Predmet: Osnove prava

Monarhija ili republika _________________________________________________- esej -

Profesor: dr Jasna oabi

Ime studenta: Darija Joki 177/10

Banja Luka, jun 2012. godine

Pojam monarhije i republikeMonarhija (preko francuskog monarchie iz grkog monarchia-iskljuivavladavina), uz republiku drugi osnovni oblik vladavine. U monarhiji je poglavar fizika osoba koja po pravilu to postaje nasljeem i doivotno vri svoju funkciju. Nazivi za takve dravne poglavare su: car, kralj,sultan, ah, knez, vojvoda, poglavica i emir. Meutim, u povijesti je bilo i izbornih monarhija. Monarsi su uglavnom svoju vlast legitimirali "milou Bojom." Danas takva praksa postoji jo u Danskoj, Nizozemskoj, Monaku i Ujedinjenom Kraljevstvu. U nasljednoj monarhiji ve je odavno prevladao sustav nasljeivanja poprvorodstvu (primogenituri). Danas postoje 42 monarhije i 153 republike.1

Oblici monarhijeSa nastajanjem modernih drava, u Europi novog vremena oblikovale su se tri forme monarhija:Apsolutistika monarhija: U tom obliku monarh polae pravo na iskljuivu osobnu vlast nad svim poslovima drave, a vlastela sve vie gubi svoje poloaje u feudalnom sistemu u zamjenu za privilegije u dravnoj upravi i vojsci. Najpoznatiji primjer takvih pretenzija na apsolutnu vlast monarha je izjava Kralja sunca Luja XIV : "Drava - to sam ja" . Na dui rok se takva apsolutna vlast nije mogla odrati suprotno volji vlastele i graanstva koje se sve snaije razvijalo. Tamo gdje su monarhije preivjele, poprimile su elemente republike ilidemokracije . Uprkos odreenim potekoama u tonom razgranienju tog pojma, moglo bi se rei da danas (2005) jo postoje kao apsolutistike slijedee monarhije : Brunei , Vatikan , Saudijska Arabija i eventualno jo koja arapska monarhija u Perzijskom zaljevu . Ustavna monarhija: U ovom obliku monarhije vlast monarha vie nije apsolutna (neograniena) nego ju utvruje ustav . Ali ipak, vladu ne odreuju narodni predtavnici nego i dalje imenuje monarh. Primjer takve monarhije bilo je Njemako Carstvo od 1871 do 1918 , odnosno i danas Vojvodstvo Lihtentajn . Parlamentarna monarhija: Parlamentarna monarhija je podoblik ustavne u kojoj monarh osim ustavnih ogranienja zapravo uope vie ne sudjeluje u dravnim poslovima (osim rijetkih iznimaka) . Njih vode parlament i vlada, iako monarh jo uvijek moe imati znatan neformalni utjecaj. Njemu pripadju uglavnom jo samo reprezentaivne zadae. Takav oblik drave danas u Europi imaju Belgija , Danska, Luksemburg , Norveka , Nizozemska , vedska , panjolska , Velika Britanija.

Pojam republikeRepublika je vrsta vladavine drave gdje voa drave nije monarh. Rije potie od latinskog izraza "res publica", ili "javna stvar" ili u nekim sluajevima znai "republika", i sugerira da je vlasnik i voa drave sam narod. Pojam demokratije, meutim, nije implicitno povezan za republiku. Republikanski oblik vlasti moe sadravati ogranienu demokratiju, gdje takve moi pripadaju samo jednom djelu naroda. U nekim sluajevima, republika moe biti1

Preuzeto sa: http://bs.wikipedia.org/wiki/Republika, http://hr.wikipedia.org/wiki/Monarhija

diktatorska ili totalitaranska drava. Pojam takoer moe da ukljuuje predstavnike demokratije. Vladar dolazi na funkciju izborom od strane graana ili parlamenta. Monteskje razlikuje demokratsku republiku (suverenost pripada itavom narodu) i aristokratsku republiku (suverenost ima dio naroda).

Monarhija ili republika - pitanje je sad?2Vodei svoje poreklo iz davnih antikih vremena, i monarhija i republika su tokom svoje duge istorije imale razliita znaenja. Meutim, dok je republika oblik vladavine koji se tokom istorije javljao i u autokratskim i u demokratskim reimima (npr. aristokratske i demokratske republike u antikoj Grkoj itd.), dotle je monarhija vekovima bila deo autokratskog reima, menjajui razliite vidove-poev od robovlasnikih, apsolutistikih, stalekih i dr. U vreme stvaranja moderne drave, ideali velikih revolucija s kraja XVIII veka vezivali su se za republiku, pa je republika i postala simbol slobode, kao to je monarhija (apsolutistika) bila simbol omraenog autokratskog reima. U daljem tekstu za primer su uzete vajcarska (republika) i Ujedinjeno Kraljevstvo (monarhija), kao drave koje imaju veliku tradiciju sa svojim oblicima vladavine. Sve drave danas, bile one monarhije ili republike, dele iste probleme savremenog sveta. Ni jedan ni drugi oblik vladavine nemaju objektivnu i univerzalnu vrednost, nego se mogu porediti samo u odnosu na to koliko doprinose da odreena drava, u datim istorijskim i geostratekim okolnostima, u svojoj sutini postane bolja. Ono to danas razlikuje monarhije od republika i definie ih kao razliite oblike vladavine, jeste funkcija efa drave. Monarh se ne bira i vlada bez vremenskog ogranienja mandata, predsednika republike na ogranieni rok bira odreeni deo birakog tela. U naelu, bilo ko moe postati predsednik republike, dok se monarh raa da bi vrio svoju dunost. Svaki monarh odrasta sa sveu o svom buduem pozivu, i kao linost je, u najuem smislu rei, "profesionalni" dravnik. Linost monarha u dananjim ustavnim parlamentarnim monarhijama nije neprikosnovena, jer postoje jasno ureeni mehanizmi smenjivosti monarha, kojih nije bilo samo u doba apsolutizma.Predsednik republike, bez obzira na line sposobnosti, stie svoj poloaj zahvaljujui odreenim centrima moi, pre svega politikim strankama, i nikada ne moe biti nezavisan od njih. Savremeni politiki trenutak upravo je pokazao koliko duboke podele u birakom telu moe da izazove izbor efa drave, ak i u najdemokratskijim, najrazvijenijim zemljama. Monarh svoj poloaj ne duguje nikome - i zato moe da predstavlja sve graane, bez obzira na njihovo politiko opredeljenje. U eri dubokih ekonomskih i drutvenih transformacija, od najvee je vanosti da ef drave, koji danas, izmeu ostalog, predstavlja i svojevrsnog sudiju

2

Preuzeto sa: http://www.prekoramena.com/t.item.363/monarhija-ili-republika%E2%80%93pitanje-je-sad.html 14.12.2011.

u pitanjima potovanja Ustava, bude nezavisan od bilo koje politike stranke, i neutralan prema svakoj od njih.

vajcarska (republika)vajcarska (republika) Politika vajcarske se odvija u okviru federalne parlamentarne demokratske republike, po emu je vajcarsko savezno vee na elu vlade i viepartijskog sistema. Izvrnu vlast sprovodi vlada. Federalnu pravosudnu mo ima i vlada i dva doma Bundeshausa. Sudstvo je nezavisno od izvrne vlasti i zakonodavstva. vajcarska je od svih drava na svetu najblia direktnoj demokratiji. Za bilo koju promenu u ustavu referendum je obavezan; za bilo koju promenu u zakonu, moe se traiti referendum. Kroz referendume graani mogu da menjaju bilo koji zakon koji je izglasao Bundeshaus i kroz inicijative mogu da uvode amandmane u federalni Ustav, to vajcarsku ini dravom direktne demokratije. Parlament (Bundeshaus) se sastoji od dva doma: Saveta kantona vajcarske, koji ima 46 predstavnika (dva iz svakog kantona i po jedan iz svakog polu-kantona) koji se biraju po sistemu koji odreuje svaki kanton, i Dravnog saveta, koji se sastoji od 200 lanova koji se biraju po sistemu srazmernih predstavnika. lanovi oba doma slue etiri godine. Kada oba doma zasedaju zajedno, poznati su kao Savezni skup (Bundesversammlung). Oni su zakonodavna vlast vajcarske i zajedno biraju, u sluaju rata, generala vojske ili biraju svake etvrte godine nove lanove Saveznog vea koji vajcarsku predstavljaju u inostranstvu. Takoe oni razmatraju molbe za pomilovanje, koje mu mogu predati osuenici koje je osudio vrhovni sud. vajcarska ima viepartijski sistem, sa brojnim politikim strankama od kojih nijedna nema esto priliku da samostalno stekne vlast, i politike stranke moraju meusobno saraivati da stvore koalicione vlade.Glavno izvrno telo i efa drave ini vajcarsko savezno vee, koje se sastoji od sedam lanova (izvrna vlast). Iako Ustav zahteva da parlament bira i nadgleda lanove vea tokom etvorogodinjeg mandata, ef drave i njegova administracija su postepeno preuzeli ulogu u odreivanju zakonodavnog procesa kao i u izvravanju federalnih zakona. Predsednik Konfederacije se bira meu njih sedmoro da bi preuzeo posebne predstavnike funkcije na jednu godinu, ali takoe zadrava svoju ulogu u kabinetu.Sudska vlast obuhvata Savezni vrhovni sud (sa seditem u Lozani), Savezni krivini sud (sa seditem u Belinconi), Savezni administrativni sud (sa seditem u Bernu) i nekoliko drugih saveznih sudova, odgovornih za kontrolisanje niih sudova. Svi nii sudovi pripadaju kantonima. Svaki kanton ima svoju sudsku vlast i svoj ustav.

Ujedinjeno kraljevstvoUjedinjeno kraljevstvo Velika Britanija je po dravnom ureenju parlamentarna monarhija i bez pisanog ustava. Ustavno se pravo temelji na vie zakona, npr. Magna Charta Libertatum (1215.), Petition of Right (1628.), Habeas Corpus Amendment Act ( 1679.), Bill of Rights (1689.), Act of Settlement (1701.), Act of Union (1707.;sjedinjenje sa kotskom), Representation of the People Act (1832., 1918., 1928., 1948.), Parliament Acts (1911., 1949.), Vestminsterski statut (1931.; britanski dominioni Kanada, Australija, Novi Zeland i Junoafrika Unija postaju ravnopravni s Velikom Britanijom) itd. Drugi deo ustavnog prava ine nepisane konvencije (conventions) i

ustaljena praksa (established practices; npr. nain delovanja vlade). Za razliku od takozvanog kontinentalnog prava, koje se zasniva na statutarnom pravu, u Velikoj Britaniji se dre obiajnog prava (common law) koje se temelji na dosadanjim sudskim odlukama. Od 1952. na prestolju je kraljica Elizabeta II. iz kue Vindsor. Naslednik prestola mora biti lan Anglikanske crkve (Church of England) i ne sme biti u braku s katolikom. Kraljica je simbol jedinstva Ujedinjenog Kraljevstva srazmerno skromnoj politikoj moi jer je zadnjih vekova veliki deo vlasti preao na parlament i druge dravne organe, premda oni i dalje donose odluke u njeno ime (npr. slubeno ime vlade je Her Majesty's Government). Zajedno sa parlamentom predstavlja zakonodavnu vlast, daje mandat za sastavljanje vlade, saziva i rasputa parlament te potvruje u njemu donesene zakone (Royal Assent) tako da oni stupaju na snagu njenim potpisom. Premda ona ima pravo odbiti zakon, to se nije dogodilo jo od 18. veka. Kralj, odnosno kraljica, ujedno je i vrhovni poglavar Anglikanske crkve i Britanske zajednice naroda (Commonwealth of Nations). Dravno vee (Privy Council) bilo je pre nastanka vlade glavni nosilac izvrne vlasti, a danas ima samo formalnu ulogu, npr. savetuje kraljicu u pripremanju njenih proglasa. ine ga svi lanovi vlade, nadbiskupi Canterburyja i Yorka, predsednik Donjeg doma parlamenta i najvii britanski dravni slubenici te dravnici iz lanica Commonwealtha.Dvodomni parlament sastavljen je od Gornjeg i Donjeg doma. Gornji dom (House of Lords ili krae the Lords) ini oko 1280 plemia koje imenuje monarh. Postoje duhovni plemii (Lords Spiritual) i svetovni plemii (Lords Temporal). Duhovni plemii su nadbiskupi Canterburyja i Yorka te 24 biskupa Anglikanske crkve koji su lanovi parlamenta do umirovljenja. Svetovni plemii se dele na tri grupe: nasedni plemii (hereditary peers) koji su titulu batinili od predaka, imenovani plemii (life peers) koji su dobili doivotnu plemiku titulu i prizivni plemii (Lords od Appeal) koji su dobili titulu kako bi mogli prisustvovati raspravama o pritubama u Gornjem domu. Na zasedanjima proseno prisustvuje oko 400 lanova. Donji dom (House of Commons ili krae the Commons) ima 659 lanova, po jedoga iz svake izborne jedinice (constituency), koje biraju na pet godina na optim izborima (general election) po veinskom izbornom sistemu (first-past-thepost system). Engleska ima 529 zastupnika, kotska 72, Bels 40, a Severna Irska 18 zastupnika. Nominalni nositelj izvrne vlasti je kraljica, a u stvarnosti je to vlada (the Cabinet), koja zavisi o veinskoj podrci u Donjem domu. Kraljica daje mandat za sastavljanje vlade onome tko ima veinu u Donjem domu. Kraljica takoe imenuje i ministre, ali na predlog predsednika vlade.