affairs 2006/2007, Johannesburg 2007, s. 201�211.

53 SA Country Review Report�, s. 3.54 R. Herbert, S. Graz, The African Peer Review: Lessons from the Pioneers,

SAIIA, Johannesburg 2008, s. 405.


RPA poprzez udzia³ w misjach pokojowych aktywnie uczestniczytak¿e w zapobieganiu b¹d� rozwi¹zywaniu istniej¹cych konfliktówzbrojnych55. Od 2000 do 2010 roku oddzia³y po³udniowoafrykañskieuczestniczy³y w 16 misjach pokojowych w siedmiu krajach afrykañ-skich56. S¹ to znacz¹ce si³y zarówno pod wzglêdem liczby bior¹cychw nich udzia³ ¿o³nierzy � ponad 2 tys. osób (w latach 2009�2010) jaki wyposa¿enia oraz wyszkolenia.

Paleta instrumentów polityki zagranicznej stosowanej przez rz¹dw Pretorii w stosunku do innych krajów afrykañskich wzbogaconazosta³a tak¿e o pomoc rozwojow¹. Wprawdzie ju¿ wcze�niej w ra-mach przejêtego po systemie apartheidowskim Banku Rozwoju Afry-ki Po³udniowej (Development Bank of Southern Africa) udzielane by³ypo¿yczki na uprzywilejowanych warunkach innym krajom afrykañ-skim, jednak¿e decyzje w sprawie udzielania po¿yczek zapada³yw banku, tylko po�rednio bêd¹cym pod kontrol¹ rz¹dow¹. Kolejnymetapem zwiêkszania mo¿liwo�ci wp³ywania RPA na inne pañstwa by³outworzenie funduszu � African Renaissance and International Coope-ration Fund57. Fundusz ten bêd¹cy pod bezpo�redni¹ kontrol¹ Dyrek-tora Generalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych RPA w swoimstatusie ma wpisany obowi¹zek wspierania wspó³pracy miêdzy Po³u-dniow¹ Afryk¹ a innymi, w szczególno�ci pañstwami afrykañskimi.

O dowarto�ciowaniu zagadnieñ pomocowych w realizacji polity-ki zagranicznej najdobitniej �wiadczyæ mo¿e tak¿e zmiana nazwyresortu po objêciu w³adzy przez prezydenta J. Zumê na Minister-stwo Spraw Zagranicznych i Wspó³pracy (Ministry of Foreign Affairsand Cooperation) w roku 2009.

RPA, uznaj¹c za pierwszy priorytet polityki zagranicznej �cis³ewiêzi z Afryk¹, d¹¿y do intensyfikacji relacji bi- i multilateralnych

55 White Paper on South African Participation in International Peace Mis-sions, Pretoria October 1999.

56 Development Indicators. South Africa..., s. 71.57 African Renaissance and International Cooperation Fund Act 2000, �Go-

vernment Gazette� 24.11.2000, No. 2/798.


z krajami kontynentu, jednocze�nie kreuj¹c siê na reprezentantakrajów afrykañskich na forach miêdzynarodowych. W tak okre�lonejpozycji mie�ci siê jednak¿e wewnêtrzna sprzeczno�æ. W kontaktachz rz¹dami afrykañskimi RPA unika³a przyjmowania pozy mocar-stwowo�ci i postrzegania ich kraju jako mog¹cego wp³ywaæ na agen-dê polityczn¹ UA. Natomiast wystêpuj¹c jako przedstawiciel konty-nentu musia³a prawie automatycznie deklarowaæ siê, ¿e mo¿e nietylko wystêpowaæ w imieniu pañstw kontynentu, ale tak¿e i wp³y-waæ na inne pañstwa afrykañskie.

Relacje z pozosta³ymi krajamii organizacjami miêdzynarodowymi

Rz¹d RPA mimo uznania Agendy Afrykañskiej za priorytetowykierunek polityki zagranicznej nie móg³ zaniedbaæ relacji z najwiêk-szymi tradycyjnymi partnerami politycznymi i gospodarczymi, w tymprzede wszystkim z UE i jej pañstwami cz³onkowskimi oraz z USA.Mimo znacz¹cych dysproporcji ekonomicznych i politycznych RPAniejednokrotnie dziêki umiejêtnym dzia³aniom dyplomatycznymwymusza na tych potêgach równoprawne traktowanie. W relacjachz UE wyrazem partnerskich stosunków by³o uzyskanie korzystnychdla RPA warunków w ramach Umowy o Handlu, Rozwoju i Wspó³-pracy (1999) czy podpisanie umowy o Partnerstwie Strategicznymz UE (2007)58. Jednocze�nie jednak rz¹d RPA nie ugi¹³ siê podznacznym naciskiem Komisji i nie podpisa³ Umowy o PartnerstwieGospodarczym (Economic Partnership Agreement, EPA) z UE, uzna-j¹c, ¿e w proponowanym przez Komisjê zakresie stanowi zagro¿eniedla interesów gospodarczych RPA, przede wszystkim w zakresie us³ugi finansów59. Romy Chevallier uwa¿a, ¿e RPA mimo ró¿norakich

58 The South Africa � European Union Strategic Partnership. Joint ActionPlan, Council of the European Union, Brussels 15 May 2007, 9650/07, s. 7.

59 R. le Mathabo, Regional trade unity �can survive strain from EU talks�,�Business Day� 14.12.2007.


zastrze¿eñ po obu stronach co do warto�ci Partnerstwa Strategicz-nego powinna wykorzystaæ specjalne relacje z UE jako najwiêkszympartnerem gospodarczym i darczyñc¹ pomocy rozwojowej; tak¿ew wymiarze politycznym dla wzmocnienia pozycji Po³udniowej Afry-ki na kontynencie60.

W relacjach z USA, rz¹d po³udniowoafrykañski sk³adaj¹cy siêg³ównie z cz³onków ANC, zajmowa³ niejednokrotnie krytyczne sta-nowisko wobec amerykañskiego partnera. Pomimo wielorakiegouzale¿nienia od USA, w tym np. uzyskania dostêpu na rynek ame-rykañski w ramach programu AGOA61, wielokrotnie rz¹d RPA wy-kazywa³ daleko id¹c¹ samodzielno�æ. Znajduje to wyraz zarównow wymiarze relacji dwustronnych (np. rozwijaj¹c relacje z Kub¹,Iranem, Libi¹, Syri¹ wbrew naciskom dyplomatycznym USA)62, jaki na forach miêdzynarodowych, gdzie bezpo�rednio b¹d� po�rednioprzywódcy RPA wystêpowali przeciw hegemonii USA, oskar¿aj¹c jeo wspieranie globalnego apartheidu63. Rz¹d RPA wyra�nie te¿ prze-ciwstawi³ siê propozycji Stanów Zjednoczonych umiejscowienia do-wództwa Africom na kontynencie afrykañskim64. RPA jest postrze-gana przez inne kraje afrykañskie jako oponent nadmiernegorozszerzania wp³ywów amerykañskich na kontynencie afrykañskim.Jednak¿e mimo czêsto rozbie¿nych stanowisk rz¹d USA traktujePo³udniow¹ Afrykê jako partnera, który mo¿e zwiêkszyæ poziomstabilno�ci regionu.

60 C. Romy, Taking Stock of strategic partnership between the EU andSouth Africa, SAIIA Working Paper, Johannesburg 11 September 2009, s. 8.

61 AGOA (Africa Growth and Opportunity Act) � program, w ramach które-go RPA uzyska³a dostêp na rynek amerykañski dla niektórych swoich produk-tów � bli¿sze informacje na http://www.agoa.gov/.

62 R. Henwood, Fairy Godmother, Hegemon or Partner? University of Preto-ria, Department of Political Sciences, Monograph No. 13, Pretoria May 1997.

63 T. Mbeki, Address of the President of South Africa and the Current Chair-person of the G77 and China, Thabo Mbeki, at the 61st Session of the United NationsGeneral Assembly, New York 19 September 2006, http://www.thepresidency.gov.za/show.asp?type=sp&include=president/sp/2006/sp09191122.htm [2.01.2008].

64 W. Hartley, Southern Africa: More U.S. soldiers not welcome in Africa,says Lekota, �Business Day� 30.08.2007.


Nie udaje siê natomiast RPA wykreowaæ na przywódcê regional-nego w kontaktach z Chinami. Przywódcy chiñscy, wprawdzie uzna-j¹c specjalne znaczenie ekonomiczne RPA w Afryce, traktuj¹ tenkraj podobnie jak inne pañstwa afrykañskie. Zgoda na w³¹czenieRPA do bloku BRIC, wed³ug autora opracowania, w niewielkim stop-niu zmieni chiñskie postrzeganie Po³udniowej Afryki.

Zdaj¹c sobie sprawê z ograniczonych mo¿liwo�ci oddzia³ywaniana arenie miêdzynarodowej w relacjach dwustronnych, rz¹d RPA odpocz¹tku przywi¹zywa³ olbrzymie znaczenie do rozwijania stosun-ków wielostronnych65 . Umiejêtnie wykorzystuj¹c program Renesan-su Afrykañskiego i NEPAD-u, przywódcy po³udniowoafrykañscywystêpowali jako przedstawiciele pañstw afrykañskich na forachinstytucji miêdzynarodowych. Po³udniowa Afryka przyjê³a jako im-peratyw pozytywne zaanga¿owanie siê w dialog z krajami G8, abydoprowadziæ do reform takich globalnych organizacji jak system ONZ,WTO, instytucje Bretton Woods. Rz¹d po³udniowoafrykañski d¹¿ynie do likwidacji tych instytucji, lecz do ukszta³towania zasad glo-balnego zarz¹dzania bardziej sprawiedliwymi i transparentnymi66.Identyfikacja wspólnych celów i wypracowywanie metod wspó³pracymiêdzy Pó³noc¹ a Po³udniem jest istotnym elementem tej strate-gii67. O skuteczno�ci tego podej�cia mo¿e �wiadczyæ zaproszeniePrezydenta RPA na spotkania pañstw G-8. Po rozszerzeniu tej insty-tucji do G-20, RPA sta³a siê jedynym cz³onkiem tej organizacjiz kontynentu afrykañskiego68. Nie powiod³y siê natomiast dzia³ania

65 E. Sidiropoulos, A New International Order? Multilateralism and itsDiscontents: A View from South Africa, SA Yearbook of International Affairs,SAIIA, Johannesburg 2005, s. 1�14.

66 P. Bond, Against Global Apartheid. South Africa Meets the World Bank,IMF and International Finance, University of Cape Town Press, Cape Town2003, s. 314.

67 E. Sidiropoulos, A New International Order? Multilateralism and itsDiscontents�, s. 1�14.

68 P. Draper, Towards a New �Washington Consensus�? South Africa, theG20 Leaders� Summit, and the Financial Crisis, SAIIA Policy Briefing No. 2,Johannesburg November 2008, s 14.


zmierzaj¹ce do zapewnienia RPA sta³ego miejsca w Radzie Bezpie-czeñstwa ONZ69. Jedn¹ z zasadniczych przyczyn tej pora¿ki okaza³asiê konkurencja o to miejsce miêdzy RPA, Nigeri¹ i Egiptem. Dyplo-maci po³udniowoafrykañscy nie byli w stanie uzyskaæ pe³nego po-parcia UA dla swojego kraju70.

Wybór RPA na stanowisko niesta³ego cz³onka Rady Bezpieczeñ-stwa w latach 2007�2008 wykaza³, ¿e kraj ten potrafi okazaæ znacz-n¹ samodzielno�æ podejmowania nawet kontrowersyjnych decyzjiw Radzie Bezpieczeñstwa. Da³ wyraz temu przedstawiciel RPA, wy-stêpuj¹c przeciwko zaproponowanemu przez USA wezwaniu rz¹duMyanmar do zaprzestania ataków na ludno�æ cywiln¹ i rozpoczêcianegocjacji z partiami opozycyjnymi71. To zaskakuj¹ce stanowiskoprzedstawiciel ANC, które przed kilkunastu laty podlega³o podob-nym represjom ze strony rz¹du apartheidowskiego, wyja�ni³ opozy-cj¹ przeciwko przejmowaniu uprawnieñ bêd¹cych w gestii Zgroma-dzenia Ogólnego ONZ przez w¹sk¹ grupê pañstw wchodz¹cychw sk³ad Rady Bezpieczeñstwa ONZ. RPA wspólnie z Rosj¹ i China-mi zablokowa³a tak¿e decyzjê Rady Bezpieczeñstwa ONZ potêpiaj¹-c¹ ³amanie praw cz³owieka w Zimbabwe.

W celu wzmocnienia pozycji na arenie miêdzynarodowej rz¹dRPA nie ograniczy³ siê tylko do poszukiwania sojuszników w Afryce.Jednym z istotnych elementów kszta³towania polityki zagranicznejRPA i podnoszenia roli tego pañstwa na arenie miêdzynarodowej s¹dzia³ania zmierzaj¹ce do tworzenia sojuszy w ramach pañstw rozwi-jaj¹cych siê. Przejawem tej dzia³alno�ci by³o o¿ywienie politycznedzia³añ G-77 po przejêciu przewodnictwa tego ugrupowania przezRPA. RPA zaanga¿owa³a siê tak¿e bardzo w stworzenie porozumie-

69 F. Nguendi Ikome, N. W. Samasuwo, The United Nations Reform Agenda:An African Perspective, SA Yearbook of International Affairs, SAIIA, Johannes-burg 2005, s. 225�241.

70 P. Kagwanja, Cry Sovereignty: South Africa and the UN Security Coun-cil in a Hegemonic World, 2007�2008, �International Journal of African Renais-sance Studies� 2008, Vol. 3(1), s. 35�58.

71 K. Shillinger, From Hegemony� .


nia z Indiami i Brazyli¹ � IBSA (India � Brazil � South Africa),które traktuje jako platformê zwiêkszaj¹c¹ efektywno�æ jej politykizagranicznej na scenie �wiatowej72. Mimo bardzo du¿ego zró¿nico-wania miêdzy pañstwami tego ugrupowania oraz czêsto ró¿nychcelów na arenie globalnej uda³o siê pañstwom IBSA uzyskaæ wy-mierny wp³yw na negocjacje w ramach WTO73. Przynale¿no�æ doIBSA przyczyni³a siê do tego, ¿e RPA zosta³a zaproszona do udzia³uw BRIC, mimo oporu czê�ci cz³onków tego ugrupowania, któreprzekszta³ci³o siê w BRICS (Brazil, Russia, China, India, SouthAfrica)74. Gospodarka RPA stanowi tylko 25% gospodarki Rosji(najs³abszego pod tym wzglêdem pañstwa BRICS), jej wzrost go-spodarczy odbiega od tempa rozwoju pozosta³ych pañstw ugrupowa-nia, za� udzia³ Po³udniowej Afryki w �wiatowym handlu od dekadyutrzymuje siê na poziomie 0,5%; wydaje siê wiêc, ¿e o cz³onkostwiezdecydowa³o strategiczne znaczenie tego kraju w Afryce75. RelacjeRPA jako wyraziciela interesów kontynentu z pozosta³ymi cz³on-kami ugrupowania BRICS wydaj¹ siê o tyle skomplikowana, ¿erz¹dy krajów BRIC wypracowa³y ju¿ wcze�niej dwustronne relacjez wieloma krajami pañstw afrykañskich z pominiêciem Po³udnio-wej Afryki76.

Po³udniowa Afryka planuje wykorzystanie cz³onkowstwaw BRICS do wzmocnienia swojej pozycji jako kraju walcz¹cegoo reformê takich instytucji miêdzynarodowych jak WTO, Bank �wia-towy, MFW, Rady Bezpieczeñstwa ONZ oraz zmniejszenia zanie-

72 L. White, IBSA: Six Years On: Co-operation in a New Global Order,SAIIA, Policy Briefing No. 8, Johannesburg November 2009, s. 4.

73 L. White, IBSA: A Stock-take of South-South Co-operation and a Glimp-se of the Road Ahead, SA Yearbook of International Affairs, SAIIA, Johannes-burg 2005, s. 77�85.

74 Bric invite confirms SA as gateway to Africa � marketing council, �Busi-ness Day� 11.01.2011.

75 I. Mariam, New member SA must ponder its role, �Business Day�14.04.2011.

76 E. Sidiropoulos, Perspectives from BRICs: Lessons for South Africa, SAIIA,Pretoria 1 March 2011, s. 9.


czyszczeñ �rodowiska w skali globalnej77. Jednocze�nie politycy po-³udniowoafrykañscy nie mog¹ ignorowaæ nadal silnej zale¿no�cigospodarczej RPA od krajów zachodnich78.

Niebagateln¹ rolê w kszta³towaniu wizerunku Po³udniowej Afrykijako znacz¹cego kraju na arenie miêdzynarodowej zapewnia organi-zacja wa¿nych konferencji miêdzynarodowych od konferencji UNC-TAD w 1996 roku, poprzez XII Konferencjê Ruchu Krajów Niezaan-ga¿owanych w 1998 roku, XIII �wiatow¹ Konferencjê nt. AIDSw 2000 roku, �wiatow¹ Konferencjê ONZ przeciw Rasizmowi i Kse-nofobii w 2001 roku, Konferencjê Za³o¿ycielsk¹ Unii Afrykañskiejw 2002 roku, �wiatow¹ Konferencjê ONZ nt. Zrównowa¿onego Roz-woju w 2002 roku, V �wiatowy Kongres Parków Narodowychw 2003 roku, Mistrzostwa �wiata w Pi³ce No¿nej w 2010 roku oraz�wiatowej konferencji po�wiêconej zmianom klimatycznym w Dur-banie w 2011 roku.

Podsumowanie

Po³udniowa Afryka, z regionu zacofanego tak¿e w skali konty-nentu afrykañskiego, dziêki odkryciom diamentów i z³ota w II po-³owie XIX wieku znalaz³a siê w orbicie �wiatowego zainteresowania.Znacz¹cy udzia³ bia³ej ludno�ci zainteresowanej zarówno rozwojemgospodarczym, jak i wzrostem znaczenia politycznego kraju umo¿li-wi³ wypracowanie w przeci¹gu XX wieku dostrzegalnej w �wieciepozycji Po³udniowej Afryki; nieporównywalnej z innymi pañstwamiafrykañskimi. Pozycji regionalnego mocarstwa, jakim sta³o siê pañ-stwo apartheidu po powstania niezale¿nej Republiki Po³udniowejAfryki w 1961 roku, nie uda³o siê utrzymaæ d³ugo. Niewydolno�ægospodarcza systemu apartheidu w jego koñcowej fazie, protesty

77 L. Langeni, SA to use Bric to punt green aims, fair trade, �Business Day�13.01.2011.

78 O. Gerrit, M. Schoeman, Foreign policy, �Business Day� 12.07.2011.


�wiatowej opinii publicznej oraz zmiany na �wiatowej scenie poli-tycznej zwi¹zanej z upadkiem komunizmu, wymusi³y zmiany, którezakoñczy³y siê pokojowym przejêciem w³adzy w wyniku demokra-tycznych wyborów przez czarn¹ wiêkszo�æ. Nowe w³adze w wymia-rze miêdzynarodowym podkre�la³y wspólnotê z pozosta³ymi krajamiAfryki. Legitymacja demokratycznej transformacji oraz umiejêtnekreowanie siê polityków RPA jako reprezentantów nie tylko sprawafrykañskich, ale szerzej krajów rozwijaj¹cych siê zapewni³o uzy-skanie znacz¹cej pozycji nowej RPA na �wiatowej scenie politycznej,znacznie powa¿niejszej, ni¿ by to wynika³o z obiektywnych uwarun-kowañ. Poziom rozwoju gospodarczo-spo³ecznego bez w¹tpliwo�cizapewnia Po³udniowej Afryce rolê regionalnego mocarstwa na konty-nencie afrykañskim. Jako jedyny kraj w skali kontynentu afrykañskie-go RPA posiada licz¹ce siê si³y zbrojne sk³adaj¹ce siê z wojsk l¹dowych,lotnictwa i marynarki wojennej. Te dwa atrybuty mocarstwa regional-nego s¹ niekwestionowalne. W pracy skoncentrowano siê wiêc na ana-lizie trzeciego z czynników, które decyduj¹ o pozycji pañstwaw hierarchii miêdzynarodowej, czyli na czynnikach motywacyjnych.

Jak starano siê wykazaæ w pracy, dzia³ania podejmowane przezRPA na arenie miêdzynarodowej zaliczyæ mo¿na niejednokrotnie jakoaktywno�æ w kategorii wy¿szej rang¹, ni¿ wynika to z pozycji eko-nomiczno-spo³ecznej tego kraju w wymiarze globalnym.

Przywódcy po³udniowoafrykañscy szczególn¹ wagê przywi¹zuj¹do kszta³towania odpowiednich relacji z krajami kontynentu afry-kañskiego i wspierania inicjatyw panafrykañskich. Jednak¿e, jakwykazano w pracy, wiêksze sukcesy na arenie miêdzynarodowejosi¹ga RPA w relacjach o charakterze globalnym ni¿ kontynental-nym czy regionalnym.

Bazuj¹c na tej obserwacji autor zaproponowa³ hipotezê, ¿e per-cepcja i mo¿liwo�ci oddzia³ywania w zakresie polityki zagranicznejPo³udniowej Afryki wzrastaj¹ wprost proporcjonalnie do odleg³o�cimiêdzy Pretori¹/Tshwane a stolic¹ danego kraju. Poni¿ej przytoczo-ne przyk³ady s³u¿¹ do potwierdzenia tezy autora, ¿e wp³yw polityki


zagranicznej RPA najs³abiej jest postrzegalny w relacjach z jej najbli¿-szymi s¹siadami � SACU i SADC, trochê silniejszy jest w wymiarzekontynentalnym, a najwyra�niejszy jest w wymiarze oddzia³ywañz organizacjami miêdzynarodowymi i �wiatowymi mocarstwami.

SACU

Mimo werbalnych deklaracji o wspieraniu demokracji rz¹d RPAnie zrobi³ nic, aby przynajmniej u³atwiæ wprowadzenie demokracjiw Suazi despotycznie rz¹dzonym przez króla Mswati II. Mimo apelidemokratycznej opozycji Suazi RPA, udzielaj¹c po¿yczek, umo¿liwiapodtrzymywanie tego systemu.

W stosunku do drugiego z s¹siadów ugrupowania SACU, tak¿eca³kowicie zale¿nego od RPA kraju � Lesotho, mo¿liwo�ci oddzia³y-wania przy u¿yciu powszechnie aprobowanych narzêdzi politykizagranicznej okaza³y siê nieskuteczne. Najwymowniej o nieskutecz-no�ci polityki zagranicznej RPA w stosunku do tego mikroskopijnegos¹siada �wiadczy zastosowanie interwencji zbrojnej w roku 1998.

Trudno równie¿ uznaæ, ¿e RPA ma znacz¹cy wp³yw na politykêsilnie od niej uzale¿nionej gospodarczo Namibii, która przy rozlicz-nych okazjach demonstruje swoj¹ niezale¿no�æ od potê¿nego s¹sia-da. Jeszcze mniejszy wp³yw ma RPA na prê¿nie gospodarczo rozwi-jaj¹c¹ siê i niezale¿n¹ politycznie Botswanê. Kraj ten opieraj¹c siêna dochodach z eksploatacji minera³ów, próbuje, wprawdzie z nie-najlepszym skutkiem i w opozycji do pozycji Johannesburga, wykre-owaæ siê na bankowe centrum po³udniowej czê�ci Afryki.

SADC

Tak¿e w relacjach z krajami SADC trudno wymieniæ jednoznaczneprzyk³ady skuteczno�ci polityki zagranicznej RPA. Faktyczne wspar-cie ze strony RPA umo¿liwia utrzymywanie siê przy w³adzy w Zim-babwe powszechnie potêpianego re¿imu R. Mugabe. W szerszym


wymiarze relacji RPA z pozosta³ymi krajami SADC politycy po³u-dniowoafrykañscy nie potrafili zapewniæ utrzymania jedno�ci ugru-powania w negocjacjach nad EPA z Uni¹ Europejsk¹. Brak takiejjedno�ci os³abi³ pozycjê przetargow¹ poszczególnych krajów SADC,w szczególno�ci sam¹ RPA. Wcze�niej przytaczany przyk³ad brakujedno�ci SADC w sprawie konfliktu w DR Konga pokaza³ jak podzie-lone jest w swojej istocie to ugrupowanie. Mimo podejmowanychprób wypracowania wspólnej pozycji, trudno znale�æ znacz¹ce przy-k³ady sukcesów polityki zagranicznej RPA w tym zakresie. Wrêczprzeciwnie, nadal utrzymuje siê znaczny poziom nieufno�ci zarównospo³eczeñstw jak i elit politycznych krajów SADC do potê¿negos¹siada z po³udnia oraz niechêæ obywateli RPA do s¹siadów. W prze-ciwieñstwie do niewielkich sukcesów �czystej� polityki zagranicznejRPA w regionie SADC, firmy po³udniowoafrykañskie bezsprzeczniewykazuj¹ dominacjê RPA w po³udniowej czê�ci kontynentu. Ekspan-sja biznesu po³udniowoafrykañskiego wywo³uje jednak¿e niejedno-krotnie obawê przed potê¿nym s¹siadem i staje siê czynnikiem utrud-niaj¹cym integracjê polityczn¹ regionu.

Afryka

Wiêkszymi sukcesami polityki zagranicznej mo¿e wykazaæ siêRPA w wymiarze kontynentu afrykañskiego. Jednym z wa¿niejszychosi¹gniêæ polityki zagranicznej RPA by³ znacz¹cy wk³ad tego krajuw powo³anie Unii Afrykañskiej w miejsce pozbawionej presti¿u OJA.Za majstersztyk polityczny nale¿y uznaæ tak¿e zaakceptowanie przezUA za w³asne programów NEPAD czy APRM � bêd¹cych faktycznieautorstwa po³udniowoafrykañskiego. Pañstwa afrykañskie doceniaj¹tak¿e rolê Po³udniowej Afryki w prowadzeniu negocjacji, a tak¿eudzia³ jej wojsk w si³ach rozjemczych UA. Jednocze�nie jednakRPA postrzegana jest jako potencjalny hegemon mog¹cy zdomino-waæ pozosta³e kraje kontynentu. Znajduje to wyraz niejednokrotniew decyzjach podejmowanych na forum UA, gdzie czêsto politycy


RPA nie mog¹ uzyskaæ niezbêdnego wsparcia. Najdobitniejszymtego przyk³adem by³ brak poparcia RPA przez kraje kontynentuw jej d¹¿eniach do zajêcia miejsca sta³ego cz³onka Rady Bezpieczeñ-stwa ONZ.

Polityka zagraniczna RPA w wymiarze �wiatowym

Po³udniowa Afryka wykreowa³a siê na lidera pañstw rozwijaj¹-cych siê. W tej roli przedstawiciele Po³udniowej Afryki zapraszanibyli na obrady najwa¿niejszych organizacji miêdzynarodowych,w tym na spotkania klubu krajów G-8, a obecnie RPA sta³a siêcz³onkiem G-20. Przywódcy RPA nie s¹ jednak tylko biernymi obser-watorami sceny miêdzynarodowej. �wiadcz¹ o tym propozycje re-form najwa¿niejszych organizacji miêdzynarodowych takich jak ONZ,Bank �wiatowy, MFW, WTO, przedstawiane przez przywódców po-³udniowoafrykañskich samodzielnie b¹d� we wspó³pracy i innymi.By³y prezydent RPA � T. Mbeki, jest faktycznym twórc¹ programuNEPAD, który zosta³ zaakceptowany przez organizacje miêdzynaro-dowe i mocarstwa �wiatowe jako podstawowy program nakre�laj¹cyrelacjê tego kontynentu z innymi pañstwami i instytucjami. PolitycyRPA odegrali czo³ow¹ rolê w o¿ywieniu wspó³pracy rozwijaj¹cych siêkrajów po³udniowej pó³kuli w ramach Ruchu Pañstw Niezaanga¿o-wanych, IBSA, a w 2011 roku kraj sta³ siê cz³onkiem BRICS zrze-szaj¹cego najwiêksze spo�ród krajów rozwijaj¹cych siê. Wykazanow pracy, ¿e RPA poprzez organizacje multilateralne uzyskuje wiêk-sze mo¿liwo�ci osi¹gniêcia zamierzonych celów, nie nara¿aj¹c siêjednocze�nie na oskar¿enia ze strony mniejszych pañstw o d¹¿eniahegemonistyczne. RPA postrzegana jest tak¿e przez USA, Uniê Eu-ropejsk¹ i jej pañstwa cz³onkowskie jako strategiczny partner nakontynencie afrykañskim. Przyjêcie RPA jako cz³onka ugrupowaniaBRICS jest kolejnym dowodem skuteczno�ci dyplomacji po³udniowo-afrykañskiej do kreowania siê Po³udniowej Afryki jako przedstawi-ciela krajów afrykañskich.


Przytoczone w podsumowaniu przyk³ady wydaj¹ siê potwier-dzaæ tezê autora, ¿e skuteczno�ci polityki zagranicznej RPA jestodwrotnie proporcjonalna do odleg³o�ci od Pretorii/Tshwane.

RPA straci³a jednak¿e w wymiarze miêdzynarodowym ��wie-¿o�æ� kraju, który kieruj¹c siê w polityce miêdzynarodowej wzglêda-mi etycznymi mo¿e wywieraæ znacz¹cy wp³yw na arenie �wiatowej.Stwierdzenie koñcz¹ce Bia³¹ Ksiêgê Dyplomacji RPA79: �W podsu-mowaniu � najwiêksza si³a Po³udniowej Afryki le¿y w tym, ¿e mo¿eona stanowiæ przyk³ad dla innych. W zmiennym �wiecie, w którymma miejsce wspó³zawodnictwo ró¿nych idei, dyplomacja po³udniowo-afrykañska oparta na warto�ciach Ubuntu � koncentruj¹ca siê nawspólnych warto�ciach ludzkich jest przyk³adem kompleksowegoi konstruktywnego ogl¹du �wiata umo¿liwiaj¹cego kszta³towanie ewo-luj¹cego porz¹dku �wiata� � nie odzwierciedla ju¿ aktualnego po-strzegania polityki zagranicznej RPA.

Rz¹d RPA nie mo¿e byæ uznawany za wzór altruistycznych za-chowañ na arenie miêdzynarodowej, co wyra�nie wynika³o z przed-stawionych w analizie przyk³adów decyzji dyplomatycznych (b¹d�ich braku) zarówno w stosunku do bli¿szych jak i dalszych s¹siadów,czy te¿ decyzji podejmowanych na arenie miêdzynarodowej. Ocenamo¿liwo�ci oddzia³ywania polityki zagranicznej RPA ujêta w cytowa-nym na koñcu analizy strategicznym dokumencie nie odzwierciedlaistniej¹cych realiów.

Nasuwa siê wiêc pytanie, o znaczeniu nie tylko teoretycznym,na ile system ukszta³towany w Po³udniowej Afryce po pierwszychdemokratycznych wyborach 1994 roku odznacza siê znamionamitrwa³o�ci w �redniej czy d³u¿szej perspektywie, zapewniaj¹cymi RPAutrzymanie pozycji mocarstwa regionalnego maj¹cego te¿ mo¿liwo�æoddzia³ywania w wymiarze globalnym?

Realistyczna ocena wskazuje, ¿e RPA podobnie jak w przesz³o�citak i obecnie stanowi jedynie jeden i to niekoniecznie istotny ele-

79 Building a Better World: The Diplomacy of Ubuntu..., s. 36.


ment systemu miêdzynarodowego. W gwa³townie zmieniaj¹cej siêsytuacji w wymiarze globalnym, kontynentalnym i regionalnym, przywyra�nie zmieniaj¹cych siê uk³adach si³ wszelkie prognozy szczegól-nie co do znaczenia w �wiecie danego kraju i jego mo¿liwo�ci oddzia-³ywania na politykê miêdzynarodow¹ obarczone s¹ znacz¹cym b³ê-dem. Prawdopodobieñstwo wiarygodno�ci takiej oceny mo¿nazwiêkszyæ, gdy bierze siê pod uwagê nie tylko bie¿¹ce dzia³aniadanego kraju na arenie miêdzynarodowej, ale je�li przeprowadzi siêprognozê jego przysz³ej sytuacji spo³eczno-ekonomicznej.

Z formalnego punktu widzenia Republika Po³udniowej Afrykizarówno pod wzglêdem systemu politycznego, jak i rozwoju gospo-darczego wydaje siê byæ regionalnym stabilnym mocarstwem, szcze-gólnie w porównaniu do sytuacji w wiêkszo�ci krajów kontynentu.

Demokratyczne wybory, niezale¿no�æ systemu parlamentarnegoi s¹downiczego, wolno�æ prasy � wszystkie te warunki niezbêdne dlasprawnego funkcjonowania demokracji i stabilnego funkcjonowaniapañstwa wydaj¹ siê byæ ca³kowicie spe³nione w RPA. Przy bli¿szejanalizie okazuje siê jednak, ¿e mimo demokratycznych wyborówmamy do czynienia z monopartyjnym w istocie systemem funkcjo-nowania w³adzy zarówno na poziomie administracji wszystkich szcze-bli, jak i parlamentu. Stabilno�æ polityczn¹ rz¹dz¹cej ANC, opróczszerokiej bazy spo³ecznej samej partii, zapewnia równie¿ sojusz ANCz najwiêksz¹ central¹ zwi¹zków zawodowych COSATU i Komuni-styczn¹ Parti¹ Po³udniowej Afryki80.

System ten jak ka¿dy system monopartyjny prowadzi do po-wstania systemu nepotyzmu, korupcjogenno�ci i wy³¹czania ca³ychgrup spo³ecznych, wszystkich grup rasowych z poczucia mo¿liwo�ciwp³ywu na sytuacjê kraju. Bêd¹ca podstaw¹ rozwoju ka¿dego krajusytuacja spo³eczno-polityczna Po³udniowej Afryki, wed³ug opiniieksperta z �Africa Center for Strategic Studies�, nie nastraja do

80 A. Beresford, Comrades �Back On Track�? The Durability of the Triparti-te Alliance in South Africa, �African Affairs� 2009, Vol. 108/432, s. 391�412.


optymizmu81. Pokojowe przej�cie od systemu apartheidu do demo-kracji mia³o przynie�æ erê pokoju, stabilno�ci i przy�pieszonego roz-woju. Mimo powszechnego wówczas optymizmu nasilaj¹ siê corazbardziej niepokoje spo³eczne, co jest wska�nikiem nierównowagispo³ecznej i gospodarczej, tego pozornie jednego z najbardziej stabil-nych na kontynencie kraju.

Tak¿e pod wzglêdem rozwoju gospodarczego sytuacja RPA nierokuje w d³u¿szym wymiarze czasowym stabilno�ci tego kraju. Jed-nym z podstawowych elementów pozycji pañstwa w �wiecie jest jegodynamika rozwoju gospodarczego. Przyrost PKB w RPA od 1994roku wynosi³ �rednio ok. 3,5% rocznie82. Jest on jednak¿e znacz¹coni¿szy w porównaniu wzrostu PKB o ok. 6% rocznie przeciêtnie dlawszystkich krajów afrykañskich w tym samym przedziale czaso-wym. Uzyskany wzrost gospodarczy Po³udniowej Afryki trudno uznaæza satysfakcjonuj¹cy dla kraju bogatego w zasoby mineralne w deka-dzie, która charakteryzowa³a siê rekordowymi cenami surowców narynkach �wiatowych. Osi¹gany wzrost gospodarczy nie zapewniamo¿liwo�ci zatrudnienia nowym grupom m³odzie¿y wchodz¹cymw wiek produkcyjny. Wrêcz przeciwnie bezrobocie, które wed³ug for-malnych statystyk wynosi ok. 30%, dalej siê powiêksza.

Obserwowaæ te¿ mo¿na trend zmniejszaj¹cej siê w skali global-nej konkurencyjno�ci kraju. Przyk³adowo w ramach klasyfikacjiprowadzonej przez World Economic Forum � na prze³omie roku2008/2009 RPA znajdowa³a siê na 45. miejscu, gdy w 2006 rokuzajmowa³a 35. pozycjê83. Jeszcze gorzej wygl¹da sytuacja pod wzglê-dem liczby naukowców i in¿ynierów, w której to klasyfikacji RPAzajmuje 110. pozycjê w �wiecie.

81 A. Malaquias, Stress-Testing South Africa: The Tenuous Foundations ofOne of Africa�s Stable States, Africa Center for Strategic Studies, ResearchPaper No. 3, Washington D.C. July 2011, s. 38.

82 Development Indicators� .83 The Global Competitiveness Report 2008�2009, World Economic Forum,

Geneva 2008, s. 500.


Dog³êbna analiza oceny trwa³o�ci znaczenia RPA w wymiarzeregionalnym i globalnym wymaga³aby oddzielnej pracy opartej nawielu wiarygodnych analizach.

Cytowane powy¿ej przyk³ady powa¿nych problemów o charakte-rze spo³eczno-gospodarczym znalaz³y potwierdzenie w dokumencieopublikowanym przez Krajow¹ Komisjê Planowania (KKP). KPPprzeprowadzi³a na zlecenie prezydenta J. Zumy analizê przemiangospodarczo-politycznych kraju od momentu wprowadzenia pe³nejdemokracji oraz wypracowa³a zalecenia w perspektywie do roku2030, opieraj¹c siê na dziesi¹tkach analiz przeprowadzonych przeznajlepszych ekspertów w wiod¹cych instytutach RPA84. KKP wy-mienia dziewiêæ zasadniczych problemów, które powinny zostaæ pil-nie rozwi¹zane: niski poziom edukacji, zagro¿enie chorobowe, w tymAIDS/HIV i gru�lic¹, g³êbokie podzia³y spo³eczne, nierównomiernyrozk³ad us³ug spo³ecznych, utrzymywanie siê olbrzymich ró¿nicmiêdzy regionami, bezrobocie, korupcja, niezrównowa¿ona gospodarkabazuj¹ca na eksploatacji surowców, rozpadaj¹ca siê infrastruktu-ra85. Bardzo krytyczne, ale odzwierciedlaj¹ce rzeczywisto�æ krajuwnioski przedstawione przez Komisjê ukazuj¹ powagê problemówstoj¹cych przed RPA. Jak stwierdzi³ to przewodnicz¹cy Komisji� Trevor Manuel, mimo bezsprzecznego postêpu w szeregu dziedzi-nach ¿ycia spo³ecznego i gospodarczego kraju, które zasz³y w ci¹gu17 lat od demokratycznych wyborów, wystêpuj¹ wyra�ne objawynegatywne, które mog¹ przyczyniæ siê do os³abienia kraju. Do naj-wa¿niejszych negatywnych czynników zaliczy³ on: narastaj¹c¹ ko-rupcjê, os³abienie funkcjonowania instytucji spo³ecznych i pañstwo-wych, s³abe zarz¹dzanie gospodark¹, ucieczkê z kraju kapita³ui wykszta³conych ludzi, krótkoterminowe dzia³ania polityczne, frak-

84 W. Hartley, Signs of decline� a threat to democracy, says Manuel, �Busi-ness Day� 10.06.2011.

85 National Development Plan. Vision for 2030, National Planning Com-mission, Department: The Presidency Republic of South Africa, Pretoria 11November 2011, s. 430.


cyjne i wynikaj¹ce z solidarno�ci etnicznej, obni¿enie standardówus³ug oraz niszczej¹ca infrastruktura86. Opinia ta znajduje potwier-dzenie w ocenie o�rodków zagranicznych, które stwierdzi³y obni¿e-nie wska�nika konkurencyjno�ci, efektywno�ci si³y roboczej, wyso-kiego bezrobocia oraz niedostateczny poziom inwestycji87 .

Przy obecnych uk³adach polityczno-spo³ecznych autor opracowa-nia nie widzi realnych mo¿liwo�ci zahamowania tych tendencji.Prowadziæ to bêdzie nieuchronnie do os³abienia pozycji gospodarczejRPA w �wiecie ze wszystkimi z tego nieuchronnie wynikaj¹cyminegatywnymi konsekwencjami dla relacji miêdzynarodowych.

Autor opracowania po przeprowadzeniu ca³o�ciowej analizy do-szed³ do przekonania, ¿e zarówno czynniki wewnêtrzne polityczno-gospodarcze kraju jak i uwarunkowania zewnêtrzne prowadziæ bêd¹do stopniowego zmniejszenia znaczenia roli RPA w polityce miêdzy-narodowej. Po³udniowa Afryka, w opinii autora analizy, traciæ bêdziestopniowo przywódcz¹ rolê regionalnego mocarstwa, czego nawetnajbardziej skuteczna polityka zagraniczna nie bêdzie w stanie zre-kompensowaæ i to w fazie kolejnego �Wy�cigu o Afrykê�, tym razemmiêdzy mocarstwami �zachodnimi� a nowymi potêgami krajów roz-wijaj¹cych siê z Azji i Ameryki Po³udniowej.

Regionalne mocarstwo, jakim potencjalnie mog³aby byæ Republi-ka Po³udniowej Afryki, koordynuj¹c a w razie konieczno�ci narzuca-j¹c wspóln¹ politykê krajom afrykañskim w ich relacjach w okresiekolejnego �Wy�cigu o Afrykê�, mog³aby odegraæ znacz¹c¹ i pozytyw-n¹ rolê w historii Afryki. W opinii autora na podstawie przeprowa-dzonej w artykule analizy Republika Po³udniowej Afryki nie potra-fi³a podj¹æ roli lokalnego mocarstwa w wymiarze polityki zagranicznej,ani nie bêdzie w stanie jej zrealizowaæ w przysz³o�ci.

86 W. Hartley, �Signs of decline� a threat to democracy, says Manuel� .87 S. Kamhunga, Policy fog adds to SA's woes, �Business Day� 8.06.2011.


BIBLIOGRAFIA

A boiling pot, �The Economist� 9.18.2010, Vol. 396.African Renaissance and International Cooperation Fund Act 2000, �Go-

vernment Gazette� 24.11.2000, No. 2/798.Alden C., Pere le G., South Africa�s Post-Apartheid Foreign Policy � from

Reconciliation to Reviewal?, Adelphi Paper, 2003, No. 362.Annual Report 2009-2010, DIRCO, Pretoria 2010.Barber J., Mandela�s World: The International Dimension of South Africa�s

Political Revolution 1990-99, Ohio University Press, Athens 2004.Beresford A., Comrades �Back On Track�? The Durability of the Tripartite

Alliance in South Africa, �African Affairs� 2009, Vol. 108/432.Bieleñ S., Miêdzynarodowe stosunki polityczne, w: K. A. Wojtaszczyk,

W. Jakubowski (red.), Spo³eczeñstwo i polityka. Podstawy nauk poli-tycznych, ASPRA-JR, Warszawa 2007.

Bisseker C., SADC monetary union. It will take a miracle, �Financial Mail�12.08.2005.

Bric invite confirms SA as gateway to Africa � marketing council, �BusinessDay� 11.01.2011.

Bond P., Against Global Apartheid. South Africa Meets the World Bank, IMFand International Finance, University of Cape Town Press, Cape Town2003.

Building a Better World: The Diplomacy of Ubuntu. White Paper on SouthAfrica�s Foreign Policy, Pretoria 13 May 2011.

Cohen T., SA�s dubious role in a tale of African opposites, �Business Day�3.02.2011.

Development Indicators, National Planning Commission of the Republic ofSouth Africa, Pretoria 2010.

Draper P., Towards a New �Washington Consensus�? South Africa, the G20Leaders� Summit, and the Financial Crisis, SAIIA Policy BriefingNo. 2, Johannesburg November 2008.

Draper P., Kiratu S., Samuel C., The Role of South African FDI in SouthernAfrica, Discussion Paper, German Development Institute, 2010,No. 8.

Ensor L., Langeni L., Africa free trade plan must be finalised within threeyears, �Business Day� 13.06.2011.

Evans G., South Africa�s Foreign Policy after Mandela: Mbeki and his Con-cept of African Renaissance. Round Table, 1999, No. 352.


G¹sowski A., Uwarunkowania polityki zagranicznej Republiki Po³udniowejAfryki, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pu³tusk2008, praca doktorska nieopublikowana.

G¹sowski A., RPA. Wydawnictwo Trio, Warszawa 2006.Gerrit O., Schoeman M., Foreign policy, �Business Day� 12.07.2011.Hartley W., Southern Africa: More U.S. soldiers not welcome in Africa, says

Lekota, �Business Day� 30.08.2007.Hartley W., �Signs of decline� a threat to democracy, says Manuel, �Business

Day� 10.06.2011.Henwood R., Fairy Godmother, Hegemon or Partner? University of Pretoria,

Department of Political Sciences, Monograph No. 13, Pretoria May 1997.Herbert R., Graz S., The African Peer Review: Lessons from the Pioneers,

SAIIA, Johannesburg 2008.Hughes T., Composers, Conductors and Players: Harmony and Discord in

South African Foreign Policy Making, Konrad-Adenauer Stiftung, Jo-hannesburg September 2004.

Human Development Report 2006, UNDP, New York 2006.Interview with Time Magazine, Interview with World Association of Newspa-

pers, Interview with Jon Snow, Interview with Tim Sebastian, w:T. Mbeki, Africa Define Yourself, Tafelberg, Cape Town 2002.

It all went wrong, �The Economist� 9.26.1998, Vol. 349.Jahed M. I., Kihatu A., NEPAD: A Brief Five-year Review, SA Yearbook of

International Affairs 2006/2007, Johannesburg 2007.Kagwanja P., Cry Sovereignty: South Africa and the UN Security Council in

a Hegemonic World, 2007-2008, �International Journal of African Re-naissance Studies� 2008, Vol. 3(1).

Kamhunga S., Policy fog adds to SA�s woes, �Business Day� 8.06.2011.Klerk de F. W., The Last Trek a New Beginning. The Autobiography, PAN

Books, London 1999.Kornegay F., Pan-African Citizenship and Identity Formation in Southern

Africa: An Overview of Problems, Prospects and Possibilities, Centre forPolitical Studies, Research Report No. 107, Johannesburg January 2006.

Langeni L., SA to use Bric to punt green aims, fair trade, �Business Day�13.01.2011.

Mabogoane M., Welfare state gives rise to xenophobic violence, �BusinessDay� 14.07.2010.

Makgoba M. W., (ed.), African Renaissance, Mafube, Tafelberg, Sandton� Cape Town 1999.


Malaquias A., Stress-Testing South Africa: The Tenuous Foundations of Oneof Africa�s Stable States, Africa Center for Strategic Studies, ResearchPaper No. 3, Washington D.C. July 2011.

Mandela N., South Africa�s Future Foreign Policy, �Foreign Affairs� 1993,Vol. 72, No. 5.

Mariam I., New member SA must ponder its role, �Business Day� 14.04.2011.Mathabo le R., Regional trade unity �can survive strain from EU talks�,

�Business Day� 14.12.2007.Mbeki T., Address of the President of South Africa and the Current Chair-

person of the G77 and China, Thabo Mbeki, at the 61st Session of theUnited Nations General Assembly, New York 19 September 2006, http://www.thepresidency.gov.za/show.asp?type=sp&include=president/sp/2006/sp09191122.htm.

Mid-year population estimates 2010, Statistics South Africa, PO302, Preto-ria 2010.

Mills G., The Politics of SACU Expansion: South Africa as a Fulcrum?, SAYearbook of International Affairs 2006/2007, Johannesburg 2007.

National Development Plan. Vision for 2030, National Planning Commis-sion, Department: The Presidency Republic of South Africa, Pretoria11 November 2011.

Ngubentombi N., SA�s Foreign Policy Towards Swaziland and Zimbabwe,SA Yearbook of International Affaires, 2003/2004, SAIIA, Johannes-burg 2004.

Nguendi Ikome F., Samasuwo N. W., The United Nations Reform Agenda:An African Perspective, SA Yearbook of International Affairs, SAIIA,Johannesburg 2005.

Qobo M., Zimbabwe�s Intra-State Conflict in the Making, and the Implica-tions for Regional Relations, SA Yearbook on International Affairs, 2006/2007, SAIIA, Johannesburg 2007.

Regional Integration in Southern Africa: Comparative International Perspec-tives, SAIIA, Johannesburg January 2001.

Republika Po³udniowej Afryki, w: Afryka. Popularna Encyklopedia Powszech-na. Kontynenty i Pañstwa, Oficyna Wydawnicza Fogra, Grupa Wydaw-nicza Bertelsman, Kraków � Warszawa 2000.

Roland O., Atmore A., Dzieje Afryki po 1800 roku, Ksi¹¿ka i Wiedza, War-szawa 2007.

Romy C., Taking Stock of strategic partnership between the EU and SouthAfrica, SAIIA Working Paper, Johannesburg 11 September 2009.


SA Country Review Report No. 5, September 2007.Shillinger K., From Hegemony to Champion: South Africa and a Strategic

Balance, IPRI Working Paper, 2007, No. 24.Shillinger K., (ed.), Africa�s Peacemaker? Lessons from South African Con-

flict Mediation, SAIIA, Johannesburg 2009.Sidiropoulos E., A New International Order? Multilateralism and its Discon-

tents: A View from South Africa, SA Yearbook of International Affairs,SAIIA, Johannesburg 2005.

Sidiropoulos E., Perspectives from BRICs: Lessons for South Africa, SAIIA,Pretoria 1 March 2011.

Simpson-Anderson R., Diplomats and Defenders: South Africa and the Utilityof Naval Power, Annual Policy Review of the South African Navy, 1996,w: J. Cilliers (ed.), ISS Monograph Series, February 1997, No. 9.

Solarz M. W., Republika Po³udniowej Afryki. Trwa³o�æ czy zmierzch potêgiw regionie?, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 1999.

South African Foreign Policy, Discussion Document, Department of ForeignAffairs, Pretoria June 1996.

South Africa Human Development Report 2003. UNDP, Oxford UniversityPress Southern Africa, Cape Town 2003.

South Africa in Africa: An Assessment, South African Foreign Policy Moni-tor, SAIIA, Johannesburg March-April 2008.

Strategic Plan 2011-2014, International Relations&Cooperation Department,Republic of South Africa, Pretoria 2011.

Stremlau J., South Africa�s Greatest Diplomatic Success: The DemocraticRepublic of Congo�s Turn Towards Democracy, SA Yearbook of Interna-tional Affaires, 2006/2007, SAIIA, Johannesburg 2007.

The Global Competitiveness Report 2008-2009, World Economic Forum,Geneva 2008.

The South Africa � European Union Strategic Partnership. Joint ActionPlan, Council of the European Union, Brussels 15 May 2007, 9650/07.

Toit de J., Southern African Development Community. An Economic Profile,ABSA Bank, Johannesburg 2000.

Towards a Fifteen Year Review, October 2008, http://www.info.gov.za/issues/15year/15yr_tabloid_eng.pdf.

Wheeler T., (ed.), History of the South African Department of Foreign Affa-irs, 1927�1993, SAIIA, Johannesburg 2005.

Wheeler T., What worked here isn�t applicable to conflict in Africa, �The NewAge� 7.06.2011.


White L., IBSA: A Stock-take of South-South Co-operation and a Glimpse ofthe Road Ahead, SA Yearbook of International Affairs, SAIIA, Johan-nesburg 2005.

White L., IBSA: Six Years On: Co-operation in a New Global Order, SAIIA,Policy Briefing No. 8, Johannesburg November 2009.

White Paper on South African Participation in International Peace Missions,Pretoria October 1999.

Ziêba R., Wstêp do teorii polityki zagranicznej pañstwa, Wydawnictwo AdamMarsza³ek, Toruñ 2007.

¯ukowski A., Jan Smuts � przywódca nie tylko po³udniowoafrykañski, w:A. ¯ukowski (red.), Przywódcy i przywództwo we wspó³czesnej Afryce,�Forum Politologiczne�, t. 7, Olsztyn 2008.

http://www.sacu.int/.

MANIFESTATION OF A HEGEMONYOF THE REPUBLIC OF SOUTH AFRICA�S

FOREIGN POLICY?

SUMMARY

Manifestation of a hegemony of the Republic South Africa�sforeign policy at the regional, continental and global scenes wasanalysed in this paper. South Africa strongly emphasizing its Afri-can identity and having at her disposal all features of the regionalhegemon was not able to take over decisive political leadership ofthe SADC region and of the continent. The thesis suggests anddocuments that perception/impact of South Africa�s foreign policyincreases proportionally to the distance between Pretoria/Tshwaneand a capital of a country/region or organization.

Analysing trends of socio-economic changes in South Africa theauthor came to the conclusions that impact of South Africa�s foreignpolicy at the international scene will be decreasing with time.

Documents

Mocarstwowość w polityce zagranicznej RPA?cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element... · w wyborach 1948 roku. ZwyciŒska partia HNP (Ponownie Zjedno-czona Partia Narodowa),