Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    1/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Pg. 0

    MODULPRAKTIKUM

    METALURGIEKSTRAKSI

    --

    LABORATORIUM KOROSI DAN METALURGI EKSTRAKSI

    DEPARTEMEN METALURGI DAN MATERIAL

    FAKULTAS TEKNIK

    UNIVERSITAS INDONESIA

    2015

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    MODUL I

    PROSES PENGOLAAN MINERAL

    1! TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# %&'(( )&'t" *'t!t#'n

    $!n kgun!!n &!gn-&!gnn+! (,!g!# ,!g#!n $!

    %&'(( %ng'!"!n m#n&!.

    2! ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    A!t Denver Flotation %/ mt&

     T#m,!ng!n Au $!n M'&t!& P#%t Tt( Beaker Glass

    S%!tu! K&t!( S!ng S!ng!n G!( Uku&

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n#

    !$!!"

    B##" g!n! P,S

    Pg. 1

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    3/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Pine oil

    Oleic acid

    S'$! !("

    '! PROSEDUR KER"A

    1. A$uk &!t! 300 g& g!n! $!!m ,!k *'t!(# $#4!m%u&

    $ng!n !#& 1000 mL $!n collector  06 mL (&t! 007 mL

    frother .2. Uku& %/ 4!m%u&!n t!m,!"k!n ('$! !(" "#ngg!

    mn4!%!# %/ 8 9.3. M!kuk!n %&'(( *'t!(# "#ngg! 10 mn#t.6. S!ng ,u#" $!n n$!%!n (!m%!# kng.

    Pg. 2

    Gam(ar 1!1 Skema FrothFlotation

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    4/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    )! DASAR TEORI

    P&'(( %ng'!"!n m#n&! !$!!" %&'(( +!ng "!&u(

    $#tm%u" $!!m (u!tu t!"!%!n ,n:k!(# m#n&!. Tuu!n $!

    %ng'!"!n m#n&! !$!!" mn#ngk!tk!n k!$!& 'g!m

    ,&"!&g! $ng!n 4!&! mm,u!ng ,!g#!n-,!g#!n $! ,##"

    +!ng t#$!k $##ng#nk!n. Tkn#k %m#(!"!n m#n&! ,&m!4!m-

    m!4!m %ng!%#k!(#!nn+! (!ng!t t&g!ntung %!$! n#( ,##"

    !t!u m#n&! +!ng !k!n $#t#ngk!tk!n k'n(nt&!(#n+!.Pm##"!n tkn#k %m#(!"!n $#$!(!&k!n %!$! %&,$!!n (#)!t-

    (#)!t :(#k $!n k#m#! $! m#n&!-m#n&! +!ng !$! $!!m ,##"

    t&(,ut. B,&!%! tkn#k %m#(!"!n +!ng $#gun!k!n $!!m

    %&'(( %ng'!"!n m#n&! $# !nt!&!n+! !$!!"

    Gravity Separations

    Gravity separation m&u%!k!n tkn#k %m#(!"!n (!tu

    m#n&! !t!u ,#" $ng!n m#n&! !#nn+! +!ng

    mm!n)!!tk!n %&,$!!n n#!# $n(#t!( $! m#n&!-

    m#n&! +!ng !k!n $#%#(!". M#n&!-mn&! +!ng t&$!%!t

    $!!m ,##" !k!n m&(%'n g!+! g&!;#t!(# ((u!# $ng!n

    n#!# $n(#t!( +!ng $#m##k#n+!. M$#! +!ng umumn+!

    $#gun!k!n %!$! %m#(!"!n (4!&! g&!;#t!(# !$!!" !#&.

    D!!m m$#! *u#$! %!&t#k ,&g&!k ((u!# $ng!n

    $n(#t!( $!n uku&!nn+!. D!!m *u#$! ,#$!ng ;&t#k!

    m#n&! ,&!t !k!n mm##k# k4%!t!n %ngn$!%!n +!ng

    t#ngg#. P&,$!!n k4%!t!n &!t#; !nt!& %!&t#k m#n&!

    Pg. 3

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    5/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    $!!m *u#$! #n#!" +!ng kmu$#!n $#m!n)!!tk!n untuk

    '%&!(# %m#(!"!n.

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    6/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Magnetic Separations

    Magnetic separation m&u%!k!n tkn#k %m#(!"!n (!tu

    m#n&! !t!u ,#" $ng!n m#n&! !#nn+! +!ngmm!n)!!tk!n %&,$!!n (#)!t km!gnt!n $! m#n&!-

    m#n&! +!ng $#%#(!"n+!. M#n&!-mn&! +!ng t&$!%!t

    $!!m ,##" !k!n mm,k!n &(%'n t&"!$!% m$!n

    m!gnt ((u!# $ng!n (#)!t km!gnt!n +!ng

    $#m##k#n+!.Km!m%u!n m#n&! $!!m m&(%'n m$!n

    m!gnt $#(,ut magnetic susceptibility .

    B&$!(!&k!n %!$! magnetic susceptibility  m#n&!

    $#,!g# mn!$# t#g! k'm%'k +!#tu

    Ferromagnetic. M#n&! +!ng (!ng!t ku!t untuk $#t!k

    '" m$!n m!gnt (%&t# m!gnt#t F3O6.

    Paramagnetic. M#n&! +!ng $!%!t t&t!k '" m$!nm!gnt (%&t# "m!t#t F2O3 #mn#t ST#O3 $!n

    %+&"'t#t FS. Diamagnetic.M#n&! +!ng t!k t&t!k '" m$!n

    m!gnt 4'nt'" k=!&(! S#O2 $!n )$(%!& >N! K A

    S#3O?@.

    Pg. 5

    Gam(ar 1!) Ilustrasi Tek&ik MagneticSe arations

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    7/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    'nt'" $! magnetic separator +!ng ,#!(!

    $#gun!k!n !$!!" !$!!" !!t belt $!n rolling drum.

    Electrostatic Separations

    lectrostatic separation m&u%!k!n tkn#k%m#(!"!n

    (!tu m#n&! !t!u ,#" $ng!n m#n&! !#nn+! +!ngPg. 7

    Gam(ar 1!5 MagneticSeparator 

    Gam(ar 1!. Electrostatic Separator 

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    8/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    mm!n)!!tk!n %&,$!!n (#)!t k#(tk!n $! m#n&!-

    m#n&! +!ng !k!n $#%#(!". S#)!t k#(tk!n mnunukk!n

    km!m%u!n m#n&! $!!m mng"!nt!&k!n #(tk ,#!(!

    $#(,ut k'n$ukt#;#t!(. M#n&!-m#n&! +!ng t&$!%!t

    $!!m ,##" !k!n m&(%'n m$!n #(tk ((u!# $ng!n

    (#)!t k'n$ukt#;#t!( +!ng $#m##k#n+!.

    Froth Flotation

    Froth Flotation  m&u%!k!n tkn#k %m#(!"!n !nt!&!

    m#n&! +!ng ,&"!&g! $!n %ng't'&n+! g!ngu $ng!n

    mm!n)!!tk!n (#)!t k#m#! :(#k $! %&muk!!n %!&t#k

    m#n&!. P!&t#k m#n&! mm##k# $u! (#)!t +!#tu (#)!t

    "#$&')',#k $!n "#$&':#k. M#n&! +!ng ,&(#)!t "#$&')',#k

    !k!n ,k!t!n $ng!n gm,ung u$!&! $!n n!#k k

    %&muk!!n mm,ntuk ,u#". Bu#" +!ng $#"!(#k!n !k!nPg.

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    9/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    $#!m,# $!n $#kngk!n ("#ngg! $#$!%!t m#n&!

    ,&"!&g! +!ng $##ng#nk!n.

    P&'(( *'t!(# +!ng $#!kuk!n $!%!t $#,$!k!n mn!$#

    $u! +!#tu directional !otation $!n reverse !otation.

    Directional !otation +!#tu %&'(( *'t!(# $#m!n! m#n&!

    ,&"!&g! !k!n t&!ngk!t k !t!( mm,ntuk ,u#" +!ng

    mng!%ung $# %&muk!!n %u%. S$!ngk!n reverse

    !otation !$!!" %&'(( *'t!(# $#m!n! %!&t#k m#n&!+!ng $#!%ungk!n m&u%!k!n m#n&! %ng't'& g!ngu.

    P&'(( *'t!(# +!ng ,&!ng(ung '%t#m! $#%ng!&u"#

    '" $u! )!kt'& ut!m! +!#tu

    1! Pr/ses Pe&ga*u&ga&

    K'n$#(# ut!m! !g!& %&'(( *'t!(# ,&!ng(ung

    $ng!n ,!#k +!#tu !$!n+! %!&t#k-%!&t#k t&tntu

    +!ng !k!n $#!%ungk!n mnm% %!$! gm,ung

    u$!&! kmu$#!n ,&(!m!-(!m! n!#k k %&muk!!n.

    B,&!%! (+!&!t !g!& "! #n# $#%nu"# $#!nt!&!n+!

    Uku&!n %!&t#k untuk %&'(( *'t!(# ,#!(!n+! ,#"

    k4# $! 75 m(" k4u!# untuk ,!tu,!&! uku&!n

    t&k4#n+! ,#(! (!m%!# 20 m(".  Gm,ung "!&u( 4uku% ,(!& $!n (t!,#. S#)!t-(#)!t %&muk!!n +!ng mnntuk!n !%!k!"

    %!&t#k mnm% %!$! gm,ung !t!u t#$!k.

    Pg. ?

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    10/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Kt&!%ung!n !oatability  $! (u!tu %!&t#k

    $#tntuk!n '" k4n$&ung!nn+! untuk mnm% %!$!

    %&muk!!n gm,ung u$!&! $!n #n# t&g!ntung %!$!

    (#)!t-(#)!t %&muk!!n %!&t#k. B&$!(!&k!n %&muk!!n

    %!&t#kn+! m#n&! $#k!(#:k!(#k!n mn!$# %'!& $!n

    n'n-%'!&. P&muk!!n m#n&! n'n-%'!& t#$!k tk!t

    $ng!n !#& ($!ngk!n %&muk!!n m#n&! %'!&

    (,!#kn+!. K!(#:k!(# k%'!&!n m#n&! $#,!g# mn!$#,,&!%! ,!g#!n +!#tu

     T!, 1. K!(#:k!(# m#n&! %'!&

    Pg. 9

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    11/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2! Reage& Kimia

    R!gn k#m#! $#gun!k!n $!!m %&'(( *'t!(# untuk

    mn4#%t!k!n (u!tu k'n$#(# !g!& %&'(( *'t!(# ,&!ng(ung

    $ng!n ,!#k. St#!% &!gn k#m#! +!ng $#t!m,!"k!n

    mm%un+!# )ung(# +!ng (%(#:k.

    "ollector 

    "ollector m&u%!k!n &!gn k#m#! +!ng $!%!t

    mngu,!" %&muk!!n m#n&! +!ng (mu! "#$&':#k

    $!%!t $#,!(!"# mn!$# "#$&')',#k t#$!k $!%!t $#,!(!"#.

    "ollector   ,#!(!n+! m&u%!k!n m#n&! '&g!n#k

    "t&'%'!& mng!n$ung gugu( %'!& $!n n'n-%'!&.

    Gugu( n'n-%'!& 4n$&ung ,&(#)!t "#$&')',#k $!n !k!n

    mnm% %!$! gm,ung u$!&! ($!ngk!n gugu(

    %'!& !k!n mnm% %!$! %!&t#k ('#$ t&tntu

    ("#ngg! %!&t#k ('#$ t&(,ut #kut t&!%ung ,&(!m!

    gm,ung u$!&!.

    B!n+!kn+! %m!k!#!n $'(#( k'kt'& +!ng $#%!k!#

    t&g!ntung %!$! %/ $!n t't! u!( %&muk!!n %!&t#k

    +!ng !k!n $#(#mut# m&u%!k!n )ung(# $! k!$!& $!n

    uku&!n %!&t#k.

    M'ku k'kt'& t&,!g# mn!$# $u! +!kn#

    (n+!=! #'n#k +!ng $!%!t t&%4!" mn!$# #'n $!!m !#&Pg. 10

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    12/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    $!n (n+!=! n'n-#'n#k +!ng t#$!k t&!&ut. K'kt'&

    $#k!(#:k!(#k!n mn!$# ,kut

    D#!g&!m 1. K!(#:k!(# k'kt'& Frother 

    Kt#k! %&muk!!n %!&t#k t!" mn!$# "#$&')',#k

    %!&t#k t&(,ut "!&u( m!m%u mnm% %!$!

    gm,ung u$!&! +!ng $#(unt#kk!n !&!(#. N!mun

    mun4u m!(!!" kt#k! gm,ung-gm,ung t&(,ut

    t#$!k (t!,# $!n mu$!" %4!" !k#,!t tum,uk!n $ng!n

    %!&t#k %!$!t $#n$#ng ( $!n gm,ung-gm,ung

    !#n. O" k!&n! #tu %&u !$!n+! frother# +!kn# (n+!=!

    +!ng $!%!t mnu&unk!n tg!ng!n %&muk!!n

    Pg. 11

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    13/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    gm,ung ("#ngg! gm,ung t#$!k mu$!" %4!".

     T!m,!"#n 4'nt'"n+!

    Modi$er 

      M'$#:& !t!u &gu!t'& m&u%!k!n &!gn k#m#!

    !#n (!#n k'kt'& $!n )&'t"& +!ng $#t!m,!"k!n $!!m%&'(( *'t!(# +!ng ,&)ung(# mng!tu& #ngkung!n +!ng

    ((u!# $ng!n #ngkung!n *'t!(#. M'$#:& t&$# $!

    m!4!m-m!4!m &!gn +!#tu

     Activator. R!gn +!ng ,&)ung(# mm,!ntu k'kt'&

    !g!& #nt&!k(# k'kt'& $ng!n m#n&! t&(,ut ,k&!

    $ng!n ,!#k 4'nt'"n+! uSO6. Depresant.Mm,ntuk !%#(!n k#m#! %'!& +!ng

    mm,ungku( %!&t#k ('#$ ("#ngg! mn!m,!" (#)!t

    "#$&')',#k k %!&t#k ('#$ +!ng t#$!k $##ng#nk!n. Dispersant.D#gun!k!n untuk mn4g!"

    %nggum%!!n %!&t#k ("#ngg! %!&t#k $!%!t

    ,nt&!k(# $ng!n k'kt'& $!n gm,ung u$!&!

    $ng!n ,#" ,!#k. * Regulat/r. R!gn k#m#! +!ng ,&)ung(# untuk

    mng!tu& %/ #ngkung!n *'t!(#. %/ &gu!t'& %&u

    $#t!m,!"k!n $!!m %&'(( *'t!(# k!&n! m#n&!

    Pg. 12

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    14/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    mng!%ung $ng!n ,!#k %!$! %/ t&tntu &!gn

    ,#" (t!,# %!$! %/ t&tntu $!n k'kt'& ug! ,k&!

    $ng!n ,!#k %!$! %/ t&tntu. %/ $#m!n! m#n&!-

    m#n&! $!%!t mng!%ung $ng!n ,!#k $#(,ut %/

    kt#(. %/ kt#( $! (u!tu m#n&! t&g!ntung %!$! n#(

    k'kt'& +!ng $#%!k!# $!n k'n(nt&!(# um!"

    %m!k!#!n $! k'kt'&. A$! $u! n#( %/ &gu!t'&

    +!#tu* regulat/r asam +!#tu %/ &gu!t'& $!!m

    #ngkung!n !(!m. 'nt'" /2SO6.

    * regulat/r (asa +!#tu %/ &gu!t'& $!!m

    #ngkung!n ,!(!. 'nt'" #m !O ('$! !,u

    N!2O3 N!O/.

    F't!(# %!$! %&'(( $!(!& %&muk!!n k#m#! $#m!n!

    ,!n+!k t&!$# %(t#=! (4!&! ,&(!m!!n !nt!& %&muk!!n

    !nt!&! %!$!t!n 4!#&!n $!n u$!&!. V!!, +!ng $#kt!"u#

    (,!g!# %!&!mt& !$!!" contact angle C . S!!t C 8 0

    4!#&!n mn+,!& $# !t!( %!$!t!n k'nt!k !nt!&! m$#! !#&$ng!n u$!&! (%&t# %!$! %!$!t!n +!ng $#(,ut (,!g!#

    "#$&':#k $!n ,!(!"!n '" !#&. Gm,ung u$!&! t#$!k $!%!t

    tk!t %!$! %!$!t!n "#$&':#k $# !#&. S,!#kn+! %!$!t!n

    "#$&')',#k t#$!k ,!(!" '" !#& gm,ung u$!&! $!%!t

    Pg. 13

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    15/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    ,k!t!n %!$! !#& $!n n#!# contact angle  ,#" $! 0 C

    0.

    D!!m mng!n!#(! :(#n(# $! %&'(( *'t!(# +!ng

    $#!kuk!n !$! ,,&!%! %n$k!t!n +!ng $!%!t

    $#!kuk!n. B,&!%! %n$k!t!n t&(,ut !$!!" (,!g!#

    ,kut

    1. %ecovery 

    Pg. 16

    Gam(ar 1!Contact Angle

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    16/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2. R!(#' K'n(nt&!(#

    3. nrichment %atio

    Kt&!ng!n 4 8 k!$!& k'n(nt&!t

    ) 8 k!$!& um%!n )$t 8 k!$!&tailing

    F 8 m!((! $! um%!n

    8 m!((! $! k'n(nt&!t

     T 8 m!((! $! t!##ng

    MODUL II

    IDROMETALURGI

    ROASTING

    1. TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# tnt!ng %&'((roasting $!n )!kt'&-)!kt'& +!ng mm%ng!&u"# %&'((

    roasting.

    2. ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!" Pg. 15

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    17/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    "rucible

    Oven Furnace

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    P,S

    3. PROSEDUR KER"A

    1. I(# 4&u4#, $ng!n m#n&! (u:$!.

    2. M!(uk!n 4&u4#, k $!!m )u&n!4 $!n !kuk!n

    &'!(t#ng $ng!n tm%!&!tu& 900 (!m! 70 mn#t.3. Ku!&k!n 4&u4#, $! )u&n!4 $!n !n!#(! %&'$uk

    +!ng t&,ntuk ,&$!(!&k!n &!k(# +!ng t&!$#.

    6. DASAR TEORI

    /#$&'mt!u&g# m&u%!k!n mt'$ %m#(!"!n H!t +!ng

    !&ut $! H!t +!ng t#$!k !&ut $ng!n %!&ut. P!&ut +!ng

    $#gun!k!n !$!!" !#& !t!u !&ut!n. /#$&'mt!u&g# ,#(!

    $#k!t!k!n (,!g!# %&'(( !4"#ng ,##" $!n k'n(nt&!t

    $ng!n !&ut!n untuk kmu$#!n $#!&utk!n $!n $#!m,#

    'g!m ,&"!&g!n+!. P&'(( "#$&'mt!u&g# (4!&! umum

    $#,!g# mn!$# m%!t +!#tu

    1. Roasting

    Pg. 17

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    18/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    R'!(t#ng !$!!" (!!" (!tu t!"!% $! %&'((

    "#$&'mt!u&g# +!ng ,&tuu!n (,!g!# %&'(( %&-

    t&!tmnt +!ng %!$! umumn+! ,&tuu!n untuk %&'((

    k'n;&(#. P&'(( k'n;&(# +!ng t&!$# !$!!" %&'((

    'k(#$!(# 'g!m (u:$! untuk mng"!(#k!n 'g!m 'k(#$!

    $!n (u)u& $#'k(#$!.

    2FS2  112O2    F2O3  6SO2 J/29?K  8 -610 Kk!gm-m'

    B,&!%! 4'nt'" &'!(t#ng $!!m "#$&'mt!u&g# !nt!&!

    !#n

    %oasting %!$! nS

    B&tuu!n untuk mngk';&(# nS mn!$# nO.

    R'!(t#ng #n# $#!kuk!n %!$! tm%&!tu& &'!(t#ng 700

    2nS 3O2 2nO 2SO2 J/29?K  8 -220 Kk!gm-

    m'

    %oasting %!$! Au)&'u( P+t

    Pg. 1

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    19/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    B&tuu!n untuk mm#(!"k!n m!( $#$!!m ,##"

    ,(# (u:$! P+t. /! #n# $#!kuk!n untuk

    mmu$!"k!n %&'(( !4"#ng m!(. B##" P+t

    $#&'!(t#ng %!$! tm%&!tu& 700.

    AuFS2  O2Au F2O3  SO2g

    %oasting %!$! N#k L!tt#k %eduction %oast 

    D#gun!k!n untuk ,##" n#k !tt#k $ng!n

    k!n$ng!n 15 N# ,#!(!n+! $#tmuk!n $!!m ,ntuk

    ,##" 'k(#$! k'm%k(. %eduction roasting  %!$! ,##

    N#k !tt#k #n# ,&tuu!n untuk k'n;&(# ,##" $ng!n

    tm%&!tu& %&'(( (k#t!& 900. /!(# $! %&'((

    &'!(t#ng #n# !u $#!4"#ng untuk mng"!(#k!n n#k

    mt!.

    2N#O /2  O 2N# /2O O2

    S!#n ,&)ung(# (,!g!# %&'(( k'n;&(# %&'((

    roasting ug! ,&tuu!n untuk

    Mng"#!ngk!n #m%ut#(.

    Mng"#!ngk!n k"!$#&!n (u,(t!n(# '&g!n#k. Mnu&unk!n k!$!& !#& $!!m ,##".

    2. Leaching

    Pg. 1?

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    20/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    &eaching  m&u%!k!n %&'(( %!&ut!n (kt#) $!

    m#n&! +!ng $##ng#nk!n $ng!n 4!&! mng'nt!kk!n

    $ng!n %!&ut 4!#&. P!&ut +!ng $#gun!k!n $!!m !4"#ng

    $#,!g# $u! +!#tu !(!m $!n ,!(!.

    Leaching Asam

    L!4"#ng %#n$#!n !(!m $#!kuk!n $ng!n

    mng'nt!kk!n m#n&! ,&"!&g! $ng!n 4!#&!n $!!m "!

    #n# +!ng ,&(#)!t !(!m. !#&!n !(!m +!ng %!#ng ,!n+!k$#gun!k!n %!$! #n$u(t (!!t #n# !$!!" /2SO6  $!n /.

    B#!(!n+! $!!m %&'((n+! mnggun!k!n %ng!$uk !t!u

    stirer ("#ngg! (u&u" ,##" mng!!m# k'nt!k $ng!n

    4!#&!n !(!m mn+,!,k!n m#n&! ,&"!&g! !k!n t&!&ut

    $!n k!$!& $! 'g!m +!ng $##ng#nk!n !k!n mn#ngk!t

    $!!m !&ut!n. M#n&! +!ng ,#!(!n+! $##n$# mnggun!k!n

    !(!m !nt!&! !#n 4!((#tt %+t $!n ,,&!%! m#n&!

    !#nn+!.

    'nt'" +!ng %!#ng n+!t! !$!!" %!$! %#n$#!n nO

    k!(#n $!n tm,!g! 'k(#$! k!$!& &n$!" $ng!n !(!m.

    R!k(#n+! (,!g!# ,kut.

    nO /2SO6 nSO6 /2O .... 3.1

    uO /2SO6  uSO6  /2O .... 3.2

    Leaching $asa

    Pg. 19

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    21/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    S!m! (%&t# $:n#(# %!$! %#n$#!n !(!m %#n$#!n

    ,!(! $#!kuk!n $ng!n mng'nt!kk!n m#n&! ,&"!&g!

    $ng!n 4!#&!n ,!(! $ng!n tuu!n mm#(!"k!n m#n&!

    ,&"!#&g! $! %ng't'&n+!. !#&!n ,!(! +!ng ,#!(!

    $#gun!k!n !$!!" N!O/. M#n&! +!ng ,#!(! $# #n$#

    mnggun!k!n 4!#&!n ,!(! !$!!" ,!uk(#t k!'#n#t $!n

    ,,&!%! m#n&! !#n k"u(u(n+! +!ng mng!n$ung (##k!.

    'nt'" +!ng %!#ng %nt#ng %!$! k!(u( #n# !$!!"%&'(( ,!+& +!ng $#mu!# $ng!n %#n$#!n ,!uk(#t

    mnggun!k!n N!O/.

    A2O3 's( 2N!O/ 'a)(  3/2O 'l(  2N!AO/6 'a)(

    3. recipitation

    Precipitation  !$!!" %&'(( %ngn$!%!n 'g!m +!ng

    !k!n $#!m,# $! !&ut!n "!(# leaching  %!$! t!"!%

    (,umn+!.

     !. Re"ning

    %e$ning !$!!" %&'(( %mu&n#!n untuk mn#ngk!tk!n

    k!$!& $! m#n&! ,&"!&g!. S,!g!# 4'nt'" +!#tu

    steelmaking $#m!n! %ng't'& +!ng t&$!%!t $!!m pigiron

    $#ku&!ng# k!$!&n+!.

    LEA#ING

    Pg. 20

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    22/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    1! TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# tnt!ng %&'((

    leaching $!n )!kt'&-)!kt'& +!ng mm%ng!&u"# :(#n(#

    %&'(( leaching.

    2! ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!" Magnetic *tearer 

    Beaker glass

     T#m,!ng!n S%!tu! %/ mt&

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    S&,uk nO 100 g& L!&ut!n /2SO6 1 M'!& E( ,!tu

    '! PROSEDUR KER"A

    1. L!&utk!n (&,uk nO 100 g& k$!!m !&ut!n /2S06

    1M 500 m.

    2. Uku& %/ !&ut!n +!ng $##ng#nk!n.

    Pg. 21

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    23/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    3. A$uk !&ut!n mnggun!k!n m!gnt#4 (t!&&

    (!m%!# "#!ngn+! n$!%!n.

    )! DASAR TEORI

    &eaching  m&u%!k!n (!!" (!tu %&'(( $!

    &!ngk!#!n %&'(( k(t&!k(# m#n&! $ng!n mt'$

    "#$&'mt!u&g#. P&'(( leaching mnggun!k!n (u!tu H!t

    %!&ut +!ng $!%!t m!&utk!n (4!&! (kt#) m!t!

    %!$!t!n ("#ngg! 'g!m ,&"!&g! +!ng $##ng#nk!n

    $!%!t t&!&ut $!n t&%#(!" $! %ng't'&n+!. Mt'$

    #n# mm##k# m%!t ;!!, %nt#ng +!#tu uku&!n

    %!&t#k tm%&!tu& %/ $!n n#( %!&ut.

    Pm##"!n mt'$ !4"#ng t&g!ntung %!$!

    k!n$ung!n 'g!m ,&"!&g! $!!m ,##" $!n

    k!&!kt(t#k ,##" k"u(u(n+! mu$!" t#$!kn+! ,##"

    $##n$# '" &!gn k#m#! t&tntu. Bkut ,,&!%!

     n#( !4"#ng +!#tu

    #n$sit% Leaching &Leaching in place'

    P&'(( %#n$#!n +!ng $#!kuk!n k%!$! ,##"

    +!ng m!(#" ,&!$! $# %&ut ,um# !t!u %#n$#!n

    !ng(ung $! ,##" +!ng m!(#" ,&!$! $# $!!m t!n!".

    Agn %#n$# 'barren solution(  $##nk(#k!n !ng(ung

    mnuu ,##" +!ng m!(#" ,&!$! $# %&ut ,um# $ng!n

    mnggun!k!n %#%! !&ut!n %#n$#!n $#!#&k!n $!nPg. 22

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    24/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    mn+,!& mn+#mut# ,##" kmu$#!n !&ut!n "!(#

    !4"#ng 'pregnant solution( $#kum%uk!n untuk $#!m,#

    $ng!n mnggun!k!n ,!ntu!n %'m%! mnuu k!t!(

    %&muk!!n t!n!". Mt'$ #n# ,#!(! $#gun!k!n %!$!

    m#n&! k!$!& &n$!" $!n ,#!(! $#!%#k!(#k!n %!$!

    'g!m m!( %&!k tm,!g! $!n ug! u&!n#um.

    G!m,!& 1. Skm! +n,situ leaching

    (eap +a& D%)p leaching

    Mt'$ #n# ,#!((! $#gun!k!n %!$! ,##" ,&k!$!&

    &n$!". B##" +!ng $# !m,# $! %&t!m,!ng!n

    $#!kuk!n %&'(( k'm#nu(# ("#ngg! ,##" mm##k#

    uku&!n #$! +!#tu -25 mm +!ng kmu$#!n $#tum%uk

    mn+&u%!# ,uk#t heap $ng!n kt#ngg#!n (k#t!& ?-9

    m $#!t!( !%#(!n #m%&m!, +!ng t!" $#(#!%k!n.

    Agn %#n$# $#!#&k!n $! ,!g#!n !t!( tum%uk!n ,##"

    $!n mng!#& k ,!=!" tum%uk!n "#ngg! !&ut!n "!(#

    !4"#ng t&(,ut t&kum%u $# ,!g#!n ,!=!" untuk

    $#!kuk!n %&'(( !nut!n. Mt'$ #n# mm&uk!nPg. 23

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    25/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    =!ktu +!ng 4uku% !m! (k#t!& 70 "! (!m%!#

    tum%uk!n ,##" +!ng $#!kuk!n t!" $#!kuk!n !4"#ng

    (u$!" $#!ngg!% t#$!k k'n'm#( !g#.

    Untuk $um% !4"#ng t#$!k ,&,$! !u" $ng!n

    "!% n!mun ,##" t#$!k $#,u!t mnum%uk mn+&u%!#

    ,uk#t m!#nk!n $#tum%uk $# %&muk!!n t!n!" m#ng

    !t!u %&muk!!n +!ng mm%un+!# %&,$!!n

    kt#ngg#!n.

    ! ,

    G!m,!& 2. ! Dump leaching , -eap leaching

    %lp ata% Sl%rry atau Agitasi leaching 

    P!$! mt'$ #n# #(t#!" +!ng ,#!(! ug!$#gun!k!n !$!!" vat leaching.  Um%!n ,##" "!&u( $#

    gn$#ng "#ngg! "!u( mn4!%!# uku&!n (k#t!& 200

    mm. Kmu$#!n $#!$uk ,!#k (4!&! mk!n#k !t!u

    $ng!n mnggun!k!n tk!n!n u$!&! !#&!(# +!ng

    $#!kuk!n %!$! ,!n! ,(!& vat  ,!#k %!$! tk!n!n

    Pg. 26

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    26/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    !tm'()& !t!u tk!n!n ,#" t#ngg# %!$! autoclave

    t&tutu%. B#!+! +!ng $#gun!k!n %!$! tkn#k #n# 4uku%

    t#ngg# ("#ngg! mm,!t!(# %m!k!#!nn+! %!$! 'g!m

    +!ng ,&"!&g! (!!.

    G!m,!& 3. gitasi leaching

    ercolation Leaching

    S4!&! ($&"!n! mt'$ #n# $!%!t $#!&t#k!n

    %ng"#!ng!n !t!u %m#(!"!n (kt#) m#n&! +!ng

    $#!k#,!tk!n H!t %!&ut !gn %#n$# +!ng m&(!% k

    $!!m $!n m!u# (kum%u!n m!((! !t!u tum%uk!n

    ,##" +!ng mng!n$ung m#n&! $##ng#nk!n +!ng $!%!t$#!&utk!n.

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    27/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    G!m,!& 6. /0   gitative $!n Pressure &eaching

    Leaching %n*er press%re 

    Du! t#% tk!n!n !4"#ng +!ng ,&,$!

    1. T!n%! 'k(#gn

     Tk!n!n +!ng $#"!(#k!n %!$! mt'$ #n# ,&!(!

    $! tk!n!n u!% "!(# $! ,##" +!ng $#%!n!(k!n

    !&ut!n %#n$# %!$! tm%&!tu& $#!t!( t#t#k $#$#"

    !&ut!n untuk mn$!%!tk!n !u &!k(# t&t#ngg#. O"

    k!&n! #tu %&'(( #n# "!&u( $#!kuk!n $!!m ,!n!

    t&tutu% untuk mn!"!n tk!n!n u!% !&ut!n %!$!

    tm%&!tu& t&(,ut. 'nt'" %#n$#!n ,!uk(#t $ng!n

    N!O/.

    2. Dng!n 'k(#gn

    Mt'$ #n# $#!kuk!n $# $!!m autoclave. Tk!n!n

    +!ng $#gun!k!n  m&u%!k!n tk!n!n !&ut!n $#t!m,!"

    $ng!n tk!n!n 'k(#gn. L!u %#n$#!n $#k'nt&' '"

    Pg. 27

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    28/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    tk!n!n %!&(#! 'k(#gn $!n ,uk!n tk!n!n t't!.

    P#n$#!n #n# $#gun!k!n %!$! %#n$#!n ,##" (u:$! !t!u

    ,##" u&!n#um 'k(#$!.

    G!m,!& 5. Pressure leaching $!!m utoclave

    +ioleaching

    B#'!4"#ng $!%!t $#!&t#k!n (4!&! ($&"!n!m&u%!k!n %&'(( !4"#ng $ng!n ,!ntu!n

    m#k&''&g!n#(m ("#ngg! 'g!m ,&"!&g! $!%!t

    $#%#(!"k!n $! m#n&!n+!. B&$!(!&k!n m',##(!(# $!

    m#k&''&g!n#(m (!!t %&'(( %#n$#!n ,&!ng(ung

    t&$!%!t 2 n#( m'$ mk!n#(m +!#tu k'nt!k

    !ng(ung $!n k'nt!k t#$!k !ng(ung.

    K/&tak Ti+ak La&gsu&g 

    Mk!n#(m $#m$#!(# '" ,(# )& F3 +!ng

    ,&!(! $! 'k(#$!(# (n+!=! ,(# )&&'u( F2

    +!ng !$! $!!m m#n&! +!ng $#(,!,k!n '"

    Pg. 2

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    29/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    m#k&',!. B(# )& m&u%!k!n !gn %ng'k(#$!(#

    $!n $!%!t mng'k(#$!(# 'g!m +!ng #ng#n

    $#%#(!"k!n $! m#n&!n+! (%&t# 'g!m (u:$!. I'n

    ,(# ,&t#n$!k (,!g!# %m,!=! kt&'n +!ng

    mm,u!t ,!kt t#$!k %&u ,&(ntu"!n !ng(ung

    $ng!n m#n&!. 'nt'" ,!kt +!#tu L%t'(%#um

    untuk k(t&!k(# tm,!g!. S(u!# $ng!n &!k(#

    K/&tak La&gsu&g

    Mm%&'" kt&'n !ng(ung $! &!k(#

    m#k&',! $ng!n m#n&! t!n%! m$#!(# !%!%un.K'nt!k $k!t $#%&uk!n '" k!&n! #tu m#k&',!

    "!&u( mk!t %!$! %&muk!!n m#n&!. 'nt'"

    ,!kt +!#tu T"#',!4#u(.

    S(u!# $ng!n &!k(#

    Pg. 2?

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    30/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    G!m,!& 7. Mk!n#(m bioleaching

    P!$! %&!kt#kum #n# $#gun!k!n 'g!m n %&'((

    k(t&!k(# n $!%!t $#!kuk!n $ng!n $u! 4!&! +!#tu

    %#&'mt!u&g# $!n "#$&'mt!u&g#. Untuk %&'(( "#$&'mt!u&g#

    n $#!kuk!n %&'(( leaching $ng!n mnggun!k!n !&ut!n/2SO6. Pnggun!!n !(!m (u)!t $!%!t m!&utk!n m#n&! n

    $!n mngn$!%k!n %ng't'&. P!$! %&'(( leaching n t&!$#

    &!k(# ,kut.

    n /2SO6  nSO6  /2O

    L!&ut!n leaching  nSO6 +!ng $#$!%!t $! %&'((

    t&(,ut $#gun!k!n untuk %&'(( (!nutn+! +!#tu

    electro1inning untuk mn$!%!tk!n 'g!m n +!ng

    $##ng#nk!n.

    Pg. 29

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    31/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    MODUL III

    ELEKTROMETALURGI

    1! TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# %&'((

    kt&'=#nn#ng $!n )!kt'&-)!kt'& +!ng mm%ng!&u"#

    %ngn$!%!n 'g!m $!!m %&'(( kt&'=#nn#ng.

    2! ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    "oulometer  u Magnetik *tearer 

    Pg. 30

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    32/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Beaker glass

    %!t u

    K!t'$! SS An'$! P, %ecti$er 

     T&m'mt& Mut# t(t&  T#m,!ng!n

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    L!&ut!n leaching nSO6 600 g&#t& E( ,!tu

    '! PROSEDUR KER"A

    1. /#tung m!((! !=! k!t'$! $!n !n'$!.

    Pg. 31

    Gam(ar '!1 Skema Pr/sesElectro,inning

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    33/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2. M!(ukk!n !n'$! $!n k!t'$! k $!!m beaker glass

    +!ng mng!n$ung !&ut!n nSO6.3. M!(ukk!n beaker glass k $!!m ,!k kt&'=#nn#ng

    +!ng t!" $#,k!n ( ,!tu $# $!!mn+!.6. S!m,ungk!n !n'$! $!n k!t'$! k 'g!m u %!$!

    coulometer  $ng!n &4t#:& $!n mut#t(t& (%&t#

    &!ngk!#!n %&4',!!n %!$! g!m,!& 3.1 (um,&

    !&u( tm%&!tu& 700 (!m! (!tu !m5. Pngng!n !n'$! $!n k!t'$!.7. /#tung m!((! !k"#& !n'$! $!n k!t'$!.

    )! DASAR TEORI

    Ekt&'=#nn#ng !$!!" %&'(( kt&'k#m#! +!ng

    $#gun!k!n untuk m&$uk(# 'g!m k!t#'n k %&muk!!n

    k!t'$! $! (,u!" !&ut!n !u'u( "!(# $! %&'(( k#m#!

    leaching. P&'(( kt&'=#nn#ng (ng n m&u%!k!n

    %&'(( untuk mngk(t&!k(# n (4!&! kt&'#(#( $!

    !&ut!n (u)!t n4& "!(# leaching +!ng $#!kuk!n $ng!n

    4!&! mm,k!n !&u( #(tk ("#ngg! t&!$# $k'm%'(#(#

    (ng (u)!t nSO6. P!$! %&'(( #n# !k!n $#%&'"

    n$!%!n 'g!m n %!$! %&muk!!n k!t'$! +!ng ,&!(!

    $! &!k(# &$uk(# !&ut!n nSO6. S!#n #tu %!$! !n'$!

    !k!n t&,ntuk 'k(#gn k!&n! %nggun!!n !n'$! #n&t.

    S4!&! t&m'$#n!m#k! %'tn(#! &!k(# kt&'$! $!%!t

    $#"#tung $ng!n mnggun!k!n %&(!m!!n N&n(t +!#tu

    Pg. 32

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    34/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    E 8 E'  RTnF n !'k(#$!(#!&$uk(#

    A(%k t&m'$#n!m#k! &!k(# ug! $!%!t $#kt!"u#

    $ng!n mnggun!k!n $#!g&!m %'u&,!# n untuk

    mm%&$#k(# %&'(( kt&'=#nn#ng n ("#ngg! $!%!t

    $#kt!"u# &!k(#-&!k(# !%! (!! +!ng $!%!t

    ,&!ng(ung (!m! %&'(( kt&'=#nn#ng n. S4!&!

    k#nt#k! &!k(# +!ng t&!$# $#(,!,k!n '" )!kt'&%'!(!(# !kt#;!(# %'!(!(# k'n(nt&!(# %'!(!(#

    t!"!n!n $!n %'!(!(# !k#,!t %ng!&u" #'n-#'n

    %ng't'& $!n H!t '&g!n#k %!$! %&muk!!n kt&'$!.

    S4!&! umum %&'(( #n# t&$# $! 3 ,!g#!n +!#tu

    2. K!t'$! +!#tu k!t'$! SS.

    Pg. 33

    Gam(ar '!2 Diagram P/ur(ai 3&

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    35/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    3. An'$! +!#tu An'$! P,.4. Ekt&'#t +!#tu nSO6  +!ng $#%&'" $! &!k(#

    leaching.R!k(#-&!k(# +!ng !k!n t&!$# %!$! %&'((

    kt&'=#nn#ng !$!!"

    An'$! 2/2O 6/  O2  6-

    K!t'$! 2n2  6-2n

    2n2  2/2O 2n 6/  O2

    S!m! %&'(( #n# !k!n t&!$# 3 !#&!n %&%#n$!"!n

    #'n +!#tu

    K'n;k(# +!#tu %&g&!k!n kt&'#t $!!m (k!!

    +!ng ,(!& $! !&ut!n &u!" k !%#(!n $#)u(#. P&'((

    #n# $!%!t $#!kuk!n $ng!n mm, %ng!$uk!n

    %'m%!!n kt&'#t !t!u #nk(# u$!&!. D#)u(# +!#tu %&'(( %&g&!k!n #'n-#'n 'g!m

    mnuu O/P Outer -elmhot5 Plane m!u# !%#(!n

    kt&'#t +!ng $#!m. M#g&!(# +!#tu %&'(( %&%#n$!"!n #'n k!&n!

    t&$!%!t %&,$!!n %'tn(#!.

    Pg. 36

    Gam(ar '!' Skema Pr/sesPer*i&+a%a& I/& Dalam Pr/ses

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    36/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    /!(# $! %&'(( kt&'=#nn#ng !$!!" $%'(#(#

    'g!m n %!$! k!t'$! SS. S4!&! t' um!" ,&!t

    n$!%!n 'g!m n +!ng !k!n t&,ntuk $!%!t $#"#tung

    mnggun!k!n &umu( /ukum F!&!$!+

    D#m!n!

    8 B&!t 'g!m +!ng t&!m,# $!!m %&'(( g&

     I 8 A&u( A

     T 8 !ktu $t#k

    A& 8 B&!t !t'm

    n8 um!" kt&'n

    F 8 K'n(t!nt! F!&!$!+ 97500 'u

    Pg 35