Монгол улсын дэд бүтэц

Э.Цэрэнбаатар

Дэд сэдэв

• Дэд бүтэц, түүний төрлүүд • Зам тээвэр • Үйлчилгээний салбар

Тодорхойлолт

• Улс үндэстний эдийн засгийн үйл ажиллагаа тогтвортой хэвийн явагдах нөхцлийг хангадаг цогц салбар юм

Түүх

• INFRASTRUTURE –дэд бүтэц Энэ ухагдахуун анх Францад үүсч 1927 оноос

англи хэл дээр хэрэглэгдэх болсон. Дэд бүтцийн үйлчилгээ нь үйлдвэр , ХАА болон аж ахуйн бусад салбарын үйл ажиллагааг жигд явуулах гол холбоос болох төдийгүй байгалийн нөөц баялнийн ашиглах , нутаг дэвсгэрийг эзэмших нөхцөл нь болдог

Дэд бүтцийн төрөл

Дэд бүтэц

Үйлдвэрлэлийн дэд бүтэц

- Зам тээвэр - Харилцаа холбоо

-Аялал жуулчлал гм

Нийгмийн дэд бүтэц

- ШУ боловсрол - Худалдаа нийтийн хоол

- Соёл урлаг - Эрүүлийг хамгаалах

- Нийгмийн хамгаалал - Төрийн удирдлага

- Банк санхүү гм

Инженерийн дэд бүтэц

- Аж үйлдвэр ба эдийн засгийн бүс

- Түлш уурхайн тоног төхөөрөмж

- Цахилгаан , эрчим хүчний сүлжээ

- Усан хангамж

Зам тээвэр

• Зам тээвэр нь Аж үйлдвэр ,Хөдөө аж ахуйн дараа орох 3-дахь тлм салбар болдог

• Зам тээвэр нь биед бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэггүй, харин бүтээгдэхүүн ,нөөц баялгийг орон зайн хувьд тээвэрлэдэг онцлогтой .

• Зам дагаж хөгжил ...

Монгол орны зам тээврийн бүтэц

Зам тээвэр

Авто зам

Нийт 50,000

кмСайжруу

лсан 6700 км

Хатуу хучилттай 3000

км

Төмөр зам

1815 км

Агаарын тээвэр

40,000 гаруй км

Усан замын тээвэр

135 км / Хөвсгөл

нуур /

Цахилгаан

тээвэр

10,000 км

Дамжуулах

хоолойн тээвэр

Зөвхөн хот суурин газар

Авто замын тээвэр

• 1925 онд “ Монгол Транс “ хувь нийлүүлсэн байгууллага бий болсноор манай улсын авто тээврийн эхлэл үүссэн.

• 1990-д оноос авто баазууд хувьд шилжсэн • Өнөөгийн байдлаар улсын хэмжээнд нийт

350,000 орчим тээврийн хэрэгсэл байгаагаас Улаанбаатарт 210,000 гаруй нь байна.

Монгол улсын авто замын сүлжээний өнөөгийн байдал

2016 он хүртэлх авто замын хэтийн төлөв , төсөл

Төмөр замын тээвэр

• 1938 онд УБ-Налайхын чиглэлд 43км анхны төмөр зам ашиглалтанд орсон

• 1939 онд Баянтүмэн-Соловьеск 237км• 1947-1949 онд Наушка-УБ 400км • 1953-1955 УБ-Замын үүд 700км • 1958 онд Хонхор –Налайх 13,5км , ДЦС-Мах комбинат 5,9км • 1963 онд Дархан –Шарын гол 63км • 1973 онд Салхит-Эрдэнэт 200км төмөр зам тус тус

ашиглалтанд оруулсан байна• Мөн Багануур , Борөндөр лүү салбарлаж барьснаар манай

улс өнөөдөр нийт 1815км урт төмөр замтай болжээ.

Өнөөгийн монгол улсын төмөр зам

Төмөр замын хэтийн төлөв

Агаарын тээвэр

• 1926 онд анхны агаарын замыг нээсэн байна.

• 1957 онд Буянт –Ухаа буудал нээгджээ. • МИАТ 1957 онд байгуулагдсан • МИАТ-с гадна Аэро Монголиа, Изинис

эйрвэйз, Биз Травэл, зэрэг иргэний агаарын тээврийн компаниуд үйл ажиллагаа явуулж байна.

Манай орны тээврийн төрлүүдийн үндсэн үзүүлэлт

№ Тээврийн төрөл

Ачаа эргэлт тн*км

Ачаа тээвэр тн

Зорчигч эргэлт хүн/км

Зорчигч тээвэр

Нийт 100% 100% 100% 100% 100%

Төмөр зам Төмөр зам 95,0 86,0 55,0 4,9

Авто тээвэр Авто тээвэр 4,6 13,0 19,0 95,0

Агаарын тээвэр

Агаарын тээвэр

0,4 0,9 26,0 0,1

Үйлчилгээний салбар

• Нийгмийн хэрэгцээг хангахад зориулагдсан биет бус бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагаа юм.

• 1950-д оноос хойш энэ салбар эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн ба одоо улсын ДНБ-ий 50 гаруй хувийг үйлдвэрлэж байна.

Үйлчилгээний салбар

Үйлчилгээ

Аж ахуйн үйлчилгээ

Нийгмийн үйлчилгээ

Ажил хэргийн үйлчилгээ

Хувь хүнд үзүүлэх

үйлчилгээ

Аж ахуйн үйлчилгээ

• Тээврийн • Нийтийн аж ахуйн • Байшин барилга барьж босгох, засварлах • Техник , тоног төхөөрөмжийг

ажиллуулахтай холбоотой үйлчилгээ

Нийгмийн үйлчилгээ

• Боловсрол, • Соёл • Эрүүл мэндийн үйлчилгээ

Ажил хэргийн үйлчилгээ

• Удирдлага • Реклам сурталчилгаа • Олон талт зөвлөгөө өгөх • Хүний нөөцийн асуудал

Хувь хүнд үзүүлэх үйлчилгээ

• Үсчин • Цэвэрлэгээ • Зочид буудал • Хоолны газар, ресторан • Дэлгүүр • Хувцас оёх, засварлах гм

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувийн жин / салбараар /

21

22.5

5.9

50.9

Sales

ХААУул уурхай олборлох боловсруулах үйлдвэр Үйлчилгээ

Аялал жуулчлалын салбар

• “Монгол улсын аялал жуулчлалын тухай хууль”-нд “Хувь хүн өөрийн байнга оршин суудаг газраасаа нэгээс 183 хүртэлх хоногийн хугацаагаар амралт , сувилал, танин мэдэхүйн зорилгоор болон шашин шүтлэг, ажил мэргэжлийн шугамаар өөр газар нутагт аялан явахыг жуулчин гэнэ” хэмээн заасан байдаг

Аялал жуулчлал

• Гадаад валют олох эдийн засгийн шинж чанараар нь үл үзэгдэгч экспорт гэж нэрлэдэг. Мөн жуулчинд зориулсан төрөл бүрийн үйлчилгээг үл үзэгдэгч үйлчилгээ хэмээн томьёолдог

• Өнөөдөр дэлхий нийтээр жилд 1 тэрбум гаруй хүн жуулчилдаг.

• Монголд нэг жилд гадаадаас 500 орчим мянган жуулчин ирдэг

• Одоогийн байдлаар аялал жуулчлалын салбар нь ДНБ-ий 10%-ийг бүрдүүлж байна.

Аялал жуулчлалын хэлбэрүүд

Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх чиглэл

Дотоодын

Байгалийн аялал

Түүх соёлын аялал

Уулын спортын аялал

Ан агнуурын аялал

• Монголд өнөөгийн байдлаар 7000 гаруй ортой 198 жуулчны бааз , 8000 гаруй ортой 320 орчим зочид буудал , 600 гаруй аялалын компани , 32 эртний эдлэлийн дэлгүүр , 50 орчим музей / УБ-т 11/ , Аялал жуулчлалын мэргэжилтэн бэлтгэдэг 50 орчим их дээд сургууль, 12000 гаруй хүн ажиллаж байна.

Аялахад хамгийн сайхан газар Монгол

National Geographic-аас аялахад хамгийн таатай 20 газрын нэрийг жагсаасан

байна. Уг жагсаалтын нэгдүгээрт Монгол Улс бичигджээ.

Байгалийн үзэсгэлэнт цогцолбор газрууд, сүм хийд, эртний түүх дурсгал нь өвөрмөц монгол түмний соёл, өв уламжлалын онцлогийг харуулсан баярыг наадмыг заавал үзэхийг уриалсан байна.

Жагсаалтад манай улсын дараа Хорват, Итали, Австрали, Норвеги, Энэтхэг, Грек зэрэг орны тодорхой газрууд, гол мөрний нэрсийг оруулжээ.

Манай улсын аялал жуулчлалын бүс нутаг

1995 онд МО-ны аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх 167-р тогтоолыг гаргасан.

1997 онд гаргасан 7- н бүсийн тогтолцоо

1. УБ орчимын бүс:

/Янз бүрийн зөвөлгөөн , бизнесийн уулзалт зохион байгуулах чиглэлтэй/

2. Хөвсгөлийн бүс: Цэнгэг устай нуур, байгалийн үзэсгэлэнт газар, цаатан ардын амьдрал ахуй, зан заншилтай танилцах.

3. Эзэн Чингис хааны өлгий нутаг Хэнтийн бүс: Их эзэн Чингис хааны өлгий нутагтай танилцаж, байгалийн үзэсгэлэнт газар, нутгийн ардын амьдралтай танилцах.

4. Орхон Хархорины бүс: байгалийн элдэв сонин тогтоц үзэсгэлэнт газрыг үзүүлэх чиглэлтэй

5. Монгол Дорнодын талын бүс

6. Говийн бүс:

7. Өндөр уулын буюу Алтай, Хангайн бүс

Холбоо , мэдээлэл, технологийн үйлчилгээний салбар

• 1921 оноос эхлэлтэй • Өнөөдөр том бага

нийлсэн 40 гаруй компани үйл ажиллагаа явуулж байна

• Энэ салбар нь ДНБ-ий 10%-ийг үйлдвэрлэдэг