Mode

 

eli i baaze po

odatak

1 

ka

 

priručnikk za III razred

 

d  

 

Kratkiis Praistorija Nastanak baza automatPodaci na prebrojavankontakata. obrade bilo Herman Hoime, godišteda baza poOn je uspigodine bio pkartica. Od Istorija Nakon DruOni su se čUskoro su kranih baza Zanimljivo,modifikovan Moderna vrSistemi uprse razvijajudeceniju PrPrvi sistemBachman. Buređaja s izbušenim karDva su se kBachmanovGotovo istoRockwell, aNajranija popod pokrovBaza podatdesetljeća krano u novinRelacioni mapstraktnih relacioni mo

storijatb

aza podatakasku obradu bušenim ka

nje. ProgramDotadašnja je smanjeno

ollerith je ose itd. popunodataka budeio da proda prva automa

d Holerith-ov

ugog svijet sčesto koristilkupci počeli podataka. , ove ranene u odnosu

remena ravljanja bau tokom sljrije naveden

mi upravljanjBachmanovizravnim prisrticama i maključna modvim idejama ovremeno sea kojeg je kasoznata upotr

viteljstvo simtaka (eng. ) koristila se unama Washi

model je preopisa informodel ostao sa

bazapoda

a se vezuje z podataka (A

articama su rmiranje se sv

obrada podo na šest nedesmislio idejunjenih prazne „poravnatakoncept svoj

atizovana bazve kompanije

kog rata počli upravo zada zahtjevaj

e aplikacije u na origina

azama podatjedećih dec

ne godine poa bazom po rani radovistupom pohragnetskoj vrpdela podataka

e počinje primsnije prihvatreba termina mpozij pod n

kao jedinstvu glavnim amngton Post,

edložio E. Fmacijskih struamo u područ

ataka

za Herman-aAOP) o popručno ubacivvodilo na izdataka popisaelja. u po kojoj senim prostoria“.

oje mašine stza podataka, e nastao je d

čeli su se poja jednostavju više od n

su nastavalni dizajn.

aka su se penija. U vočetka upotr

odataka razvi pokazuju drane koji su pci, pa je takoa pojavila u

mjenjivati hio IBM kao kbaza podata

naslovom Ravena riječ po

meričkim nov1966.

F. Codd 197uktura s opisčju akademsk

DokprakpostteorsoftMeđIngrOba197poja

2 

a Holerith-apisu stanovnivani u uredajzbor vrste pa trajala je 1

e svaki stanoima da bi

tatističkom bkoja se u su

današnji IBM

javljivati prvvne linearnenjihovih eks

vile da ko

prvi put pojavećini slučajrebe.

vijeni su u 1da je njegov

postali doso serijska obto vrijeme:

hijerarhijski mkamen temelaka potječe iazvoj i upravostala je uobvinama. Ekv

70. godine. sima mehanikog interesak su CODAktičnog inžetojala u ono retsku perspetverska tehnođu prvim pres na Berkea navedena s76. Prvi komavili sve do o

a koji je 1884ištva u SAD

aj za očitavanprebrojavanja0-tak godina

ovnik SAD pse za sva i

birou SAD. uštini sastojalM.

vi elektronske baze podstremno sku

oriste Holleri

avili tokom jeva, period

1960-ima. Zav cilj bio stvtupni: do ta

brada bila domCODASYL

model u sistljac svojeg Siz 1963. kadavljanje računbičajena u E

vivalentni ter

On je kritikizama fizičko.

ASYL sistemenjerstva, uz

vrijeme, relektivu, smatologija uhvatpraktičnim releyju, te projsu bili istražimercijalni poko 1980.

4. godine prD. nje, a obrada a, a radilo sa, a sa Holer

predstavlja nimena obezb

Tako je popla od hiljad

i računari. dataka, najčeupih mašina.

ith-ove buš

1960-tih god uvođenja

ačetnik u tovaranje djeloda se obradminantna akt

L je razvio m

temu koji je SUI proizvoda je Društvonarski centrirEvropi u ranrmin banka p

kovao postojog pristupa.

i i SUI bili imajući u oblacioni modetrajući (ispratiti korak s vealizacijamajekt Sistem Rivački prototproizvodi, O

prijavio pate

a podataka sese ručnim prith-ovim izu

nizom od 80 bedila ista d

pis stanovnišda kutija pu

ešće za rač. Sve je to

šene kartice

odina i nas je dugo t

om polju biootvornije upoda podataka tivnost.

mrežni mode

razvio Nortda. o za razvoj siiranom bazomnim 1970-impodataka kor

jeće modele Ipak je dugo

zamišljeni bzir tehnolo

el je zauzeo avno) da će hvremenom. a bili su StR u IBM-u. tipovi objavlOracle i DB

nt – sistem

e odnosila naprespajanjemumom vreme

karaktera –dužina, tako

štva iz 1890.unih bušenih

čunovodstvo.o vodilo do

e, neznatno

tavili su datrajao, skoro

o je Charlesotrebe novihtemeljila na

el baziran na

th American

istema uzelom podataka.

ma, a krajemristio se vrlo

zbog zbrkeo vremena je

kao rješenjaogiju koja jemnogo većuhardverska i

onebrakerov

ljeni tijekomB2, nisu se

m

a m e

– o

. h

. o

o

a o

s h a

a

n

o .

m o

e e

a e u i

v

m e

3  

1980-ih istraživačka aktivnost se usredotočila na sisteme distributivnih baza podataka i na data engine: mašine baza podataka međutim taj je napredak imao malen učinak na tržište. Druga važna teoretska zamisao bio je funkcionalni model podataka, ali bez obzira na neke specijalizirane primjene u genetici, molekularnoj biologiji i istraživanju prevara, svijet nije na njega obratio veliku pažnju. U 1990-im pažnja se prebacila na baze podataka orijentirane prema objektu. To je postiglo nekakav uspjeh u poljima gdje je bilo potrebno rukovati kompleksnijim podacima nego što bi se mogli udobno nositi relacioni sistemi: prostorne baze podataka, inženjerski podaci, multimedijski podaci. U 2000-im područje za inovacije postale su XML baze podataka. XML je kratica za EXtensible Markup Language - odnosno jezik za označavanje podataka. Ideja je bila stvoriti jedan jezik koji će biti jednostavno čitljiv i ljudima i računarskim programima. Princip realizacije je vrlo jednostavan: odgovarajući sadržaj treba se uokviriti odgovarajućim oznakama koje ga opisuju i imaju poznato, ili lako shvatljivo značenje. Format oznaka u XMLu vrlo je sličan formatu oznaka u npr. HTML jeziku. Danas je XML jezik vrlo raširen i koristi se za različite namjene: odvajanje podataka od prezentacije, razmjenu podataka, pohranu podataka, povećavanje dostupnosti podataka i izradu novih specijaliziranih jezika za označavanje. XML je standardizirani jezik i za njegovu standardizaciju brine se World Wide Web Consortium. Vremenom su se osnovne ideje tog koncepta integrisale u poboljšane relacione proizvode. XML baze podataka imaju za cilj ukoniti tradicionalnu podjelu između dokumenata i podataka, dopuštajući svim organizacijskim informacijskim resursima da se drže na jednom mjestu bez obzira da li su visoko strukturirani ili ne. Šta dalje Može se očekivati nastavak već uspostavljenih trendova a kao najzanimljivije i najperspektivnije oblasti:

• Nastavak razvoja ’univerzalnih servera’, to su serveri koji mogu da upravljaju širokom lepezom raznih tipova podataka, tako da budu transparentni svim korisnicima.

• Implementacija veštačke inteligencije i neuronskih mreža • Kombinacija interneta i televizije, kao jedinstvenog informacionog servisa u sklopu razvoja

globalnih baza podataka Osnovnipojmovi Podatak, informacija, sistem i informacioni sistem Sistem predstavlja skup elemenata i njihovih međusobnih veza. Da bi bilo jasno šta cini jedan sistem, sistem se mora posmatrati u odnosu na njegovo okruženje. Granica sistema razdvaja sistem od spoljnih sistema. Interakcija sistema sa okruženjem se sastoji iz skupa ulaznih i izlaznih dejstava. Dejstvo okoline na sistem naziva se ulaz. Dejstvo sistema na okolinu je izlaz sistema. Podatak je iskaz definisan jednom prostom izjavnom rečenicom. Informacija je novi podatak koji posjeduje neku relevantnu novinu. Sistem je skup objekata, relacija između objekata i relacija između atributa (ili obilježja) tih objekata. Sistemi se dijele na prirodne i organizacione. Prirodni sistemi su oni kod kojih su relаcije između objekаtа zаsnovаne nа prirodnim zаkonimа rаzmjene mаterije i energije, dok su orgаnizаcioni izgrаđeni nа određenim principimа od strаne čovjekа i relаcije između objekаtа su zаsnovаne nа rаzmjeni informаcijа. Svi sistemi imаju osobinu otvorenosti tj. postoji rаzmjenа mаterije i energije, odnosno informаcijа između sistemа i spoljаšnje sredine. (Objekat se opisuje svojim atributima ili obilježjima, gdje atributi predstavljaju svojstva, bitne osobine koje ga karakterišu. Npr. Objekat je škola, atributi bitni za školu su naziv, vrsta, mjesto, adresa itd.) Informacioni sistem je podsistem organizacionog sistema i predstavlja skup različitih operacija nad informacijama neophodnih zа odlučivаnje u orgаnizаcionom sistemu. Te operаcije su : prikupljаnje, čuvаnje, obrаdа, rаspodjelа i prenos. Strukturu svаkog informаcionog sistemа čine izvori informаcijа, veze zа prenos i rаzmjenu informаcijа, sredstvа i ljudi zа obrаdu informаcijа i orgаni zа uprаvljаnje sistemom.

Ssykza

 

Cilj informu znanje zaOsnovni zainformacija ŠtasutoNajjednostaŠta znači orSkup podataporediti, itdZnači baza Termin je izvodirektiva za baunutar svoje dsistem upravljkoriste termin Baza podatdisku. Ti poispravljanjeBaze podatatehnologiji tehnologija pohranjivanDaćemo i dKorisnik nijposlu. Korijednostavnuuzimaju u ovećem broju Kompon Sistem baza

1. kor2. apli3. sist4. baz

Ovaj sistem

istem za upystem (softwao interfejs apisa baze po

Korisnički p

macionog sista specifičnu adatak infoa.

bazepodavnija definicrganizovani ?aka pripreml

d., ali takođe podataka jeorno nastao unaze podataka (kdefinicije.Nazivjanja bazom pobaza podataka

taka je skupodaci su na

e. aka predstavkoja je nastaosigurala je

nje i pretraživdefiniciju Jamje zainteresiisnik može iu strukturu, iobzir različitu korisnika, r

entesiste

a podataka sarisnici, ikacija nad bem za uprav

za podataka. m možemo pr

pravljanje ware) - DBMizmeđu koriodataka na d

programi ne

tema: Obra(poslovnu) rmacionog

datakacija bi mogla? ljen tako da si mijenjati (d

e organizovanutar računarskekoja za baze pov baza podatakdataka ili SUB

a da pokriju obap međusobnoraspolaganju

vljaju viši nivala s namjeroe veću produvanje podatames Martina ran za sve vimati uvid uako je u biti te datoteke irazličiti kori

emabaza

adrži 4 osnov

bazom podataljanje bazam

redstaviti slik

bazom podMS (-SUBP-isnika (koris

disku.

pristupaju po

da prikupljnamenu. sistema je

a glasiti: orga

se mogu jedndopunjavati, ana zbirka poe industrije, a ndataka donosi p

ka se strogo govBP. Kada je kona značenja. o povezanih pu korisnicim

vo rada s poom da se ukluktivnost, kvka u računar“Baza poda

vrste podataku samo jednizvedena iz mzvedene iz isnici je različ

podataka

vne kompone

aka, ma podataka (

kom:

dataka (Data-)): SUBP jesničkih progr

odacima dire

4 

enih podata

prikupljanj

anizovani sk

nostavno korbrisati).

odataka. njegovo se znaprava za intelekvoreći odnosi nntekst nedvojbe

podataka kojma za pregled

odacima u odlone slabosti

kvalitet i pouru. ataka je skupka u bazi, venu, njemu pomnogo kompiste baze podčito shvaćaju

aimjesto

ente:

(Database M

abase Menae software urama, aplika

ektno, već ko

aka u inform

je, obrada,

kup podataka

ristiti, tj. preg

ačenje proširiloktualno vlasništna zbirku zapisen, mnogi admin

ji se čubaju davanje, pret

dnosu na klatradicionaln

uzdanost u r

p istovrsnih peć samo za ootrebnu datopleksnije strudataka. Daklu.”

osistemaz

Management S

agment uveden acija) i

omuniciraju

macije, radi

arhiviranje

!

gledavati, pre

popularnom utvo) uključuje i a, a na softver nistratori za baz

na nekom trtraživanje, br

asične prograne "automatskrazvoju aplik

podataka s vone koji su moteku koja imukture podatale, iako je ba

zaupravl

System - DB

s ovim softw

njihove tran

e, analiza i

etraživati, so

upotrebom tolik ne elektronske

r bi se trebalo oaze podataka i p

rajnom medijbrisanje, nado

ramske jezikeske obrade pokacija koje

višestrukommu potrebni ma uvijek istaka. Različitaza podataka

ljanjebaz

BMS (SUBP)

ware-om (pro

nsformacije

distribucija

ortirati,

ko da Europskae baze podatakaodnositi kao naprogrameri ipak

ju obično naopunjavanje,

e. Riječ je oodataka". Tase svode na

namjenom.u njegovom

stu i to vrloti korisnici a zajednička

ama

)), i

ogramom).

e

a

a a a k

a ,

o a a

. m o

a

5  

AdministratoriprojektantBPAdministrator baze podataka je osoba odgovorna za projektovanje, implementiranje, održavanje (popravku i podešavanje) baze podataka. Njegove obaveze gotovo obuhvataju periodično stvaranje obnovljive baze podataka (backups), analiza egikasnosti i održavanje sadržaja baze podataka. Obaveze i zadaci administratora baze podataka zavise od opisa posla kompanije u kojoj radi i tehničkih karakteristika i mogućnosti administrirane baze podataka. Vrlo često se koristi i naziv projektant baze: Database Developer, ali tada je naglasak na razvoju novih baza, dok administrator uređuje i održava postojeće baze podtaka. PrimjenebazapodatakaBaze podataka se koriste u mnogim aplikacijama, protežući se na kompletan obim računarskog softvera.

• Operativni sistem može da se shvati kao baza podataka. • Bilo koji programski jezik može da se shvati kao baza podataka. • Bilo koja aplikacija i aplikativni program može da se shvati kao baza podataka.

.... Jer svi oni obrađuju neke podatke i daju neke informacije korisniku. Ciljevikorišćenjabazapodataka Baze podataka predstavljaju viši nivo rada s podacima u odnosu na klasične programske jezike. Taj viš nivo se sastoji uglavnom u tome da tehnologija baza podataka nastoji sljedeće ciljeve:

1. Fizička nezavisnost podataka. Razdvaja se logička definicija baze od njene stvarne fizičke građe. Znači, ako se fizička građa promijeni to neće zahtijevati promjene u postojećim aplikacijama. Prekticno to znaci da se fizicki raspored i organizacija podataka mogu mijenjati, a da se pri tome ne mora mijenjati šema, podšema i programi.

2. Logička nezavisnost podataka. Razdvaja se globalna logička definicija cijele baze podataka od lokalne logičke definicije za jednu aplikaciju. Znači, ako se logička definicija promijeni to neće zahtijevati promjene u postojećim aplikacijama. Lokalna logička definicija obično se svodi na izdvajanje samo nekih elemenata iz globalne definicije, uz neke jednostavne transformacije tih elemenata.

3. Fleksibilnost pristupa podacima. U starijim mrežnim i hijerarhijskim bazama, staze pristupanja podacima bile su unaprijed definisane a danas se zahtijeva da korisnik može slobodno upravljati podacima. Ovom zahtjevu odgovaraju jedino relacione baze.

4. Istovremeni pristup podacima. Baza mora omogućiti da veći broj korisnika istovremeno koristi iste podatke. Pritom ti korisnici ne smiju ometati jedan drugoga, te svaki od njih treba imati utisak da sam radi s bazom.

5. Čuvanje integriteta. Nastoji se automatski sačuvati korektnost podataka, i to u situaciji kad postoje greške u aplikacijama, te konfliktne istovremene aktivnosti korisnika.

6. Mogućnost oporavka nakon kvara. Mora postojati pouzdana zaštita baze u slučaju kvara hardvera ili grešaka u radu sistemskog softvera.

7. Zaštita od neovlaštenog korištenja. Mora postojati mogućnost da se korisnicima ograniče prava korištenja baze, dakle da se svakom korisniku regulišu ovlaštenja šta on smije a šta ne smije raditi s podacima.

8. Zadovoljavajuća brzina pristupa. Operacije s podacima moraju se odvijati dovoljno brzo, u skladu s potrebama određene aplikacije. Na brzinu pristupa može se uticati izborom pogodnih fizičkih struktura podataka, te izborom pogodnih algoritama za pretraživanje.

9. Mogućnost podešavanja i kontrole. Velika baza zahtijeva stalnu brigu: praćenje performansi, mijenjanje parametara u fizičkoj građi, rutinsko pohranjivanje rezervnih kopija podataka, regulisanje ovlaštenja korisnika.

 

Ostvarivanjprojektanta) Životni ciSvaka bazaodržavanja.timski rad sGrubo se to1. Analiza p2. Modelira3. Impleme4. Testiranj5. Održava

Analiza potPorebno je informacija Uočavaju obuhvatiti isto imati utransakcija

• Tre• Sve• Zat

pod

Modeliranj Ovaj dio prčinjenica sabazi podatak ImplemenPrethodni kzamišljenogNa osnovu na računarubaze. Paramprograma kpodacima. Obuhvata:

• Imp• Raz• Inic

e ciljeva o).

iklus bazea podatak im Uvodenje b

stručnjaka razo može podjepotreba anje podataentacija je

anje

treba ustanoviti nau firmi. se podaci analizu tran

uticaja na saa, te zahtjeveba pronaći ve te informacim je ustano

dacima.

je podataka

ripada onomadržanih u toka, te odnose

ntacija koraci su big. šeme i pod-

u. U DBMS-metri se podkoji realizuju

plementacija zvoj potrebnicijalno punje

omogućava

podatakama svoj živobaze podatakznih profila.

eliti na 5 faza

ka

ačin poslova

koje treba nsakcija (opadržaj i kone na perform

veze među pocije o podacimoviti kako će

a

me sto se zovoj bazi podate među njim

ili vrsta pla

šema, te uz pu (SUBP-u)

dešavaju taku pojedine tra

šeme. ih aplikacija

enje baze pod

pravilno mo

a otni vijek, pa u neko pod

a:

nja , koji se

pohranjivaperacija) kojačni oblik bmanse. Rezuodacima. ma treba objse ti podaci

ve globalna štaka: taj opisa. Ovom tem

aniranja - sv

pomoć dostuobično post

ko da se osiansakcije te

za rad. dataka s poda

6 

odeliranje i

početak kadaduzeće ili us

Alternat

podaci koris

ati i veze mje će se obabaze. Važnoultat analize j

ediniti i usklkoristiti, ko

šema. Za bazs naziva se šmatikom će

ve na papir

upnog DBMtoje parametrigura efikasapokrivaju p

acima potreb

i upravljanje

a je projektirstanovu pred

tivni dijagramfaza razv

ste, i na koje

među njimaavljati nad bo je procijenje dokument

laditi, stvoritliko često, i

zu podataka ema. Šema o

emo se kasn

ru (ili račun

S-a (SUBP-ari kojima se an rad najvaotrebe raznih

bnim za poče

e BP (od

rana, pa do stavlja složen

m koji pokazvoja i životno

načine, i gd

a. Analiza bazom podatniti frekvenkoji se zove

ti konzistentnkoje su vrste

tipično postopisuje predm

nije detaljno

naru),ali ova

a), fizički semože uticati

ažnijih transh aplikacija.

etak rada.

strane adm

njene impleeni zadatak k

zuje interakciog ciklusa ba

dje. Proučava

potreba tataka, budući

nciju i opsee specifikaci

nu sliku o njie operacija p

toji strukturndmete koji suo pozabaviti

aj korak je

e realizuje bati na fizičku sakcija. Razv. Baza se ini

inistratora i

ementacije ikoji zahtijeva

iju pojedinihaze podataka

aju se tokovi

akođe trebai da to možeg pojedinihja potreba.

ima. potrebne nad

ni opis vrsteu prikazani u.

realizacija

aza podatakaorganizacijuvija se skupicijalno puni

i

i a

h a

i

a e h

d

e u

a

a u p i

Rij LoApkojzov Glopreadmdefdijavezinte Fizna podproniv(cil

 

TestiranjeKorisnici ravrijeme, prkorisnicima OdržavanjOdvija se u nisu bile oparametara rad s bazom Arhitektu Arhitektura eč je o tri niv

kalni logičkplikacioni proje postoje u ve se pogled

obalni logičedstavu o ministrator, finicije zoveagram kojimze medju poegritet baze p

zički nivo - Tdiskovima

dacicuvaju. ogrameri kojvo ima svolindri i bloko Raspored pbaze podataraspored i zProgrami i kKomunikac Jeziciza Komunikacjezici tradicJezik za opsvrhu zapislogičkom nobično podPascal. Jezik za

eade s bazom rije prave ima. Jeftinu izra

e u vrijeme kadotkrivene u u DBMS (-

m, i to tako da

ura BP

baze podata

voa apstrakc

ki nivo - Činogrami se sluBP. Taj dio (view).

čki nivo -cijeloj baziili projekta

e se šema (m se imenujuodacima, te podataka.

To je fizički a, tj. vanjs

S ovom razji su napisaloje podstrukovi) te datote

pohranjivanaka potrebnozapisivanje pkorisnici ne p

cija programa

radsbaza

cija korisnikacionalno se dpis podataksivanja šem

nivou. Koji pdsećaju na na

manipulisan

i provjeravamplementacijadu prototipo

d je baza većfazi testiran

SUBP-) u sva to praćenje

aka sastoji se

cije:

ne je aplikaciuže samo dije koji oni vid

Odnosi sei. To je oant baze. Z(schema). Tu i definišej pravila koj

prikaz i raspskoj memozinom su uli DBMS (-Skture: prosteke s zapisim

nja opisuje ko je zadati šodatak na fizpristupaju poa i korisnika

amapoda

a odnosno apdijele na sljedka (Data Des

me ili pogledaput postoji paredbe za de

nje podacim

aju da li ona je, razvijaju ova omoguću

ć ušla u redovnja; uvođenjvrhu poboljš

e ne ometa ko

od tri “sloja

ioni programelom podatakde ili se služ

e na logičkono što viZapis logičk

To je tekst ju svi podac

ojima se čuv

pored podatakoriji gdje upoznati samSUBP-). Ovtor na disk

ma.

kako se logišemu i poglezickoj razini.odacima diresa DBMS se

ataka

plikacionog deće kategoriscription Lana. Dakle tim

posebna varijefinisanje slo

ma (Data M7 

zadovoljavai približni

uju jezici 4. g

vnu upotrebunje promjenašavanja perfoorisnike.

a” i veza: int

mi. ka že,

ku idi ke ili ci, va

ka se

mo vaj ku

ičke definiciede, a DBM. ektno, već pre obavlja na

programa i Dije: nguage - DD

m jezikom dejanta jezika oženih tipov

Manipulation

a sve zahtjevprototipovi

generacije i o

u. Sastoji se a zbog noviormansi. Odr

terfejsa među

ije preslikavMS (-SUBP-)

ekoDBMS (lokalnoj logi

DBMS -a od

DL). Služi pfinišemo podza šemu, a

va podataka

n Language

ve. Nastoje sebaze podata

objektno-orij

od sljedećegih zahtjeva ržavanje zah

u slojevima.

aju na fizičkće tada aut

SUBP). ičkom nivou

dvija se pom

projektantu bdatke i veze posebna za u jezicima p

e - DML).

e otkriti grešaka, te se ojentisani jezi

g: popravak gkorisnika;

htijeva da se

ke uređaje. Ztomatski se

u.

moću posebn

baze ili admimeđu podacpoglede. Na

poput COBO

Služi pro

ške.U novijeoni pokazujuici.

grešaka kojepodešavanje

e stalno prati

Za stvaranjepobrinuti za

ih jezika. Ti

inistratoru ucima, i to naaredbe DDLOL, PL/I, C,

grameru za

e u

e e i

e a

i

u a L ,

a

 

uspostavljabazi, te jedpaketima, Ddrugim paknaredbe dvcompiler). Jezik za ppretraživantakve da sam

Ovakva podda se sva trSQL: on slu

Integrisaniuklopljen u Naglasimo povezali s b Tradicionaln(COBOL, PU 80- tim g4GL): Riječproduktivnijnjihovoj nepodataka, te U današnjejezicima (JaZa interakcproduktivnaili prenosi s

anje veze izmdnostavne opDML je zaprketima zaistavaju jezika,

postavljanje nje baze. Tomo specifiku

dela na tri jeri jezika objuži za definis

i jezik se maplikacione da gore spo

bazom, no on

ni način raPL/I, C, Pascgodinama 20.č je o jezicimiji od klasičnestandardnoste se nije mog

e vreme, aplava, C++, . . cije s bazoma zbog korišćs jedne baze n

među aplikaperacije kao ravo bibliotea se radi o pa takav p

upita (Quo je jezik kojuju rezultat k

ezika danas jjedine u jedasanje podatak

može koristitprograme.

omenute vrstni nam nisu d

azvoja aplikaal . . . ) s ugn. vijeka bili s

ma koji su binih programti: svaki od

gao koristiti i

likacije se n. ). m koriste sećenja gotovina drugu.

acionog progšto su upis,

eka potprogrposebnom j

program treb

ery Languagji podseća na

koga želimo d

e već priličnan sveobuhvka, manipulis

ti interaktivn

te jezika nisdovoljni za ra

acija koje rneždenim DMsu dosta populi namijenjen

mskih jezika njih je u pr

izvan tog pak

najčešće raz

e unapred ph klasa, a re

8 

grama i baz promjena, brama: "naredeziku: progr

ba prevoditi

ge - QL). a govorni (edobiti, a ne i

no zastarjelavatni. Primjesanje i pretra

Priver

no (preko o

su programskazvoj aplikac

rade s bazoML-naredbamularni i tzv. jni isključivoopšte name

ravilu bio diketa (baze).

zvijaju u sta

pripremljeneezultirajući p

ze. Naredbe brisanje ili čdba" u DMLramer tada p s dva prev

Služi neposengleski) jezi

postupak za

. Naime, koder takvog intaživanje.

imjeri DDL irzije SQL-a

online interp

ki jezici. Dacija koje će n

om je korišćma. jezici 4. gen

o za rad s bazene. Problemio nekog odr

andardnim o

e klase objeprogram se la

DML omogučitanje zapis

L svodi se napiše programvodioca (DM

rednom korik Naredbe sdobijanje re

d relacionih tegrisanog je

i DML jezika

pretera) ili s

akle ti jezici nešto raditi s

ćenje klasičn

eracije (4-th zama, te su zm s jezicimaređenog soft

objektno orij

ekata. Ovakvako dotjeruje

ućuju "manesa. U nekim a poziv potp

m u kojem sML-precomp

risniku za isu neproceduezultata.

baza postojiezika za relac

a integrisanih

se on može

i su nam nu podacima iz

nih program

Generation zato u tom ka 4. generacftverskog pak

jentisanim p

va tehnika e, uklapa u v

evrisanje" posoftverskim

programa. Usu izmešanepiler, obični

nteraktivnouralne, dakle

i tendencijacione baze je

h u novije

pojavljivati

žni da bi sez baze.

mskih jezika

Languages -ontekstu bili

cije je bio uketa za baze

programskim

je dovoljnoveće sisteme

o m U e i

o e

a e

i

e

a

- i u e

m

o e

 

PoznatisBaze podata1.1 daje presvijetskom t

Proizvođač

Oracle Corp

IBM Corpo

IBM CoInformix So

MySQL AB

Sybase Inc.

Hewlett Pac

Cincom Sys

Microsoft

Microsoft CGotovo svi uobičajene isporučuje proizvođačinjihovog nekraća. MožMySQL. Access je alu upravljanjinformacijaU stvari, Aclako čak i za

Koraciip

softverskiaka se u praegled softvertržištu.

č

poration

oration

rporation (oftware Inc.)

B

.

ckard Co.

stems Inc.

Corporation današnji sofklijente (nprse u verzij

ima softvera estanka, spaje se reći da

lat koji moženju informacia, na primjer ccess sadrži a početnika.

poslovipr

ipaketizavilu realizujra koji u ovo

TabProdu

Oracle

DB2

(prije: Inform

MySQ

Sybase

Allbas

Supra

MS SQ

MS Aftverski paker interaktivnijama za razza baze pod

janja ili preuje posljednj

ete koristiti zaijama. Možezalihe, profeuzorke i pre

rioblikov

aradsbau korišćenje

om trenutku p

bela: Softversukt

e

mix

QL

e SQL Server

se/SQL

QL Server

ccess eti podržavaji interpreter zne računardataka je izuuzimanja. Lije relevantno

a brz i lak rate kreirati ba

fesionalne kondloške koje o

vanjubaz

9 

azamapodem nekog odpredstavljaju

rski paketi zaOperativni

MS WindowUNIX (razn

Linux. UNIXMS WindowOS/400 UNIX (raznMS Window

Linux, UNIXMS Window

r MS Window(razni), UNI

UNIX (HP-

MS WindowUNIX (razn

MS Window

MS Windowju relacioni SQL), te bib

rske platformuzetno velikaista relevantno osveženje

azvoj aplikacazu podatakntakte ili posodmah može

epodatak

datakad proverenih u tehnološki

a rad sa bazasistem

ws (razni), Mani), Linux i dru

X (razni), ws, VMS, MV

ni), Linux, ws

X (razni), ws (razni), Ma

ws , OS/2, MaIXWare

UX)

ws NT/2000, Lni), VMS, MV

ws NT/7/8

ws (razni) model i SQLblioteke i alame (operacia, tako da je nih softverskpredstavlja p

cija za relacika koja će vaslovne proceete koristiti za

ka

softverskih prelevantni te

ama:

ac OS, ugi

VS, VM,

ac OS

ac, UNIX

Linux, VS, VM

L. Svaki od ate za razvojione sistemeposlednjih g

kih paketa zpojava publi

one baze podam pomoći dse. a praćenje r

paketa. Tabee imaju znač

Jezici

SQL, Java i d

SQL, COBOL

SQL. Java i d

SQL, C, PHP. ...

SQL. COBOL, ...

SQL. 4GL, C

SQL, COBOL, ...

SQL. C+ + .

Access, Basicnjih sadrži sj aplikacija. e). Konkuregodina često

zato je svakeic-domain so

dataka koje vda pratite sko

raznih inform

elarni prikazajan udio na

drugi

L, Java, . ..

drugi

C, ...

. . .

c, SQL svoj DBMS,Svaki paket

encija međuo dolazilo doe godine sveotvera poput

vam pomažuoro sve vrste

macija, što je

z a

, t u o e t

u e

e

 

Modelib Modeli su čciljeve anali Model poda

• sku• sku• sku

Objekt promdovoljan sapostupku pOstala obiljpostupak. Podaci su implementirRazličite tehSistem bazproizvodimZa bilo kojkorisniku nePrimjer togakoji omoguć Model nije podacima. Baze podataTri su najče

• hije• mre• rela

Razlikuju snačinima za HijerarhijsStruktura hi

bazapod

čovjekovo srize.

ataka je formupa objekata, upa operacijaupa integritet

matranja (npamo njihov mretraživanja ježja, npr. b

logički orgaranje baze pohnike se korie podataka a da nude poji logički meki nivo kona je relacionćuju brzi pri

samo način

aka mogu se ešća i najrasperarhijski moežni model pacijski modelse međusobnadovoljenja p

ski model ijerarhijskog

dataka

redstvo pojed

malni sistem k- osnovnih e

a koje se provskih ogranič

pr. knjiga ) imanji broj (n

i pronalažeboja knjige,

anizovani poodataka. iste za struktse gradi ok

odršku za višmodel mogu ntrole u prilagni model: svestup redovim

strukturiranj

organizovatprostranjenijaodel podatakapodataka i l podataka.

no u troškovpotreba koris

g modela je u

dnostavljivan

koji se sastojelemenata (kvode nad objenja (integrit

ima uvijek vnpr. samo nasenja knjige u

format, broj

o nekom m

turu modela pko jednog oše od jednog biti moguće

gođenju fiziče ozbiljne imma u tabeli, a

ja podataka:

ti na različitea modela baza,

vima primjensnika za infor

u obliku drvet

10 

nja problema

ji od: koncepata) baektima ty constraint

više obilježjslov i inventu knjižnici ij stranica, a

modelu. Mod

podataka. određenog mmodela.

e različite fičke implemen

mplementacijeako su poznat

on takođe d

e načine. za podataka:

ne, brzini prrmacijama.

ta.

a i njegova p

aze podataka

ts) kojima se

a od kojih utarni broj). Tili pretraživaautor nisu bi

del čini osno

modela poda

izičke izvedbntacije. e relacionog te vrijednost

definiše skup

ristupa podac

promatranja s

a

definiše sku

u danom treTo su najvažnanja unutar itna (mogu

ovu za osm

taka, iako j

be, a većina

modela dopui određenih k

p operacija k

cima, stepen

samo s gledi

up važećih pr

enutku analiznija obilježjainformacijskse zanemari

mišljavanje, d

je u porastu

a će proizvo

uštaju stvarakolona.

koje se mogu

nu redundans

išta bitnih za

ravila

ze može bitia potrebna ukog sistema.iti) za takav

definisanje i

u zajedničko

oda ponuditi

anje indeksa,

u izvoditi na

se podataka,

a

i u .

v

i

o

i

,

a

,

 

Podaci su onivoa poveznivoa podreHijerarhijskOsnovni neunošenju, brUnošenje biBrisanje nadProblem ažu Primjer 2: H

Mrežni moMrežni mohijerarhijskoMrežni modSlog, precizJedan slog ssadrži jednuvezama modStruktura pdijagramu eMrežni močvorovima d

Skupovi (nezapisa: jedaOperacije mdo drugog zključnih vrijMrežna struhijerarhijskupa samim ti Mrežni i hivrstom mrežOsnovna razU mrežnomfunkcionalnjednom zap Mrežni odn

organizovanizan je sa eneđeno više enkom strukturoedostatci hijrisanju i ažuilo kog segmdređenog seguriranja je u

Hijerahijski m

odel odel je nastog modela i del opisan je znije tip (odnsadrži podatku vrijednost dela entiteti-

podataka mreentiteti – vezodel se moždefinišu veze

e treba ih mjan vlasnik, mmrežnog modzapisa pratećijednosti. uktura prikazu smanjuje sim i impleme

ijerarhijski mžnog. S drugzlika je u nač

m ili hijerarhnost veze, te isu piše adre

nosno hijera

i u entitete, ntitetom nižentiteta nižeg om može se jerarhijskog riranju.

menta nije mogmenta dovotome što čes

model organi

tao kao poshijerarhijski skupom međ

nosno vrsta) ke jedne pojaatributa. Slo

-veze. ežnog modee. Slog se oze se predstae među poda

mješati s matemnogo članovdela navigacći odnose u

zuje relacijese redudantnentacija kom

model su prige strane, relačinu prikaziv

hijskom modna konfigur

esa drugog (v

arhijski DM

pri čemu je g nivoa relanivoa, a jedaprikazati odnmodela, po

oguće ako neodi do brisanjsto ažuriranje

izacije kod p

sljedica ogramodel možeđusobno povsloga, u mnoave entiteta. ogovi se pov la opisuje s

značava pravavitii usmjeracima.

ematičkim skva. Zapis možijske su u stkojima sudje

e među podanost i skraćujplikovanija.

ilično slični.acioni modelvanja veza mdelu moguće raciju svih vvezanog) zap

ML omoguću

11 

entitet na nacijom tipa ran entitet nižnos 1:više, dored krutost

e postoji njegja njemu pode jednog pod

pristupa fajlo

aničenja hije se prevesti vezanih slogoogim je aspeSastoji se od

vezuju fizičk

se dijagramovokutnikom, renim grafom

kupovima) dže biti i vlasntilu da: progreluje zapis. Z

acima u oblije vrijeme pr

. Ustvari, hijl se po svom

medu entitetimje direktno

veza u šemi. pisa.

uje samo je

najvišem nivroditelj - dježeg nivoa imadok se odnos ti u predsta

gov nadređendređenih segdatka zavisi o

vima

erarhijskog u mrežni i oova. ektima sličand polja koja kim vezama

om strukture a veza linijom u kojem

definišu odnonik i član u bram održavaZapisi mogu

iku više:višeristupa podac

jerarhijski mm pristupu bitma, te načinu

prikazati veVeza se "m

ednostavne o

vou, tzv. korte, tako da ja samo jedanviše:više ne

avljanju pod

ni segment. menata.

od ažuriranja

modela. Tobratno.

n tipu entitetaodgovaraju (eng. link) k

podataka, čm između dvsu čvorovi

ose "jednog nbilo kojem bra tekući polou takođe biti

e. Sa ovom scima, ali je s

model možemno razlikuje

u korišćenja tezu. Doduše,

materijalizuje

operacije s

rijen. Svaki je jednom enn nadređeni emože dobro

dataka, su p

a drugih poda

o je u stva

a modela entatributima. Skoje su srod

čija je namjva sloga.

podaci a l

naprama sviroju skupova

ožaj i upravlj smješteni d

strukturom usama struktu

mo smatrati od ostala dvtih veza. , postoje og" pomoću po

jednim zap

entitet višegntitetu višegentitet. o izvesti. problemi pri

ataka.

ari varijacija

titeta – veze.Savako poljedne binarnim

ena jednaka

ukovi među

ima" izmeđua. ja od jednog

dobavljanjem

u odnosu naura složenija,

specijalnomva.

raničenja naointera, tj. u

pisom (upis,

g g

i

a

. e

m

a

u

u

g m

a ,

m

a u

,

12  

promjena, brisanje, čitanje), te "manevrisanje" kroz šemu putem veza (dohvat prvog zapisa, koji je u zadatoj vezi sa zadatim zapisom, dohvat idućeg zapisa, . . . ). Ovakav pristup ima svoje prednosti i mane. Prednost je da je rad s bazom u tehničkom pogledu brz i efikasan. Mana je da korisnik može upotrebiti samo one veze koje su predviđene šemom pa su u skladu s time i materijalizovane. Relacioni –odnosni- model U slučajevima složenijih veza hijerarhijski i mrežni model postaju nepogodni i zato je razvijen relacioni model. Relacioni model je uveo E. F. Codd 1970. godine u svom akademskom radu kao način stvaranja sistema upravljanja bazom podataka nezavisnije od bilo koje druge posebne primjene. To je matematički model definisan u terminima predikatne logike i teorije skupova. Sredinom 80-tih godina 20. veka relacioni model je postao prevladavajući. I danas većina DBMS koristi taj model. Iako je osnovna ideja relacione baze podataka bila veoma popularna, relativno malen broj ljudi razumije SUBP se naziva relacionim ako podržava relacione operacije, bez obzira da li provodi strogo pristajanje prema formalnom relacionom modelu. U relacionoj bazi podataka podaci se organizuju u obliku dvodimenzionalnih tabela, sa vrstama u kojima su slogovi, različiti među sobom, i kolonama u koje se smeštaju određene vrste podataka Za razliku od mrežnih baza podataka, tabele nisu povezane pokazivačima. Umjesto toga ključevi se koriste za slaganje redova podataka u različitim tabelama. Ključ je samo jedan ili više kolona u jednoj tabeli koja odgovara kolonema u drugoj tabeli. Svaka kolona može biti ključ ili se mnogostruke kolone mogu grupisati zajedno u pojedinačan ključ. Za razliku od pokazivača, nije potrebno definisati sve ključeve unaprijed; kolona se može koristiti kao ključ čak ako nije izvorno namjeravao biti jednim od njih. Ključ koji se može koristiti za jedinstveno identifikovanje reda u tabeli naziva se jedinstvenim ključem. Tipično je jedan od jedinstvenih ključeva preferirani način za povezivanje njega s redom; takav ključ definiše se kao tablični primarni ključ. U relacionom modelu veze su samo implicitno naznačene time što se isti ili sličan atribut pojavljuje u više relacija. Veza nije materijalizovana, već se dinamički uspostavlja za vreme rada s podacima, uporedbom vrijednosti atributa u n-torkama raznih relacija. Relacioni DML, osim jednostavnih operacija s jednom relacijom, mora omogućiti slobodno kombinovanje podataka iz raznih relacija. I ovaj pristup ima svoje prednosti i mane. Mana je da se veza svaki put mora iznova uspostavljati; potrebno je pretraživanje podataka, a to troši vreme. Prednost je da korisnik može uspostaviti i one veze koje nisu bile predviđene u fazi modelovanja podataka. Šta više, kao kriterijum za povezivanje, osim jednakosti za vrijednost atributa, mogu poslužiti i razni drugi (složeniji) kriterijumi. To još više povećava fleksibilnost korištenja baze U relacionom modelu težište je na dinamičkom aspektu (manje memorisanja a više manipulisanja). Zato upotrebljivost relacionog DBMS -a bitno zavisi o izražajnim mogućnostima njegovog jezika za rad s podacima. Poželjno je da taj jezik bude u što većoj mjeri neproceduralan i razumljiv neposrednim korisnicima. Ponegdje se kao poseban model izdvaja objektni model. To je model inspiriran je objektno-orijentiranim programskim jezicima. Baza je skup trajno pohranjenih objekata koji se sastoje od svojih internih podataka i “metoda” (operacija) za rukovanje s tim podacima. Svaki objekt pripada nekoj klasi. Između klasa se uspostavljaju veze nasljeđivanja, agregacije, odnosno međusobnog korištenja operacija. Većina osobina objektnog modela ugrađena je moderne relacione modele.    

A

 

Modelov Stvarni svijeinformacion Stvarni svijnim, zamjestvarnog sstvarnog sračunarsku Model stvapomoć neko Model podkoristimo ko

Apstrakc Ovaj dio pri

• defi• norm• defi

Pošto baza p

Apstrakcija po• Klasi

gdje sgrupiodnosobilje“jest p

• Genegdje suopštvezom

• Agregvrši foodnos

vanje(m

et, zbog njegnog sistema p

jet predstavljenskim mosvijeta predsvijeta u obradu.

arnog svijetog formalnog

dataka je fod modeliran

cijaišeme

ipada onomefinisanje vrstermalizacija (rfinisanje podšpodataka ne

odrazumjevaifikaciju se obavlja klsanje entitetasno tipove prežjima. Opisupojava” (eng

eralizaciju se tipovi entitavaju se tipom “jest” (enggacija

formiranje nosa postojećih

odeliran

gove složenopredstavlja s

lja se pojednodelom. Mostavlja presoblik pog

ta predstavljg sistema.

formalni sisnja baza pod

ezamode

e sto se zove e podataka i regrupiranje)šema za pojepostoji u rel

a tri procedur

asificiranje,oa u klase, razrema zajedniuje se vezomgl. instance o

iteta niže razom entiteta. Ogl. is a)

ovog pojma nh pojmova.

nje)podat

osti, ne možemliku stvarnog

nostavnje-odeliranje slikavanje odan za

ja se uz

stem koji dataka

eliranjeb

izrada globaveza među n

) podataka u ednine aplikanom svijetu

re

opis i zrede, ičkim

m (odnosom) of).

zine Opisuje se

na osnovu

13 

taka

mo prikazatig organizacij

bazepoda

alne šeme i dnjima a premcilju budućc

acije. primjenjujem

i sa svim detjskog sistem

taka

definisanje bama informacijceg efikasnije

mo koncept

aljima. Bazaa.

aze podatakajama dobiveneg rada baze

apstrakcije:

a podataka ne

a: nim analizom podataka.

:

ekog

m potreba.

 

Konceptu Kao rezultaPojam šeme

1. Na 2. Na 3. Na

Jedna bazaŠema baze pSadržaj ili inČESTO mij Konceptuadomena i inrelacijskog Interna šepohranjeni i

Eksterna šeOsnova za o

  

ualna,int

at kreiramo me odgovara pkonceptualnunutaršnjemvanjskom ni

a podataka ipodataka se rnstanca bazejenja.

alna šema čentegritetska ili ER model

ma opisuje i koje se met

Logičk

ema opisuje opis eksterni

ternaiek

model baze ppojmu struktunom nivou opm nivou opisuivou opisuju

ima jednu krelativno rije

e podataka (s

esto se korisograničenja la.

detalje fizitode koriste z

ka šema

"pogled" nah šema je ko

ksternaše

odataka kogaure baze podpisuje se KOuje se INTERse EKSTER

konceptualnuetko mijenja.skup svih pod

sti i naziv Lkonceptualn

ičke strukturza pristup po

a dio baze poonceptualna š

14 

ema

a predstavljadataka se opisONCEPTUARNA ŠEMA

RNE ŠEME

u, jednu inte. dataka baze p

LOGIČKA Šna šema se m

re pohrane odacima.

dataka koji jšema.

 

amo odgovarsuje na tri nivLNA ŠEMA

A

ernu i (najč

podataka u o

ŠEMA sadržmože opisati

i metode p

e namijenjen

rajućom šemavoa apstrakc

A

ešće) više ek

određenom tr

ži opis svih i korištenjem

pristupa pod

n specifičnoj

ama. cije:

ksternih šem

renutku) se

entiteta i vem modela po

dacima: kako

j grupi korisn

 

ma.

eza, atributa,odataka, npr.

o su podaci

nika.

, .

i

 

Relacija Relacioni mSvaka relacsadrži vrijedAtribut ima Vrijednosti atribut, kojRelacija je pzaglavlja. Obratite parazdvojena domen atrib Vrijednost atolerišemo predstavlja jjednoj relackardinalno Uvedena teatributa redx . . . x Dn. U komercijneposrednijezika (dato

Terminolo

relaciona ba

relacija

atribut (kar

slog

mjera veliči

stepen

domen

MOV (Mode

,atribut,

model zahtjevcija ima svojdnost jednog

a svoje ime p

jednog atriji se zove dopodjeljena na

ažnju na to ddvotačkom

buta.

atributa morsituaciju dajedan primjeciji ne smejuost relacije.

erminologijaom D1, D2, Znači, naš p

jalnim DBMi termini (ta

oteka, zapis, p

ogija relacio

aza podataka

rakteristika)

ine skupa od

del objekti vez

,n‐torka

va da se bazae ime po kog atributa (o kojem ga r

ibuta su podomen atributa dva dijela:

da se u relac– na primje

ra biti jednosa vrijednost erak entiteta,u postojati d

a potiče iz m. . . , Dn. Ta

pojam relacijeMS, umjesto abela - tablepolje).

one baze po

a

dređenih obje

ze) ili ER

a podataka saojem je razlikza entitet ilirazlikujemo o

daci istog tita. zaglavlje i t

cionoj notacer, UnitPrice

struka i jednoatributa ne

ili beleži vedvije jednake

matematike. ada se R može odgovara m"matemati

e, red - row,

odataka

ekata

15 

 

 

astoji od skupkujemo od oi vezu) - zatod ostalih u

ipa. Dakle,

tijelo. Torke

ciji natpis u e:Currency.

ostavna (ne edostaje (nijezu između de n-torke. B

Naime, nekže interpretirmatematičkoičkih" term, kolona - co

Tabe

skup

jedna

zaglav

vrsta

broj v

broj k

posta

mode

pa pravougaoostalih u istoto kolonu poistoj relaciji.

definisan je

e čine tijelo r

zaglavlju sv Prvi dio na

da se rastavie upisana).

dva ili više prBroj atributa

ka je R relacijati kao podskm pojmu n-n

mina (relacijaolumn) ili te

larna term

tabela

a tabela

vlje kolone

od podatak

vrsta u tabe

kolona u tab

avka važećih

el objekti-ve

onih tabela -oj bazi. Jednoistovećujem

e skup dozv

relacije dok s

vakog atribuatpisa je im

iti na dijelovJedan red

rimjeraka. Rje stepen re

ja stepena n kup Dekartonarne relacijea, n-torka, aermini iz trad

minologija

u tabeli

ka u tabeli

li

beli

h vrijednosti

ze ili Entity-

 

- tzv. relacijana kolona relmo s atributom

voljenih vri

se zaglavlje

uta sastoji odme atributa, d

ve). Pod nekirelacije (tab

Red nazivamoelacije, a bro

i neka su doovog proizvoe. atribut), češćdicionalnih p

i za podatke

y-Relationsh

a. lacije običnom i obratno.

ijednosti za

sastoji od ...

d dva dijela,dok je drugi

im uslovimabele) običnoo n-torka. Uoj n-torki je

omeni njenihoda D1 x D2

će se koristeprogramskih

e u koloni

ip Model

o .

a

, i

a o U e

h 2

e h

16  

Napomena (koja najčešće bez obzita na svoju važnost ima samo formalno značenje, jer u praksi je teško provodiva): Da bi se određena tabela kvalifikovala kao relacija, svaki zapis mora da bude nedvosmisleno identifikovan i tabela ne smije da sadrži duplirane zapise. (vidi Kodova pravila.) Ne zna se šta je teže nedvosmisleno je odrediti ili izbjeći dupliranje!!! Teorija relacionih baza podataka koristi relacionu algebru, ali taj dio nije od presudne važnosti za dizajniranje baze podataka. Relaciona algebra je potrebna za precizan opis operacija koje se izvode nad podacima u relacionoj bazi podataka čime se postiže veza između opisa podataka u korisnikovom pogledu i opisa podataka u konceptualnom modelu podataka konkretne baze podataka. Najviše zabune izaziva ER model i mi ćemo pri modeliranju uglavnom koristiti tabelarnu terminologiju, koja pojednostavljuje i uglavnom zadovoljava sve bitne uslove za projektovanje baze podataka. Glavna komponenta MOV pristupa je koncept entiteta (objekata i veza). Entiteti obuhvataju objekte koji se nalaze u jednoj organizaciji, kao i veze među objektima jedne organizacije, Ograničenja integriteta eniteta i veza čine važan dio MOV opisa odnosno specifikacije.

Entitetiiatributi Entitet je nešto o čemu želimo pamtiti podatke, nešto što je u stanju postojati ili ne postojati, te se može identifikovati. Entitet je stvar, objekt, od značaja, realan ili imaginaran za koji je potrebno poznavati i čuvati određene informacije. Entitet može biti objekt ili biće (na primjer kuća, student, auto), odnosno događaj ili pojava Na primjer: imenice “Kupci”, “Roba”, “Prodavci” i “Dobavljači” predstavljaju očigledne entitete; ali događaji predstavŕeni glagolima “kupiti” i “prodati” takođe su entiteti.) Entitet je sve o čemu sistem treba da skladišti podatke.  Entitet je opisan atributima (na primjer atributi kuće su: adresa, broj spratova, boja fasade, . . . ). Atribut je svaki detalj koji služi da pobliže odredi, identificira, klasificira, kvantificira ili izrazi stanje entiteta, dakle može se reći da atribut predstavlja opis entiteta. Postupkom klasifikacije može se ustanoviti skup srodnih entiteta (npr.osobe) što se može predstaviti tipom entiteta (npr. OSOBA), što znači da se tip entiteta sastoji od pojava entiteta koji imaju zajedničke atribute. • JAKI entitet – tip entiteta čija egzistencija nije vezana za postojanje nekog drugog tipa entiteta. • SLABI entitet – tip entiteta čija egzistencija zavisi o postojanju nekog drugog tipa entiteta, tj. onaj tip

entiteta koji ne može postojati u bazi podataka ukoliko neki drugi tip entiteta takođe ne postoji u bazi. • ID-zavisni entitet – tip entiteta kod kojega identifikator jednog entiteta uključuje identifikator drugog

entiteta Tipovi entiteta omogućuju da se, umjesto u formi iskaza o odnosima među entitetima, informacija može formulisati u formi iskaza o odnosima između tipova entiteta (npr. “svaki sektor je u tačno jednom odeljenju”.) Ukoliko neki atribut i sam zahtjeva svoje atribute, tada ga radije treba smatrati novim entitetom (na primjer model auta). Isto pravilo vrijedi i ako atribut može istovremeno imati više vrijednosti (na primjer kvar koji je popravljen pri servisiranju auta). Ime entiteta, zajedno sa pripadnim atributima, zapravo odreduje tip entiteta. Može postojati mnogo primjeraka (pojava, instanci) entiteta zadatog tipa (na primjer STUDENT je tip čiji primjerci su Petrović Petar, Marković Marko, . . . ).

17  

Domenatributa(Domain) Domen (domain) je skup svih prihvatljivih vrijednosti koje atribut može imati. Za svaki entitet, atribut poprima vrijednosti iz određenog skupa vrijednosti koji predstavlja domen tog atributa. Domeni se formalno ne trebaju mješati s tipovima podataka; to su dva različita pojma. Tip podataka je fizički pojam, dok je domen logički pojam. “Broj” je tip podataka; “Starost” je domen. I “Ulica” i “Prezime” mogu biti predstavljeni poljima tekstualnog tipa, ali je očigledno da su u pitanju različite vrste tekstualnih polja, koja pripadaju različitim domenima. Domen je uži pojam od tipa podataka jer definicija domena zahtjeva precizniji opis validnih podataka. Uzmite kao primjer domen StručnaSprema, koji predstavlja stručnu spremu osobe. U šemi baze podataka, taj atribut se može definisati kao Text, ali to ne može biti bilo koji tekst, već samo element iz skupa {niža, srednja, viša, visoka, magistratura, doktorat}. Razumije se, ne možete sve domene definisati pojedinačnim navođenjem prihvatljivih vrijednosti. Starost, na primer, sadrži otprilike stotinak vrijednosti ako je u pitanju starost osoba, ali to mogu biti desetine hiljada razliĺitih vrijednosti kada su u pitanju muzejski eksponati. U takvim slučajevima, umjesto u obliku liste vrijednosti, lakše je definisati domen u obliku pravila koja utvrđuju da li određena vrijednost pripada skupu prihvatŕivih vrijednosti.  

Kategorijeitipoviatributa Kategorije podataka: Znakovni tipovi podataka, Binarni podaci, Numerički tipovi podataka, Podaci formata datum - vrijeme. Najčešći tipovi atributa: Tekstualni / strings (CHAR(n) – tekst dužine n slova, VARCHAR(n) – tekst dužine najviše n slova, TEXT – tekst proizvoljne dužine), Numerički (INT – cijeli broj prikazan s 4 bytea, BIGINT – cijeli broj prikazan s 8 bytea, SMALLINT – cijeli broj prikazan s 2 bytea, REAL – realni broj prikazan s 4 bytea, DOUBLE PRECISION - realni broj prikazan s 8 bytea, NUMERIC [(p,s)] - realni broj zadane preciznosti, MONEY - novac, SERIAL - cijeli broj koji se samo-povećava (auto-inkrementima)), Binarni podaci, Logički podaci, Datum i vrijeme (DATE, TIME, TIMESTAMP – datum+vrijeme). Dodatna svojstva atributa: DEFAULT (zadavanje predefinirane vrijednosti), NOT NULL (vrijednost ne smije biti nepoznata), CHECK (provjera da li je vrijednost atributa u zadanim granicama), UNIQUE (jedinstvenost među n-torkama unutar relacije), PRIMARY KEY (primarni ključ), REFERENCES (vrijednost odgovara vrijednostima atributa iz druge relacije (najčešće ključ te relacije)), UNSIGNED (Ako ne trebamo negativne brojeve), FLOATING POINT (decimalni brojevi), DOUBLE F.P. (pozitivne i negativne vrijednosti).

18  

Relacionimodelbazepodataka Relacioni model ispisuje isključivo logičke aspekte podataka,odnosno relacije koje postoje među različitim podacima i ne bavi se problemom fizičkog smještaja podataka u memoriju računara. Relacione baze podataka se projektuju u vidu tabela, indeksiranih po različitim pojmovima (poljima) i sa više ključeva. Već pri njihovom kreiranju mogu se uspostaviti logičke veze između pojedinih tabela preko zajedničkih polja tako da se na lak i jednostavan način dolazi do svih potrebnih podataka, bilo da se radi o podacima samo iz jedne tabele ili se podaci dobijaju spajanjem više tabela u jednu novu, koja je privremenog karaktera, a sadrži samo polja koja su potrebna korisniku. Do podatka se u tabeli dolazi direktno pozivanjem odgovarajućeg indeksnog ključa pri čemu se pokazivač automatski pozicionira na slog sa traženim podatkom. Osnivač relacionog modela, u cilju zaštite epiteta “relacioni”, koji se sve češće iz komercijalnih razloga pripisivao i nekim nerelacionim sistemima za upravljanje bazama podataka, definisao je 12 (13 vidi kasnije) strogih pravila koje mora poštovati jedan RDBMS1. On je takođe i argumentovao postojanje niza pozitivnih efekata koje u praksi postiže sistem ukoliko zadovoljava definisane kriterijume. Većina prozvođača alata i programa koji omogućavaju rad sa relacionim bazama ne pridržavaju se u potpunisti ovih pravila pa ćemo nešto detaljnije obraditi:

• Sistemski tretman „NULL“ vrijednosti • Neprekidan pristup dinamičkom katalogu • Fizičku nezavisnost • Logičku nezavisnost • Integritetsku nezavisnost

koje većina poštuje, a dati Osnovni pojmovi relacionog modela koje je Codd preuzeo iz matematičke teorije skupova su:

• Domen; • Relacija i • Atribut.

Domen se definiše nabrajajući vrijednosti koje ulaze u sastav domena. Npr. Naziv dana u sedmici={ponedjeljak,utorak,srijeda,četvrtak,petak,subota,nedjelja} Relacija je imenovani podskup Dekartovog (Kartezijevog) proizvoda dva ili više domena. Neka su definisana dva domena. 1. Ime_prezime_studenta={Petar Petrović,Dragana Draganović} 2. Naziv predmeta={Matematika,Fizika,Biologija} Kombinacije vrijednosti domena nazivaju se n-torke. Prema tome, relacija je skup n-torki.

IME_PREZIME_UČENIKA NAZIV_PREDMETA

Petar Petrović Matematika

Petar Petrović Fizika

Petar Petrović Biologija

Dragana Draganović Matematika

Dragana Draganović Fizika

Dragana Draganović Biologija

Tabela Relacija UČENIK_PREDMET Relaciona tabela se još naziva i relaciona šema,a nju karakterišu sljedeća svojstva:

• U relacionoj šemi može postojati samo jedan tip slogova, odnosno n-torki; • Svaki red, odnosno slog ili n-torka uključuje tačno određen broj polja podataka, tj. atributa i svaki od

njih je eksplicitno imenovan; • Relaciona šema ne sadrži dva jednaka naziva atributa,odnosno relacija ne sadrži dvije jednake

kolone; • Redosljed kolkona,odnosno atributa je nebitan; • Redosljed n-torki je nebitan i • Nove se tabele mogu stvarati povezivanjem preko vrijednosti polja podataka iz istog domena iz dvije

postojeće tabele.

                                                            1 Relational Database Management System-sistem relacionih baza podataka 

19  

Skup operacija koje se provode na relacijama, odnosno tabelama naziva se relacionom algebrom. Najčešće korišene operacije relacione algebre nad podacima su sljedeće:

• Operacija selekcije (Selection); • Operacija projekcije (Projection) i • Operacija spajanja (Join)

12Pravilakojiodređujurelacionisistem(JeliKodsujevjeran?) 12 Kodovih pravila čini skup od trinaest pravila koja je predložio Edgar F. Kod2, sa ciljem da definiše šta je potrebno da poseduje jedan sistem za manipulaciju bazom podataka da bi ga mogli smatrati relacionim (RDBMS). Kod je sročio ova pravila kao deo lične potrebe da spreči razbijanje svoje vizije relacione baze podataka, s obzirom da su prodavci baza podataka nastojali početkom osamdesetih godina dvadesetog vijeka da zapakuju postojeće proizvode u relacionu oblandu. Pravilo broj 12 je posebno bilo navedeno da se suprotstavi takvim nastojanjima.

Edgar Frank Codd

(Engleska, 1923. – 2003.) dok je radio za IBM, stvorio je relacioni model za upravljanje bazom podataka

0. Sistem se mora kvalifikovati kao relacioni, kao baza podataka, i kao sistem za manipulaciju.

Da bi sistem nazvali relacionim sistemom za manipulaciju bazom podataka (RDBMS), on isključivo mora koristiti svoje relacione mogućnosti da upravlja bazom podataka.

1. Pravilo informacije: Sve informacije u bazi podataka moraju biti predstavljene na jedinstven način, svojim vrijednostima u kolonama u okviru redova tabela.

2. Pravilo garantovanog pristupa: Svi podaci moraju biti dostupni bez dvosmislenosti. Ovo pravilo je u suštini reformulacija osnovnog zahtjeva za postojanjem primarnih ključeva. Ono traži da je svaka pojedinačna vrijednost u bazi logički adresibilna navođenjem naziva tabele koja je sadrži, naziva kolone u kojoj se nalazi i vrijednosti primarnog ključa reda koji je sadrži.

3. Sistematično tretiranje null vrijednosti: Sistem mora dozvoljavati da svako polje može, po potrebi, ostati prazno (ili imati vrijednost null). Posebno, mora podržavati predstavljanje "informacija koje fale ili se ne mogu primjenti" koje je sistematično, različito od svih regularnih vrijednosti (na primer, "različito od nule i bilo kog drugog broja," u slučaju brojevnih vrijednosti), i nezavisno od tipa podataka. Takođe se naglašava da takve reprezentacije sistem mora tretirati dosljedno.

4. Aktivni, uvijek dostupan katalog zasnovan na relacionom modelu: Sistem sadrži opis baze podataka na logičkom nivou u vidu tabela, tj. relacioni katalog dostupan autorizovanim korisnicima kroz upotrebu njihovog standardnog jezika za upite. To znači da korisnici moraju biti u mogućnosti da pristupe strukturi baze podataka (katalogu) koristeći isti jezik za upite kojim se služe da bi pristupili samim podacima.

5. Pravilo razumljivog podjezika: Sistem mora da podržava bar jedan relacioni jezik koji (a) Ima linearnu sintaksu, (b) može da se koristi i interaktivno i u okviru aplikativnih programa,

                                                            2 izvor wikipedija prema Codd, Edgar Frank (14 October 1985), "Is Your DBMS Really Relational?", ComputerWorld.

20  

(c) podržava operacije definisanja podataka (uključujući definisanje pogleda), operacije manipulisanja podacima (ažuriranje podjednako kao i izdvajanje), pravila integriteta i autorizaciju, kao i operacije manipulisanja transakcijama (begin, commit, i rollback).

6. Pravilo ažuriranja pogleda: Sve poglede koje je teorijski moguće ažurirati, ažurira sistem.

7. Unošenje, ažuriranje i uklanjanje podataka na nivou skupova: Sistem mora da podržava skupovne insert, update, i delete operatore. To znači da se informacije iz relacione baze mogu izdvajati u skupovima koje čine podaci iz više redova i više tabela. Ovo pravilo traži da operacije dodavanja, ažuriranja i brisanja budu primjenjive na bilo koji skup podataka koji se može izdvojiti iz baze, a ne samo na pojedinačni red u jednoj tabeli.

8. Fizička nezavisnost podataka: Promjene na fizičkom nivou (način na koji se čuvaju podaci, da li su u pitanju nizovi ili povezane liste itd.) ne smiju zahtjevati promjene aplikacija zasnovanih na datoj strukturi.

9. Logička nezavisnost podataka: Promjene na logičkom nivou (tabela, kolona, redova, i tako dalje) ne smiju zahtjevati promjene aplikacija koje su zasnovane na toj strukturi. Mnogo je teže postići logičku nego fizičku nezavisnost podataka.

10. Nezavisnost od pravila integriteta: Pravila integriteta moraju biti definisana nezavisno od aplikativnih programa i sačuvana u katalogu. Mora biti predviđena mogućnost njihove izmjene u bilo kom trenutku bez nepotrebnog uticanja na postojeće aplikacije.

11. Nezavisnost od distribucije: Distribucija dijelova baze na različite lokacije mora biti nevidljiva za korisnike baze. Postojeće aplikacije moraju nastaviti da rade: (a) kada se prvi put uvodi distribucija baze; i (b) pri bilo kojoj sledećoj distribuciji podataka u sistemu.

12. Pravilo zaštite podataka: Ako sistem podržava upotrebu jezika koji rade na niskom nivou (manipulacija jednim slogom u datom trenutku), onda oni ne mogu biti korišćeni za napad na sistem, u smislu zaobilaženja pravila integriteta ili relacione sigurnosti.

Operacijaselekcije(SELECTION) SELECT operacija (označava se sa σ (sigma)) se koristi za izbor podskupa ntorki iz relacije i bazirana je na uslovu selekcije (izbora). Selekcijski uslov se ponaša kao filter: zadržava samo one ntorke koje ispunjavaju kvalifikacijski uslov–Ntorke koje ispunjavaju uslov se selektuju dok se ostale ntorke odbijaju(filtriraju). Operacija selekcije predstavlja selekciju n-torki jedne relacije koje udovoljavaju zadanom kriteriju. Ntorke koje čine izraz lažnim (false) se filtriraju –Izbacuju se iz rezultata operacije.

RELACIJA: UČENIK

IME_PREZIME GOD_ROĐENJA GOD_ŠKOLOVANJA SMJER

Petar Petrović 1989. II A

Drago Dragić 1987. IV B

Jovan Jovanović 1989. III C

Mile Milić 1990. I A

Janko Janković 1989. II B

RELACIJA: ROĐENI_1989. IME_PREZIME GOD_ROĐENJA GOD_ŠKOLOVANJA SMJER

Petar Petrović 1989. II A

Janko Janković 1989. II B

Jovan Jovanović 1989. III C

Tabela Primjer relacione operacije selekcije

 

Operacija PROJECT oOva operaciPROJECT ntorki. Ostaje zato što relemente. Operacijomkoje iz neko RELACIJAIME_PREZPetar PetrovDragana DrJovan JovanMilan MilanJanko JankoRELACIJAIME_PREZPetar PetrovDragana DrJovan JovanMilan MilanJanko JankoTabela. Prim

Dekartov( Sastoji se odDekartov ptabela. SvakPrimjer:

projekcije

operacija se oija zadržava kreira vertik

ali atributi serezultat opera

m projekcije og razloga vi

A: UČENIKZIME vić raganović nović nović ović A: UČENICZIME GOvić II raganović IVnović IIInović I ović II mjer relacio

(Kartezijev

d n-torki nasproizvos se jki zapis jedne

(PROJECTI

označava s πodređene ko

kalno partice izbacuju iz acije projekc

iz relacione iše nisu inter

K GOD1989.1987.1989.1990.1989.

CI_PO_GODOD_ŠKOLO

V I

one operacij

v)proizvod

stalih spajanjoš naziva i e tabele se sp

ON)

π(pi) olone (atributioniranje. Lsvake ntorke

cije mora biti

šeme se eliresantne.

_ROĐENJA. . . . .

DINAMA_ŠKOVANJA

e projekcije

RXS

em svake n-nekontrolisa

paja s svim z

21 

te) iz relacijeista specificeOperacija pi skup ntorki

iminišu post

A GOD_ŠKOII IV III I II

KOLOVAN

e

-torke relacijeano spajanjezapisima dru

e a druge kolciranih stupaprojekcije uki•Matematičk

tojeći atribut

OLOVANJA

NJA

e R sa svakoe. Nastaje bege tabele.

KoSEFR

lone aca (atributalanja bilo koki skupovi ne

ti, odnosno k

A SMJERA B C A B

om n-torkom ezuslovnim

od: ELECT * ROM Rowse

a) se zadržavoju dupliranue dozvoljava

kolone relac

relacije S spajanjem d

etA,RowsetB

va u svakoju ntorku. Toaju duplirane

cione tabele,

dvije ili više

B;

j o e

,

e

22  

Operacijaspajanja(JOIN) Posebna operacije, nazvana SPAJANJE -JOIN kombinuje miz (sekvencu) u jednu operaciju. JOIN operacija (označava se s teta/theta ), predstavlja niz Dekartovih proizvoda koje slijedi SELECT. Obično se koristi za identifikaciju i selekciju redaova iz dvije relacije. Ova operacija je vrlo značajna za bilo koju relacionu BP jer dozvoljava kombinovanje povezanih ntorki iz različitih relacija. Formalno prije operacije JOIN bilo bi potrebno definisati uniju i presjek, pa detaljnije analizirati Dekartov proizvod, ali to zahtjeva nešto ozbiljniju podlogu u relacionoj algebri za koji smo rekli da je osnov RDBMS (Kodovog) modela. Operacijom spajanja od dvije relacije se formira nova relacija tako da se spajaju n-torke prve relacije sa n-torkama druge relacije, koje imaju istu vrijednost atributa spajanja. RELACIJA: UČENIK IME_PREZIME GOD_ROĐENJA GOD_ŠKOLOVANJA SMJER

Petar Petrović 1989. II A

Dragana Draganović 1987. IV B

Jovan Jovanović 1989. III C

Milan Milanović 1990. I A

Janko Janković 1989. II B

RELACIJA: SMJEROVI SMJER NAZIV_SMJERA

A Opšti

B Jezički

C Prirodno-Matematički

RELACIJA: UČENICI_PO_SMJEROVIMA IME_PREZIME GOD_ROĐENJA GOD_ŠKOLOVANJA NAZIV_SMJERA

Petar Petrović 1989. II Opšti

Dragana Draganović 1987. IV Jezički

Jovan Jovanović 1989. III Prirodno-Matematički

Milan Milanović 1990. I Opšti

Janko Janković 1989. II Jezički

Tabele Primjer relacione operacije spajanja

Sistemskitretman„NULL“vrijednosti Potpuno relacioni sistem za upravljanje bazom podataka obavezno sistemski podržava predstavljanje informacija koje nedostaju u bazi, upotrebom tzv. Null vrijednosti, nezavisno od tipa podataka. Null vrijednost je specifičan indikator različit od praznog niza karaktera ili niza “blankova” i različit od nule ili bilo kog drugog broja. RDBMS obezbjeđuje jedinstvenu prezentaciju Null vrijednosti, a na taj način i jednostavno rukovanje tim vrijednostima. Vrijednost Null može biti potencijalna vrijednost svake kolone bez obzira na njen tip, osim u slučaju kad se izričito zahtjeva da vrijednosti u nekoj koloni ne smiju biti nedefinisane (dodatno ograničenje NONULL). Izuzetak predstavljaju kolone primarnog ključa koje, kao identifikatori zapisa u tabeli, ne smiju uzeti Null vrijednost.

23  

Neprekidanpristupdinamičkomkatalogurelacionogmodela Relacioni sistem posjeduje katalog (riječnik) podataka koji se na logičkom nivou predstavlja na isti način kao i sami podaci, tako da ovlašćeni korisnici mogu primjenjivati jedinstveni relacioni jezik za pretragu ovih meta-podataka. Pod pojmom "katalog" podrazumjeva se direktorij u kojem se nalaze sistemske definicije podataka. Uvidom u katalog podataka može se saznati koje kolone posjeduju određene tabele, koja su ograničenja definisana, kao i druge informacije koje se odnose na sistemske tabele. U slučaju distribuiranih baza podataka, katalog treba da sadrži podatke o lokaciji svakog dijela baze. Katalog nazivamo “dinamičkim” zbog činjenice da definicije podataka koje se mogu vidjeti odgovaraju upravo tekućem stanju u bazi podataka. Bez obzira na to koji korisnik, na kojoj lokaciji, ili u kom dijelu opisa baze napravi neku izmjenu, novo stanje će biti dostupno za čitanje svim ovlašćenim korisnicima. “On line” pristup katalogu praktično znači da je trenutnom stanju opisa baze obezbeđen neprekidan pristup. Međutim, sve dok se stanje u opisu baze konačno ne promjeni, ovlašćenim korisnicima je vidljivo stanje prije promjena. Naime, u relacionoj bazi sve operacije koje mjenjaju opis podataka započinju i završavaju se određenim naredbama kojima se sistem obaveštava da je ažuriranje kompletno. “On line” uvidom ne vidi se ni jedna izmjena koja nije konačna. Važna je činjenica da pravo pristupa opisu baze imaju samo za to ovlašćeni (autorizovani) korisnici.

Fizičkanezavisnost Relacioni sistemi u obavezi su da zadovolje pravilo fizičke nezavisnosti čija je suština u sljedećem: aplikacioni program i aktivnosti na terminalima ostaju neizmjenjeni kada se promjeni fizička organizacija baze ili fizički metod pristupa podacima. Aplikacije i programi rukuju podacima isključivo na semantičkom i logičkom nivou. Sama fizička organizacija podataka predstavlja internu stvar sistema i ima uticaja jedino na performanse (brzinu pristupa podacima, odziv sistema). Neophodno je da u sistemu postoji oštra granica između logičkog modela podataka i fizičkog razmještaja podataka na mediju. Kreiranje i brisanje indeksa nad nekom tabelom iz baze, ne smije imati uticaja na logičku strukturu programa i naredbi. Kod nerelacionih sistema za upravljanje bazom podataka sami programi bi morali pretrpjeti izmjene u zavisnosti od postojanja indeksa nad određenim tabelama. Navedeno pravilo omogućava da se uoče dvije osnovne grupe korisnika u sistemu:

• projektanti i programeri, • administratori baze podataka.

Uloga projektanata i programera je da se bave logičkim dizajniranjem i programiranjem, dok se administratori baze, između ostalog, bave i održavanjem interne organizacije podataka u sistemu. Osnovna komponenta koja u aktuelnim relacionim sistemima obezbeđuje fizičku nezavisnost je tzv. optimizator SQL naredbi. Optimizator za svaku SQL naredbu određuje optimalan plan izvršenja u smislu vremena odziva i ukupnog utroška resursa sistema. Sam proces optimizacije odvija se u trenutku izvršenja naredbe, a sastoji se od analize dostupnih indeksa i načina pristupa podacima. Plan izvršavanja naredbe za koji se predviđaju najbolje performanse u obradi bira se na osnovu heurističkih pravila ili statističkih podataka o bazi.  

24  

Logičkanezavisnost Kada se na tabelama baze izvrše izmjene koje ne izazivaju gubljenje podataka ili logička oštećenja, aplikacioni programi i aktivnosti na terminalima ostaju logički neoštećeni. Ukoliko RDBMS ispunjava uslov ažuriranja pogleda onda će bez problema moći da zadovolji i pravilo logičke nezavisnosti. Kada spajamo dvije tabele mogućnost ažuriranja pogleda nad novom tabelom uslov je za očuvanje logičke nezavisnosti. Logička, kao i fizička nezavisnost, za posljedicu imaju jednu veoma važnu prednost koju relacioni sistemi pokazuju u odnosu na nerelacione. Prednost se sastoji u tome što greške u početnom dizajnu modela podataka nemaju teške posledice i dozvoljavaju naknadne korekcije. Projektanti u tom smislu mogu da bez prevelikog opterećnja kreiraju inicijalne modele podataka, a da ih kasnije, čak i u poodmakloj fazi implementacije aplikacije, ponovo dorađuju i prilagođavaju novim zahtjevima.

Integritetskanezavisnost Sva pravila integriteta definišu se u okviru definicije baze podataka i čuvaju se u katalogu podataka, a ne u aplikacionim programima. Integritet podataka djeli se na 4 kategorije: - integritet entiteta, - integritet domena, - referencijalni integritet, i - korisnički definisan integritet. Integritet entiteta podrazumeva da svaka vrijednost primarnog ključa mora biti jedinstvena na nivou cijele relacije. Osim toga, mora biti ispunjen uslov da ni jedna stavka u koloni primarnog ključa ne smije imati NULL vrijednost. Integritet domena određuje skup dozvoljenih vrijednosti kolone. Održavanje integriteta domena postiže se navođenjem dozvoljenog tipa podataka, dozvoljenog formata za unos podataka, ili zadavanjem skupa mogućih vrijednosti. Referencijalni integritet odražava definisane odnose (relacije) među tabelama kada se u njih dodaju ili se iz njih brišu zapisi. Korisnički integritet omogućava definisanje specifičnih poslovnih pravila. Naime, za bazu podataka mogu postojati dodatna ograničenja, formirana na osnovu određenih pravila poslovanja, koja definišu važeće podatke u bazi. RDBMS treba da obezbjedi definisanje svih navedenih kategorija integriteta podjezikom relacionih podataka. Kada se pravila integriteta jednom definišu ona sprečavaju upis podataka koji ne zadovoljavaju te definicije (nekonzistentni podaci). U slučaju promjene pravila integriteta dolazi do izmjene jednog ili više iskaza ograničenja u katalogu podataka, ali logička struktura programa i aktivnosti na terminalima ostaju neizmjenjeni. Jedino moguće sredstvo za čuvanje integriteta baze podataka, kod postojećih relacionih sistema, je korišćenje tzv. okidača (Triggers). Okidač je pokretač procedure koja se automatski poziva kad god dođe do dodavanja, ažuriranja ili brisanja podataka u tabeli. Okidač je objekat baze koji se čuva u katalogu podataka i svaki je pojedinačno pridružen jednoj tabeli, pri čemu se navodi koje od operacija dodavanja, ažuriranja ili brisanja izazivaju njegovo izvršenje. Tako se, na primer, za bazu podataka tekućih računa građana u nekoj banci može definisati okidač koji se izvršava prilikom brisanja slogova iz tabele, a ima ulogu da onemogući brisanje računa čije stanje nije ravno nuli.