ER-0847/2007

MD75010101 Modelo de Programación Didáctica, Rev 2, 28/04/09

Programación didáctica do Departamento de CIENCIAS SOCIAIS, XEOGRAFÍA E HISTORIA

Curso 2009 —2010

IES As Telleiras

Membros do departamento: Sinaturas:

(Xefe do departamento): José M. Varela Padín

Josefina Feal Regueiro

Teresa Maceira Lamas

MªCarmen Nieto Núñez

Mercedes Rodríguez Fernández

María Saavedra Ricoy

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 2

Índice:

1.- Ciencias Sociais ................................................................................................................ 6

1.1. Competencias Básicas ................................................................................................. 6

1.2. 1ºE.S.O. ........................................................................................................................ 8 1.2.1. Obxectivos. .............................................................................................................. 8 1.2.2. Contidos ................................................................................................................... 8

1.2.2.1 Conceptuais ........................................................................................................ 8 1.2.2.2 Procedementais .................................................................................................. 9 1.2.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 10 1.1.1.1 Competencias Básicas por tema ....................................................................... 11

1.2.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 12 1.2.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 12 1.2.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 13 1.2.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 13 1.2.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 14 1.2.8. Contribución ao Proxecto Lector ........................................................................... 16 1.2.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs ...................................................... 16 1.2.10. Materiais e recursos didácticos ......................................................................... 16 1.2.11. Actividades complementarias e extraescolares ................................................. 16 1.2.12. Medidas de atención á diversidade .................................................................... 16

1.2.12.1 Diversificación curricular ............................................................................... 16 1.2.12.2 Adaptación curricular ..................................................................................... 16

1.3. 2º E.S.O. ..................................................................................................................... 17 1.3.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 17 1.3.2. Contidos ................................................................................................................. 17

1.3.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 17 1.3.2.2 Procedementais ................................................................................................ 18 1.3.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 19 1.3.2.4 Competencias Básicas por tema ....................................................................... 20

1.3.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 21 1.3.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 21 1.3.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 22 1.3.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 22 1.3.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 23 1.3.8. Contribución ao Proxecto Lector ........................................................................... 25 1.3.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs ...................................................... 25 1.3.10. Materiais e recursos didácticos ......................................................................... 25 1.3.11. Actividades complementarias e extraescolares ................................................. 26 1.3.12. Medidas de atención á diversidade .................................................................... 26

1.3.12.1 Diversificación curricular ............................................................................... 26 1.3.12.2 Adaptación curricular ..................................................................................... 26

1.4. 3º E.S.O. ..................................................................................................................... 27 1.4.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 27 1.4.2. Contidos ................................................................................................................. 27

1.4.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 27 1.4.2.2 Procedementais ................................................................................................ 29 1.4.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 29 1.4.2.4 Competencias Básicas por tema ....................................................................... 30

1.4.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 31

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 3

1.4.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 31 1.4.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 32 1.4.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 33 1.4.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 34 1.4.8. Contribución ao Proxecto Lector ........................................................................... 35 1.4.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs ...................................................... 35 1.4.10. Materiais e recursos didácticos ......................................................................... 36 1.4.11. Actividades complementarias e extraescolares ................................................. 36 1.4.12. Medidas de atención á diversidade .................................................................... 36

1.4.12.1 Diversificación curricular ............................................................................... 36 1.4.12.2 Adaptación curricular ..................................................................................... 36

1.5. 4º E.S.O. ..................................................................................................................... 37 1.5.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 37 1.5.2. Contidos ................................................................................................................. 37

1.5.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 37 1.5.2.2 Procedementais ................................................................................................ 38 1.5.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 38 1.5.2.4 Competencias Básicas por tema ....................................................................... 39

1.5.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 40 1.5.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 40 1.5.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 41 1.5.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 41 1.5.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 42 1.5.8. Contribución ao Proxecto Lector ........................................................................... 42 1.5.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs ...................................................... 43 1.5.10. Materiais e recursos didácticos ......................................................................... 43 1.5.11. Actividades complementarias e extraescolares ................................................. 43 1.5.12. Medidas de atención á diversidade .................................................................... 43

1.5.12.1 Diversificación curricular ............................................................................... 43 1.5.12.2 Adaptación curricular ..................................................................................... 43

2.- Historia do mundo contemporáneo ............................................................................... 44

2.1. 1º Bacharelato ........................................................................................................... 44 2.1.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 44 2.1.2. Contidos ................................................................................................................. 44

2.1.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 44 2.1.2.2 Procedementais ................................................................................................ 46 2.1.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 46

2.1.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 46 2.1.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 47 2.1.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 47 2.1.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 48 2.1.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 48 2.1.8. Materiais e recursos didácticos .............................................................................. 50 2.1.9. Actividades complementarias e extraescolares ...................................................... 50

3.- Historia ........................................................................................................................... 51

3.1. 2º Bacharelato ........................................................................................................... 51 3.1.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 51 3.1.2. Contidos ................................................................................................................. 51

3.1.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 51 3.1.2.2 Procedementais ................................................................................................ 53

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 4

3.1.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 53 3.1.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 53 3.1.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 54 3.1.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 54 3.1.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 54 3.1.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 55 3.1.8. Materiais e recursos didácticos .............................................................................. 55 3.1.9. Actividades complementarias e extraescolares ...................................................... 55

4.- Historia da Arte .............................................................................................................. 56

4.1. 2º Bacharelato ........................................................................................................... 56 4.1.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 56 4.1.2. Contidos ................................................................................................................. 56

4.1.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 56 4.1.2.2 Procedementais ................................................................................................ 57 4.1.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 58

4.1.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 58 4.1.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 58 4.1.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 58 4.1.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 58 4.1.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 59 4.1.8. Materiais e recursos didácticos .............................................................................. 59 4.1.9. Actividades complementarias e extraescolares ...................................................... 59

5.- Xeografía ......................................................................................................................... 60

5.1. 2º Bacharelato ........................................................................................................... 60 5.1.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 60 5.1.2. Contidos ................................................................................................................. 60

5.1.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 60 5.1.2.2 Procedementais ................................................................................................ 62 5.1.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 62

5.1.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 63 5.1.4. Criterios de avaliación ........................................................................................... 63 5.1.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 64 5.1.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 64 5.1.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 65 5.1.8. Materiais e recursos didácticos .............................................................................. 65 5.1.9. Actividades complementarias e extraescolares ...................................................... 65

6.- Módulo de Sociedade e Cidadanía P.C.P.I. ................................................................... 65

7.- Ámbito de Sociedade da E.S.A. ...................................................................................... 65

8.- Historia e Xeografía de Galicia ..................................................................................... 66

8.1. 2º Bacharelato ........................................................................................................... 66 8.1.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 66 8.1.2. Contidos. ................................................................................................................ 66

8.1.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 66 8.1.2.2 Procedementais ................................................................................................ 67 8.1.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 67

8.1.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 68 8.1.4. Criterios de avaliación. .......................................................................................... 68 8.1.5. Metodoloxía didáctica. ........................................................................................... 68

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 5

8.1.6. Procedemento de avaliación. ................................................................................. 69 8.1.7. Actividades de recuperación. ................................................................................. 69 8.1.8. Materiais e recursos didácticos. ............................................................................ 70 8.1.9 Actividades complementarias e extraescolares. ......................................................... 70

9.- Educación para a Cidadanía .......................................................................................... 71

9.1. Competencias Básicas ............................................................................................... 71

9.2. 2º ESO: Educación Para a Cidadanía e os Dereitos Humanos ............................. 72 9.2.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 72 9.2.2. Contidos ................................................................................................................. 73

9.2.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 73 9.2.2.2 Procedementais ................................................................................................ 74 9.2.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 74 9.2.2.4 Competencias Básicas por tema: ...................................................................... 75

9.2.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 76 9.2.4. Criterio de avaliación ............................................................................................. 76 9.2.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 77 9.2.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 77 9.2.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 77 9.2.8. Contribución ao Proxecto Lector ........................................................................... 77 9.2.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs ...................................................... 78 9.2.10. Materiais e recursos didácticos ......................................................................... 78 9.2.11. Actividades complementarias e extraescolares ................................................. 78 9.2.12. Medidas de atención á diversidade .................................................................... 78

9.2.12.1 Diversificación curricular ............................................................................... 78 9.2.12.2 Adaptación curricular ..................................................................................... 78

9.3. 4º ESO: Educación Para a Cidadanía: Educación Ético-Cívica .......................... 79 9.3.1. Obxectivos. ............................................................................................................ 79 9.3.2. Contidos ................................................................................................................. 80

9.3.2.1 Conceptuais ...................................................................................................... 80 9.3.2.2 Procedementais ................................................................................................ 81 9.3.2.3 Actitudinais ...................................................................................................... 81 9.3.2.4 Competencias Básicas por tema: ...................................................................... 82

9.3.3. Contidos mínimos .................................................................................................. 83 9.3.4. Criterio de avaliación ............................................................................................. 83 9.3.5. Metodoloxía didáctica ............................................................................................ 83 9.3.6. Procedemento de avaliación .................................................................................. 84 9.3.7. Actividades de recuperación .................................................................................. 84 9.3.8. Contribución ao Proxecto Lector ........................................................................... 84 9.3.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs ...................................................... 85 9.3.10. Materiais e recursos didácticos ......................................................................... 85 9.3.11. Actividades complementarias e extraescolares ................................................. 85 9.3.12. Medidas de atención á diversidade .................................................................... 85

9.3.12.1 Diversificación curricular ............................................................................... 85 9.3.12.2 Adaptación curricular ..................................................................................... 85

10.- Criterios para avaliar a programación .......................................................................... 86

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 6

1.- Ciencias Sociais 1.1. Competencias Básicas

A competencia en comunicación lingüística resulta imprescindible no proceso de ensinanza-aprendizaxe. Como principal instrumento para organizar o pensamento, aprender ou explicar, a lingua merece un tratamento específico que pode realizarse a través do plan lector. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Exposición coherente e razonada por vía e oral e por vía escrita. Manexo axeitado das reglas ortográficas. Definición precisa de conceptos relacionados coa materia, e diferenciación entre

os mesmos. Orde, limpeza e lexibilidade no caderno.

A competencia matemática ten cabida como un complemento das Ciencias Sociais, tanto no que se refire á xeografía como á historia. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Realización de representacións gráficas. Comprensión de conceptos matemáticos básicos.

A competencia dixital e no tratamento da información ten unha importancia innegable na comprensión de todo tipo de fenómenos sociais e históricos. As TIC facilitan as posibilidades de comunicación e información aínda que é preciso canalizar esa información dun xeito apropiado e responsable. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Obtención e procesamento de información a partir de fontes diversas (libro de texto, libros de consulta, Internet, imaxes, prensa...)

A competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico, na medida en que pode condicionar ou ser transformado pola acción humana, resulta un elemento básico no coñecemento social xa que permite unha mellor comprensión do que sucede, entender as consecuencias dun proceso determinado e tamén as condicións de vida das persoas. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Identificación e interpretación de diapositivas, fotografías ou noticias de prensa relacionadas co medio natural e coas actividades humanas.

Realización de actividades de identificación e interpretación de distintos tipos de mapas.

Interpretación de gráficas e táboas estadísticas. Análise da acción do ser humano sobre o medio ambiente.

A competencia social e cidadá é fundamental dende o momento en que contribúe a facilitar as relacións dentro dun modelo de sociedade cada vez máis plural. A formación dos discentes como cidadáns responsables, coñecedores dos seus dereitos pero tamén dos seus deberes cara eles mesmos e cara á sociedade, é un dos retos máis importantes cos que nos atopamos hoxe en día. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Cooperación cos compañeiros en todo tipo de traballos e tarefas. Respecto en todo momento cara ás opinións alleas. Coidado con respecto ao material propio e, especialmente, ao de uso común. Adopción de posturas e actitudes tendentes a desenvolver os hábitos de

convivencia democrática nas relacións persoais. Acitude responsable e solidaria co medio ambiente.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 7

A competencia cultural e artística desenvolverase coñecendo e valorando as diferentes manifestacións culturais e artísticas. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Comprensión das obras de arte como expresión de beleza e manifestación dunha época (símbolo dun poder político, vehículo de propaganda...)

Creatividade na presentación de traballos e na realización de actividades. A competencia para aprender a aprender debe supoñer iniciarse na aprendizaxe por medio de técnicas que permitan sentar a base para continuar aprendendo no futuro. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Elaboración de mapas conceptuais, esquemas e sínteses. Elaboración de redaccións con carácter comprensivo como resposta a un tema

ou a unha cuestión. A competencia en autonomía e iniciativa persoal relaciónase en gran medida coa anterior

competencia e pode desenvolverse por medio da busca de información sobre feitos xeográficos e históricos o coa participación activa en calquera tipo de debate na aula. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Participación nas actividades realizadas na aula. Interese en mellorar.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 8

1.2. 1ºE.S.O.

1.2.1. Obxectivos. Identificar a pluralidade das comunidades sociais e promover un sentimento positivo de pertenza

á comunidade galega e ás outras entidades políticas, sociais e culturais en que se integra, rexeitando as discriminacións existentes por razón de nacemento, raza, sexo, relixión ou calquera outra circunstancia persoal ou social.

Resolver problemas e levar a cabo estudos e pequenas investigacións aplicando as técnicas e procedementos básicos característicos das Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, empregando con precisión e rigor o vocabulario específico para explicar as causas e as consecuencias.

Valorar a diversidade lingüística e cultural como dereitos dos pobos e individuos á súa identidade e manifestar actitudes de tolerancia e respecto por outras culturas.

Identificar os procesos e mecanismos básicos que rexen o funcionamento dos feitos sociais, utilizando este coñecemento para comprender a diversidade social e cultural; analizar os seus problemas e formar un xuízo persoal, crítico e razoado.

Identificar e localizar no tempo e no espacio procesos e acontecementos relevantes co fin de adquirir unha perspectiva global da evolución histórica da humanidade e a comprensión das nocións de cambio e permanencia.

Identificar e analizar a diferentes escalas as interaccións que as sociedades humanas establecen cos seus territorios na utilización do espazo e do aproveitamento dos recursos naturais, valorando as consecuencias de tipo económico, social, político e medioambiental destas.

Valorar e respectar o patrimonio natural, histórico, lingüístico, cultural e artístico, asumindo as responsabilidades que supón a súa conservación e mellora.

Apreciar os dereitos e liberdades humanas como unha conquista da humanidade, potenciando os valores de tolerancia e solidariedade cos pobos, grupos sociais e persoas privadas dos seus dereitos ou dos recursos económicos.

Obter e relacionar información verbal, icónica, estatística e cartográfica a partir de distintas fontes, en especial as proporcionadas polas tecnoloxías da información e polos actuais medios de comunicación, e tratala de forma autónoma e crítica, comunicándolla ós demais de xeito organizado e intelixible.

Realizar tarefas en grupo e participar en discusións e debates cunha actitude construtiva, crítica e tolerante, valorando a discrepancia e o diálogo como unha vía necesaria para a solución dos problemas.

1.2.2. Contidos

1.2.2.1 Conceptuais

UNIDADE 1: O PLANETA TERRA. O planeta Terra: forma e dimensións. A división en hemisferios. Os movementos da Terra: a rotación e os fusos horarios. A translación. A representación da Terra: lonxitude e latitude A representación da Terra: mapa, plano, escalas, diferentes tipos de mapas. UNIDADE 2: OS ELEMENTOS DO PLANETA TERRA. A distribución dos continentes e dos océanos. As formas do relevo. As principais unidades do relevo: montañas, chairas, illas, penínsulas, golfos... Os principais océanos, mares, ríos e lagos.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 9

UNIDADE 3: CLIMA E PAISAXES DO PLANETA TERRA. Definición de tempo e clima. Os elementos e factores do clima: temperatura, humidade e precipitacións, presión atmosférica e

vento. Os climas e paisaxes da Terra. Os climogramas. UNIDADE 4: A HUMANIDADE PREHISTÓRICA. Aprendendo a situarnos no tempo: as liñas de tempo. As orixes do ser humano. As sociedades cazadoras-colleiteiras. As primeiras sociedades agrícola-ganderas. Os megalitos: o caso de Galicia. A metalurxia. A cultura castrexa. UNIDADE 5: MESOPOTAMIA E EXIPTO. O marco xeográfico das primeiras civilizacións. Mesopotamia: organización económico-social, organización política. Cidades-estado e imperio. A cultura mesopotámica. Exipto: organización económico-social e política. O faraón. A cultura egipcia: relixión e culto aos mortos. UNIDADE 6: GRECIA CLÁSICA. O marco xeográfico: orixes das polis.

Expansión do mundo grego: as colonizacións. A democracia ateniense Vida cotiá. A relixión, a cultura e a arte.

UNIDADE 7: A CIVILIZACIÓN ROMANA. Das orixes á creación dun imperio. A romanización. O imperio: organización económica, social e política. As cidades, base do imperio. A vida cotiá nas cidades. Cultura, arte e relixión. Galicia en tempos do imperio romano. A presenza dos pobos xermánicos e a crise do imperio.

Temporalización aproximada dos contidos

Primeira avaliación: Unidades 1, 2 e 3 Segunda avaliación: Unidades 4 e 5 Terceira avaliación: Unidades 6 e 7.

1.2.2.2 Procedementais Realización de distintos exercicios de orientación. Utilización das coordenadas xeográficas e da escala dos mapas. Interpretación e comparación de gráficas de distinto tipo e tema. Identificación de formas de relevo e distintos tipos de paisaxe. Lectura e comprensión de textos.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 10

Definición de termos xeográficos e históricos. Realización de resumos e sínteses de información. Elaboración e comentario de liñas de tempo sinxelas. Realización de pequenas investigacións. Análise e observación de documentos gráficos do pasado. Busca de información sobre feitos xeográficos e históricos

1.2.2.3 Actitudinais Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 11

1.1.1.1 Competencias Básicas por tema

CCC ooo mmmuuu nnn iii ccc aaa ccc iii óóó nnn lll iii nnn ggg üüü ííí sss ttt iii ccc aaa MMM aaa ttt eee mmmááá ttt iii ccc aaa [[[ 111 ]]] CCC ooo ñññ eee ccc eee mmmeee nnn ttt ooo /// iii nnn ttt eee rrr aaa ccc ccc iii óóó nnn

ccc ooo mmmuuu nnn ddd ooo fff ííí sss iii ccc ooo SSS ooo ccc iii aaa lll eee ccc iii ddd aaa ddd ááá

CCC uuu lll ttt uuu rrr aaa lll eee

aaa rrr ttt ííí sss ttt iii ccc aaa AAA ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

aaa aaa ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

AAA uuu ttt ooo nnn ooo mmmííí aaa eee

iii nnn iii ccc iii aaa ttt iii vvv aaa

ppp eee rrr sss ooo aaa lll

Temas

Expr

esió

n

Orto

graf

ía

Def

inic

ións

Pres

enta

ción

s

Elab

orar

gr

áfic

as

Con

cept

os

mat

emát

icos

Proc

esam

ento

in

form

ació

n In

terp

reta

ción

ils. e

txs.

Íd. M

apas

Íd g

ráfic

as e

tá

boas

Aná

lise

rela

ción

hom

e-m

edio

Coo

pera

ción

co

mpa

ñeiro

s

Tole

ranc

ia

Coi

dado

m

ater

ial

Háb

itos

dem

ocrá

ticos

R

espe

cto

ao

med

io

Com

pren

sión

ob

ras A

rte

Cre

ativ

ioda

de

nas ac

tivid

ades

Elab

orac

ión

sínt

eses

R

edac

ción

s te

mát

icas

Parti

cipa

ción

ac

tivid

ades

aula

Inte

rese

por

m

ello

rar

1. O Planeta Terra x x x x x x x x x x x x x x x x x

2. Os elementos da Terra x x x x x x x x x x x x x x x x x

3. Climas e paisaxes daTerra x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

4. A Humanidade Prehistórica x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

5. Mesopotamia e Exipto x x x x x x x x x x x x x x x x x x

6. Grecia Clásica x x x x x x x x x x x x x x x x x x

7. A Civilización Romana x x x x x x x x x x x x x x x x x x

(((111))) TTTrrraaatttaaammmeeennntttooo dddaaa iiinnnfffooorrrmmmaaaccciiióóónnn aaa pppaaarrrttt iiirrr dddeee fffooonnnttteeesss dddiiivvveeerrrsssaaasss

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 12

1.2.3. Contidos mínimos A forma da Terra. As liñas imaxinarias: concepto de ecuador, hemisferio, latitude, lonxitude,

paralelos, meridianos, polos. A súa localización no globo terráqueo e nos mapas. O movemento de rotación e as súas consecuencias. Os fusos horarios. O movemento de translación. Concepto de mapa e escala. Identificación e interpretación da lenda dun mapa. Realización de

exercicios relacionados coa escala dos mapas. Vocabulario específico relacionado coas formas do relevo e identificación das mesmas. Coñecemento dos continentes e dos océanos. Coñecemento das principais unidades de relevo continental e litoral, mares e ríos. Concepto de tempo e clima. Coñecemento dos elementos do clima. Situación nun mapa das grandes zonas climáticas e principais características. Utilización das unidades de tempo histórico: milenio, século, antes e despois de Cristo. Diferenza entre economía depredadora e produtora. O modo de vida das sociedades cazadoras-recolleitadoras (instrumentos de pedra tallada,

primeiras crenzas relixiosas, primeiras manifestacións artísticas...) O modo de vidas das sociedades agrícola-ganderas (sedentarización, primeiras aldeas, inicio da

metalurxia...) As primeiras civilizacións históricas: Mesopotamia e Exipto. Localización xeográfica e trazos

xerais. Coñecemento dos trazos máis relevantes da civilización e da vida cotiá dos gregos e dos

romanos.

1.2.4. Criterios de avaliación Saber expoñer oralmente e por escrito as ideas. Saber buscar información e realizar pequenas investigacións. Realizar resumos, esquemas e síntesis. Interpretar, comparar…. gráficos ou mapas de distinto tipo e tema. Definir conceptos básicos relacionados coa forma e a representación da Terra Realizar distintos exercicios de orientación. Utilizar as coordenadas xeográficas e a escala dos mapas. Describir e identificar as principais formas de relevo. Situar os continentes e os océanos, ademais das unidades de relevo, mares e ríos máis

importantes. Coñecer os elementos e factores do clima. Diferenciar os principais tipos de clima. Identificar diferentes climogramas. Elaborar e comentar liñas de tempo sinxelas. Analizar e observar documentos gráficos do pasado. Coñecer basicamente os modos de vida prehistóricos e da Antigüidade. Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros/as. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 13

1.2.5. Metodoloxía didáctica O noso desexo é fuxir da clase tradicional na que o profesor ou profesora explica e o alumnado

asimila o transmitido sen facer ningunha análise crítica. Queremos un alumnado activo e, polo tanto, basearemos o noso método no sistema de “reconstrución”, é dicir, o alumnado elabora os contidos a partir de materiais de traballo (o propio libro de texto ou materiais proporcionados polo departamento) nunha tarefa cotiá dirixida e orientada polo profesor ou profesora correspondente. Con isto intentaremos evitar unha excesiva memorización dos contidos, aínda que sen renunciar, como complemento, a unha aprendizaxe significativa.

No caso das unidades adicadas á Xeografía, partimos da idea de que esta materia pode axudarnos a comprender os diferentes problemas espaciais, e utilizarémola como unha ferramenta que nos permita facer ver ao alumnado as inxustizas sociais, as tremendas desigualdades existentes, así como a admirar e valorar as paisaxes, a entender as propostas de persoas alleas a eles, etc.

Procuraremos levar á aula a preocupación polos problemas relacionados co medioambiente, facendo partícipes a alumnos e alumnas desa preocupación. Buscaremos a maneira de que cheguen a conclusión de que a situación actual ven dada moitas veces pola insolidariedade e polo egoísmo do chamado “primeiro mundo”. Trataremos de facerlles ver a necesidade de cambiar de actitude para frear o perigo que corre o noso planeta.

As unidades correspondentes a Historia pretenden que o alumnado acade un coñecemento do pasado máis entroncado co seu presente, así como que logre posuír unha visión xeral dos aspectos máis salientables da época actual. Farase un labor de construción por medio da utilización de materiais ou fontes sinxelas que procederán do libro ou serán facilitados polo departamento. Sempre intentará facerse referencia á realidade máis próxima ao alumnado, e se é posible tratarase de poñelo en contacto con esa realidade para dese xeito conseguir un achegamento á mesma e unha mellor comprensión do proceso histórico.

Faremos uso de material complementario de carácter audiovisual: diapositivas, documentais, películas,.. Tamén empregaremos material procedente dos medios de comunicación (prensa), así como anuarios estatísticos e outras fontes.

Un complemento ó traballo na aula virá dado pola posibilidade de que alumnos e alumnas presenten pequenos traballos de investigación, individual ou colectivamente. O obxectivo sería que o alumnado poidera poñer en práctica técnicas e procedementos de investigación característicos das Ciencias Sociais.

1.2.6. Procedemento de avaliación Pretendemos que a avaliación sexa continua, formativa e integrada no proceso ensino-

aprendizaxe. Partiremos dunha avaliación inicial coa que pretendemos valorar os coñecementos previos e os esquemas mentais do alumnado. Un instrumento desta avaliación pode ser unha proba inicial que nos oriente cara ao establecemento das estratexias de aprendizaxe e a realización das actividades máis axeitadas.

Para obter a cualificación en cada avaliación valoraranse os contidos conceptuais máis os procedementais nun 80%, e os contidos actitudinais nun 20%.

Instrumentos empregados para valorar os contidos conceptuais e procedementais: As probas escritas realizadas durante o período de tempo que comprenda a avaliación. Haberá un mínimo de dúas probas, que terán sempre dúas partes:

Unha primeira parte será de carácter conceptual, e consistirá na definición de conceptos ou no desenvolvemento de cuestións ou temas, a modo de redaccións, nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais. Unha segunda parte terá carácter procedemental, e consistirá na realización de exercicios diversos: interpretación de mapas e gráficos, análise de datos estatísticos, elaboración de resumos e esquemas, elaboración de eixos cronolóxicos...

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 14

O traballo realizado polo alumno/a. Dentro deste apartado teranse en conta: a correcta execución das actividades feitas no caderno; as intervencións positivas na aula (na resolución dun exercicio, na resposta a unha pregunta...); a valoración de pequenos traballos de investigación, redaccións ou calquera outro tipo de exercicios propostos polo docente para a súa realización fora da aula.

No que se refire a contidos actitudinais terá unha valoración positiva: O comportamento individual dentro da aula (respecto cara a compañeiros e profesor/a, puntualidade, correción na maneira de expresarse,...) A presentación do caderno nunhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexibilidade e composición correctas. A utilización axeitada do material de traballo propio, así como o de utilización xeral (libros, cadernos, diccionarios, mapas murais...)

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

1.2.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación dun reforzo

inmediato naqueles casos nos que se detecten obxectivos non acadados, contidos non asimilados ou dificultades específicas que poidan impedir o progreso do alumno/a. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada e inclusive abordar os contidos de xeito diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente a súa secuenciación). As actividades de recuperación avaliaranse a través do seu seguimento por parte do profesorado, utilizando procedementos e criterios semellantes aos descritos con anterioridade.

Aqueles alumnos que ao chegar o mes de xuño non acadasen os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar na convocatoria de setembro unha proba de suficiencia extraordinaria. Esta proba terá unha estrutura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte será consistirá na realización e interpretación de mapas, gráficos, análises de datos estatísticos, elaboración de resumos e esquemas, comprensión de documentos históricos sinxelos, elaboración de eixos cronolóxicos, etc.

Unha segunda parte consistirá na definición de conceptos básicos ou no desenvolvemento de cuestións ou temas, a modo de redaccións, nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

Alumnado coas Ciencias Sociais de 1º da E.S.O pendente: Ao longo do curso o alumnado da E.S.O. que promocionou de nivel tendo suspendida algunha

das materias impartidas polo departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia recibirá o correspondente reforzo educativo coa finalidade de que poida acreditar o coñecemento duns contidos mínimos esixibles para aprobar a materia.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 15

Durante o curso os alumnos e alumnas con materias pendentes realizarán boletíns de exercicios propostos polo departamento, sempre relacionados cos anteriormente citados contidos mínimos. O docente que imparta clase a estes alumnos/as encargarase de supervisar e avaliar a realización das actividades propostas, controlando deste xeito o traballo realizado polo alumnado. Tamén se realizarán probas de carácter específico para avaliar o grao de adquisición por parte do alumnado dos devanditos contidos mínimos. Os alumnos/as poderán consultar ó profesor/a calquera tipo de dúbidas e problemas que se lles poidan presentar na elaboración das actividades.

A materia dividirase en dous parciais: 1º PARCIAL:

A Terra: forma. As liñas imaxinarias: concepto de ecuador, hemisferio, paralelos e meridianos. A súa localización no globo terráqueo e nos mapas.

O movemento de rotación e o movemento de translación. Conceptos Concepto de mapa e escala. Identificación e interpretación da lenda e da escala dun mapa. Vocabulario específico relacionado coas formas do relevo e identificación das mesmas. Situación no mapa dos continentes, mares e océanos Diferenza entre os conceptos: tempo e clima. Coñecemento dos elementos do clima: temperatura, precipitacións, presión atmosférica… Situación nun mapa das grandes zonas climáticas e principais características. 2º PARCIAL Utilización das unidades de tempo histórico: milenio, século, antes e despois de Cristo. Diferenza entre economía depredadora e produtora. O modo de vida das sociedades cazadoras-recolleitadoras (instrumentos de pedra tallada,

primeiras crenzas relixiosas, primeiras manifestacións artísticas...) O modo de vidas das sociedades agrícola-ganderas (sedentarización, primeiras aldeas, inicio da

metalurxia...) As primeiras civilizacións históricas: Mesopotamia e Exipto. Localización xeográfica e trazos

xerais das mesmas. Coñecemento dos trazos máis relevantes da vida cotiá dos gregos: conceptos de democracia,

polis, colonizacións.

Dentro de cada parcial a realización do boletín de exercicios correspondente ao mesmo significará o 50% da cualificación do parcial, mentras que a proba significará o 50% restante. Pode aprobarse a materia por parciais si se dan as seguintes circunstancias:

- Aprobando ambos parciais (é dicir, obtendo un 5 como mínimo en cada un deles) - Obtendo unha cualificación non inferior a 4,5 na media aritmética das cualificacións dos

parciais, sempre e cando non existan nestas cualificacións notas inferiores a 3. Aqueles alumnos que non acadasen deste xeito os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non

aprobasen a materia, poderán realizar no mes de maio, e se é necesario no mes de setembro unhas probas finais extraordinarias. Estas probas terán unha estrutura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte será de carácter procedemental e consistirá na realización de exercicios e actividades semellantes ás realizadas na aula.

Unha segunda parte será de carácter conceptual e consistirá na definición de conceptos básicos relacionados coa materia.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 16

1.2.8. Contribución ao Proxecto Lector O departamento realizará un seguimento da expresión oral e escrita do alumnado. Para isto

analizarase a capacidade de construir frases coherentes, elaborar temas e definir conceptos nas distintas actividades realizadas; así como a capacidade do alumnado para levar a cabo unha lectura comprensiva dos contidos do libro e doutros documentos propostos polo profesor ou profesora.

En canto aos posibles instrumentos utilizados para realizar a avaliación do anteriormente exposto pódense salientar entre outros os seguintes:

- Correción das probas escritas realizadas polo alumnado, prestando atención e valorando debidamente a capacidade expresiva, a ortografía e a caligrafía.

- Realización de redaccións sobre temas relacionados coa materia estudada por parte dos alumnos e alumnas, redaccións que unha vez realizadas deberán lerse na clase.

- Valoración das actividades realizadas no caderno de clase, esixíndose un mínimo de orde, coherencia, limpeza e lexibilidade.

- Proposta de traballos de índole variada quedeberían presentarse escritos a man. - Lecturas de textos diversos, ben do libro ben do periódico ou de calquera outro material

didáctico, coa finalidade de comprobar se existe unha lectura comprensiva das mesmas.

1.2.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs Reflexionando sobre a importancia das Novas Tecnoloxías na sociedade actual, valoramos o seu

avance continuo e a súa utilidade para realizar múltiples tarefas.

Detalle de habilidades onde se desenvolverán: • Traballo cos ordenadores asumindo o feito de que para aproveitar un ordenador non son

necesarios grandes coñecementos informáticos. • Utilización de programas informáticos (procesamento de textos, tratamento da imaxe…)cunha

utilidade informativa, didáctica e comunicativa. • Busca e selección de información a través de Internet para busca de datos, realización de

traballos, etc • Comunicación interpersonal e traballo colaborativo. • Entretemento e aprendizaxe coas TIC.

1.2.10. Materiais e recursos didácticos “FISTERRA. Ciencias Sociais, Xeografía e Historia” Autores: M.García Sebastián, C.Gatell Arimont, A.Albet Mas e P.Benejam Arguimbau. Editorial: Vicens Vives.

1.2.11. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

1.2.12. Medidas de atención á diversidade

1.2.12.1 Diversificación curricular Non existe neste nivel.

1.2.12.2 Adaptación curricular En principio non existen adaptacións curriculares individualizadas neste nivel.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 17

1.3. 2º E.S.O.

1.3.1. Obxectivos. Identificar a pluralidade das comunidades sociais e promover un sentimento positivo de pertenza

á comunidade galega e ás outras entidades políticas, sociais e culturais en que se integra, rexeitando as discriminacións existentes por razón de nacemento, raza, sexo, relixión ou calquera outra circunstancia persoal ou social.

Resolver problemas e levar a cabo estudos e pequenas investigacións aplicando as técnicas e procedementos básicos característicos das Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, empregando con precisión e rigor o vocabulario específico para explicar as causas e as consecuencias.

Valorar a diversidade lingüística e cultural como dereitos dos pobos e individuos á súa identidade e manifestar actitudes de tolerancia e respecto por outras culturas.

Identificar os procesos e mecanismos básicos que rexen o funcionamento dos feitos sociais, utilizando este coñecemento para comprender a diversidade social e cultural; analizar os seus problemas e formar un xuízo persoal, crítico e razoado.

Identificar e localizar no tempo e no espacio procesos e acontecementos relevantes co fin de adquirir unha perspectiva global da evolución histórica da humanidade e a comprensión das nocións de cambio e permanencia.

Identificar e analizar a diferentes escalas as interaccións que as sociedades humanas establecen cos seus territorios na utilización do espazo e do aproveitamento dos recursos naturais, valorando as consecuencias de tipo económico, social, político e medioambiental destas.

Valorar e respectar o patrimonio natural, histórico, lingüístico, cultural e artístico, asumindo as responsabilidades que supón a súa conservación e mellora.

Apreciar os dereitos e liberdades humanas como unha conquista da humanidade, potenciando os valores de tolerancia e solidariedade cos pobos, grupos sociais e persoas privadas dos seus dereitos ou dos recursos económicos.

Obter e relacionar información verbal, icónica, estatística e cartográfica a partir de distintas fontes, en especial as proporcionadas polas tecnoloxías da información e polos actuais medios de comunicación, e tratala de forma autónoma e crítica, comunicándolla ós demais de xeito organizado e intelixible.

Realizar tarefas en grupo e participar en discusións e debates cunha actitude construtiva, crítica e tolerante, valorando a discrepancia e o diálogo como unha vía necesaria para a solución dos problemas.

1.3.2. Contidos

1.3.2.1 Conceptuais COMUNIDADES AUTÓNOMAS E PROVINCIAS DE ESPAÑA UNIDADE 1: A POBOACIÓN NO MUNDO. Conceptos de: poboación, demografía, densidade de poboación e superpoboación. A distribución da poboación no planeta e no territorio español. Os indicadores demográficos: conceptos de natalidade, mortalidade, crecemento natural,

emigración, inmigración, saldo migratorio, crecemento real. A evolución da poboación mundial. A situación da poboación nos países ricos e pobres. Características actuais da poboación española. As migración e as súas consecuencias. España: de país de emigración a país de acollida. As pirámides de poboación. Poboación e traballo. Os sectores produtivos.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 18

Concepto de cidade. Poboación urbana fronte a poboación rural.

UNIDADE 2: A CRISE DO IMPERIO ROMANO E O COMEZO DA IDADE MEDIA. O imperio romano no tempo e no espazo. Conceptos de imperio e de romanización.. A crise do imperio romano e a súa fragmentación. Que é a Idade Media? UNIDADE 3: O ISLAM. O Islam: nacemento e expansión. A relixión islámica. O Islam na península Ibérica: Al-Andalus. UNIDADE 4: O FEUDALISMO. As orixes do feudalismo. Concepto de feudo A sociedade feudal. Os estamentos: nobres, clérigos e labregos. UNIDADE 5: A CIDADE MEDIEVAL. A recuperación da vida urbana. Artesanía e comercio na cidade medieval: gremios e feiras. Os grupos sociais nas cidades: nacemento da burguesía. O afianzamento do poder real. A crise da Baixa Idade Media. UNIDADE 6: A IDADE MEDIA NA PENÍNSULA IBÉRICA. Breve estudo sobre a formación e a posterior evolución dos reinos cristiáns peninsulares na

época medieval. UNIDADE 7: A IDADE MODERNA E O RENACEMENTO. Que é a Idade Moderna? Unha nova forma de pensar: o humanismo. A ruptura da Igrexa: a Reforma protestante. Unha nova forma de goberno: a monarquía autoritaria. Os Reis Católicos. UNIDADE 8: OS GRANDES DESCUBRIMENTOS XEOGRÁFICOS. As causas dos descubrimentos. As expedicións portuguesas. O descubrimento de América. A primeira volta ao mundo.

Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Comunidades e provincias españolas; unidades 1 e 2 Segunda avaliación: Unidades 3, 4 e 5 Terceira avaliación: Unidades 6, 7 e 8

1.3.2.2 Procedementais Definición de termos xeográficos e históricos. Lectura comprensiva de textos, mapas e gráficas. Realización de resumos e esquemas. Busca, obtención e seleción de información do contorno a partir de fontes escritas, gráficas,

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 19

icónicas, audiovisuais e proporcionadas polas TIC. Elaboración escrita desa información. Realización de exercicios relacionados co mapa político de España. Resolución de actividades relacionadas con taxas e índices de poboación. Localización sobre un mapamundi dos principais focos da poboación e dos baleiros

demográficos. Localización no mapa de España e de Galicia das zonas máis e menos poboadas. Elaboración, comprensión e identificación de pirámides de poboación. Elaboración de liñas de tempo que permitan situar os grandes acontecementos históricos

relacionados coa Idade Media e coa Idade Moderna. Recoñecemento de causas e consecuencias nos feitos e procesos históricos distinguindo a súa

natureza.

1.3.2.3 Actitudinais Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 20

1.3.2.4 Competencias Básicas por tema

CCC ooo mmmuuu nnn iii ccc aaa ccc iii óóó nnn lll iii nnn ggg üüü ííí sss ttt iii ccc aaa MMM aaa ttt eee mmmááá ttt iii ccc aaa [[[ 111 ]]] CCC ooo ñññ eee ccc eee mmmeee nnn ttt ooo /// iii nnn ttt eee rrr aaa ccc ccc iii óóó nnn

ccc ooo mmmuuu nnn ddd ooo fff ííí sss iii ccc ooo SSS ooo ccc iii aaa lll eee ccc iii ddd aaa ddd ááá

CCC uuu lll ttt uuu rrr aaa lll eee

aaa rrr ttt ííí sss ttt iii ccc aaa AAA ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

aaa aaa ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

AAA uuu ttt ooo nnn ooo mmmííí aaa eee

iii nnn iii ccc iii aaa ttt iii vvv aaa

ppp eee rrr sss ooo aaa lll

Temas

Expr

esió

n

Orto

graf

ía

Def

inic

ións

Pres

enta

ción

s

Elab

orar

gr

áfic

as

Con

cept

os

mat

emát

icos

Proc

esam

ento

in

form

ació

n In

terp

reta

ción

ils. e

txs.

Íd. M

apas

Íd g

ráfic

as e

tá

boas

Aná

lise

rela

ción

hom

e-m

edio

Coo

pera

ción

co

mpa

ñeiro

s

Tole

ranc

ia

Coi

dado

m

ater

ial

Háb

itos

dem

ocrá

ticos

R

espe

cto

ao

med

io

Com

pren

sión

ob

ras A

rte

Cre

ativ

ioda

de

nas ac

tivid

ades

Elab

orac

ión

sínt

eses

R

edac

ción

s te

mát

icas

Parti

cipa

ción

ac

tivid

ades

aula

Inte

rese

por

m

ello

rar

1.A poboación no mundo x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

2. Crise do Imp. Rom./comezo IM x x x x x x x x x x x x x x x x x x

3. O Islam x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

4. O feudalismo x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

5. A cidade medieval x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

6. A Idade Media na península x x x x x x x x x x x x x x x x x x

7. I. Moderna e o Renacemento x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

8. Grandes descubrimentos xeográficos x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

(((111))) TTTrrraaatttaaammmeeennntttooo dddaaa iiinnnfffooorrrmmmaaaccciiióóónnn aaa pppaaarrrttt iiirrr dddeee fffooonnnttteeesss dddiiivvveeerrrsssaaasss

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 21

1.3.3. Contidos mínimos Exercicios prácticos sobre o mapa político de España: comunidades autónomas e provincias. Diferenza entre os conceptos de poboación absoluta, densidade de poboación e superpoboación. Conceptos relacionados cos indicadores demográficos: natalidade, mortalidade, crecemento

natural, emigración, inmigración, crecemento real. Exercicios baseados no cálculo de taxas e índices de poboación. Localización nun mapamundi dos principais focos da poboación. Localización no mapa de España e de Galicia das zonas máis e menos poboadas. Diferenzas entre a poboación dos países ricos e os países pobres. Concepto de pirámide de poboación. Conceptos de: poboación activa, sector primario, sector secundario e sector terciario. Conceptos de: cidade, poboación rural e poboación urbana.. Elaboración de liñas de tempo que permitan situar aos grandes acontecementos históricos

relacionados coa crise de imperio romano, coa Idade Media e coa Idade Moderna. Conceptos de: imperio romano e romanización. Aspectos singulares da cultura e da relixión islámicas. O caso de Al-Andalus. Trazos básicos que definen a sociedade medieval: situación no tempo e no espazo; a sociedade

estamental, concepto de estamento; a organización política, o feudo; o renacemento urbano, conceptos de burguesía, gremio e feiras.

Trazos básicos que definen á sociedade moderna: situación no tempo e no espazo; humanismo; reforma protestante; monarquía autoritaria.

As causas dos descubrimentos xeográficos. Coñecemento dos máis destacados.

1.3.4. Criterios de avaliación Saber expoñer oralmente e por escrito as ideas. Saber buscar información e realizar pequenas investigacións. Realizar resumos e esquemas. Ler de forma comprensiva textos, gráficos ou mapas de distinto tipo e tema. Buscar, obter e selecionar información do contorno a partir de fontes escritas, gráficas, icónicas,

audiovisuais e proporcionadas polas TIC. Localizar e identificar no mapa político de España as comunidades autónomas e as provincias. Definir conceptos básicos relacionados coa Xeodemografía: poboación, densidade de poboación,

superpoboación, natalidade, mortalidade, crecemento natural, emigración, inmigración, crecemento real.

Resolver actividades relacionadas con taxas e índices de poboación. Localizar sobre un mapamundi os principais focos da poboación e os baleiros demográficos. Coñecer os factores que explican a irregular distribución da poboación mundial. Localizar no mapa de España e de Galicia as zonas máis e menos poboadas. Elaborar, comprender e identificar pirámides de poboación. Entender as diferenzas existentes entre os países ricos e os pobres en canto á poboación. Definir conceptos básicos relacionados coa Xeografía urbana: cidade, poboación urbana e

poboación rural. Elaborar e comentar liñas de tempo que permitan situar os grandes acontecementos históricos

relacionados coa crise de imperio romano, coa Idade Media e coa Idade Moderna. Recoñecer causas e consecuencias nos feitos e procesos históricos distinguindo a súa natureza. Analizar os aspectos que singularizan ao mundo islámico. Comprender os trazos básicos que definen a sociedade medieval: situación no tempo e no

espazo; a sociedade estamental, concepto de estamento; a organización política, concepto de feudo; o renacemento urbano, conceptos de burguesía, gremio e feiras.

Entender a peculiaridade da época medieval na península Ibérica.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 22

Comprender os trazos básicos que definen á sociedade moderna: situación no tempo e no espazo; humanismo; reforma protestante; monarquía autoritaria.

Coñecer as causas dos grandes descubrimentos xeográficos así como a súa importancia e trascendencia.

Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros/as. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

1.3.5. Metodoloxía didáctica O noso desexo é fuxir da clase tradicional na que o profesor ou profesora explica e o alumnado

asimila o transmitido sen facer ningunha análise crítica. Queremos un alumnado activo e, polo tanto, basearemos o noso método no sistema de “reconstrución”, é dicir, o alumnado elabora os contidos a partir de materiais de traballo (o propio libro de texto ou materiais proporcionados polo departamento) nunha tarefa cotiá dirixida e orientada polo profesor ou profesora correspondente. Con isto intentaremos evitar unha excesiva memorización dos contidos, aínda que sen renunciar, como complemento, a unha aprendizaxe significativa.

No caso das unidades adicadas á Xeografía, partimos da idea de que esta materia pode axudarnos a comprender os diferentes problemas espaciais, e utilizarémola como unha ferramenta que nos permita facer ver ao alumnado as inxustizas sociais, as tremendas desigualdades existentes, así como a admirar e valorar as paisaxes, a entender as propostas de persoas alleas a eles, etc.

Procuraremos levar á aula a preocupación polos problemas relacionados co medioambiente, facendo partícipes a alumnos e alumnas desa preocupación. Buscaremos a maneira de que cheguen a conclusión de que a situación actual ven dada moitas veces pola insolidariedade e polo egoísmo do chamado “primeiro mundo”. Trataremos de facerlles ver a necesidade de cambiar de actitude para frear o perigo que corre o noso planeta.

As unidades correspondentes a Historia pretenden que o alumnado acade un coñecemento do pasado máis entroncado co seu presente, así como que logre posuír unha visión xeral dos aspectos máis salientables da época actual. Farase un labor de construción por medio da utilización de materiais ou fontes sinxelas que procederán do libro ou serán facilitados polo departamento. Sempre intentará facerse referencia á realidade máis próxima ao alumnado, e se é posible tratarase de poñelo en contacto con esa realidade para dese xeito conseguir un achegamento á mesma e unha mellor comprensión do proceso histórico.

Faremos uso de material complementario de carácter audiovisual: diapositivas, documentais, películas,.. Tamén empregaremos material procedente dos medios de comunicación (prensa), así como anuarios estatísticos e outras fontes.

Un complemento ó traballo na aula virá dado pola posibilidade de que alumnos e alumnas presenten pequenos traballos de investigación, individual ou colectivamente. O obxectivo sería que o alumnado poidera poñer en práctica técnicas e procedementos de investigación característicos das Ciencias Sociais.

1.3.6. Procedemento de avaliación Pretendemos que a avaliación sexa continua, formativa e integrada no proceso ensino-

aprendizaxe. Partiremos dunha avaliación inicial coa que pretendemos valorar os coñecementos previos e os esquemas mentais do alumnado. Un instrumento desta avaliación pode ser unha proba inicial que nos oriente cara ao establecemento das estratexias de aprendizaxe e a realización das

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 23

actividades máis axeitadas. Para obter a cualificación en cada avaliación valoraranse os contidos conceptuais máis os

procedementais nun 80%, e os contidos actitudinais nun 20%. Instrumentos empregados para valorar os contidos conceptuais e procedementais: As probas escritas realizadas durante o período de tempo que comprenda a avaliación. Haberá un mínimo de dúas probas, que terán sempre dúas partes:

Unha primeira parte será de carácter conceptual, e consistirá na definición de conceptos ou no desenvolvemento de cuestións ou temas, a modo de redaccións, nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais. Unha segunda parte terá carácter procedemental, e consistirá na realización de exercicios diversos: interpretación de mapas e gráficos, análise de datos estatísticos, elaboración de resumos e esquemas, elaboración de eixos cronolóxicos...

O traballo realizado polo alumno/a. Dentro deste apartado teranse en conta: a correcta execución das actividades feitas no caderno; as intervencións positivas na aula (na resolución dun exercicio, na resposta a unha pregunta...); a valoración de pequenos traballos de investigación, redaccións ou calquera outro tipo de exercicios propostos polo docente para a súa realización fora da aula.

No que se refire a contidos actitudinais terá unha valoración positiva: O comportamento individual dentro da aula (respecto cara a compañeiros e profesor/a, puntualidade, correción na maneira de expresarse,...) A presentación do caderno nunhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexibilidade e composición correctas. A utilización axeitada do material de traballo propio, así como o de utilización xeral (libros, cadernos, diccionarios, mapas murais...) A realización do traballo proposto tanto na aula como na casa.

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

1.3.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación dun reforzo

inmediato naqueles casos nos que se detecten obxectivos non acadados, contidos non asimilados ou dificultades específicas que poidan impedir o progreso do alumno/a. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada e inclusive abordar os contidos de xeito diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente a súa secuenciación). As actividades de recuperación avaliaranse a través do seu seguimento por parte do profesorado, utilizando procedementos e criterios semellantes aos descritos con anterioridade.

Aqueles alumnos que ao chegar o mes de xuño non acadasen os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar na convocatoria de setembro unha proba de suficiencia extraordinaria. Esta proba terá unha estrutura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte será consistirá na realización e interpretación de mapas, gráficos, análises

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 24

de datos estatísticos, elaboración de resumos e esquemas, comprensión de documentos históricos sinxelos, elaboración de eixos cronolóxicos,etc.

Unha segunda parte consistirá na definición de conceptos básicos ou no desenvolvemento de cuestións e temas, a modo de redaccións, nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

Alumnado coas Ciencias Sociais de 2º da E.S.O. pendente: Ao longo do curso o alumnado da E.S.O. que promocionou de nivel tendo suspendida algunha

das materias impartidas polo departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia recibirá o correspondente reforzo educativo coa finalidade de que poida acreditar o coñecemento duns contidos mínimos esixibles para aprobar a materia.

Durante o curso os alumnos e alumnas con materias pendentes realizarán boletíns de exercicios propostos polo departamento, sempre relacionados cos anteriormente citados contidos mínimos. O docente que imparta clase a estes alumnos/as encargarase de supervisar e avaliar a realización das actividades propostas, controlando deste xeito o traballo realizado polo alumnado. Tamén se realizarán probas de carácter específico para avaliar o grao de adquisición por parte do alumnado dos devanditos contidos mínimos. Os alumnos/as poderán consultar ó profesor/a calquera tipo de dúbidas e problemas que se lles poidan presentar na elaboración das actividades.

A materia dividirase en dous parciais: 1º PARCIAL: Exercicios prácticos sobre a xeografía de España e de Galicia: comunidades autónomas e

provincias. Diferenza entre os conceptos de poboación absoluta e densidade de poboación. Conceptos relacionados coa poboación: natalidade, mortalidade, crecemento natural, emigración,

inmigración, crecemento real. Localización nun mapamundi dos principais focos da poboación. Factores que xustifican o

desigual reparto da poboación mundial e da poboación española. Exercicios baseados no cálculo de taxas e índices de poboación. As migración e as súas consecuencias. España: de país de emigración a país de acollida. Elaboración de liñas de tempo que permitan situar aos grandes acontecementos históricos

relacionados co imperio romano. Conceptos de: imperio romano e romanización.

2º PARCIAL: Aspectos singulares da cultura e da relixión islámicas. O caso de Al-Andalus. Trazos básicos que definen a sociedade medieval: situación no tempo e no espazo. O gran dominio señorial: conceptos de reserva e mansos. A sociedade estamental: concepto de estamento A organización política: o feudo O renacemento urbano: conceptos de burguesía, gremio e feiras. Dentro de cada parcial a realización do boletín de exercicios correspondente ao mesmo

significará o 50% da cualificación do parcial, mentras que a proba significará o 50% restante. Pode aprobarse a materia por parciais si se dan as seguintes circunstancias:

- Aprobando ambos parciais (é dicir, obtendo un 5 como mínimo en cada un deles) - Obtendo unha cualificación non inferior a 4,5 na media aritmética das cualificacións dos

parciais, sempre e cando non existan nestas cualificacións notas inferiores a 3.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 25

Aqueles alumnos que non acadasen deste xeito os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar no mes de maio, e se é necesario no mes de setembro unhas probas finais extraordinarias. Estas probas terán unha estrutura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte será de carácter procedemental e consistirá na realización de exercicios e actividades semellantes ás realizadas na aula.

Unha segunda parte será de carácter conceptual e consistirá na definición de conceptos básicos relacionados coa materia.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

1.3.8. Contribución ao Proxecto Lector O departamento realizará un seguimento da expresión oral e escrita do alumnado. Para isto

analizarase a capacidade de construir frases coherentes, elaborar temas e definir conceptos nas distintas actividades realizadas; así como a capacidade do alumnado para levar a cabo unha lectura comprensiva dos contidos do libro e doutros documentos propostos polo profesor ou profesora.

En canto aos posibles instrumentos utilizados para realizar a avaliación do anteriormente exposto pódense salientar entre outros os seguintes:

- Correción das probas escritas realizadas polo alumnado, prestando atención e valorando debidamente a capacidade expresiva, a ortografía e a caligrafía.

- Realización de redaccións sobre temas relacionadas coa materia estudada por parte dos alumnos e alumnas, redaccións que unha vez realizadas deberán lerse na clase.

- Valoración das actividades realizadas no caderno de clase, esixíndose un mínimo de orde, coherencia, limpeza e lexibilidade.

- Proposta de traballos de índole variada que deberían presentarse escritos a man. - Lecturas de textos diversos, ben do libro ben do periódico ou de calquera outro material

didáctico, coa finalidade de comprobar se existe unha lectura comprensiva das mesmas.

1.3.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs Reflexionando sobre a importancia das Novas Tecnoloxías na sociedade actual, valoramos o seu

avance continuo e a súa utilidade para realizar múltiples tarefas.

Detalle de habilidades onde se desenvolverán: • Traballo cos ordenadores asumindo o feito de que para aproveitar un ordenador non son

necesarios grandes coñecementos informáticos. • Utilización de programas informáticos (procesamento de textos, tratamento da imaxe…)cunha

utilidade informativa, didáctica e comunicativa. • Busca e selección de información a través de Internet para cumprimentar información, busca

de datos, realización de traballos, etc • Comunicación interpersonal e traballo colaborativo. • Entretemento e aprendizaxe coas TIC.

1.3.10. Materiais e recursos didácticos “FISTERRA. Ciencias Socias. Xeografía e Historia” Autores: M.García Sebastián, C.Gatell Arimont, A.Albet Mas e P.Benejam Arguimbau.

Editorial: Vicens Vives.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 26

1.3.11. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

1.3.12. Medidas de atención á diversidade

1.3.12.1 Diversificación curricular Non existe neste nivel.

1.3.12.2 Adaptación curricular Existe un agrupamento específico. En principio existe unha adaptación curricular individualizada neste nivel.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 27

1.4. 3º E.S.O.

1.4.1. Obxectivos. Identificar a pluralidade das comunidades sociais e promover un sentimento positivo de pertenza

á comunidade galega e ás outras entidades políticas, sociais e culturais en que se integra, rexeitando as discriminacións existentes por razón de nacemento, raza, sexo, relixión ou calquera outra circunstancia persoal ou social.

Resolver problemas e levar a cabo estudos e pequenas investigacións aplicando as técnicas e procedementos básicos característicos das Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, empregando con precisión e rigor o vocabulario específico para explicar as causas e as consecuencias.

Valorar a diversidade lingüística e cultural como dereitos dos pobos e individuos á súa identidade e manifestar actitudes de tolerancia e respecto por outras culturas.

Identificar os procesos e mecanismos básicos que rexen o funcionamento dos feitos sociais, utilizando este coñecemento para comprender a diversidade social e cultural; analizar os seus problemas e formar un xuízo persoal, crítico e razoado.

Identificar e localizar no tempo e no espacio procesos e acontecementos relevantes co fin de adquirir unha perspectiva global da evolución histórica da humanidade e a comprensión das nocións de cambio e permanencia.

Identificar e analizar a diferentes escalas as interaccións que as sociedades humanas establecen cos seus territorios na utilización do espazo e do aproveitamento dos recursos naturais, valorando as consecuencias de tipo económico, social, político e medioambiental destas.

Valorar e respectar o patrimonio natural, histórico, lingüístico, cultural e artístico, asumindo as responsabilidades que supón a súa conservación e mellora.

Apreciar os dereitos e liberdades humanas como unha conquista da humanidade, potenciando os valores de tolerancia e solidariedade cos pobos, grupos sociais e persoas privadas dos seus dereitos ou dos recursos económicos.

Obter e relacionar información verbal, icónica, estatística e cartográfica a partir de distintas fontes, en especial as proporcionadas polas tecnoloxías da información e polos actuais medios de comunicación, e tratala de forma autónoma e crítica, comunicándolla ós demais de xeito organizado e intelixible.

Realizar tarefas en grupo e participar en discusións e debates cunha actitude construtiva, crítica e tolerante, valorando a discrepancia e o diálogo como unha vía necesaria para a solución dos problemas.

1.4.2. Contidos

1.4.2.1 Conceptuais UNIDADE 1: O MEDIO FÍSICO O relevo terrestre e as súas formas. Tempo e clima. Elementos e factores do clima. Os climas da Terra. Vexetación, augas e solo. O medio físico en Europa, España e Galicia. UNIDADE 2: DEMOGRAFÍA Volume e distribución da poboación mundial. Movementos de poboación: natural e migratorio. Distribución da poboación por idade, sexo e actividade económica.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 28

UNIDADE 3: A ACTIVIDADE ECONÓMICA. A actividade económica e os recursos. Os axentes económicos: empresas, familias e estado. Os sistemas económicos: a economía de mercado e a economía socialista. O mercado laboral. UNIDADE 4: AS ACTIVIDADES DO SECTOR PRIMARIO. Sector primario: as súas actividades. O espazo rural. Factores físicos e humanos que condicionan a actividade agraria. Os elementos das paisaxes agrarias. A agricultura desenvolvida fronte á tradicional. Un exemplo de actividade depredadora: a pesca. Actividades agrarias en Europa, España e Galicia. UNIDADE 5: AS ACTIVIDADES DO SECTOR SECUNDARIO. Sector secundario: as súas actividades. Materias primas e fontes de enerxía. A industria moderna fronte á artesanal. Os tipos de industria. Distribución mundial da industria. A deslocalización industrial. Actividades industriais en Europa, España e Galicia. UNIDADE 6: AS ACTIVIDADES DO SECTOR TERCIARIO. Sector terciario: as súas actividades. Os sistemas de transporte. A actividade comercial. Actividades terciarias en Europa, España e Galicia. UNIDADE 7: CONSECUENCIAS MEDIOAMBIENTAIS DAS ACTIVIDADES ECONÓMICAS. A influencia dos humanos sobre o medio natural. A degradación. A contaminación atmosférica e os seus efectos. Sobreexplotación e contaminación das augas. A degradación da superficie terrestre: deforestación e desertización. O problema dos residuos. Problemas ambientais e política ambiental na UE, España e Galicia. UNIDADE 8: A ORGANIZACIÓN POLÍTICA DAS SOCIEDADES. O estado e os seus poderes. Tipos de estado. Mapa político mundial. Organización política e territorial da UE, España e Galicia. UNIDADE 9: INTERDEPENDENCIA E GLOBALIZACIÓN. O DESENVOLVEMENTO DESIGUAL. OS GRANDES ÁMBITOS XEOECONÓMICOS E CULTURAIS O proceso de globalización: causas e consecuencias. As desigualdades: contraste entre países ricos e pobres. Solucións ás desigualdades de

desenvolvemento Os desprazamentos de poboación no mundo actual, Europa, España e Galicia. As grandes potencias: EEUU, Xapón, Rusia e a CEI, China, Australia e Nova Zelandia. As áreas dependentes: América Latina, S. de Asia e os NPI, mundo árabe-islámico e África

subsahariana.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 29

Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Unidades 1, 2 e 3 Segunda avaliación: Unidades 4, 5 e 6 Terceira avaliación: Unidades 7, 8 e 9

1.4.2.2 Procedementais Obtención e procesamento da información a partir de fontes diversas, incluídas as

proporcionadas polas tecnoloxías da información e a comunicación. Comunicación oral e escrita da información obtida a partir das anteriores fontes. Elaboración de mapas conceptuais, esquemas e sínteses. Realización de pequenos traballos de síntese e indagación, utilizando información de fontes variadas, incluídas as TIC. Definición axeitada de distintos termos xeográficos. Identificación/localización nun mapa mudo dos países de América, África, Asia, Europa e

Oceanía. Identificación das principais formas do relevo a partir de fotografías ou debuxos. Localización das principais unidades do relevo mundial no mapa físico. As gráficas termopluviométricas: elaboración, identificación e comentario. As pirámides de poboación: elaboración, identificación e comentario. Interpretación de gráficas e táboas estatísticas relacionadas coas actividades económicas. Localización no mapa mundi dos espacios agrícolas, gandeiros e industriais. Recollida e análise de información -especialmente na prensa- sobre os procesos que degradan o

medio natural e os efectos que provocan. Identificación no mapa español das comunidades autónomas e as provincias. Identificación nun mapa dos países da Unión Europea. Estudio comparativo a partir de datos obxectivos sobre as desigualdades existentes entre países

ricos e pobres. Localización nun mapamundi das grandes áreas xeoeconómicas e culturais. Comentario e interpretación razonada de documentos relacionados co marco xeográfico.

1.4.2.3 Actitudinais Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 30

1.4.2.4 Competencias Básicas por tema

CCC ooo mmmuuu nnn iii ccc aaa ccc iii óóó nnn lll iii nnn ggg üüü ííí sss ttt iii ccc aaa MMM aaa ttt eee mmmááá ttt iii ccc aaa [[[ 111 ]]] CCC ooo ñññ eee ccc eee mmmeee nnn ttt ooo /// iii nnn ttt eee rrr aaa ccc ccc iii óóó nnn

ccc ooo mmmuuu nnn ddd ooo fff ííí sss iii ccc ooo SSS ooo ccc iii aaa lll eee ccc iii ddd aaa ddd ááá

CCC uuu lll ttt uuu rrr aaa lll eee

aaa rrr ttt ííí sss ttt iii ccc aaa AAA ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

aaa aaa ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

AAA uuu ttt ooo nnn ooo mmmííí aaa eee

iii nnn iii ccc iii aaa ttt iii vvv aaa

ppp eee rrr sss ooo aaa lll

Temas

Expr

esió

n

Orto

graf

ía

Def

inic

ións

Pres

enta

ción

s

Elab

orar

gr

áfic

as

Con

cept

os

mat

emát

icos

Proc

esam

ento

in

form

ació

n In

terp

reta

ción

ils. e

txs.

Íd. M

apas

Íd g

ráfic

as e

tá

boas

Aná

lise

rela

ción

hom

e-m

edio

Coo

pera

ción

co

mpa

ñeiro

s

Tole

ranc

ia

Coi

dado

m

ater

ial

Háb

itos

dem

ocrá

ticos

R

espe

cto

ao

med

io

Com

pren

sión

ob

ras A

rte

Cre

ativ

ioda

de

nas ac

tivid

ades

Elab

orac

ión

sínt

eses

R

edac

ción

s te

mát

icas

Parti

cipa

ción

ac

tivid

ades

aula

Inte

rese

por

m

ello

rar

1.- O medio físico x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

2.- A demografía x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

3.- A actividade económica x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

4.- Sector primario x x x x x x x x x x x x x x x x x x

5.- Sector secundario x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

6.- Sector terciario x x x x x x x x x x x x x x x x x x

7.- Medio ambiente x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

8.- Organización política x x x x x x x x x x x x x x x x x x

9.- Interdependencia e globalización x x x x x x x x x x x x x x x x x x

(((111))) TTTrrraaatttaaammmeeennntttooo dddaaa iiinnnfffooorrrmmmaaaccciiióóónnn aaa pppaaarrrttt iiirrr dddeee fffooonnnttteeesss dddiiivvveeerrrsssaaasss

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 31

1.4.3. Contidos mínimos Elaboración de mapas conceptuais, esquemas e sínteses. Localización nun mapa dos países de: América, Asia, África, Europa e Oceanía. Conceptos básicos relacionados coas formas do relevo: ría, cabo, península, illa, golfo,

cordilleira, val, meseta, chaira. Identificación das anteriores formas do relevo. Localización nun mapa das unidades de relevo principais de Europa, España e Galicia. Diferenza entre os conceptos de tempo e clima. Coñecemento dos elementos e factores do clima. Elaboración dunha gráfica termopluviométrica e dedución razonada do tipo de clima que

representa. Cálculos asociados a datos poboacionais: densidade, taxa de natalidade, taxa de mortalidade,

crecemento natural, saldo migratorio, taxa de desemprego... Conceptos de actividade económica e de recursos. Influencia das empresas, das familias e do estado na economía. Características básicas da economía de mercado. Contraste coa economía socialista. Conceptos de: sector primario, sector secundario, sector terciario, poboacións activa e inactiva. Factores e elementos das paisaxes agrarias. Diferenciación entre agricultura de subsistencia e de mercado. Conceptos de materia prima e fonte de enerxía. Clasificación. Diferenzas entre a industria moderna e a industria artesanal. Localización no mapa mundi dos espazos agrícolas, ganderos e industriais. Conceptos relacionados cos impactos medioambientais: deforestación, desertización,

sobreexplotación, contaminación atmosférica, efecto invernadoiro, chuvia ácida, redución da capa de ozono, marea negra, verquidos industriais. O desenvolvemento sostible.

Concepto de estado. Os poderes do estado. Diferenciación entre monarquías e repúblicas; entre estados democráticos e autoritarios. Trazos básicos da organización política do estado español e da autonomía galega. Localización nun mapa de España das comunidades autónomas e das provincias. Localización nun mapa de Europa dos países da Unión Europea. Coñecemento das capitais deses

países. Causas e consecuencias da globalización. Contraste entre países ricos e pobres. Localización nun mapamundi das grandes áreas xeoeconómicas e culturais.

1.4.4. Criterios de avaliación Saber expoñer oralmente as ideas. Saber expoñer por escrito as ideas. Saber buscar información a partir de fontes diversas, incluídas as TIC. Elaborar mapas conceptuais, esquemas e sínteses. Coñecer e localizar no mapa os países do mundo. Identificar e definir as principais formas do relevo. Localizar nun mapa físico as grandes unidades do relevo nos distintos continentes, en España e

Galicia. Recoñecer os elementos e factores do clima. Saber caracterizar e identificar as principais variedades climáticas do planeta a partir dos datos

subministrados por unha gráfica termopluviométrica. Definir, saber calcular e interpretar os distintos índices demográficos. Definir: actividade económica e recursos. Coñecer a influencia das empresas, das familias e do estado na economía.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 32

Contrastar as características da economía de mercado coas da economía socialista. Definir: sector primario, sector secundario, sector terciario, poboacións activa e inactiva. Definir: depredación e produción. Identificar os factores e os elementos das paisaxes agrarias. Diferenciar entre agricultura de subsistencia e de mercado. Saber cales son as principais actividades depredadoras que existen hoxe en día: a pesca. Definir e clasificar as materias primas e as fontes de enerxía. Diferenciar entre a industria moderna e a industria artesanal. Localizar no mapa mundi os espazos agrícolas, ganderos e industriais. Definir: medio natural, equilibrio ecolóxico, degradación, desertización, deforestación,

sobreexplotación, contaminación atmosférica, chuvia ácida, efecto invernadoiro, burato na capa de ozono, marea negra, desenvolvemento sostible, residuos (...)

Identificar as causas e os efectos da degradación do medio. Definir: estado. Diferenciar os poderes do estado. Diferenciar entre monarquías e repúblicas; entre estados democráticos e autoritarios. Identificar os trazos básicos da organización política do estado español e da autonomía galega. Localizar nun mapa de España as comunidades autónomas e as provincias. Coñecer o proceso de creación de Unión Europea, os países que a conforman e as súas principais

institucións. Localizar nun mapa de Europa os países da Unión Europea. Coñecer as capitais deses países. Coñecer as causas e as consecuencias da globalización. Contrastar países ricos e pobres. Localizar nun mapamundi as grandes áreas xeoeconómicas e culturais. Identificar causas e efectos dos movementos migratorios e a súa problemática. Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio e o de uso común.

1.4.5. Metodoloxía didáctica O noso desexo é fuxir da clase tradicional na que o profesor ou profesora explica e o alumnado

asimila o transmitido sen facer ningunha análise crítica. Queremos un alumnado activo e, polo tanto, basearemos o noso método no sistema de “reconstrución”, é dicir, o alumnado elabora os contidos a partir de materiais de traballo (o propio libro de texto ou materiais proporcionados polo departamento) nunha tarefa cotiá dirixida e orientada polo profesor ou profesora correspondente. Con isto intentaremos evitar unha excesiva memorización dos contidos, aínda que sen renunciar, como complemento, a unha aprendizaxe significativa.

No caso das unidades adicadas á Xeografía, partimos da idea de que esta materia pode axudarnos a comprender os diferentes problemas espaciais, e utilizarémola como unha ferramenta que nos permita facer ver ao alumnado as inxustizas sociais, as tremendas desigualdades existentes, así como a admirar e valorar as paisaxes, a entender as propostas de persoas alleas a eles, etc.

Procuraremos levar á aula a preocupación polos problemas relacionados co medio ambiente, facendo partícipes a alumnos e alumnas desa preocupación. Buscaremos a maneira de que cheguen a conclusión de que a situación actual ven dada moitas veces pola insolidariedade e polo egoísmo do chamado “primeiro mundo”. Trataremos de facerlles ver a necesidade de cambiar de actitude para frear o perigo que corre o noso planeta.

Faremos uso de material complementario de carácter audiovisual: diapositivas, documentais, películas,.. Tamén empregaremos material procedente dos medios de comunicación (prensa, Internet)), así como anuarios estatísticos e outras fontes.

Un complemento ó traballo na aula virá dado pola posibilidade de que alumnos e alumnas

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 33

presenten pequenos traballos de investigación, individual ou colectivamente. O obxectivo sería que o alumnado poidera poñer en práctica técnicas e procedementos de investigación característicos das Ciencias Sociais.

1.4.6. Procedemento de avaliación Pretendemos que a avaliación sexa continua, formativa e integrada no proceso ensino-

aprendizaxe. Partiremos dunha avaliación inicial coa que pretendemos valorar os coñecementos previos e os esquemas mentais do alumnado. Un instrumento desta avaliación pode ser unha proba inicial que nos oriente cara ao establecemento das estratexias de aprendizaxe e a realización das actividades máis axeitadas.

Para obter a cualificación en cada avaliación valoraranse os contidos conceptuais máis os procedementais nun 80%, e os contidos actitudinais nun 20%.

Instrumentos empregados para valorar os contidos conceptuais e procedementais: As probas escritas realizadas durante o período de tempo que comprenda a avaliación. Haberá un mínimo de dúas probas, que terán sempre dúas partes:

Unha primeira parte será de carácter conceptual, e consistirá na definición de conceptos ou no desenvolvemento de cuestións e temas, a modo de redaccións, nas que se amose a asimilación dos contidos conceptuais. Unha segunda parte terá carácter procedemental, e consistirá na realización de exercicios diversos: interpretación de mapas e gráficos, elaboración de resumos e esquemas, identificación e comentario de gráficas termopluviométricas, cálculo e interpretación de taxas e índices de poboación, identificación e comentario de pirámides de poboación...

O traballo realizado polo alumno/a. Dentro deste apartado teranse en conta: a correcta execución das actividades feitas no caderno; as intervencións positivas na aula (na resolución dun exercicio, na resposta a unha pregunta...); a valoración de pequenos traballos de investigación, redaccións ou calquera outro tipo de exercicios propostos polo docente para a súa realización fora da aula.

No que se refire a contidos actitudinais terá unha valoración positiva:

O comportamento individual dentro da aula (respecto cara a compañeiros e profesor/a, puntualidade, correción na maneira de expresarse,...) A presentación do caderno nunhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexibilidade e composición correctas. A utilización axeitada do material de traballo propio, así como o de utilización xeral (libros, cadernos, diccionarios, mapas murais...) A realización do traballo proposto tanto na aula como na casa.

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 34

1.4.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación dun reforzo

inmediato naqueles casos nos que se detecten obxectivos non acadados, contidos non asimilados ou dificultades específicas que poidan impedir o progreso do alumno/a. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada e inclusive abordar os contidos de xeito diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente a súa secuenciación). As actividades de recuperación avaliaranse a través do seu seguimento por parte do profesorado, utilizando procedementos e criterios semellantes aos descritos con anterioridade.

Aqueles alumnos que ao chegar o mes de xuño non acadasen os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar na convocatoria de setembro unha proba de suficiencia extraordinaria. Esta proba terá unha estructura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte consistirá consistirá na realización de exercicios diversos: interpretación de mapas e gráficos, elaboración de resumos e esquemas, identificación e comentario de gráficas termopluviométricas, cálculo e interpretación de taxas e índices de poboación, identificación e comentario de pirámides de poboación...

Unha segunda parte consistirá na definición de conceptos básicos ou no desenvolvemento de cuestións ou temas, a modo de redaccións, nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

Alumnado coas Ciencias Sociais de 3º da E.S.O. pendente: Ao longo do curso o alumnado da E.S.O. que promocionou de nivel tendo suspendida algunha

das materias impartidas polo departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia recibirá o correspondente reforzo educativo coa finalidade de que poida acreditar o coñecemento duns contidos mínimos esixibles para aprobar a materia.

Durante o curso os alumnos e alumnas con materias pendentes realizarán boletíns de exercicios propostos polo departamento, sempre relacionados cos anteriormente citados contidos mínimos. O docente que imparta clase a estes alumnos/as encargarase de supervisar e avaliar a realización das actividades propostas, controlando deste xeito o traballo realizado polo alumnado. Tamén se realizarán probas de carácter específico para avaliar o grao de adquisición por parte do alumnado dos devanditos contidos mínimos. Os alumnos/as poderán consultar ó profesor/a calquera tipo de dúbidas e problemas que se lles poidan presentar na elaboración das actividades.

A materia dividirase en dous parciais: 1º PARCIAL: Conceptos de: relevo, ría, cabo, península, illa, golfo, cordilleira, val, meseta, chaira,

depresión (forma de relevo), tempo, clima, temperatura, humidade, precipitacións, presión atmosférica, isobaras, vento, anticiclón, depresión (centro de acción), oscilación térmica.

Localización nos mapas de Europa, España e Galicia das unidades de relevo, accidentes costeiros e ríos máis importantes.

Características das variedades climáticas fundamentais: ecuatorial, tropical, desértico, oceánico, mediterráneo, continental, subtropical húmido, polar e de alta montaña.

Identificación e comentario guiado das características dun clima a partir dos datos proporcionados por unha gráfica termopluviométrica.

Conceptos de: taxa de natalidade, taxa de mortalidade, crecemento natural, migracións, densidade de poboación, pirámide de poboación.

Conceptos de: actividades do sector primario, paisaxe agraria, parcela, sistema de cultivo, monocultivo, policultivo, cultivo de secaño, cultivo de regadío, rotación bienal, rotación trienal, agricultura intensiva, agricultura extensiva.

Diferenzas entre unha agricultura tradicional e unha agricultura evolucionada.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 35

2º PARCIAL: Conceptos de: actividades do sector secundario, materias primas, fontes de enerxía. Clasificación das materias primas e das fontes de enerxía. Diferenzas entre unha industria moderna e unha industria artesanal. Conceptos de: degradación ambiental, contaminación, deforestación, desertización,

sobreexplotación, recursos naturais, residuos sólidos urbanos, biodiversidade. Causas e consecuencias da contaminación atmosférica: efecto invernadoiro, chuvia

ácida, desaparición da capa de ozono e polución do aire nas cidades. Conceptos de: Estado, división de poderes, provincias, comunidades autónomas. Diferenciación dos poderes do estado: lexislativo, executivo e xudicial.

Identificación nun mapa de España das comunidades autónomas e das provincias. Dentro de cada parcial a realización do boletín de exercicios correspondente ao mesmo

significará o 50% da cualificación do parcial, mentras que a proba significará o 50% restante. Pode aprobarse a materia por parciais si se dan as seguintes circunstancias:

- Aprobando ambos parciais (é dicir, obtendo un 5 como mínimo en cada un deles) - Obtendo unha cualificación non inferior a 4,5 na media aritmética das cualificacións dos

parciais, sempre e cando non existan nestas cualificacións notas inferiores a 3. Aqueles alumnos que non acadasen deste xeito os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non

aprobasen a materia, poderán realizar no mes de maio, e se é necesario no mes de setembro unhas probas finais extraordinarias. Estas probas terán unha estrutura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte será de carácter procedemental e consistirá na realización de exercicios e actividades semellantes ás realizadas na aula.

Unha segunda parte será de carácter conceptual e consistirá na definición de conceptos básicos relacionados coa materia.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

1.4.8. Contribución ao Proxecto Lector O departamento realizará un seguimento da expresión oral e escrita do alumnado. Para isto

analizarase a capacidade de construir frases coherentes, elaborar temas e definir conceptos nas distintas actividades realizadas; así como a capacidade do alumnado para levar a cabo unha lectura comprensiva dos contidos do libro e doutros documentos propostos polo profesor ou profesora.

En canto aos posibles instrumentos utilizados para realizar a avaliación do anterior: - Correción das probas escritas realizadas polo alumnado, prestando atención e valorando

debidamente a capacidade expresiva, a ortografía e a caligrafía. - Realización de redaccións sobre temas relacionados coa materia estudada por parte dos

alumnos e alumnas, redaccións que unha vez realizadas deberán lerse na clase. - Valoración das actividades realizadas no caderno de clase, esixíndose un mínimo de orde,

coherencia, limpeza e lexibilidade. - Proposta de traballos de índole variada que deberían presentarse escritos a man. - Lecturas de textos diversos, ben do libro ben do periódico ou de calquera outro material

didáctico, coa finalidade de comprobar se existe unha lectura comprensiva das mesmas.

1.4.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs Reflexionando sobre a importancia das Novas Tecnoloxías na sociedade actual, valoramos o seu

avance continuo e a súa utilidade para realizar múltiples tarefas.

Detalle de habilidades onde se desenvolverán:

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 36

• Traballo cos ordenadores asumindo o feito de que para aproveitar un ordenador non son necesarios grandes coñecementos informáticos.

• Utilización de programas informáticos (procesamento de textos, tratamento da imaxe…)cunha utilidade informativa, didáctica e comunicativa.

• Busca e selección de información a través de Internet para cumprimentar información, busca de datos, realización de traballos, etc

• Comunicación interpersonal e traballo colaborativo. • Entretemento e aprendizaxe coas TIC.

1.4.10. Materiais e recursos didácticos “Xeografía. Ciencias Sociais” Autores: M.Burgos e M.C.Muñoz-Delgado. Editorial: Anaya

1.4.11. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

1.4.12. Medidas de atención á diversidade

1.4.12.1 Diversificación curricular Existe neste nivel unha adaptación curricular englobada dentro do Ámbito Socio-lingüístico

para un grupo de alumnos.

1.4.12.2 Adaptación curricular Nun principio neste nivel non existen adaptacións curriculares individuais.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 37

1.5. 4º E.S.O.

1.5.1. Obxectivos. Identificar a pluralidade das comunidades sociais e promover un sentimento positivo de pertenza

á comunidade galega e ás outras entidades políticas, sociais e culturais en que se integra, rexeitando as discriminacións existentes por razón de nacemento, raza, sexo, relixión ou calquera outra circunstancia persoal ou social.

Resolver problemas e levar a cabo estudos e pequenas investigacións aplicando as técnicas e procedementos básicos característicos das Ciencias Sociais, Xeografía e Historia, empregando con precisión e rigor o vocabulario específico para explicar as causas e as consecuencias.

Valorar a diversidade lingüística e cultural como dereitos dos pobos e individuos á súa identidade e manifestar actitudes de tolerancia e respecto por outras culturas.

Identificar os procesos e mecanismos básicos que rexen o funcionamento dos feitos sociais, utilizando este coñecemento para comprender a diversidade social e cultural; analizar os seus problemas e formar un xuízo persoal, crítico e razoado.

Identificar e localizar no tempo e no espazo procesos e acontecementos relevantes co fin de adquirir unha perspectiva global da evolución histórica da humanidade e a comprensión das nocións de cambio e permanencia.

Identificar e analizar a diferentes escalas as interaccións que as sociedades humanas establecen cos seus territorios na utilización do espazo e do aproveitamento dos recursos naturais, valorando as consecuencias de tipo económico, social, político e medioambiental destas.

Valorar e respectar o patrimonio natural, histórico, lingüístico, cultural e artístico, asumindo as responsabilidades que supón a súa conservación e mellora.

Apreciar os dereitos e liberdades humanas como unha conquista da humanidade, potenciando os valores de tolerancia e solidariedade cos pobos, grupos sociais e persoas privadas dos seus dereitos ou dos recursos económicos.

Obter e relacionar información verbal, icónica, estatística e cartográfica a partir de distintas fontes, en especial as proporcionadas polas tecnoloxías da información e polos actuais medios de comunicación, e tratala de forma autónoma e crítica, comunicándolla ós demais de xeito organizado e intelixible.

Realizar tarefas en grupo e participar en discusións e debates cunha actitude construtiva, crítica e tolerante, valorando a discrepancia e o diálogo como unha vía necesaria para a solución dos problemas.

1.5.2. Contidos

1.5.2.1 Conceptuais UNIDADE 1: OS GRANDES DESCUBRIMENTOS XEOGRÁFICOS. Que cousas caracterizan a esta etapa? O marco cronolóxico. Causas dos descubrimentos. UNIDADE 2: O ANTIGO RÉXIME. As diferentes formas de organización económica. A pervivencia dunha sociedade estamental. O pulo da burguesía. O estado no Antigo Réxime: a monarquía absoluta. As manifestacións artísticas e culturais.

UNIDADE 3: AS GRANDES TRANSFORMACIÓNS DA ÉPOCA CONTEMPORÁNEA.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 38

As transformacións económicas: a revolución agrícola e a revolución industrial. A industria naval en Ferrol.

O cambio político: as revolucións liberais burguesas e o nacemento do estado de dereito liberal. O cambio social: a sociedade de clases e o movemento obreiro. O caso galego. UNIDADE 4: ASPECTOS SALIENTABLES DO SÉCULO XX. A era do imperialismo e a súa consecuencia inmediata: a primeira guerra mundial. A época de entreguerras: revolución rusa; crise de 1929; os movementos fascistas. A segunda guerra mundial e a división do mundo en bloques: A guerra fría. O nacemento do terceiro mundo: descolonización e neoimperialismo. Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Unidades 1 e 2 (economía e sociedade) Segunda avaliación: Unidades 2 (organización política e manifestacións artísticas e culturais) e 3

(transformacións económicas e cambio político) Terceira avaliación: Unidades 3 (cambio social) e 4

1.5.2.2 Procedementais Elaboración de eixos cronolóxicos referidos ao Antigo Réxime. Ordenación cronolóxica de feitos históricos. Realización de resumos e sínteses a partir de material elaborado. Desenvolvemento coherente dun tema. Interpretación e comentario de textos e mapas relacionados co Antigo Réxime. Interpretación e representación de procesos de cambio por medio de: diagramas, eixos temporais,

mapas,... Caracterización cualitativa da sociedade contemporánea a partir de documentos e vestixios. Interpretación e comentario de textos e mapas relacionados coa época contemporánea.

1.5.2.3 Actitudinais Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 39

1.5.2.4 Competencias Básicas por tema

CCC ooo mmmuuu nnn iii ccc aaa ccc iii óóó nnn lll iii nnn ggg üüü ííí sss ttt iii ccc aaa MMM aaa ttt eee mmmááá ttt iii ccc aaa [[[ 111 ]]]

CCC ooo ñññ eee ccc eee mmmeee nnn ttt ooo /// iii nnn ttt eee rrr aaa ccc ccc iii óóó nnn

ccc ooo mmmuuu nnn ddd ooo fff ííí sss iii ccc ooo SSS ooo ccc iii aaa lll eee ccc iii ddd aaa ddd ááá

CCC uuu lll ttt uuu rrr aaa lll eee

aaa rrr ttt ííí sss ttt iii ccc aaa AAA ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

aaa aaa ppp rrr eee nnn ddd eee rrr

AAA uuu ttt ooo nnn ooo mmmííí aaa eee

iii nnn iii ccc iii aaa ttt iii vvv aaa

ppp eee rrr sss ooo aaa lll

Temas

Expr

esió

n

Orto

graf

ía

Def

inic

ións

Pres

enta

ción

s

Elab

orar

gr

áfic

as

Con

cept

os

mat

emát

icos

Proc

esam

ento

in

form

ació

n In

terp

reta

ción

ils. e

txs.

Íd. M

apas

Íd g

ráfic

as e

tá

boas

Aná

lise

rela

ción

hom

e-m

edio

Coo

pera

ción

co

mpa

ñeiro

s

Tole

ranc

ia

Coi

dado

m

ater

ial

Háb

itos

dem

ocrá

ticos

R

espe

cto

ao

med

io

Com

pren

sión

ob

ras A

rte

Cre

ativ

ioda

de

nas ac

tivid

ades

Elab

orac

ión

sínt

eses

R

edac

ción

s te

mát

icas

Parti

cipa

ción

ac

tivid

ades

aula

Inte

rese

por

m

ello

rar

1. Grandes descubrimentos

xeográficos x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

2. O Antigo Réxime

x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

3. Grandes transformacións

da época contemporánea x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

4. Aspectos salientables do

século XX x x x x x x x x x x x x x x x x x

(((111))) TTTrrraaatttaaammmeeennntttooo dddaaa iiinnnfffooorrrmmmaaaccciiióóónnn aaa pppaaarrrttt iiirrr dddeee fffooonnnttteeesss dddiiivvveeerrrsssaaasss

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 40

1.5.3. Contidos mínimos Coñecemento das principais causas e consecuencias dos grandes descubrimentos xeográficos. Dominio de conceptos básicos relacionados cos descubrimentos: colonia, imperio colonial,

escravitude, factoría, prantación... Identificación das características fundamentais do Antigo Réxime nos terreos económico, social,

político e cultural. Dominio de conceptos básicos relacionados co Antigo Réxime: rotación de cultivos, barbeito,

sistema a domicilio, manufactura, taller artesanal, gremio, comercio colonial, estamento, burguesía, estado, monarquía absoluta, pensamento científico...

Identificación das principais transformacións producidas na época contemporánea nos aspectos económico, social e político.

Coñecemento dos principais feitos acaecidos durante o século XX. Dominio de conceptos básicos relacionados coa época contemporánea: revolución agrícola,

revolución industrial, sistema de fábrica, sociedade de clases, clase social, proletariado, estado de dereito, sufraxio, constitución, imperialismo, revolución rusa, fascismo, crise de 1929, guerra fría, neoimperialismo, descolonización...

Análise e comentario de mapas e textos históricos sinxelos, relacionados cos descubrimentos xeográficos, co Antigo Réxime e coa época contemporánea, a través da resposta a cuestións que servan de guía para o comentario.

Elaboración de mapas conceptuais e sínteses. Capacidade para relacionar coñecementos con outros adquiridos anteriormente. Dominio de procedementos de explicación causal para comprender a distinción entre factores de

distinto carácter (económicos, sociais, políticos, etc,) e interrelacionalos entre si.

1.5.4. Criterios de avaliación Saber expoñer oralmente as ideas. Saber expoñer por escrito as ideas. Saber buscar información. Recurrir a procedementos de explicación causal para comprender a distinción entre factores de

tipo económico, político, social, individual, etc., así como a súa interrelación. Ordenar e representar grafica ou cronoloxicamente a evolución dalgún aspecto significativo da

vida humana durante o Antigo Réxime e a época contemporánea. Analizar e comentar mapas e textos históricos. Elaborar mapas conceptuais e sínteses. Ser quen de relacionar novos conceptos con outros xa traballados e adquiridos anteriormente. Relacionar causas e consecuencias dos grandes descubrimentos xeográficos. Identificar as características fundamentais da sociedade do Antigo Réxime e analizar neste

contexto algúns dos feitos máis relevantes producidos nese período. Identificar os trazos fundamentais das revolucións industrial e liberal burguesa, e sinalar as

grandes transformacións que experimentou a sociedade humana nestes dous últimos séculos. Identificar os elementos característicos dos sistemas liberais, democráticos e totalitarios. Relacionar causas e consecuencias do imperialismo e do proceso descolonizador. Coñecer e comprender os aspectos máis destacados da historia do século XX, Traer o material necesario a clase. Ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. Cooperar cos compañeiros. Esforzarse por mellorar. Coidar o material propio. Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 41

1.5.5. Metodoloxía didáctica O noso desexo é fuxir da clase tradicional na que o profesor ou profesora explica e o alumnado

asimila o transmitido sen facer ningunha análise crítica. Queremos un alumnado activo e, polo tanto, basearemos o noso método no sistema de “reconstrución”, é dicir, o alumnado elabora os contidos a partir de materiais de traballo (o propio libro de texto ou materiais proporcionados polo departamento) nunha tarefa cotiá dirixida e orientada polo profesor ou profesora correspondente. Con isto intentaremos evitar unha excesiva memorización dos contidos, aínda que sen renunciar, como complemento, a unha aprendizaxe significativa.

Procuraremos levar á aula a preocupación polos problemas relacionados co medio ambiente, facendo partícipes a alumnos e alumnas desa preocupación. Buscaremos a maneira de que cheguen a conclusión de que a situación actual ven dada moitas veces pola insolidariedade e polo egoísmo do chamado “primeiro mundo”. Trataremos de facerlles ver a necesidade de cambiar de actitude para frear o perigo que corre o noso planeta.

Pretendemos que o alumnado acade un coñecemento do pasado máis entroncado co seu presente, así como que logre posuír unha visión xeral dos aspectos máis salientables da época actual. Farase un labor de construción por medio da utilización de materiais ou fontes sinxelas que procederán do libro ou serán facilitados polo departamento. Sempre intentará facerse referencia á realidade máis próxima ó alumnado, e se é posible tratarase de poñelo en contacto con esa realidade para dese xeito conseguir un achegamento á mesma e unha mellor comprensión do proceso histórico.

Faremos uso de material complementario de carácter audiovisual: diapositivas, documentais, películas,.. Tamén empregaremos material procedente dos medios de comunicación (prensa, Internet), así como anuarios estatísticos e outras fontes.

Un complemento ó traballo na aula virá dado pola posibilidade de que alumnos e alumnas presenten pequenos traballos de investigación, individual ou colectivamente. O obxectivo sería que o alumnado poidera poñer en práctica técnicas e procedementos de investigación característicos das Ciencias Sociais.

1.5.6. Procedemento de avaliación Pretendemos que a avaliación sexa continua, formativa e integrada no proceso ensino-

aprendizaxe. Partiremos dunha avaliación inicial coa que pretendemos valorar os coñecementos previos e os esquemas mentais do alumnado. Un instrumento desta avaliación pode ser unha proba inicial que nos oriente cara ao establecemento das estratexias de aprendizaxe e a realización das actividades máis axeitadas.

Para obter a cualificación en cada avaliación valoraranse os contidos conceptuais máis os procedementais nun 80%, e os contidos actitudinais nun 20%.

Instrumentos empregados para valorar os contidos conceptuais e procedementais: As probas escritas realizadas durante o período de tempo que comprenda a avaliación. Haberá un mínimo de dúas probas, que terán sempre dúas partes:

Unha primeira parte será de carácter conceptual, e consistirá na definición de conceptos ou no desenvolvemento de cuestións e temas nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais.

Unha segunda parte terá carácter procedemental, e consistirá na realización de exercicios diversos: elaboración de resumos e esquemas, desenvolvemento de temas relacionados cos contidos conceptuais estudiados, comentario guiado de documentos históricos sinxelos...

O traballo realizado polo alumno/a. Dentro deste apartado teranse en conta: a correcta execución das actividades feitas no caderno; as intervencións positivas na aula (na resolución dun exercicio, na resposta a unha pregunta...); a valoración de pequenos traballos de investigación, redaccións ou calquera outro tipo de exercicios propostos polo docente para a súa realización fora da aula.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 42

No que se refire a contidos actitudinais terá unha valoración positiva: O comportamento individual dentro da aula (respecto cara a compañeiros e profesor/a, puntualidade, correción na maneira de expresarse,...) A presentación do caderno nunhas condicións mínimas de organización, limpeza, lexibilidade e composición correctas. A utilización axeitada do material de traballo propio, así como o de utilización xeral (libros, cadernos, diccionarios, mapas murais...) A realización do traballo proposto tanto na aula como na casa. A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a

cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

1.5.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación dun reforzo

inmediato naqueles casos nos que se detecten obxectivos non acadados, contidos non asimilados ou dificultades específicas que poidan impedir o progreso do alumno/a. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada e inclusive abordar os contidos de xeito diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente a súa secuenciación). As actividades de recuperación avaliaranse a través do seu seguimento por parte do profesorado, utilizando procedementos e criterios semellantes aos descritos con anterioridade.

Aqueles alumnos que ao chegar o mes de xuño non acadasen os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar na convocatoria de setembro unha proba de suficiencia extraordinaria. Esta proba terá unha estructura idéntica ás probas escritas realizadas durante o curso:

Unha primeira parte será consistirá na realización e interpretación de mapas, gráficos, análises de datos estatísticos, elaboración de resumos e esquemas, comprensión de documentos históricos sinxelos, elaboración de eixos cronolóxicos, etc.

Unha segunda parte consistirá na definición de conceptos básicos ou no desenvolvemento de cuestións e temas nos que se amose a asimilación dos contidos conceptuais.

O aprobado nesta proba significará a superación da materia, aínda que será precisa unha coherencia mínima nas respostas e non deixar ninguna das dúas partes das que consta a proba sen responder.

1.5.8. Contribución ao Proxecto Lector O departamento realizará un seguimento da expresión oral e escrita do alumnado. Para isto

analizarase a capacidade de construir frases coherentes, elaborar temas e definir conceptos nas distintas actividades realizadas; así como a capacidade do alumnado para levar a cabo unha lectura comprensiva dos contidos do libro e doutros documentos propostos polo profesor ou profesora.

En canto aos posibles instrumentos utilizados para realizar a avaliación do anteriormente exposto pódense salientar entre outros os seguintes:

- Correción das probas escritas realizadas polo alumnado, prestando atención e valorando debidamente a capacidade expresiva, a ortografía e a caligrafía.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 43

- Realización de redaccións sobre temas relacionadas coa materia estudiada por parte dos alumnos e alumnas, redaccións que unha vez realizadas deberán lerse na clase.

- Valoración das actividades realizadas no caderno de clase, esixíndose un mínimo de orde, coherencia, limpeza e lexibilidade.

- Proposta de traballos de índole variada que deberían presentarse escritos a man. - Lecturas de textos diversos, ben do libro ben do periódico ou de calquera outro material

didáctico, coa finalidade de comprobar se existe unha lectura comprensiva das mesmas.

1.5.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs Reflexionando sobre a importancia das Novas Tecnoloxías na sociedade actual, valoramos o seu

avance continuo e a súa utilidade para realizar múltiples tarefas.

Detalle de habilidades onde se desenvolverán: • Traballo cos ordenadores asumindo o feito de que para aproveitar un ordenador non son

necesarios grandes coñecementos informáticos. • Utilización de programas informáticos (procesamento de textos, tratamento da imaxe…)cunha

utilidade informativa, didáctica e comunicativa. • Busca e selección de información a través de Internet para cumprimentar información, busca

de datos, realización de traballos, etc • Comunicación interpersonal e traballo colaborativo. • Entretemento e aprendizaxe coas TIC.

1.5.10. Materiais e recursos didácticos Material elaborado polo departamento.

1.5.11. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

1.5.12. Medidas de atención á diversidade

1.5.12.1 Diversificación curricular Existe neste nivel unha adaptación curricular englobada dentro do Ámbito Socio-lingüístico

para un grupo de alumnos.

1.5.12.2 Adaptación curricular Nun principio neste nivel non existen adaptacións curriculares individuais.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 44

2.- Historia do mundo contemporáneo 2.1. 1º Bacharelato

2.1.1. Obxectivos. Explicar, situándoos axeitadamente no tempo e no espazo, feitos e acontecementos relevantes da

Historia do mundo contemporáneo, valorando a súa significación no proceso histórico e as súas repercusións no presente.

Comprender os principais procesos económicos, sociais, políticos e culturais que configuran a historia recente, identificando os seus rasgos máis significativos e analizando os factores que os conformaron.

Adquirir unha visión global do mundo contemporáneo e dos seus problemas á luz dos antecedentes históricos, superando enfoques eurocéntricos e parciais, comprendendo as súas relacións de interdependencia e a interrelación de factores (políticos, económicos, tecnolóxicos,...)

Comprender o significado dos conceptos históricos máis importantes que se empregan para analizar os procesos e acontecementos contemporáneos e utilizalos correctamente para dar conta das realidades sociais en diferentes contextos.

Buscar, seleccionar e interpretar información procedente de fontes diversas- o contorno, documentos históricos, representacións iconográficas, medios de comunicación, etc.- tratándoa de forma rigurosa para obter información histórica relevante.

Desenvolver a sensibilidade e o sentido de responsabilidade ante os problemas sociais do noso tempo, en especial os que afectan aos dereitos humanos e á paz, adoptando actitudes democráticas e tolerantes e adquirindo independencia de criterio e hábitos de rigor intelectual.

Argumentar as propias ideas sobre a sociedade, corrixindo estereotipos ou prexuízos e desenvolvendo unha actitude crítica acerca dos valores que subxacen na actuación dos grupos sociais e das persoas.

2.1.2. Contidos

2.1.2.1 Conceptuais UNIDADE 0: O ANTIGO RÉXIME. Concepto de Antigo Réxime. Características xerais do Antigo Réxime. UNIDADE 1: AS TRANSFORMACIÓNS ECONÓMICAS DO SÉCULO XIX. FORMACIÓN

E DESENVOLVEMENTO DO CAPITALISMO. A renovación das estruturas agrarias. A revolución industrial. Rasgos definitorios do proceso de industrialización. Sectores punteiros da primeira fase da revolución industrial. A segunda fase da revolución industrial. Concepto de capitalismo liberal. UNIDADE 2: AS TRANSFORMACIÓNS POLÍTICAS DO SÉCULO XIX. O MODELO

LIBERAL. As propostas de cambio político no pensamento ilustrado. As transformacións revolucionarias en Francia. A organización política liberal: principios políticos e institucións.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 45

UNIDADE 3: AS TRANSFORMACIÓNS SOCIAIS NO SÉCULO XIX. SOCIEDADE DE CLASES E MOVEMENTO OBREIRO.

A sociedade de clases. A hexemonía social da burguesía. O desenvolvemento do proletariado como clase. Principais manifestacións do movemento obreiro no século XIX. UNIDADE 4: A EXPANSIÓN COLONIAL E O IMPERIALISMO. Concepto de imperialismo. Causas do fenómeno imperialista. O reparto do mundo entre as grandes potencias. Consecuencias do imperialismo. UNIDADE 5: O IMPACTO DA GRANDE GUERRA. Os factores que conduciron ao desencadeamento da guerra. Esquema das forzas enfrontadas e das fases do conflicto. O legado político, económico e social da guerra. UNIDADE 6: O MUNDO NA ÉPOCA DE ENTREGUERRAS. Que é a época de entreguerras? A evolución da economía capitalista na época de entreguerras: da prosperidade económica dos

anos vinte á crise de 1929. A democracia como sistema político. Crise do sistema democrático. Os réximes políticos autoritarios: características. O comunismo soviético e os fascismos. UNIDADE 7: A SEGUNDA GUERRA MUNDIAL. Os factores que conduciron ao desencadeamento da guerra. Esquema das forzas enfrontadas e das fases do conflicto. A organización da victoria aliada. Consecuencias da segunda guerra mundial. UNIDADE 8: AS RELACIÓNS INTERNACIONAIS TRAS A SEGUNDA GUERRA

MUNDIAL. A Organización das Nacións Unidas. A guerra fría. UNIDADE 9: DESENVOLVEMENTO ECONÓMICO E TRANSFORMACIÓNS POLÍTICAS

NO MUNDO DESDE 1945. Reconstrución económica e política do mundo occidental. Formación e evolución dos países socialistas. Descolonización e neoimperialismo. A organización do Terceiro Mundo. A construción da Unión Europea. As perspectivas do mundo actual.

Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Unidades 0, 1 e 2. Segunda avaliación: Unidades 3, 4 e 5. Terceira avaliación: Unidades 6, 7, 8 e 9.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 46

2.1.2.2 Procedementais Análise guiado de documentos históricos: textos, gráficos, estatísticas e mapas. Elaboración de temas nos que o alumnado teña que acudir á diferenciación entre dous modelos,

ao contraste na procura de semellanzas ou ao establecemento dun proceso evolutivo. Definición de conceptos con rigor e claridade. Elaboración de esquemas e sínteses. Busca de información a través de diversas fontes: bibliográficas, prensa, TIC…

2.1.2.3 Actitudinais Valoración dos modelos de vida baseados na tolerancia e na democracia. Fomento do sentimento de solidariedade social, tanto na vida real como na comprensión de

conductas colectivas do pasado. Rexeitamento de toda forma de dominación e de calquera relación baseada na desigualdade

racial, lingüística, orixe social ou económica. Defensa das actitudes que propugnan a igualdade dos sexos e o seu reflexo na loita social do

século XIX. Valorar a paz como un ben difícil de conseguir e custoso de manter. Rexeitar a consideración do diñeiro como un valor supremo, tal e como nos fai ver certa

concepción do sistema capitalista. Relación entre o aprendido na aula e o mundo real que rodea ó alumno/a, de tal forma que os

coñecementos adquiridos podan ser de aplicación para comprender a sociedade na que viven e actuar en consecuencia como cidadáns atentos a calquera fenómeno que supoña desatención ou menosprezo deses valores adquiridos na aula.

2.1.3. Contidos mínimos Coñecemento das grandes transformacións económicas, sociais e políticas producidas no século

XIX. Diferenciación entre a situación económica, social e política do Antigo Réxime e a situación

resultante tras o impacto da revolución industrial e das revolucións políticas burguesas. Coñecemento dos rasgos definitorios do proceso de industrialización. Características da segunda fase da revolución industrial incidindo nas novidades que aporta con

respecto á primeira fase. Conceptos de: revolución industrial e capitalismo liberal. Principios políticos nos que se fundamenta o liberalismo político e institucións máis

representativas, contrastando o modelo liberal co absolutismo do Antigo Réxime. Conceptos de: liberalismo político, soberanía nacional, división de poderes, igualdade xurídica,

dereitos individuais, sufraxio censatario, sufraxio universal, constitución, parlamento. Características da sociedade de clases e dos grupos principais que a constitúen, sabendo

establecer as diferenzas co modelo estamental. Concepto de: clase social, estamento, burguesía, proletariado, movemento obreiro, sindicalismo,

socialismo, anarquismo e internacionalismo. Concepto de imperialismo. Factores do seu desenvolvemento e consecuencias da súa existencia. Causas da Primeira Guerra Mundial. Legado económico, político e social da mesma. Conceptos de: revolución rusa, democracia e fascismo. Diferencias fundamentais entre os réximes totalitarios e o réxime democrático. Factores que conduciron á Segunda Guerra Mundial, e consecuencias da mesma. A guerra fría. Concepto e rasgos principais. Concepto e principios nos que se inspira a O.N.U. Comparación entre o mundo capitalista e o mundo comunista a partir de 1945. Causas do proceso de descolonización. Conceptos de: descolonización, neoimperialismo e Terceiro Mundo.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 47

Fases de formación da unión Europea e principais institucións da organización. Análise da problemática que presenta o mundo na actualidade. Localización e explicación das ideas contidas nun documento de carácter histórico. Elaboración de esquemas e sínteses. Claridade na definición dun concepto. Interrelación de factores (multicausalidade) cando se desenvolve a análise dun fenómeno

histórico. Diferenciación entre as causas e as consecuencias dun acontecemento. Establecemento de diferenzas ou semellanzas entre modelos económicos, sociais ou políticos, así

como entre fenómenos, acontecementos ou procesos históricos. Aplicación dos principios democráticos de respecto e tolerancia cara aos compañeiros e o

profesor/a nas relacións existentes dentro da aula.

2.1.4. Criterios de avaliación Identificar as transformacións máis relevantes operadas no século XIX e ata a Primeira Guerra

Mundial, nos campos demográfico, tecnolóxico, de organización política e económica e de estrutura social, sinalando o seu distinto grao de influencia nunhas ou noutras zonas do mundo, o papel hexemónico asumido por algunhas potencias e os conflitos suscitados entre elas.

Situar cronoloxicamente acontecementos e procesos relevantes da historia do mundo no século XX e analizar a súa vinculación con determinados personaxes, establecendo relacións entre a acción individual e os comportamentos colectivos.

Identificar as normas e intereses que regulan no século XX as relacións entre Estados, analizando as causas dalgún conflito bélico importante e os principais mecanismos arbitrados ao longo do século para articular as relacións internacionais, valorando así o seu funcionamento con vistas a manter a paz e a seguridade internacionais.

Identificar e analizar, nun proceso histórico significativo, os principios que inspiran a organización e as institucións dos sistemas parlamentarios, os factores que influiron no seu desenvolvemento progresivo, e os que fixeron posible, en determinadas circunstancias históricas, a creba do réxime democrático e a súa posterior recuperación.

Sintetizar a evolución histórica do proceso de descolonización, identificando os seus principais problemas de tipo cultural, económico, social e político, e establecendo as posibles conexións destes problemas coa experiencia colonial e coas dependencias neocoloniais.

Identificar as diversas causas dalgún feito histórico relevante do século XX, analizar as súas interrelacións e valorar a importancia relativa dalgunhas destas causas.

Obter, de fontes diversas, información sobre o pasado, valorar a súa relevancia e detectar a súa relación cos coñecementos que se traballan na clase, recoñecendo a pluralidade de percepcións e interpretacións dunha mesma realidade histórica.

Sinalar os caracteres dos países subdesenvolvidos e identificar as causas da desigualdade económica e social no mundo actual, reflexionando sobre as solucións posibles para resolver este problema capital da escena mundial.

Analizar a problemática fundamental que afecta ao mundo na actualidade.

2.1.5. Metodoloxía didáctica O noso desexo é fuxir da clase tradicional na que o profesor ou profesora explica e o alumnado

asimila o transmitido sen facer ningunha análise crítica. Queremos un alumnado activo e, polo tanto, basearemos o noso método no sistema de “reconstrución”, é dicir, o alumnado elabora os contidos a partir de materiais de traballo (o propio libro de texto ou materiais proporcionados polo departamento) nunha tarefa cotiá dirixida e orientada polo profesor ou profesora correspondente. Con isto intentaremos evitar unha excesiva memorización dos contidos, aínda que sen renunciar, como complemento, a unha aprendizaxe significativa.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 48

Pretendemos que o alumnado acade un coñecemento do pasado máis entroncado co seu presente, así como que logre posuír unha visión xeral dos aspectos máis salientables da época actual. Farase un labor de construcción por medio da utilización de materiais ou fontes sinxelas que procederán do libro ou serán facilitados polo departamento. Sempre intentará facerse referencia á realidade máis próxima ao alumnado, e se é posible tratarase de poñelo en contacto con esa realidade para dese xeito conseguir un achegamento á mesma e unha mellor comprensión do proceso histórico.

Faremos uso de material complementario de carácter audiovisual: diapositivas, documentais, películas,.. Tamén empregaremos material procedente dos medios de comunicación (prensa, Internet), así como anuarios estatísticos e outras fontes.

Un complemento ao traballo na aula virá dado pola posibilidade de que alumnos e alumnas presenten pequenos traballos de investigación, individual ou colectivamente. O obxectivo sería que o alumnado poidera poñer en práctica técnicas e procedementos de investigación característicos das Ciencias Sociais.

2.1.6. Procedemento de avaliación En cada avaliación utilizaranse os seguintes instrumentos para avaliar: Unha proba que constará de diversos termos que o alumno/a terá que definir, así como de

distintas cuestións de resposta breve e a realización de esquemas e sínteses. (30% da cualificación)

Un exame global que constará de: o comentario dun documento histórico guiado por medio de cuestións referidas ó mesmo; o desenvolvemento de temas relacionados coa materia estudiada; a definición de conceptos con carácter breve e preciso. (60% da cualificación)

A observación diaria por parte do docente do traballo e da actitude dos alumnos. (10% da cualificación)

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a

cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

2.1.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación de medidas de

reforzo inmediato naqueles casos nos que se detecte que non se acadaron os obxectivos establecidos, ou ben que existen dificultades que impiden o progreso do alumnado. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada, así como abordar os contidos de maneira diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente á súa secuenciación). Haberá un seguimento destas actividades utilizando os instrumentos de avaliación descritos anteriormente.

Para aqueles alumnos/as que non poidan superar a materia durante o curso haberá unha proba extraordinaria en setembro. Esta proba constará de tres partes ben diferenciadas:

O comentario -realizado a partir das respostas a unhas cuestións relacionadas co mesmo- dun documento de carácter histórico (mapa, gráfica ou texto).

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 49

O desenvolvemento dun ou dous temas sobre aspectos diversos da materia. A definición breve e precisa de varios conceptos. Para superar esta proba o exame deberá ser respondido en todos os seus apartados cun mínimo

de coherencia, non poidendo deixarse ningún apartado sen contestar. Alumnado coa Historia de 1º de bacharelato pendente: Aqueles alumnos (as) que estean matriculados en 2º de Bacharelato e non teñan aprobada a

Historia do mundo contemporáneo de 1º de Bacharelato contarán cunha hora semanal de reforzo educativo fora do seu horario lectivo. Deberán xustificar o dominio dos contidos correspondentes a esta materia estudados no curso anterior. Estes contidos dividiranse en dúas probas parciais:

1º PARCIAL: UNIDADE INTRODUCCIÓN: O ANTIGO RÉXIME Concepto de Antigo Réxime. Características xerais do Antigo Réxime: demografía, economía, sociedade e política. UNIDADE 1: AS TRANSFORMACIÓNS ECONÓMICAS DO SÉCULO XIX. FORMACIÓN

E DESENVOLVEMENTO DO CAPITALISMO A renovación das estruturas agrarias. A revolución industrial. Trazos definitorios do proceso de industrialización británico (1ª fase revolución industrial). Sectores punteiros da primeira fase da revolución industrial. A segunda fase da revolución industrial. Concepto de capitalismo liberal. UNIDADE 2: AS TRANSFORMACIÓNS POLÍTICAS DO SÉCULO XIX. O MODELO

LIBERAL As propostas de cambio político no pensamento ilustrado. As transformacións revolucionarias en Francia (1789-1791). A organización política liberal: principios políticos e institucións. UNIDADE 3: AS TRANSFORMACIÓNS SOCIAIS NO SÉCULO XIX. SOCIEDADE DE

CLASES E MOVEMENTO OBREIRO A sociedade de clases. A hexemonía social da burguesía. O desenvolvemento do proletariado como clase. O movemento obreiro: sindicalismo, socialismo, anarquismo e internacionalismo. 2º PARCIAL: UNIDADE 4: A EXPANSIÓN COLONIAL E O IMPERIALISMO Concepto de imperialismo. Causas do fenómeno imperialista. O reparto do mundo entre as grandes potencias. Consecuencias do imperialismo. UNIDADE 5: O IMPACTO DA GRANDE GUERRA Os factores que conduciron ao desencadeamento da guerra. Esquema das forzas enfrontadas e das fases do conflicto. O legado político, económico e social da guerra. UNIDADE 6: O MUNDO NA ÉPOCA DE ENTREGUERRAS Concepto de época de entreguerras. A evolución da economía capitalista na época de entreguerras: da prosperidade económica dos

anos vinte á crise de 1929. A democracia como sistema político. Crise do sistema democrático. Os réximes políticos autoritarios: características. O comunismo soviético e os fascismos.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 50

Poderá aprobarse a materia por parciais sempre que concorra algunha das seguintes

circunstancias: - Aprobando ambos parcias (é dicir, obtendo unha cualificación mínima de 5 en cada un deles). - A obtención dunha cualificación non inferior a 4,5 na media aritmética das cualificacións dos

parciais, sempre e cando non existan nestas cualificacións notas inferiores a 3. No caso de non cumplir con estes requisitos os alumnos (as) deberán realizar obrigatoriamente a

proba de suficiencia final na que entrarán todos os contidos. Os exames, tanto os parciais como a proba de suficiencia final, constarán de tres partes ben

diferenciadas: Comentario guiado -con cuestións- dun documento de carácter histórico (mapa, gráfica ou texto). Desenvolvemento dun ou de dous temas sobre determinados aspectos da materia. Definición breve e precisa de varios conceptos. Para superar estes exames deberán responderse todos estes apartados cun mínimo de coherencia,

non poidendo deixarse un apartado sen resposta.

2.1.8. Materiais e recursos didácticos Material elaborado polo departamento.

2.1.9. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 51

3.- Historia 3.1. 2º Bacharelato

3.1.1. Obxectivos. Comprender os principais procesos económicos, sociais, políticos e culturais que configuran a

historia de España e de Galicia, identificando os seus trazos máis significativos e analizando os factores que os conforman.

Explicar, situándoos axeitadamente nunhas coordenadas espacio-temporais, feitos e acontecementos da historia de España e de Galicia, valorando a súa significación no proceso histórico e as súas repercusións no presente.

Adquirir unha visión global da pluralidade e diversidade de realidades históricas que conforman a España actual, comprendendo os desequilibrios territoriais e os diferentes graos de desenvolvemento cunha actitude solidaria.

Empregar con propiedade a terminoloxía básica acuñada pola historiografía e realizar actividades de indagación e síntese nas que se analicen, contrasten e integren informacións diversas.

Valorar a pertenza á comunidade galega e ao estado español desde posicións solidarias e respectuosas con outras comunidades, estados e culturas.

Identificar e comprender os principais problemas da España e de Galicia actuais analizando as súas orixes, evolución e consecuencias no presente.

3.1.2. Contidos

3.1.2.1 Conceptuais

UNIDADE 1. A España do século XVIII. - A monarquía absoluta dos Borbóns. - Sociedade e economía. - O reformismo borbónico.

UNIDADE 2. A crise do Antigo Réxime.

- Reinado de Carlos IV. - A Guerra da Independencia española, 1808-14. - As Cortes de Cádiz e a Constitución de 1912. - O reinado de Fernando VII, 1814-1833. UNIDADE 3. A construción do Estado liberal. - A construcción do Estado liberal: rexencias 1833-43. - As diferentes opcións do liberalismo. - A maioría de idade de Isabel II. Etapas do reinado, 1844-68.

UNIDADE 4. O Sexenio Democrático, 1868-75. - Causas e desenvolvemento da revolución de setembro de 1868. - As forzas políticas: o auxe do republicanismo. - O Reinado de Amadeo de Saboia. - A I República.

UNIDADE 5. As transformacións agrarias e a expansión industrial no s. XIX.

- As transformacións da agricultura. Desamortizacións, caso galego. - A industrialización. - O ferrocarril e o mercado nacional.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 52

UNIDADE 6. Sociedade e movementos sociais no s. XIX. - A evolución demográfica. - Da sociedade estamental á sociedade de clases.

a) Os novos grupos dirixentes. b) As clases populares.

- O movemento obreiro. Evolución. UNIDADE 7. A Restauración Borbónica, 1875-98. - O sistema político: turnismo e forzas políticas marxinadas do sistema. - O Desastre do 98: antecedentes e consecuencias. UNIDADE 8. A crise do sistema da Restauración, 1898-1931. - Causas socioeconómicas e políticas. - Etapas e desenvolvemento do proceso de descomposición do sistema. - A Ditadura de Primo de Rivera. UNIDADE 9. A II República. - A proclamación e o período constituínte. - O bienio de esquerdas, 1931-33. - O bienio conservador, 1933-35. - A Fronte Popular, 1936… UNIDADE 10. Guerra Civil española, 1936-39 - O estalido da guerra. Causas. - A zona republicana. - A zona nacional. - Fases: operacións militares. - Efectos da guerra. UNIDADE 11. O Franquismo - Características do réxime. - Etapa da autarquía: aspectos económicos e sociais. - Etapa do “desarrollismo”: aspectos económicos e sociais. - Evolución da oposición á ditadura. - A crise da ditadura. UNIDADE 12. Transición e Democracia. - Os inicios da transición, 1975-78. - A consolidación democrática, 1978-82. A Constitucvión de 1978. - Os gobernos da democracia, 1982-2009.

. Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Unidades 1, 2. 3 e 4. Segunda avaliación: Unidades 5, 6, 7 e 8. Terceira avaliación: Unidades 9, 10, 11 e 12.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 53

3.1.2.2 Procedementais Análise guiado de documentos históricos: textos, gráficos, estatísticas e mapas. Elaboración de temas a partir de varios documentos que traten un determinado aspecto histórico

desde diferentes puntos de vista ou que amosen a súa evolución en distintas épocas ou períodos. Explicación multicausal: problemas da súa aplicación a fenómenos complexos. Utilización de diversos medios audiovisuais (vídeos, diapositivas, fotografías) que faciliten o

coñecemento e a comprensión da España actual. Elaboración de esquemas e sínteses. Comentario de textos actuais aparecidos na prensa e nas publicacións impresas. Establecemento de semellanzas e diferenzas entre os distintos sistemas políticos, económicos e

sociais.

3.1.2.3 Actitudinais Valoración dos modelos de vida baseados na tolerancia e na democracia. Fomento do sentimento de solidariedade social, tanto na vida real como na comprensión de

condutas colectivas do pasado. Rexeitamento de toda forma de dominación e de calquera relación baseada na desigualdade

racial, lingüística, orixe social ou económica. Defensa das actitudes que propugnan a igualdade dos sexos e o seu reflexo na loita social do

século XIX e do século XX, con especial atención aos logros obtidos durante a segunda república. Valorar a paz como un ben difícil de conseguir e custoso de manter, e rexeitar a guerra,

especialmente as guerras civís que marcaron a historia contemporánea de España. Rexeitamento da consideración do diñeiro como un valor supremo. Relación entre o aprendido na aula e o mundo real que rodea ó alumno/a, de tal forma que os

coñecementos adquiridos poidan ser de aplicación para comprender a sociedade na que viven e actuar en consecuencia como cidadáns atentos a calquera fenómeno que supoña desatención ou menosprezo deses valores adquiridos na aula.

3.1.3. Contidos mínimos Coñecemento dos trazos económicos, sociais e políticos que definen á España do século XVIII. Factores que conduciron á guerra da independencia. Características da constitución de Cádiz. Coñecemento dos aspectos básicos da ideoloxía liberal e da ideoloxía absolutista. Conceptos de: Ilustración; reformismo borbónico; sociedade estamental; constitución; xuntas;

reforma agraria; pronunciamento. Coñecemento dos trazos definitorios da propiedade de terra e os cambios que conlevan as

desamortizacións. Características principais do proceso de industrialización e a influencia do ferrocarril. Conceptos de: señorío; amortización; revolución industrial; revolución dos transportes; foro;

librecambio; protecionismo; mercado nacional. Coñecemento dos trazos definitorios da sociedade de clases e dos grupos que a compoñen,

sabendo establecer as diferenzas co modelo estamental. O movemento obreiro. Conceptos de: clase social; proletariado; burguesía; movemento obreiro; sindicalismo;

socialismo; anarquismo; internacionalismo. Coñecemento dos elementos fundamentais das constitucións da etapa isabelina, sexenio e

Restauración. Conceptos de: carlistas; moderados; progresistas; isabelinos; republicanos; Restauración;

concordato. Causas da crise da Restauración e evolución desta etapa. Coñecemento dos principios democráticos que introduce a segunda república. A constitución de

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 54

1931. Causas e consecuencias da guerra civil. Conceptos de: rexionalismo; nacionalismo; caciquismo; ditadura; estatuto de autonomía; Fronte

Popular; Falanxe; PCE; PSOE. Coñecemento da ideoloxía do réxime franquista. Características da evolución económica, política e social do franquismo. A oposición ao franquismo. Conceptos de: autarquía; “desarrollismo”; movemento nacional; estraperlo. Características da transición democrática. A constitución de 1978. Conceptos de: pactos da Moncloa; UCD; ETA; OTAN. Destacar as ideas contidas nun documento histórico. Desenvolver un tema a partir das ideas suxeridas por dous ou máis documentos históricos. Claridade na definición dun concepto. Interrelación de factores cando se desenvolve a análise dun fenómeno histórico. Diferenciación entre causas/consecuencias dun acontecemento. Establecemento de diferencias ou semellanzas entre modelos económicos, sociais ou políticos,

así como entre fenómenos, acontecementos ou procesos históricos. Elaboración de esquemas e sínteses. Aplicación dos principios democráticos de respecto e tolerancia cara aos compañeiros e ao

profesor/a nas relacións existentes dentro da aula.

3.1.4. Criterios de avaliación Situar cronoloxicamente acontecementos e procesos relevantes da historia de España e de

Galicia. Sinalar as relacións que teñen feitos significativos da historia española co contexto internacional. Caracterizar a diferente evolución socioeconómica e cultural dos ámbitos rexionais de España e

identificar as distintas propostas de organización territorial do Estado. Analizar trazos definitorios de distintas épocas de España e de Galicia establecendo unha

comparanza entre elas que permita apreciar as permanencias e os cambios. Identificar as distintas causas dun feito histórico. Identificar e descubrir as principais formas históricas de organización e exercicio do poder, de

recoñecemento dos dereitos individuais e de consideración da igualdade legal, valorando a súa relación coas distintas ideoloxías políticas e co ordenamento constitucional.

3.1.5. Metodoloxía didáctica Aínda que procuraremos asemellarnos o máis posible ós criterios metodolóxicos xa expostos

para outros niveis, hai que ter en conta que as materias de 2º de Bacharelato atópanse coa problemática duns contidos moi amplos, o que coincide cunha importante redución do número de xornadas lectivas como consecuencia da necesidade de rematar as clases no mes de maio por mor das probas de selectividade programadas pola CIUG.

Por estas razóns os docentes deberán intervir máis asiduamente na tarefa de dirixir e reconducir as actividades do alumnado. Isto non nos debe facer esquecer o obxectivo prioritario de conseguir unha clase activa e participativa afastada do exclusivo protagonismo do docente como mero subministrador dos contidos da materia.

3.1.6. Procedemento de avaliación En cada avaliación utilizaranse os seguintes instrumentos para avaliar: Un exame que constará dos seguintes apartados: comentario dun documento histórico guiado

por medio de cuestións referidas ao mesmo; exposición dun ou de dous temas relacionados coa materia estudiada; definición breve e precisa de diversos conceptos. (45% da cualificación)

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 55

Un exame segundo o modelo proposto para as probas de acceso á universidade: realización dunha composición a partir dunha serie de documentos históricos que garden entre eles un fío conductor; exposición de tema/s relacionados coa materia estudiada; definición breve e precisa de conceptos (45% da cualificación).

A observación diaria por parte do docente do traballo e da actitude dos alumnos. (10% da

cualificación) Na segunda e na terceira avaliación poderá realizarse con carácter voluntario un traballo a partir

da lectura dunha obra relacionada cos contidos da materia. A realización do traballo pode supoñer a suma de ata 1 punto sobre a cualificación obtida en cada unha destas avaliacións. As obras serán: “El maestro de esgrima” de A.Pérez Reverte (2ª avaliación) e “Historia de una maestra” de Josefina Aldecoa (3ª avaliación).

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a

cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

3.1.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación de medidas de

reforzo inmediato naqueles casos nos que se detecte que non se acadaron os obxectivos establecidos, ou ben que existen dificultades que impiden o progreso do alumnado. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada, así como abordar os contidos de maneira diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente á súa secuenciación). Haberá un seguimento destas actividades utilizando os instrumentos de avaliación descritos anteriormente.

Para aqueles alumnos/as que non poidan superar a materia durante o curso haberá unha proba extraordinaria en setembro. Esta proba constará de tres partes:

Unha composición de texto segundo o modelo da CIUG para as PAAU. O desenvolvemento dun ou de dous temas de carácter conceptual ou procedemental. A definición breve e precisa de varios conceptos. Para superar esta proba o exame deberá ser respondido en todos os seus apartados cun mínimo

de coherencia, non poidendo deixarse ningún apartado sen contestar.

3.1.8. Materiais e recursos didácticos “HISTORIA DE ESPAÑA”. Ed. Vicens-Vives. Bacharelato. 1ª ed. 2009.

3.1.9. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na

organización dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 56

4.- Historia da Arte 4.1. 2º Bacharelato

4.1.1. Obxectivos. Achegar ao alumnado á comprensión e á análise das obras artísticas, non como realización de

individuos illados, senón como parte integrante dun contexto histórico. Recoñecer e diferenciar as principais manifestacións artísticas da arte occidental situándoas no

tempo e no espacio. Entender as obras de arte na súa globalidade, como expoñentes da creatividade humana pero

tamén como testemuña dunha época e dunha cultura. Valorar e coñecer o patrimonio artístico interesándose pola súa conservación.

4.1.2. Contidos

4.1.2.1 Conceptuais UNIDADE 1: INTRODUCCIÓN Á ARTE. UNIDADE 2: A ARTE CLÁSICA: GRECIA. A arquitectura grega. As ordes. O templo. A acrópole de Atenas. A evolución da escultura grega. UNIDADE 3: A ARTE CLÁSICA: ROMA. A arquitectura: características principais. A cidade romana. Tipoloxías construtivas. UNIDADE 4: ARTE PALEOCRISTIÁ E BIZANTINA. A primeira arte cristiá: a basílica. UNIDADE 5: A ARTE PRERROMÁNICA HISPÁNICA. A arte visigoda e a arte asturiana. A arte mozárabe ou de repoboación. UNIDADE 6: A ARTE ISLÁMICA. Orixes e trazos distintivos da arte islámica. A mezquita de Córdoba. UNIDADE 7: A ARTE ROMÁNICA. A arquitectura do Camiño: a catedral de Santiago. A portada románica: Praterías. O pórtico da Gloria. UNIDADE 8: A ARTE GÓTICA COMO EXPRESIÓN DA CULTURA URBANA. A arquitectura. A catedral gótica. A catedral de León. A humanización das artes figurativas na portada gótica: o pórtico real de Chartres e a

Anunciación de Reims. As innovacións pictóricas: Giotto e Van Eyck. UNIDADE 9: A ARTE DO RENACEMENTO. O Quattrocento italiano: a formulación duna nova linguaxe. Brunelleschi, Donatello e

Masaccio.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 57

UNIDADE 10: O PERÍODO CLÁSICO DO RENACEMENTO. O MANIERISMO. Leonardo, Miguel Anxo e Rafael. A escola veneciana: Tiziano. O Renacemento español. O Escorial. O Greco. UNIDADE 11: A ARTE BARROCA. Urbanismo e arquitectura na Roma barroca: Bernini e Borromini. O Barroco compostelán. UNIDADE 12: AS ARTES PLÁSTICAS DO BARROCO. A escultura barroca: Bernini. A imaxinería española. A pintura barroca: o tenebrismo de Caravaggio. A pintura española: Velázquez. A pintura holandesa e flamenca: Rubens e Rembrandt. UNIDADE 13: GOYA COMO PARADIGMA DE ARTISTA CONTEMPORÁNEO. UNIDADE 14: A PINTURA FRANCESA NO SÉCULO XIX. O neoclasicismo, o romanticismo e o realismo. O impresionismo. O posimpresionismo: Cezanne, Gauguin e Van Gogh. A escultura de Rodin. UNIDADE 15: A ARTE DO SÉCULO XX. Fauvismo e expresionismo. O cubismo: Picasso. O racionalismo: Le Corbusier. O organicismo: Wright.

Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Unidades 1, 2, 3, 4, 5 e 6 Segunda avaliación: Unidades 7, 8, 9 e 10 Terceira avaliación: Unidades 11, 12, 13, 14 e 15.

4.1.2.2 Procedementais Clasificación, análise e comentario das obras máis representativas da arte occidental, tendo en

conta os aspectos intrínsecos (materiais, elementos formais, etc.) e extrínsecos (condicionantes socioeconómicos, ideoloxías, etc.)

Análise comparativa entre obras artísticas que, representando unha mesma iconografía, teñen diferente significado segundo o contexto histórico.

Visita, se é posible, á catedral de Santiago para que os discentes contrasten as informacións e coñecementos teóricos coa realidade, e ó mesmo tempo elaboren un traballo sobre os estilos da obra visitada.

Elaboración dun vocabulario artístico ó final de cada unidade.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 58

4.1.2.3 Actitudinais Interese por coñecer os aspectos constitutivos dunha obra de arte. Valoración das obras de arte entendéndoas como a manifestación da creatividade humana e dun

contexto histórico determinado. Preocupación por conservar o patrimonio artístico e cultural. Respecto e valoración crítica das diversas manifestacións artísticas, aínda que estean afastadas

do gusto persoal.

4.1.3. Contidos mínimos Dominio dun vocabulario artístico amplo segundo as pautas da CIUG para as PAAU. Identificación e comentario dun grupo de obras de arte seleccionadas pola CIUG para as PAAU,

situándoas no tempo e no espacio, relacionándoas co contexto histórico no que se realizaron, analizando as súas características técnicas e formais, e explicando a súa función e significado.

4.1.4. Criterios de avaliación Coñecer e utilizar con precisión un vocabulario artístico amplo e riguroso. O alumno/a debe ser

quen de definir os conceptos ou de utilizalos con propiedade nas súas redaccións e comentarios. Comprender as distintas funcións da arte nos diversos momentos históricos. Identificar e localizar os trazos máis característicos dos estilos artísticos representativos da arte

occidental. Recoñecer e situar no tempo e no espazo obras de arte representativas dunha época histórica,

sinalando aquelas características da obra que permitiron a súa clasificación. Recoñecer as obras máis representativas dos grandes mestres da historia da arte. Comentar unha obra de arte aplicando un método de análise que teña en conta os aspectos

intrínsecos e extrínsecos.

4.1.5. Metodoloxía didáctica Aínda que procuraremos asemellarnos o máis posible aos criterios metodolóxicos xa expostos

para outros niveis, hai que ter en conta que as materias de 2º de Bacharelato atópanse coa problemática duns contidos moi amplos, o que coincide cunha importante reducción do número de xornadas lectivas como consecuencia da necesidade de rematar as clases no mes de maio por mor das probas de selectividade programadas pola CIUG.

Por estas razóns os docentes deberán intervir máis asiduamente na tarefa de dirixir e reconducir as actividades do alumnado. Isto non nos debe facer esquecer o obxectivo prioritario de conseguir unha clase activa e participativa afastada do exclusivo protagonismo do docente como mero subministrador dos contidos da materia.

4.1.6. Procedemento de avaliación En cada avaliación utilizaranse os seguintes instrumentos para avaliar: Dous exames que constarán das seguintes partes: comentario de dúas obras de arte e definición

de catro conceptos (90% da cualificación/ 45% cada exame) A observación diaria por parte do docente do traballo e da actitude dos alumnos. (10% da

cualificación) A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a

cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 59

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas

avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

4.1.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación de medidas de

reforzo inmediato naqueles casos nos que se detecte que non se acadaron os obxectivos establecidos, ou ben que existen dificultades que impiden o progreso do alumnado. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada, así como abordar os contidos de maneira diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente á súa secuenciación). Haberá un seguimento destas actividades utilizando os instrumentos de avaliación descritos anteriormente.

Para aqueles alumnos/as que non superasen a materia durante o curso haberá unha proba extraordinaria en setembro que constará dos mesmos apartados que as realizadas ao longo do curso.

Para superar esta proba o exame deberá ser respondido en todos os seus apartados cun mínimo de coherencia, non poidendo deixarse ningún apartado sen contestar.

4.1.8. Materiais e recursos didácticos Material elaborado polo departamento.

4.1.9. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 60

5.- Xeografía 5.1. 2º Bacharelato

5.1.1. Obxectivos. Comprender e explicar nas súas coordenadas temporais e espaciais os principais procesos de

ordenación do territorio español, caracterizando os elementos xeoeconómicos que configuran España no seu conxunto e os que conforman a súa diversidade interna.

Coñecer e comprender sa características dos medios naturais existentes en España e en Galicia, e as diferenzas entre as súas distintas zonas identificando os trazos xeográficos que os individualizan.

Identificar os diferentes factores e elementos que configuran unha explicación xeográfica, empregando para isto un vocabulario axeitado.

Facer uso das imaxes e das representacións cartográficas para identificar e localizar feitos xeográficos e explicar a súa distribución a distintas escalas. Utilizar, asemade, outras fontes xeográficas de información: textos escritos, series estatísticas, gráficos...

Saber argumentar a desigual distribución da poboación española, comprendendo a súa dinámica, a súa estrutura e os problemas demográficos que poidan aparecer nun futuro próximo.

Analizar os distintos tipos de explotación da natureza e a utilización dos recursos polos grupos e persoas que forman parte dos diferentes medios, comprendendo fenómenos xeográficos específicos asociados a este feito.

Tomar conciencia da inestabilidade dos medios naturais e dos graves problemas derivados de certas actuacións humanas: degradación ambiental, destrución da capa de ozono, deforestación, desertización...

Coñecer as consecuencias da integración de Galicia e España na Unión Europea e da interacción con outros ámbitos xeopolíticos a nivel mundial.

5.1.2. Contidos

5.1.2.1 Conceptuais UNIDADE 1: INTRODUCIÓN. A XEOGRAFÍA E OS PROCEDEMENTOS XEOGRÁFICOS. O concepto e o obxecto da Xeografía. Localización e representación do espazo xeográfico. Pautas para o comentario das distintas fontes xeográficas: gráficas, mapas temáticos... UNIDADE 2: O RELEVO. O espazo xeográfico español. O relevo peninsular e insular

Evolución xeolóxica. Litoloxía e tipos de relevo. As unidades do relevo español.

O litoral. UNIDADE 3: O CLIMA. Factores que condicionan o clima. Os elementos do clima. Tipos de tempo atmosférico. Interpretación dos mapas meteorolóxicos. Tipos de clima. Interpretación de climogramas.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 61

UNIDADE 4: AS AUGAS. OS RECURSOS HÍDRICOS. Condicionantes dos recursos hídricos. As concas fluviais. Os lagos e humedais españoles. Os acuíferos. Demandas e uso da auga en España. Un problema medioambiental. UNIDADE 5: AS PAISAXES NATURAIS. As formacións vexetais. Os solos. Os grandes dominios bioxeográficos en España e en Galicia. Problemas ambientais derivados da acción antrópica. Política medioambiental. UNIDADE 6: A POBOACIÓN ESPAÑOLA. Fontes para o estudio da poboación. A distribución espacial. O movemento natural. A evolución demográfica. Movementos migratorios e crecemento real. O caso galego. Estrutura da poboación. As pirámides de poboación. Problemática actual e perspectivas de futuro. UNIDADE 7: O POBOAMENTO E AS CIDADES. Poboamento rural e poboamento urbano. Concepto de cidade e o proceso de urbanización. Morfoloxía e estrutura das cidades españolas. O sistema urbano español. Os problemas urbanos.

UNIDADE 8: AS ACTIVIDADES DO SECTOR PRIMARIO. A agricultura. A gandería. A explotación forestal. A pesca e acuicultura. Os problemas do sector primario. O sector primario e a Unión Europea. UNIDADE 9: A ACTIVIDADE INDUSTRIAL. As materias primas e as fontes enerxéticas. Produción e consumo enerxético en España. O proceso de industrialización en España. A industria española na actualidade. Os problemas da industria. A política industrial. O sector secundario no ámbito da Unión Europea. UNIDADE 10: AS ACTIVIDADES TERCIARIAS. A terciarización e os desequilibrios territoriais. Os sistemas de transporte e a organización do territorio. O turismo. O comercio interior e exterior UNIDADE 11: A DIVERSIDADE REXIONAL ESPAÑOLA. A organización político-administrativa de España. Os desequilibrios rexionais.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 62

UNIDADE 12: A PROXECCIÓN INTERNACIONAL DE ESPAÑA. España en Europa. España no mundo.

Temporalización aproximada dos contidos. Primeira avaliación: Unidades 1, 2, 3, 4 e 5. Segunda avaliación: Unidades 6, 7 e 8. Terceira avaliación: Unidades 9, 10, 11 e 12.

5.1.2.2 Procedementais Manexo, lectura e comentario de atlas, mapas a grande e pequena escala e planos (cálculo de

distancias coa escala gráfica e numérica; diferenciación dos signos convencionais e dos tipos de proxeción; localización de datos relacionados co relevo, vexetación, costas, tipo de poboamento...)

Comentario de gráficos, series estatísticas e mapas conceptuais. Elaboración de gráficos,debuxos e mapas a partir de series estatísticas e datos diversos. Interpretación e análise de imaxes xeográficas (diapositivas, debuxos, fotografías aéreas...) Lectura e comentario de textos relacionados cos cambios nos procesos xeográficos, políticos e

sociais. Realización de informes ou monografías sobre traballos de investigación.

5.1.2.3 Actitudinais Desenvolvemento dunha actitude aberta e respectuosa coas opinións alleas e colaboradora nos

acordos, normas e deberes colectivos. Contribución solidaria á conservación do patrimonio natural español e galego, cunha especial

atención aos medios bioxeográficos. Concienciación de que as paisaxes naturais son inestables e sofren uns graves problemas

derivados de certas actuacións antrópicas: desertización, contaminación, deforestación. Interese e respecto polos diferentes comportamentos xeográficos que teñen lugar no noso país e

que condicionan o crecemento dunhas cidades e o abandono dalgúns pobos. Sensibilización ante o contorno inmediato, recoñecendo o positivo tanto do medio rural español

e galego como do urbano. Preocupación ante a incorrecta utilización que habitualmente se fai dos espacios agro-ganderos,

pesqueiros, industriais e terciarios no noso país. Toma de conciencia deste problema. Inclinación cara a uns sentimentos de pertenza a un espazo autonómico, a un espazo nacional e a

un espazo supranacional, amosando solidariedade cos distintos pobos que forman o Estado español. Valoración positiva de que o noso país pertence a organizacións e institucións internacionais e

participa nelas de forma solidaria. Relación entre o aprendido na aula e o mundo real que rodea ao alumno/a, de tal forma que os

coñecementos adquiridos poidan ser de aplicación para comprender a sociedade na que vive e actuar en consecuencia como cidadáns atentos a calquera fenómeno que supoña desatención ou menosprezo deses valores adquiridos na aula.

Rexeitamento de toda forma de dominación e de calquera relación baseada na desigualdade racial, lingüística, orixe social ou económica.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 63

5.1.3. Contidos mínimos Coñecemento e manexo de mapas demostrando unha correcta interpretación das variables

cartográficas básicas (lonxitude, latitude, altitude, escala...) Comprensión do significado de distintos conceptos xeográficos xerais, empregando cada un

deles no momento axeitado á hora de desenvolver un tema. Comprensión do proceso histórico de ordenación territorial de España e localización sobre mapa

de provincias e comunidades autónomas. Localización e diferenciación nos mapas de España e de Galicia das principais unidades do

relevo, así como dos demais accidentes xeográficos. Localización e distribución correcta sobre un mapa dos dominios climáticos, litolóxicos e

bioxeográficos de España. Realización e interpretación correcta de climogramas, mapas sinópticos e gráficas de réximes

fluviais. Coñecemento de conceptos básicos de xeomorfoloxía, climatoloxía, hidroloxía e bioxeografía,

aplicados a España. Claridade na súa definición. Concienciación e coñecemento dos principais problemas medioambientais do país. Análise das características da dinámica e da estrutura da poboación española. Análise e interpretación correcta dunha pirámide de poboación. Diferenciación dos tipos de poboamento. Coñecemento das características da rede urbana e da morfoloxía das cidades españolas. Interpretación a partir de diferentes tipos de gráficas das características e da evolución no tempo

das actividades económicas españolas. Diferenciación das paisaxes agrarias españolas. Análise dos actuais problemas pesqueiros e ganderos no noso país. Estudo da distribución espacial e dos problemas actuais do sector industrial. Coñecemento das características básicas do sector terciario español. Análise do balance da pertenza española á Unión Europea. Respecto e tolerancia nas relacións existentes dentro da aula.

5.1.4. Criterios de avaliación Coñecer o manexo dos mapas e das escalas amosando unha correcta interpretación da súa

simboloxía. Comprender o significado de diversos conceptos xeográficos xerais empregando cada un deles

no momento axeitado á hora de desenvolver un tema. Diferenciar as distintas etapas na evolución histórica do proceso de ordenación territorial de

España, recoñecendo no mapa as actuais provincias e comunidades autónomas. Saber localizar e diferenciar nos mapas de España e de Galicia as principais unidades do relevo,

así como os demais accidentes xeográficos. Localizar correctamente a distribución sobre un mapa dos diferentes dominios climáticos e

bioxeográficos de España, diferenciando as súas características respectivas. Realizar e interpretar correctamente perfís topográficos, mapas sinópticos, climogramas ou

gráficos de réximes fluviais. Ser consciente dos problemas medioambientais presentes no noso país, identificando as causas

dos mesmos, as súas relacións coa actividade humana e analizando posibles solucións. Diferenciar e calcular as taxas indicativas dos movementos de poboación. Coñecer a evolución histórica e as características actuais da dinámica demográfica e da estrutura

por sexos e idades da poboación española. Realizar e interpretar correctamente as pirámides de poboación. Recoñecer a partir dun plano as distintas partes das que consta a morfoloxía urbana.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 64

Coñecer as características do sistema urbano español e comprender as relacións que se establecen entre os seus compoñentes.

Recoñecer a partir dunha fotografía as distintas paisaxes xeomorfolóxicas, bioxeográficas, agrarias... de España, así como as diferentes formas de poboamento.

Coñecer a evolución histórica e a distribución actual dos sectores de actividade socioprofesional en España.

Interpretar a partir de diversos tipos de gráficas (lineais, de barras...) nas que figuren datos determinados, as características e a evolución das actividades económicas españolas.

Asumir a pertenza de España a unha entidade supranacional entendendo as repercusións deste feito nos distintos sectores da actividade do noso país.

Extraer información xeográfica de documentos diversos (atlas e mapas, gráficas, series estatísticas, fotografías, prensa...)

5.1.5. Metodoloxía didáctica Aínda que procuraremos asemellarnos o máis posible aos criterios metodolóxicos xa expostos

para outros niveis, hai que ter en conta que as materias de 2º de Bacharelato atópanse coa problemática duns contidos moi amplos, o que coincide cunha importante reducción do número de xornadas lectivas como consecuencia da necesidade de rematar as clases no mes de maio por mor das probas de selectividade programadas pola CIUG.

Por estas razóns os docentes deberán intervir máis asiduamente na tarefa de dirixir e reconducir as actividades do alumnado. Isto non nos debe facer esquecer o obxectivo prioritario de conseguir unha clase activa e participativa afastada do exclusivo protagonismo do docente como mero subministrador dos contidos da materia.

5.1.6. Procedemento de avaliación En cada avaliación utilizaranse os seguintes instrumentos para avaliar: Un exame global que, seguindo o modelo aplicado nas probas de acceso á universidade,

constará das seguintes partes: definición breve de distintos conceptos xeográficos; exercicio de localización/identificación dunha serie de elementos xeográficos sobre un documento de referencia (mapa temático, hipsométrico...); desenvolvemento dunha cuestión xeográfica referida aos temas estudiados; lectura, interpretación, explicación e análise crítica dun documento gráfico: mapa temático, climograma, pirámide de poboación, fotografía... (45% da cualificación)

Probas máis reducidas que recollan algunha das catro partes nas que se divide o exame global. (45% da cualificación)

A observación diaria por parte do docente do traballo e da actitude dos alumnos. (10% da cualificación)

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a

cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse

utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas

avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 65

CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

5.1.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación de medidas de

reforzo inmediato naqueles casos nos que se detecte que non se acadaron os obxectivos establecidos, ou ben que existen dificultades que impiden o progreso do alumnado. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada, así como abordar os contidos de maneira diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente á súa secuenciación). Haberá un seguimento destas actividades utilizando os instrumentos de avaliación descritos anteriormente.

Para aqueles alumnos/as que non poidan superar a materia durante o curso haberá unha proba extraordinaria en setembro. Esta proba terá os mesmos apartados que os existentes nos exames de avaliación.

Para superar esta proba o exame deberá ser respondido en todos os seus apartados cun mínimo de coherencia, non poidendo deixarse ningún apartado sen contestar.

5.1.8. Materiais e recursos didácticos “XEOGRAFÍA”. Galicia. Ed.Anaya.

5.1.9. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

6.- Módulo de Sociedade e Cidadanía P.C.P.I.

En programación do Ámbito Social do P.C.P.I. (documento anexo)

7.- Ámbito de Sociedade da E.S.A. En programación da E.S.A. (documento anexo)

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 66

8.- Historia e Xeografía de Galicia 8.1. 2º Bacharelato

8.1.1. Obxectivos. Recoñecer a existencia de aspectos específicos que definen a Galicia como nacionalidade

histórica e que se refiren ao medio natural e ao xeito de ser este dominado polo home, á peculiaridade da súa evolución histórica e ao peso da formación en común dunha tradición cultural.

Analizar os mecanismos que rexen o funcionamento do medio físico, valorar as repercusións que sobre este medio teñen as actividades humanas e contribuir activamente á súa defensa, conservación e mellora como elemento determinante da calidade de vida.

Explicar a evolución histórica de Galicia nos seus aspectos específicos sen esquecer a súa relación coa historia de España.

Distinguir e analizar os elementos básicos manexados na explicación da sociedade galega, nas súas manifestacións tanto temporais como espaciais, e saber apreciar e relacionar a importancia e a xerarquía dos diversos factores que inflúen nela.

Valorar a pertenza a unha comunidade nacional (Galicia), a un estado histórico (España) e a unha cultura universal, desde posicións solidarias e respectuosas con outras comunidades, estados e culturas.

8.1.2. Contidos.

8.1.2.1 Conceptuais UNIDADE 1: O MARCO POLÍTICO DE GALICIA. O territorio. Evolución histórica. Os símbolos: escudo, bandeira e himno. UNIDADE 2: O MEDIO FÍSICO GALEGO. Características xerais do territorio galego. O relevo galego. O clima. A rede fluvial. Problemas do medio físico. UNIDADE 3: A FORMACIÓN DE GALLAECIA. As culturas prehistóricas. A cultura castrexa. A Gallaecia romana. A Galicia sueva. UNIDADE 4: A GALICIA FEUDAL. A época altomedieval (séculos VIII-XI): Trazos significativos. Economía e sociedade no esplendor do feudalismo (séculos XI-XIII). As loitas políticas e a separación de Portugal. Economía e sociedade nos últimos séculos medievais (sécalos XIV-XV). As guerras irmandiñas. Arte e cultura.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 67

UNIDADE 5: GALICIA NO ANTIGO RÉXIME. As reformas dos Reis Católicos. A expansión da poboación. As transformacións agrícolas. O foro. Industria e comercio colonial. A sociedade galega no Antigo Réxime. A Ilustración en Galicia. O goberno de Galicia durante o Antigo Réxime. Manifestacións artísticas. UNIDADE 6: A GALICIA LIBERAL. A crise do Antigo Réxime. A evolución económica. A sociedade. A vida política: o caciquismo. O galeguismo no século XIX. Ensino, cultura e manifestacións artísticas. UNIDADE 7: GALICIA NO SÉCULO XX E XXI. As transformacións económicas e sociais do primeiro tercio do século XIX. A evolución política desde a Restauración ata a segunda república. A afirmación do nacionalismo galego. A guerra civil e o franquismo. O galeguismo na época franquista. A Galicia autónoma e democrática. O Estatuto de 1981. Galicia na Unión Europea. Temporalización aproximada dos contidos: Primeira avaliación: Unidades 1, 2 e 3. Segunda avaliación: Unidades 4 e 5. Terceira avaliación: Unidades 6 e 7.

8.1.2.2 Procedementais Interpretación de mapas e imaxes que permitan analizar a diversidade paisaxística galega. Elaboración de información cartográfica, gráfica e estatística sobre a realidade física de Galicia. Comentario e interpretación razonada de documentos relacionados co marco xeográfico galego. Análise de gráficas, táboas estatísticas e textos que traten da historia de Galicia. Identificación e clasificación de factores causais que expliquen procesos de cambio. Realización de traballos de investigación sobre temas relacionados coa xeografía e a historia de

Galicia.

8.1.2.3 Actitudinais Interese por perfeccionarse nas técnicas de análise espacial e valoración delas por constituíren

instrumentos de axuda para desenvolverse na vida cotiá. Valoración de épocas e culturas distintas á actual como elementos enriquecedores da existencia

colectiva da nosa sociedade.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 68

Respecto e preocupación polo rigor e a obxectividade na busca e interpretación da información histórica.

Interese por coñecer as raíces da comunidade histórica galega e compromiso na defensa do seu patrimonio.

Valoración da pervivencia de tradicións culturais como elementos enriquecedores da existencia colectiva do pobo galego.

Tolerancia e respecto por opinións políticas e ideolóxicas diferentes á propia. Sensibilización pola conservación e respecto do patrimonio cultural e artístico de Galicia. Sensibilidade ante os problemas derivados da situación económica e social de Galicia na

actualidade. Traer o material necesario a clase e ter interese polo traballo. Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula.

8.1.3. Contidos mínimos Trazos básicos do relevo, clima e rede fluvial galegas. Coñecemento da evolución histórica sufrida polo marco político galego. Aspectos máis salientables das formas de vida das culturas existentes en Galicia con

anterioridade á chegada dos romanos. A influencia da civilización romana na economía, na sociedade e na cultura galegas. Evolución económica, social e política de Galicia durante a época medieval e no Antigo

Réxime. Economía e sociedade galegas nos séculos contemporáneos. Orixe e evolución do nacionalismo galego. A problemática económica e social de Galicia na actualidade. Coñecemento das institucións autonómicas galegas. Interpretación e elaboración de información cartográfica, gráfica e estatística sobre a realidade

física de Galicia. Análise de gráficas, táboas estatísticas e textos que traten da historia de Galicia. Identificación e clasificación de factores causais que expliquen procesos de cambio.

8.1.4. Criterios de avaliación. Identificar e localizar as características físicas máis destacadas que configuran os grandes

espacios naturais galegos. Describir a partir da utilización de documentos ou fontes diversas as principais características do

medio galego. Recoñecer e apreciar na actualidade galega os vestixios do pasado. Situar cronoloxicamente acontecementos e procesos relevantes da historia de Galicia e analizar a

súa vinculación co contexto español. Analizar aspectos definitorios de distintas épocas establecendo comparanzas entre elas que

permitan apreciar as permanenzas e os cambios. Identificar as causas e interrelacións dun feito histórico, valorando a súa importancia.

Recoñecer, situar no tempo e describir manifestacións relevantes da cultura galega, analizando as súas repercusións co contexto histórico e ponderando a súa aportación á cultura humana.

8.1.5. Metodoloxía didáctica. Aínda que procuraremos asemellarnos o máis posible ós criterios metodolóxicos xa expostos

para outros niveis, hai que ter en conta que as materias de 2º de Bacharelato atópanse coa problemática duns contidos moi amplos, o que coincide cunha importante reducción do número de xornadas lectivas como consecuencia da necesidade de rematar as clases no mes de maio por mor das probas de selectividade programadas pola CIUG.

Por estas razóns os docentes deberán intervir máis asiduamente na tarefa de dirixir e reconducir

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 69

as actividades do alumnado. Isto non nos debe facer esquecer o obxectivo prioritario de conseguir unha clase activa e participativa afastada do exclusivo protagonismo do docente como mero subministrador dos contidos da materia.

8.1.6. Procedemento de avaliación. Utilizaranse os seguintes instrumentos para avaliar ó alumnado:

Probas e controles periódicos, que serán de dous tipos: 1) Probas obxectivas baseadas na definición de conceptos e na resposta breve de

cuestións relacionados cos contidos da materia (30% da cualificación). 2) Exames de avaliación (60 % da cualificación) que constarán dos seguintes

apartados: A) Análise e comentario dun documento histórico ou xeográfico. Este

documento poderá acompañarse de cuestións orientativas ou dunha introdución explicativa que faciliten a súa comprensión.

B) Desenvolvemento de temas relacionados cos contidos da materia. C) Definición de conceptos.

Observación por parte do docente do traballo realizado polo alumnado na aula (10% da cualificación)

Realización, con carácter voluntario, de traballos de investigación sobre temas relacionados coa historia e a xeografía galegas. A realización destes traballos pode significar un incremento na cualificación final da materia de ata 2 puntos.

A valoración obtida mediante o seguimento dos instrumentos anteriores permitirá coñecer a

cualificación da primeira avaliación, que coincidirá coa nota que aparecerá no boletín (NOTA GLOBAL DA 1ª AVALIACIÓN).

Durante o período de tempo que comprende a segunda avaliación, seguiranse utilizando os mesmos instrumentos, o que nos servirá para saber a cualificación da mesma. Pero no boletín o que aparecerá será a NOTA GLOBAL DA 2ª AVALIACIÓN, resultado de sumar a nota global da 1ª avaliación coa cualificación da 2ª avaliación e dividir por dous.

A cualificación da terceira avaliación seguirá as mesmas pautas que nas dúas avaliacións anteriores, pero a NOTA GLOBAL DA 3ª AVALIACIÓN, que neste caso será a CUALIFICACIÓN FINAL DO MES DE XUÑO, será o resultado de sumar a nota global da 2ª avaliación coa cualificación da 3ª avaliación e dividir por dous.

8.1.7. Actividades de recuperación. A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación de medidas de

reforzo inmediato naqueles casos nos que se detecte que non se acadaron os obxectivos establecidos, ou ben que existen dificultades que impiden o progreso do alumnado. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada, así como abordar os contidos de maneira diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente á súa secuenciación). Haberá un seguimento destas actividades utilizando os instrumentos de avaliación descritos anteriormente.

Para aqueles alumnos/as que non poidan superar a materia durante o curso haberá unha proba extraordinaria en setembro. Esta proba terá os mesmos apartados que os existentes nos exames de avaliación.

Para superar esta proba o exame deberá ser respondido en todos os seus apartados cun mínimo de coherencia, non poidendo deixarse ningún apartado sen contestar.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 70

8.1.8. Materiais e recursos didácticos. Material didáctico elaborado polo departamento.

8.1.9 Actividades complementarias e extraescolares. Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 71

9.- Educación para a Cidadanía 9.1. Competencias Básicas

A competencia en comunicación lingüística resulta imprescindible no proceso de ensinanza-aprendizaxe. Como principal instrumento para organizar o pensamento, aprender ou explicar, a lingua merece un tratamento específico. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Exposición coherente e razonada por vía e oral e por vía escrita. Manexo axeitado das reglas ortográficas. Definición precisa de conceptos relacionados coa materia, e diferenciación entre

os mesmos. Orde, limpeza e lexibilidade no caderno.

A competencia dixital e no tratamento da información ten unha importancia innegable na comprensión de todo tipo de fenómenos sociais. As TIC facilitan as posibilidades de comunicación e información aínda que é preciso canalizar esa información dun xeito apropiado e responsable. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Obtención e procesamento de información a partir de fontes diversas (libro de texto, libros de consulta, Internet, imaxes, prensa...)

A competencia social e cidadá é fundamental dende o momento en que contribúe a facilitar as relacións dentro dun modelo de sociedade cada vez máis plural. A formación dos discentes como cidadáns responsables, coñecedores dos seus dereitos pero tamén dos seus deberes cara eles mesmos e cara á sociedade, é un dos retos máis importantes cos que nos atopamos hoxe en día. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Cooperación cos compañeiros en todo tipo de traballos e tarefas. Respecto en todo momento cara ás opinións alleas. Coidado con respecto ao material propio e, especialmente, ao de uso común. Adopción de posturas e actitudes tendentes a desenvolver os hábitos de

convivencia democrática nas relacións persoais. A competencia para aprender a aprender debe supoñer iniciarse na aprendizaxe por medio de técnicas que permitan sentar a base para continuar aprendendo no futuro. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Elaboración de mapas conceptuais, esquemas e sínteses. Elaboración de redaccións con carácter comprensivo como resposta a un tema

ou a unha cuestión. A competencia en autonomía e iniciativa persoal relaciónase en gran medida coa anterior

competencia e pode desenvolverse por medio da busca de información e coa participación activa en calquera tipo de debate na aula. O departamento de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia concreta o desenvolvemento desta competencia nos seguintes aspectos:

Participación nas actividades realizadas na aula. Interese en mellorar.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 72

9.2. 2º ESO: Educación Para a Cidadanía e os Dereitos Humanos

9.2.1. Obxectivos. A Educación Ético-cívica desexa promover unha cidadanía democrática como parte do

conxunto dos obxectivos e actividades educativas. A Unión Europea inclúe como obxectivo dos sistemas educativos velar entre a comunidade escolar pola promoción real da aprendizaxe dos valores democráticos e da participación democrática co fin de preparar as persoas para a cidadanía activa, en sintonía coa Recomendación (2002) 12 do Consello de Ministros do Consello de Europa.

Por outra banda, a Constitución Española no seu artigo 1.1 fai referencia aos valores en que

debe sustentarse a convivencia social: a liberdade, a xustiza, a igualdade e o pluralismo político; e no artigo 14 establece a igualdade de todos ante a lei e rexeita calquera discriminación por razón de nacemento, raza, sexo, relixión, opinión ou calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social.

Estas recomendacións internacionais e o mandato constitucional son os eixes que articulan o

currículo desta materia. A acción educativa debe permitirlles aos mozos asumir dun xeito crítico, reflexivo e progresivo o exercicio da liberdade, dos seus dereitos e dos seus deberes individuais e sociais nun clima de respecto cara a outras persoas e outras posturas morais, políticas e relixiosas diferentes da propia. Ademais, a identificación dos deberes cidadáns e a asunción e exercicio de hábitos cívicos no ámbito escolar e social permitirá que se inicien na construción de sociedades unidas, libres, prósperas, equitativas e xustas.

A Educación para a Cidadanía ten como obxectivo favorecer o desenvolvemento de persoas

libres e íntegras a través da consolidación da autoestima, a dignidade persoal, a liberdade, a responsabilidade e a formación de futuros cidadáns con criterio propio, respectuosos, que participen e sexan solidarios, que coñezan os seus dereitos, asuman os seus deberes e desenvolvan hábitos cívicos para que poidan exercer a cidadanía de forma eficaz e responsable.

Esta materia proponse que a xuventude aprenda a convivir nunha sociedade plural e

globalizada na que a cidadanía inclúa como referente, ademais dos aspectos civís, políticos e sociais que foi incorporando en etapas históricas anteriores, a universalidade dos dereitos humanos que, recoñecendo as diferenzas, procuran a cohesión social.

Para acadar estes obxectivos profúndase nos principios da ética persoal e social; entre outros

contidos, inclúense os relativos ás relacións humanas e á educación afectivo-emocional, os dereitos, deberes e liberdades que garanten os réximes democráticos, as teorías éticas e os dereitos humanos como referencia universal para a conduta humana, os relativos á superación de conflitos, a igualdade entre homes e mulleres, as características das sociedades actuais, a tolerancia e a aceptación das minorías e das diversas culturas.

Emporiso, estes contidos non se presentan pechados e definitivos, porque un elemento

substancial da educación cívica é a reflexión encamiñada a fortalecer a autonomía do alumnado para

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 73

analizar, valorar e decidir desde a confianza en si mesmos, o que contribúe a que constrúan un pensamento e un proxecto de vida propios. Neste sentido, é preciso que xunto cos coñecementos e a reflexión sobre os valores democráticos desenvolvan tamén os procedementos e as estratexias que favorezan a sensibilización, concienciación e adquisición de actitudes e virtudes cívicas. Para conseguilo é imprescindible facer dos centros e das aulas de secundaria lugares modelo de convivencia, nos que se respecten as normas, se fomente a participación na toma de decisións de todos os implicados, se permita o exercicio dos dereitos e se asuman as responsabilidades e deberes individuais. Espazos, en definitiva, nos que se practique a participación, a aceptación da pluralidade e a valoración da diversidade que lles axuden aos alumnos e alumnas a construíren unha conciencia moral e cívica acorde coas sociedades democráticas, plurais, complexas e cambiantes nas que vivimos.

9.2.2. Contidos (coa súa secuenciación e temporalización)

9.2.2.1 Conceptuais Unidade 1. Relacións interpersoais, convivencia e participación * Comprensión e incorporación dos conceptos de amizade, fraternidade, dignidade, sinceridade,

agradecemento, cordialidade, diálogo, etc., básicos para a convivencia. * Uso do diálogo como instrumento para a prevención e resolución de conflitos nas relacións

entre iguais e nas relacións interxeracionais. * Recoñecemento e valoración da amizade como un sistema de comunicación e cooperación

entre iguais. * Valoración crítica da división social e sexual do traballo e rexeitamento de prexuízos racistas,

xenófobos, homófobos e sexistas. Unidade 2. Deberes e dereitos cidadáns. * Evolución do concepto de cidadán e dos seus dereitos e deberes ao longo da historia. * Coñecemento e manexo da Declaración universal dos dereitos humanos, asunción dos

deberes e responsabilidades que dela se derivan e valoración do proceso de recoñecemento e proclamación dos dereitos humanos como unha conquista histórica inacabada.

* Recompilación de información sobre os distintos tipos de documentos que recollen a lexislación internacional sobre os dereitos humanos (declaracións, pactos, convenios...) e sobre os mecanismos de control e protección dos acordos.

* Recoñecemento da igualdade das persoas en dignidade e dereitos, identificación e condena de situacións de violacións dos dereitos humanos e coñecemento dos recursos para denunciar e combater a violación dos dereitos.

Unidade 3. Deberes e dereitos no sistema democrático español. * Identificación do sistema de dereitos e deberes como base da convivencia política. Valoración

do exercicio dunha cidadanía activa, que coñece os seus dereitos e asume as súas responsabilidades. Os sistemas de votación democrática.

* Identificación das principias institucións e dos conceptos fundamentais que definen un sistema democrático.

* Identificación e coñecemento dos principios, dereitos e deberes fundamentais recoñecidos na Constitución española.

* Observación do impacto das actividades individuais e colectivas sobre o ambiente e valoración da responsabilidade polo seu coidado.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 74

Temporalización: 1ª avaliación: unidade 1 2ª avaliación: unidade 2 3ª avaliación: unidade 3

9.2.2.2 Procedementais * Identificación de problemas actuais, a súa conceptualización e reflexión argumentada. * Análise comparativa e avaliación crítica de informacións proporcionadas polos medios de

comunicación sobre un mesmo feito ou cuestión de actualidade. * Prácticas de exposición (oral e escrita) das ideas propias ou dos resultados das lecturas e da

información obtida a través de diversos medios. * Preparación e intervención en debates, sobre aspectos relevantes da realidade social,

considerando as posicións e alternativas existentes e desenvolvendo unha actitude de compromiso para a súa mellora.

* Utilización do diálogo como estratexia para a identificación dos conflitos e a solución dos problemas.

9.2.2.3 Actitudinais * Traer o material necesario a clase. * Ter interese polo traballo. * Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. * Cooperar cos compañeiros. * Esforzarse por mellorar. * Coidar o material propio. * Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 75

9.2.2.4 Competencias Básicas por tema: TEMAS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C O M P E T E N C I A S

1 x x x

2

3

4 X X X

5 X X X

6

7 X X X

8 x x x Competencias: 1.- Competencia en comunicación lingüística. 2.- Competencia matemática. 3.- Competencia no coñecemento e interacción co

mundo físico. 4.- Tratamento da información e competencia dixital. 5.- Competencia social e cidadá. 6.- Competencia cultural e artística. 7.- Competencia para aprender a aprender. 8.- Autonomía e iniciativa persoal.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 76

9.2.3. Contidos mínimos - Comprensión e aplicación práctica de conceptos básicos relacionados coa convivencia e o

comportamento cívico: amizade, fraternidade, sinceridade, diálogo... - Rexeitamento de actitudes que revelen prexuízos de carácter racista, xenófobo, homófobo

ou sexista. - Coñecemento do concepto de cidadán. - Comprensión básica da evolución dos dereitos e deberes das persoas ao longo da Historia. - Recoñecemento dos dereitos comprendidos na declaración universal da ONU de 1948. - Identificación e condena de situacións nas que de violen os anteriores dereitos. - Coñecemento de conceptos clave do ordenamento democrático español: Constitución;

sufraxio; representatividade; división de poderes; soberanía nacional... - Valoración e identificación dos principios, deberes e dereitos presentes na Constitución

española.

9.2.4. Criterio de avaliación Valorar a importancia das outras persoas para a construción da propia identidade, tomar

conciencia dos vínculos que están na base da convivencia e iniciar a construción dun código de conduta autónomo, a partir do recoñecemento da propia identidade e do respecto e tolerancia polas diferenzas persoais e sociais.

Practicar o diálogo para evitar e superar os conflitos nas relacións entre iguais e nas relacións interxeracionais, rexeitando calquera tipo de violencia, cara aos membros da comunidade escolar, ou da familia.

Identificar e rexeitar, a partir da análise de feitos reais ou figurados, as situacións de discriminación cara a persoas de diferente orixe, xénero, ideoloxía, relixión, orientación afectivo-sexual e outras.

Utilizar diferentes fontes de información e considerar as distintas posicións e alternativas existentes nos debates que se formulen sobre problemas e situacións de carácter local ou global.

Identificar os principios básicos das declaracións internacionais dos dereitos humanos e a súa evolución, distinguir situacións de violación destes e recoñecer e rexeitar as desigualdades de feito e de dereito, en particular as que afectan as mulleres.

Identificar os conceptos fundamentais que definen un sistema democrático, os principios e as institucións fundamentais, así como os dereitos e deberes que establece a Constitución española.

Utilizar e contrastar con rigor información procedente de diversos medios para identificar as causas dalgúns dos problemas de convivencia nas sociedades actuais, elaborar un punto de vista propio e desenvolver actitudes responsables que contribúan á súa mellora.

Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, diversos textos e mensaxes Saber expoñer oralmente e por escrito as ideas Saber buscar información. Ser capaz de facer sínteses das lecturas Elaborar os cuestionarios de forma reflexiva e aberta ao debate Cooperar cos compañeiros Traer o material necesario Coidar o material propio e o de uso común Participar nas actividades realizadas na aula

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 77

9.2.5. Metodoloxía didáctica Os contidos,en xeral, estan encamiñados a desenvolver habilidades e destrezas relacionadas coa

reflexion e participación. Desta maneira o alumnado elaborara os contidos propios da materia a partir de distintas fontes de información: material proporcionado polo profesor ou obtido por parte do propio alumnado a través das TICs, prensa, enciclopedias, etc.

Utilizaremos de forma complementaria material de caracter audiovisual: proxeción dunha película ao remate de cada unidade. A proxeción irá acompañada dun cuestionario para axudar ao alumno a reflexionar e debatir posteriormente na aula. Faremos frecuente uso de material procedente da prensa.

9.2.6. Procedemento de avaliación Potenciarase o traballo en grupo, aínda que sen descartar o traballo individual. Valorarase:

• A realización de traballos a partir da utilización de distintas fontes de información (material subministrado polo docente, TIC, prensa…)

• A participación en debates sobre temas diversos relacionados coa materia. Terase en conta as intervencións positivas na aula (na resolución dun exercicio, na resposta a unha pregunta...), a aportación de ideas, o respecto ás opinións alleas…

• A correcta execución das actividades feitas no caderno. En principio non se realizarán exames nin probas escritas.

9.2.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación dun reforzo

inmediato naqueles casos nos que se detecten obxectivos non acadados, contidos non asimilados ou dificultades específicas que poidan impedir o progreso do alumno/a. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada e inclusive abordar os contidos de xeito diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente a súa secuenciación). As actividades de recuperación avaliaranse a través do seu seguimento por parte do profesorado, utilizando procedementos e criterios semellantes aos descritos con anterioridade.

Aqueles alumnos que ao chegar o mes de xuño non acadasen os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar na convocatoria de setembro unha proba de suficiencia extraordinaria. Esta proba constará de:

- Definición de conceptos traballados ao longo do curso. - Desevolvemento de temas relacionados coa materia estudiada.. - Un comentario reflexivo sobre unha noticia de prensa.

9.2.8. Contribución ao Proxecto Lector O departamento realizará un seguimento da expresión oral e escrita do alumnado. Para isto

analizarase a capacidade de construir frases coherentes, elaborar temas e definir conceptos nas distintas actividades realizadas; así como a capacidade do alumnado para levar a cabo unha lectura comprensiva dos contidos do libro e doutros documentos propostos polo profesor ou profesora.

En canto aos posibles instrumentos utilizados para realizar a avaliación do anteriormente exposto pódense salientar entre outros os seguintes:

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 78

- Correción das probas escritas realizadas polo alumnado, prestando atención e valorando debidamente a capacidade expresiva, a ortografía e a caligrafía.

- Realización de redaccións sobre temas relacionados coa materia estudada por parte dos alumnos e alumnas, redaccións que unha vez realizadas deberán lerse na clase.

- Valoración das actividades realizadas no caderno de clase, esixíndose un mínimo de orde, coherencia, limpeza e lexibilidade.

- Proposta de traballos de índole variada quedeberían presentarse escritos a man. - Lecturas de textos diversos, ben do libro ben do periódico ou de calquera outro material

didáctico, coa finalidade de comprobar se existe unha lectura comprensiva das mesmas.

9.2.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs Reflexionando sobre a importancia das Novas Tecnoloxías na sociedade actual, valoramos o seu

avance continuo e a súa utilidade para realizar múltiples tarefas.

Detalle de habilidades onde se desenvolverán: • Traballo cos ordenadores asumindo o feito de que para aproveitar un ordenador non son

necesarios grandes coñecementos informáticos. • Utilización de programas informáticos (procesamento de textos, tratamento da imaxe…)cunha

utilidade informativa, didáctica e comunicativa. • Busca e selección de información a través de Internet para busca de datos, realización de

traballos, etc • Comunicación interpersonal e traballo colaborativo. • Entretemento e aprendizaxe coas TIC.

9.2.10. Materiais e recursos didácticos Material subministrado polo profesor. Noticias de prensa. Material obtido a partir de Internet. Películas e documentais.

9.2.11. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

9.2.12. Medidas de atención á diversidade

9.2.12.1 Diversificación curricular Non se contempla nesta materia e nivel

9.2.12.2 Adaptación curricular En principio non se contemplan nesta materia e nivel.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 79

9.3. 4º ESO: Educación Para a Cidadanía: Educación Ético-Cívica

9.3.1. Obxectivos. A Educación Ético-cívica desexa promover unha cidadanía democrática como parte do

conxunto dos obxectivos e actividades educativas. A Unión Europea inclúe como obxectivo dos sistemas educativos velar entre a comunidade escolar pola promoción real da aprendizaxe dos valores democráticos e da participación democrática co fin de preparar as persoas para a cidadanía activa, en sintonía coa Recomendación (2002) 12 do Consello de Ministros do Consello de Europa.

Por outra banda, a Constitución Española no seu artigo 1.1 fai referencia aos valores en que

debe sustentarse a convivencia social: a liberdade, a xustiza, a igualdade e o pluralismo político; e no artigo 14 establece a igualdade de todos ante a lei e rexeita calquera discriminación por razón de nacemento, raza, sexo, relixión, opinión ou calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social.

Estas recomendacións internacionais e o mandato constitucional son os eixes que articulan o currículo desta materia. A acción educativa debe permitirlles aos mozos asumir dun xeito crítico, reflexivo e progresivo o exercicio da liberdade, dos seus dereitos e dos seus deberes individuais e sociais nun clima de respecto cara a outras persoas e outras posturas morais, políticas e relixiosas diferentes da propia. Ademais, a identificación dos deberes cidadáns e a asunción e exercicio de hábitos cívicos no ámbito escolar e social permitirá que se inicien na construción de sociedades unidas, libres, prósperas, equitativas e xustas.

A Educación para a Cidadanía ten como obxectivo favorecer o desenvolvemento de persoas

libres e íntegras a través da consolidación da autoestima, a dignidade persoal, a liberdade, a responsabilidade e a formación de futuros cidadáns con criterio propio, respectuosos, que participen e sexan solidarios, que coñezan os seus dereitos, asuman os seus deberes e desenvolvan hábitos cívicos para que poidan exercer a cidadanía de forma eficaz e responsable.

Esta materia proponse que a xuventude aprenda a convivir nunha sociedade plural e

globalizada na que a cidadanía inclúa como referente, ademais dos aspectos civís, políticos e sociais que foi incorporando en etapas históricas anteriores, a universalidade dos dereitos humanos que, recoñecendo as diferenzas, procuran a cohesión social.

Para acadar estes obxectivos profúndase nos principios da ética persoal e social; entre outros

contidos, inclúense os relativos ás relacións humanas e á educación afectivo-emocional, os dereitos, deberes e liberdades que garanten os réximes democráticos, as teorías éticas e os dereitos humanos como referencia universal para a conduta humana, os relativos á superación de conflitos, a igualdade entre homes e mulleres, as características das sociedades actuais, a tolerancia e a aceptación das minorías e das diversas culturas.

Emporiso, estes contidos non se presentan pechados e definitivos, porque un elemento

substancial da educación cívica é a reflexión encamiñada a fortalecer a autonomía do alumnado para

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 80

analizar, valorar e decidir desde a confianza en si mesmos, o que contribúe a que constrúan un pensamento e un proxecto de vida propios. Neste sentido, é preciso que xunto cos coñecementos e a reflexión sobre os valores democráticos desenvolvan tamén os procedementos e as estratexias que favorezan a sensibilización, concienciación e adquisición de actitudes e virtudes cívicas. Para conseguilo é imprescindible facer dos centros e das aulas de secundaria lugares modelo de convivencia, nos que se respecten as normas, se fomente a participación na toma de decisións de todos os implicados, se permita o exercicio dos dereitos e se asuman as responsabilidades e deberes individuais. Espazos, en definitiva, nos que se practique a participación, a aceptación da pluralidade e a valoración da diversidade que lles axuden aos alumnos e alumnas a construíren unha conciencia moral e cívica acorde coas sociedades democráticas, plurais, complexas e cambiantes nas que vivimos.

9.3.2. Contidos (coa súa secuenciación e temporalización)

9.3.2.1 Conceptuais Unidade 1: A Ética Moral ou legal? Ética e moral....Que é iso? Responsable eu? Unidade 2: Iguais pero diferentes, diferentes pero iguais Diferenzas de etnia. Diferenzas de xénero. A longa loita das mulleres pola igualdade Diferenzas de riqueza. Unidade 3: A Democracia como sistema social e moral O poder e as relacións de poder. O poder do estado.O poder lexítimo e non lexítimo. O modelo liberal democrático. Unidade 4:Dereitos civís e dereitos políticos Os cidadáns teñen dereitos e deberes. Os dereitos na DUDH. Os dereitos na Constitución. Temporalización Primeira Avaliación:Unidade 1 Segunda Avaliación:Unidade 2 Terceira Avaliación: Unidades 3 e 4

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 81

9.3.2.2 Procedementais * Identificación de problemas actuais, a súa conceptualización e reflexión argumentada. * Análise comparativa e avaliación crítica de informacións proporcionadas polos medios de

comunicación sobre un mesmo feito ou cuestión de actualidade. * Prácticas de exposición (oral e escrita) das ideas propias ou dos resultados das lecturas e da

información obtida a través de diversos medios. * Preparación e intervención en debates, sobre aspectos relevantes da realidade social,

considerando as posicións e alternativas existentes e desenvolvendo unha actitude de compromiso para a súa mellora.

* Utilización do diálogo como estratexia para a identificación dos conflitos e a solución dos problemas.

9.3.2.3 Actitudinais * Traer o material necesario a clase. * Ter interese polo traballo. * Participar nas tarefas e actividades realizadas na aula. * Cooperar cos compañeiros. * Esforzarse por mellorar. * Coidar o material propio. * Coidar o material de uso común.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 82

9.3.2.4 Competencias Básicas por tema: TEMAS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C O M P E T E N C I A S

1 x x x x

2

3

4 x x x x

5 x x x x

6

7 x x x x

8 x x x x Competencias: 1.- Competencia en comunicación lingüística. 2.- Competencia matemática. 3.- Competencia no coñecemento e interacción co

mundo físico. 4.- Tratamento da información e competencia dixital. 5.- Competencia social e cidadá. 6.- Competencia cultural e artística. 7.- Competencia para aprender a aprender. 8.- Autonomía e iniciativa persoal.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 83

9.3.3. Contidos mínimos Ser capaz de diferenciar entre o que é moral e o que é legal. Ser responsable ou non. Dominio dos conceptos básicos: moral, legal, ética. Coñecemento das principais causas que levan ao racismo e a discriminación da muller. Dominar os conceptos :racismo,discriminación racial,xenofobia, multiculturalismo, integración

e segregación. Ser capaz de diferenciar entre o poder lexítimo e ilexítimo. Diferenciar autoridade e

autoritarismo. Dominar os conceptos básicos :democracia, ditadura, cidadán, súbdito, Constitución. Coñecer os dereitos humanos diferenciando entre civís e políticos.

9.3.4. Criterio de avaliación Valorar a importancia das outras persoas para a construción da propia identidade, tomar

conciencia dos vínculos que están na base da convivencia e iniciar a construción dun código de conduta autónomo, a partir do recoñecemento da propia identidade e do respecto e tolerancia polas diferenzas persoais e sociais.

Practicar o diálogo para evitar e superar os conflitos nas relacións entre iguais e nas relacións interxeracionais, rexeitando calquera tipo de violencia, cara aos membros da comunidade escolar, ou da familia.

Identificar e rexeitar, a partir da análise de feitos reais ou figurados, as situacións de discriminación cara a persoas de diferente orixe, xénero, ideoloxía, relixión, orientación afectivo-sexual e outras.

Utilizar diferentes fontes de información e considerar as distintas posicións e alternativas existentes nos debates que se formulen sobre problemas e situacións de carácter local ou global.

Identificar os principios básicos das declaracións internacionais dos dereitos humanos e a súa evolución, distinguir situacións de violación destes e recoñecer e rexeitar as desigualdades de feito e de dereito, en particular as que afectan as mulleres.

Identificar os conceptos fundamentais que definen un sistema democrático, os principios e as institucións fundamentais, así como os dereitos e deberes que establece a Constitución española.

Utilizar e contrastar con rigor información procedente de diversos medios para identificar as causas dalgúns dos problemas de convivencia nas sociedades actuais, elaborar un punto de vista propio e desenvolver actitudes responsables que contribúan á súa mellora.

Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, diversos textos e mensaxes Saber expoñer oralmente e por escrito as ideas Saber buscar información. Ser capaz de facer sínteses das lecturas Elaborar os cuestionarios de forma reflexiva e aberta ao debate Cooperar cos compañeiros Traer o material necesario Coidar o material propio e o de uso común Participar nas actividades realizadas na aula

9.3.5. Metodoloxía didáctica Os contidos,en xeral, estan encamiñados a desenvolver habilidades e destrezas relacionadas coa

reflexion e participación. Desta maneira o alumnado elaborara os contidos propios da materia a partir do libro de texto ou de material proporcionado polo profesor.

Utilizaremos de forma complementaria material de caracter audiovisual:proxección dunha película ao remate de cada unidade. A proxeción irá acompañada dun cuestionario para axudar ao

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 84

alumno a reflexionar e debatir posteriormente na aula. Faremos frecuente uso de material procedente da prensa.

9.3.6. Procedemento de avaliación Potenciarase o traballo en grupo, aínda que sen descartar o traballo individual. Valorarase:

• A realización de traballos a partir da utilización de distintas fontes de información (material subministrado polo docente, TIC, prensa…)

• A participación en debates sobre temas diversos relacionados coa materia. Terase en conta as intervencións positivas na aula (na resolución dun exercicio, na resposta a unha pregunta...), a aportación de ideas, o respecto ás opinións alleas…

• A correcta execución das actividades feitas no caderno.

Haberá unha proba escrita por avaliación, que constará dos seguintes apartados: -Un apartado consistirá na definición de conceptos traballados no período de tempo que

comprenda a avaliación. -Un segundo irá dirixido a constatar que o alumno/a comprendeu os temas propostos a través

do visionado da película. -O terceiro será un comentario reflexivo sobre unha noticia de prensa.

9.3.7. Actividades de recuperación A posta en práctica dun sistema de avaliación continua permitirá a aplicación dun reforzo

inmediato naqueles casos nos que se detecten obxectivos non acadados, contidos non asimilados ou dificultades específicas que poidan impedir o progreso do alumno/a. Poderanse propoñer actividades que permitan unha recuperación axeitada e inclusive abordar os contidos de xeito diferente (metodoloxicamente, en canto á profundidade dos mesmos ou no referente a súa secuenciación). As actividades de recuperación avaliaranse a través do seu seguimento por parte do profesorado, utilizando procedementos e criterios semellantes aos descritos con anterioridade.

Aqueles alumnos que ao chegar o mes de xuño non acadasen os contidos mínimos esixidos e, polo tanto, non aprobasen a materia, poderán realizar na convocatoria de setembro unha proba de suficiencia extraordinaria. Esta proba constará de:

- Definición de conceptos traballados ao longo do curso. - Desevolvemento de temas relacionados coa materia estudiada.. - Un comentario reflexivo sobre unha noticia de prensa.

9.3.8. Contribución ao Proxecto Lector O departamento realizará un seguimento da expresión oral e escrita do alumnado. Para isto

analizarase a capacidade de construir frases coherentes, elaborar temas e definir conceptos nas distintas actividades realizadas; así como a capacidade do alumnado para levar a cabo unha lectura comprensiva dos contidos do libro e doutros documentos propostos polo profesor ou profesora.

En canto aos posibles instrumentos utilizados para realizar a avaliación do anteriormente exposto pódense salientar entre outros os seguintes:

- Correción das probas escritas realizadas polo alumnado, prestando atención e valorando debidamente a capacidade expresiva, a ortografía e a caligrafía.

- Realización de redaccións sobre temas relacionados coa materia estudada por parte dos alumnos e alumnas, redaccións que unha vez realizadas deberán lerse na clase.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 85

- Valoración das actividades realizadas no caderno de clase, esixíndose un mínimo de orde, coherencia, limpeza e lexibilidade.

- Proposta de traballos de índole variada quedeberían presentarse escritos a man. - Lecturas de textos diversos, ben do libro ben do periódico ou de calquera outro material

didáctico, coa finalidade de comprobar se existe unha lectura comprensiva das mesmas.

9.3.9. Contribución ao Plan de Integración das TICs Reflexionando sobre a importancia das Novas Tecnoloxías na sociedade actual, valoramos o seu

avance continuo e a súa utilidade para realizar múltiples tarefas.

Detalle de habilidades onde se desenvolverán: • Traballo cos ordenadores asumindo o feito de que para aproveitar un ordenador non son

necesarios grandes coñecementos informáticos. • Utilización de programas informáticos (procesamento de textos, tratamento da imaxe…)cunha

utilidade informativa, didáctica e comunicativa. • Busca e selección de información a través de Internet para busca de datos, realización de

traballos, etc • Comunicación interpersonal e traballo colaborativo. • Entretemento e aprendizaxe coas TIC.

9.3.10. Materiais e recursos didácticos Material aportado polo libro de texto (editorial Teide). Material subministrado polo profesor. Noticias de prensa. Material obtido a partir de Internet. Películas e documentais.

9.3.11. Actividades complementarias e extraescolares Durante o presente ano académico o departamento centrará a súa atención na organización

dunha exposición conmemorativa do 25 aniversario do centro.

9.3.12. Medidas de atención á diversidade

9.3.12.1 Diversificación curricular Non se contempla nesta materia e nivel.

9.3.12.2 Adaptación curricular En principio non se contemplan nesta materia e nivel.

Programación didáctica do departamento de CCSS, Xª e Hª, I.E.S. As Telleiras, Curso 2009 —2010 , páxina 86

10.- Criterios para avaliar a programación Periodicamente analizarase a marcha e desenvolvemento da programación nas reunións de

departamento. Ao remate de cada avaliación procederase a realizar a análise do documento de “avaliación dos

procesos de ensinanza e aprendizaxe”, prestando especial atención a aspectos como: - A adecuación de obxectivos, contidos e criterios de avaliación ás características e

necesidades do alumnado. - A valoración das aprendizaxes realizadas polos discentes. - A necesidade de levar a cabo medidas de atención á diversidade. - O desenvolvemento dos contidos establecidos na programación. Ao remate de curso o departamento procederá a realizar unha memoria na que se recollan os

resultados obtidos, os problemas detectados e os posibles cambios a realizar na programación para o seguinte curso.